Agam 03 Sthanang Gujarati Translation

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar

Page 100

આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, ‘સ્થાનાંગ’ સ્થાન-૭ સૂત્ર–પ૯૨ | ગણ અપક્રમણ-ત્યાગ કરવાના સાત કારણો કહ્યા છે. તે આ - (1) મને સર્વ ધર્મ રુચે છે. (2) મને અમુક ધર્મ રુચે છે, અમુક નથી રુચતા. (3) સર્વ ધર્મોમાં મને સંદેહ છે. (4) મને કોઈક ધર્મમાં સંદેહ છે, કોઈકમાં નથી. (5) સર્વે ધર્મોનું જ્ઞાન હું બીજાને આપવા ઈચ્છું છું. (6) હું કેટલાક ધર્મોનું જ્ઞાન બીજાને આપવા ઈચ્છું છું અને કેટલાકને આપવા ઈચ્છતો નથી. (7) હું એકલવિહાર પ્રતિમા સ્વીકારીને વિચરવા ઇચ્છું છું. સૂત્ર-પ૯૩ વિર્ભાગજ્ઞાન સાત ભેદે કહ્યું - (1) એક દિશામાં સર્વ લોકને જાણે, (2) પાંચ દિશામાં સર્વ લોકને જાણે, (3) જીવને ક્રિયાનું આવરણ છે, કર્મનું નહિ તેમ જાણે, (4) જીવ પુદ્ગલ નિર્મિતજ છે તેમ જાણે, (5) જીવ પુદ્ગલ નિર્મિત નથી તેમ જાણે, (6) જીવ રૂપી છે તેમ જાણે, (7) સર્વે દશ્યમાન જગત જીવ છે તેમ જાણે. તેમાં (1) પ્રથમ વિભૃગજ્ઞાન આ છે- કોઈ તથારૂપ શ્રમણ-બ્રાહ્મણને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. ત્યારે તે તે ઉત્પન્ન વિભંગજ્ઞાનથી પૂર્વને-પશ્ચિમ ને-દક્ષિણને કે ઉત્તરદિશાને અથવા ઉર્ધ્વમાં યાવતું સૌધર્મકલ્પને જુએ છે. તેને એમ થાય છે કે - મને અતિશય જ્ઞાન, દર્શન ઉત્પન્ન થયેલ છે, તેથી એક દિશિ લોકાભિગમ છે. કેટલાક શ્રમણો. કે બ્રાહ્મણો એમ કહે છે કે - પાંચ દિશામાં લોકાભિગમ છે. જે લોકો એમ કહે છે તે મિથ્યા કહે છે. (2) હવે બીજું વિર્ભાગજ્ઞાન કહે છે - જ્યારે તથારૂપ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. તે તે સમુત્પન્ન વિભંગજ્ઞાન વડે પૂર્વ-પશ્ચિમ-દક્ષિણ-ઉત્તર કે ઉર્ધ્વદિશાને યાવત્ સૌધર્મકલ્પ સુધી જુએ છે. તેમનો આ અભિપ્રાય છે કે મને અતિશયવાળા જ્ઞાન, દર્શન ઉત્પન્ન થયા છે તેને પંચદિશિ લોકાભિગમ છે. કેટલાક શ્રમણબ્રાહ્મણ એમ કહે છે કે - એક દિશિ લોકાભિગમ છે, જેઓ એમ કહે છે તે મિથ્યા છે. (3) હવે ત્રીજું વિર્ભાગજ્ઞાન કહે છે - જ્યારે તથારૂપ શ્રમણ-બ્રાહ્મણને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે તે શ્રમણ કે માહણ સમુત્પન્ન વિભંગજ્ઞાનથી દેખે છે. તે કહે છે - પ્રાણનો અતિપાત કરતા, મૃષાને બોલતા, અદત્તને ગ્રહણ કરતા, મૈથુનને સેવતા, પરિગ્રહને ગ્રહણ કરતા, રાત્રિભોજન કરતાને દેખે છે, પણ તેના હેતુભૂત કર્મને જોતો નથી. તેને એમ થાય છે કે - મને અતિશયવાળા જ્ઞાન, દર્શન છે. તેથી ક્રિયાવરણ જીવ છે. કેટલાક શ્રમણ-માહણ કહે છે - ક્રિયા આવરણ જીવ નથી, પણ કર્યાવરણ જીવ છે. જે આ કહે છે તે મિથ્યા છે. (4) હવે ચોથું વિર્ભાગજ્ઞાન કહે છે - જ્યારે તથારૂપ શ્રમણ-માહણને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે તે સમુત્પન્ન વિભંગજ્ઞાન વડે દેવોને જ દેખે છે. બાહ્ય-અત્યંતર પુગલોને ગ્રહણ કરીને એકત્વ કે અનેકત્વ રૂપને સ્પર્શીન, ફોરવીને, પ્રગટ થઈને વિકુ, વિક્ર્વીને રહે છે. તેને એમ થાય છે કે - મને અતિશયિત જ્ઞાન, દર્શન ઉત્પન્ન થયા છે-જીવ મુદગ્ર છે. કેટલાક શ્રમણ-બ્રાહ્મણ એમ કહે છે- અમુદગ્ર જીવ છે. જેઓ આમ કહે છે તે મિથ્યા કહે છે. (5) હવે પાંચમું વિર્ભાગજ્ઞાન કહે છે - જ્યારે તથારૂપ શ્રમણ કે માહણને યાવત્ ઉપજે છે, તે તે સમુત્પન્ન વિર્ભાગજ્ઞાનથી દેવોને જ દેખે છે તે કહે છે - બાહ્ય-અત્યંતર પુલ ગ્રહણ કર્યા સિવાય પૃથ કે વિવિધરૂપે યાવત્ વૈક્રિય કરીને રહે છે. તેને એમ થાય છે કે - યાવત્ અમુદગ્ર જીવ છે. કેટલાક શ્રમણ-માહણ એમ કહે છે - મુદગ્ર જીવ છે. જેઓ આમ કહે છે તે ખોટું છે. (6) હવે છઠું વિર્ભાગજ્ઞાન કહે છે - જ્યારે તથારૂપ શ્રમણ-માહણને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. તે તે સમુત્પન્ન વિભંગજ્ઞાનથી દેવોને જ જુએ છે - બાહ્ય-અત્યંતર પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરીને કે ન કરીને પૃથક્ કે વિવિધરૂપે સ્પર્શીને યાવત્ વિફર્વીને રહે છે. તેને એમ થાય કે મને અતિશય જ્ઞાન-દર્શન ઉત્પન્ન થયા છે. જીવ રૂપી છે. કેટલાક શ્રમણ-માહણ એમ કહે છે કે - જીવ અરૂપી છે. જેઓ આમ કહે છે, તે મિથ્યા કહે છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 100