Book Title: Swadhyay 1993 Vol 30 Ank 01 02
Author(s): Mukundlal Vadekar
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536117/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dI pA tsa vI a te vasaMtapaMcamI svAdhyA vi. saM. 2048-49 efhe le [es 21k]]>aiaa_le]] www.kobatirth.org [ Q *10** *> v<Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir citra naM 6 cAmuMDA citra naM. 7 enI [ citronI samajUtI mATe juo A aMkamAM mu. ha. rAvala ane munIndra vI. jozIno lekha ] citra naM 8 gaNeza For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4i naM. 3 vaiSNavI [ conI samajUtI mATe juo A aMkamAM mu. ha. rAvala ane munIndra vI. je zIno lekha ]. hamArI For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAdhyA ya pu. 30 aMke 1-2 (dIpotsavI ane vasaMtapaMcamI aMka) vi. saM. 2048-49 oNkaTobara 1992-jAnyuArI 1993 a nuM kAma sle 1 sthApatya ane prAgitihAsa: samarAMgaNa sUtradhArane abhiprAya -ramaNalAla nAgarajI mahetA 1-4 2 gItAnuM sAhityika mUlyahariprasAda jozI 5-8 3 sAMkhyadarzanamAM prakRti ane puruSa-Ara. sI. zAha, 9-18 4 TeTunAM anuguptakAlIna saptamAtRkAzilpa-mu. ha. rAvala, munIndra vI. jozI 19-24 5 " pratimAnATakasyA............"-rameza beTAI 25-34 6 zAstra parAvartaka kavi bANabhada-vasantakumAra ma. bhaTTa 35-46 7 uttararAmacaritaH vipralaMbhanI viDaMbanA-aruNA ke. paTela 47-50 8 "vAratAnI mAM pAThabheda-e. ema. prajApati 51-60 9 sAcI mukti eTale zuM ?-mazarUvALAnI daSTi harasiddha ma. jozI 61-68 10 nATyakAra diphanAga-Ara. pI. mahetA 697ra 11 ba. ka. ThAkoranA apragaTa patramAM pratibiMbita vicArasRSTi - dharmendra ma. mAstara 73-92 12 netika mUlya ane samAja-sudhAraNA aMge svAmI sahajAnaMdanA prayAsa -raseza jamInadAra 93-108 13 "jenA vizvAmitra'-eka abhinava nATaka-kAntilAla rA. dave 109-114 14 nivApAMjali 115-118 15 granthAvalokana-sAbhAra svIkAra 119-128 For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lAlAya. dIpotsavI ane vasaMtapaMcamI vi. saM. 2048-49 pustaka 30 oNkaTobara 1992-jAnyuArI 1993 aMka 1-2 sthApatya ane prAgitihAsa: samarAMgaNuM sutradhArano abhiprAya ramaNalAla nAgarajI mahetA prAstAvika sthApatya ane nagararacanAnI paraMparA purAvastuvidyAnA adhyayanathI prAgaitihAsika kALathI zarU thaI hovA bAbata zaMkA rahetI nathI. paraMtu patharanAM ojAro vAparanAra samAjamAM tathA patyane prAraMbha thayo hovAnI mAnyatA bhAratamAM ochAmAM ochAM hajAra varSa jeTalI prAcIna hevAnI spaSTa nedha bhejarAjanA samarAMgaNa sUtradhAra graMthamAMthI maLe che. dhATanA paramAra rAjA bhoje (AH 1000-1055) lakhelA manAtA graMthamAM chaThThA adhyAyamAM sahadevAdhikAra ane sAtamA adhyAyamAM varNAzramapravibhAganI rasaprada carcA che, tenI mAhitI sthApatya mATe mahatvanI che. sAMskRtika paristhiti bhUtakALamAM manuSyanI sthiti sArI na hatI ane svaprayatnathI teNe vikAsa sAthe che ane AjanI sthie te pahoMce che e daSTibiMdune Aje svIkAra thAya che. tenI sAthe vikAsathI varAyelA vinAzamAMthI prakRti tathA samama jIvana ane mAnavajAtane kema bacAvavI e AjanA jamAnAne kUTa prazna che. A paristhitimAM bhAratamAM pracalita mAnyatA bIja daSTibiMdu rajU kare che, tenuM Alekhana bhojarAjanA sahadevAdhikAra adhyAyamAM che. sahadevAdhikAramAM pAyAne prazna jIvana mATe annaprAptine hevAnuM valaNa spaSTa che. mAnavasamAjanA Adi kALamAM ane Aje paNa ajamApti e jIvana mATe mahattvanI AvazyakatA hovA bAbata koI zaMkA nathI. A bAbata tettirIya upaniSadanI brahmavallInA prAraMbhamAM spaSTa rIte darzAvI che. A ananI achata UbhI thatAM lobha pedA thAya che, temAMthI sAmAjika utapAta ane UthalapAthala svAdhyAya', pR. 30, aMka 12. dIpotsava-vasaMtapaMcamI aMka. oNkTobara 1992jAnyuArI 1993, pR. 1-4. gujarAta vidyApITha, amadAvAda. For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamaNalAla nAmarajI mahetA sajAya che. tethI te mAsyanyAyathI bacavA mATe sAmAjika Ajane, rakSaNa mATe makAne, nagara AdinI racanA thAya che tevo ardhagatine sura sahadevAdhikAra che. makAno bAMdhavA paththaranAM ojAre A paristhitimAM makAna bAMdhavA mATe paththaranAM ojArothI lAkaDAM meLavavA mATe jhADa kApIne tene upayoga karavA mATe jhADane AkAra vAparavAnI sUcanA paNa chakA adhyAyamAMthI maLe che. prazno bhejarAjanA samayamAM lokhaMDanAM sAdhane sarvatra vaparAtAM hatAM e sAmAnya abhiprAya pracAramAM che. tethI samarAMgaNusUtradhArane ulekha vividha kAznottarI UbhI kare che. temane bhejarAjAne pathaMAM ojArothI jhADa kApIne makAne bAMdhavAne vicAra kevI rIte uddabha ? e prazna Ubho thAya che. uttare A praznano uttara be rIte ApI zakAya. prathama uttara pramANe madhyapradezamAM aneka nagara, taLAvo, maMdiro Adi bAMdhanAra bhejarAjAne patharanAM ojAra vAparavAnI jUnI paraMparAnuM jJAna hatuM. bIjI rIte uttara Apavo hoya te jude jude sthaLe sAMskRtika vikAsamAM bheda dekhAya che, te anubhava parathI eka kalpanA thaI zake. madhya pradezanAM gIca jaMgalomAM paththaranAM ojAre vAparavAnI paraMparA cAlu rahI hoya ane tenI bhojarAjAnA samayamAM lokone mAhitI hoya. mAtra kalpanAnI daSTie A bane uttaro baLavAna lAge che, paraMtu dravya ane sthaLaparIkSA tathA sAhityanI parIkSAthI A bane uttaro sumabalavaMtA che ke temAMthI koI nirbaLa che te bAbata nirNaya karavAnI jarUra UbhI thAya. tethI pramANaparIkSA karavI paDe. sAhitya ane paththaranAM ojArenA pramANe sAmAnya rIte rAmAyaNamAM lAkaDI, paththaro Adine upayoga karanAra vAnarasenAthI ApaNe samAja suparicita che. mahAbhAratanAM gadAyuddhomAM vaparAtAM sAdhanAmAM paththarano upayoga thato hovAnI tathA anya prasaMgomAM paththara pheMkavAnI vAta jANItI che. A saparicita sAhityaparaMparAmAM Aje maLatAM sauthI jUnAM pramANa vedanI saMhitAnAM che, tethI vedanI saMhitAo tapAsatAM paNa paththaranAM ojArone upaga spaSTa thAya che. sada saMhitAmAM tathA atharva saMhitAmAM azmavAsI tathA azmane ojAro tarIke upayoga noMdhAya che, tenuM vigatavAra adhyayana thayuM che. tethI saMhitAonuM Adhunika svarUpa dhaDAyuM te pahelAM patharanAM ojArone upayoga, dhAtunAM khAsa karIne tAMbA ke kAMsAnAM ojAronI, sAthe thato hato tevAM sAhityanAM pramANe upalabdha che, For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sthApatya ane prAcitihAsa: samarAMgaNa sUtradhAranA abhiprAya vaidanI sahitAnI avicchinna para parAnuM jJAna bhojarAtane hovA bAbata zaMkA rAkhavAnI jarUra nathI, tethI sAhityanI paraMparA parathI bhojarAjAnA samarAMgaNasUtradhAramAM paththaranAM AjArAnA upayAga darzAvyo hAvAnuM sAdhAra anumAna thAya. paththaranAM AjAre : kAlakrama Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purAvastuvidyAnA prAraMbhamAM cAlatI mAnyatAne AdhAre mANusA prathama paththaranAM, tyArabAda tAMbA ane kAMsAnAM ane tenI pachI atyAre vaparAtAM lekhaDanAM AArAnA upayoga karatA hatA. tethI paththaranAM AArA sauthI jUnAM che e mAnyatAnI sAthe tene upayoga paNa lAMbA vakhatathI baMdha paDyAnA eka nirAdhAra abhiprAya adhAyA. judA judA mAnavasamAjomAM paththaranAM AArA vAparavAnI para parA lAMbA vakhata sudhI cAlu rahI hovAnA khyAla nRvaMzanA abhyAsa karanAra lAkone che. paraMtu keTalAka pradezeAmAM A paraparA naSTa thaI gaI hoI te kayAre naSTa thai e prazna upasthita thAya che. kAlagaNunAnA A praznanuM nirAkaraNa karavA mATe vikaselI vividha paddhatio paikI eka paddhati kAnanAM tavAmAMthI kiraNAtsaganI kramaza: ghaTatI zaktithI kAnanA kAna 2mAM thatA rUpAMtaranI gaNatarI che. A patinA upayega Aje ghaNA thAya che. tenI madadathI jyAM kAlakrama nakkI karavA mATe anya pramANu na maLe tyAM kAlakrama nakkI karavAmAM sahAyatA maLe che. A paddhatine upayAga bhApAla pAse bhImakheTakAnA avazeSonA kAlakrama nakkI karavA mATe karavAmAM Avyo.te upayogane lIdhe bhImabeTakAnAM paththaranAM AArA paikI keTalAMka I. sa.nI pahelI sadIthI zarU karIne I. sa. 1570 sudhI vaparAzamAM cAlu rahyAM hoya evAM pramANA upalabdha thAya che. tenI carcA karI che. upasaMhAra A pramANAne samarAMgaNusUtradhAranA vicAra sAthe sarakhAvatAM keTalAMka tArA nIkaLe che prathama vAta spaSTa thAya che ke bhAjarAjane sAhityanI paraMparAnI mAhitI hAvA bAbata zakA nathI, te pramANe atyAre maLelI mAhitIne AdhAre tenA samakAlInA paththaranAM AArA tenI rAjadhAnI pAse pazu vAparatA hAI, paththaranAM AArA bAbata tene pratyakSa khabara hovAno saMbhava ghaNA vadhAre che. A dRSTie jotAM paththaranAM ojArAnA vaparAzanA purAvA ApatuM sAhitya ane te vaparAzanI para'parA e banne pravAho samarAMgaNusUtradhAranA Alekhana vakhate jANItA hatA. AvAM pramANAthI sthAnika para parAnu mahattva eka pakSe vadhe che tema bIje pakSe paththaranAM AArA maLe eTale te bahu jUnAM che, paththarayuga haMmezAM jUnA che evA mata uccAratA pahelAM sAvadha rahevAnI jarUra che. For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ramaNalAla nAmarajI mahetA taduparAMta paththaranAM eAre janAM hoya tyAre paNa tene upaga pAchaLanA lokoe judI judI rIte kareluM hoya che, te bAbata sthAnika sthaLatapAsa parathI samajAya che, tethI e ejAra navA tharanAM che tevI mAnyatA paNa TakatI nathI. A paristhitimAM sthAnika itihAsanA Alekhana vakhate sthaLa-parIkSA, staraparIkSA AdinA anveSaNamAM dravyapramANanI anya upalabdha pramANe sAthe parIkSA karavI ISTa che. dareka vakhate AvAM pramANa maLatAM nathI, tethI AjubAju maLelAM pramANa para AdhAra rAkhavA ISTa che. - ItihAsamAM dravya, sthaLa ane kAlanA nirNayamAM dhaNAM bhaya-sthAne ane vikalpa he che te bAbata najara samakSa rAkhavAthI navAM pramANe sAthe jUnA vicAronI tulanA karIne te tulanAthI vicAromAM pheraphAra thayA kare che ema satata cAlatAM aSaNo darzAve che. saMbho 1 samarAMgaNusUtradhAra, saMpAdaka, vAsudevazaraNa agravAla, gA, e. sIrIjha, 25, bIju saMkaraNa, 1966. 2 nirIya upaniSada brahmavalla, 1. 2. 3 mahetA Ara. ena. ane kAMTAvALA esa. jI., sTona-Tulsa ina Rveda, vAjapeya; esesa oNna ivaizUzana oNpha inDiyana ArTa eNnDa kalcara va. 1, (pre. ka, DI. bAjapAI phelisiTezana velyuma, saMpAdako-e. ema. zAstrI, Ara. ke. zarmA, agama prasAda) dilhI, 1987, pR. 23 pAdaTIpa : ' 4 mahetA Ara. ena. yusa pha kaTaga Tulsa opha sTona ina atharvaveda, jarnala oNpha ma. sa. yunivarsiTI opha baroDA, . 30. 5 rabarTa, Dabalyu enarica. (saMpA.). konAlasa ina eDavarDa Arkiyoleja. va. 1. For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gItAnuM sAhityika mUlya hariprasAda joSI* vasudevasutaM devaM kaMsacANaramardanam / devakIparamAnandaM kRSNaM vande jagadgurum // zrImad bhagavadgItA mULa mahAbhAratamAM bhISmaparvanA 12 5 thI 14ra adhyAyamAM kahevAyelI che. saMskRta sAhityamAM rAmAyaNa, mahAbhArata, purANa vageremAM kAvyAtmaka bhAva ke varNanAtmaka kathA vagerenA mAdhyama tarIke bahudhA anuSya, ida ja kheDAyela che. gItAmAM paNa bahudhA anuTupa chaMda ja arthanA vAhaka tarIke Avyo che. vaLI koI udAtta bhAva ke ejayukta varNana karavuM hoya te badhe jema upajAti ida vaparAya che tema gItAkAra paNa e chaMdane samucita upayoga kare che. vizvarUpadarzanane moTAbhAgane samagra adhyAya enA viSayane anurUpa upajAtimAM ja che je A AdhyAtmika kAvyane sAhityaka svarUparUpe pratiSThA arpe che. alabatta saMskRta sAhitya te gadyane paNa, rAma vAvAM-ne kAvyanI saMjJA Ape che. jANItA kAvyazAstrajJa zrImammaTAcArye kAvyanI vyAkhyA ApatAM kahyuM che :- ta6 zakvAtha sALo ananaMtI : *ar -kAvyadoSa vinAnuM, zabda ane artha yukta, guNavALuM, ane kavacit alaMkArarahita paNa hoya tevuM hoya che. | gItAne A pariprekSyamAM jotAM gItAmAM eka paNa AcArya, bhASyakAre ke sAhityakAra koI doSa batAvyo nathI. gItAmAM vaparAyA che tevA arthavAhaka zabdo bahu ochA maLe che. e aneka bhASyakArone AkarSe che ane vikAne avanavA arthe khajAne e mahAmUlA maMthimAMthI kADhI Ape che. bhASAnI saraLatA ene ane mAdhurya guNa ape che te enI bhASAnI pravAhitA ene prAsAdika banAve che. nAyaM hanti na hanyate / azAntasya kutaH sukham / na hanyate hanyamAne zarIre / kUTastho'kSara ucyate / na me bhaktaH paNazyati / samatvaM yoga ucyate / eka sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati / tasmAd yogI bhavArjuna / yo mad bhaktaH sa me priyH| svabhAvastu pravartate / yathecchasi tathA kuru / jevAM zasaMpuTayukta vicAramauktiko Thera Thera vikharAyelAM paDyAM che. gItAne prakhyAta leka laIe : patra puSpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayacchati / tathA mayuhUtamAma prayatAmatA : (gItA 9-26 ) ahIM kriyApada azva mUkyuM che. zabdArtha laIe te " khAuM chuM' e artha thAya, phala khavAya, patra (je tulasInuM pAna ke evuM hoya te) khavAya paNa puSpa ane teya-pANI javI rIte svAdhyAya', pR. 30, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, oNkaTobara 192jAnyuArI 1993, pR. 5-8, + AkAzavANInA saujanyathI. * 30, sonAlI sosAyaTI, pANInI TAMkIvALA raste, kArelIbAga, vaDedarA390018. For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hariprasAda jethI khavAya ? ethI ja ahIM annamane zabdArtha na letAM lakSyArtha le ghaTe. aarfma eTale jUifma bhakitathI lavAyela koI paNa kSullaka cIja paNa bhagavAna grahaNa kare che. e ja rIte- yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgati saMyamI / aUAM nAti mUtAni nA nA prayatA muLa (gItA ra-69 ) emAM "nizA' zabdane zabdArtha nahIM paNa baMkhyArtha ja-jemAM loko rasa le che athavA rasa letA nathI temAM saMyamI ne sAmAnya mANasanI vRta virodhI ja hoya che ema artha letAM ja gItAnuM sAhityika mUlya dhyAnamAM Avaze. gItAne AraMbha ja keTale nATayAtmaka che ! cAre bAju yuddhanI taiyArI cAlI rahI che, zaMkhanAde, bherInAde, parasparanA lazkarI mANasane bhaya pamADI temanAM hRdayane vidAre che. pAMDavapakSanA lazkarane vaDo arjuna nyUha jevA nIkaLe che ane te pote ja vyAmohamAM phasAya che. ratha upara vistRzya sAruM rAkhaM-dhanuSyabANa tyajIne zakasaMvi mAnasavALA arjuna kRSNa sAme Ubhe hoya e dazya ja keTaluM racAMcaka, kAvyAtmaka ane citramaka che ! zAkamama arjunanA A upakrama sAthe zarU thaela gItAnA upasaMhAramAM naSTo moH mRtistrA -zekameharahita arjune lakSamAM levAthI gItAkAranI kAvyAtmaka zaktine khyAla Avaze. gItAmAM alaMkArane jhAjhe avakAza nathI. chatAM gItAkAranI sAhityika daSTi jyAM jyAM taka maLe che tyAM tyAM vicArone spaSTa karavA, varNanane kAvyAtmaka banAvavA alaMkAre vAparI le che. adhyAya pamAM loko 8-9 juo :-- naiva kiJcitkaromIti yukto manyeta tattvavit / pathyaJNvanspRzaJjighanaznan gacchan svapana zvasan // pralapanvisRjanagRhNanmiSanimiSannapi indriyANIndriyArtheSu vartanta iti dhArayan // 9 // ahI manuSyanI moTAbhAganI thatI zArIrika kriyAone kudatavAcaka mUkIne gItAkAre arthasabhara chanA vargone alaMkAra sAthe che. e ja zabdArthAlaMkAra juo:--- uddharedAtmanAtmAna nAtmAnamavasAdayet / Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaivaripurAtmanaH / / bandhurAtmAtmanastasya yenAtmaivAtmanA jitH| anAjanag zagule vartItAramaira phAguvatuM . (gItA 6.5-6 ) ahIM' Atma-anAtmanA zabdainDathI anerI asara upajAvI che. samaM kAyazirogrIvaM dhArayanacalaM sthiraH / saMgha nAsira e vizvAsa vacana (gItA 6.13) AjabAja joyA vinA nAkanA agra bhAge dRSTi sthira karI parvata samAna sthira banI pitAnI samagra kAyA, mastaka ane Dokane TaTAra rAkhI beThelA megInuM varNana svAbhAti alaMkAra nathI te zuM che? ane te paNa eka ja anuSTrapa kalAkamAM ! For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gItAnuM sAhityika mUlya zabdanuM lAdhavapaNuM gItAnI vizeSatA che. kArdhamAM ja sAta nArIvAcaka zabda vAparyA che te noMdhapAtra che : --- jIfsa thI 4 nArI smRtimaiMthA vRtiH kAmA I (gItA a, 10.34) prajJA patichatane kAcabAnI aMga sameTI levAnI kriyAnI upamA-maisIya saryA:dvArA Ape che. AtmAnI amaratA darzAvavA mRtyu e jIva cheDI navAM dhAraNa karavA jevuM che. ema daSTAMta Ape che : vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti naro'parANi / tathA zarIrANi vihAya jIrNA cAIna saMcAti navAIna rephrI (gItA ra.22 ) paramAtmAnI vyApakatA mATe vAyunuM daSTAMta Ape che - yathA'kAzasthito nityaM vAyuH sarvatrago mahAn / tathA jaaffLa mUtAna maraghAnIyArA . (gItA 9.6). e ja rIte AkAzanuM daSTAMta AtmAnI aliptatA mATe paNa gItAkAra Ape che : yathA sarvagataM saumyAdAkAzaM nopalipyate / sarvagrAsithato re tathAmAM notare che (gItA 13.30) vizvarUpadarzanaga ( a. 11 )mAM te gItAkAre Thera Thera kAvyane pragaTa karyuM che. saLagatA dIvA upara jema pataMgiyAM baLI maravA jAya, samudramAM jema aneka nadIo dhasamasatI ThalavAvA jAya tema aneka yoddhAo saha dhaNuM vizvarUpa paramAtmAnI dADha nIce kacaDAvA jaI rahyA che. e eTaluM vizALa darzana che ke arjunane vizo gAne ja tame gha zarma-ema kahIne dizAone pele pAra pahoMcelA paramAtmAnuM varNana karavuM paDe che. enA tejanuM varNana karatAM kahyuM che - divi sUryasahastrasya bhaveyugapadutthitA / / mA: sadA 1 cAdbhAvasta2 nAmana: I (gItA 11.12 ) hajAre sUrya ekI sAthe AkAzamAM Uge ane e teja pragaTe te karatAM paNa vadhu tejasvI enuM darzana hatuM. AthI jyAre arjuna kahe che : tenaiva rUpeNa caturbhujena ___ sahasrabAho bhava vizvamUrte / he vizvamUrti ! hajAra hAthavALA kRSNa! Apa ApanA e ja zaMkha, cakra, gadA, paghadhArI aturbhuja svarUpe pragaTa thAva. ahIM ajuna je jAti hatA te ane teNe je joyuM te be vacce virodha batAvI gItAkAre gajabanI sAhityaka paribhASA vAparI che. punamayogamAM azvatthanuM pUrNa rUpaka vAparI gItAkAra pitAnA darzanane spaSTa kare che - UrdhvamUlamaghAzAkhamazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi yasya pani yastaM veda sa vedavit // adhazcorva prasRtAstasya zAkhA guNapravRtA vissyprvaalaaH| For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hariprasAda jevI ' saghazya khUNAbhyAsaMtatAni vanuvaFdhIna manuSyo . (gItA 15-1-2) uparAMta jJAnakUva, nivAsIna vagere aneka rUpakAtmaka zabdo dvArA gItAkArane je kahevuM che tenuM paSTa darzana karAve che. ' - dIvAthI dIvo pragaTe ema zabdonI ke vicAronI zRMkhalA javAmAM paNa gItAkAra kuzaLa che. surakSA ropaMthI zarU thayelI zaMkhalA, kuladharmane nAza, dharmanAzathI adharmamaya kuLa, adharmane kAraNe kulastrIomAM Avate de, doSavALI strIone kAraNe AvatI varNasaMkaranA ane tethI narakavAsa ane pitRonI adhogati vagere mahApAtakonI zRMkhalAnI kaDIo gItAkAra zeTha ja jAya che. (gItA 1.39thI AgaLa) sthitaprajJanAM lakSaNe varNavatAM AvI ja zRMkhalA che : - dhyAyato viSayAnpuMsaH saGgasteSUpajAyate / saGgAtsaMjAyate kAma : kAmAkoSo'bhijAyate / krodhAdbhavati saMmohaH saMmohAtsmRtivibhramaH / smRtirAttinAzo zuddhinAraxLarathati che (gItA 2-60.63 ) e ja rIte AmAnI samajaNa mATe lakhe che : indriyANi parANyAhurindriyebhyaH paraM manaH / mananag GrA rUDhi yuH karatag sa: ( gItA 3.42 ). asAmAna mUlAnathI zarU thayela zRMkhalA tama saryA # pratiSThitamAM pUrNa thaI eka yajJacakranI zaMkhalA race che, ajJAnathI mohita AzA pAzathI baMdhAyelA anyAyathI arthasaMcaya karatA manuSyanI vicArasaraNIne gItAkAre khUba ja spaSTa rIte sAhityika sparza saha mUkI ApI che. idamadya mayA labdhamimaM prApsye manoratham / idamastIdamapi me bhaviSyati punardhanam / / asau mayA hataH zatruhaniSye cAparAnapi / Izvaro'hamahaM bhogI siddho'haM balavAnsukhI // ADhyo'bhijanavAnasmi ko'nyo'sti sadRzo myaa| yakSye dAsyAmi modiSya ityajJAnavimohitAH // anekacittavibhrAntA mohjaalsmaavRtaaH| ghavatArAmamoDu pati napazu . (gItA 16-13-16) ahIM manuSyanI ghaNuM badhI upalabdhio varNavyA pachI chele pati joDazu kahIne gItAkAre je abhimAnInA phuggAmAM TAMkaNI khasI ApI che te anerI dhArI asara upajAvanAra kAvya banI rahe che. tethI ja kahI zakAya ke jema Adya zaMkarAcArye emanAM stotromAM bhakti sAthe kAvyane subhaga samanvaya karyo che tema gItAkAre navajJAna ane kAvyane, sAhityanAM utkRSTa mune samanvaya sAthe che. For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMkhyadarzanamAM prakRti ane puruSa Ara. sI. zAha* * dazana' zabdano artha :- zarUAtamAM saMskRta sAhityamAM " darzana' zabdanA praye mane badale mImAMsA' zabdano prayoga thate. mImAMsA eTale mananajJAnaprAptinI IrachA ; koI tAttvika viSayanI parIkSA. Aje dhaNuM karIne "darzana' zabda jAya che. darzana eTale jovuM te--- tatvajJAnanI eka paddhati ; satyane samajavAne eka puraSArtha. pratyeka darzana pachI te pauya hAya ke pAzcAtya, satyane pitAnA eka viziSTa dRSTikoNathI samajavA prayatna kare che. darzana ' eTale tatvano sAkSAtkAra evo 5NuM eka artha kavAmAM Ave che. te artha yogIo ane tavaMdaSTAonI kudaratI pratibhA tarapha saMketa kare che. darzana eTale jovAnuM sAdhana, pe artha mAM vividha darzane e satyane jANavAnA judA judA mArgo che. mImAMsA' karatAM " darzana' za dane prayoga vadhAre vyAjabI jaNAya che. aMgrejI zabda Philosophy ( philo = love ane sophia = wisdom)ne artha paNa jJAna mATe prema ema sUcave che. darzanAMvadyA e mANasane potAnuM svarUpa vicAravA ane tene anubhavavA prere che. A preraNA manuSyanA vizva sAthenA tema ja bIjA prANIjagata sAthenA tenA saMbaMdha viSe vicAra karavAmAM madadarUpa baMne che. pariNAme mAnavajIvana skUlalakSI maTI sUkamalakSI ane sarvalakSI thavAnI dizAmAM vaLe che. sava mAM AtmIpanI arthAta abhedanI dRSTi keLavAya che.* darzananuM dhyeya :--jIva, jagata ane Izvara A traNanAM svarUpanuM ane paraspara saMbaMdhanuM nirUpaNa irAnazAstranuM prAna kartavya che. A saMsAra zuM che? enA sajana pAchaLa koI hetu haze khare? AtmA zuM? jIvananuM dhyeya zuM ? AtmasAkSAtkAra kaI rIte zakaya che ? tenI anatinuM svarUpa varNavI zakAya ? vagere aneka prazno mAnavI uThAve che ane potAnI buddhi anusAra tenA javAba zodhavA pazcima kare che. A badhA praznone teDa jJAnIoe ane mumukSuo sAdhanA, citana, manana, yAna vaDe prApta svakIya jJAna vaDe Apela che ane tene ApaNe tatvajJAna evuM nAma ApIe chIe. tattvajJAna eTale mAnavI vaDe thayela jIvanasatyanuM darzana. koI eka vyaktinuM e tattvajJAna nathI paNa aneka vAMbhanna vicAradhArAomAM vahIne vidvAna puru, citako, jJAnIo ane daSTA mahaSio jIvananuM paramatonI - je jhAMkhI karI che tenuM jJAna e ja tattvajJAna che. svAdhyAya', pu. 1, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, oNkaTobara 1992jAnyuArI 1993, pR. 9-18 " saMskRta vibhAga, esa. bI. gADo kaleja, navasArI, 1. paMDita sukhalA-1 che, bhAratIya tattvAM vezyA, pra. le. je. sAMDesarA, pAvidyA mandira, vaDodarA, 1958, pR. 92. " svA 2 For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. sI. zAha paritya tema ja pazcimI khyAla -bhAratanA prAcIna RSimunio mATe dharma ke tatvajJAna e kayAreya paNa vyAsaMga ke bauddhika vilAsanuM mAtra sAdhana na hatAM, paNa tattvajJAna e emane mana AtmasAkSAtkAra pAmelI vicAradhArA hatI. sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke pUrvanA tattvajJAnanuM lakSaNa e che ke te AtmajJAnanedivya darzanane viSe Agraha dharAve che, jayAre pazcimanuM tattvajJAna tAkika tema ja baddhika bAbatone vadhu mahatva Ape che. DaeN. rAdhAkRSNananA mate pazcimanuM mAnasa tarkavAdI ane nItiparAyaNa gUDhatAne viSe aNagamo dharAvanAruM ane vyavahArakuzaLa che; jyAre pUrvanuM mAsa aAMtarajIvana ane dhyAnaga tarapha vadhAre DhaLe che. ApaNI Arya saMskRti sAthe ApaNAM prAcIna zAstro avibhAjya saMbaMdhe joDAyelAM che. AdhyAtmika temaja laukika jIvananI pratyeka samasyA para bhinna bhinna dRSTikoNathI darzanee uDe vicAra karyo che. vaidika satya jevA tathA jANavA mATe zAstrakAroe je cha zAstro sUtra AkAre racelAM che tene SaDradarzana evuM nAma ApavAmAM Ave che. darzananuM kArya brAhmaNa tema ja upaniSadagraMthamAM karma, jJAna, vagerene lagato je upadeza hato temAM ekavAkayatA sAdhavAnuM che. sUtro karatAM darzanenuM tattvajJAna vadhu prAcIna che. vaidika yuga pachI (I. sa. pU. 600) eTale buddha ane mahAvIranA kALa daramyAna darzanenI utpatti thaI tema manAya che. jo ke koI koI darzanenAM mULa te ethI paNu purANu sAhityamAM maLI Ave che. darzanenuM vargIkaraNa - ApaNA dharma ane tatvajJAnane prAraMbha vedamAMthI ja thAya che. bhAratIya tattvajJAnanA ItihAsamAM vedane abhyAsa anivArya che. vedanA RSio maMtranA kartA nahi paNa daSTA hatA. bhAratIya loko vedane AdhyAtmika jJAnanA akhUTa bhaMDAra mAne che. koI vyaktio dvArA racAyelA na hoI vedane apauruSeya kahevAmAM Ave che. vedavAkya hamezAM pramANa manAtuM AvyuM che. veda cAra che. temAM Rveda sauthI jUne manAya che. manna, brAhmaNa, upaniSada, vagere vedanA vividha stara che. vedanuM prAmANya svIkAranAra je darzane te "Astika " ane vedanuM prAmANya noha svIkAranAra darzane te nAstika " AvuM sAmAnyata: darzananuM vagIkaraNa thatuM AvyuM che. sAMkhyadarzana, yogadarzana, nyAyadarzana, vaizeSikadarzana, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA (dAMta) A cha dazanene " Astika darzane ' kahevAya che; jyAre cArvAka, boddha, ane jena-e darzane vedanirapekSa vicArasaraNI dharAvatAM he "nAstika darzano' kahevAya che, paraMtu A rIte Astika tema ja nAstika ema be bheda UbhA karI vibhAjana karavuM keTalAka vidvAnenA mate yogya nathI. teo Astika" ane "nAstika' zabdone artha "vedane mAnavAvALA" ane "vedane nahi mAnavAvALA" ema karatA nathI, paraMtu temanA mate Astika eTale pitAnAM sArA ane kharAba kamenuM arthAta dharma ane adharmanuM phaLa avazya maLaze ja evI mAnyatA. A artha svIkArIe te bauddha tema ja jainadarzane ke je punarjanma tema ja karmaphaLa vageremAM mAne che tene Astika darzane - 2 rAdhAkRSNana ( he.) dharmonuM milana, anuvAdaka-candrazaMkara zukala, pra. prabhAzaMkara bhaTTa, bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI, A. 1, 1941, 5. 173 For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMkhyadarzanamAM prakRti ane puruSa 11 kahevA joIe ane mAtra cAvaka darzana ke je punarjanma ane karmaphaLamAM zraddhA dharAvatuM nathI tema ja bhUtaratanyavAdI che tene ja nAstika darzana kahI zakAya. SaDradarzana-samuccaya ane enA TIkAkAra guNane bauddha tema ja jainadarzanene Astikadarzana mAnela che ane kevaLa cArvAkane nAstika darzana mAnela che. bhAratIya darzananI keTalIka vizeSatAo -bhAratIya saMskRtinI eka sAmAnya chApa ApaNe bhAratIya darzane para aMkita thayelI joIe chIe. cArvAka sivAya badhAM darzanemAM ApaNane naitika tema ja AdhyAtmika dRSTikoNanI ekatA jovA maLe che. pre. haricanA kahe che tema bhAratIya vicAradhArAnI eka dhyAna kheMce tevI vizeSatA e che ke temAM vistAra ane vividhatA dhaNA moTA pramANamAM che. vicAra ke ciMtananI koI zAkhA evI nathI ke jene samAveza emAM na thayela che. bhAratIya tatvajJAnanI anekatA chatAMye temAM madhyavatI vicAranI ekatA rahelI che. AdhyAtmika svarUpa - bhAratIya vicArako kevaLa nItidharma ke sadAcAra AgaLa aTakI na jatAM tethI AgaLa javAnuM dhyeya rAkhe che. mANasa Izvarane aMza che ane te aMza pUrNa banavAnI jhaMkhanA rAkhe che. brahma e jagatanuM mULatatva che ane jagata e brahmamAM pratiSThita che. Ama bhAratIya tatvajJAnamAM sArabhUta vastu e tene adhyAtmavAda che. sarvadezIyatA bhAratanuM tattvadarzana e bhAratIya che te eTalA ja arthamAM ke tene racanArA mANase bhAratavarSanI bhUmi para janmelA hatA. e tattvadarzana amuka kome raceluM che ke amuka deza yA prAMtamAM thayeluM che eTalA mATe te kImatI che evuM nathI, paNa AkhA jagatane ruce tevA aMze tenAmAM che mATe ja te kImatI che. rojindA jIvana sAthe vaNAI gayela che -bhAratIya darzana e mAtra kalpanApUrNa gaganagAmI una nathI, temAM mAnavajIvananA dhabakAra vyakta thAya che. philasUphI e kevaLa eka vicAradhArA nathI, paNa eka jIvanapatha che. * nItizAstra ane tatvajJAnane samanavaya -bhAratIya loko haMmezAM ema mAnatA AvyA che ke nItimaya jIvana e IzvaraparAyaNa jIvana che. ahIM AtmaparAyaNa jIvana e dharmamAtranuM dhyeya rahyuM che. bhAratIya darzana e nItizAstra sAthe saMlagna che. keTalAka vidvAnonA mate nItidharmonI carcA pAchaLa dArzanika praznonI carcA hevI jarUrI nathI, paraMtu AlDasa hasalI jevA pAzcAtya vicAraka kahe che tema " aMtima athavA pAramArthika satya viSenA ApaNA vicAro nIti anItinI carcAmAM asthAne nathI; eTaluM ja nahi paNa ApaNAM sarva AcaraNane nizcaya chevaTe ApaNA e vicArone AdhAre ja thAya che."3 3 Aisa halI, enDragsa eNnDa mInsa, anuvAda-sAya ane sAdhana, anuvAdaka-naTavaralAla pra. buca, pra. bhASAntaranidhi, baLavaMtabhavana, bhAvanagara-2, A. 1, 1969, 5. 10 For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. sI. zAha Anara daSTa-bhAratIya tatvajJAna haMmezA tenI sImA vaTAvI tenI pelI pAra javAnuM dhyeya 2khyuM che. je ma praka philasUpha sokreTIsa AtmAne oLakhavAnI zakhAmaNa ApatA tema upaniSadavAkaye paNa AtmasAkSAtkAranI vAta kare che. Atmadarzana, AtmaprApta e ja jIvanane parama puruSArtha manAya che. mokSa e ja parama lakSa :-muktino mArga e AmavakAsane maDamanAya che ane mokSane aMtima Adarza mAnI tenI prApti mATe puruSArtha karavA mATe bhAratIya tatvajJAna ApaNane zIkha Ape che. mokSa e kAMI manasvI devoe ApelI bheTa nathI 5 kaSTapUrvaka karelAM tapa, saMyama vagerenA svapuruSArtha dvArA te prApta karavAno che. baMdhananuM kA-ajJAna :-bhAratIya vicArako eka avAje kahe ke vidyA-athavA ajJAna ApaNu duHkhanuM mULa che ane vidyA athavA jJAna ApaNane muko apAve che. sarva aniSTonuM mULa ajJAna che. sAmAnya jagata bhotikatAmAM je mukha mAne che te sAcuM sukha nathI; te enuM ajJAna che ane e ajJAna ja saMsArapAzamAM mAnavIne baMdhanakartA che. e ajJAne dUra thatAM ja sAcuM darzana karAvavAne bhAratIya tatvajJAnane Azaya che. mekSa prApta mATe abhyAsa ane vairAgyanI vezyaktA : baMdhananuM kAraNa ajJAna che; temAMthI chUTavA mATenuM sAdhana saMsthAna che ane te dvArA paramadhyeyanI prAnuiM zakya che. mokSanI siddhine mATe sAdhanAnI jarUra rahe che. e sAdhanAmArgamAM tyAga ane vairAgyanI bhAvanA pAyArUpe rahelI che. tyAga eTale karma tyAga ane vairAgya eTale narI niSkriya nathI. tyAgane sAco artha karmaphaLatyAga ane vairAgyanuM sAcuM lakSaNa che---mananI zAMti-Indriyone nimaha. paDadarzana vedanA satya samajavA mATe zAstrakAe i judAM judAM zAstrI sUtra AkAre rayAM che, je paDadarzana kahevAya che. darzane vedAnusArI che. satyane samajavAnA e vividha daSTikoNa che. padaza nAnAM nAma che : (1) vAyadarzana (2 vaizeSika darzana (3) sAMkhyadarzana (4) gadarzana (5) pUrvamImAMsa athavA karmamImAMsA (6) uttaramImAMsA athavA vedAnta. padarzanane paraspara saMbaMdha -A padarzana balbanuM eka evA traNa gurachamAM vaheMcAyelAM che. jemake, (1) nyAya-vezeSika (2) sAMkhya ane roga (3) pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA. A padane ekabIjA sAthe saMkaLAyelA che ane ekabIjAnA pUraka che. AcArya AnaMdazaMkara dhruva lakhe che ke, upaniSadamAM ema siddhAnta karyo ke kharI vastu ajJAnane lIdhe manuSyane jaNAtI nathI; mATe jJAna prApta karavuM. have e saMbaMdhI prazna e thAya che ke ajJAne je kharI vastune jANavA detuM nathI ane je sarva anarthanuM mULa che te kevI rIte TALavuM ? e praznano uttara sAMkhya Ape che ke prakRtipuruSane viveka karIne, have viveka karavA ema kahevuM te saheluM che, paNa te zI rIte karavo enI rIta batAvavI joIe. te rIta vega batAve che, paNa prakRti ane puruSa be bhinna padArtho che evI khAtarI zI rIte thAya ? te te padArthonA vizeSa dharmA For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMdaza namAM prakRti ane puruSa jANyAthIe dharma vaizeSika dana batAve che. e dharmo navA mATe anumAnane upayoga karavA joIe. te paddhatisara batAvanAra darzana nyAya che. vaLI yAgadarzana izvaranuM dhyAna karavAnuM kahe che. te paNa Izvara na hoya te na "te mATe IzvaranuM astitva anumAnathI batAvavuM joie. te paN nyAyadarzana batAve che. paNa AtmA, paramAtmA, svarga, mekSa evA gaMbhIra viSayamAM anumAnanA prayoga satASakAraka na lAge, ane zruti mATe Agraha thAya e svAbhAvika che. te mATe dhama ( kama ) mImAMsA brAhmaNabhAganuM tAtpa zodhe che ane brAhmaNabhAganA karma thI asa MtAya pAmI brahmamImAMsA vizvanA paramatattva brahmanuM svarUpa samAve che." 13 sAMkhya darzana: bhAratanAM prasiddha SaDkAmAM sAMkhyananuM sthAna ghaNuM mahattvanuM che eTaluM ja nahi paNa badhAM ja dazanAmAM e sauthI prAcIna che ema vidvAne mAne che. senTa hIler mAne che ke ' sAMkhya' zabdanA cokkasa ze| artha che e viSayamAM vidvAnoe judA judA vicAro vyakta karyA che. hAla mAne che ke sAMkhya zabda saMkhyA ' parathI AvelA che. saMkhyA zabda eka, be, vagere saMNatanI sa'khyAnA arthamAM prasiddha DhuvA uparAMta 'niSNuya'nA arthamAM pazu jANItA che. rAra ( Roer )ne mate sAMkhyanA be arthA thAya che--sakhyA ane tapAsa. ahIM saMkhyA zabda gaNananI sakhyAnA arthamAM ja che. e pachI enA atha gatarI, taka, nizcaya vagere thAya che. Ama meTA bhAganA abhiprAyA anusAra sAMkhya zabda saMkhyA parathI AvelA che. mA zAstramAM 25 tattvanI gaNanA karavAmAM AvI che. ane pratyeka sanA 50 prabhedya gaNAvelA che. eTale gaNatarInuM para`tu eTaluM ja mAtra A zabdanA mULamAM hoya ema lAgatuM nathI. artha caryA, vicAraNA, ciMtana vagere kare che.pa For Private and Personal Use Only A uparAMta zruddhinAM 8rUpe mahattva A zAstramAM dhaNuM che, AthI ja vidrAnA saMkhyAne sAMkhya sAhitya --sAMkhya sUtronA mULa raciyatA tarIke kapila murmAne mAnavAmAM Ave che. sAMpravacanasUtrane racanAkALa i. sa. pU. ThThI sadInA manAya che. DaoN. rAdhAkRSNananA mate yuddha pahelAM se| eka varSa agAu kapila thayA haze. zvetAzvatara upaniSada ( 1-2 )mAM paNa kaMpalanA nAmane! ullekha jovA maLe che. keTalAka vidvAnAnA evA mata che ke kapile kAMi lakhyuM ja nathI. temaNe temanA ziSya Asurite vidyAdAna karyuM ane Asurie pacazIkhane vidyAdAna karyuM. ema uttarottara jJAnanuM vitaraNa thatuM rahyuM. (sa kArikA-70 ) ane paricume sAMkhyasUtro racAyAM. A sUtro cha prakaraNAmAM vaheMcAyelAM che. izvara kRSNa ( lagabhaga cothI sadI )nI sAMkhyakArikA ( kula 72 zloka ) sAMkhya paranuM eka prAcIna ane vidvattApUrNa vivecana che. 8mI sadImAM thayela gauDapAdanuM sAMkhyakArikA bhASya che. 9mI sadImAM thayela vAcaspatimizranI 'sAMkhya tattvakaumudI' paNu sAMkhyadarzana paranI ativizvasanIya racanA manAya che. A uparAMta i. sa.nI 16mI sadImAM thaI gayela vijJAnabhinnunuM sAMkhyapravacanabhASya ane sAMkhyasAra vagere paNa ullekhanIya che. 4 AcArya 1 A. khA, hindu vedhama, ma. DaoN. bheA. je. sAMDesarA, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDAdarA, 1960 5 zAstrI ( tA. ) e. DI., sAMkhyakArikA, pra. jayaMta pAThaka, cUnIlAla gAMdhI vidyAbhavana, surata, A. 1, 1969, prastAvanA pR. 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 14 sAra sI. zakya ha sAMkhyadarzananuM svarUpe --sAMkhyadarzIna vAstavarAdI, jainavAdI ane bahutvavAdI che. vastuvAdI e arthamAM ke te puruSathI svataMtra evA vAstavika jagatanI hastIne svIkAre che. dvaitavAdI eTalA mATe ke ekabIjAthI taddana bhinna, pUrNa svataMtra, evAM e satavA-puruSa ane prakRtine te svIkAra kare che ane bahutvavAdI e arthamAM ke te eka nahi paNa aneka puruSa che ema mAne che. sAMkhyadaza na e AryAnuM prAcInakALanuM padArtha zAstra, Phisyics che. svAmI vivekAnaMdanA zabdomAM, sAMkhyadarzananI vicAra karavAnI paddhati vyavahAru daSTie sAcI che, ema svIkAryA vinA vedAMtIne paNa cAlatuM nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRtinuM svarUpa :--sattva, rajasa ane tamasU e traNanI sAmyAvasthA te prakRti, jyAre guNAnI e avasthAmAM kSeAbha thAya ane viSama avasthA prApta thAya tyAre sarganA AraMbha thAya che. sattva, rajasa ane tamasa e traNa guNA anukrame sukha, duHkha ane mAhAtmaka che. sattva laghu ane prakAzaka che, rajasa cala ane upaSTabhaka che, te tamasa guru ane varaNuka che. Ama paraspara virodhI lakSaNAvALA A guNNAnA guNadhAnabhAvane laine AkhuM sarjana thAya che. jema dIvAmAM tela, voTa ane jyeta paraspara virodhI hovA chatAM paraspara sahakArathI kArya kare che, ane dIve prakAza Ape che te ja rIte A guNenuM kArya paNa samajavAnuM che, pradhAna ane tenAM pariNAmonuM svarUpa yogya rIte samajatAM pahelAM, sAMkhyadarzanamAM kAryakAraNasabaMdha kama rIte samajavAmAM Avyo che te jANavuM jarUrI che. sAMkhya satkASvAdamAM mAne che. kAya enI utpa{tta pahelAM paNa kAraNamAM astitva dharAve che evA mata te satkArya vAda. Ane mATe judI judI dalIla ApavAmAM Ave che. jo kA utpatti pahelAM astitva ja na dharAvatuM . hAta te enI upatta ja na thaI zake, game te kAraNamAMthI game te kArya utpanna nathI thatuM paNu cokakasa kAraNe ja kAryane utpanna kare che, e darzAve che ke kArya kAraNamAM paNa astitva dharAve che. Ama kAraNu eTale anabhavyakta avasthAmAM raheluM kArya, arthAta, kAraNa ane kA vacce avasthAbheda ja che, khI daSTae jotAM ane pariNAmavAda kahevAya che. kAraNu kAryane rUpe pariName che, mATI ghaDAne rUpe pariName che, te enu prasiddha dRSTAMta che. A vAdanA svIkAra karyA pachI prakRtinuM astitva puravAra karavuM bahu saraLa che. Ama badhAM ja kAryo kAraNamAM anabhivyakta svarUpe rahetAM hovAthI badhAM ja tattvAnuM eka mULa kAraNu svIkAravu jarUrI che, nahi te anavasthAdedha prApta thAya, prakRtinuM astitva siddha karavA mATe pAMca dalIla ApavAmAM AvI che. bhedanu, parimANa, samanvaya, zaktine lIdhe thatI pravRtti, kAraNakA vibhAga ane vaizvarUpyA avibhAga. prakRtinAM pariNAmomAM sauthI prathama sthAna buddhinuM che. ane enu` lakSaNu adhyavasAya che. ddhinAM sAttvika ane sAttvika rUpa te dharma, jJAna, vairAgya ane azva; jyAre rAga ane anazvaya . For Private and Personal Use Only ane mATe mahat zabda vAparyo che tAmasa ema be rUpo che. enuM tAmasa rUpa te adharma, ajJAna, buddhi pachI Ave che ahaMkAra, jene mATe 'abhimAna ' evuDa lakSaNa Apelu che. enAM pariNAme, te manasa, dasa IndriyA ane pAMca tanmAtrA. pAMca mahAbhUta te pAMca ta-mAtrAnAM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMkhyadarzanamAM prakRti ane puruSa pariNAma che. manasa saMkalpaka che ane e rIte Indriya paNa che tathA aMtaHkaranuM paNa gaNavAmAM AvyuM che. Ama badhuM maLIne tera kare che. temAM pAMca jJAnendriya ane pAMca karmendriyo e daza bAhya kare che te mane, ahaMkAra ane buddhi e traNuM aMtaHkaraNe che. A badhAne vyApAra AharaNa, dhAraNa ane prakAzane che. AmAM aMtaHkaraNe e bAhya karaNe karatAM vadhAre mahattaranAM che, kAraNa ke bAhya karaze aMtaHkaraNenA viSe che. uparAMta bAhya karIne mAtra vartamAnakALa sAthe ja saMbaMdha che, te aMta:karane bhUta, vartamAna ane bhaviSya traNe sAthe saMbaMdha che. A traNamAM paNa buddhi sarvazreSTha che. e ja badhA viSane puruSa AgaLa rajU kare che tathA e dvArA ja puruSa vivekAna paNa meLave che. Ama puruSane bega ane apava baMne buddhi ja siddha kare che. puruSa -sAMkhyamAM puruSanuM astitva svataHsiddha, svayaMprakAza mAnavAmAM Avela che. puruSane daSTA, nAtA ane viSayI mAnavAmAM Avela che. puruSa na to zarIra che, na mana che, na ahaMkAra ke buddhi che. sAMkhyanA puruSane nigu, udAsIna, akartA, kevala, madhyastha, sAkSI, dA, sadA prakAza svarUpa, vagere zo dvArA oLakhavAmAM Ave che. te gautanyanuM AdhArarUpa dravya nathI paNa svayaM rautanyarUpa che. te samasta jJAnane AdhAra tema ja paramajJAna che. puruSanuM astitva siddha karavA mATe sAMkhya nIcenI dalIla raju kare che. (1) sAMkhyadarzanamAM vizvane utkrAMtikrama e nihetuka nahi paNa sahetuka mAnela che. prakatinI utkrAMti thAya che te puruSanA dhyeyane siddha karavA mATe che. prakRti svayaM acetana, jaDa che, tethI tene pitAne kaI udeza hoI zake nahi. prakRti tenA traNa guNe, sUkSma zarIra vagere puruSanA eyane siddha karavA satata prayatnazIla rahe che, Atho cetanapuranuM astitva kabUlavuM | (2) vizvanA badhA padArtho sAvavI che ane jaDa che. badhA padArtho satva, rajasU tema ja tamasUnA banelA (pariNAmarUpa) che. A traNe ya guNone khyAla ApaNane traNa guNothI para evA nisvaiguNya ke guNAtIta puruSa tarapha dorI jAya che. mATe puruSanuM astitva svIkAravuM paDe che. (3) ApaNuM samarata jJAna anubhavanA AdhAre racAyeluM jJAna che. paraMtu anubhavanuM kaMIka adhikAna te joIe ja, je puruSa che. je ApaNe jJAnane svIkArIe te jJAtA tarIkenuM AMstatva dharAvanAra puruSane paNa svIkAre che paDe che. AthI puruSanuM astitva siddha thAya che. (4) samasta vizva sukha, duHkha Adi bhogya padArthothI bhareluM che. prakRti bhegyA che. mATe padArthona bhogavanAra koI bhaktAnuM astitva kalpavuM paDe che. puruSa e bhaktA che. AthI puruSanuM astitva siddha thAya che. (5) A jagatanAM du:khomAMthI nivRtti meLavavA ane mokSa prApta karavA badhA ja Icche che ane te mATe prayatna paNa kare che. sAMsArika viSaye jaDa tema ja niSkriya che. te temanA duHkha ke nivRttinuM kAraNa banI zake. mATe ramI duHkhabharapUra evA saMsArathI para evA azarIrI amA(puruSa)nuM astitva kabUlavuM paDe che. For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. sI. zAha puruSa mahatva : --puruSa eka che ke aneka ? A praznane uttara paNa sAMkhyadarzana Ape che. vedAMtanA mate AtmA eka che ane badhA jIvomAM -vApta che; te dehabhede bhinna nathI. sAMkhyane A mata maMjUra nathI. tenA mate te pratyeka jIvane pRthaka pRthaka, AtmA che. saMsAramAM aneka puruSe che. tenI sAbitI sAMkhya nIcenI dalIla dvArA Ape che. (1) ApaNe joIe chIe ke saMsAramAM jaNAtA lokemAM vyakitagata bhedo rahelA che. jemaMka, koI janme che, koInuM mRtyu thAya che. je eka ja puruSa hatA te ekane janma athavA ekanuM mRtyu eTale badhAne janma ke badhAMnuM mRtyu ema banata; vaLI ekanuM sukha ke duHkha bIjA badhAMnuM sukha ke duHkha banata, paraMtu A pramANe banatuM nathI te ApaNe anubhave che. AthI siddha thAya che ke puruSa eka nahi paNa aneka che. (2) je puruSa eka ja heta te ekanuM baMdhana e badhAMne mATe baMdhana nIvaDe ane ekane mokSa e sarvane mokSa kare. ekanI kriyAzIlatA dhAne kriyAzIla banAve ane ekane ArAma badhAne mATe ArAma nIvaDe, paraMtu A pramANe banatuM nathI. AthI puruSabahatva svIkAravuM paDe che. (3) je ke mRtAtmA badhA guNAtIta he tattvataH samAna hoya che ane temAM je taphAvata che te mAtra saMkhyAkIya taphAvata ja mAlUma paDe che. te paNa je baddha AtmAo che temAM pArasparika bhinnatA ja thAya che. kAraNa ke kaImAM sarva adhika che, keImAM rajasa te kaImAM tamansa adhika che. AthI puruSabahu siddha thAya che. (4) prANImAtramAM eka ja AtmA rahela che tema svIkArIe te manuSya ane mAnavetara pazupakSIo vagere vacce bheda kema pADavo? pazu, pakSIo, manuSya, devatA vageremAM aMka ja AtmAne navAsa nathI. AthI AtmA aneka mAnavA paDe che. TUMkamAM prakRti eka che, puruSo aneka che. samasta saMsAranA mULa kAraNurUpe jaDa prakRti che. puruSa cetana daSTA che. prakRti reya che, puruSa jJAtA che. pratyeka jIvane pRthapha AtmA che. tatva (ratanya) rUpe te eka che, paraMtu tenI saMkhyA aneka che. Do. umeza mizrane mane sAMkhyadarzanamAM puruSabahutvanuM nirUpaNuM nathI, paraMtu nilitu (puruSa), baddha puruSa ane mukta purUSa ema traNa ja prakAranA puruSa che. ' puraSa ane prakRtine saMbaMdha --puruSa ane prakRtine saMbaMdha darzAvavA mATe sAMkhyakAkAkAre je jado judAM daskRta khAyAM che te badhAMne vicAra karavAnI jarUra che. e dAMte kAraka naM 21, 57, 58, 19, 60 ane 61mAM che. kArikA-21mAM paMgu-aMdhanA saMga sAthe puruSa-prakRtine saMyoga sarakhAvelo che. kArikA -57mAM vasavRddhi mATe dUdhanI pravRttinI sAthe puruSArtha mATe pradhAnanI pravRtti sarakhAvI che. kArikA -58mAM ja yuvyuM che ke, jema loko mAtra sukAnA nivAraNa mATe pravRtti kare che tema pradhAna 6 mizra (Da.) umeza, "bhAratIya darzana', pra, prakAzana pUre, sUcanA vibhAga, uttara pradeza sarakAra, lakhanau, 1957, A, 1, pR. 297-30ke. For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAMkhyadarzanamAM prakRti ane puruSa puruSanA mokSane mATe pravRtti kare che. kArikA 59mAM prakRtine nartakInI te 60mAM kAma karanArInI upamA ApI che. 61mAM kulavadhUnuM daSTAMta che ema keTalAka TIkAkAro mAne che. A badhAM udAharamAMthI paMDavazvasaMga sane mATe che, te kArikA-57, 58 mAMnAM dRSTAMta pradhAnanI pravRttinuM prayojana samajAve che. bAkInAM udAharaNa pravRtti ane tenI uparati bane mATe che. vicitratA e che ke A badhAMmAMthI eka paNa daSTAMta UMDo vicAra karatAM TakI zake evuM nathI. paMgu ane aMdha baMne paraspara upakAraka che eTaluM ja nahi paNa paMgu te aMdhane mArgadarzaka che. ahIM puruSa mAtra daSTA che ane te paNa prakRtine. puruSa pradhAnanI pravRttine mArgadarzana Ape che ema te sAMkhya paNuM svIkAratA nathI. nartakInuM, kAmavALInuM tathA kulavadhUnuM-e traNa daSTAMtomAM e traNe cetana che te prakRti acetana che. A uparAMta kuLavadhUne daSTAMtamAM te anaucitya paNa che. kulavadhu pitAne parapuruSa joI na jAya enI kALajI rAkhe che, jyAre prakRtinA pariNAmo jeNe ene joI lIdhI che tene mATe nathI paNa bIjA badhAne mATe ja che. sunivRttinA daSTAMtamAM paNa prakRti acetana hovAthI ene mATe sukya kaI rIte hoI zake e praznane uttara ApI zakAto nathI. aMte mAtra eka ja daSTAMta rahe che ane te dUdhanuM. dUdha vansanI vRddhine mATe pravRtti kare che tema pradhAna puruSArthane mATe pravRtti kare che. e udAharaNamAM dUdha acetana hovAthI acetana prakRti mATe gya sarakhAmaNa banI zake che, paNa A daSTAMtamAM tema ja anyatra ema kahevAmAM Ave che ke prakRti puruSArthane mATe pravRtti kare che e muddo vicAravA jevo che. prakRti kevI rIte puruSArtha siddha kare che e vAta cheDA vakhata mATe bAjue mUkIe, paNa vadhAre mahatvane prazna e che ke puruSane e koI artha che kharo je prakRti siddha karI zake ? prakRti puruSane bhoga ane mokSa siddha kare che. tethI ja te puruSane bhaktA kahyo che ane enAM lakSaNomAM kevalya gaNAveluM che. kArikA 20mAM jaNAvyA mujaba kharekhara te adhyAsa ja thAya che. kArikA-62 pramANe baMdhana, mekSa ane saMsAra prakRtinAM ja che. kArikA-63mAM paNa jaNAvyuM che ke prakRti sAta rUpathI potAne ja bAMdhe che ane ekathI pitAne puruSane arthe mukta kare che. te te bhega ane mokSa paNa prakRtinA ja che; emAM puruSArtha ja kyAM AvyA ? puruSa te taTastha che, udAsIna che. ene bhega paNa nathI, mekSa paNa nathI. AthI ja dUdhanuM daSTAMta paNa keTale aMze ucita che e vicAravA jevuM che. saMdarbha sAhitya (1) hariyANA, bhAratIya tatvajJAnanI rUparekhA, (khaMDa 3: darzanayuga) anuvAdakaH pro. De. ku. IndukalA jhaverI, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, 1964 (2) rAvaLa sI. vI., "bhAratIya darzana' anaDA buka DI, amadAvAda, 1965 (3) zAstrI a. de, "Izvara kaviracita sAMkhyakArikA' cUnIlAla gAMdhI vidyAbhavana, sUrata, 1969 (4) rAdhAkaNana esa, vedanI vicAradhArA. anuM. caMdrazaMkara prANazaMkara zukala, pra. vorA enDa kaMpanI, 3 rAunDa bilDiMga, kAlabAdevI reDa, muMbaI-2, A. 1, 1944 svA 3 For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhakone : 1 pAnanI eka ja bAjae, TAIpa karelA ane e zakya na hoya te zAhIthI suvAcya akSare lakhelA lekha mokalavA, TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhUlane sudhAryA pachI ja lekha mekalo. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja ekalavI. lekhanI kArbana nakala mokale tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. 2 lekhamAM avatarazo, anya vidvAnanAM maMtavya TAMkavAmAM Ave che te aMgenA saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apa anivArya che. pATIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka/saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. 3 "svAdhyAyamAM chapAyela sarva lekhene kopIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAM koI aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavo nahIM. 4 saMkSepazabda prayojatA pahelAM e zabda anya sthAne pUrepUrA projelA hovA joIe. 5 pANIne krama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pAdaTIpane nirdeza jarUrI che. vA thA ya. svAdhyAya ane saMzodhananuM vaimAsika saMpAdaka : rAmakRSNa tu vyAsa varSamAM cAra aMka bahAra paDe che-dIpotsavI aMka, vasaMtapaMcamAM aMka, akSayatRtIyA aMka ane janmASTamI aMka. lavAjama : -bhAratamAM...rUA. 40=00 pai. (TapAlakharca sAthe) -paradezamAM yunAITeDa sTasa oNpha amerikA mATe...12=00 Dolara (TapAlakharca sAthe) -yuropa ane anya deza mATe...pAM. 7=00 (TapAlakharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja noMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kyA graMtha mATe lavAjama me kahyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjamavarSa navembarathI okaTobara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mokalavuM--niyAmakazrI, prAcyavidyA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA-390 001, jAherAto : A trimAsikamAM jAherAto ApavA mATe lakhopaMpAdaka, svAdhyAya ', prAcyavidyA maMdira, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA-390 001 For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org TATunAM anu guptakAlIna saptamAtRkA zilpA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mu. huM. rAvala, munIndra vI. jozI sAbarakAMThA jillAnA bAyaDa tAlukAmAM bAyaDathI pUrvamAM Azare 9 kI. mI.nA aMtare TADhuM gAma Avela che. TATu gAme nIlakaDa mahAdevanA maMdira, ke je maMdira paNa prAcIna IMTarI bAMdhakAmanA stara dharAvatI Azare 15 mITara UMcI jagyA para baMdhAyela che. tenI bahAra pAchaLanA samayamAM banAvela lAMkhI eTalI jevI jagyA para mUkAyela anekavidha zilpa-zilpakhaDAmAM atre cayita gaNeza tathA saptamAtRkAnAM zilpo Avela che. A tamAma zilpA pArevA paththaramAMthI kaMDArela che. jenA mastaka pAchaLa prabhAmaDaLa che. saptamAtRkA uparAMta viSNu, anArIzvara, mahisAsuramardinI, naMdI vagere gupta )-anuguptakAlIna zilpA paNu che. atre mAtra te paikI saptamAtRkA ziEAnI carcA karela che. : ( 1 ) mAhezvarI -- citra-1 ) nRtyarata mahezvarI mAtRkAnuM zilpa 0.63 x 0.28 x 0. 10 se. mI. mApa dharAve che. pratimAnA mukhabhAga ghasAyela-khaDita che. nRtyamudrAmAM kaMDArela banne hAtha tathA dakSiNa stana paNa khaDita che. kezaracanAmAM mastiSkAbharaNu uparAMta coTalAnI nIcenA bhAge `zagU nathI niSpanna akhADA jevA ghATa viziSTa bhAta pADe che. mukhabhAga ghasAyela ane khADita heAi sa'pUrNa vigato prApta thatI nathI. vAma ka mAM asthikuMDaLa jyAre dakSiNa ka mAM valayaku`DaLa jaDDAya che. pAtaLA kaTipradeza nIce sADIvastra dhAraNa karela che. jenI upara alaMkRta TimekhalA che. pAradarzaka sADI vastranI madhyanI pATImAM prAcIna paripATInI sUcaka gomUtrika bhAta che. jyAre banne paganI uparanA bhAge sADInA nIcenA cheDAne avRttamAM rekhA dvArA darzAvela che. pagamAM pAdavalaya dhAraNa karela che. jamaNI tarapha jamaNA pagamAM ghUMTaNanI upara kha'Dita sADIvasranA cheDAne gaumUtrika bhAtayukta bhAga jAya che. uparAMta paga pAse bALaka trisa`gamAM Ubhela darzAvela che. jayAre devInA pRSThabhAge DAbI tarapha vAhana naMdInuM aMkana che, jenA mukha nIce medakapAtra darzAvela che. devInA mastaka pAchaLanuM prabhAmaMDaLa khaMDita hovA chatAM TocanA madhyabhAge tathA DAbI tarapha tenA keTalAka bhAga jaLavAyela che. 'svA yAya', pu. 30, aMka 1-2, dIpAtsavI-vasa tapaMcamI aMka, oNkTobara 1992jAnyuArI 1993, pR. 19-24, nicAmaka, purAtatvakhAtu'. gujarAta rAjya. X * takanIkI zahAyaka, uttara vartuLa, purAtatvakhAtuM, gujarAta rAjya, A zipeAnA samayAMkana tathA klAraulI age carcA daramyAna jarUrI mAdAna ApyA badala lekhakA praskrUi slAma`rI zrI madhusudana DhAMkInA RNI che. phoTogrAphsa :-purAtatvakhAtuM gujarAta rAjyanAM saujanyathI. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mu. ha. rAvala, munI vI. jozI (2) brAhmI :- citra 2 ) nRtyarata brahmAdevInI pratimA 0.68 X 0.24 X 0.12 se. mITara mApa dharAve che. mastiSkAbharaNamaMDita mila mukuTamAM nIcenA bhAge chUTA vALane aMDAnI jema gaThabaMdhana karela che. alaMkRta mastiSkAbharanI madhyamAM khUlatI seronI nIce triserI metImALA che. DAbA kAnamAM sAdu kuMDaLa tathA jamaNA kAnamAM asthikuMDaLa dhAraNa karela che. mukhabhAga ghasAyela che. gaLA mAM ekAvali dhAraNa karela che. ane hAtha khaMDita che. chatAM DAbI tarapha uparanA bhAge sanAlapadama jaNAya che. mastakanA pAchaLanA bhAge khaMDita vRttAkAra prabhAmaMDaLa che. pAradarzaka sADIvaane kaTibhAge kaTimekhalA kaMDArela che. jenA madhya bhAge kaTibaMdhanA cheDA laherAtA darzAvela che. jamaNI tarapha darzAvela vastranA cheDe gomutraka ghATa che. pagamAM pAdavalaya dhAraNa karela che. jayAre be paganI madhyanA bhAge tribhaMgasthita bALakanA DAbA hAthamAM sanAlapadama darzAvela che, je hAtha upara tarapha uThAvela che. devInI DAbI tarapha nIcenA bhAge vAhana hasa darzAvela che. (3) vaiSNavI -( citra-3) nayata devInI vastrAlaMkaNuparapATI anya mAtRkAo jevI ja che. A pratimA 0.68 40.31 X 0.10 se. mI. mApa dharAve che. devIe DAbA kAnamAM asthikuMDaLa dhAraNa karela che. jyAre jamaNA kAnanuM kuMDaLa sAdu che. mastaka pAchaLa pUrNa prabhAmaMDaLa jovA maLe che. dvabhuja devIne DAbo hAtha khaMDita che, jyAre jamaNe hAtha gajadaMDa mudrAmAM che, jemAM bAjubaMdha, kaMkaNa dhAraNa karela che. DAbI tarapha nIce ubhelA bALakanI AkRti che jeNe jamaNA hAthamAM medaka jevI vastu 2hela che. bALakanA mastaka uSNISa jevI kezaracanAmAM uparanA madhya bhAge aMDI vALela che. kAnamAM valayakuMDaLa, kaTi para ekAvalinI mekhalA che. devInI jamaNI bAju khaMDita garuDa puruSanI AkRti che. jenA paga tathA vastrone gomUtraka bhAga jovA maLe che. (4) vArAhI : --(citra-4) nRtyarata UrdhvamukhI caturbhujA devInA cAreya hAtha khaMDita hoI Ayudha spaSTa thatAM nathI. mA5 0.74 4 0.28 40.10 se.mI. che. dezane, vastrAlaMkaraNa paripATI ane mAtRkAo jevI ja hovA chatAM anya pratimAo karatAM kaMIka vadhu spaSTa jaNAya che. jemAM mastiSkAbheraNanI madhyanuM padaka, gaLAmAM dhAraNa karela ekAvali, motI bAjubaMdha, triserI kaTimekhalA, pAdavalaya, vanamAlanI jema darzAvAyela uttarIya vastra jenA cheDAmAM jamaNI tarapha gomUtrikabhAta tathA DAbI tarapha laherAtA cheDAnI vallIo spaSTa jaNAya che. pratimAnuM kaTibhAgethI be bhAgamAM khaMDita che. devI pratimAnA pRSThabhAge vAhana AdivarAhanuM aMkana vAstavika che. jyAre devI abhimukha bALakanI kezaracanA, alaMkaraNa, zarIrasauSThava paNa anya pratimAo jevuM ja che. bALakanA jamaNA hAthamAM aspaSTa vastu che, jyAre DAbo hAtha dhaMdhA para Tekavela che. A mAtRkAnA jamaNA kAnamAM arithakuMDaLa tathA DAbA kAnamAM sAdU kuMDaLa che. (5) kaumArI (citra-5) : kaumArImAtRkAnA kaTibhAgathI khaMDita A zilpa uparanA bhAgamAM pAchaLanA samayamAM cAmuMDA mAtRkAne zilpakhaMDa sImenTathI saMdhAna karavAmAM Avela che. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TeTunA anu guptakAlIna saptamAtRkA ziSaeN jethI kaTi nIce zilpabhAga ja mULa kaumArI mAtRkAnA che. jemAM banne paga eka ja dizAmAM gatida ka muddAmAM darzAvavAne kAraNe sADIvasranI kinAra viruddha dizAmAM laherAtI jovA maLe che. pagamAM pAdavalaya dhAraNa karela che. jyAre ane jaMdhA parathI pasAra thatA uttarIya vastranI valIe spaSTa jovA maLe che. pRSThabhAge jamaNI bAju mukha rAkhI Ubhela vAhana mayUra Alekhana che, jenuM kada mAtRkAzilpanA bhAga karatAM paNa vadhu darzAvela heAI ziphLanA samagra, pRSThabhAga AvarI le che, jyAre masUranI grIvA pAchaLa bhuija bALakane jamaNA hAtha khaDita che. jyAre vAmahaste chUTAMkezane guccha grahela che. kAnamAM kuMDaLa, gaLAmAM padayukta mALA che. zarIrasauSThava para guptakalAnI asara vartAya che. v ( 6 ) cAmuMDA :----( citra-6) cAmuMDAmAtRkAnA mAtra uttarAMga bhAga ja mULa zilpane hei tema ja kiTa nIcene bhAga nevA maLela hAI uttarAMganI vigatA jotAM devIe TuMDra mALAnuM mastiSkaphrAbharaNu dhAraNa kare che. jenI nIce madhyamAM khAparInuM aMkana che. khukalAM viskArTArata netro ane daMtAvalI darzAvatI mukhamudrA mukha paranA bhAva spaSTa kara che. gaLAmAM sarpa [] mALA che. kRzastanI devInA hAtha khaDita hovA chatAM DAbA upalA vALelA hAthanI madhyamAM khaTyAMga jaNuAya che. kAnamAM valayaku'DaLa jaNAya che. (7) aindro :--(citra ) nRtyarata mAtRkApratimAnA mastaka bhAga, hAtha khaDita che. pratimAnuM mApa 0. para 40, 31 40, 10 se. mI. che, mastaka vihIna pratimA haiAvA chatAM jamaNuA kAnanuM asthikuMDaLa e ratana madhye jovA maLe che. grIvAmAM dhAraNa karela ekAvali, triserI kaTimekhalA. pAradarzaka sADIvasanI kinArIo, madhyanI pAtaLI paTTI jenA gaumUtrika dhATa nRtyamudrAmAM darzAvela pagamAM pAdavalaya, jamaNI tarapha paNu vastranI vallIo spaSTa joI zakAya che, banne hAtha khaDita hovA chatAM DAbA hAthanI nRtyamudrA darzAvatI AMgaLIe jovA maLe che. jamaNI tarapha UbhelA devI abhimukha bALakanA be hAtha paikI devI tarapha lakhAvela jamaNA hAtha khaMDita che. jyAre vAmakara zuddhabhAga DhAMkatA darzAvela che. zarIrasauva anya pratimAemAM darzAvela bALaka jevuM ja che. jyAre devInA pRSThabhAge Asanastha vAhana gajarAja darzAvela che. jenA gaMDasthaLanuM aMkana vAstavika samayocita kalAnA uccaaMza abhivyakta kare che. tUzaLa che tathA sUMDha lAMkhI hAI temaja gajarAja Asanastha hAi vALelI darzAvela che. For Private and Personal Use Only ( 8 ) gaNeza :--( citra 8 )mAtRkAsamUha paikInI ja gaNezapratimA paNa mAtRkAonI mAphaka pArevA paththaramAMthI kaMDArela che, cittAka ka pratimAnRtyarata hovAthI hAtha gajada Dahasta mudrAmAM darzAvela che. samagra samUhanI pratimAomAM A pratimA akhaMDa jaLavAyela che. triserI mastiSkAbhara madhye ardha ratnapadaka jovA maLe che. zUka mAM upara camarI darzAvela che. vAstavika ga4mukhanA pRSThabhAge valayAkAra AbhAma'DaLa che. vAmadaMta khaDita darzAvela che. sUMDha DAkhI tarapha vALelI che. caturbhuja pratimAnA jamaNA upalA hAtha koNIthI vaLela che je nRtyamudrA darzAve che, jemAM data che. jamaNA nIcenA hAthamAM pharaza dhAraNa karela che. DAkhA upalA hAtha gajadaMDa mudrAmAM che. jyAre DAbA nIcalA hAthamAM sameAdakapAtra dhAraNa karela che. bAjubadha tathA ekAlinI pahAMcI darzAvela che. sapA uttarabaMdha darzAvela che. tAlapara dhIrakatA devanA zarIrakapathI paDI javAnI Ike Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 * che. rAvala, munIndra vI. jozI, nAgarAje pitAne pUMchaDIvALA bhAga suMDhamAM bheravIne pakaDa rAkhele darzAvela che. jamaNI tarapha gatisUcaka uttarIya vastranI valIo laherAtI darzAvela che. detIvastra uparAMta laMbedaradevanI jadhA parathI pasAra thatA uttarIya vastrane madhyabhAge gaThabaMdhana ApI tenA cheDAomAM puSpabhAta dhaTanAM aMkana karela che. pratimAnuM mApa: 0.70403040.12 se.mI. che. anya vIrabhadra sivAyanI mAtRkA tathA gaNezasahitanI pratimAo gujarAtanI zi95samRddhimAM eka sarvottama kalAaMza dharAvatI prAcIna pazcima bhAratIya kalAparipATI ane temAM paNa viziSTha aMze dharAvatI zAmaLAjIralanI dena che. have tenA samayAMkana aMge jevA prayatna karIe. samayAMkana - TeTunA mAtRkAsamUharahitanAM anya pArevA paththaranAM zi9nA samayAMkana aMge tenI kalArzalInA AdhAre vicArIe te pahelAM ToTuNAma aMge vicArI te TATuM bAyaDa tAlukA mukhya mathakathI Azare daza kilomITara dUra che, je zAmaLAjIthI Azare 12 mAIla dUra che. vadhumAM janA IDa sTeTamAM samAviSTa hatuM. bAyaDa etihAsika ane dhArmika dRSTie mahatvanuM kendra paikInuM eka hovAnuM jANavA maLe che. jyAre zi95nI kaMDArakAmaulI, vastrAlaMkaraNa vagerenI daSTie jotAM kezaracanA, mastiSkAbharaNanI zailI kaMIka aMze tathA bAjubaMdha, kaTimekhalA, asthikuMDaLa vagere koTyarkamahuDIthI prApta sakaMdamAtA ke pArvatInA zi95 sAthe maLe che. pepradeza, mukhAkRti, asthikuMDaLa, prabhAmaMDaLa, bALaka, vagere udepura myujhiyamamAM saMgrahita jagatathI prApta mAtRkA eknI sAthe maLe che. TeTune A mAtRkAsamUha tenA dehasauSThava, vastrAlaMkaraNa, khAsa karIne kezaracanA tenA cheDe aMbeDAghATa uparAMta athikuMDaLaprabhAvalInI racanAmAM mAtariyAthI prApta mAtRkAzilpa sAthe khUba ja nikaTanuM sAmya dharAve che. mAtariyAthI noMdhAyela mAtRkAo paikI vArAhI, vAyavI ne asthikuMDaLa dhANuM karAvela che. pAtaLI kaTi, bharAvadAra peThuMpradeza vagere paNa nikaTanuM sAmya dharAve che ekAvali bAjubaMdha, mastiSkAbharaNa, kAnanI racanA ghaNA aMze gaDhAthI nedhAyela kaumArI mAtRkA sAthe maLe che. Do. yu. pI. zAha noMdhe che tema prAcIna kAlathI mAMDIne selaMkI kAlanA aMta sudhI gujarAta pradeza ane maru bhUminI sAMskRtika ekatA ghaDAI gaI hatI. A 1 "Shah (Dr.) U. P. Sculptures from shamalati and Roda' museum and Picture Gallery, Baroda, Bulletin Volume X111, Edited and Published by. V. L. Devkar for the Museum and Picture Gallory, Baroda, 1960, P. 2 2 ejana, A. 31, pR. 52 - 3 ejana. A. 19, pR. 57 4 vadhu mATe juo " mAtariyAnAM guptakAlIna mAtRkA-zilpa "vizvAsa sonAvaNe, sthAkyAya " yu, 18, aMka 2 pRH 192 thI 197, 5 vadhu mATe juo " gujarAtanuM guptakAlIna zilpa-keTalIka navIna upalabdhi ane vicAraNA, Do. zAha yuM. pI. 'svAdhyAya' pu, 114, pR. 153, 5, 94 thI 106 citra-13, 6 zAstrI Do. haga. parIkha The. 2. che, saMpAdaka gujarAtane rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, baMdha-2, ma. hariprasAda saM. zAstrI avakSa, bhA. je. akayayana-saMzodhana vitA bhavana, 2. che. mArga, amadAvAda-9 1978, A, 1. pR. 376; For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org TADhunA anu guptahAlIna saptamAtRkA ziyA paripATI guptakALamAM paryaM cAlu rahI ane anugupta kAlamAM paNa rAjasthAnamAM eka bAju jAdhAra ane maDera tarapha gurjara pratihAra ane bIjI bAju madhya gujarAtamAM nAMdIpuranA gUjarA hAI rAjasthAna gujarAtane rAjakIya tema ja saskRtika sabaMdha gADha raho te eI zakAya che. ane kSatrapa-gupta yuganI tema ja anugupta eTale I. sa. 6ThThA, sAtamA ane 8mA saukAnI Dara ane kuMgarapura praderAnI zilpakalA eka ja klAzailI-kalAvRittanuM phaLa che 9. Ama samagra vicArA karatAM TITunA mA mAnukAsamUha maitrakALanuM anugruppakAma eTale I. sa. nI 6ThThI sadImAM niHzaMkapaNe mUkI zakAya. 7 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAha su pI. " gujarAtanuM guptakAlIna zilpa navIna upazcimAM ane keTalIka navIna vicAraNA svAdhyAya pustaka 11, aka, 1 pU, 25 For Private and Personal Use Only 23 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI sayAjI sAhityamALA 333 kailAsa-svAmI praNavatIrthajI 13=00 334 aMbikA, keTezvara ane kuMbhAriyA-(sva.) zrI. kanaiyAlAla bhA. dave 5=50 335 aitihAsika lekhasaMgraha-sva.) zrI paMDita lAlacaMda bha. gAMdhI 18=00 336 haribhadrasUri-pro. hIrAlAla 2. kApaDiyA 11=00 338 bhavAInA vezanI vArtAo-(sva) zrI. bharatarAma bhA. mahetA 3=00 339 zrImad bhAgavata (gujarAtI anuvAda): bhAga 1, 11-3- (sva.) zrI nAgaradAsa amarajI paMDyA (1965) 340 gujarAta sthaLanAma saMsada vyAkhyAnamAlA, bhAga 1 (1965) 9=0 0 34ra kudaratanI rIte vadhu Arogya-zrI. zAMtilAla pra, purohita (1967) u=50 343 bhArata-patna-zrI. upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) 15=50 344 mahAgujarAtanA musalamAno, bhAga 1-2-zrI karIma mahaMmada mAstara 17=00 346 peTroliyama-zrI padmakAnta 2. zAha (1970), 13=00 347 paMcadazI tApaya-svAmI praNavatIrthajI (1971). 348 akho ane madhyakAlIna saMtaparaMparA-(sva.) De. ke. je. tripAThI 1450 349 zrImad bhAgavata: bhAga 2-(sva.) nAgaradAsa a. paMDyA (1972) 11=50 350 carakanA svAdhyAya, bhAga 1-(sva) DaeN. bApAlAla ga. vaidya (1973) 26=00 351 gujarAtane peTarI udyoga-zrI. zAMtilAla pI. purohita (1975) 8=75 35ra UMDANane tAga-zrI choTubhAI suthAra (1975) 15=00 353 bhAratIya vINa-(sva) che. rasikalAla ema. paMDyA (1978) 31=00 354 carakane svAdhyAya, bhAga 2-(sva.) De. bApAlAla ga. vaidya (1979) 9=00 355 cAMpAnera: eka adhyayana-De. ramaNalAla na. mahetA (1980) 36=00 356 dvArakAnA pradezane sAMskRtika itihAsa-(sva.) zrI ka. na. joSI 44=0 0 357 Adhunika gujarAtanA saMto, bhAga 2 . kezavalAla Thakkara (1979) 45=00 358 sUryazakti-zrI. padmakAnta 2. zAha (1981) 5=50 359 kavi giradhara : jIvana ane kavana-De. devadatta jozI 51=00 360 vanauSadhi keza--. ke. kA. zAstrI 35=5 361 sahastraliMga ane rudramahAlaya-(sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave 79=00 362 vaiSaNavatIthI DAkera-(sva.) De. maMjulAla 2. majamuMdAra 48=00 361 vRddhAtrayI ane ladhutrayI- sva.) . bApAlAla ga. vaidya 33=0 0 363 vaDodarA eka adhyayana-De. Ara. ena. mahetA 44=00 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA (sva.) , hasita bUca 49=00 365 nAbhAjIkata bhaktamAlanA aitihAsika bhakato-eka adhyayanazrI mULazaMkara hi. kevalIyA 44=0 0 366 lasara-zrI. padmakAnta 2. zAha. 48=00 317 AhAravijJAna-(punaHmudraNaDe. jayazaMkara dha. pAThaka ane (sva.) anaMtarAya ma. rAvaLa (1991) 60=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, janarala ejayukezana senTara, pratA5maja, vaDodarA- 002, For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra #6 www.kobatirth.org pratimAnATakasyAsya....... rameza bAIka eka ja nATakakAre eka nahIM, be nahIM, parantu tema tema nATako lakhyAM hoya te vAta na svIkArIne ke te bAbata Azcarya pragaTa karIne, keTalAka vidvAna A taiya nATako bhAsanAM lAM nathI evuM pratipAdana karavAnuM valA dharAve che. vaLI keTalAka vidyAnAne e bAbata paNa Azcaya cAya che "ka " dUnavAya ', ' dUnATakaya ' ane ' madhyamavyAyoga' jevAM taddana sAmAnya kakSAnAM ane camatkRtivihANAM nATako lakhanAra nATakakAre 'Urubha'ga ', ' pa'carAtra' svapnavAsavadata' ane khAsa pratimAnATaka' jevAM nATakonI racanA karI DhAya te zI rIte mAnI zakAya ke A banne muddAne aneka dalIlo karyA sivAya sahelA thI nAmajura karI zakAya tema che. k svA 99* eka bIna vAta e banI che ke vidvAnoe bhAsa-nATakakAra, bhAsa-samasyA, A nATakonuM graMthakartRtva, bhAsatA samaya vagere samasyAne bhAsanA abhyAsamAM eTaluM badhuM mahattva ApI dIdhu che ane temAM eTalu piSTapeSaNa thayu che ke je kAraNosara bhAsane kAlidAsa " pratiyAsa ' nATakakAra tarIke oLakhe che. te kRtionAM rasAsvAda, mImAMsA, nAiisaddha vagere para jANuM pramANamAM A plAna apAyuM che. koIpaNu kalAkArano paricaya tenI kRtionA AsvAda ane abhyAsa ja ApI zake. mahAkavi kAliMdAsa kayA samayamAM thaI gayA e praznano sUkSma, dI abhyAsa karI aneka vAdyavAda UbhA karAza vidyAnA dhaNIye vakhata eNTalu ' vaiSNu ane saMzAdhana tenI kRtionuM karatA nathI e pharIyAdamAM thoDuMka tathya to che ja. tA pachI bhAsanI bAbatamAM A ma lAgu paDe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thaLI bhArata para parAnA pUjaka che. no prArcInakALathI parama pramAdhyuM. gAya che. tethI Aje pazu tene e ja rIte parama pramANu gaNuvA e valaNa Aje ApaNe choDI daIe te temAM vedanA mahattvanu" ApaNe vALana karatA nathI tethI vartamAna yuganI vijJAna ane TekanolojInI apAra siAnA AdhAra vezamAM zodhI kADhavAnA prayatno e tA vidvattAnI vika"banA ja che; mAnavamananI pracaMDabala, satata vikAsazIla tAkAtamAMnI azraddA che ane tethI * vedamAM je che te ja sAcuM ' . ema mAnyA karavuM ane vaivirodhI hAya te badhuM khATu' evuM pratipAdana karyA karavuM e te! potAnI jIddanAM dvAra baMdha karI, tenA para tALuM mArI, cAvI nadImAM phe'kI devA jevI vAta che. . X * svAdhyAya', pu. pha., aMka 1-2, dIpeAtsavI-vasa tapacamI a', TAbara 1992jAnyuArI 193, pR. 25-34. saMskRta adhyApaka samelana 14, abhAmAM vAMcelA nikhaka. 107, sarvodaya nagara-ka, ratnApArka pAchaLa, amadAvAda-380 061, For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rameza beTAI sAhityanA jagatamAM paNa evAM aneka vidhAne bhUtakALamAM thayAM hoya tene parama pramANarUpa mAnI, adhikata vidhAna tarIke svIkArIne te rIte kRtionuM mUlyAMkana karavuM te paNa AtmavaMcanA ja che ane temAM- agnipurANokta vidhAna, apAre kAvyasaMsAre kavireva prajApatiH / yathA'smai rocate vizva tathaiva parivartate // AnI ane emAM rahelA satyanI avagaNanA karavA jevuM che. bhAsanAM nATakonI bAbatamAM thayelA AvA eka vidhAnane ghaNA vidvAne jemanuM tema svIkArI levAnuM valaNa dharAve che tenA punamUlyAMkanane ame ahIM prayatna karyo che. vidhAna A pramANe che. bhAsanATakacakre'pi che. sitte parokatum svapnavAsavadattasya dAhako'bhUna pAvakaH // arthAta "vidvAnoe (sAhityaka guNavattAnI) parIkSA karavA mATe (samagra) bhAsanATakacakane agnimAM nAkhyuM tyAre (A tera nATako paikI) agnie "svAnavAsavadata ' bALI nAkhyuM nahIM !' ahIM dekhIte bhAva e che ke sahRdaya rasikajane ane vidvAnonI kaDaka agniparIkSAmAMthI svanavAsavadatta' pAra utaryuM, anya nATako nahIM. bIjI rIte kahIe te A tera nATako paikI zreSTha ane avismaraNIya nATaka mAtra tenuM svapnavAsavadata" che, anya koI nahIM. sahadaya rasikajananA rasAsvAda ane vidvAnonI sUkama ane kaDaka TIkAmAMthI pAra utaravAnI A nATakanI kSamatA keTalI ane anya koI nATakanI guNavattA A nATakanA jeTalI ke tenAthI uccatara che ke kema, e vicAryA pachI ja paraMparAgata A vidhAna svIkArane pAtra che ke nahIM, keTalA pramANamAM svIkAravA jevuM che tene nirNaya thaI zake. A dRSTie bhAsane nAme jANItAM A tera nATakone abhyAsa karIe ane tenuM rasAsvAdana karIe tyAre samagra daSTie vicAraNA karatAM A tera paikI cAra nATaka agragAmI che te moTAbhAganA vidvAne ApaNI sAthe mAnya karaze. A nATako che-paMcarAtra ', "UrabhaMga', svapnavAsavadata' ane ' pratimAnATaka" amAre pitAne mata evo thAya che ke . (a) A cAra, bhAsanI nATyakAra tarIkenI siddhi mAM cAra uccatama zikhara che. (A) A cAra paikI paNa 'svanavAsavadata' ane ' pratimAnATaka' anugAmI che ane te bhAsane nATakakAra tarIke saMskRtanA agragAmI nATakakAronI haroLamAM besADavA samartha che, pUratAM che. (I) A be nATako paikI paNa rasikajanonI UMDI sahRdayatA ane AsvAdanakSamatAne For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "pratimAnADhakasyAsya............'' 27 * svapnanATaka 'nI tulanAe 'pratimAnATaka ' vizeSa hadayasparzI, AsvAdabhayuM, ekAgra ane mugdha karanAru, rasAsvAdasabhara jaNAya che. A be nATakonI nATaTyAtmaka ane kAvyAtmaka siddhinI tulanA karIe te pUrve` bhAsanI eka vadhu vilakSaNutAnI pratIti meLavI laI e e jarUrI che. kavi kAlidAsanA abhiprAya anusAra prathitayaza : ' bhAsa jema 13 nATakonA racayitA tarIke vikhyAta che, te ja rIte te eka maulika kalAkAra, dIdA nATyakAra ane mahAsamartha kavi tarIke paNa vikhyAta che. tenI maulikatA vadhumAM vadhu itihAsaprasiddha vastuenI kALajIbharI pasaMdagI, temAM nATya ane kAvyadA samucita parivA ane navA prasagAM kalpIne tene sarvathA svAbhAvika rIte ja mULa kathApravAhamAM gUMthIne ekarUpa karI devAmAM anerI siddhi dAkhave che. khAsa karIne ' pratimAnATaka" ' svapnavAsavadatta ' ' UrubhaMga ' ane pacarAtra' e nATakomAM kAI paNa mahAsama kalAkArane gaurava apAve evI siddhi dAkhavI che. saMdaCmAM mUlavavAnI che ke tenAM nATakonA mULa preraNAsrota ' rAmAyaNa ' ane pote ja eTalAM samatha kAvye che ke temAMthI pasa dagI karIne peAtAnI maulikatAnI chApa tenA para pADavI e eka moTuM sAhasa che ane A sAhasa teNe nirbhaya rIte, hiMmatapUrvaka karyuM che. AvuM sAhasa ApaNane bhAsanAM mahAbhAratamUlaka nATakomAM ane rAmAyaNumUlaka nATakomAM khAsa jovA maLatu hoya tA * pratimAnATaka' ane 'paMcarAtra 'mAM. A siddhine e . mahAbhArata AnA parathI eka svAbhAvika prazna upasthita thAya che ke bhAsanu karyuM, rAjazekhara kahe che tema ' svapnavAsavadatta ' ke pratimAnATaka '? mANatAM ame evA abhiprAya atre rajU karavA mAgIe choe ke kharekhara bhAsanuM zreSTha nATaka - pratimAnATaka ' che; ' svapnavAsavadatta ' nahI'. ahIM' ame A praznanI carcA karIe chIe tyAre sarva prathama baMne nATakonAM rasAsvAda karAvIne tene AdhAre ame baMne nATakonI siddhinI tulanA karI che. kharekhara zreSTha nATaka baMnene rasAsvAda svapnavAsavadatta A nATakanuM vastu 'bRhatkathA 'nA samayathI khyAta rAjA uddayana ane tenI priyatamA vAsavadattA sAthe saMkaLAyeluM che. nATakanuM zIrSIka ' svapna adhikRtya kRtaM nATaka svapnanATaka' ane 'svapne daSTA vAsavadattA svapnavAsavadattA, tAM adhikRtya kRta' nATaka' svapnavAsavadatta` ' ema be rIte jANItuM . dekhItI rIte ja uyana rAjA satata vAsavadattAne ja yAda karatA hovAthI svapnamAM vAsavadattAne jue che e prasaMga A nATakamAM kendragata, sauthI vadhAre mahattvapUrNu prasaMga che; te kavinI kalpanAnuM prasUna che. For Private and Personal Use Only kathAvastu - aMkanA A nATakamAM kathAnAyaka udayanane pahelI vakhata ApaNe cothA akamAM joIe chIe. 'bRhatkathA 'nA samayathI jANItI udayana-vAsavadattAnA premanI kathA ahIM gU thAya che. udayana tenI priyatamA vAsavadattAne pradyota mahAsenanI kedamAM vINAvAdana zIkhavatA hatA. premamAM paDyo, nasADI lAvyo. te tenA atipremane lIdhe rAjyakArabhAra tarapha bedarakAra thayA ane AruNa nAmanA eka yuvAne tenuM rAjya ardhuM" pacAvI pADayuM. A pachInI kathA ahIM gU thAya che. yaugandhrarAyaNa eka rAjakIya yeAjanA kare che. najIkanA rAjAnI bena padmAvatI sAthe udayananAM lagna karavAM ane tenI madada meLavavI. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rameza beTAI pUrNapaNe vaphAdAra evA maMtrInI yojanAmAM vAsavadattA joDAya che. pUrI yojanAnI tene khabara nathI, paraMtu te vizvAsathI joDAya che. te baLI gaI che tevI jAherAta karI tene adazya karI devAmAM Ave che ane AvaMtikA tarIke yaugazvarAyaNa tene padmAvatInA rakSaNa mAM mUke che. te pachInI ghaTanAo ahIM gUMthAya che. padmAvatInI udayana bhAbatanI jhaMkhanA, tenI sAthenA tenA vivAhanI jAherAta, vivAha, vidUSakanI pAse rAjAnI kabUlAta, padmAvatInAM rUpa, zIla tathA mAdhuryane kAraNe tenA pratye bhAre bahumAnane bhAva che chatAM tenuM hRdaya to mRta vAsavadattAmAM ja baMdhAyeluM che, gUMthAyeluM che. Ama, rAjAne prema ga, mRtyuMjaya bane che. A pachI samudragRhakamAM aMdhArAmAM svapnamAM caDelA rAjA ane vAsavadattAnuM milana thAya che. zasyAmAMthI laTakato tene hAtha bichAnAmAM goThavI te tyAMthI nIkaLI jAya che. tyAM ja rAjA jAgI jAya che, pAchaLa doDe che. tene vAsadavattAne badale vidUSaka maLe che. tene te kahe che "dharane khalu vAsavadattA "! javAbamAM vidUSaka rAjAnI vAtane brAnti mAnI kahe che "kutaH vAsavadattA ? cita khalu uparatA vAsavadattA !" paraMtu rAjAnA manamAM vAsavadattA jIvita hovAnI zaMkA ghara karI gaI che. A pachI rAjakIya bhUmikA chatI thAya che ane padmAvatInA saMtoSa vacce udayana vAsavadattAnuM punamilana yojAya che. nATakanA kula cha aMke che. rasadarzana : vijajagatanI citana paraMparAe A nATakane bhAsanuM koSTha nATaka gamyuM che. "kAvyamImAMsA'mAM rAjazekhara kahe che : "bhAsanATakacakre pi chekaiH kSipte parIkSitum / svapnavAsavadattasya dAhako'bhUnna pAvakaH // " nATaka ane kAvyaniSNAta vidvAnanI kaDaka parIkSArUpI agnimAMthI bhAsanuM A nATaka pAra UtaryuM che ane eTalo ja artha A kavidhAnane laIe ane etihAsika daSTie tene upayoga na karIe te temAM kAMI khoTuM nathI. A kRtinI guNavattA dhaNI UMcI che, kAvya tathA nATaya banne rIte A nATakanI kakSA UMcI che eTaluM rAja zekhara kahevA mAgatA jaNAya che, ane te gya paNa che. nATakanuM kathAvastu rAjakIya bhUmikA upara gUMthAyelI praNayakalAnuM che, udayane ujjayinIthI vAsavadattAne nasADI lAvyuM e kathA atyaMta romAMcaka ane manabhara hatI. A pachI paraspara premanAM UMDANa vadhyAM che ane rAjyanA hita tathA priyatama patinA gauravane khAtara vAsavadattA atyaMta vaphAdAra ane vizvAsu maMtrI gadherAyaNanI yojanAmAM joDAya che. samaya vIte che; rAjA ane vAsavadattAne paraspara prema mRtyu para paNa vijayI bane che. rAjakIya jarUriyAtane lIdhe udayana padmAvatI sAthe lagna kare che. paraMtu tenuM haiyuM to mRta vAsavadattAmAM ja che. nATakanA ane rAjakIya bhUmikA tema ja praNayajagata baMnemAM udayanane vijaya thAya che. kathA romAMcaka te che ja, sAthe dhIragaMbhIra ane garavI che; dAmpatya premanuM eka ati tejasvI, virala citra A kathA ApaNane Ape che. caritracitraNanI dRSTie paNa A nATakanI siddhi nAnIsUnI nathI. eka ati saMskArI, ziSTa jagatanAM atyaMta guNavAna ane garavAM pAtro-udayana, vAsavadattA, padmAvatI, viduSaka, dhAtrI For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra .......... www.kobatirth.org 95 "pratimAnADhasyAsya ra tamAmane nATakamAM temanA darajjA anusAra lekhaka purA nyAya Apyo che. pAtronI sakhyA sImita che, paraMtu prabhAvazALI udayana rAjA ane sarala, Rju svabhAvanI padmAvatI ane vAsavadattAnuM citraNa paNuM sarvathA saphaLa che. ciratracitraNanI kalA oma nATakakArane hastaprata che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A nATaka kAvyakRti tathA nATyakRti baMne rIte sarakhuM saphaLa che. tenA pramANurUpe A ghaTanAonuM nirUpaNa gaNI zakAya, kAvyakRti tarIkenI saLatAnA pramANurUpa ghaTanA che AvantikAne eTale ke vAsavadattAne padmAvatInA vivAhanI kautukamaNikA gUthavAno Ave che. temAM yegya rIte ja te kahe che " savi mayA rtavyam mAsIt? gaddo gaLA: lallu zrA: me / " ane chatAM te udayana pratye koIpaNu nArAjagInA bhAva vinA ane padmAvatI pratye pUrNa prItanA bhAva sAthe mALA gUMthe che. bIjA kAvyamaya ane hRdayasparzI prasaga vidUSaka rAkha pAse haThapUva ka tenA premanI kabUlAta mAge che. te kabUlAta sAMbhaLI vAsavadatA manathI khuzakhuza thaI jAya che ane padmAvatI pazu garI rIte varte che. A baMne prasaMge mULabhUta atyaMta kAvyamaya che, sAthe temA nATyAtmaka prabhAva to che ja. atyaMta mAMcaka ane nArakSAtmaka prasaMga che, samudragRhakamAM svapnadazAmAM udayana ane vAsavadattAnA milanane, je udayananA manamAM vAsavadattA jIvatI hovAnI za kA mUkI de che. chaThThA nuM nATaka-nAyikAnA garaDA, sukhada milananuM citraNa manehara che. A nATakanI nAyaka ApaNune prathama traNa aMkomAM jovA maLatA nathI. chatAM A traNa aMkAnI kathA paNa jANe udayananI AsapAsa gRdhAya che ane sethA aMkamAM Apaze. jo e ne pUrve tenuM sudaDha, prabhAvazALau citra ApaNA mana para kita thaI cUkayuM che. A pazu bhAsanI nATyakalA-kAvyakalAnI eka siddhi che. sarapa, kAbbAnukula bhAvasAra bhASA, gairItinAM saundarya, prakRtinAM ati prabhASa zALA citro-AkAzamAM UDatAM paMkhIonuM citraNa AnuM eka suMdara udAharaNa che. A badhAM lakSaNe paNa A nATakane nATaka tarIke tema ja kAvya tarIke sarakhI saphaLatA arpe che. A nATakane A nATakakAranI tema kRtio paikI prabhAvazALI cAra kRtiomAMnI eka ApaDuM yogya rIte ja traNIe chIe. pratimAnATaka :-- ane nATakomAMthI upalabdha thato rasAsvAda tathA nATakonI nATaya tathA kAvyasiddhinI pUrva ApaNe ' pratimAnATaka'nA kathAnakanA piracaya meLavIe ane eka svataMtra nATaka tarIke tenuM rasada na karIe e yogya karo. rAmAkhyumUlaka abhiSeka ' nATaka che aMkanu che ane keTaleka aMza rAmANukathAnA atizaya agatyanA bhAge temAM gUMthAyA che. alabata tenA AraMbha vAlIvadha ane sugrIvanA rAjyAbhiSekathI thAya che. tyArathI zarU karIne anya sudhInI ghaTanAe bhAsa A nATakamAM AvarI le che, chatAM kathanI sAthe A nATakane pazu ApaNe rAmAyaNukathAnA sAra kahI zakIe, ema nathI. mULa kathAmAM keTalAMka piyatanA karavA uparAnta bhISaNa kAmavAsanAthI pIDAtA rAvajI For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2meza beTAI ane tenI sAme makakama cite jhIMka jhIlatI sItAnA nirUpaNamAM bhAsanI kaLA khIlI UThe che. vaLI pAtrAlekhana temaja varNanakalAmAM paNa ghaNI sArI evI nipuNatA dAkhavIne bhAse sArI jamAvaTa karI che. . pratimAnATaka'ne AraMbha thAya che rAmanA rAjayAbhiSekamAM AvelA aNu cantavyA avarodha ane rAmanA lamaNu tathA sItA sAthenA vanagamanathI. yuddhakathAne ulekha mAtra karIne sItAnI zuddhi pramANita thayAnI vAta ekaja vAkayamAM nirdezIne ane rAvaNanI azokavATikAmAMnI sItAnI durdazA vaNavA sivAya ja rAmane rAjyAbhiSeka ane laMkAthI athAgamana tathA bharata sAthenA milApa ane punaH rAjyArohaNanA nirdeza sudhInI kathA bhAsa AvarI le che. A chatAM bhAsanI nAyakalAnI sUkSmatA, kAvyakalA, mane vaijJAnika citraNane prabhAva vagere, " pratimAnATaka" rAmAyaNakathAnA vize vistArane AvarI le che te chatAM tene rAmAyaNasAra banavA detAM nathI. A hakIkatanI pratIti ApaNane kathAvastu tathA tenI rasamImAMsA parathI thaze. pariNAme A be nATake paikI kayuM pratibhAsampanna, sahadaya rasAsvAdakene savizeSa hRdayasparzI bane che tene nirNaya kare ApaNu mATe saraLa thaze. kathAvastu : ' rAmAyaNamUlaka ' A nATaka rAmane rAjyAbhiSekanI taiyArIthI zarU thAya che. pitAnI AjJA mAthe caDAvIne rAma namratApUrvaka rAjayane svIkAra kare che. paraMtu temAM kaMkeyI maMtharAnA caDAvavAthI vikSepa UbhuM kare che. bhAre vedanA, AghAta, hatAzAmAM dazaratha kekeyIne vinave che. paraMtu dazarathe pUrve ApelAM varadAna meLavavAmAM te makakama che. AthI rAmane bAra varSane vanavAsa tathA bharatane rAjA banAvavAno nirNaya rAjA dazaratha kare che. rAmanI sAthe premapUrNa Agraha ane makkamatApUrvaka sItA jAya che, lamaNa paNu. AthI dazarathane AdhAta ekadama vadhI jAya che. atyanta vilApa karatAM dazarathanuM mRtyu thAya che. bIjI bAju mosALathI tarata pAchA pharavAne saMdeza bharatane mokalavAmAM Ave che. te Ave che ane ayodhyAne sImADe raghuvaMzanA rAjAonI pratimAonuM pratimAgRha che, temAM dazarathanI pratimA paNa te jae che ane tene khyAla ApI devAmAM Ave che ke dazarathanuM avasAna thayuM che. A pachI ahIM ja ApaNane khyAla Ave che ke keyIe rAmanA rakSaNa ane salAmatI mATe ja rAmane vanamAM mokalyA ane bharatane mATe rAjya mAgI lIdhuM. AnI pUrI spaSTatA te cheka chaThThA aMkamAM thAya che, ane bhArata tathA tenI mAtA vaccenI gerasamaja dUra thAya che. bharatuM ane rAmanA milApane subhaga, dhanya, hRdayara-pazI prasaMga cothA aMkamAM kavi AvarI le che. pratimAgRhane prasaMga jema bhAsanAM pratibhA, kalpanAzakti ane nATayakalA tathA nATayasiddhinuM anupama prasUna che, tema rAma-lakSmaNanA milanane dhanya prasaMga mULa kathA karatA paNa vadhu bhAvAzabharyA, vadhu prasannakara ane mugdhakara bhAse banAvyo che. A pachInA zeSa aMkamAM, rAmane vanavAsa, sItAnuM apaharaNa, sItAnI zodha, rAvaNavadha, rAmanuM ayodhyAmAM punarAgamana, temane rAjyAbhiSeka vagere ghaTanAo tvarita gatie lekhaka AvarI le che. yuddhavarNana temaNe jatuM karyuM che, ane sItAnAM zuddhi ane pavitratA pramANita thayAM che ene ulekhamAtra karyo che. vizALa kathAmAMthI amuka ja prasaMge pUrI kALajI ane kalAtmakatA sAthe pasaMda karIne nirUpavAnuM tene vadhAre yogya lAgyuM che. For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratimAnATakasyAsya .............. * bharate dhyAne sImADe pratimAguhamAM dazarathanI pratimA joI ane tene dazarathanA maraNanI mAhitI maLI gai. Ane mATe javAbadAra tenI mAtAne rAjayabha che ane sAthe pote paNa khUba khUba badanAma thayo che evI tenI mAnasika pratIti tene jANe ke bhAMgI nAkhe che. A trIjA aMkamAM atyaMta hRdayasparzI ane svayaM kavikalpita prasaMgane AdhAre nATakanuM zIrSaka ApavAmAM AvyuM che. kavika9ipata A prasaMga e A nATakane sauthI vadhu nATayAtmaka ane kAvyAtmaka ane tethI cittAkarSaka ane hRdayasparzI prasaMga che. bharata-rAmanA milanane prasaMga e te bhAtRpremanI jAhnavI jevo che. A abhUtapUrva prasaMga atyanta prasannakara che. eka kuTuMbane meLA ahIM banI rahe che. A uparAMta nATakanA AraMbhe ane ane rAma-sItAnA prasannamugdha, rasika chatAM svastha-sthira AtmIya premanuM anokhuM citraNa jANe eka anupama ane avismaraNIya praNayane Ardaza ApaNI samakSa khaDo karI de che. rAmanA sItA sAthenA sAdyanta advaita sAthe sarva sthitimAM rAmanI mugdhakara svasthatA ane sthiratA tathA dIrdhadazitA e paNa A nATakanuM eka anupama tattva che. mULanA lIdhelA dazarathanA maraNa, rAmavanavAsa vagere prasaMgone paNa jANe tenI kalAkAranI daSTie ramyatara ane ramyatama banAvI dIdhA che. mULamAM lekhake ghaNA pheraphAra karyA che ane prasaMgenI kALajIbharI, custa, saMvAdI pasaMdagI karI che. sItAne upADI javA RSiveze AvelA rAvaNanuM hRdaya DaMkhe che, tevuM mane vaijJAnika caritracitraNa paNa manarama che, kharekhara te rasanI sAcI jamAvaTa, karuNanI utkaTa jamAvaTa satata dhyAna kheMce che. sahRdaya rasikajana evA sAmAjika ane vAcakane ekAgra, mugdha, vilitavedyAntara AnaMdamAM magna karI de evuM ghaNuM badhuM A nATakamAM che. A nATaka ja bhAvapradhAna che ane je ghaTanA ane bhAvane te sparze che te nATakamAM jANe ke so TacanuM senuM banI jAya che. nATakanAM tamAma pAtrone caritracitraNamAM bhAse pUro nyAya Apyo che, ghaTanAcitraNa ane pAtrAlekhana baMne moTe bhAge manauvaijJAnika, sUma, vyaMjanAtmaka che. lekhaka dareka pAtranA svabhAvanAM mane gata, antargatane AvarI le che. rAma, bharata, sItA, rAvaNa jANe vizeSa prabhAvazALI banIne ahIM rajU thAya che. mULa kathA ane tenAM pAtronuM gaurava jhAMkhuM pADyA sivAya ghaNI badhI maulikatA ane kalAtmakatA sAthe te caritro raju kare che. lekhakanI saMvAdakalA paNa pUrI bhAvAnusArI, pAtrAnusArI ane tethI sacoTa che. kyAMya paNa rasakSati na thAya tenI lekhake pUrI kALajI rAkhI che. varNane che, paraMtu suMdara ane prabhAva zALI ane sAthe jarUriyAta pUratAM ja. bhASA, alaMkAra vagerenA prayogo paNa nirADaMbara che. kAvya ane nATaka baMne rIte A kRti uccakakSAnI che. tulanAtmaka siddhi - ATalI carcA pachI ApaNe A be nATakonI nATayasiddhine tulanAtmaka abhyAsa karIe, mAnya vivecananA siddhAnta uparAnta vizeSa te sAmAjika ane vAyakanI cetanAne thatI rasa ane tajajanita AnaMdAnubhUtinI saheje ApaNe tulanA karIzuM ane kathA nATakane prabhAva ApaNI cetanA para vadhAre utkaTa paDe che; kayuM nATaka tanmayIbhavananI ApaNane savizeSa anubhUti karAve che te ApaNe nasa khAsa jovAnuM rahe. For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rameza beTAI sAmAnya rIte ApaNe koI paNa nATyakRtinuM mUlyAMkana ke samIkSA karIe tyAre e kRtinuM kathAvastu, tene mULa preraNAstrota ane temAM kavie karelAM parivartane tathA tenuM aucitya, pAtranirU paNa, nATayAtmakatA, rasAsvAdana, saMvAdakalA, alaMkAnarUpaNu vagerenI mImAMsA karIe chIe ane mUlyAMkana pUruM thayAne saMtoSa mAnIe chIe. sAmAnya rIte sahadaya sAmAjika ke sahRdaya vAcaka e kRtimAMthI zuM anubhave che, tenA hadayanA tAra keTalA pramANamAM jhaNajhaNI UThe che. ane tenA hRdayagata bhAvonI ekarUpatAne anubhava keTalA pramANamAM jAme che, tene vizeSa vicAra karatA nathI. sAmAjika kRtimAM tanmaya banyo, ke kema, keTalA pramANamAM banya, na bane te zA mATe-A ane AvA prazna paNa vicAraNA mAgI le che. mukhya vastu che potAnI samartha nATyakalA ane kAvyakalAthI kavi sahadaya vAcakane bhAvavibhora banAvI zake che ke kema enI vicAraNAnI. mahattva chekAvyanA ke nATakanA vAcakanI cetanA para, citaMtra para paDatA samagra anubhavanuM. raso hai saH ra ovA nA mAnandI mavati e anubhava apekSita che. sahadaya vAcakanI cetanA nAthyane rasAsvAda karatAM A anubhUtinI ekarUpatAnI jeTale najIka jAya ane nAyAsvAdana daramyAna jANe svanuM vismaraNa anubhave "vigatavedyAna' bane, teTalA pramANamAM nATyakRtinI guNavattA uMcI gaNAya. dhaNu junA samayathI eka mAnyatA cAlI Ave che, dareka yuganA vidvAne tene Take che; keTalAka tene parama adhikRta mAnIne cAle che. ApaNe paNa sahRdaya rasikajane chIe, ApaNuM svapnanATaka vAMcatAM kharekhara ema thAya che kharuM ke- svapnavAsavadaMtI vADamUtra vAva ? evI pratIti nATakanA AsvAdanamAM kharekhara ApaNane thAya che kharI? nATakanuM vastu khUba rasa paDe tevuM banAvavAne avakAza che, banI zakayuM nathI. vAsavadattAne udayana pratye ane udayanane vAsavadattA pratye prema mRtyuMjaya ane tethI marmasparza che. chatAM satata ema lAge che ke tene vizeSa mRda, bhAvAtmaka saMdharSamaya banAvI zakAta, je durbhAgye thayuM nathI. bhAvanI abhivyakti atyanta mRdu dhaTanAo sarjI zakana, je zakayatA durbhAgye eka samudragrahakanA suMdara chatAM TUMkA prasaMganA apavAda sivAya pUrI khIlI uThI nathI. udayanane vAsavadattA pratye vizeSa prema che te jANyA pachI padmAvatInI strIsahaja IrSyA, vedanA, vyathA, nArAjagI kazuM ja varNavavAmAM AvyuM nathI. rAjAnA mananI vAta jANIne padmAvatIne mAthuM duHkhI AvyuM evo bacAva karavAmAM Ave che. paraMtu svabhAvagata garavI, saMsakArasaMpanna, yuvAna, sukumAra bhAvALI ane umaLakAbharI padamAvatInA pAtrane lekhaka pUre nyAya ApI zakayA nathI. kathA para, rasa 52, nATakagata saMdharSa para koI UMDA prabhAva nathI paDate udayanane ke nathI paDate padamAvatI athavA vAsavadatAne. traNeya jANe vidhinA hAthanAM ramakaDAMmAtra che. satata ema lAgyA kare che ke atiudAtta, hRdayasparzI, saMdharSamaya rasa ane te jamAvanAra prasaMge nirUpavAnI aneka tako nATakakArane sAMpaDI che ane teNe tene lAbha lIdhe nathI. uccakoTinuM, anupama rasAsvAda ane AnaMda janmAve evuM yudatAbharyuM bhAvanirUpaNa karavAnI tako meLavIne lekhake jANe jatI karI che. A ja rIte ekapaNa pAtra evuM jAmatuM nathI ke jemAM sAmAjika ke sahRdaya vAcaka pitAnI bhAvAtmaka chabI nihALI zake. udAtta kalpanAsamRddhi ane siddhi, kalAtmakatAthI A gumAveluM badhuM meLavI levAna lekhakane avakAza hate. mane vaijJAnika caratracatraNanI, prasaMganirUpaNanI pitAnI siddha kalA For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratimAnA kasyAsya.... 33 paNa ahIM lekhake paryApta mAtrAmAM khIlavI nathI, sivAya ke samudragRhakanI ghaTanAmAM ane e rIte nATakane te ziramora caDAvI zaka nathI. te avakAza teNe jhaDapI lIdhe heta te judA ja ane anupama rasAsvAdathI sabhara nATaka sajAvuM heta; kadAca paraMparAgata akSamya atizayoktibharI UMkatane sArthaka karata. bAkI paraMparAgata ukti che mATe tene mAnI levI, svIkArI levI e koIpaNa rIte ucita nathI. AkhI vAta punarvicAraNuM mAgI le che. ahIM ApaNI samakSa Ave che bhAsane ja nAme jANItuM pratimAnATaka', temAM prathama cAra aMkomAM rAmane rAjyAbhiSeka aTakI gayo ane rAma vanamAM gayA tyAMthI zarU karIne rAmane vanamAM vInavavA bharata jAya che ane brAmilananI maMgalayama, pavitra jAhanavImAM ApaNe jANe snAna karIe chIe tyAM sudhInA prasaMge vaNAyA che. te pachInA traNa aMkomAM mAtra pasaMda karelA ane kALajIpUrvaka pasaMda karelA asarakAraka prasaMge nirUpAya che ane rAmanA punarAgamana ane rAjyAbhiSeka sudhI ApaNane laI jAya che. "A nATaka mAtra rAmAyaNane sAra samo che" e kItha ane bIjAonAM vidhAna utAvaLAM avicArI ane behUdAM che. ahIM kavie vaNu hacitro UbhAM karyA che; prAyanirUpaNa ane athaDAmaNa paNa nirUpyAM che ane traNeyamAM chele dhana AnaMdAnubhUti, sukhAnubhUti aprayatna siddha karI che. (1) sItA ane rAmane svastha, sthira ane rasika prema je zarUAtamAM hato te ja anta paNa Atmika prema banIne ubhare che, vilase che. (2) bharata ane tenI mAtA kaikeyI vacce lagabhaga ugra kahI zakAya tevA saMdharSa jAge che, ane tenI vacce kaikayI AzcaryakAraka svasthatA jALave che ane chevaTe pitAnA hadayanI sAcI vAta, rAmane vidhinA hAthamAMthI bacAvI levAnI tatparatA, sAthe chelle samAdhAna siddha thAya che. (3) ane be bhAIo-bharata ane rAma-ne paraspara nirvAja, UMDA hRdayano AtmIya prema citrita thAya che. prema rAmanI mAphaka ja bharatane paNa tapa karAve che ane chevaTe rAmane temanA sAcA adhikAranA sthAne sthApIne ja anupama saMtoSa, pariSTi bharata anubhave che-A badhuM samagra vAtAvaraNane dhanya dhanya banAvI de che. bhAsanI eka bIjI siddhi paNa ahIM anerA sAphalya sAthe vikase che. mULa svayaMsuMdara, udAtta kathAmAM paNa dazarathanA maraNanI ghaTanA atizaya karuNa, hRdayasparzI, marmasparzI banI rahe che; mULa ghaTanA karatAM anekagaNI vizeSa kalAtmaka ane suMdara banI rahe che. samartha kalAkArone priya manovaijJAnika ghaTanAnirUpaNa ane caritracitraNa ahIM bharata, ochAbolAM sItA, sarvathA svastha rAmanAM thayAM che ane AsanamaraNa dazarathanI madazAnA nirUpaNamAM kavi khUba sarasa rIte khIle che. nATakanA nAmano mULa AdhArarUpa pratimAgRhanI dhaTanA e te bhAsanI pitAnI ja kalpanA ane kalAnuM anerI rIte raMgIna, karuNAmaya ane hRdayasparzI citraNa che; saMskRtanA zreSTha citraNemAnuM eka che. bhAsanI kalA ane kalpanAnuM sAcuM sAmagdha, baLa ahIM pragaTa thAya che. keTalAka vadhAre paDatA loko nivArI zakAyA hatA tema lAge; kekeyI thakI bhAratanA mananuM thayeluM samAdhAna theDuM utAvaLuM lAge chatAM vAcakane cittataMtrane satata ekAgra karI, pakaDI sarva 5 For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 34 rameza beTAI rAkhavAnuM, lagabhaga AtmavismaraNamAM mUkI devAnuM sAmarthya' ahIM bhAse dAkhavyuM che. ArabhathI ata lagI * che. mAnavIvananI ghaTamALa evI duHkhapradhAna sukha alpa thI bharelI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrNa vAstaviktA sAthe, utkaTa anubhUti sAthe nirUpAya che ane tenA aMte nadI jIvananI A ghaTamALa parama sukha ane vipula AnaMdamAM ApaNune nimagna karI de che, AthI peluM prasiddha vacana sudhArIne ame kahIe chIe ke-- pratimAnATakasyAsya dAiko'bhUna pAvakaH // parantu tyAre ApaNe eTaluM ja kahevAnu` che ke " pratimAnATaka ' e bhAsanuM koi nATaka ke che; khIjAM badhAM nATako vidvAnonAM mUlyAMkananI kAra agniparIkSAmAM tamAma baLI javA lAyaka nathI. bhAsanAM tera nATako paikI uttama nATako -pratimAnATaka, UMdhubhaga ane svapnanATaka. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstraparAvartaka kavi bANabhaTTa* vasantakumAra ma. bhaTTa bhUmikA : mahAkavi kAlidAsa, bANu, bhavabhUti vagerenAM kAvyone avaleAkIne ja Ala kArikoe zakti ( = pratibhA ) ; lAka, zAstro ane kAvya vagerenA parIkSathI prApta thatI nipuNutA ane kAvyajJonI pAsethI lIdhelI zikSA--ene kAvyanA eka uddabhava-hetu tarIke varNavela che. AnA anusanmAnamAM 'haSa~carita ' ( prathama ucchvAsa )mAM bANabhaTTe ApelA AtmakathAvALA aMzane dhyAnathI tapAsavA jevA che. 0.1 bANabhaTTe ' harita 'nA Arbhe jaNuAvyu` che ke janmatAMnI sAthe mAtAne, ane caudeka varSanI uMmare pitAne gumAvyA pachI, bANu zarUAtamAM tA zAkagrasta thai gayA. pachI zaizavane cita evAM aneka tAkAnA karatAM karatAM te itvara-bhramaNuzIla, rakhaDusvabhAvanA banI gayA.2 pariNAme bANune samAjanA vividha dhadhAvALA, svabhAvavALA mANusAnA sIdhA paricaya thayA hatA. vaLI, dezadezAntaramAM paribhramaNa karavAne kAraNe temane nadI, parvata, vana, upavana, kuTira, Azrama, rAjamahela vagere jovA maLyAM hatAM tathA badhA prakAranA sAmAjika rItarivAjo ane mAnyatAAne paNa pratyakSa anubhava maLyA hatA. Ama sAhityazAstrIe kavi pAse je leAkavRttanuM avalokana karyuM haeNAvAnI apekSA rAkhe che tene bANabhaTTe jIvananA AraMbhe ja AtmasAt karela che. temanAmAM janmata H kavipratibhA te haraze ja, paNa leAkavRttane jANavuM e paNa je jarUrI gaNuAyuM che te eka gujarAtI kahevata mujaba " jyAM na paheoMce ravi, tyAM paheAMce kavi, ane jyAM na paheAMce kavi tyAM paheoMce anubhavI " bANabhaTTane mATe kadAca sauthA vadhu yathArtha Thare che. " svAdayAya ", pustaka 30, aMka 1-2, dIpAtsavI-vasaMtaparyaMcamI aMka, okaTobara 1992jAnyuArI 1996, pR. 35-46. * sauMskRta vibhAga, gujarAta yunivarsiTI dvArA AyAjita "saskRta gadyasAhitya ' viSayaka rAjyakakSAnA parisa'vAda ( 8, 9 phebru. 1994 )mAM rajU karelo saMzodhanalekha, x sa`skRta vibhAga, bhASA sAhitya bhavana, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda-9 ' 2 mammaTe ' kAvyaprakAza " (1-3)mAM jaNAvyu` che ke-- zatinipuNatA lokazAstra kAvyAdyavekSaNAt / kAvyazikSAyAbhyAsa iti hetustadudbhave // lokasya sthAvarajaGgamAtmakasya lokavRttasya, zAstrANAM chandovyAkaraNAbhidhAnakozakalAcaturvargagajaturagakhaDgAdilakSaNagranthAnAm kAvyAnAJca mahAkavisambandhinAm, AdigrahaNAditihAsAdInAJca vimarzanAd vyutpattiH // ( kAvyaprakAzaH, vyAkhyAkAraH AcArya vizvezvara, jJAnamaNDala limiTeka., vArALasI, 1186, 6. 26-27). 2 zaizavocitAnyanekAni cApalAnyAcarannitvaro babhUva // ( harSacaritam, saM. pI. vI. kANe, motIlAla vanArasIvAsa, viztrI, 186, pR. 1) For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasata kumA2 mA bhaTTa 0.2 e ja pramANe, dezATana karIne pratikuTamAM pAchA pharyA pachI, ravajane sAthenA ArAmadAyaka divasanuM jyAM varNana che tyAM eka paMktimAM kahyuM che ke bAbubhaTTa " sudaSTi' nAmanA vAcaka pAse vAyupurANunI haratolakhita prata vaMcAvIne sAMbhaLI rahyA che.? temaNe dezATana daramyAna ujajayinI vagere tIrthasthAnee judA judA parve vaMcAtI "mahAbhArata nI kathAo paNa sAMbhaLI haze. AthI evuM sUcavAya che ke ApaNA kavi bANabhaTTe rAmAyaNa-mahAbhArata jevAM ArSakAvyo ane purANu sAhityanuM paNa zravaNa/ avakana kareluM che. 0.3 paraMtu ApaNane prazna thaI zake ke-mammaTAkta toraNAtrAdhyAyaverAdU-e aMzamAM pagiNita zAstrajJAnanA viSayamAM bANabhaTTanI sthiti kevI hatI ? kemake agAu jaNAvyuM che tema gharamAM ja avicchinna vidyAprAptino prasaMga sulabha hato chatAMya deza-dezAntara jovAnA kautukathI prerAIne teo to nIkaLI paDyA hatA. A sthitimAM emaNe zAstrajJAna saMpAdita karyuM hatuM ke nahIM? evo prazna saMbhavI zake che. te prathamavAsamAM jyAM ema kahevAyuM che ke te pitAnI janmabhUmirUpa brAhmaNadhivAsamAM pAchA pharyA, tyAM evuM spaSTa jaNAvyuM che ke te vidvAnonI maMDaLImAM gaLADUba rahenArA pitAnA vaMzane ucita evI vidvattApUrNa prakRtine pAmyA.' AthI nakkI thAya che ke temaNe dezATana daramyAna ghaNe sthaLethI zAstrajJAna paNa saMpAdita karyuM hatuM ja. 1. 1 have jayAre ApaNe * kAdambarI'mAM, ke "harSacarita 'mAM samayAvarNana, sarovaravarNana, jenI kuca ke rAjadarabAronAM varNana vAMcIe chIe, athavA te jayAre mastrI zukanAsane upadeza, ke mitra kapiMjalane upadeza vAMcIe chIe tyAre bANabhaTTanuM lokavRtta - viSayaka sUkamAvalokana prakaTa thatuM jovA maLe che. 1. ra bIjI tarapha samrATa harSanuM caDhiyAtApaNuM varNavavA te kahe che ke nahuSa pArakI strIne abhilASI hovAthI mahAbhujaMga hata; yayAti rAjA brAhmaNI sAthe pANigraha karavAthI paDyo... guru droNanA bhayathI gabharAI gayelA hRdayavALA yudhiSThire yuddhabhUmi upara satya choDI dIdhuM. A rIte devonA deva ane badhA dvIpane bhogavanAra harSa rAjA sivAya bIju e keya rAjava apakalaMka vinAnuM nathI. AvA vAkathI bANabhaTTanuM kAvya ane purANAdi viSayaka jJAna uddaghATita thAya che. 3 3thAta?...g<Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstravartaka karvei bANubha 1.3 paraMtu kAvyasarjanamAM "zAstrajJAna ne jyAM saMparza thayela hoya tevA sandarbhe paNa ekatrita karIne enuM samIkSAtmaka adhyayana karavuM joIe. Ama te jo ke bANabhaTTa je vaividhyasabhara ane sudIrdha vAkyaracanAo karI zake che, athavA te pralamba samAsenI saMdhaTanA karI zake che ane upamA, parisaMkhyA, rU5ka, kaleSa ane ulTekSAdi-alaMkArapracUra zabdAvalI thI zake che te temanA zAstrajJAnanA prathamadarzI purAvAo che. e ja pramANe mAnavena (pU. 3) duho (6. 2 3). vAyagUgane (6. 37), gif(. 82 ), nivR: (6. 26) ItyAdi zabdone prayoga, ke je prAya: yAkaraNa goSThimAM ja bAhulyana vaparAtA saMbhaLAya che, te temanI vidvattAnA paricAyaka che ja. 2.0 paraMtu uparyukta (1-2) prakAranA bhASAprayoga uparAMta "harSacarita' jevI kRtinI saMracanAmAM jayAM bANabhaTTanuM pANinIya vyAkaraNazAstraviSayaka jJAna kAma karI rahyuM che tenuM rahasyoddaghATana karavuM e prastuta lekhanuM apUrva isitatama karma che. 2. pANinikata " aSTAdhyAyI'nuM saMcA vaMranA 2-2-16 sUtro jaNAve che ke - vaMzyavAcaka subakhta zabdanI sAthe saMkhyAvAcaka zabdane samAsa thAya che; ane te "avyayIbhAva" samAsa kahevAya che. jema ke, Dha manI pAvarAhya vaMra ti samuni cArAhya A satra uparanI "kAzikAra mAM "vaMza ' ane ' vaMsya' zabdane samajAvatAM lakhyuM che ke--vidyA gamanA vA kALanAmenA saMtAno vaMza rUlyamathIyate I satra navo vaMcA arthAta prANIone vidyA thaI ke janma thakI ekalakSaNaM saMtAna pravAha (= eka svabhAvavALI saMtati) tene vaMza' kahe che. (dA.ta. vidyAvaMza-vaiyAvaMDA tathA janmavaMza-zULavaMzaH); ane aDavA vaMzamAM ( kramazaH) AvatI janmatI vyaktine "vazya' kahevAya che. pANininuM bIju eka sUtra cheH zivAyoniyaro yuga, 4-3-cha. A sUtra jaNAve che ke vidyAkata ane nikata sambandhane kAraNe je sabadha Ubho thatA hoya che; tadavAcaka zabdonI paramAM, temAMthI Avela-prApta thayela "e arthamAM, mutra (gA) pratyaya lAge che. dA. ta. 3vidhyAyAlAjaafmati mauvAdhyAyamU (jJAnam) | e vidyAsabandhanuM udAharaNa che. te ja rIte mAtAmagvAta hari mAtAmaha: 1 e nisambandhanuM udAharaNa che. (bhAgakAre A janmavaMzanA 1. mAtRvaMza ane 2. pitRvaMza-evA bIjA be peTabheda paNa darzAvyA che. jao4-1-147 sUtrabhAga). 7 pAdaTIpa-2mAM darzAvelI thI. pI. vI. kANee saMpAdita karelI " harSacarita "nI AvRttinA A pRSThaka che. 8 juo : jAphA tAtti (ditIthI mA:), 4 vikAsa nArI jIvaM nirAkAra imaratha ! bALamArata prazana, , 6, (. 26 ) 6 ja : rfphALavattaH (vaturtho mAna: ), saM. sArita karI parva ziprasAra kAnajI tArA hIrAna, vAsI, 6166, . 670, For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasantakumAra ma bhaTTa pAAiMnae to vidyAyonisanthemsa, / -----22e evA trIjA eka sUtramAM zAryuM che ke RkArAnta vidyAsambandhavAcI ane ceAnisambandhavAcI zabdanI paramAM AvelI SaSThI viktine alph ( samAsa ) thAya che. dA. ta. hoturasevAthI1 ane hotu: putraH // ahIM harado ' padama'jarI'TIkAmAM jaLuAvyuM che ke vidyA' ane ' yAni' e emAMthI vidyA vadhu abhyahita-pUjanIya-hAvAthI sUtrakAre te zabdane pUrva nipAta karyA che.10 Ama be prakAranA vaze! pANininA samayathI cAlatA hoya evuM A sUtro dvArA javA maLe che. A sUtronA prabhAva heThaLa ja bANabhaTTa ' harSa carita 'neA prAraMbha karatA DAya evuM spaSTapaNe jovA maLe che. . 2. 2 kavi bANubhaTTa 'hArata ' AkhyAyikAnA AraMbhe vaMza-varNana karavAnA AzayathI, brahmalAkathI vAta zarU kare che. brahmAnI hAjarImAM zAstragASThi karatAM karatAM sulabhakopa durvAsA mandapAla nAmanA muni joDe kalaDu karI bese che. temaNe krodhAnya thai javAtAM sAmamantrane visvara prADa karyA. AthI brahmAnI bAjumAM birAjamAna sarasvatI mazkarImAM hasI paDI. pariNAma spaSTa hatuM'. durvAsAe sarasvatInA vidyAmada utAravA mATe zApa Apyo ke 'tuM jA pRthavI upara ', zApa pAmelI sarasvatI, potAnI sakhI sAvitrIne sAthe lai ne pRthivIlAka upara utarI Ave che (brahmAnI kRpAthI ke zApa sarasvatInA putranuM mukhada na karavA sudhInI avidhavALA ja hatA). tyAM cyavananA putra dudhIca joDe te samAgamamAM Ave che. sarasvatI ane dadhIcathI ' sArasvata ' nAmanA putrane janma thAya che. sarasvatI sva'mAM pAchA krUre che. dadhIce paNa putra sArasvatane potAnA eka pitarA brAhmaNu bhAInI patnI akSamAlAne soMpI dIdheA; ane pote tapa karavA vanamAM jato rahyo. A samaye akSamAlAe pote paNa eka ' vatsa ' nAmanA putrane janma Apyo hatA. A vatsanI sAthe sAthe sArasvatanuM saMvardhana thayuM. sarasvatIdevInI kRpAthI sArasvatane veda-vedAMga sahita sarva zAstra, kalA vagerenuM jJAna sahaja prAdurbhUta thayuM hatuM. te sabaLu` jJAna teNe saheAdara samA bhrAtA vasamAM saphrAnta karyuM. A vatsathI je vAtsyAyana vazanA Arabha thayA temAM kAlakrame kuberathI pAzupata, pAzupatathA apati, apatithI citrabhAnu ane citrabhAnuthI bANuno janma thayo. Ama kavi bANubhaTTa vidyAvaMzanI daSTie ' sArasvata ' che ane pitRvaMza para'parAnI daSTae 'vAtsyAyana ' che ema jaNAvIne prathama ucchavAsamAM potAnA dvividha vaMzanu varcuna kare che. ' vaLI, zvetA vidyAyonisambandhezyaH 6-2-23 sUtrane samajAvatAM TIkAkAra haradatta je kahyuM cheka dvividha vaMzamAMthI vadhu prazasta vaMza to kaMvadyAva'za ja che; tethI sUtrakAre ' vidyA' zabdanA ja pUrvamAM nirdeza karyo che. A spaSTatA mujaba kavi nANabhaTTe paNa potAnA dvividha vazamAMthI 10 vidyA ca yonizca vidyAyonI ardhyAhatatvAdvidyAyAH pUrvanipAtaH / tatkRta sambandho yeSAM fdyAyonisambandhAH | ( padamaJjarItaH ) - kAzikAvRtti: ( paJcamo bhAga: ), tArA pablIkezana, yArAnasI, 1167 pR. 261 anyathA vantarSi|2-2-22 sUtrathI drandva samAsamAM pi sa'jJAvALA yoni zabdanA pUrva^nipAta karIne, yoniyiSe ema karavuM joIe. paraM'tu mastharjitaH ( pUrvam ) / evA vArttikathI ati -pUjanIya arthavALA zabdanA pUnipAta karavAmAM AnyA che. For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstraparAvartaka kavi bANabhaTTa 39 sauthI pahelA, vidyAvaMzane ja varNavavAno upakrama svIkAryo che ane e rIte brahmalokamAMthI sarasvatI devI rIte pRthivI upara AvI vagerenI vAta pahelAM zarU karI che tathA pite vidyAvaMzamAM sArasvata che e vAta viratArathI kathA pachI ja, temaNe bIjA krame pite pitRvaMzamAM "vAsyAyana' che ema jaNAvyuM che.11 bIja "harSacarita"nA AraMbhe varNavAyele kavine dvividha vaMza samajyA pachI, vALa vALa vamavI e prasiddha uktinuM svArasya paNa hastAmalakata spaSTa thaI jaze ! sAhityarasikone ane vidvAne ema lAgyuM che ke bANabhaTTane prathamocchavAsamAM mukhyatve pitRvaMzavarNana karavAne Azaya che, ane tene AraMbha karatAM pahelAM " harSacarita"ne AraMbha paurANika Dhabe karavo che mATe kavie brahmalokamAM sarasvatIne durvAsAne zApa maLyAnI ane dadhIcasarasvatInA prayAdinI vAta karI che, jema ke, zrI vAsudevazaraNa agravAle lakhyuM che kehrsscrit kA Arambha purANa kI kathA ke DhaMga para hotA hai| Ane yahA~ taka bANabhaTTa na apane pUrvajoM kA paurANika varNana kiyA hai, jisameM lagabhaga pUrA pahalA ucchvAsa samApta ho jAtA hai / 12 paraMtu ApaNe upara joyuM tema A mata grAhya jaNAto nathI. vAstavamAM kavi pitAnA prazastatara vidyAvaMzane prathama varNavIne pachI pitRvaMzane kahevAnA AzayathI ja amuka rItane prathama ucchavAsanI sahetuka racanA karI rahyA che. Ama vyAkaraNazAstranA jJAne bANabhaTTanA kAvyasarjanane pratyakSa rIte prabhAvita karyuM che ema joI zakAya che. bIjA zabdomAM kahIe te ahIM zAstra-vidhAnanuM kAvyamAM parAvartana karavAmAM AvyuM che. 3. pANinie "aSTAdhyAyI 'mAM jyAM samAvidhAyaka sUtro mUkayAM che tyAM jaNAvyuM che OM avyayaM vibhktismiipsmRddhivyuuiyrthaabhaavaatyyaasmprtishbdpraadurbhaavpshcaadythaanupuurvyyogpdysaadRshysampatti- sAyAntavaraney -- arthAta "vibhakta, samIpa, samRddhi, vRddha, arthabhAva, atyaya, asaprati, zabdaprAdurbhAva, pazcAd, yathA, AnupUrtha, yaugapadya, sadazya, sampatti, sAkalya ane antavacana-e arthone vyakta karanAra je avyaya, tene samartha subanta padanI sAthe samAsa thAya che; ane tene "avyayIbhAva' samAsa kahe che. "dA. ta. kumaca samIpa ti, 3mana ahIM "samIpa' arthane vyakta karanAra 3 avyaya + guman evA subatanI sAthe samAsa thaIne rUma mAM bane che. A sUtramAM gaNAvelA "zabdaprAdurbhAva" rUpI arthane vyakta karatA avyayIbhAva samAsanuM udAharaNa ApatAM kAzikAkAre noMdhyuM che ke --phAvavAmA- rAhya pravAhAtA tayrfmni tatpiinA grfmnirALo to 22 tulanIya : pragAna niyAthAnA rakSAt maraNa sa vitA, pitaratA jevAM gamatava: (raghuvaMrA:, 2.24). 12 harSacarita : eka sAMskRtika adhyayana, DaoN. vAsudevazaraNa agravAla, bihAra rASTrabhASA ripa6, , paTanA6, dilIpa saM gha 2264 (6. 22 parva ra6) For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 vasatakumAra ma bhaTTa tyarthaH 13 arthAta koI zabda prakAzita thaye, eTale ke amuka zabdane phelA-pracAra thayoene ' zabdaprAdurbhAva" kahevAya che. dA. ta. pANini ' evo zabda prakAzamAM Avya-e arthamAM tijAni 1 evo avyavIbhAva samAsa thAya che, jene vigraha-vAyArthe Ave thaze - pANini' evo zabda lekamAM prakAze che. ahIM kAzikAkAre "zabdaprAdurbhAva'nuM je udAharaNa ApyuM che te thathArtha hovA chatAMya pANina pratyenA ahobhAvathI prerAyeluM che, ane pariNAme vaiyAkaraNa-goSThi pUratuM sImita che. A sthaLe temaNe lekamAMthI ke sAhityamAMthI bIju koI udAharaNa ApyuM nathI. 3, 1 have bANabhaTTa jyAre harSavardhananA janmathI mAMDIne, enuM "ditIya mahAbhArata', jevuM carita kahevAnuM zarU kare che tyAre caturtha ucchavAsamAM eka tabakake kahe che ke..........vAtrInA hAthanI AMgaLIe vaLagelo harSa pAMca-cha DagalAM bharate thaze tyAre, tathA rAjyavardhana chaThThA varSamAM pahoMce tyAre devI yazomatIe putrI rAjazrIne janma Apyo. tyAra pachI kavi bANabhaTTa evuM kahetA nathI ka.1 rAjyavardhana ane harSa e be rAjakumAronI kIrti samasta bhUmaDalamAM vyApI vaLI," paNa evuM kahe che ke -"camakatI cAMdanI ane yazaHrUpI pratApathI samagra bhuvana para AkramaNa karanAra abhirAma candra ane dartirIya suya jevA ; jemaNe teja ane baLane abhivyakta karyuM che evA agni ane mAruta jevA eka banIne UbhA rahelA zilAothI racAyelI kaThina kAyAvALA himAlaya ane vidhyAcaLa jevA acala.........." rAjyavardhana ane harSa' evA Avirbhata thayelA be zabdaprAdurbhAva atyaMta TUMka samayamAM ja dvApAntaramAM paNa prakAzane pAmyA.14 ahIM kavie "rAjyavardhana" ane "harSa" evA be zabdaprAdurbhA, arthAta evAM be nAmaevI be vanikoNIo-prakAzamAM AvyAM. ema je kahyuM che temAM spaSTapaNe pANininA DhabUtha vimavitaranI samRddhi..ndrakumAra... FrdvAney 2--6 sUtramAMnA ja "zabdaprAdurbhAva" zabdane gUMthI levAno upakrama che. vaLI, kAzikAkAre tivAna ! evA samAsanA vigrahavAkya tarIke pUjani ravo no prakAzane evuM je kahyuM che temAMthI prakAza" zabdane svIkArIne, bANabhaTTe paNuM bArAtAM nAnA: ema umeryuM che. Ama pANiniprokta A "zabdaprAdurbhAva ' zabdane sAhityamAM eka udAharaNa tarIke caritArtha karI batAvavAno temane sabhAna prayatna che e nirvivAda che. 13 kAzikAvRttiH (dvitIyo bhAgaH), saM. zAstrI zuklazca, tArA panlIkezana, vArANasI, 21 6, pR. 22. 14 atha candrasUryAviva sphurajjyotsnAyazaH pratApAkAntabhuvanAvabhirAmadunirIkSyau, agnimArUtAviva samabhivyaktatejobalAvekIbhUto, zilAkaThinakAyabAndhau himavadvindhyAvivAcalo...rAjyavardhana iti harSa iti sarvasyAmeva pRthivyAm AvirbhUtazabdaprAdurbhAvI, svalpIyasaiva kAlena dvIpAntareSvapi prakAzatA jagmatuH ||-hrsscritm , caturthocchvAsaH, saM. pI. vI. kANe, motIlAla banArasIdAsa rijI, 186, . 65-66. For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zAstraparAvata ke kavi bANabhaTTa 3.2 A 'sabhAna prayatna ' che ema jyAre kahIe chIe tyAre tenA samarthanamAM ame A ja yatu ucchvAsanA Arabhe mUkelA zloko tarapha a'gulinirdeza karIe chIe. jemake, tyAM jaNAvyuM che ke -- yogaM svapne'pi necchanti kurvate na karagraham / mahAnto nAmamAtreNa bhavanti patayo bhuvaH || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 ' arthAt~ ( zatru rAjAne jAsUsa mekalI viSapAna karAvavuM vagere prakAranA ) 'yoga ' karavAnuM je svapnamAM paNa IcchatA nathI; jee pANigrahaNa paNa karatA nathI ane prajA pAsethI kare paNa ugharAvatA nathI tevA mahApuruSo-rAjyavardhana ane ha-nAmamAtrathI ( 4 ) pRthvInA pati banI jAya chaeN, '' ahIM paNa rAjyavardhana harSavardhanane temanA nAma thakI ja~~zabdaprAdurbhAvathI ja-pRthivIta banI jatA kahyA che. Ama spaSTapaNe kahI zakAya ke mahAkavi bANabhaTTe potAnA vyAkaraNazAstraya jJAnane kAvyadeha Apyo che-arthAta zAstrane kAvyamAM parAvartita karyuM che. 3. 3 bAgubhaTTa kAvyanI saMracanAmAM vyAkaraNuzAstrane AvA sIdhe upayoga karyA hovA pAchaLanuM preraka paribaLa paNa 'harita 'nA trIA uccha vAsamAM zabdabaddha thayeluM jovA maLe che. jemake, bhADubhaTTa jAre havanane maLIne zaradaRtumAM dhare pAchA phare che tyAre temane gapati, AdhAMta, tArApati ane svAmala-e nAmanA cAra pitRvyaputro(kAkAnA dIkarA bhAIe )e harita saMbhaLAvavAnI vinaMtI karI che. arthAt bhANubhaTTanA haSa~carita nA prathama zrotRvaga te mukhyatve A cAra vyaktione banele che. A cAreyanI bheLakhANu ApatAM kavie pote ja zliSTapadAvalImAM kahyu` che-- * * gaNupati, adhipati, tArApati ane zyAmala evA cAra kAkAnA putro-bhAie ke jemane vyAkaraNamAM jema ( kAzikA )-vRtti sukhAdha che, jemaNe vAkya arthAt vAtikAnuM grahaNu karyuM che, gurupada arthAt durgaMdha zabdanA viSayamAM jemaNe ' nyAsa 'teA abhyAsa karyo che, je ( paribhASArUpI ) nyAyate jANunArA che, sArI rIte (vyAkrikRta ) ' saMgraha ' granthane abhyAsa karIne je guru banyA che ane jemane ' sAdhu '(vyAkaraNusammata ) zabdAnuM jJAna thayeluM che. tevA; temanI leAkamAM paNa (citta) vRttie prasanna che, jee vAkyanuM grahaNa karanArA che, 'guru' pade jemane sthApavAmAM AvyA che, jee nyAya ( satyAsatyatA viveka )ne jAnArA che, je satkarmonA sa'graha karavAnI TevathI mahAna banelA che ane jemane 'sAdhu ' sajjana--evA zabda ( Abaru ) prApta thayela che tevA te mArkAvadAnabhAI A, ke jemaNe pahelethI ja ( bANu pAse 'hu cArata ' kahevaDAvavAnA ) saMta nakkI karI rAkhyA hatA te jANe ke vikSu (bhANune kaMIka kahevAnI icchAvALA ) hoya ema parasparanAM mukhA jovA lAgyA. 15 For Private and Personal Use Only 15 gaNapatiradhipatistArApati: zyAmala iti pitRvyaputrA bhrAtaraH, prasannavRttayo gRhItavAvayAH kRtagurupadanyAsAH nyAyavedinaH sukRtasaMgrahAbhyAsaguravo labdhasAdhuzabdA loka iva vyAkaraNe'pi ..... mahAvidvAMsaH pUrvameva kRtasaGgarAH vivakSavaH... parasparasya mukhAni vyalokayan // ( harSacaritam, naM. nA. pR. 31-40 ) svA 6 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasatakumAra ma. bhaTTa A paMktio evuM sUcave che ke ahIM beThele zrotRvarga ArUDha vaiyAkaraNone ja che. AthI temane prasanna kare evI katinI saMracanA hevI joIe e viSe bANa pate sabhAna che. 4. 0 prastuta lekhanA zIrSakamAM kavi bANabhaTTane "zAstraparAvartaka' kahyA che. kemake A kavi jema zAstrane kAvyamAM parivartita kare che tema kAvya dvArA zAstrane pratyAvartita paNa kare che. eTale ke, bANane mATe "zAstraparAvartaka' zabda kliSTa prayojavo abhISTa che. paraMtu, jyAM kavi bANabhaTTa kA dvArA zAstrAjJAne pAchI vALI hoya enuM paNuM udAharaNa ApavuM joIe. 4.1 pANinie gDhA so. dra-2-22 sUtra dvArA kahyuM che ke " Akroza-nindAgamyamAna hoya tyAre (savAsamAM) pachI vibhaktine alupha thAya che." A sUtra uparanA bhASyamAM (I. sa. pU. 150) pataMjalie eka vAttika mUkayuM che? # sevAnAM triya ta sa . sevAna priya hRti voraMthA vartayA vAnAM priya ( yAra-mahAmArtham). e ja pramANe, pataMjalie aneeMdhApo. 2-4-6 sUtra uparanA bhASyamAM paNa A zabdano prayoga karyo che. tyAM eka mRta (sArathi) ane vaiyAkaraNa vacce saMvAda thAya che. rathakAra sUtane mATe eka vaiyAkaraNa katA zabdane praveza kare che. tyAre suta vaiyAkaraNanI bhUla kADhatAM kahe che ke rathakArane pravetA nahIM, kAnatA kahe joIe. paNa vaiyAkaraNa e "prAnitAne apazabda jAhera kare che. tyAre ata kahe che ke-trAtijJo sevAnAM vivA, na ridizjJA, duSyate tadUta "Apa devAnAM-priya te pANininAM sUtrothI kayuM rUpa prApta thAya che-siddha thAya che eTaluM ja jANanArA che; ahIM kharekhara kayuM rU5 ISTa che? enI tamane khabara ja nathI. eTale ke pravetA rU5 bhale sUtrokta prakriyAthI prApta thatuM hoya, paNa bhASyakArane te mAnitA rU5 ISTa che. ane te ja pragAha che.16 ahIM spaSTapaNe kaTAktimAM levAnA kisa: zabdano prayoga thaye che. tyAra pachI, kAzikAkAre(I. sa. 400-500) paNa vArtika mUkayuM che ke hevAnA priya phuTyatra ja ghA manunu vajam I? (vA.); tathA bhaTToji dIkSite (I. sa. 1650) "viyAkaraNasiddhAntakaumudI mAM hevAna kika rUti = mUrve evuM vArtika raju karyuM che; ane temAM A alupha samAsanA arthane zabdabaddha karyo che. A ja rIte zaMkarAcArye (I. sa. 800-900) ane mammaTe ( I. sa. 900-1000) paNa mUkha arthamAM, pUrvapakSIne mATe A yuvAnarfka: zabda prayoga karyo che. 17, 16 idamapi siddhaM bhavati-prAjiteti / kiM ca bho iSyata etadrUpam ? / bADhamiSyate / evaM hi kazcidvaiyAkaraNa Aha-ko'sya rathasya praveteti // sUta Aha-ahamAyuSmannasya rathasya prAjiteti // vaiyAkaraNa Aha-apazabda iti // sUta Aha-prAptijJo devAnAM priyaH, na viSTijJaH, dRSyata tadUmiti che (vyArA-mAdhyam, arthaghago: ! 2-4-6, prathama svAda, pradIpodyotasahitam , motIlAla banArasIdAsa, dillI, 1967, pR. 557) 27 saMmotita vaiSNatA ?-2-8 sUtra uparanA zAMkarabhASyamAM lakhyuM che ke atra vadAmaH-idaM tAvaddevAnAMpriyaH praSTavyaH / kathamayaM tvayAtmAntarabhAvo'dhyavasita iti // (brhmsuutrzA mAga6, 3. hRmAnavAlanI zAtrI, rovavA, vicAmavana, varAchANI, 588, . 2') tathA "kAvyaprakAza" pAMcamAM ullAsamAM lakhyuM che ke te tApathaijJAtAryavAyoghurvevAno priyA: .. kAvyapArA:, saM. mArA vizvezvara, jJAnama nimiTeDa, vArANasI, 6186, 6 23 0. For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstraparivartaka kavi bANabhaTTa have A sevAnAjhika zabda prayoga bhASyakAranI pUrve kayAM thaye che? enI tapAsa karIe te jaNAya che ke I. sa. pUrve 25mAM samrATa azokanA zilAlekhamAM A zabda pahelavahele 152.yo: iyaM dharmalipi devAnAM priyeNa priyadarzinA rAjJA likhApitA / 18 sahI pauddhadharmanA aMgIkAra karIne bauddha dharmane rAjyAzraya ApanArA samrATa azoka tarapha Akroza batAvavA mATe yAmAgusaskRtinA vaiyA 42vAya SaSThyA Akroze / 6-3-21 sUtra 752 devAnAMpriya iti ca / me pati umeza dAdhu orgnya che.19 (sane sAntare bhaTTI hIkSite devAnAM priya iti ca mukheM / * (vA.) me zahane prakSepa uzane sane artha 55 68 zahAthI.)20 4.2 bANabhaTe "harSacarita 'mAM A zabdane be vAra prayoga karyo che. te banene pUrvApara sandarbhamA bhanyAsa 42i verya cha bharato devAnAM priyH| na senA bhUNa saa2| arthamA 4, eTale ke devane priya arthamAM ja pro che. jemake, (ka) saujanyaparatantrA ceyaM devAnAM priyasyAtibhadratA kAzyati kathAM, na tu yuvatijane sahotthA taralatA // (harSacaritam , prathamocchvAsaH, pR. 11) arthAt "devone (paNa) priya ( evA puruSa)nI saujanyane vaza vartanArI A atizaya bhadratA ja (tamAza sAthe ) pAtayAta 72rAve, yuvatikatAmA tI yayatA nahI." ardhI sarasvatI ane sAvitrIne jovA-maLavA AvI pahoMcelA dadhIca ane tenA sAthIdAra vikakSi vacce saMvAda raja thayuM che. temAM sAvitrI dadhIcanA vaMza, nAma ane nivAsa sthAnAdinI vigata meLavavA mATe je prazno pUchavA mAge che tene upakrama racatAM uparyukta vAkaya 8 giranAra uparanA azokanA zilAlekhamAM AvuM vAMcavA maLe che?-- iya (deg) dhama-lipI devAnAM pi[priyena pi[priyadasinA rAjA lekha (1) pi(tA) (1) // (Y: prAcIna bhAratIya abhilekhoM kA adhyayana, zrI vAsudeva upAdhyAya, motIlAla banArasIdAsa, dillI, 1961, pR. 247. 19 A zabdaprayoga viSe AcArya vizvare lakhyuM che ke - yadyapi saMskRta sAhitya meM yaha zabda mUrkha artha meM rUr3ha ho gayA hai, paraMtu vaha sadA se isa gahita artha kA bodhaka nahIM rahA hai, usake pIche eka itihAsa hai| 'devAnAMpriyaH' kA sIdhA artha 'devatAoM kA priya hai. isI sandara artha ke kAraka bauddhamatAnuyAyI samrATa azokane apane nAma ke Age upAdhirUpase usakA prayoga prArambha kiyA thaa| para bAda meM dhArmika vidvezavaza isa zabda kA prayoga markha arthameM kiyA jAne lgaa| " devAnAMpriya iti ca mUrkhe" likhakara vAtikakArane usa zabda ko murkha arthameM rUr3ha kara diyA hai| azoka kA samaya vikramapUrva caturtha zatAbdImeM hai aura vAtikakAra aura vAtikakAra kAtyAyana kA samaya vikramapUrva tRtIya zatAbdI meM par3atA hai / / ( kAvyaprakAzaH, saM. AcArya vizvezvara, jJAnamaNDala limiTeDa, vArANasI, 1986, pR. 231). 2. : vaiyAkaraNasiddhAntakaumudI, dvitIyo bhAgaH, (bAlamanoramAta tvabodhinIsametA), saM. giridhara zarmA, caturvedI motIlAla banArasIdAsa, dillI, 1971, pR. 237 For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 vasatakumA2 ma. bhaTTa bolavAmAM AvyuM che. te pratyakSapaNe vikRkSine, ane parokSa rIte dadhIcane paNa uddezIne belAyuM jaNAya che. paraMtu te "dene ( paNa) priya' evA aninja- prazaMsanIya arthamAM ja vaparAya che emAM koI zaMkA nathI. " harSacarita" uparanI "saMta" TIkAmAM paNa jaNAvyuM che ke devAnAM praya' zabda "pUjAvacana' che; arthAta mAnArthe vaparAyela che. je (kha) ihApi janmani dattamevAsmAkamamanA tapaHklezena phalamasulabhadarzanaM darzayatA devAnAM priya ! A tatte: umakUtarInarwAnuM ( rata, agoiyA, saM. zrI vI. vI. jA, . 226). ahIM bhadanta divAkarImatra samrATa harSavardhanane uddezIne A vAkya bolyA che : "devone paNa priya evA asulabha darzanavALA tamane batAvatAM amArA A tapanA kaleze A janmamAM paNa phaLa ApI dIdhuM che. be AMkhe vaDe pti thAya tyAM sudhI ame amRtanuM pAna karyuM che." A sandarbhamAM paNa bANabhaTTe spaSTapaNe harSavardhanane mATe prazaMsApaka arthamAM ja devAnA vicaH zabdane pravega karyo che. paNa tenuM rahasya samajavA jevuM che. samrATa azoke bauddha dharmano aMgIkAra karIne, potAnA upanAma tarIke A zabdane dhAraNa karyo hato. tenI pratikriyA rUpe brAhmaNa saMskRtinA vaiyAkaraNoe A zabdane "mUkha ' arthamAM-nindanI vyaktinI tarapha Akroza vyakta karavA mATe-proja evI zAstrAjJA pharamAvI che. paraMtu bANabhaTTane jemaNe AkAya A hato te samrA harSavardhane paNa bauddhadharmane rAjyAzraya Apyo hato; ane divAkara(matra jevo bhadanta te harSanI bahena rAjyazrIne jaMgalamAMthI zodhI ApavAmAM nimitta banyA hatA. AthI bANabhaTe te zabdane anandanIya arthamAM ane prazaMsApuraka arthamAM vAparI batAvIne zAstrAnAnuM pratyAkhyAna karavA prayAsa karyo che. sAhityasarjakanA zabdamAM e zakti rahelI che ke zAstrane-lakSaNagna-thane paNa kyAreka parAvartita kare che. . 3 upara darzAvyuM che tema bANane sevAnAM vi: e zabdaprayoga te pratikriyAnI pratikriyA che ke jemane samajAyuM nathI, temaNe kayAreka "harSacarita 'nA pAThane parivartita karIne dUSita karavA paNa prayatna karyo che. jemake -zrI chavAnanda bhaTTAcAryo, kalakattAthI prakAzita karelI " harSacarita nI AvRttimAM uparyukta () sandarbha mAM nIce mujabane pATha maLe che? saujanyaparatantrA ceyaM devAnAM budhasyAtibhadratA kArayati kathAM, na tu yuvatIjanasahotthA taratA. enI uparanI saMskRta TIkAmAM temaNe lakhyuM che ke--hevAnAM pUgyAnAM yudaHiffmatyartha:, atibhadratAtizayena ziSTAcAraH, budhasya vidvajjanasya, bhavataH ityarthaH / samIpe iti zeSa:, [bdhasya ityatra priyasya iti pAThe priyasya-priyajanasya samIpe iti bhAvaH] kathAM kArayati...22 21 devAnAM priyasyeti pUjAvacanam / SaSThyA alaga // (harSacaritam , zaGkarapraNItena peaa afgan , Ed. by A. A. Fuhrer, Bombay Sanskrit & Prakrit Series, No. LXVI, Bombay, 1909, page 40.) 22 harSacaritama, sampAdaka: TIkAkArazca zrIjIvAnanda vidyAsAgara bhadrAcArya, kalakattA, 12, 6. 64. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstra parataka kavi bANabhaTTa ahIM bANabhaTTe A zabdane prazaMsApaka arthamAM prayoga karyo che. e vAta nahIM samajAtAM, briA ne badale juthakya evuM pAThAntara dAkhala karavAmAM AvyuM che. e ja rIte uparyukta (7) sandarbhamAM karelA TevAya, zabdaprayoga bAbate babAlabAdhinI' TIkAmAM zrI gajendragaDakara lakhe che ka-jhavaeNrtharA: 2-4-6 sutra-bhASyamAM sUta ane dayAkaraNa vacceno je saMvAda che, te bhASyakta carcAne AdhAre eTaluM te nirvivAda che ke revAnadhiyaH zabda nindAarthamAM ja prayojAya che. tathApi azoka vagere cakravatI rAjAoe pitAnI birudAvalImAM e zabdane kema umeryo haze ? e bhAre gUDha vAta che. e ja pramANe bANabhaTTa jevA je sarvazAstromAM pAraMgata che temaNe paNa potAnA kAvyamAM e zabdane kema prayojyo haze ? te ame (TIkAkAra) jANatA nathI.23 Ama A banne vyAkhyAkArone levAnAMghiya ? evo zabdaprayega bANabhaTTe pratikriyAnI pratikriyA rUpe--zAstravacanamAM sudhAre karavAnA AzayathI-karyo che e samajAyuM nathI. 4.4 ahIM e noMdhapAtra che ke prophe. zrI vAsudevazaraNa agravAle "jajinikAsIna bhAratavarSa" (ba. motInA vanArasIdrAsa, vanArasa, vi. saM. 2022, prathama saM5)mAM, ane "hUrvajarita i sAMskRtika adhyayana" ("vAra rASTrabhASA ripat, ghaTanA, 21 4,2mAM A levAnA : zabda vize kazI ja carcA-vicAraNA karI nathI. 5.0 upasaMhAraH zrI vAsudevazaraNu agravAle lakhyuM che ke pANinIya sUtro uparanI * kAzikAvRtti' guptakALa (4thI-5mI sadI)mAM ane "nyAsa' TIkA uttaraguptakALa ( 6ThThI-mI sadI)nI racanA hoya ema jaNAya che; ane te ja bANe (trIjA ucchavAsamAM) karelo (kAzikAnyAsa vagere) ulekha caritArtha thaI zake. [sTrekTara opha dha aSTAdhyAyI nI bhUmikAmAM (pR. 12-13 upara) zrI AI. esa. pAvatee jaNAvyuM che ke jainendra vyAkaraNa ane "nyAsa ' nA kartA-lagabhaga 450 I.sa.--eka ja vyakita che.] mAgha kavi, ke jemane samaya 7mI sadIne madhyakALa che. temaNe paNa vyAkaraNanI vRtti ane nyAsa ne ullekha (zizupAlavadha ra-112) karyo che. 5 23 asmAcca (2.4/56) bhASyAd devAnAM priyazabdasya nindAtve na vivAdaH / kathamayaM zabdo'zokaprabhRtibhizcakravartibhiH svabirudAvalo nivezita iti mahAgUDhaM bANasadRzena sarvazAstrapAraMgatena ca svakAvye upayojita iti na jAnImaH / / (harSacaritam 4-8 ucchvAsAtmako bhAgaH ) setumAdhavagajendragaDakareNa viracitayA bAlabodhinyAkhyayA TIkayA smlNkRtm| prakA. e. pI. bApaTa, q, pR. 22 ). 24 harSacarita : eka sAMskRtika adhyayana, zrI vA. za. agravAla, (p. 23 evaM pR. 199 hRdaya ). 25 ejana; 6.3, 24 TaEvya ! For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasatakumAra ma. bhaTTa AthI evuM rUpaSTa thAya che ke bANabhaTTanA samaya (60-650 I. sa ) pUrve "kAzikAtti 'ne pracAra thaI cUkyuM haze. vaLI, bANe dezadezAntara jovA mATe je paryaTana karyuM hatuM te daramyAna temaNe doSarahitanI vidyAethI camakanAM gurukuLane sevyAM hatAM; ane kALakrame pitAnA (vidyA) vaMzane ucita evA vaipasthitI-vidattA-paNa temaNe hAMsala karI hatI. vaLI, trIjA uchavAsamAM kahyuM che e mujaba te emanA zrotRvargamAM paNa yAkaraNa ja beThA che. A sandarbhamAM temaNe vyAkaraNazAstramAM ullekhAyelA amuka viziSTa sAMskRtika-sAmAjika sandarbho (dvidhA vaMza); ane khAsa saMbhASaNa sadarbha (zabdaprAdurbhAva)ne anulakSIne paNa kRtinI saMracanA karI che e nirvivAda che tathA kAvyasarjana daramyAna temaNe jema vyAkaraNazAstrane kAvyamAM parivartita karyuM che, tema zAstravacanane parAvartita paNa karyuM che. Ama zAstraparAvartaka kavi tarIkane bANabhaTTane A abhinava paricaya sahadayahadayAhAhakArI banI raheze. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org uttararAmacarita : vipralaMbhanI viDaMbanA aruNA ke. paTela* uttararAmarita ' racIne bhavabhUti potAnuM karuNarasanirUpaNukauzala siddha kare che, temAM sazaya nathI. viSaya dhArArUDha viprala`bhane eTale ke varSa sudhI dAmpatyasneha mANyA pachInI virahavyathAne che, ane tethI sahaya bhAvakane ahIM viprala bhazRMgAranI anubhUti rakhe thai jAya ! te bAbate kavi sarcita che. samagra nATakamAM karuNurasa che, ane bhAvake te AsvAdavAnA che, tevA kavitA Agraha teNe vAravAra prayeAjelA. rr Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAmasthaLo rasa: ' ( u. ya. 2,1 ) athavA ' jo rasa: hava ......' (uca. 2.47) jevA zabdothI spaSTa thAya che. paraMtu pAtrone vAraMvAra raDAvI, mUrchA pamADI, hA...hA...kAra karAvI, 'hrA hrA vevi chudatiyaM,... ' (u. ya. 3. 38 ) jevA pralApA dvArA karuNanuM vAtAvaraNa sarjI ne prayatnapUrvaka kavi karuNunI jamAvaTa kare che, tyAre ajANupaNe kavinI kalamamAMthI vipralaMbhazRMgAra nItarI rahyo hovAnI medhAvI bhAvakane anubhUti thai Ave che. A saMdarbhamAM : 'uttare rAmacarite bhavabhUtirviziSyate / ' 66 e ukti sAka thatI lAge che. kAraNa, kavinA vivakSita rasa karu che, paraMtu kavinI kalamamAMthI vipralaMbha nItaryo che. virahavyathAnA nibiDa aMdhakAramAM AchA AchA vipralabhanA tejalisoTAthI samagra kRti zAbhAyamAna che. r anya sAhityavizvanI carcA jatI karIe, teA paNa rasasiddhAMtanA Adya bhAvaka bharatamuninA matanA ullekha jarUrI lAge che. bharatamunie " nATayazAstra ''nA chaThThA adhyAyamAM karuNu ane vipralaMbha zRMgAranuM pAkaya darzAvatAM jaNAvyuM che ke,~~ " karuNastu zApaklezavinipatiteSTajana vibhavanAza - vadha - bandhasamuttho nirapekSabhAvaH 'autsukyacintAsamutthaH sApekSabhAvo vipralambhakRtaH / evamanyaH karuNo'nyazca vipralambha iti / ' 1 For Private and Personal Use Only ,, 64 * uttararAmacarita ''mAM priyajanane vadha ke zApa, kaleza AdithI mRtyu thayuM nathI. vizvanAtha vahuve che tema mRtyu pAmyA pachI priyajananI punaH prAptijanya karuNa viprala'bha ahIM nathI. bIjA a`kathI chaThThA aMka sudhI rAma, sItA mRtyu pAmI haze, tevA taka sAthe vyathita thAya che. tethI karuNumAM sarI paDatI virahavedanAnuM Alekhana che. vAstavamAM sItA mRtyu pAmI hovAnuM rAma pAse koi ja pramANu nathI. tethI avilApa ' ke 'rativilApa' jevA tA prasaMga ja tethI zAkanI gherI chAyAne badale virahavyathAnI chAyA dRzyamAna che. ahIM rAmanA nathI. - svAdhyAya ', pu. 30, aMka 1-2, dIpeAtsavI-vasaMtapa'camI aMka, oNkTobara 1992jAnyuArI 1993, pR. 47-50 bI-12, naMdanavana sAsAyaTI, esa. pIDAsTela pAse, vallabhavidyAnagara, Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra re www.kobatirth.org aruNA ke. paTela ugArAne vilApa kahevA, tenA karatAM viyeAganA pralApo kahevAnuM vadhAre yeAgya jaNAya che. je asahaya virahavyathAnA pariAme 'vikrame zIya'nA pururavA unmatta avasthAne pAmyA hatA, tevI ja, balke tenAthI gheADI bhinna prakAranI, virahavyathA rAmanA dhairyanI vidhvaMsaka banI che. pururavA karatAM rAmA viraha dAruNa vyathApUrNa lAge che, kAraNa ke svayaM rAme ja A duHsaha viraha svecchAe vahArI lIdhA che, sItAnA tyAga dvArA. AthI prathama aMkamAM rAma svayaM. nAyaka (rAjadhama nI bAbatamAM ) ane pratinAyaka ( sItAtyAga dvArA) ema ucca prakAranI bhUmikA eka sAthe bhajave che. * 1 samagra nAyakanuM vihaMgAvaleAkana karIe, te prathama aMkamAM citravIyinA prasaMge atItane vAgeALatAM, rAmasItAne parasparanuM sAmIpya hovA chatAM viyeAganI anubhUti thAya che, azithila piraraMbhamAM kramavaNu vAtAmAM rAtAtI rAte ya vahI gaI ' evAM rAmanAM sauMsmaraNAmAM, thAkelI sItAne AlaMbana ApIne cAlatAM rAmane sItAnA sparzathI thayela AhlAdanI anubhUtinA varNanamAM ane rAmabAhunuM uzIkuM karIne rAmanA vakSa:sthaLa para ja UMghI gayelI sItAne ra MgamaMca para darzAvAya che. tyAre prekSakone zRMgAranI anubhUti thAya che. trIjA akamAM ratisApekSa vipralaMbhazRMgAranuM pracchanna sAmrAjya chavAyeluM anubhavAya che. be-traNu udAharaNA ja laie. : bAra bAra vanA viraha pachI sItAna! mRtaHprAya kaSNa vivarA para rAmanA vananAga athaiva sthIyatAm ', evA zabdo kAne paDatAM sItA mUrchAmAMthI jAgRta thAya che. kSeAbha sAthe ullAsa anubhave che. ahIM kapa ane ullAsa e zRMgAranA sAttvika bhAvA che. rAmanA medhagaja nA jevA ciraparicita svara tenA hRdayane utkaMti kare che. sItAnI sthitinuM tamasAmukhe A pramANe varNana karavAmAM AvyuM cheH'stanacihnormayUrIva patiotiMsthitA // ' ( uM. ca. 3.7). bhAve che. trIjA akamAM rAmanI mUrchAnA upAya tarIke sItAnA karaspa nuM AyeAjana thayelu che. rAma tene joi zakatA nathI, paraMtu karaspA AhlAda anubhave che. prathama aMkamAM gaLe vITaLAyela sItAnA bAhusparzathI rAmanu samagra caitanya jaDatA anubhave che, tevI ja anubhUti A prasaMge thAya che. spanA pariNAme thayelA harSoMtirekanuM rAmamukhe varSoMna rAmanI sItA pratyenI gatine ja vyakta kare che sItAne paNa rAmanA mukhacaMdrane nihALyA karavAnI lipsA rahyA kare che. virahiNI sItAnI kaThAne vAyA ApIne kavi vimyA nathI. utkaMThA Adi vipralaMbhanA vyabhicArI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAmanI khIjI vakhatanI mUrchAnA sItA rAmanA hradaye lalATe sparze che. prasaMga joIe. mUrchA pAmelA rAmane bhAnamAM lAvavA rAma bhAnamAM AvI gayA chatAM sItA peAtAnA hAtha pA kheMcI letI nathI, balke rAmanA sparze sukhane mANe che. rAma sItAnA kara5ne amRtamaya pralepa samA, AnaMdane kAraNe meha jagADatA varNave che. ( uM. ca. 3.39) te ja rIte sItA paNu te AnaMdane A pramANe varNave che: .. 'eSa puna: cirapraNayasaMbhArasaumyazItalena Aryaputrasparzena dIdAruNamapi jhaTiti saMtApaM ullAghayatA vajralepopanaddha iva svidyanniH sahaviparyasto vepanazIlosvaza iva me'grahastaH / " sItAnI A dazAne tamasA A pramANe varSo ve che : " sasvedaromAJcitakampitAGgI jAtA priyasparzasukhena bAlA / mahacavAma:bhUitalisA vayaSTi; sphuToveva / '' (u.ca. 3.42) For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttarAmacarita: vipralaMbhanI viDaMbanA Ama, sItAnA da, kaM5 ane romAMcane varNavavAmAM AvyA che, te mUMgAranA anubhave che. sItAnI utsukatA, paravazatA vagere zRMgAranA bhAve tema ja rAmanA pralApomAMthI daSTigocara thatA zRMgAranA bhAve samagra trIjA aMkamAM chavAyelA che. Ama, vIja aMkamAM rAma-sItAnI parasparanI ratine AsvAda bhAvakavana thAya che. vaLI sItA jIvaMta che. tene jIvaMta rUpe raMgamaMca para prekSako nihALe che. tethI sahRdaya bhAvakane zRMgAranI ja pratIti thAya, te svAbhAvika che. vizeSataH nATaka bhajavAtuM hoya, tyAre prekSakone rAmanA pralApa dvArA sajatI karatA karatA rAma-sItAne parasparanA bhaMgAranA anubhavo dazyamAna thAya che. vyabhicArI bhAva pratIti gya bane che. pariNAme nATayanI zrAvyatA karatAM dRzyamAna svarUpa vadhAre ceTadAra bane che. rAma-sItA parasparanA AlaMbana vibhAvonI upasthitine kAraNe prekSakone ratisApekSa zRMgAranI ja anubhUti thAya che. tethI te kavi kahe, te ja nATakane mukhyarasa nahi, prekSakone je rasanI pratIti thAya, te nATayane mukhya rasa, ema kabUla karavuM paDe. ca-pAMcamo-chaThTho aMka lava-kuzanA pAtra dvArA rAmasahita badhAM ja pAtrone sItA jIvita hovAnI AzaMkA prere che. badhAMne A bALakomAM sItAnI pratikRti dekhAya che. sAtamA aMkamAM rAma-sItAnuM punarmilana yojAyuM che. vAlamIki-nirUpata sItA vilayanI vAta kavine kaThI che. tethI, sAtamAM aMkamAM lamaNamukhe vAdamIkine upAlaMbha apAya che. mAvavAmIje jiAyaa TwAyara ! te jagyA: ! (u. 2. ) A saMdarbhane vicArIe te kavinI "go rasa majA ...' ukti pokaLa lAge che. kavine karuNane ja mahimA gAvo hato, te rAma-sItAnAnuM punarmilana zA mATe ? nirvahaNamAM karuNatA zA mATe ? rAma-sItAnA punarmilanane sarvatra AvakAra ane vadhAmaNI pachI te AnaMda-maMgaLa che. karuNatA kayAMye daSTigocara thatI nathI. sarvatra harSollAsa che. nATakamAM je karuNatArUpe anubhavAyuM che, te paNa vilaMbhanI atizaya utkaTatAnA pariNAmarUpe che. pAtro vadhAre paDatAM Urmila che tenA kAraNe che, bhavabhUtinI abhidhAzaktinA kAraNe che. ahIM prathama virahamAM sItAnI punaHprAptinI zraddhA hovA chatAM rAme paththarone raDAvyA hatA. bIjA virahamAM rAma pote ja javAbadAra hovAthI thoDI karuNatA kharI, paraMtu e karuNatA pAchaLa vipralaMbha zRMgAra chupAve che. samagra nATakamAM AraMbhathI aMta paryanta karuNatAnA vAtAvaraNamAM DUbakAM khAte vipralaMba zRMgAra pariSa pAmyo che, AbhAsa karuNane thayuM che. te jotAM bolI paDAya cheH "go vittama: sijhanaSa: ' arthAta khuda vipralaMbhanIce viDaMbanA thaI che. AdhAragraMtha : 1 Bharata--Natyasastra--Vol. 1, Gackwad's Oriental Series, Oriental Institute, Baroda-1950, 6.45. - 2 bhavabhUti :-uttararAmacarata, anuvAdaka : umAzaMkara jozI, gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda-1978. samagra lekhamAM jyAM jyAM avataraNe rajU karyA che, tyAM A pustakane AdhAra lIdhe che. vAM 7 For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prAcIna gurjara granthamAlA prAcIna phAgunsa graha--saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 3 2 vaka-samuccaya, bhAga 1--mUla pATha--saM. : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA bhAlaNakRta nalAkhyAna (trIjI AvRtti )----saM.: ke. ke. kA. zAstrI 4 udayabhASkRvikramacaritrarAsa----sa'pAdaka : sva. pro. ba. ka. ThAkAra 5 bhAlaNa: eka adhyayana--lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI ( 1971 ) 6 vaka-samuccaya, bhAga 2--sAMskRtika adhyayana ane zabdasUcio. kartA : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDeMsarA ane DaoN. ramaNulAla nA. mahetA paMcAkhyAna khAlAvabeAdha, bhAga 1--sapAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha 1 7 8 siMhAsanabatrIsI--sa. DaoN. raNajita meA. paTela 9 hammIrapramanya--sara : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA ane DaoN. sA. pArekha 10 paMca'DanI vArtA--sa. . sAmAbhAI dhU. pArekha ( 1974 ) vAgbhaTAla kAra mAlAyaesa. DaoN. bhAgIlAla ja. sAMDesarA sva. prA. A. ke. DAkAra granthamAmA 11 1 vividha vyAkhyAnA guccha 1 2 ,, 1 3 3 39 39 4 niruttamA 5 vikramAzI--( anuvAda : mananikA sahita ) 6 7 8 www.kobatirth.org "" "" 35 pravezakA, guccha pahelA pravezakA, guccha bIjo a baDa vidyAdhara rAsa 2=10 2=10 6=50 2=50 250 4=50 3=00 x=00 9 mhArAM saoNneTa (khIjI AvRtti: khIjuM punamuM draSNa ) 400 10 ApaNI kavitAsamRddhi (khIjI AvRtti; chaThThuM punarmudra ) 4=00 4=00 11 navIna kavitA viSe vyAkhyAnA (prathama AvRtti; paheluM punarmudraNa ) 12 prA. A. ke. ThAkAra DAyarI, bhAga 1--sa...pAdaka : DaoN. haSa~da ma. trivedI 2=00 13 pre. ma ka, DAkAra adhyayanagrantha 15=50 }=75 14 preA. ba. ka. ThAkoranI DAyarI, bhAga 2--saMpAdakaH DA~. hA~da trivedI 15 vivecaka--pro. balavantarAya ThAkora 25=00 prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, janarala eNjyukezana senTara, pratApaga'ja, vaDodaza--90 002, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only rUA. pai. 10=10 =50 9=50 11=50 3=50 2=00 1=50 24=00 15=50 =00 31=00 12=00 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'viratALunIya'mAM pAThabheda e. ema. prajApati kAlidAsanA anuyAyIomAM mahAkAvyanI racanA karanArA mahAkaviomAM bhAravi kadAca sauthI paheluM ane nizcitapaNe sauthI mahattvanuM che. bhAravinA mahAkAvya para prakAzavarSa, jenarAja, ekanAtha, dharmavijaya, vinayasuMdara, narahara, mallinAtha vageree lakhelI ATha jeTalI TIkAo prApta thAya che. TIkAkAromAM prakAzavarSa ane jenarAja kAzmIrI, dharmavijaya ane vinayasuMdara jaina ane ekanAtha, narahari ane mahilanAtha dakSiNanA che. temanI TIkAomAM mallinAthanI "ghaTAi' nAmanI TIkA sarvaguNasaMpanna ane sarvatra pracAra pAmelI che, je devavijayanA ziSya dharmavijaye prastuta mahAkAvya para "ghaNIfr' nAmanI TIkA lakhelI che jenI be hastaprata-ela. DI. insTITayuTa opha InDolojI-amadAvAda ane bI. e. Ara. AI- punA khAte prApta che. A be hastapratone AdhAre prastuta lekhanA kartAe DaoN. tapasvI nAdInA mArgadarzana nIce " fr'nI eka samIkSita AvRtti tauyAra karela che. prastuta lekhamAM je pAThabhedanI yAdI ApavAmAM AvI che te mahilanAthanI TIkAyukta kirAtAjanIya mahAkAvyanI nirNayasAgara presanI 1954 muMbaI-ranI AvRtti ane ela. DI. insTiTyUTamAMthI prApta dharmavijyagaNuinI "vIpikA " TIkAnI hastaprata para AdhArita che. svAdhyAya', pR. 30, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, oNkaTobara 1992banyuArI 1996, pR. 55-60, * AhaMsa, sAyansa enDa komarsa koleja, pilavAI (u. gu.) 1 "Of the composers of the Mahakavyas who succeeded Kalidasa, Bharavi is perhaps the oarliest and certainly the foremost." S. N. Dasgupta and S. K. De-History of Sanskrit Literature, V. I, P. 77, University of Calcutta, 1947. 2 kirAtArjunIyasya tu prakAzavarSa-jonarAja-dharmavijaya-vinayasundara-narahara-mallinAthAdibhiH praNItASTIkAstattaddezeSu samupalabhyante kirAtArjunIyam (bhUmikA)-ni. sA. presa, muMbaI-2, caturdazam saMskaraNam -1954, 3 " iti mahopAdhyAyazrIdevavijayagaNipAdapayojacaMcarikapaMDitadharmavijayagaNiviracitAyAM bhadrazrIbhAravikRtasya kirAtArjunIyanAmno mahAkAvyasya pradIpikAbhidhAnAyAM vRttI vyavasAyadIpanoM nAma prathama: sonamata " "kIpikA'- vinayaff-sargane aMte ApelI puSpikA.. yoll "Critical edition of Pradipika, a commentary by Dharmvijayagani on Kiratarjuniya of Bharavi." -Dr. A. M. Prajapati (pIeca.DI.ne dhamabaMdha) For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir V se. ma. Hanufa kirAtAjunIya mahAkAvyanI koI samakSita AvRtti tayAra thai nathI. bhaviSyamAM koI prastuta mahAkAvyanI samIkSita AvRtti yAra kare te lekhamAM ApavAmAM AvelI pAThabhedonI yAdI zuddhapATha taiyAra karavAmAM avazya madadarUpa thaI paDaze e hetune lakSamAM laIne prastuta lekha vAra karyo che. yAdImAM mahilanAtha ane dharmavijayamAM maLatA pArabhedanI ja noMdha levAmAM AvI che. prastAvanA bhayane lIdhe evA keTalAye pAThabheda che je mAtra dharmavijayamAM ja maLe che ane evA paNa pAThabheda che ke je mallinAtha ke dharmavijaya bemAMthI koImAM paNa maLatA nathI. A badhA pAThabhede yAdImAM samAvyA nathI paNa sargaza temanI saMkhyAnI noMdha levAmAM AvI che. dharmavijaya ane mallinAthamAM maLatA pAThabheda - saga 1 mallinAtha dhama vijaya leka krama 1 pAlinI 19 na bhevavRttayaH 21 udhRta 24 sa duHsahAn 25 dhiyaH 29 svahastena pAlanI na bhinnavRttayaH udyataM sudusahAn giraH Atmahastena saga 2 25 yadavocadavekSya AsAdya AyatAn krodhaparIta vihitakrodhajayA tApinI kSatAvadhe. enasA mRgAMkamaH yadavocata bIkSya AsvAdya AyataH kopaparIta vijitakrodha rayA tApanI kRtAvadheH ApadAM zazAMkamUrte: 29 suduSkarANi nareMdrasUnuM saga 3 suduzcarANi .... .. mahendrasUna For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kirAtArjunIyam 'bhai usat dharmavijaya mallinAtha 30 sadyaH vaktum kSayAt api dharmarazmim saMtatiH sAkSAt smartum kSaya yadi tigmarazmim saMhatiH sahati vilokya prabaddha pRthukRtAn anodito'pi pariNAmaramyatA 12 pAvinI saga 4 saMtati nirIkSya nibaddha pRthakkRtAn acodito'pi pariNAmaramyatAm pAvanI 20 22 sarga 5 13 puSpalatA nihita aviralaM jitazca bhujam kaMpiteSa prathama puSpavanA vihita 12 avicalaM nudazca karam kaMpitAni harita rekhA amalayati prasaktim lekhA dhavalayati pravRttim vivRddhikarI vibabhUva vidhUya sarga 6 samRddhikarI pravabhUva vidhUta ghRtaM zucibhiH 24 gurubhiH For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa4 .. ma. xmule. dharmavijaya mallinAtha hi hanti nihanti vapuH tanuH bhUmibhUjAma avagamya vijitiH viSayAtizayam bhUmidhRtAm adhigamya vajitiH viSayAbhiratim bhUtaH patyuH sarga 7. vihitAM skhalana AnadantI ghUtaM nilInaM atiroSAta kausaMbham janitAM skhalita ApatantI nunna vilInaM api roSAta mAJjiSThaM visRta nisRta puSpagandham puSpagandho sama visapibhiH bhUruhaH parikhedaM puro'vagADhAH taTAMtanItena loDita avalupta parilIna vizAla vikacaM nu vikampitAdharaH utsaMgitomi tIrAMtareSu visAribhiH bhUruhAna gurukheda puro vigADhA: 32 taTAbhinItena : 33 lolita pravilupta 35 vilIna vilola .. 36 vikasannu 49 vikampitastanaH 55 utsapitomi 56 tIrAntarANi For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kirAnArjunIyam 'wi BRE . dharmavijaya zanakairavi atha kanakabhaGga puSpa tejasA satsahAyam abhiyAni bhUSaNaM AnaM laMbhita sphuTamado hRdayebhyaH surasakhA madAvazeSaH bibAdharoSThayAH aMganAyA: mahilanAtha saga 9 zanakairatha mAzu kanakaTaka zukla ojasA asahAyam upayAti maMDanaM kAnta saMbhata madhumado hRdayeSu harisakhA madasya zeSaH bimbAdharANAM aGgAnAnA sane 10 11 dadhan vivRttim janayati nUpurA hasantIM pallavAdharoSThe guccha vasan vihRtam vidadhati nUpuraM vahaMtI pallavAdharoSTI 34 tAsAM tAbhyo abhisasAra avirUSita upanatam sakusumam saMyata anusasAra adhirUSita upagatam kusumita saMdita asau stanAbhibhArAt sthalAtibhArAt vA saMrAdhyeza saMrAdhyaiva For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vi 2 6 33 52 57 68 75 81 , 5 14 15 18 22 24 25 30 46 54 1 4 10 11 dharmavijaya parizrAntaH maMDalachannamaMDala: lakSmIkam nIce: vRttiH nirIkSitaiH duvibhAvyaM gataM jalAMjali tasmai bhavArAdhanam dhruvijaya avicintya na vismayena na tadasti manISibhiH puraH ratha nirIkSitum abhiveSTitaM palAyitaH bhupa payasaH vikAzi yanna bata tena duSkaram cakitAbhiH ati saukaram vilokayAM babhUva aso Azizrayat udrasena kutave www.kobatirth.org suga 11 sa mallinAtha purI: ruta pariklAntaH paTala channa vigrahaH lakSmIka: nIcavRttiH tavekSita mallinAtha avibhAjya na visismaye kimivAsti manasvibhiH sarga 13 56 durvibhAvaM 67 kRtam 74 jalajale 80 bhavodbhavArAdhanam nicAyitum adhiveSTitam prabalAvata (kSepaka) saba payasAM visAri yanna tapasAmaduSkaram kSubhitAbhiH 53 atha saukaram the. khema pati vilokayAMcakAra ayaM Azizriyat azvasena kRtamanyuH For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kirAtArjunIyam 'ma Be 33 dharmavijaya Atata vanasthaiH mukhaH dIrghataraM avAGmukhaH makaraketu AcaraNam asurakSa uddhatA prApyate mahIbhRtaH prArthitaH yAcase prApnuhi mallinAtha 18 Ayata nabhasthaH nakha: dIrghatama adhomukhaH kusumacApa Acaritam asurakSya unnatA prApsyate mahIbhRtA athitaH nAthase aalur'i saga 14 kupito'pi sAdhavaH ayaM vimArgaNam Azuge adoSaNa ropaNAt apakRSTa: samAna ruSito'pi sUrayaH aMtra vimarzanam Ayudhe adoSe'pi ropaNaiH avakRSTaH pratIta jetuH ketusaMhatiH razmivato vidviSAM mahAcalam prabhAvAt dInatA praNihaMti mahodayebhyo'pi umnaditeSu 8 ketusaMtatiH razmimato bhUbhutA tapAtyaye prabhAva mUDhatAma pratihaMti mahodayAnAmapi unnamitena 44 mahAna 46 svA For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bha. Havla dharmavijaya munijadhAnaM . mallinAtha sa nijaMghAna iva uta Adade dadhe 24 sahAsaktaM vAMchatI nibhinna piMgala paMktiH dhanuSaH hareSUn 18 22 yathA pureva sthira saMrundhati nizAtamistrA guNAnatAni kUTAdiva bhujaGgamAtram nibandhanAya asaktam nirastAm saga 15 samAsaktaM icchatI vibhinna pizaGga paMktim dhanvanaH maheSUn saga 6 yathA purA me sthita nirundhati mahAtamitrA guNAnvitAni zaMgAdiva bhujaGgapAzAn prabandhanAya ajastram nirastA jAlaM mastreNa zamam 31 kaTAna jAlaH astreNa kSayam bhImam dhIram rohitAzve lohitAzve puraH punaH vinIla 3 prabhAvaM supriyatAm 5maMgalekhAH dharmarazmiH sadhvAnayanaM nIla saga 17 svabhAvaM saMpriyatAm bhrUbhedarekhA: tigmarazmiH sa pradhvanayya For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kirAtArjunIyam mA usds 59 dharmavijaya mallinAtha 25 26 madhyasthitasya bhartuH rajo vA vaiSamya pradhvaMsanaM zaMkAkulAyA unmukhasya viphalIkRtAyAM vicAramArge hemalekha abhyutthitasya kartu: vikAraH paryAyaH vidhvaMsanaM samAkulAyA utsukasya adharIkRtAyAM vicAramadhye haimalekha lebhe bheje agaNitAhiteSoH liptadehaH zazAMkalekhA staMbham zAcyapUjyaH mahopavAsaiH lIlaM vanasthalISu utsArito khaMDanAm javena meghaH nIrandhre parigamite agaNiteSurAzeH digdhadehaH zazAMkakhaNDa staMbam zocanIyA japopavAsaiH dIptaH raNasthalISu utsAdito khaMDanama dravetareSAM nIradhaM parigamita 69 saga 18 mahIbhRtaH utthitaH karayugalena pracalena calitaM vinamane vitAnAkRtIH muktAH darIbhRtaH uditaH bhujayugalena pracalite calita vinamite vitAnIkRtAH yuktAH For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmavijaya sudustarANi adbhatAkRtimayImatiyAya vidhate pAvanyAH saMhatim - e. ema. prajApati mallinAtha durusta rANi adbhatAkRtimimAmatiyAya dRzyate pAvinyAH saMtatim 30 A uparAMta prastuta lekhamAM ApaNe AgaLa noMdhyuM che te pramANe mAtra dharmavijayamAM maLatA pAThabheda ane dharmavijaya ke mahilanAtha bemAMthI kAImAM paNa na maLatA pAThabhedanI sargaza: saMkhyA nIce pramANe che. (saMdarbha, nirNayasAgara presanI 1954nI AvRtti, muMbaI-2) (a) mAtra dharmavijayamAM maLatA pAThabheda saMpUrNa "jirAta'mAM badhA maLIne kula 94 pAThabheda evA che je mAtra dharmavijayamAM ja maLe che. (ba) dharmavijaya ke mallinAthamAM na maLatA pAThabheda sarga-1mAM 11, sarga-2mAM 17, sarga-3mAM 16, sarga-4mAM 12, sarga-pamAM 14, sarga-6mAM 14, sarga-4mAM 5, sarga8mAM 8, sarga-9mAM 17, sarga-10mAM 11, sarga-11mAM 18, sarga-12mAM 22, sarga-13mAM 23, sarga-14mAM 25, sarga-1pamAM 20, sarga-16mAM 28, sarga-17mAM 51, ane sarga- 18mAM 26. AvA pAThabhedanI kula saMkhyA 318 che. 5 nirNayasAgaranI 1954, muMbaI-ranI AvRttinI pAdaTIpamAM jene samAveza thAya che ane dharmavijaye jenA svIkAra kare che te pAThabhedane ahIM darzAvyA che. 6 nirNayasAga2 1954, muMbai-2nI AvRttimAM jenI noMdha levAmAM Ave che, For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAcI mukti eTale zuM?-mazarUvALAnI dRSTi harasiddha ma. jozI* vIsamI sadInA bhAratIya ciMtanamAM gujarAtanA maulika ane samartha ciMtaka tarIke mazarUvALAnuM nizcita sthAna che. ahIM ciMtana ane maulikatAnA sadabha-atha bhAratIya dA nika para parAnI pazcAdbhUmAM samajavAnA che e kahevAnI bhAgye ja jarUra heAya. jo tattvajJAna ane ciMtananI lAkSaNuikatA cIlAcAlu bAbate ane kahevAtI vAstavikatA ane sazaya ( Doubt ) karavAnI hrAya tA kharekhara A paddhati ane Adaza mazarUvALAe apanAvyA che ema kahI zakAya. tattvajJAnanI padAvalI temaNe paraMparA dvArA svIkArI che para Mtu tene tAttvika svIkAravA yeAgya atha potAnI AgavI rIte sUcavyA che. bhASA-arthazAstranI dRSTie mazarUvALAe navIna mArga sUcavyA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . tattvajJAna jevuM rUDhigata pada vAparavAne badale temaNe koyAthI 'nuM pada vAparyuM che. e mATe * jIvanaze dhana ' mathamAM tenI sAdhanasa'patti'nuM Alekhana karyuM che. satyAgraha, vyAkuLatA, prema, ziSyatA, nima saratA, vairAgya, sAvadhAnatA ane nirAgitA e zreyArthInI sAdhanasapatti che. jema brahmatattvanuM jJAna prApta karavA amuka sAdhanAnI AvazyakatA che tema ' koya 'nI sAdhanA karavA A zarate Avazyaka che. A pariprekSyamAM mazarUvALA ' mukti 'nI sAMgopAMga vicAraNA karavA prerAya che. temanA matAnusAra tattvajJAna ke ciMtana dhruvaLa bauddhika vizleSNu, ta * vaicArika viSaya ke pravRtti nathI para`tu e jIvanazailI, yoga ane anubhUtinA sa`keta darzAve che. vicArake tene samajIne jIvanamAM kriyAnvita karavAnuM che. " mANase jijJAsu hAvuM joIe, koyAthI DhAvuM joIe; zuzrutyu ( sAdhananI ane zuddhinI icchAvALA ) hAvuM joie. ene pariNAme ane aneka vahemA, ajJAna, adhUruM jJAna, anizcitatA-TUMkAmAM abuddhimAMthA meAkSa maLaze." jijJAsAthI, satyazodhana pruddhithI ane zuddha thavAnI AkAMkSAthI e ceAthA puruSAtha mAM prerAze '' ( pA. 19 ). 'mAkSa zabda ane puruSArtha aMge mazarUvALAne ThIkaThIka kahevAnuM che. bhAratIya para parAmAM keTalIka gerasamajUtI thaI che tethI jyAM sudhI tenuM yogya vivaraNu na thavA pAme tyAM sudhI te zabdane cIlAcAlu ke para parAgata rIte vAparavA te yogya nathI. " ceAthA puruSArtha nI 'svAdhyAya', pu, 30, aMka 1-2, dIpeAtsavI-vasaMtapa camI aka, oNkTAbara 1992jAnyuArI 1993, pR. 61-68. " tattvajJAna vibhAga, ma. sa. vizvavidyAlaya, vAdarA. + tA. 18 thI 20 phebruArI, 1992mAM bhadrezvara (kaccha) mukAme cAyela 11mA gujarAta tattvajJAna adhivezanamAM va"cAyela lekha, For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma. jozI siddhi mATe karmamAMthI "paLAkAre nivRtta thavuM ja joIe evI kalpanA "mokSa' zabda nirmANa karI che tathA AcAra ane vicAramAM aneka goTALA ane aspaSTatA nirmANa kya che... ... A rIte mela' zabda aneka rIte bhrAmaka thayuM che. vastutaH cothe puruSArtha mekSa naha paNa jJAna athavA zodha che, ene mATenA prayatnathI manuSya dharma, artha ane kAmane zodhe che eTale khaLe che. tathA te mATenI pravRttione zuddha kare che......jJAnI dharma ke nItinA aMkuzamAMthI mukti nathI meLava, pazu dharmane barAbara samaje che. vividha karmonI pitAnA kAmane vega maryAdAone jANe che, ane aMkuza ane maryAdA jJAnapUrvaka svIkAre che. ane artha tathA kAmane e aMkuzamAM rahIne bhagave che. (pA. 18), muktine manuSyanA dharmamaya jIvana sAthe aMtargata saMbaMdha rahyo che. dhamarmaya jIvanane mazarUvALA mulyavAna mAne che. "dharmamaya' eTale zuM ? koI vicArasaraNI ApaNI AgaLa rajU karavAmAM Ave to te tAtvika che ke tattvAbhAsI che e jANavAnI kuMcI zI ? je mArga eka svIkAre koI paNa kALe svIkAre, teye vyakti ane samAja benenA dhAraNa, peSaNa ane sarvasaMzuddhimAM bAdhA na Ave eTaluM ja nahi, paNu jema jema tene svIkAra vadhato jAya tema tema vyakti ane samAjanAM dhAraNuM, paNa vadhAre saraLa ane saMtoSakAraka thAya. te mArganI pAchaLa vizeSa satya rahyuM che ema kahI zakAya. dhArapaSaNa eTale kevaLa prANa zarIramAM TakI ja rahe ema nahi, paNa dhAraNa eTale surakSita ane AtmarakSita jIvana. e jIvanamAM ApaNI bhAvanAone ane buddhine vikAsa evI rIte thaye hoya ke ApaNuM jIvana ApaNu pAtAmAM ja samAyeluM-AmaparyApta ja na hAya, svasukhane ja zodhanAruM na hoya, paNa kuTuMbane, gAmane, dezane, mAnavasamAjana, ApaNA saMbaMdhamAM AvatAM prANIone, jenA saMbaMdhamAM jeTalA jeTalA AvIe teTale aMze tene nyAyamAge. saMbaMdhIonI sapramANatA ane paristhiti pramANe utpanna thatI mahattA jALavIne upayogI, zAMtipUrNa, saMtoSapUNa, premapUrNa hoya, emAM koI vyakti ke vargane anyAya na thayuM hoya, vipattimAM AvI paDelAne pagabhara thaI zake eTalI ane apaMga thayelAne ghaTatI madada maLI rahetI hoya; ane ApaNI buddhi bane teTalI jIvananA tatvane samajanArI, sAragrAhI, koI paNa viSayanA mULane, mahatvane tema ja maryAdAne vicArI zakanArI, ApaNe ja nirmANa karatA pUrvAgrahanA baMdhanothI bane teTalI mukta ane maraNanI IrachA karanArIye na hoya ane tethI DaranArIye na hoya. AvI sthiti AkhA samAjanI kadI thaze kema e mahatvanuM nathI paNa AkhA jIvanamArga A samAja ene svIkAre te samAjane ane nahi te-ApaNane pitAne A rithati pratye vALanAre chejoIe. Ane huM jIvananuM dhyeya samajuM chuM. manuSyane abhyadaya samajuM chuM. jeTalAM vadhA, kaLA, vijJAna ane jIvananA raso ke bhAvanAo A dhyeya pratye laI jAya teTalAM huM Avazyaka samaju chuM. je prAptione A dhyeya sAthe Avazyaka saMbaMdha nathI, chatAM je teo A dhyeyane virodhI na heya, athavA te upakAraka thaI zake evI rIte temane khIlavI zakAtAM hoya te, temanI te kharI For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAcI mukti eTale zuM?-mazarUvALAnI dRSTi khIlavaNI yogya mAnuM chuM. bIjI badhI pravRttio Avazyaka ane pariNAme nukasAnakAraka gaNAya. je pravRtti A dhyeyane choDe nahi, bhale nahi te dharmamArga. (pR. 26). jema sUrya kSaNekSaNe pitAnuM AkarSaNa na vApare te grahane kSaNekSaNe sIdhI lITImAM dUra nAsI javAnI dhAstI rahe che, tema ApaNI koI paNa pravRtti je dayeyanuM vismaraNa kare te kSaNe kSaNe jIvana dhyeyathI dUra khasI jAya ema dhAstI rahe che, mazarUvALA pharaja ane dharmane samAnAthI samaje che. egya pharaja tene kahevAya je samAja sAthenA susaMgata dharmane anurUpa haya, sAtvika lAgaNI, vicAra ane kArya sAthe dhArmika bhAvArthane vadhu nisbata che ema temanA cittazuddhinA AmathI samajI zakAya che. "jema pRthvInI saghanatA (Specific Gravity)nI rakSA ane zuddhivRddhi para ApaNI ane jagata vacceno saMbaMdha avalaMbI rahayo che; enA para ApaNI ane jagatanI zAMti, prasannatA ane jIvananA meLa ( harmony)ne AdhAra che. enA para "sarvagrathinA vimokSa -sarva baMdhanamAMthI chuTakAro, parama AtmavizvAsa, parama AtmazraddhAne AdhAra che. A pariNAma upajAvI zake evI rIte satvanI rakSA, zuddhi ane vRddhine huM satvasaMzuddhi kahuM chuM. (pA. 30) karma aMge mazarUvALA svataMtra vileSaNa kare che. bhAratIya paraMparAmAM je kamane siddhAMta che te vize gheDe saMzaya vyakta karI sAmAjika kalyANa ane pragatine e vadhu mahatva Ape che. sAmAnya rIte je koI bAbata zAstrota hoya chatAM Adhunika samayamAM lAMbegALe hAnikAraka che, samAjane durgatie laI jAya che tene mazarUvALA asvIkArya lekhe che. "karmavAda'nA prakaraNamAM e kahe che ke pUrvakarma' zabda badhA prakAranuM ajJAna, ALasa ane khaMdhAI chupAvavAne sagavaDabharyo thaI paDayo che. vAstavika rIte "pUrvakarma ne artha eTale ja che ke koI paNa vartamAna sthiti, koI lADathI bagaDI gayelA manasvI bALakanA jevA IzvaranA ApakhudI teranuM pariNAma nathI. paNa ghaNe aMze samAje ja karelA koI pUrvadiSanuM pariNAma che. AjanI sthiti bhUtakALanA AvaraNanuM pariNAma che. paraMtu AgaLa jatAM mazarUvALA A pravRttine bhUtakALane ke pUrvajanmanA karmane AropI devAnI pravRtti sAthe sAMkaLe che. jIvananA badhA anubhavane pUrvajanmanA karma sAthe ja jhaTa laIne joDI devAnI AvazyaktA nathI. anubhavanA moTA bhAganAM kAraNe ApaNe A janmanAM ja karmo ke saMkalpane tapAsIne zodhI zakIe ema chIe. ane A janmanAM ja karmo ane saMkalpanA saMzodhana vinA ekadama pUrvajanmanA anumAna upara AvI javuM e bhUlabhareluM che. A siddhAMtanA arthadhaTana aMge mazarUvALA ThIkaThIka prakAza pheke che. ahIM karmane "pApa" samajavAmAM Ave che ane pariNAme du:kha bhogavavuM paDe che te samajUtI sAme paNa temane vAMdhe che tema jaNAya che. A uparAMta anyanA kama ke kahevAtA "pApa"ne lIdhe temanA saMbaMdhI, paDozI, sagAMvahAlAMne du:kha bhogavavuM paDe che te paNa vismayakAraka che, te mazarUvALAne svIkArya hoya tema jaNAtuM nathI. "jagatamAM pApa vadhI javAthI AvI zikSA thaI che, AvuM mAnavAnI ane mAnatA na haiIe te ye bolavAnI ApaNane Teva paDI che,"(pA. 216) "kAraNa utpAta thavA e sRSTinA svabhAva ke niyamanI virUddha nathI. nAnA jaMtuonA bhayaMkara saMhArane For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma. jozI jema vAro Ave che, tema moTAM prANIone ye koI vAra vAro Ave che emAM devanI khAsa zikSA che ema kahevAnI jarUra nathI. puNyazALI jagata thAya te ye AvA prasaMge AvI zake. te vakhate evo prasaMga jemanA para Ave te potAnA karmanuM phaLa bhogave che mATe bhogavavA devuM ema kahevuM e zuSka jJAna che." "dareka jagyAe pUrvakarma, ane temAMye pUrvajanmanuM karma AgaLa karavuM e bhUla che. " uparyukta puruSArthanI samajatI sAthe purUSArthanA viSayamAM muktinI mAnyatA Izvara, zraddhA, upAsanA, vairAgya, saMnyAsa, aparigraha ane vega vize mazarUvALAe pitAnA AgavA khyAlo ApyA che. jema "samULI krAMtimAM temaNe keTalAka mULabhUta prazno pUkyA che ane bhAratIya paraMparAnA kendrIya vicAra aMge zaMkA sevI che tema "viveka ane sAdhanA nI prastAvanAmAM bhAratIya prajAnI vAstavika kaMgAliyata vize Azcarya vyakta karyuM che. jyAre ApaNe "mAnyatA" viSe kahIe chIe tyAre mazarUvALA "vAMda' ane siddhAMta' vaccenA mahatvane bheda darzAve che te dhyAnamAM levuM jarUrI che. dekhItAM pariNAmo tathA anubhavanAM agocara kAro vize athavA pratyakSa karmonAM agocara phaLe vize sayukitaka jaNAtI kalpanA te vAda" che. siddhAMta e anubhavathI ke pragathI zedhAyele ayaLa niyama che. vAdane siddhAMta mAnavAnI bhUla na karavI joIe. e game teTale sayuktika ane saMtoSakAraka lAge te paNa bIjo mANasa e ja viSaya samajAvavA bIje vAda rajU kare che te te mATe eka rIte takarAra karavAnI jarUra na hoya, paraMtu e vAdane svIkAranAranA mana upara ethI je saMskAre daDha thAya. te saMskAronA guNadoSanI dRSTie e vAdanI samAlocanA ane zuddhi Avazyaka thAya. AthI vizeSa, vAdanA khaMDanamaMDana mATe ke tene pakaDI rAkhavA mATe Agraha na rAkhavo joIe. A uparAMta samAlocanA karatAM mazarUvALA eka bAbatane spaSTa kare che ke zAstro mATe koI Asakti na hovI joIe. vizeSa karIne tenA arthadhaTananI bAbatamAM eka vAkyatA upajAvavA mATe koI "eSaNa" na hevI joIe. e satyazodhanamAM bAdhaka che. zedhanane viSaya zAstro nathI, paNa AtmA ke citta che; ane te zAstramAM nathI, paNa pitAmAM che. AtmazAdhanane viSaya ane tenuM sAdhana citta, sadguru tathA puruSane bhaktipUrvaka samAgama che.. AlaMbana, zraddhA ane mAnyatA aMge carcA karatAM mazarUvALA mahatvanA nirAkaraNa para pahoMce che ane kahe che ke koyArthI manuSya adazya zaktio ke niyamanuM vatteochuM AlaMbana svIkAre che jema ke paramAtmA para nikA tathA punarjanmanI ke kayAmatanI mAnyatA, svayaMsiddha bAbata ane kArya kAraNanA vicAre bane temAM bhAga bhajave che. paraMtu mazarUvALA eka bAbata vize nizcita che ke paramAtmA e cetanasvarUpa che. temAM zabdapramANu para kriyAzIla che. ahIM mazarUvALA vaicArika zodhane protsAhana Ape che ane paramAtmAnA svarUpa vize zreyArthIe pUrepUro vicAra karI levo joIe ema sUcave che. tenAthI zraddhA ghaTatI nathI paraMtu tene balavattara Teko maLe che. ahIM paramAtmAnA guNa ane vidheya vize vicAra karatA yAthIe cetavA jevuM che ema mazarUvALA kahe che. azubha, avicArI ane ayogya guNo paramAtmAne vidheyita na karI zake tevuM sUcana kare che. "zreyArthIne mATe paramAtmAnI sarva vibhUtio ke zaktie ciMtana karavA For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAcI mukti eTale zuM?-mazarUvALAnI dRSTi gya ke meLavavA gya nathI. paNa emAMnI zuddha ane zuddhikAraka vibhUtio ane zaktio ja ciMtana karavA ke meLavavA yogya che. (pA. 61) mA-mAnA ciMtanane vipasa thAya che. paramAtmA zubhAzubha sarve guNe, vibhUtio, zakta one bhaMDAra ke bIja che e sAcuM; chatAM temAMnAM zreyArthInI satvasaMzuddhine upayogI guNa, vibhAta ane zakti e ja citana karavA gya samajavA joIe. A sAthe mukti mATe jJAna uparAMta bhA tathA upAsanA paNa eTalAM ja mahattvanAM che ema mazarUvALA samaje che tethI paramAtmAnA saguNa pAsA para e bhAra mUke che. bhaktatatvamAM anAsaktapaNuM, niprayajanatA ane parazuddhine vizeSa mahatva ApavAmAM AvyuM che. jyAre bhAta, karma ane jJAnanA 'mArga' tarIke eka ke samagra sAdhanane prazna upasthita thAya che tyAre mazarUvALA tenI vizada carcA kare che. tenA vividha pakSone gaNanAmAM le che. e kahe che ke A vAdane kayAreya nivakAraka aMta AvI zakaze ke nahi e kahevuM kaThaNa che. ahIM kartavya, karma, kArya, jJAna, lAgaNI, bhAva ane nirNayazakitanuM vizada pRthakkaraNa karavAmAM AvyuM che, paraMtu mazarUvALA amuka cittaavasthAone vizeSa guNakArI samaje che jema ke premathI kadApi duHkha thAya te te paNa AvakAradAyaka che ane te duHkhanI samRta sukhakara thaI zake che. AthI saravALe vadhu sukha paNa prema tathA samabhAvanI guNAtmaka lAkheNInI khIlavaNImAM che. A bhaktimArgane mULa pAye che. jJAnamArga AvI avasthA vize zaMkAzIla che. e ema mAne che ke AmAM chetarapiMDI che. vadhumAM AvI avasthA asthira che. tethI duHkharUpa che. sAtvika, rAjasika ane tAmasika dRSTie jJAna, karma ane bhaktinA samAgama thatA rahe che. siddhAMtamAM koI vyakti jJAnamArgI hAya paNa prakatie karmamAgI bane che. tyAre koI vyakti karma mArganI himAyata kare paraMtu prakRtithI nAnamANI rahe tevuM banavA pAme. mazarUvALA kahe che ke jJAna, bhakti ke karma paikI koI eka ja mArga nathI, athavA traNa svataMtra mArgoye nathI athavA babbe ke traNene samuccaya karavAnuM che ema kahevuM kaThaNa che, paNa (1) jJAna pApti, tyAra bAda bhAvanAnuM anuzIlana, ane tyArabAda karmayoganI pUrNatA, evo vikAsane krama jaNAya che. paNa (2) je mAMNasa je bhUmikAe pahoMcatuM hoya che, tene mATe te ja bhamikA ja tAtkAlika dhyeya bane che. dhULa dRSTie samAjamAMye bhUmikAnA evA yuge heya che; ane (3) je bAbatane karmavega pUrNa thAya che, tene pUrvagAmI jJAna ane bhAvanA svabhAvasiddha thayelAM hoya ja, eTale eka rIte karmaveganI pUrNatAmAM jJAna ane bhAvanAne samAsa thaI jAya che. ne ke enuM bhAna na hoya ema bane che. A uparAMta paramAtmAnI sAdhanAmAM te pratye dhULa prakAranI upAsanA ane bhakti mazarUvALA AvakAre che, tenuM kramavAra varNana kare che. zraddhALu vAstitA nA zIrSaka heThaLa mazarUvALA ekazvaravAda, aneka devavAda ane cittanI anirachanIya vRttionI carcA kare che. vyakti keTalIka vakhata anyanI zraddhAne hAni pahoMcADe che e bAbatane mazarUvALA anirachanIya lekhe che. ahIM eka bAbata mazarUvALA rajU kare che te buddhi ane jIvana vaccenI khAI che. auddhika ni che ane saMkalpane tAdaza rIte jIvanamAM utArI zakAtA nathI. kagvazakti karatAM devA 9 * * :" - " For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harasiddha ma. jozI buddhi vadhAre vyApaka kSetramAM vihAra karI zake che. stavana upAsanA ane karmayogInI upAsanA dvArA tenuM dhyeya prApta thaI ja jAya che tema mAnavuM barAbara nathI ahI mazarUvALA "karmayoga 'nI mahattAne darzAve che. stavana-upAsanA karmayogane virodhI ke visaMgata na hovI joIe. paNa karmavegane zuddha karanArI ane temAM rahI jatI UNapane pUravAvALI hovI joIe. uparyukta vizleSaNa ane zreyArthInI sAdhanA aMgenI mAnyatA tema ja jIvananA zuddhikaraNanA AlekhanathI eTaluM spaSTa thAya che ke mazarUvALA jJAna ane zraddhAnAM dvAra khulAM rAkhavA Icche che. temanI vicArasaraNuM maryAdita nathI. e AraMbhamAM kahe che tema je jANuM che tene badhuM aMtaHvistArathI zodhavuM te sAcA jJAnane marma che. buddhine maryAdA hoya teye te zedhavI ja joIe ane zraddhAne maryAdA hoya to te AMkavI ja joIe. (pA. 126) eTaluM spaSTa jaNAya che ke e mAnavamUlya" ane "mAnavajAtinA samagra uddhAra' ne khyAlamAM rAkhIne tAtvika vicAraNAnI susaMgatine kalpa che. " janmamaraNathI chUTavuM e jIvananuM yogya dhyeya nathI. janmamaraNane bhaya choDIne ApaNI mAnavatA vadhAravI e mATe puruSArtha hovo joIe."(pa. 126). mAnavahitavAda ane mAnavatAnA mUlyanI bAbata "viveka ane sAdhanAnI temanI prastAvanAmAM temaNe raju karI che te parathI A bAbate vadhu spaSTa thaze. emaNe ( kedAranAthajIe) amane je navuM zreya ApyuM te A-Izvarane ke AtmAne sAkSAtkAra kare, AnaMdamAM nimagna thaI javuM. gaMgAtIre himagirizilA para padmAsana vALI nivikalpa samAdhimAM DubI javuM vagere dhyeyorma ramakhANuM na rahe. Izvara ane AtmAne nizcaya karI laI temAM niSThA rAkhe. IzvaraniSThA tathA AtmaniSThAnuM ja mahatva che te jagatane sukhI karavA, samAjane unnata karavA ane tamArI manuSyatAne vikAsa karavA mATe che. sarva jIvonuM sukha, samAjanI unnati, manuSyamAM mANasAIne vikAsaenuM jIvana mATe mahattva che. sAkSAtkAra, mukti, nirvikalpa samAdhi e jIvananAM ya nathI. temAM te svachaMda paNa hoya ane te daMbhanAM sAdhana paNa thaI zake. karIne mAnavatAnuM gaurava ' e zIrSaka heThaLa kedAranAthajI kahe che ke A badhI bAbate spaSTa hovA chatAM mANasa bhrAMtithI jAtajAtanA mohamAM phasAya che. ane tethI tene pitAne Adarza samajAtuM nathI. mAnavatAnuM gaurava ane mAnavatAnI viDaMbanA e be vacce bheda tene samajAte. nathI. mAnavanI durdamya IcchAo kadI dAnava banIne te kadI devapaNAnA mohamAM phasAIne bahAra paDe che. te banne mArgo rAkhIne mAnavatAne saraLa mArga dhAraNa karavA mATe zuddha viveka na hoya te mANasa vilAsane ja vikAsa samaje che. IzvarabhaktithI, dhAmika AcaraNathI mANasamAM namratA, nirahaMkArIpaNuM, kRtajJatA vagere guNe Ave che, tema chatAM bhaktine mArge lAgelo sAdhaka gheDA ja divasomAM pitAnuM manuSyatva visarI jaIne devapaNAmAM saMtoSa mAnavA lAge che. A jAtanI AkAMkSA ane IrachAmAM mAnavatAnI viDaMbanA che. je je AzA, tRSNa ane kAmanAone lIdhe mANasa pitAnuM manuSyatva bhUlI jAya che te te badhI manuSyatvanI hAni karanArI che, e oLakhIne mANase sAvadhAnatAthI ane saMyamathI, dauryathI ane puruSArthathI, vivekathI ane nirahaMkArIpaNAthI vatIne pitAnI mAnavatAne mArga spaSTa ane saraLa karavo joIe. dharma, karma, AnaMda, lAbha, IcchA, kAmanA, bhAvanA, pratiSThA vagere badhA prasaMgamAM teNe pitAnI mAnavatAnuM maraNa rAkhIne cAlavuM For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAcI mukti eTale zuM?-mazarUvALAnI dRSTi joIe. vizvazaktimAMthI, IzvarazaktimAMthI pragaTa thaIne pitA sudhI AvI pahoMceluM A mAnavatAnuM dAna adhika zuddha ane mAnavIya sadaguNothI adhika samRddha karIne bhaviSyanI prajAnA kalyANa mATe mAnavajAtine samarpaNa karavuM joIe. AmAM ja mAnavatAnuM ane mAnavajAtinuM gaurava che. A ja badhA dharmane sAra che. bhaktanI ane tattvajJAnanI parisImA AmAM ja che. (vi, ane sA. kedAranAtha pA. 33). saMdarbhagraMthi 1 jIvanazodhana, kizoralAla gha. mazarUvALA, navajIvana prakAzana maMdira, amadAvAda, saMzodhita pAMcamI AvRtti, Dise. 'pa2. 2 viveka ane sAdhanA, kedAranAthajI, navajIvana prakAzana maMdira, amadAvAda, 1955. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 175 60 OUR NEW RELEASES Ks. Discipline: The Canonical Buddhism of the Vinayapitaka - John C. Helt 30 Encyclopedia of Indian Philosophies--Karl H. Potter Vol. 1: Bibliography 2nd rev. edn. 250 VOLI: Introduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika 150 Vol lil: Advaita Vedanta. Part I Fragments from Dionaga-H. N. Randle 40 Fullness of the Void-Rohit Mehta 85 (Cloth) 60 (Paper) Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. 195 Hindu Philosophy-Theos Bernard 50 Cloth ) 30 (Paper) History and the Doctrines of the Ajivikas-A. L. Basham 75 History of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma 200 History of Indian Literature Vol. I-M. Winternitz 100 History of Pre-Buddhistic Iodian Philosophy-B. Barua 15 Indian Sculpture-Stella Kramrisch J. Krishnamurti and the Nameless Experience--Rohit Mehta 55 ( Cloth ) 45 (Paper) Language and Society-Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman 130 Life of Eknath - Justin E. Abbott. 50 (Cloth) 35 (Paper) Madhyamaka Buddhism: A Comparative Study-Mark Macdowell 50 Nyaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha 80 Peacock Throne: The Drama of Mogul Iodia--Waldemar Hansen 120 Philosophy of Nagarjuna--K. D. Pritbipaul 05 Prapancasara Tantra--Ed. by Arthur Avalon 100 ( Cloth ) 75 (Paper) Select Inscriptions. Vol. 11-D. C. Sircar 200 Serindia 5 Vols---Sir Aurel Stein 3000 Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian Mythology.-- Wendy Doniger O'Flaherty 100 Siksha Samuccaya: A Compendium of Buddhist Doctrine Cecil Bendall & W.H.D. Rouse Suresvara on Yajnava kya Maitreyi Dialogue ( Brhadaranyakopanised :: 4 and 4:5 H-Shoun Hipo 125 Tantraraja Tantra-Ed. by Arthur Avalon & Lakshaman Shastri 120 ( Cloth ) 100 (Paper) Vedic Mythology, 2 Vols--- Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma 220 For Detailed Catalogue, please write to : MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyakAra dinAtra Ara. pI. mahetA* nATaka ke kundamAlA 'mAM lekhaka potAne viSe koI prakAranI vigata ApatA na niSNuyAtmaka jiMtratAne bhAve temanA viSe visavAda pragaTe che, nathI.. : temanAM nAma A pramANe maLe che --(1) dika,nAtra nATakanI maisUra hastapratamAM * prastAvanA 'mAM cheAnivala siMdha (2) dhIranAga-nAMnera hastapratanI puSTikAmAM chejvInAjasthati: ) ( 7 ) vIranAga-nATakamAMthI avataraNa ApatAM, ' nATyapaNuM lakhe che-nIti hAyAM gumakhAma / (4) nAgA-ane lane anusarIne, eNkreTa A nAma ( sI. sI. 1-1 09 ) Ape che. ( 5 ) zivanAgazrIdharadAsanA * sadutirNAmRta mAM pA sAthe kavinuM nAma ravi ApyuM che. A badhAMmAMthI * dikanAga' nAma vadhu yogya che. AA nAma pracalita che. Ama paya, nATakanI * prastAvanA mAMthI prApta lekhaka nAma vadhu yogya ja che. AreTa nATakanI akasakhyA pAMca jagAve che; paraMtu nATaka " ekanuM che, te sunizcita che. ( ' tAMjora kastapratamAM dinAbanuM nivAsasthAna" anUparAdha ' ; maisUra hastapratamAM * bArolapura '. agorAyapuranI oLakha thaI zakI nathI. kAzmIramAM * avAla ' nAme koi sarovara hatuM; tenA nirdeza maLe che. anUparAdha anurAdhApuranA bhraSTa pATha hoya te saMbhava che. anurAdhApura zrIlaMkAnuM pATanagara IsavIsananA prAraMbhamAM hatuM. dinAtra dAkSiA hoya, tema jaNAya che. svAdayAya', pustaka 30, a 1-2, dIpAtsavI-vasaMtapa camI a'ka, oNkaTobara 1992jAnyuArI 1996, pR. 69-72. 8-3-1-1, sekTara 20, gAMdhInagara-382 020, tA. 25 thI 27 Disembara 1992 daramyAna atula (ji. valasADa ) khAte ceAAyela gujarAta rAjya saskRta adhyApaka maMDaLanA 18mA adhivezanamAM vaheMcAyela lekha. 1 pavana kRSNakumAra- kundamAlA bhAratIya saMskRta bhavana, jAlambara 1955 prathama saMraLa AdhAra sthAna. 2 agravAla haMsarAja -- saMskRtasAhityetihAsaH, dvitIya khaNDaH, zakti prakAzana, ludhyAnA; 1951 prathamAvRttiH pu. 87 nATyadarpaNam - 1-33 vRtti parimala pablikezansa, dillI 1986, Krishnamachariar M.-History of Classical Sanskrit Literature, Motilal Banarsidass. Delhi 7; 1970; first reprint; p. 601, fn, 1 nAndI ( . ) tapasvI-saMskRta nATakonA paricaya, yunivarsiTI nirmANa borDa, amadAvAda; prathama AvRtti; pR. 12-213 3-4 Warder A.K,-Indian kavya Literature, vol. 2, Motilal Banarsidass, Delhi, 1974, first edition, p. 359 For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir Ai. pI. mahetA prImanAM daza vane, prAkatanI bahulatA, Araka mATe khule page cAlavAnI sAmAjika- ke, thaDa, dakSiNanAM nATako sAthe svarUpa sAmya- kundamAlA "nI A vizeSatAo AnA purAvA che. sAgaranandI "nATakalakSaNaratnakoza' mAM AmAMthI cAra vAra avataraNa Ave che. sAgaranandIne samaya i. 10mI sadInA pUrvArdhathI I. 12mI sadInA pUrvArdha pahelAM ja che dinAga A pahelAM thayA che, te nizcita che. paraMtu A samaya pahelAM kayAre thayA che, te aMge nizcitatA nathI. kAlidAsanA "meghadUta mAM padhAMza che - nijAnA paftha varira1 jUnadrutAvanA ahIM purogAmI vyAkhyAkAra dakSiNAvartanAthane anusarIne mallInAtha kAlidAsanA pratipakSI dinAganuM sUcana jue che. janazuti mujaba, A dinnAtha bauddha yAyika hatA evI saMbhAvanA vyakta karavAmAM AvI che ke hindu paraMparAmAM ucharelA nATayakAre uttarAvasthAmAM bauddha dharma apanAvyuM hoya. paraMtu Ama mAnavAnI jarUra nathI. "medhadUta'mAM koI vyaktivizeSanuM sUcana nathI. prAcIna vyAkhyAkAra vallabhadeva (I.*10mI sadI) AvuM koI sUcana jotA nathI, nAyakAranA bauddhadharma aMgIkAra viSe koI purAvA upalabdha nathI; AthI A saMbhAvanA svIkArya nathI. ke uttararAmacarita" ane "kundamAlA mAM pragADha sAmya che. paraMtu mAtra Ane AdhAre, anya koI pramANane abhAve, bhavabhUti ane dinAganuM pauvaparya nizcita karavuM atArkika che. A baMnemAMthI 10 suzIlakumAra de, vRnara vagere bhavabhUtine purogAmI mAne che; jyAre kRSNamAcAriyara, varDara vagere dila nAgane puragAmI mAne che. nATakamAMnuM prAkRta i. 6ThI-7mI sadInuM che.11 diDa nAganA nAma sAthenA be zleka 'subhASitAvalI' (. paTana. 388-89)mAM maLe che 2-samaifthaQjaiH- kucha ripaM-- paraMtu A pagha "kudamAlA 'mAM nathI. emAM 5 nATakalakSaNaratnakoza:-23, 51, 174, 369; caukhambA saMskRta sIrIja Aphisa, vArANI; 262. 6 De Sushil Kumar-History of Sanskrit Poetics, Firma K. L. Mukhopadhyay, Calcutta; 1960, Second edition, P. 310 7 meghadUta-1-14; vI. sa. , vo; 2226, 8 upAdhyAya (DaoN.) rAmajI-saMskRta sAhityakA AlocanAtmaka itihAsa, dvitIya bhAga: rAmanArAyaNalAla vijayakumAra, ilAhAbAda, 1973; prathama saMskaraNa; 5 139. 9 De S. K.-A history of Sanskrit Literature, Vol. 1; University of Calcutta, Calcutta; 1962; Second edition; P. 132, fn. 3. 10 bid, p. 464, 36thA-tirasa, 1. 240. Krishnamachariar-History; p. 601. Warder-Kavya; p. 358. 11 nAndI-nATake; 5. 217. 12 Krishnamachariar-History; P. 604, fn. 2. For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATyakAra dinAma lAge che ke dila nAganI A nATaka sivAya anya racanA haze; jemAM A padya heya ane jene kALadeva grasI gayA hoya. nATaka "kudamAlA nA cha aMke che. sItAtyAgathI kathAvastu zarU thAya che, rAma-sItAnA 'punaHmilana pachInA kuzanA abhiSeka sAthe samApta thAya che. nATaka mATe kathAvastune preraNAstrota vAlamIkI rAmAyaNane uttarakAMDa " che. dinAge temAM parivartana karyA che. AmAM mukhya parivartana nAte che. ahIM sItA dharatImAM samAI jatI nathI. paraMtu devInA rUpamAM pragaTa thaIne pRthvI zuddhidhoSaNa kare che pachI rAma sItAne svIkArI le che. jo ke kAlIkumAra dattanuM anumAna che ke diphanAga pAse vAlmIki rAmAyaNanuM prAcInatara saMkaraNa haze; jenA parathI kathAvastunuM athana karyuM haze; sItAnuM dharitrI-samAvezane nATyakArane jJAna nathI, nAyakAra para purogAmIone prabhAva koIkavAra jaI zakAya che. * bUkathA'nA udayane vRttAntamAM, padmAvatInI mALA joIne udayanane lAge che ke A vAsavadattAgukita che. ahIM gaMgAmAM vahetI kundamALAne joIne rAmane lAge che ke A sItAmuMphita che. "zAkuntala'mAM kanyAvidAya vakhate zekathI hariNIo darbhagrAsa ane mayUra nRtya cheDe che; ahIM sItAtyAganA zekathI hariNI ane mayUranI AvI ja ceSTA che. "svapnavAsavadatta'mAM svapnadRzya pachI udayana vidUSaka pAse dvidhAgrasta che-vAsavadattA jIvita che ke nahi? ahIM pratibiMbita sItAnA darzana pachI rAma AvI rIte vidUSaka pAse dvidhAgrasta che. mAtra eTaluM ja kahevuM paryApta lekhAze-kundamAlA ne "uttararAmacarita' sAthe pragADha sAtha che. ' ku.mAM rAmane mATe che-jagatajananatAmIra" "u. 'mAM rAmane mATe'jhanamaritatanitimattaH ' "ku. ', "u. 'thI bhinnatA paNa dharAve che. "u. 'mA-rAma jubhakAstrane AdhAre putra abhijJAna pAme che. "ku. mAM-raghukuLa siMhAsana para besavA chatAM putra marI jato nathI, ene AdhAre rAma putra abhijJAna pAme che. keTalAya prasaMge lekhakanI maulikatAthI cihita che. vAlmIki kaThora zabdamAM rAmane Thapako Ape che-rAgana, itArTa, maNIna, samIni , f* yuvanaM tava sahita nanana, gRhItAM dazarathena, kRtamaGgalAmarundhatyA vizuddhacaritAM vAlmIkinA, bhAvitazuddhi vibhAvasunA, mAtaraM kuzalavayoH, duhitaraM bhagavatyA: vizvambharAyA devI sItA janApavAdamAtrazravaNena nirAkartum / nATaka mahadaze nATyazAstrIya niyama pALe che-khyAtavRtta, rAjavinAyaka, saMdhirathita vastu, cha aMka, sukhAnta vagere koIka niyama nathI paNa jaLavAyA. sItA mUchita rAmane AliMganathI saceta kare-te raMgamaMca mATe niSaha dazya che. chatAM ekaMdare nATaka raMgamaMcIya pradarzana mATe anukuLa che,-ghaTanAonI bajhilatAne abhAva, mahadaze varNanathI aniruddha kathAga, maryAdita pAtrasaMkhyA, marmasparza bhAvanirUpaNa, maryAdita leka saMkhyA, vaidabhI zailI, atiprAkRtika tane mahada ze abhAva, vagere. 13 upAdhyAya-itihAsa; pR 150 For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. pI. mahetA nATakamAMnAM coda pAtromAM pAMca strI pAtro che. ahIM rAmanATakomAM bhAgye ja jovA maLate viduSaka che; paratuM te hAsyapreraka na paNa hoya. ahIM te te pitAnA dvArA jJAta ane rAmathI viyukta evA kuzalavane maLIne raDI paDe che. nATakamAM karuNanuM vAtAvaraNa che. lakSamaNuM pAsethI pitAnA tyAga viSe jANIne sItA vanamAM bolI UThe che-A tatta, sArtha josanAdhis, gayo toDatA sItAnuM samagra AyuSya karuNatAne kheLe vIte che. rAma kahe che-- pUrva vanapravAsaH pazcAllaMkA tata: pravAso'yam / AsAtha mAmadhanyaM duHkhAd duHkhaM gatA sItA / / 3-13 paraMtu nATakane mukhyarasa vipralaMbha zRMgAra gaNa joI e. nATakamAM kayAMya evuM prakaTa nathI ke rAmane mana sItA mRta hAya e kahe che - kadA bAhUpadhAnena paTAntazayane punH| gamayeyaM tvayA sASaM pUrNacandrAM vidhAvarIm // 4.17 mahadaze prakRtinA saumya svarUpane sparzatAM varNane hadayaMgama ane vAstavika che; jema ke sUryAstavarNana. bhAvasabhara vanyAtmaka sUktio AkarSaka che. jema ke jo nA pAtro mAnavIya vadhu che devI ochAM. rAmanI sItAne maLavAnI adhIratA pragalabha che. alaMkAromAM upamA vadhu sarasa che. jema ke, sattAvAra pi ri pariNIya 15 chaMdanA prayoga che; temAM anuSkupa, sarvAdhika 49 paghamAM che; sragdharA sauthI ochAmAM-cAra padyamAM-che. nATyakAra dinAganuM nATaka "kundamAlAsaMskRta nATya sAhityamAM vilakSaNa che; temAM zaMkA nathI. For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAkoranA apragaTa patramAM pratibiMbita vicArasRSTi dharmendra ma. mAstara (madhurama) vijayarAya vaidya kahe che tema "patralekhanane sAhityanuM kadAca sauthI suramya ne manohara rUpa kahI zakAya. bIjA rUpe sarajatAM karavI paDatI jJAna ke abhyAsanI asAdhAraNuM teyArI ke khAsa dIdhuM ciMtanana patramAM avakAza nathI. patramAM lekhakahadayanA kevaLa svayaMbhU chatAM nigaDha anubhavo AvirbhAva pAme che. tevA anubhavane Avazyaka jIvana ane vAtAvaraNuM ApaNe tyAM durlabha che. 1 eTale ApaNe tyAM patrasAhitya vipula nathI. sAhityakAranuM kalAmaya AMtarajIvana emAM mUrta thAya che. patro eTale hRdayanA jharaNAmAMthI phUTI nIkaLatI anubhavavANI. lekhakanA AMtarajIvananuM sauthI vadhu pramANamAM darzana patrasAhityamAM ja thAya che. e rIte e AtmalakSI prakAranuM sAhitya gaNAya. patra eTale ja patralekhakanuM hadayadarzana. patrasAhitya e mahatvane sAhityaprakAra che, kema ke sArA kAgaLo e sAhitya ne jIvanacaritane sAMdhanAro sajIvana mUlyavAna aMkoDa che. jIvananA prasaMge ane lakhanAra vAMcanAranA zekha, khAsiyata Adine nikaTa rahetA kAgaLo nikhAlasa hoya ane vigatanI mulavaNImAM aMgata khAsiyatanAM pratibiMba hovAnI sAthe cheka manasvI nA hoya, teTale darajaje AkarSaNa paNa banI jAya che.. patralekhakanA jIvanane samajavA mATe tenA patro cAvIrUpa hoya che. e vize ba. ka. ThAkara kahe che-"jhamAne jhamAne daTalIka samartha buddhi ane sukomaLa hadayanI vyaktio mahAmaMthanamAM paDI jAya che ane ApaNA kucha trAjavAM mApI na zake eTaluM veThe che, temane lagabhaga AkhuM jIvanasota tIvra darda maya ja vahe che. pachInA jhamAnAonA koI anicya mahAha hitane mATe Ama banatuM haze ke ene ze bheda haze te te A manuSyajIvanane hastAmalakata jevA jANavAne dAvo karanArA sarvajJa jevA philasUphe kadAca jANatA hoya te jANatA hoya ! patromAM patralekhakanI svAdayAya', pR. 30, aMka 1-2, dIpasAvI-hasatapaMthamI aMka, oNkaTobara 1992banyuArI 1993, pR. 73-92. * D I/I bajAja kelenI, po. ema.AI.DI.sI, lAluja (16) vAyA-oraMgAbAda (mahArASTa). 1 vaidya vijayarAya ka. jaI ane ketakI ', prakAzaka-lekhaka pote, 1582, kRSNanagara, bhAvanagara, A ', 1939, pR. 95. 2 ThAkora, ba. ka.-1 kAntamAlA ', prakAzaka-rA, ba, haragoviMdadAsa kAMTAvAlA vagere, rAyakhaDa, amadAvAda, A. 1, 1924, pR. 39. 3 ejana, 5. 120. savA 10 For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. mAta2 ( madhurama ) prakRtinI ajJAta ane mahatvanI bhAta pADe tevI rekhAo vyakta thAya che, tenuM ajJAta mAnasa pragaTa thAya che, keTalIka bAbatomAM patrakAra aprakaTatAne paDade dUra thAya che, ane koI koI nAjuka yA gaMbhIra bAbatemAM lekhaka vize phelAyelI gerasamaja ane baMdhAyela pUrvagraho dUra thaI sAcI nyAyapUrvakanI zuddha samajaNa vyApe che. patralekhakanA jIvana para, tenA gUDha mAnasa para tathA jo te sAhityakAra hoya te tenA sAhityasarjananI prakriyA ke gatividhi para tenA patro prakAza pADe che. Ama, patronuM trividha dRSTie mahatva raheluM che. patralekhana mATe jJAna ne mahAvarAnI jarUra rahe che. e bene pAyAnI jarUriyAta tarIke grehAma themasana jaNAve che. patronuM kAma patra lakhanAranA abhiprAyanuM vahana karavAnuM che ane te prasaMga mujaba ekasAIthI, saMkSiptatAthI, spaSTatAthI ane banI zake teTaluM rasadAyaka ne asarakAraka rIte ne sAcA dilathI thayeluM hoya te patro kalAnuM rUpa dhAraNa kare che. emAM sahRdayatA hoya, svAbhAvikatA haya, ADaMbara ne akkaDapaNAne abhAva hoya ane nikaTatA hoya te te sAro uThAva pAme che. je seTsabarInA mata mujaba te "patro e vArtAlApa pachI tarata AvanAra ane gerahAjarInI khoTa pUrI pADanAra eka vyaktinuM vicAra ke hakIkatanuM, bIjI vyakitane nivedana che." Ama, patralekhanane pradeza maryAdita che, paNa vyaktitvanI viziSTatAthI, kalAtmakatAthI ane vedhakatAthI patro sAhityanA uttama namUnA bane che. aMgata khAnagI patro, jAhera pragaTa patro, dhaMdhAdArIne sattAvAra (official) patro-ema vividha prakAranA patro hoya che. nijAnaMda mATe patro lakhavA e zikSita aMgrejonA nAnakaDA varganI sattaramIthI ogaNIsamI sadInA arasAmAM mukhya pravRtti hatI. enI sarvocca kakSAe te aDhAramI sadImAM pahoMcelI. Aje vIsamI sadInA A dhamAliyA yugamAM e eka vilupta kalA banI che. kuTuMbanA samAcArone samakAlIna banAvo vizenA abhiprAyothI bharelA lAMbA kAgaLonI Apale e jANe ke eka vItelA jamAnAnI bInA banI gaI che.* ApaNe tyAM narmadayugamAM patralekhananuM sudhaDa svarUpa maLe che ane paMDitayugamAM kaMIka vipalatA-vividhatA dhAraNa karI gAMdhI-munazIyugamAM samRddha ne vyApaka bane che. " kAnta" ne "kalApI'nA patromAM temanuM "parama rasika ne dardabharyuM jIvana" guNavattA ne kalAtmakatA sameta pragaTa thAya che. paNa ApaNA samagra patrasAhitya para daSTipAta karIe te vijayarAya vaidyanuM kathana sAcuM lAge che ke prabaLa vyaktitva, sAcadila prIti, bhAvanAtmaka ane vyavahAraviSayaka daSTibiMdu tathA uDI sAhityaprItinAM lakSaNo ba. ka. ThAkerane patromAM eTalAM mAtabara ne kalAtmaka prakAranAM che ke patrakalAnA ziremaNinuM sthAna che temane ja ApI zakAya tema che." jo ke ba. ka. ThAkoranA mata mujaba ApaNe tyAM 1880-90nI AsapAsathI te sArA gujarAtI kAgaLa saMkhyAbaMdha thayA 4 grehAma ghamasana, Penbook of letter writing, prakAzaka-pote, laMDana, A. 1, 1931, 5199 - - - 5 Taudya, vijayarAya ke, gata zatakanuM sAhitya" prakAzaka-pita, kaNanagara, bhAvanagara, A. 1," 1945, pR. 182, For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. kaThAkoranA apragaTa patromAM pratibiMbita vicAraSTi 75 ane have temAMthI uttamanA saMhe paNa bahAra paDavA joIe. e mujaba ja 'kalApI'nA patro ne 'kAntanI patradhArA' pustaka pragaTa thavA pAmyAM hatAM. zuM jIvanamAM ke zuM kavanamAM, ThAkora eTale ja vilakSaNatA. vilakSaNatA ja temanA jIvanakavananuM vAvartaka lakSaNa darzAvavA mATe paryApta evo ekamAtra zabda che. temanA je vividhavyaktio-para ne vividha sthaLoethI aMgrejI ne gujarAtImAM I.sa. 1928 thI 1946nA samayavyApamAM lakhAyela apragaTa 51 jeTalA patro para daSTipAta karIe te tenI lakhAvaTamAM ya A aMza najare paDe che. A patro paikI 30 gujarAtImAM ane 21 aMgrejImAM lakhAyA che ane vaDodarAthI 21, bharUcathI 5, muMbaIthI 3 ane sthaLanA nAmanideza vagaranA 13 jeTalA patro che. emAM emanA nAnA dohitra zrI. gajubhAI hI. ThAkara paranA 42, moTA dehitra sad. zrI. rAjubhAI ThAkora para 1, emanA jamAI sa. zrI. nAnubhAI uphe hIrAlAla DAhyAbhAI ThAkora paranA 4 ane A lakhanAra paranA 4 jeTalA patro prApta che. sAmAnya rIte patranI zarUAtamAM ja saranAmuM ane tArIkha lakhavAne ApaNe tyAM je ziraste varSo jUne che tene badale A patromAM patranI Akhare pitAnI sahInI bIjI bAjue saranAmuM ane tArIkha lakhAyela che. A che pahelI vilakSaNatA. bIjuM lakSaNa che jhINavaTa ne vigatapracuratA. vivecaka tarIke ThAkora vivecya muddAnI je talasparzI chaNAvaTa vigatavAra ane jhI guvaTapUrvaka kare che te ja lakSa emanA A patromAM dekhAya che. emAM pachI hisAba, nivRttizekha, vyavasAya, jAhera prasaMga ke ghaTanAnI vAta bhale hoya, patramAM tadanulakSI sadaSTAMta sarasa ne sugama thaIne gaLe utarI zake tevI sAMgopAMga carcA thayelI hoya che. AkhAlApaNuM ne nikhAlasatA emanA patronuM trIjuM lakSaNa che. emAM jarUra paDaye e sonerI salAha paNa ApatA hoya che. kayAreka tA.ka. karIne AkharI bhAgamAM anubhavagamya ne DahApaNavALuM vyavahAru satya paNa spaSTa rIte samajAvAyeluM che. patro taraphane saddabhAvane prema to emAM pragaTa thAya ja che, paNa kyAreka nIDara Takora paNa taDa ne phaDa rIte karelI hoya che. jarIpurANa rUDhicusta saMkucita mAnasa taraphanI emanI sUga, patrI taraphanI hitakAraka manovRtti ne vatsalatA, ne acaTatAvALI daDha aDIkhama manavRtti emanA patromAM atratatra daSTigocara thAya che. samagratayA joIe te temanA A 53 patromAM jhINavaTa ane vigatapracura nikhAlasatA, sadaSTAMta sAMgopAMga sarasa sugama nirUpaNa, zehazarama vinAnuM AkhAbolAvALuM spaSTa vakatRtva, kuTuMbaprema, samabhAvabharI hitecchuka vyavahAru daSTi, Adhunika sudhAraka mAnasa, apacaTa nirbhIkatA, vyavasthitatA ane nyAyaparAyaNa dRSTinAM lakSaNo jovA maLe che. kayAMka kayAMka cAlatI kalame nAnAM TUMkAM paNa kaMIka dUbahU thAya tevAM zabdacitro tAdaza karavAnI patralekhakanI sarasa zaktine aNasAra paNa maLI Ave che. jarUra pramANe meTA, cothiyA ke nAnA kAgaLa para thoDo hAMso rAkhIne vyavasthita rIte A patro maroDadAra, Tharela ne sughaDa tathA suvAcya akSare sArI kALI zAhIthI lakhAyelA che. pratIti thAya che ke A patro koI sAmAnya vyaktinI kalamathI nahi, paNa asAdhAraNa sarjakazakti dharAvanAra koI vilakSaNa vyaktinI kalamathI nIpajelA che. kayAreka 6 ThAkora, ba. ka. -" sAhitya' mAsika, saMpAdaka-taMtrI-meTubhAI ha. kAMTAvAlA, vaDodarA, navembara, 1931ne aMka, pR. 15. For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pI. ma mAstara mam) vAtacItiyA bolacAlanI zailI to kayAreka jaTisa bAkarolI emAM pratyakSa thAya che. pazu samAja, sAhitya, rAjakAstra, arthazAstra, jIvana, ItihAsa, rAjya, jJAtivyavasthA, zikSaNu, parIkSA, patrakArata, gujarAta, ramatagamata, cacitrA-nATako, vidaeNzajIvana, vidyArthI jIvana, AjhAdIlatA, mAnasa, dharma, rItarivAjo, ghaDapaNa, nivRttizAkha Adi judA judA viSayo paranAM emanAM vicAra-valA sameta lekhakanuM samaya manejagata emAM pragaTa thatuM hovAthI dastAve mULavALA A patro emanA jIvanakavanane samajavAnI sarasa thALI pUrI pADe che ane ne STie emanuM mahattva nAnuMsUvuM na gaNAya, maDhAra varSano samayagALAnA A patromAM emanuM viziSTa mAnasa, vanakalAdaSTi ane zakti pragaTa thAya che ane vividha viSaya-kSetra-muddA paranA vicAro paNa joi zakAya che. www.kobatirth.org " jIvanasUtra-jIvanamatra-jIvanarahasya-mAnyatAo : emaNe emanA eka patramAM * Look ahead ''-te potAnuM jIvanasUtra gaNAvyuM che,cha tA khIjA eka evA patramAM Do not borrow, do not lendnI emanA e dohitrane ApelI zikhAmaNo emanA jIvanama matra gaNI zakAya. anya patramAM emaNe lekhana-mAmaMtradarzAvatAM lakhyuM che- aMgata dekha ane jAta anubhava thAya te uparathI ja lakhavuM. mAtra sAMbhaLelI vAto ne kuLImmAnI kazI kIMmata nathI. "premanu dIrdhAyu nirAmaya vanarahasya eka patramAM vyakta thayuM chaeN niyamita 21, samatola khArAka, khullI javAnI puSkaLatA, sapna parikAma, gudI thoDI kasarata ane rAta gADha nidrA--e AnadI te AzAsabhara sArA jIvananuM rahasya che." anya patramAM ' sAga sudRDha zarIranuM rahasya niryAmata kasarata karavAmAM raheluM" jaNAvI kahe che: "huM nai[ ka zaktimAM nahiM, paNa cAritrya, manAbaLa ane muzkelIo karAvA sthira, sakhta pazcimamAM vizvAsa rAkhuM chuM. 17 eka patramAM te * Learning for its soke ''nI hiMmAyata kare che. 1 eka patramAM peAtAnI jIvanamahecchA ke tara`ga vize lakhe che-12 * jo hu pUratA zrImata hota tA unA khaMbhAtamAM, varSARtu pUnAmAM te varSanA bAkIno samaya pAcchumAM gALu jethI sArI biyata sAthe lAMbu thvI vadhu sAruM ane vadhAre kAma mRtyu Ave tyAM sudhI karI zaku paDyuM. ApaNuM gaju na DrAya tevA taraMgAmAM rAkhavAnA zo artha ? mAruM pustakAlaya varSamAM traNu vAra dara varSe pheravavuM paDe te nakalI pAra na rahe siyAya ke mAruM pustakAlaya Deraphera karavA mATe mArI potAnI Traka--herI rAkhavA jeTale krU nikALa ema karatAM jI-za dara pAMca varSe navA lAvavA paDe. DelI sura kalpanA paNa mArA gajA khAranI vAta vAthI e sadatara mUrkhatA che, sAcA ArAmanI vyAkhyA ApatA eka patramAM lakhe che--True rest is (a) sleep or (hy change of mental interest. It is never mere idleness,13 eka aMgreja patramAM te 7. emanA dohitra gajendra DhAkAra paranA tA. 27-7 1966nA apragaTa patra, tA. 16-8-1931 no putra. * 10 1 12 13 tA. 8-1-1932nA putra. tA. 11-11-1929 ne patra, tA. 12-10- 37nA patra. tA. 8-7-1932 nA putra. tA. 16-8-1931no putra, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org ba. ka. ThAko2nA aprameTa patramAM pratibiMbita vicArasaSTi jIvanane mahAna kalA kahI devAdAra na hoya tevA ne mAnabharyuM* sukhamaya-mukta ne ciMtA tathA Dara vagaranuM jIvana jIvanAra ne phikara vinAnI gADha nidrA pAmI sadA hasate ne anukuLa sebata mAM rahevA tayAra hoya tevA mANasane sukhI mANasa kahe che. uchInuM na lenAra ne devA vagaranA mANasane temAM sauthI sukhI kahI jaNAve che: " ApaNuM garIba dezamAM moTI bahumatanA loke ghaNI ochI AvakamAM moTA parivAra nabhAve che ne sAmAjika javAbadArIkeTalIka te binajarUrI ne mukha-nabhAvI muMbaImAM mAnabhera jIve che."14 samayanA sadupayoga vize eka patramAM te lakhe che-"unALAnI lAMbI rajA-krama gALavI e aMge sudharelA mANasa AvA sarva vicAra AgaLathI khUba tasdI laIne kare che. gammata sAthe jJAna paNa maLe ane rasavRtti judIjudI dizAomAM haLavAya evA jadAjudA sthAne eka pachI eka--keTale kharca thaze vagere tamAma vigata dhyAnamAM laIne--pasaMda kare che ane jyAM jAya che tyAMnA viziSTa upabhoga pUrepUrI majAthI bhogave che. gaI kAla lagI dakSiNa dizAnuM nakkI heya ane Aje savAre AgagADImAM besI javAnuM uttara dizAnI-evI aMdha avicArI jarA ya lejanA vinAnI doDAdoDI ApaNuM jaMgalI hiMdIone ja mubAraka !'15 Ama, ahIM teo hiMdIonI Ajana vagara pravAsa karavAnI kuTeva para kaDaka rIte Takora kare che, vaLI teo avaloke cheH "TalAkane badhuM take maLI Ave che. keTalAka cIpI cIpIne pAse nAkhe che te paNa eke dAva jItane na paDe tevI khuzanasIbI paNa bhagave che."1 1 vaLI "keTalAka leke niru pAvAda ane anapekSita rIte bhAgyazALI hoya che."17 itihAsa vize-ItihAsanA A saMzodhaka-abhyAsI mAnatA hatA ke azaka, akabara, zivAjInuM sthAna pAzavI baLathI, samazeranA jore vijaya meLavanAra ne chevaTe te ya nAza pAmanAra nAdirazAha ne hiTalara musAlinI Adi jevA vijetAo karatAM dhaNuM ugya che. vaLI U.S.S.R.nA arthadhaTana vize teo eka patramAM aMgrejImAM lakhe che : meM velsa ke koba yA evA koI lekhaka pAsethI i. s. s. R. ne artha ghaTA hovAnuM mAnuM chuM. sAIberiyAnA dakSiNa pazcima pradeze. jene ApaNe mathueziyA kahIe chIe, je kAspiyana samudranI pUrvamAM sAIberiyAnI dAMkSaNe ne paziyAnI uttare ne aphaghAnistAna-bhaugolika dRSTie ogaNIsamI sadInA turkastAna-nA bhAga tarapha seviyaTa leko javA nIkaLyA haze-e badhAnA nAmanA akSaronA AdhAre Union of Social Soviet Republics nAmathI enI oLakha thaI haze, paNa tyAM krAMti saphaLa thayA pachI tene navuM nAma maLyuM haze, paraMtu artha te mAro dhaTALe te ja hovAnuM mAruM maMtavya che.58 eka bIja patramAM darzAve che-"jaMgIjhakhAna, nAdIrazAha, haidare, bayA jilAnI ane adilAsa jevA kevaLa pAzavI baLanA vijayI puraskartAonI jema raziyana lehiyALI krAMti paNuM zarU thayelI. '16 vizvayuddha age-bIjA vizvayuddhanI zakayazikayatA vize temaNe eka patramAM lakhyuM che" mahAna sattAo haja bIjA vizvayuddha mATe taiyAra nathI. paNa "lIga'-rASTasaMdha-ne trIjo ghAtaka 14 tA. ra7-~1936ne patra. 15 tA. 13-5-1932ne patra. 16 tA. 16-10-1931ne patra. 17 tA, 198-1932ne patra. 18 tA. 16-10-1935ne patra. 19 tA. 21nDa-1931nA patra. For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 7. dharmendra ma. mAtara (madhyama) phaTako paDyo. paDele phaTako japAne Apyo. AMgla-bhAratIya lADa liTanane e AbhArI, bIjo phrUTako hITalare ane trone pahelI vArako Dayusa khInnae ApyA. mutsadIgIrI varSonAM varSAM sudhI maraNapathArI paOta cAle che ne tethI tenuM vidhaTana lAMbA kALe thavA sabhava, chatAM trIA phaTakAthI e saMdha kAyama mATe maraNapathArI sevaze. ''20 anyatra lakhe che' AkhI duniyAne devALuM Ave evuM jaNAya che. tethI mane koi koi vAra te ema thAya che. A AkhuM gaNita ja kayAMka jabarI bhUla khAtuM hovuM joIe ! nahIM to amerikAthI cIna ane AisaleDathI nyujhIlAMDa-badhAM ja devALAnI aNI upara. eka mAtrA ApaNA AryAvartanA sUrya vazI, cadravaMzI ane koraizI bahAdUrA eTale ApaNA mahArAjA ane nijhAmanavAmAnI ja torIe! tAtI. e tA zI balA ! je sALA sAta peDhInA devA{LayA che temanI tijorIomAM lAkhe ane je rAjyasattA lAyaka prazna ane javAbadArIvALI, temane tyAM devALA. enAthI UMdhuM vidyuta khIju` hAi ja nA zake kharuM ne?.........juvAniyA have duniyAnA gaNitamAM ya te krAMti ANuvAnA te ?21 vaLI hAla cetaka mAsAne ane pagArete kamI karavAnI vAta 'cAle che. ahIM emanA artha zAstrIya abhyAsI jIva saLavaLI UThayA che, www.kobatirth.org patramAM peAtAnuM valaNa kemake ApaNI ruci kIMmatI ane suMdara azAma--arthazAstranA a`ga abhyAsI evA teo eka darzAve che. huM svadezImAM mAnuM chuM. UMcuM svadezI maratu jAya che. ( Taste) dekhAdekhI khUba thai gaI che. te ruci pheravavAne mathavu' ane kArIgarInuM svadezI jIvatuM rAkhavuM--eTalA pUratuM. khAkI Necessaries mATe sauthI sugama paDe Comfortable evI TakAu cIjamAM, kayAM bane che te jovA karatAM bhAva keTalA che, te vizeSa jouM chuM. NecessariesmAM garIba mANuse Cheapest good article kharIdavA ja paDe. ApaNA dezane pUrataeN Cheap nA hai!ya teA paDe khADAmAM e Productionne ApaNe cAlatuM rAkhyuM dezane zA lAbha vAru ? e mArI daSTi. kema ke huM dyo a zAstrI ane vaLI Humanitarian. sakhI bhUmi gopAlakI, mAlgusa Ata AkhI mArA baMdhu, sthAnika dezabhakta te savrutti na ye hAya, duvRtti paNa hAya ema mAnanAro, '02 anyatra jIvanadhAraNa vize darzAve che. jIvanardhAraNa e bahu cokkasa cIja che. te niryAta yA matyunI jema Irrevocable che. je pAchuM pharatuM nathI. tene ucca karavuM e kaThiMna nathI, paNuM AkarNAMka ne lobhAmaNuM che. AnaMdaprada paNa. paNa tamArI apekSA pramANe Avaka na vadhe tA ene nIce lai javuM azakya bane. 2 3 20 tA. 16-10-1935nA patra. tA. 6-6-1931ne patra tA. 165-1932nA putra tA. 14-1-1937no patra. tA. 8-7-1932nA patra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'ThAkAra' aTaka vize--potAnI aTakanI bAbatamAM eka patramAM te jaLuAve che--dAkAra aTakamAM eka khAmI A che ke pahelA vaNI DA. khInna vaNI e sAthe suzrAvya jhumakhAmAM bhaLI zakto nathI. '24 Ama, temanA sazodhana-bhASAkIya rasa ne abhyAsa temanI aTaka sudhI paNa paheAMcyA che. rasa 23 24 For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAranA apragaTa patromAM pratibiMbita vicArasRSTi mAMdagI-upavAsa aMge jIvananIcoDa-A progaparAyaNa sAkSara temanA eka patramAM lAkSaNika bharUcI hiMdI bhASAmAM lakhe che : "dukhI jIvana jInekA hamAre liye prayojana ja nahI che. bAsaTha varSa te jIvana bhegalIyA. saMsArakA, pratikAkA, vidyAkA, sAhityakA, mitratAkA, era jhadhaDAkA saba bhega. tamAma sukhaduHkha anubhavameM A cuke. rAjAe pIchAna lIe, a grejI, amaladAre pIchAna lIe; egI, mahAma, pAkhaMDI pIchAne lIe-pUjya pavitra strImAM, vilAsanI lekIna nirdoSa strImAM, duSTa zaMkhaNI strIyAM, anubhavameM A gaI. hAthI para beThe, harAmakhorAke garadana para bIThavAye, saMsArakI sabakuca lIlIsUkI dekha lI, aba hamAre jInA rahane kA kavA prayojana ? aisA seca ke satyAgraha kara dIyA-roga bhAi he-zarIrakA zodhana karake lIe AyA hai-jahAMtaka jItanA zAdhana karegA utanA kAphI hai, basa davA choDa dIA. anna cheDa dIA, * 2 5 ahIM, mAMdagI nimitta karala upavAsanI vAta ramUja ne pitAnI jIvanaphilasUphInA niceDa sAthe karavAmAM AvI che, AMgla jIvana-samAja ane sAhitya: emanA nAnA hitrane IleMDa abhyAsa mATe javAnuM thavAthI tyAMnA jIvanasAhityane khyAla teo patro dvArA ApatA hatA. eka patramAM temaNe salAha ApatAM lakheluM : "e samAjamAM ugyanI tamAma puruSe dArU pIe che ane mAphakasara pIvAmAM jarApaNa nukasAna, deSa ka pApa gaNatA nathI. e pINuM hAnapaNathI emane koThe paDI gayuM hoya che eTale e chAkaTApaNAne nide che ane dhikkAre che. ane e pINA upara eTale kAbU rAkha emane muzkela paDatuM nathI. jo ke emanAmAM keTalAka chAkaTA paNa thaI jAya che. A emanA rItarivAja ane khyAla ane nIti ane saMyama bhale emane mubAraka-ethI ApaNe sUgAvuM nahI-sUgAIe che ema jaNAvA ya na devuM. paraMtu ApaNe jAte-e kazAnuM eka TIpuM paNa kadApi pIvuM nahi...kahI devuM, amArA social code A bAbatamAM strict ane intolerent che. eka TIpuM janmArAmAM eka vAra paNuM pIe tene drunkard gaNe che. We are total obstainers extremo prohibitionists every one of us in the higher castes in Giujarat.1 anya patramAM e lakhe che- IgleMDa gayAthI kherAkanA pheraphArane laIne ane niyamita jIvanane laIne, dArUne natha aDakatA evA dhaNA hiMdIonA zarIra sudhare che. paNa jenA bAMdhA ThIka hoya tenA ja. kemake tyAMnI weather bahu uncertain che. jarA jarAmAM zaradI thAya. ane zaradIne ahIM neglect karIe chIe tema tyAM na cAle-tyAM te ene roga gaNIne takAla upAya levA ja joIe ane kapaDAM vageremAM paNa zaradI nA ja thAya e prathama sAcavavAnuM hoya che. eka patramAM tyAMnI cUMTaNInA vAtAvaraNa vize lakhe che-"cUMTaNInAM tophAna, kalAhala, mArAmArI, doDadhAma vagere....... atyaMta uzkeraNI ane rasAkasInA samayamAM paNa jena bula suthavasthA keTalI jALave che ane halakAmAM halakA vargamAM paNa lokone siddhAMta pakSa ane umedavAronA guNadoSa mATe amuka amuka mata hoya che ja. tathA teomAM ene vaLagI rahIne 25 tA. 1-11934ne patra 26 tA. 16-8-1931ne patra. 27 tA. 29-5-1931 ne patra, For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Co www.kobatirth.org pagena ma. mAstara | madhurama ) pramANikapaNe mata ApavAno sadguru ghAmAM kAya. ra tyAMnA nATaka-perA vize lakhe che * nATako ane perA eka nathI ane yuropIyana saMgIta eTaluM teA juduM che ke tenA thoDA jJAna vagara operA jovA nakAmA che. paDadA, vIjaLInA prakAza Adi vyavasthA te tyAM dareka jAtanA nATaka huM khela ke dRzyamAM uttamAttama Aya che ja-sAdI tAdAtAmAM tema atyaMta rAsAvelI salakamAM ne rIte e lAka khUba kharca kare che. vijJAnanI pUrepUrI madada laI zuddhi paNa khUba ce,je che ane Asuna samAjanA upajAve che. zvane sAdI nAthatA ta pakSapAta che....... je nATako evA khAsa bhalAmaNu karuM huM te sAmAjika nATako, aitihAsika nATako jUnAM yA navAM prAMrtata thayelAM zasAMpayarathI zo lagInAM mejhaphIlDa ane gaeNsavardhI ane zerI ane emanAthI nhAnI umaranA nATakakAronAM nATako. 'tyAMnA lokamAnasa vize teo lakhe che- ApaNe jema Apa yA bhUtakALa, ApaNI jAta, ApaNA rASTra tathA teNe mAnavajAtanI sauMskRtimAM karela pazu bAbata gaurava anubhavIe chIe tema a Mgreja loko paNa anubhave che, jema khApaze temane tema teo Apane tiraskAre che ne teo ApaNane turka, cInI, napAnIsa karatAMya nIcA gaLuM che. 30 gAMdhIjI pratye gALamejI pariSada TANe sadbhAva dAkhavanAra tyAMnA samAja vize teo jaNAve che There are black sheep everywhere. Corruption wobbling, deceipt, personal feelings, local feelings, sectional or sectarion loyalties, misleading Judgement will be found there also-but the decisive factor is the average and enmassed behaviour on a question of this magnitude and complexity. Look at their Courtesy and sense of fair play towards MKG, ahIM MKG dvArA gAMdhIjInA nAmanA prathamAkSarathI gAMdhIjI nAma sucavela che. * vilAyattanA jIvananI dareke dareka vizvamAM mane rasa che'32 ema eka patramAM kahI anya patramAM te jaNAve che-Betting is another great differentia of English Society, Every one bets. It is not only not thought a vice or an unmorality or even a defeat, it is even thought sporting to bet......37 kAI agreja yuvatI dUdha hiMdI yuvAna upara mAgI paDe che e huM to mAnatA ja nathI. evA banAva banatA DhAya to paNa lAkhe eka, tyAMnA rItarivAja atyaMta judA che. tyAM bairAMne ghaNI chUTa che ane suvAnA ane yuvatIonA paraspara bavahAra cheka judI tarahanA che. kAI sArI yuvatInI sAthe kudaratI rIte dastI sabaMdha ke vadhAre nikaTa sabadha thaI jAya, e kudaratI rIte hiMdInA ta AkarSAtI Ave ema joje mAnatA ! tyAM Middle Class nI garIbI ApaNA karatAM ghaNI vadhAre ane ghaNI hAya kara che. kulIna Middle Clas mAM ucharelI aNI karIe padma cheka 31 tA. 4-9-1931ne patra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 tA. 16-10-1931 nA patra, 29 tA. 30-12-1931 nA patra. 30 tA. 23-9-1932 nA patra. 31 tA. 16-10-1931 nA patra. ahIM MKG e gAMdhIjInA pUraka nAma mehanalAla maca'da gAMdhInA prathamArA jakhkhA pokhA ne bAMdhIcha eka ja sAlamAM 1 mAsamAM janmelA lagAgA samavayaska. For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAkoranA akamaTa patromAM pratibiMbita vicArasRSTi cAritryahIna thaI jAya che. Chastity ane loyalty lagnanA sogaMda lauM te pachI ja pALavAnA evA khyAlavALI vaLI dhaNI yuvatIo hoya che. koine lagnanuM vacana ApuM nahIM tyAM lagI huM mAre chUTI ema mAnanArI ane ema vartanArI ghaNI hoya che. laMDanamAM vesyAo ane unistresses paNa agaNita ane jApAnathI mAMDI parU lagInA tamAma dezanI-vaLI eTalI hada sudhI che ke berIe javAnane netare che, lalacAve che, sapaDAve che. pArkasa vagere vagere sthaLomAM dhaNI badI cAlI rahe che, ane divasanA paNa vadhAre quiet kalAkemAM kaMI ka kissA bane che. Ama kahI e ja patramAM salAha Ape che- Never take beef in any shape or form. Do not bet. tabiyata vize beparavA na rahevuM. tanadurastI mATenA (tyAMnA) niyama barobara pALavA. pUrepUro hisAba lakho. kAgaLapatra lakhavAmAM paNa niyamita rahevuM. abhyAsa uparAMta deza jevo. tyAMnA rItarivAja jevA jANavA. saMsthAo anukuLatA pramANe jevI samajavI. nATaka jovAM, karanTa liTarecara vAMcavI vagere vagere. mAtra bukama ke gANitika yaMtra thaI na javuM. Innocent intellectual pleasures paNa tyAM dhaNI ane nAnA prakAranI hoya che tathA e sudharelI vyavasthAbhakta prajA e temAM paNa suMdara vyavasthAo racI che. Enrich your life, cultivate your tastos, deepen and widen your joys by a variety of such relaxations from your principal books. 4 241 242 kharacALa bAbate che-ApaNuM gajA pramANe ja bhagavAya. eka anya patramAM sUve che- tabiyata sAcavaje. dArUne aDakavuM ja nahi. dareka TaMke DuM khAvuM, eka paNa raMka paDe nahi; zaradI thavA ja na devI. thAya to turta ja jANe jIva levA Avele yamadUta che, ema enI sAme dAkatarane UbhuM karI ja devo ane ene pAchI kADhavI.vaLI eka patramAM lakhe che- judI judI rajAomAM IMglAMDa, velasa, skeTalAMDa, Ayala, AIla oNpha Ana, cenala AIlAnDa sa vagerenA bhAga jovAnuM rAkhavuM-nya mATe cenala AIlenDa sa bahu ThIka paDaze.'.."DesiMga kharcALa che. vaLI ghaNuM kharuM rAte ja. vaLI yuvatIonI oLakhANupichAna je khUba kharca karAve. vaLI vakhata paNa bahu khAI jAya ane pINAMnI lata lAge te jiMdagI barabAda thAya. tathApi jema mAtra Gymnastics ke Drila karIe tema DAnsiMga thaI zakatuM hoya te e kasaratathI zarIrane ghaNe lAbha thaze. '35 AvI Ava senerI salAha 5Na teo nAnA dehatrane patramAM ApatA, vidyAthIjIvana ane zikSaNadaSTi : eka patramAM teo lakhe che-vivAthI e mukhya sevana vidyAnuM ja karavuM ane brahmacarya pALavuM e ja uttama nIti che. sebatanI asara game tevA dRDha mANasa upara paNa thayA vagara rahetI nathI.' vaLI e ja patramAM vidyAthIjIvana gALatA emanA nAnA dehitrane salAharUpe sUcave che- Neglect, deliberately be inattentive to politics. We are passing through a period during which political omotions are strong and militant and waves of excitement, anger, 33 tA. 16-8-1931ne patra. 34 tA. 4--1931 ne patra. 35 tA. 30-12-193ne patra, sava, 11 For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhamendra ma. mAstara (madhurama ) panic, enthusiasm run high affecting all and each within their sweep. Avoid associates . ...keen policition'. A sAthe teo dehatrane jaMca, jarmana ane saMskRta bhASAnuM jJAna meLavavA bhalAmaNa karatAM kahe che-' vartamAna samayamAM enuM jJAna anivArya che. ahIM teo ApaNu buddhizALI ane anubhavI bhAratIyo ghaNI anivArya hakIkatathI ajANa hovAthI temane cAmAcIDiyA jevA aMdha kahe che.37 eka bIja patramAM e dehatrane lakhe che- tuM phrenca jarmana zIkhe ane saMskRta bhUlI jAya e te kaI cokakhI pragati na kahevAya. be pagathiyAM caDhavAmAM doDha pAchuM nIce dhasI paDAya evI e pragata thaI. saMskRta te ApaNI saMskRtinI cAvI che mATe bIjI bhASAone eka pagathiyAnuM te ene daDha pagathiyAnuM mApa ghaTe. mane ApaNI saMskRtino moha che, ema na bhamAte. e madhyakAlIna AcAra-vicAra jUtha hune te beDIonI jema akaLAve che. paNa e beDIomAMthI chUTavAne rasto paNa eka jaH e beDIenI karAmata, temanA Azaya ane uddeza, temanI bhAvanAo ane mULiyAM, ATalAM saMkAM emaNe ApaNI janatAne TakAvI rAkhI ane ATalI nikRSTa dazAmAM ja rAkhI te baMnenAM kAraNa ane e kAraNenAM zaktiazakti baMne samajhAya teTale darajaje ja ApaNe e beDIomAMthI chUTI zakIe; na anyathA.' AvI spaSTatA bAda e ja patramAM saMskRtajJAna sateja karavAne upAya teo sUcave che-"saMskRtajJAna sateja rAkhavAne ane vadhAravAne eka uttama upAya karAMcImAM eka vidvAna kare che. "siddhAMtakaumudI' gokhe che. tuM "bhagavadgItA thI ja zarU kara. mAtra 700 zloka. roja daza leka nityaniyame gokhavA. 122 divasaeka varSanA tRtIya bhAgamAM AkhI copaDI mee thaI javI joIe. tathA pachI e mee sadAne mATe rahe te sAruM jyAre jyAre jarA ekalA paDAya ane bIjuM kartavya nA hoya tyAre ene mukhapATha karI ja. muNilAla nabhubhAI te roja AkhI gItAne eka pATha karatA, maNilAlarAja eka adhyAyane pATha karatA. paNa e buddhizALI puruSa gItA samajhatA te nahotA te huM jANuM chuM. heya.38 vaLI eka patramAM e dehitrane abhyAsamAM niyamita rahevAnI Takora karI itara vAMcanamAM aMgrejI sAhityanA bhAgarUpa aMgrejI nATako ne temAM ya barnArDa zai tathA gAsavardhInAM nATako paddhatisara vAMcavAnI bhalAmaNuM eTalA mATe kare che ke aMgrejI sAhityanI bIjI zAkhA karatAM A nATako temanA mate tatkAlIna arvAcIna yuropIya vizvanuM darzana supere karAvatA hoya che. AnI sAthe sAthe teo zarIra kasavA mATe TenIsa, krikeTa, pIMgopAMga Adi ramavA tathA magadaLa, sigala bAra" AAMdanI kasarata karavAnuM sUcana paze bhArapUrvaka kare che ane chApAM ya vAMcavA jaNAve che. zuTIMga zIkhavA ya jaNAve che. vaLI teo mAne che-gaNita, aMgrejI ne saMskRtanuM adhyayana jarUrI che. parIkSAmAM ucca varga meLavavA mATe ja nahi paNa e viSayenI sAcI prIti mATe ne emAM nipuNatA meLavavA mATe adhyayana karavuM joIe. ucca kuLamAM janmanI ugratA karatAM ya buddhinI uddAttatAnI ugratA vadhu rahelI che. kavaLa parIkSA mATe kevaLa jIvanamAM TharIThAma thavA mATe 36 tA. 16-8-1971ne patra. 37 tA. 14-10-1932 no patra. 38 tA. 11-9-1931ne patra. 39 tA. 27-8-1928ne patra, tathA tA. 8-7-1932ne patra For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAkoranA amara patromAM pratibiMbita vicArasRSTi ke kevaLa viSayanA prema -zekha mATe ja nahi, paNa vyaktigata zaktio khilavavA ne temAM nipuNatA meLavavA, zailI, pravINatA ne cIvaTa-ekasAInI zakti vikasAvavA ne sarjana zakti, vyaktitva ne nijI zailI keLavavA mATe niyamita ne satata sakhta adhyayana karavuM Avazyaka che." rAma, Learning for the sake of learningmAM emanI zraddhA che.40 I, C. s. parIkSA vize : emanA nAnA hitrane lakhelA patromAM emaNe tatkAlIna I, C, S. parIkSA ane tenA abhyAsakrama vize vyApaka vicAra karyo che ne ugAre pitAnA abhiprAyarUpe kADhayA che. eka patramAM teo lakhe che-" sivila sarvisa mATe moha zAne vAru ? 1910 lagI sivila sarvisa hatI te Aja nathI. Aja che te paNa bIjA daza ja varSamAM eka pharI jaze, pagAra ghaTI javAnA-Power nAme UDI javAnI. sivila sarvisa mATe moha te nathI samajAte, e mehavALA uptodate nathI-bhUtakALanA cazmAmAMthI ja hAlanI duniyAne joI rahyA che. vakIlAtamAM, have vaLI sivila sarvisa mATenA hot house crammingthI sAcuM normal natural mental, development bilakula thAya nahIM. UlaTuM aTakI paDe-magaja thAkI jAya te pAchuM kayAre active thAya, koNa jANe pharI active na thAya evA dAkhalA paNa bane che. I, C, S.nA kaSTa ane pratiSThA cheka UThI javAmAM che. What is the use of entering a cadre where the status, pay and power are certain to fall rapidly.41 vaLI bIjA patramAM lakhe che- aMgreja premI ane aMgreja upara vizvAsa vALA ane aMgreja tathA IMglAMDa mATe mAnavRttivALe javAna nA hoya teNe ICSne vicAra karavo e hypocrisy che...e parIkSA parIkSA nathI, zasta che. thoDA mahinA khUba gekhI nAMkhavuM. pAMca sAta viSayenA savAlapatrakomAM khUba mArka maLI jAya ema popaTIyA taiyArI TayUTa dvArA karI levI ane parIkSAmAM khUba upara naMbara ANavo evuM CrammingnuM magaja hoya tevA hekarAone A parIkSA sauthI vadhu phAve che. ICSmAM ke koI paNa parIkSAmAM bahu ja upara Ave te badhA sau umedavAromAM sauthI vadhAre saMgIna jJAnavALA ke sauthI vadhAre buddhizALI nathI hotA. ICS mATe mahinAo lagI hot house CrammingnA rUpane abhyAsa e magajanA kudaratI vikAsane poSe evo udyoga nathI. eTaluM ja nahIM paNa tene ghaNe viruddha paDI jAya e udyoga che.........ICSvALA Aja lagI dezanA rAjakartA jevA hatA. temAMthI ApaNe jhaDapathI emane mAtra nekarI ane kArakunanI halakI-ghaNI halakI-padavI e DhaLI pADavA mAMgIe chIe. cAlIsa-pAMtrItra TakA ApaNe A pheraphAra chellAM daza varSamAM karI paNa nAMkhyo che ane pUrepUro siddha karIzu. havenA trIza varSomAM...FinancenI parIkSA paNa zarata jevI che.* 2 vaLI spaSTa lakhe che-- gresa pakSane sarakAra virodhI na gaNe te sivila sarvisa mATe lAyaka ja nathI. teNe sivila sarvisamAM pesavA mathavuM e anIti che.'43 40 tA. 11-11-1929 ne patra. tathA tA. 12 e ka. 193 kane patra 41 tA. 29-5-1911 ne patra. 42 tA. 13-5-1972 ne patra 46 tA. 8-1-1992 ne patra For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dharmaha ma mAstara ( purama ) rAjakAraNa-bhAratIya sthAnathalaDatA rAtinA pravAhane na IMDA ane agamya, DaheALA ane kuTila tema ja rAjadvArI kAyaDAne, jenI zaktinI ApaNane jANuM nathI tethI tenuM ajANI bAbatA dharAvatA caitanA dAyaDA sAthe sarakhAve che ane mAne che ka keLamena pariSadamAM gayA tyAre lenDanA saskArI madhyamavargIya aMgreja lekonI jema mohanalAla ( gAMdhI ) puratA juvAna, mukta ane elastic dAMta ne ahIMnI zyAmAhAnI mAphaka pozAka paherata no sAcuM.45 svAtmyadolana mATe eka patramAM taMtro lakhe che ApaNA dezanA svarAya meLavavA mATeno prayAsa dhoDA ja samayamAM yazasvI karaze ema koI anubhavI mAsa mAnI ja na zake. chApAomAM bhASaNAmAM A leAkAnA utsAhane TakAvI rAkhavAne mATe ghaNuM kahevAmAM Ave che te sAcu nathI hotuM ema khAlanAra lakhanAra sArI peThe samajatA paNa karyuM che ane lakhe che satya karatAM pracArakAmanAne ja vaza thaIne khAparA leka keTalA pAtra che, dAvatamAM moDhuM kula nahI" banAvIe to e pramAdI loka kazuM karavAnA ja nathI evI khAtarIthI ja A pramANe mAlavA lakhavAmAM Ave che. tethI bhoLavAvuM nahIM. amajadepa ane a'greja sAme aNuvizvAsa ane ApaNA dezanI dareka khAmI, dezanA dareka kamanasIba mATe aMgrejone ja javAbadAra gaNI tenA upara gALA varasAvavAnuM ApaNuM valaSNu che. 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka patramAM tatkAlIna vadhatI ne lAMcabhAI pAlIsa para rAra karI bIjA patramAM muMbainA CID peAlIsa khAtAne sAva nakAmu te rUzvatakhAra hovAnuM jaNAve che. ane avalAMke che* atyAre muMbaI amadAvAdamAM kharI kaoNMgresasevA svayaMsevA nathI karatA. sAcA svayaMseva tA atyaMta jUja che. A caLavaLanuM game te thAya, gAMdhI jelamAM mA ke dhara AMgaNe ; eka vAta cokkasa che, gujarAta, muMbaI ane gujarAta muMbaInA vepAra rAjagAra chuMdA, kacarAI dhULa bhegA maLe che. gujarAta, muMbaIne hAla A je dhakako lAge che ane khAuM pADe che tenAthI e khevA vaLI javAnuM che, tamara khAine jamInadArata thavAnuM che; temAMthI pAchuM trIza varSe paNa bhAgye ubhuM thavA pAme. e vaLI anya patramAM jaNAve che. kAMgresa pakSa mAne che ke A navI peAlisI cAra rAtanuM cAMdaraNuM ja che. mahine mAsa cAlaze, bahu te cha mAsa, ethI vadhAre nahIM ja. moDAmAM moDA ogasTamAM briTIza sarakArane ame namAvI zAM, pUrepUrI, ane AkharI phe'sA AvI jaze. paraMtu mA sarva zraddhA zA pAyA para bhalA? te savAla ja premanAmAMnA koI ne krUratA nathI. A bahAne pAyo ja nathI. briTIzasattAnAM mULa vadhAre UMDA che, hAla zarU thayelI pAlisI bA kAnjharveTIva pArlAmenTa jyAM lagI TakI rahe tyAM lagI to nAvavAnI ja, e kazuM emanA magajamAM pese ema nathI...Aje rAjakIya mahAkhela ke mahAnATaka mAMDayuM che tenA traNa kha ke traNa eka, jemAMthI 9 vhelA ja pUruM thaye che, e DelAmAM muslimoe hiMduone sajjaDa hAra ApI che, bIjA be aka ke rabara jevA thAya tevA kharA, jeTalA cAle ** tA. 28-12-1934 tathA DIsembara 1931 nA patra 45 tA. 29-5-1931 ne patra 46 tA. 20-5-1931 no putra 47 tA. 13-5-1932 ne! patra. 48 ejana tathA zukravA2-12-1932nA patra. For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAranA amara padyamAM pratibiMbita vikAsaNa teTalA kharA; A pahelo aMka ke rabara ja agiyAra varSa cAlyo-1920 thI Aja lagI bIjA bane ke jemAMthI eka vadhAre laMbAya paNa, hAla je netAo che temanI je palisIo che, temanA je vicAraminArA che, temAMnuM kazuM AkhA khela ke nATakanI samApti vize hayAta nA paNa hoya, taddana navA ja netAo navA ja vicAro ane valaNonI vacce ane temanI rUe A khela ke nATakanI samApti thavAnI-e kazuM ja koMgresa pakSanA mAnasamAM atyAre pese ema nathI. 49 dharma, samAja ne lokamAnasa- patromAM emaNe dharma, samAja ne lekamAnasa vize pitAne abhigama darzAvatA ugAre paNa atratatra kADhayA che. eka patramAM teo kahe che50- In India there nowhere is the religious humanism, nor the medical and psychological science' bIja eka patramAM lakhe che-" ApaNu leka cIThThI- capATImAM bahu mAne che te bhUla che vaLI jenI pAse sarTiphikeTa meLavavAne hakaka che tenI kane ja mAgavuM. 51 anyatra e jaNAve che- ApaNuM leka PreventionmAM samajatAM ja nathI. ane AnuM mukhya kAraNa paNa e lAge che ke pUrvajoe AvA badhA niyamo dharma'mAM nAMkhI dIdhAM che. comAsAmAM ochuM khAvuM, phaLa ja khAvAM, apavAsa karavA, eka TaMka jamavuM vagere "dharmikatA" gaNAya che. National religion kahe te khoTuM paNa nathI. paraMtu far better to call a spade a spade tandurastI vAkIya agara zArIrika ja gaNavA gaNAvavA joIe. hAlanA samayamAM te ema kahIzuM te ja vadhAre loka vadhAre samajhadArI ane cIvaTathI pALaze.paNa vaLI lakhe che-"bahu lAMbu AyuSya kazAM sukha ke lAbha Ape ema nathI mAna. yuropa amerikAmAM dharaDa dharaDIene paraNe che, mAtra sahavAsa sukha mATe te hiMdamAM hajI saMbhava che nahIM. "53 anya eka patramAM jaNAve che-' sAheba leka! phI nA maLe tyAM kAma kevuM kare vaLI! ane gAMThanuM gopIcaMdana karIne sevA karavI e te bhUkhe maravAne ja gherI rasto ! e tamArA AjakAlanA adhurA " sAhebaleka' thoDuM ja jANe che ke sAheba nA mulakamAM garIbagurabAM mATe jeTale vyavasthita dAnadharma che, tene sAmo hisso paNa A prAcIna saMskRti upara muche tAla detA AryadharmamAM che nahIM. kyAMthI hoya? Dhera dAnadharmamAM jeTaluM samaje teTaluM ApaNe samajIe, ApaNane te eka ja vastu AvaDe; AbhaDacheTa, Adi rItarivAjo dAkhala karI mAnavatAnuM kSetra jema bane tema TakuM karI nAkhavuM te ApaNI khAsa kalA. bAra purabiyA ane tera caoNkA ApaNA dezanI ja kahevata, sasare hekarAnI vahunA hAthanI rasoIthI abhaDAya evI zuddhavizuddha brAhmaNa nAte ApaNA dezamAM ja hajAro varSathI cAle che ane hajIye jIve che. mANasanI chAyA paDe che phaTa lagI to tenI AbhaDacheTa naDe evIza Ta lagI, e paNa ApaNA cekakhAImAM namunedAra dezana zA! 54 vaLI te eka patramAM uccAre che-" zakti, udAramana ane tAdAsyabhAva traNe bheLAM hoya tevA mANasa ja hAtha daI zake, 55 eTale ke madada karI zake. 49 tA. 8-1-1932 ne patra. 50 tA. 13-5-1932 ne patra. 51 tA. 29-5-1931 ne patra, tA. 18-9-1931 no patra. 53 tA. 11-9-1931 ne patra. tA. 12-2-1932 ne patra. tA. 26-7-1936 ne patra. For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - - dharandra ma. mAstara (madhum) he.. bemAM pUnAnA garAsa, 'ga lakhe ~~ suirata ne dhamaya samAgazyune AkarSaka kalAne kevuM uttejana Ape che te gaNapatinI pratimA dvArA jaNAya che. dakSiNI bhaNuM chuM ja rUcuita hovA chatAM potAnA narsigaka Anada ne ruci mATe dhaNI bAbate karatA heya che, 56 tatkAlIna samAjanA yuvAdhana vizenuM emanuM nirIkSaNu eka patramAM vyakta thayuM ..... karI zakarIonAM zarIra pahele dhAe ja namA ya aa juvAnImAM ja ekALa rIsAI jAya che. tenuM mukhya kAraNuM. wrong fonding ane wrong living. A khAtA para mA bApa Ana ja nathI ApatA. emanA petAnA diet ane living vinAzaka thaI gayA che te joi temane karA paNa tevuM ja zIkhe te taddana kudaratI che, pa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir srImAnasa ---zrImAnasa vize emanuM avalokana che.--"All women are boru match-makers : that is their iife, the centre of their hopes and fears, their kharapura and their competitions.'paDha gujarAta ane gujarAtIA--eka patramAM e lakhe che-- gujarAtamAM khAnagI sasthA sArI calAvavAnI zakti je hajI nathI AvI. lAyaka mANusane yogya zarastethI ane pUratI sattA ApIne tenuM kAma karavA de evI kamiTIe gujarAtIonI nA maDhe eka paNa nathI eI. loka kalA dekhA, nakAmI laDAI ane baTarAtro karanArA, ane ApaNI nAnathI keTaluM veratuM paDayuM che, gujarAtIoI keTaluM veThavuM paDyu` che, te tume dhai jANatA nathI; jANuvAnA paNu nathI. gujarAta navAsathI hame kAI sukhI thAya e mAnanI ja nathI, pa anyatra te AvavA... * gujarAtIne potAnA lAyaka umedavArAne madada zI rIte karavI te AvaDatuM ja nathI. ''10 vatana bharUca ne bharUcIo-eka patramAM temA lakhe bharI loka lAgaNI UbharArUpe ja darzAvI zake, viziSTa vyavasthita zAMta rIte nahI, zAMta rItathI emane satoSa na ja thAya. UNapa lAgyA kare, te emanuM gAThIpaNuM (Provinicialism) ja che. '61 bharUcanA emanA ka kuTubI-jJAtijana bacubhAI kAra kAI raMga-sAdhuthI chetarAyAnI ghaTanA jANI eka patramAM teo lakhe chaeN. e hamArA sAMie ane mahArAjo ane bAvAo ane sAdhuemAMthI saMkhyAbaMdha vicitra prANIo hoya ja che. e medieval mentality vALA atyaMta khArIlA DhAya che. jhera hatA. paNa emane jarA vAra nahIM, Slowly acting poison so that no suspicion would be attached to them ?12 pa tA. 20-8-1928ne patra 57 tA. 30-12-kAno patra. 58 tA. 8-1-1932nA patra. 59 tA. 28-9-1931nA patra. tA. 8-7-1932nA patra. tA. 18-9-1931ne patra. 62 meTA dA hatra sad. zrImad rAjubhAI ThAkora paranA tArIkha vagarano 1950 nA putra, For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAkoranA apragaTa patromAM pratibiMbita vicAraNa - emanA kuTuMbamaH mukuMda parIkSA mAM nApAsa thaye eka patramAM teo lakhe che- be pAMca mArka vadhArIne napAsa thatAne pAsa karI denArA parIkSako vadhatA jAya che, paNa khAra rAkhIne pAsa thatA hoya tene nApAsa karavAnuM pApa haranAra hajI lagI te mArA jevA mAM nathI AvyA. pachI izvara jANe, evI mUrtio paNa heya kadAca. '13 bharUcamAM jayAre koleja nahotI tyAre te sthApavA mATe thayelI hilacAla TANe madada ne mArgadarzana mATe lakhAyelA patranA javAbamAM temaNe A lakhanArane patramAM jaNAvyuM hatuM, "huM jAhera pravRttiomAM nathI. have paDavA vRtta nathI. bahAra jAhera hoya te so kaMI jAhera pravRttaomAM hotA nathI. jAhera pravRttiomAM bhAga letA bharUcanA hidvatanIo jANItA che.... garIba bicArAM jamAnAnA vadhatA jatA dhAMdhala ane saDAnA bhegA thaI paDatA yuvaka yuvatIo !14 e ja rIte bharUcamAM sthapAyela lekhakamilane emane sanmAnavAne karelA TharAvanA uttararUpe A lakhanAra paranA patramAM emaNe lakhyuM hatuM. "saMsthA lAMbu cAle ane potAnA iSTakSetromAM sAruM kAma batAve e AzIrvAda ApuM chuM. jo ke mAro janmArA daramiyAna sAhitya ane vidyAnA viSayane lagatI bharUcamAM anekAneka saMsthAo UbhI thatI meM joI che temAMnI ghaNI kharI te TUMkI mudatamAM ja pAchI laya pAmI jatI meM joI che. lekhakamilana bharUcanI kaMI pravRtti thAya che te jaNAvatA rahevA kRpA karaze. 5 sAhitya ane nicha zakha-vaDodarAthI eka patramAM teo lakhe che. gaye aThavADiye ahIM 3-4 divasa khUba dhamAla rahI. Oriental conference nI sAtamI All India beThaka 27-28-29mIe thaI gaI che. 300 vidvAne, jemAMthI 30 upara judI judI zAkhAonA dhuraMdhara ane yuropIya nAmanAvALA AvelAH sAmAnyathI ucI koTinA paMDita, zAstrIo, prophesara Adi paNa sArA pramANamAM AvelA. A nimitte vaDodare padhArelA mahemAnonI kula saMkhyA te 500 upara jAya. A vidvAnonA manaraMjanAthe vaDodarA kaeNlejanA vidyArthIoe kAlidAsanuM "mAlavikAgnimitra' nATaka saMskRtamAM bhajavyuM. pAtrone taiyAra karavA ane nATakane lagatI badhI vyavasthA mATe nImelI sabakamiTIne pramukha huM hatA. maMtrI pro. goviMdalAla ha. bhaTTa hatA. konpharansamAM paNa meM Kalidass Malvikagnimitra-A study viSaya 75 pAnAM TAIpa karela vaidika ane saMskRta sAhitya vibhAgamAM rajU kare. e vibhAganA pramukha che. vUlara (lAhora yuni.)ne AkhI konpharansanA pramukha bihAranA ke. pI. jayasvAla, ahIMnA De. bhaTTAcArya, pUnAnA bhAMDArakara ricarsa insTiTayUTanI mahAbhArata AvRttinA taMtrI hai. esa. ke. belakara ane bIjA ghaNA vidvAnane mAre e nibaMdha dhaNa game. emAMnA muddA vigatonI saMpUrNa adhatatA ane enA tAraNonI navIna tArkikatAne lIdhe. 1918mAM pUnAnI orienTala InsTiTayuTamAM Text of Shakuntala upara mAre nibaMdha vakhaNAyele te ja pachI paMdarame varSe lakhele A vakhaNAyelo che. 11 63 tA. 1-7 1927 ne nhAnA dohitra zrI. gajubhAI ThAkora para patra. 68 tA. 8-8-196 nA A lakhanAra parane patra. 65 tA. 4-7-1946 ne A lakhanAra parano patra 66 tA. 31-12-1933 ne nAnA dohitra parane patra, For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. mAstara (madhurama) eka bIjA patramAM pATaNa pratyenA pitAnA AkarSaNanuM kAraNa darzAvatAM jaNAve chepATaNanA mAra khAsa AkarSaNanuM kAraNa te e jagyAe rahelA vizALa jainabhaMDAro che. bhaMDAra eTale hastalikhita pithIonuM pustakAlaya. A pithIe saMskRta, prAkRta, mAgadhI, apabhraMza, janI gujarAtI ke arvAcIna gujarAtImAM lagabhaga 1000 A.D, nI sAlamAM lakhAyela. emAM ekane eka bhASAmAM graMtha ane tenI TIkATIpaNa hoya yA graMtha eka bhASAmAM hoya te TIpaNuM bIjI eka bhASAmAM hoya, athavA be bhASAomAM ya hoya. A prAcIna bhaMDAramAMthI meM sAteka jeTalA prAcIna gujarAtI rAsa pasaMda karyA che ne te huM gAyakavADa erIenTala graMtha zreNImAM pragaTa karanAra chuM. A mATe teo mane tathA mArA sahayogIone pAna dITha savArUpiyA ApanAra che jo ke te mAmUlI kahevAya--paNa eTaluM ya ApaNe tyAM bIjI koI ApatuM nathI, ane ame vidyAvilAsI vidvAne vetana jevI dunyavI bAbata karatAM vadhu UMcI bAbatanI darakAra karatA hoIe chIe."17 kAmamAM vekSiAvADa karanAra tarapha teo nArAja rahetA.18 AjathI pAcho gAyakavADa orIenTala sirIjhamAM prAcIna eka volyuma he mAthe lIdhuM che. tenuM kAma laI beThI chuM paNa bahuM kAma thatuM nathI. 19 gAMdhIjIne teo Sentimental Idealist with little grasp of the essential facts of this world here and there kahe che ane temaNe karelA gItAnA bhASAMtarane "hAthavaNATa khAdI je cIMthariye tarajumo' kahe che.70 dezavidezanA abhyAsI evA A bahuzrata vidvAna mAnatA hatA ke mekisama gekane sAhitya dvArA tyAranA raziyana samAjane khyAla maLe che. raziyana sarakAra, jamInadAre, zrImaMte, dhArmika vaDAo ne mukI, lazkarI adhikArIo jyAre bhraSTAcAramAM khadabadatA hatA ne bauddhika madhyamavarga ja jyAre raziyAnI AzA5 hate-te paNa e varga paNa bahu sAre na hovAnuM darzana vividha pAsAM dvArA geInuM sAhitya karAvI jAya che. raziyana paristhiti samajavA mATe temanI dRSTie gornI sivAya koI adhikRta sAhityakAra nathI.. lagabhaga jJAnakoza samA e lekhAtA. e ucca kavi hatA ne durArAdhya vivecaka e gaNatA. e bahukRta vidvAna hatA ane vilakSaNa gadyakAra tarIke ya nAmAMkita thayelA, tajajJa itihAsavida tarIke temanI pratiSThA hatI. kAlidAsanAM nATakonA anuvAda sarasa rasavAhI karIne saMskRtanA ya vidvAna tarIke te nAmanA pAmyA hatA. sAMprata gujarAtI kavitAnA vekezI pitara' tarIke e pratiSThita thayelA che. emanuM saghaLuM sarjana UMcI kakSAnuM paMkAyeluM che, kemake emane te mudrAmaMtra ja hata-mApha nizAnacUka, paNa nahi mApha nIcuM nizAna." gujarAtI ane vizvanA ya sAhityanA A prakhara abhyAsI mAnatA hatA ke uca bhAvanAvAda mATe kavi nAnAlAla, dezasamAjanA vividha konI saddabhAvabharI samyaka samaja mATe govardhanarAma, AzA ne zraddhA vizvAsa mATe gAMdhIjI tathA baLa ne ojasa mATe munazI AdinA sAhityanuM sevana karavuM joIe. 67 tA. 10-1-1931 ne nAnA hitra parane patra. 68 tA. 15-8-1935 ne nAnA hitra 5rane patra. 69 tA. 4-9-1931 ne patra, 70 tArIkha vagarane DiseMbara 1931 ne lavitra parvane patra. For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ba. ka. ThAkoranA apragaTa patramAM pratibiMbita vicArasaSTi metIyAnA zArIrika roganI jema pUrvagrahane teo mAnasika roga gaNutA. Learning for its own sakemAM teo zraddhA AsthA rAkhatA hatA. dareka vyavasAyamAM sakhta parizrama, utsAha ne ekacitta nikA teo jarUrI mAnatA hatA.71 siddhAMta-niyamamAM bAMdhachoDa temane pasaMda nahotI. temanI dIrdhadaSTi dUra sudhInuM joI zakatI. temane koInI zehazarama nahatI naDatI. svadezIne uttejana ApavAmAM teo mAnatA, eTale khaMbhAtathI te akIkanAM suMdara baTana kharIde che. IMgleMDa abhyAsa mATe gayelA temanA nAnA dehitrane bajeje maDamaDI paraNI lAvavAnI gaMbhIra bhUla karato nahIM ... It would be suicidal jevI sapaSTa vAta paNa teo lakhI zake che.7I emanA moTA dehitra bharUcanA rAjubhAI ThAkorane ghera putrajanma thaye tenuM "mukula' nAma rAkhavAnuM eTalA mATe sUcave che ke mANasa kaLInI jema sadA vikasita thatuM hoya che-ne jIvanabhara vikAsa pAme che. temanAM patnI caMdramaNInuM du:khada nidhana tA. 14 jAnyu. 1915 nA roja thayA pachI temane aThaMga vidyAvyAsaMga ora vadhyo hata; temane vAcanane jabaro zokha hato. eka patramAM teo lakhe che-I want to utilise such odds and ends of leisure and holiday-time in dipping into a few books by Englishmen on India. Let me give you a very small list, (1) E.S. Montagu--An Indian Diary (2) Sir V. Chirol ---some 6 or 7 small books on India (3) ( Marg Zetland ) Lord Ronaldshaysome 3 books (4) M.L, Darling-Rustics Loauttur and 2 other books, special points of view of the authors about India and Indians, the defects of our culture and the weaknesses of our character etc.74 jANItA vidvAna sAhityakAra ane vivecaka AcAryazrI yazavaMta zukala jayAre kolejamAM bhaNatA hatA tyAre temaNe ba. ka. ThAkorane emanA vatana umareThanA "umareTha mitramaMDaLa" samakSa vyAkhyAna ApavAne AmaMcyA hatA. tyAre e AmaMtraNa patranA hastAkSara joIe emaNe Takora karatAM yazavaMta zukalane patramAM lakheluM-" A carotara bAju tame ne kAMtilAla (5) Adi je chApelA jevA akSaro kADho cho te barAbara nathI. jhapATAbaMdha lakhatAM je suvAcya akSaro kADhe te sAce maroDa'.75 gujarAtamAM sAhityakSetre sAhityakRti pragaTa thayA badala puraskArane Agraha rAkhavAnI pahela emaNe karI hatI ane enI prathA pADavAnuM zreya emane phALe jAya che. 1946nA arasAmAM A lakhanAra jyAre sUratathI pragaTa thatA tatkAlIna dainika "gujarAta ' ( have baMdha thayela che)nA "sAhityaniketana' nAmanA sAhitya vibhAganuM saMpAdana kavi "patIla' tathA 71 tA. 12 okaTe. 1933 no patra. 72 tA. 17-5-1932 ne patra. 76 tA. 13-12-1932 ne patra. 74 tA. 23-9-1932ne nAnA dohitrA parane patra, tathA jamAI nAnubhAI ThAkora para tA. 8-9-1916ne patra ane sulajAbahenanI rUbarU mulAkAta. 75 AcArya zrI yazavaMta zukalanI (amadAvAda khAtenI) aMgata rUbarU mulAkAtamAM tA. 23-10-93, svA 12 For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dharmendra ma. bhArata2 (madhurama) zrI rajanIkAnta dalAla sAthe karatA hatA tyAre tene mATe ba. ka. ThAkarane temanI kRti prakAzanAthe ApavA nimaMtraNa Apate patra temaNe lakhyuM hatuM tyAre temaNe patramAM lakhyuM hatuM ? hune mokaluM te viSaya badala mAsike sAre to nahIM paNa ThIka ThIka puraskAra niyamita rIte Ape che. danaka sAruM cAlatuM hoya te tene jAherakhabaronI ane roja hajAronI khapatanI sArI kamANI hoya eTale te AkarSaka puraskAra vaDe uttama lekhakanAM pratiSThita 9 khANa meLavI zake ane pitAnI khapata tema pratiSThA vadhArI zake. paNa gujarAtamAM hajI amadAvAdanA eka be sivAyanAM chApAM A mArge jatAM jANavAmAM nathI. pragati dhIre dhIre ja thAya. vaLI taMtrI saMpAdakone TapAlamAM maphata lakhANe maLyAM karatAM hoya tyAM lagI te puraskAra ApIne meLavavA temane nakAmA kharcamAM UtaravA jevuM paNa lAgyA kare...purakAranI mAgaNI meM prathama pahelI zarU karI gujarAtanA lekhakone cUsaNuzoSaNa dhaMdhAdArI chApAM, bukaselare Adine hAthe thatuM kaMIka na thAya--aTake evI sevA buddhie. ene keTalAMya varSa thaI gayAM che, keTalAka mArA sAthamAM bhaLIne pachI pAchA puraskAra maLe te le, paNa te vagara asahakAra rAkhavo e niyamamAMthI caLI paNa gayA che. huM pahelethI Aja lagI eTale varSothI e ja dharaNane ekasarakhe vaLagI rahayo chuM, te vidita thAya." A "sAhityavibhAga' zanivAranA" gujarAta mAM pragaTa thatuM hatuM, eTale temaNe e pachInA tA. 6-12-1946nA patra dvArA te divasanA e dainikanA jAherakhabara chApavAnA dara jANavA mAMgyA hatA. paNa emAM emanAM koI noMdhapAtra vicAra-maMtavya nahotAM. ghaDapaNa vize : eka patramAM teo lakhe che-"dho mANasa dareka kanethI dareka ThekANe khAsa vinasevA goThavaNa AdinI AzA rAkhe ja e saue hamezAM yAda rAkhavAnuM che."77 moTA dohitrane salAha ApatA bIjA eka patramAM lakhe che-"ghaDapaNa vize tame AjathI cetyA cho, tethI rAjI chuM. ma ne kAma joIe, pitAne rasa paDe evuM kAma, jamiyatarAma hakumatarAyane rU kAMtavAmAM, reTiye pheravavAmAM ane kapaDAM vaNavAmAM A divasa ja nathI...uMmara aMzI upara be traNa hovA joIe. tabayata kayAMya sArI che...athavA mArA dAdAjInI mAphaka devadevalA, paththara, mATI, dhAtu AdinAM vasAvI vadhArI pUjA AratImAM sUryodaya pahelAMthI agiyAreka vAgyA lagIne samayagALA ane meTA dharmAtmAmAM khape e paNa ghaDapaNa mATe oTo udyama nathI, athavA vImA ke koopareTIva ke pablika lAIpha (sudharAInI ke koI jAtanI) ne vaLage...athavA to mArI mAphaka vidyAkalAne vaLago. athavA inkamaTekSa ekasparTa ke ko. opareTIva ekasaparTa bane. javAnI daramiyAna ja mANase Avo kaMIka paNa pitAnA zokhane udyama hAtha karI levo joIe. bAkI tarasa lAge-dhaDapaNu jAgI jAya-te pachI kUvo khodavA nIkaLe te na cAle. athavA amRtalAla Thakkara ke vaikuMTha lalubhAI mahetA ke sUratanA bhagavAnadAsa dalAlanI mAphaka bhale ddhAra, khAdIbhaMDAra ke sTaphaDonA hisAbanI tapAsaNI para besI jAva..... mAro vidyAkalA kavitAne zokha e che ke huM so varSa jIvuM ane roja bane teTaluMka pAMca puNI vadhAre mAruM kAMtaNa kAMtyA kare te paNa cheDo 76 A lakhanAra para muMbaIthI lakhAyele tA. 1-12-1949ne patra. 77 tA. 8-1-19karane nAnA dohitra zrI. gajendra ThAkora parane patra. For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ba. ka. ThAkoranA apragaTa patromAM pratibiMbita vicArasRSTi na Ave. geTalAM kAma tyAre mArI pAse bhegAM thayAM che. mane kAma A" A thAya che. tema AchuM vadhAre vadhAre pALa paDatAM jAuM chu....tame pAte paNa vize zA vicAra karI che. te jaSNuvA, kemake tamArI Ave. longevity sArI che Dha cuvApeDhI pratye sadbhAva emanI kAvyapravRtti joI, tenAthI prerita thaI, temanA nAnA moTA ema bI dAhitrIe kavitA lakhI temane batAvI tyAre ekanI kavitAnI cabarakhI upara uparathI joi ne phrADI nAkhIne kahyuM : 'gharamAM eka kavi basa che. bhUkhe maravuM hoya te kavitA karajo, kAraNa kavi thavu rahela nathI. jjaina ArAdhanA mAgI le che, khaDa tapazcaryA mAgI le che, paNa moTA dAhitranI kuMvatA temaNe maThArIne sAva navI banAvIne, ' kumAra ' mAsikamAM mokalI ApI ne te prasiddha paLa thaI, paNa tenA bhAva asala rAkhI kAvyanuM kalevara sAva badalI nAkhyuM hatuM. 1929-30nA arasAnI A vAta. ekavAra emanA nAnA dohitra emanI nA chatAM kaoNlejakanyA ' nAmaka anicchanIya nATaka jovA gayA hatA tyAre mADI rAte gharanAM bAraNAM na khAlIne emaNe ene bahAra rahevAnI sajA karI hatI-pazu pachI taddana sadbhAva rAkhI e bhUlanI kSamAM paNa ApI dIdhelI cha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir junI-navI peDhI vaccenI vicArakhAI-thisa bAditA saMge temaNe lakheluM-' A father 's dreams about one of his sons outshining the whole world and bringing reflected glory on himselt are one of the most precious of his possessions. And if you ask me, the most futile of his possessions; if you ask me further the most injustifiably tyrannical of his tendencies, Has not a grown up son his own dreams, his own ideals, his own sense of what the world is like, his own way to make, his own life to lead ? should he not be free, when grown up, to deal with these as he can and wishes to? What right has a father's dreams to be an obstacle? That is ** my principle "dva. Ama, be peDhI vaccenA vicAranataranI bAbatamAM emanI vicAraNA yuvApo ne nyAya kare tevI samaka hatI. 92 Ama, vividha viSayo, zAstro, muddAo ane kSetra vizanI, jeTalA maLyA che teTalA bAvana jeTalA apragaTa patromAM, upasatI emanI saMgIna ane samRddha vicArasRSTi emane nahanI jema ke pracaMDa manoghaTanAzALI vyaktitva dharAvanAra ' bahuzruta vidvAnanuM biruda apAvI jAya che. emanuM vilakSaNa vyaktitva ne samRddha sarvAMgI vicArazakti A patrAmAM teA pragaTa thAya ja che, paNa emanA jIvana ane sAhityane samajavAnI cAvI paNa A dastAvejI mUlya dharAvatA patrA pUrI pADI jAya tevuM ne teTaluM. mAmalakSI tattva e dharAve che. semyucyula jAna kahe che te .. ta 78 meTA dohitra zrI. rAjubhAI hI. ThAkAra paranA tArIkhanA nirdeza vinAne i. sa. 1950 nA putra. ba. ka. ThAkAranA nAnA dohitra zrI. gajendrabhAI ThAkoranI mulAkAtanA AdhAre. vaDAdarAthI tA. 12-6-1933 nA roja nAnA dohitra para lakhAyela putra. For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dha % ma. mAstara (madhu ma ) In a man's letters his soul lies naked nuM vidhAna ba. ka. ThAkoranA A patro mATe che sAcuM paDe che, kema ke emAM temanuM hRdaya kazA ya ADaMbara ke paridhAna vinA khulluM paDeluM daSTigocara thaI zake che. A sarva daSTie emanA A apragaTa patronuM mulya emanI mAnasika AtmakathAnI garaja sAre teTaluM bahumUlyavAna che. emanuM ja vidhAna che ke je prajA sAcA pUjyane badale bIjA vAmaNA mANasane mahApuruSanA pade sthApIne temane adarya Ape che te prajA pachI kALe karIne pUjya mahApuruSone pedA karavAnI zakti gumAvI bese che. cAle, ApaNe e bhUla na karIe ne e mahApratibhAzALI pracaMDa vidyA-sAhitya-manISI citakane temanI janma savAzatAbdI TANe sAdara vaMdIe ne artha ApIe. jo ke emaNe te eka kavitAmAM AmalakSI rIte gAIne pitAne jIvana saMtoSa vyakta karyo che.' 81 ne AzA hatI ATaluM jIvavAnI na sevA phara nAmanA ATalInI juvAnI vize ye na sattA samRddhi na kIrti taNe moha mAhno pharsTa ke kumArge saraMtA ya nA Teka cUkyo thayo cha TaTAra jarA khAI keze. For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org naitika mUlyA ane samAja-sudhAraNA aMge Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAmI sahajAnaMdanA prayAsA' raseza jamInadAra+ itihAsa eTale zu? itihAsa e jJAnane viSaya che. jJAna e mAnavIne bhUtakALamAM thayelA anubhava che. tethI bhUtakALamAM banelI ghaTanA jJeya che. jJAtA e ghaTanAne jANavAnI icchA rAkhanAra jijJAsu che, AvI jijJAsu-vyakti je vicArI-vaSNunA prastuta kare che temAM jJAna samAyeluM che. Ama jagatanuM tamAma jJAna mAnavInA bhUtakALanA anubhave nA sa'cayarUpa che. A dRSTie tihAsanA abhyAsa eTale jJAnanI sAdhanA A sAdhanA sthaLa ane kALanI maryAdAmAM rahIne vizeSarUpe anukULa rahe che. TrakamAM, itihAsanuM kArya mAnavIe karelA puruSArthanI mImAMsA karI tenuM arthaghaTana karavAnuM che. Ama, itihAsa e AkhA samAjanuM itivRtta ka sahAnaMda svAmIne thayelA anubhavo Aje ApaNA mATe jJAna che. emanA jIvana daramyAna ghaTelI ghaTanAe te taiya che ane ApaNe sahu jJAtA chIe. jJAnanI sAdhanA sthaLa ane kALanI maryAdAmAM vizeSa zakya che. tadanusAra ahIM sthaLa gujarAta che, ane kALa svAmI sahAna nI jIvanakALa eTale 18mI-19mI sadIne sadhikALa che. sahAnada karelA puruSArtha nI mImAMsA ane tenuM arthaghaTana te ApaNA mATe itihAsa che. samAjanuM prativRtta eTale itihAsa ApaNe joyuM ke itihAsa e AkhA samAnuM prativRtta che, te dharma e samAjanuM dhAraka paribaLa che, tA zikSaNa enA vikAsane vaicArika bhUmikA pUrI pADe che, ane atha bhautika sAmagro sa'prApta karAve che. Ama, samAja dharmAM zikSaNa arthe itihAsanI ghaTanAone samajavAmAM sahAyabhUta thAya che. A badhAM tattvA saMyuktarUpe samAjanI imAratane sudRDha banAve che. AthI A kSetromAM thayelAM piravata nAnA abhyAsa RtihAsanirUpaNu mATe jarUrI che. ' svAdhyAya'- pu. 30, aMka 12, dIpeutsavI-vasaMtapaMcamI aMka, kaTobara, 199-2 jAnyuArI 1996, pR. 9-108, * gujarAta yunivarsiTInA itihAsa vibhAga dvArA AyeAjita dvidivasIya sa`goSThi 19mI ane 20mI sadInA gujarAtamAM samAjasudhArake ane samAjaparivatananI dizA '(7-8, 4-94 )mAM AThamI eprile vAMcelA nibaMdha sudhArA-vadhArA sAthe, AyojakAnA saujanyathI + bI-10, vasu epATa menTasa, zrI pelesa sAme, nAraNapurA, amadAvAda 680013. A muddAnI vigatavAra carcA mATe jue!: jamInadAra raseza, itihAsaH sa'panA ane sa'zAdhano, gujarAta vidyApITha, amadAvAda, 1989, pRSTha 7 thI 9. dhu mAhitI mATe jue : jamInadAra, ejana, pR. 71 ane 75 For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meza jamInadAre ahIM samAja gujarAtane che, saMpradAya svAmInArAyaNane che, sahajAnaMdanA pravAse e zikSaNa che ane saMpradAyanA adhikAna mATe baMdhAyelAM maMdire Arthika bAbatone samajAve che ane A cAraya saMyuktarUpe tatkAlIna samAjanI ImAratanuM eka citra ApaNu samakSa prastuta kare che. AthI svAmI sahajAnaMdanA jIvanakALa daramyAna gujarAtamAM thayelAM parivartanane abhyAsa ItihAsanarUpaNamAM upayogI banI rahe che. gujarAtanI paristhiti (sAMskRtika)-aDhAramI sadInA uttarArdhamAM ane ogaNIsamI sadInA prathama caraNa (1753 thI 1825) daramyAna gujarAtamAM sAmAjika Arthika dhArmika ane rAjadvArI UthalapAthale cAlyA karatI hatI. gujarAtamAM solaMkI-vAghelAonA asta pachI eka tarapha gujarAtanA sulatAnI zAsako, te pachI dilhInA pAdazAhanA sUbAo tathA marAThI rAjavahIvaTa daramyAna ane bIjI tarapha traNasethI ya vadhu rAjyanA vahIvaTa daramyAna gujarAte koI sthiratA anubhavI nahIM. A samaya daramyAna gujarAtamAM dharma ane saMskRta upara aneka AkramaNa thatAM rahyAM ane samAjajIvana upara enA pratikULa pratyAghAta paDatA rahyA. samagra gujarAtamAM trAsa ane bhayanuM vAtAvaraNa prasarI gayuM hatuM. gurjara samAja bhIru ane saMkucita manodazAvALa banI gayuM hatuM. saMskAra-pravAha kSINa thatA jatA hatA. jAnamAla ane dharmanI salAmatI jokhamAI hatI. prajAjanAmAM vahema ane ajJAna vyApaka banyAM hatAM. strIonI Ijajata-AbarU paNa salAmata na hatI. bALalagnanI bolabAlA hatI ane vidhavAvivAha azakaya hatA. dIkarIne janma zAparUpa gaNAtuM hatuM. maMtrataMtramAM lekonI zraddhA vadhatI jatI hatI. vipAravA gujayane vikAsa thaMbhI gayA hatA. jJAnaprAptinAM sAdhane ke vyavasthita keLavaNune abhAva pravate ho. kalA-sAhitya-vijJAnane vikAsa rUMdhAI gayA hatA. tyAre mAtra dhamane thoDo dhabakAra, prajAjIvananI nADamAM tanyane gheDa paNa rAkhavAha prasarAvI, prajAne beThI rAkhavAnA thayAsa karato hate. gujarAtanI paristhiti (rAjakIya)-AvI sAMskRtika kaTokaTI javAre gujarAtamAM hatI tyAre rAjakIya kSetre koI sthiratA pravartatI na hatI. gujarAta upara tyAre eka tarapha marAThAzAsanane prabhAva hatA, te bIjI tarapha traNane chAsaTha hindu-muslima rAjyone svArtha prerita prabhAva che. A badhAM rAjyanA zAsakonI sthiti dayAjanaka hatI. AmAM vizeSa prabhAva marAThAone-gAyakavADone hate. jo ke sarvopari sattA pUNenA pezvAonI manAtI hatI. paraMtu gujarAtanA keTalAka vistAro upara vahIvaTa pezvAnA mAMDalika gaNAtI gAyakavADanA hAthamAM hatA. A badhA rAjakartAo paraspara satata jhaghaDatA rahetA hatA. 3 gujarAtanI AvI DAmADoLa paristhitine suMdara citAra zeTha maganalAla vakhatacaMde amadAvAdane itihAsa" (prathama AvRtti 185ane punarmudraNa gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda 1975)mAM ApyuM che. te kRSNalAla mahArAje " kaLikALano garabe" (1817) nAmanI kRtimAM A samayanI paristhitinuM sa-rasa varNana karyuM che. pArekha hIrAlAla tribhuvanadAse paNa 'arvAcIna gujarAtanuM rekhA dazana' ( khaMDa 1, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, prathama AvRtti 1975)mAM dezanA saMdarbhamAM gujarAtanI paristhitinuM ThIkaThIka varNana karyuM che. For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org naitika mUlya ane samA-sudhAraNA aMge svAmI sahajAtakanA prayAsA marAThAsamayanI mulakagIrI, InnarApaddhati vagerethI prA taMga AvI gai hatI. ijAradArA prajAne rADatA hatA. ceAtha ane saradezamukhI udharAvanArAonA trAsanI koI maryAdA na hatI. rAjyanA sUbAonA cADiyAe prajA pAsethI puSkaLa paisA paDAvatA hatA. kAThI garAsiyAonI lUTaphATa dATa vALI dIdhA hatA. ' mAre tenI talavAra 'nuM rAjya pravatuM hatuM. prAnA A nAdane sAMbhaLavAnI zAsanakartAAne kurasada na hatI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A paristhitimAM gujarAtanAM tana-mana-dhana veDaphAI jatAM hatAM. zAsakA nabaLAI ane nirAzAmAMthI bacavA svarakSaNa athavA aMgata svArtha khAtara ekabIjAneA cheda uDADavA trAhitane kumake khelAvI potAnI paristhitine vizeSa parAdhIna banAvatA hatA. AvI paristhitimAM trIjo pakSa phAvI gayA ane vepArArthe AvelI iMgleMDanI isTa inDiyA kaMpanInA cAlakoe AnA pUrA lAbha UDAvyo. 1802mAM varjhanI sadhithI pezvAIne rAjakSaya lAgu paDyo, jene ajma 1818mAM pezvAInA aMtathI AvyA. A sAthe gujarAta upara aMgrejo sarvApari banyA. jo ke rAjAzAhI rAjyonI AMtarika parantu niyaMtrita svataMtratA cAlu rahI.4 95 gujarAtanI paristhiti (sAhityika pravAho)-aMgrejonA sa'pa'nI asaro gujarAtanAM samAja, dharma, sAhitya, zikSaNu, rAjakaraNa, upara thavI zarU thaI ane tethI itihAsanAM piramANuA badalAvAM zarU thayAM. aMgrejonI sattA-sthApanA pachI gujarAtanI prajAe thADIka zAMti anubhavI ane thoDIka nirAMtanA zvAsa lIdhA. pazcimI vidyA ane keLavaNInA prakAza phelAvA zarU thayo. Ama, aMgrejonA sapa-sahavAsathI prajAjIvanamAM parivarta nA thavAM zarU thayAM. sauMparka sahavAsathI thatA pheraphAronI jhaDapI asara vicArA upara thAya che, ane sAhityamAM te zabdarUpe pratibiMbita thAya che, arthAt sAhityasvabhAvataH tenA samayanuM pratibiMba jhIlIne rajU kare che. eTale ke vicAramAMthana ane parivartita samAjavananI prabaLa chApa sA{hatya upara paDe che. gujarAtanI asmitAne jAgRta karanAra paribaLAmAM sAhitya, zikSaNa ane samAcArapatrone kALA mahattvanA gaNI zakAya; kAraNu A mAdhyama dvArA ja te pachI samAjadharma -sudhArAnA unmeSo anubhavAyA che.pa gujarAtanI paristhiti (dhAmi kaiM madhana)--sAhityanI asara mukhyatve buddhijIvIe upara vizeSa thAya che. tyAre dhArmika-pravRttionI asara truddhimAna bhakto ane zramajIvI zraddhALuo upara thAya che. AthI have ahIM gujarAtamAM dhaTelI dhArmika dhaTanAomAMthI ekanI mImAMsA karIzuM; kAraNu rAjakIya nagRti sAthe sAmAjika jAgRti jarUrI che ane tenA pAye che dhArmika jAgRti. dhArmika punarutthAnanuM mukhya prerakabaLa hatuM vidharmI mizanarInI vidhAtaka pravRttio. 1 bhIru, bhayaMtrasta ane hatAza banelI gujarAtanI prajAne sAMskArika dRSTie beThI karavAnuM abhUtapUva kArya ogaNIsamI sadInA AraMbhanA traNa dAyakAmAM (1800 thI 1830 sudhI) karyuM" 5 vadhu vigata mATe, jue ejana, pU. 43. 6 jue mAhitI mATe, ejana, pR. 44-45 4 jue : jamInadAra raseza, svAdhInatA sagrAmamAM gujarAta, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda, 1989, prathama AvRtti, pR. 42-43. For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 96 raseza jamInadAra ayeAdhyA najIkanA chapaiyA gAmamAM 1781mAM janmelA dhanazyAma nAmanA yuvake sahajAnA~da svAmInA svarUpe (1800mAM gujarAtamAM Agamana ane 1830mAM zrIjIcaraNe padhAryA ). nArAyaNamuninuM kArya -- arAjakatA aMdhAdhUMdhI ane AcAralAkhanA bhayAnaka bAhupAzamAM sapaDAyelI gujarAtanI prajAnA hAtha pakaDIne dharmanA pracAra dvArA temaNe nItipracAra, AcAraprasthApanA, samAjasudhAraNA ane jJAtibhedanivAraNanuM aAkika kArya karyu. vaDatAla, amadAvAda ane gaDhaDAmAM vaivasa pradAyanAM madirA sthApIne tathA samagra gujarAtamAM dharma yAtrA dvArA nItiAcAranA upadezA ApIne eka tarapha emaNe dhama jIvananA sthagita pravAhone nirmaLa rIte vahetA karyA, tA khIjIbAju UMcanIcanA bhedabhAvanAM dUSaNane DAmIne gunegAra ane aspRzya gaNAtI vividha jJAtione dharmapideza ApI jIvanasudhAraNAMnAM amRta pAi te samAjasudhAraNAnuM AdratIya kArya karyuM. dha glAninA A samayamAM temaNe lokomAM ezvaravAdanI bhAvanA sudaDha karI. dharmanA nAme prajAmAM ghara karI gayelAM dUSaNA dUra karyAM. potAnA saMpradAyamAM musalamAna, pArasI, zudra sahune premathI AvakAryA--apanAvyA. ThAkaraDA ane bAraiyA jevI mAthAbhAre kAmAne sanmArge vALI. Ama, dharma pracAraka nArAyaNamuni jIvana samarpaNlR karI gayA leAkAhAraka tarIkenuM- samAjasudhAraka tarIkenuM.7 ghanazyAmanu' prAraMbhika jIvana : uttara pradezanA vikhyAta yAtrAdhAma ayeAdhyA pAsenA, sarayU nadInA kAMThALa vistAramAM AvelA, chapaiyA gAmamAM brAhmaNukuTuMbamAM dhanazyAmanA janma saMvata 1837nA caitra suda navamIne divase ( 2, 4. 1781)-rAmanavamIne divase thayA hatA. emanA pitA dharmadeva vAraSTha paMDita hatA ane mAtA bhaktidevI premanA sAgarasamAM hatAM. nAnapaNathI ja dhanazyAmane ( amara nAma harikRSNa ) ma`diranI mulAkAte javAnuM, dharmagraMthAne vAMcavAnuM, dharmasabhAomAM upasthita rahevAnuM ane AdhyAtmika beThakomAM joDAvAnu sahaja rIte phAvI gayuM hatuM. paNa A badhI kriyA prakriyAthI temane Atmasa tASa nA thayA, emanI jJAnasaMprAptinI icchA paritRpta nA thai ane tethI mAtra agiyAranI vaye 1792mAM mAtApitAne vizvAsa sapAdana karyA vinA ja bhagavAna mruddhanI jema mahAiinaSkramaNu svarUpe gRhatyAga karI gayA. sAdhu-saMtA-sAdhako-tapasvIonA prerA- proSakasthAnasamA himAlayamAM sau prathama dhanazyAma paheAMcyA. have tA nIla kaTha nAmathI oLakhAvA lAgyA ane tyAMthA tapa, tyAga, dharma, jJAna ane yoganI pacamArgI sAdhanA sAruM pagapALA samagra dezamAM sAta varSa sudhI ghUmyA ane jIvana jIvavAnI kaLAnA pratyakSa anubhava meLagyo. A saptavarSIya jJAnayAtrA dvArA nIlakaOM vividha sa MpradAyanA AyAryA ane upadezakone jIva, Izvara, mAyA, brahma ane parabrahma vize prazna pUchatA rahA, teAya. aMtaHkaranA ajapA dUra thayo niha. * enjana, pR. 44-45. 4 sahAnada svAmI vize vadhu mAhitI mATe jue : ( 1 ) pArekha, maNilAla jI., zrI. svAsInArAyaNa, rAjakoTa, 1937, prathama AvRtti. (2) ve, eca. TI., lAIpha eNnDa kliAsAphI oNpha zrI svAmInArAyaNu, bAcAsaNa, prathama AvRtti, 1967. ( 3 ) cAjJika, jayendrakumAra e., dhI klAsAphI k zrI svAmInArAyaNa, amadAvAda, 1972, prathama AvRtti. ( 4 ) vyAsa, razmi tribhuvanadAsa, pIeca DI. ne mahAnibaMdha, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa, For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir natika maLyo ane samAja-sudhArA ane rAmI sahajAna'nA prayAsa che nIlakaMTha banIne dezayAtrA-Ama, dezayAtrAthI-bhAratamAthI nIlAThe meLavelA anubhavee emanuM evuM te dhaDatara karyuM ke pariNAme dUSaNe sAme ahiMsaka paDakAra che ke, natika pAtratA saMpAdita karI, samayane abhigama keLo, aparigrahanI bhAvanAthI ajita thayA ane adhyAtmanA ucca Adarzo aMke karyA. A badhuM chatAM megya guru hAtha nA lAgyA. AthI uddabhavelI nirAzA sAthe nIlakaMTha mAMgaroLa pAsenA lejapura gAme saMvata 1856nA zrAvaNa vada ane divase (21.8.1800) AvI pahoMcyA, ane rAmAna svAmInA AzramamAM rahIne adhyAtmayAtrAne pUrI karI. vIsanI vaye saMsAratyAgI banIne, svAmI rAmAnaMdane gure banAvIne, bhAgavatI dIkSA grahaNa karI, saMvata 1857nA kAtika kAla ekAdazIne budhavArane divase (28.10.1800). thoDA samayamAM ja nIlakaMThanuM hIra pArakhIne svAmI rAmAnaMde pitAne satsaMganA vaDA tarIke emanI nimaNuka karI, ane sahajAnaMda tathA nArAyaNamuni nAma dhAraNa karAvyuM tathA vaiSNavamArgane uddhavazAkhAne svAmInArAyaNa saMpradAya tarIke daDha karyo ane guru rAmAnaMdanA nAnakaDA satsaMgane pitAnI vinamratAthI ane vaya anAthI vizALa saMpradAyamAM parivartita karyo. AcAryapade rahIne sahajAnaMde Adarza ane premALa zikSaka tarIke prabhAvazALI zreSTha netA tarIke, vaNathAkayA vaMTamA tarIke tathA aparaMrata samAjasudhAraka tarIke traNa dAya sadhI avirata kArya karIne saMvata 1886 nA peka zukala dasamIne maMgaLavAranA divase (28.6. 1830) brahmalIna thayA.9 : dhamapIThikA AdhAti samAjasudhAraNAnA dAyakAnA AcAryapada daramyAna sahajAnaMde sAmAjika ekatAnI sthApanA karI, nAtajAtanA bhedabharamane mITAvI dIdhA. jIvanamAM parizramanuM gaurava punarsthApita karyuM ane cAritryazIla vyaktitvanuM nirmANa karyuM. A mATe emaNe dharmanI pIThikAne-adhyAtmanI bhUmikAne netika sahAro laIne gujarAtamAM viziSTa prakAranI samAjasudhAraNAnuM apratima vayaMgyuM ane aupacArika rIte baMdha karyA vinAnuM be AMdolana saphaLa rIte calAvyuM. A mATe svAmI sahajAnaMde AMdolananA adhiSThAna tarIke Thera Thera bhavya maMdiranuM nirmANa karyuM ane tyAM bhedabhAva vinAnA satsaMgIone ekaThA karyA, dharmaniSTha sAhitya mAraphate samAjanuM pAtra samRddha ane ghaTTa karyuM ane ahiMsaka yajJo dvArA sAmAjika paraMparAone kasudaDha karI tathA naitika mUlyonI prasthApanA karI dUSane DAmI dIdhAM. hakIktamAM samAjamAM jaDAM mULa nAMkhI gayelAM paNe sAme sahajAnaMda jehAda jagAvI ane sAmAjika vidhividhAna tathA dhArAdheromAM AmUla parivartana lAvI samAjaparivartanane ziva-suMdara kArya karyuM. zAstro ane dharma paraMparAonuM jatana karyuM, saMrakSaNa karyuM ane temAM gRhIta mULa hArdane prajA pratyakSa karyuM". emaNe jema samagra bhAratanuM bamaNa nIlakaMTha tarIke karyuM hatuM tema sahajAnaMda tarIke samagra gujarAtamAM vicaryA, gAma ane nagaranA lokone saMparka prasthApIne dharma-samAja-sudhAraNAnuM viziSTa vyavasthAtaMtra goThavyuM. Arthika daSTie ane sAmAjika rIte vividhatA dharAvatA badhA vargone, lekone pitAnA kAryamAM umaMgathI jotarIne sahajAnaMda sAmAjika ekatA ane dhArmika utsAha pravartAvyAM. ( 9 vadhu vigata mATe ja ravA 13 pAine AtanA baM, For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org raseza jaMsInadAra sa'pradAyanu sAhitya-zabdanI zakti sakSama che, " alaukika che ane camatkArika pazu. AthI te zabdane brahma kahyo che. brahmA tA sarjanahAra che tema zabda paNuM sarjakazakti dharAve che. zabda khelAyelA hoya ke lakhAyA--chapAyA pachI va cAyelA hoya, vicArAmAM vamaLA sarjIne dhArI asara upasAvaiM che. jagatanI ghaNIbadhI krAntionA mULamAM rahelAM aneka kAraNeAmAM eka kAraNlR zabdo dvArA vyakta thayelA vicAre che. arthAt lakhANA mAraphate prajAcetanAne sakArI zakAya che.10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke!! svAmInArAyaNathI suprasiddha sauMpradAyanAM mUlasAhityanuM A dRSTie mUlyAMkana karIe. sapradAyanA srotasamA sAhityamAM mukhya che ' vacanAmRto ' ane ' zikSApatrI '. vacanAmRtAnI pasaMrda karelI sa MkhyA 273 che. savata 1876thI 1882 daramyAna svAmI sahajAna de gaDhaDA (184), saphara'gapura (18.), kAriyANI ( 12 ), lAMyA ( 18 ), pAMcAla ( 7 ), vaDatAla (20), amadAvAda (8); asalAlI (1) ane jetalapuramAM (5). ApelAM praznottararUpa pravacana che ke tenA sArarUpa saMcamAyelI sAhityasamRddha che. A pravacaneAnuM viSayanI daSTie vibhAjana A pramANe thai zake : sva (9), * AtmajJAna (15), vaisagya (20), bhakti (40), svarUpajJAna (77) ane sarva dezIya samajaNu (113). A sauMpradAyanA mULabhUta siddhAntAne samajavAmAM A 'vacanAmRta ' mahattvanuM sAdhana che. A vacanAmRtA AptavAya che. ane itihAsamAM AptavAyanuM mahattva svIkArAyelu che. Ama te sahajAna de gujarAtanAM ghaNuAM gAmeA ane nagarAmAM samaye samaye ghaNAM pravacana ApelAM, paNa emAMthI mahattvanAM pravacana upayukta nava sthAne dhyAnamAM rAkhIne saMgRhIta karyAM. che. A vArtAlApeA tArIkhavAra che,, ane sAdhue tathA bhaktonI sabhAmAM pUchAyelA praznonA uttararUpa A vicAre che. AthI tenA saMgraha viSaya pramANe nathI paNa nivArI pramANe che. . A pravacaneAnuM sa`pAdana emanA cAra variSTha ziSyA--sarvazrI gopALAnada svAmI, muktAnaMda svAmI, sukhAnaMda svAmI ane nityAnaMd svAmI--e karyuM che. : A pravaMcA uparAMta 21ra graMthapramANu * zikSApatrI' nAmanI saMskRta racanA che, A nAnakaDuM pustaka 'satsaMgIjIvanam ' nAmanA vizALa graMthane aMtagata bhAga che. * satsa*gIjIvanam 'mAM kula pAMca prakaraNa ane kula 176ra7 leAka che, sahajAnaMda svAmInI sIdhI dekharekha heThaLa emanA nnidAna-sAdhuee AnuM saMkalana karyuM che. sahajAnaMde jaNAvyuM che tema A graMthamAM bhAgRvatadharmanA dhArmika AdhyAtmika ane AtmavidyA saMbaMdhita muddAo samAviSTa che. zikSApatrI 'mAM A saMpradAyanA anuyAyIo mATe pharaja ane sadguNNA aMgenAM vidhividhAna che. . samAjajIvananAM mahattvanAM dareka kArya vizenuM naitika ane AdhyAtmika mArga darzana sacoTa ane sakana rIte . gAgaramAM sAgara 'nI jema nirdiSTa che. arthAt sAdhuo, brahmayArIo, gRhasthIo, strIo ane sAmAnya anuyAyI, jee tyAga ane nItinuM jIvana jIvavA Icche che emanA mATe AcArasaMhitAnuM lAdhavapUNuM arthAt sUtrAtmaka saMkalana ' zikSApatrI 'mAM che. " 10 jue jamInadAra raseza, svAdhInatA, sathAmamAM gujarAta, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda, 1989, prathama AvRtti, prakaraNa bIjuM', For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir natika mUlya ane samAja-sudhAraNa aMge svAmI sahajAnaMdanA prayAso hae sahajAnaMdanI aitihAsika daSTi-kAlanA pravAhamAM mAnavakAnuM darzana karAvavAnuM kArya aitihAsika dRSTinuM che. A daSTithI thatI pravRttionI noMdha atharvavedamAM jevI prApta thAya che, tenA mata mujaba bRhad dizAmAM gati karanAra samAjanI sAthe gAthA, nAzasaMzI' purANa ane ItihAsa paNu gati kare che. Ama, bhAratIya etihAsika daSTimAM nAnImoTI gAthAo (daSTAnta.) mAnavasamAja ke vyaktinAM satkAryonI prazaMsA ane dukAyenI niMdA nArIsaMzI), sRSTinA sargathI pralaya sudhInI naisargika ane mAnanI pravRtti (dezavatAM purANA), tathA vaMza ane vaMzAnucaritanI vIgate (ApatA itihAsa) nI gaNanA thAya che. "gAthA, nArasaMsaMzIpurANo ane itihAsanI pravRtti aMhatI dizAmAM thatI DrAtyanI gati sAthe saMkaLAyelI hoI hatI dizAne. artha vikasatI dizI thAya ane temAM manuSyanA vividha vikAsanI paraMparA sAthe itihAsada saMkaLAyelAM hovAnuM abhipreta jaNAya che. bhAratIya dharmaparaMparAnA veda, tripiTaka ane sAhityamAM jJAnanI carcAsaMdarbhe praznottarI paddhati jANItI che; eTale ke pravacanapaddhatine viniyoga emAM thAya che. A paddhati ApaNane vacanAmRta "mAM jevI prApta thAya che. kayAM ane kevA saMjogomAM kayA praznonA uttarArUpe sahajAnaMdanA vicArone AvirbhAva thaye tenI kAlAnukramIya vigato A pravacanomAM sacavAI che. A vigate jaina Agamo ke bauddha tripeTako ke anya AgaparaMparAnI paddhatithI ApavAmAM thI che A paraMparAmAM mukhyatve mukhya vyaktinA zabda taimanA ziSyasamUhe ke adhika zretAoe sAcavyA hovAnuM spaSTa thAya che. Ama, bhAratIya paraMparA pramANe tauyAra thayelAM A "vacanAmRtamAM bhAratIya aitihAsika nara tema ja paribhASA prAyelAM spaSTa dekhAya che. 12 itihAsanA mukhya kAryanI Ama aMgabhUta vicAraNA tathA te prakArano AcAranI spaSTatA hovAthI svAmInArAyaNa saMpradAye viveka sAcavIne tenA dhyeyanI pUrti mATe dhividhe. TUMkaranuM sAhitya saIne tene pracAra karyo che. sata-asatane viveka vAparIne, avaMguNa tyAgIne guNagrAhI pravRtti AdaravAne pariNAme sAMpradAyika dRDhatA svabhAvika rIte vadhatI rahI che. 6 : ' ' ' ' * itihAsanI A nArAaMzI pravRtti-prakriyA tapAsAM dareka, sAmAjika samuha pitAne anukuLa vastuo ane vicArone sAcavIne ane tene TakAvI rAkhIne pitAnA samAjanAM pratIkone daDha karavA sAru satyAsatya prayogo karatA jovA maLe che; = A prakAranA 11 15 kAMDa, 1 sUkta, tame maMtra. A kAMDa 'vAtyAkAMDa' tarIke oLakhAya che. ahIM vAtyane parabrahma svarUpa gaNIne brAyanI vividha pravRttionuM varNana karavAmAM AvyuM che. zrAvya athavA trAtAsa: e travedathI jANItA satyAcaraNavALA devanI hakIkateM ve kaLathI "sira che ju mahetA, 2. nA itihAsanI vibhAvanA, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda, 1982, prathama AvRtti, 5. 8,1827). - - - - 12 vacanAmRta, 16, saMvata 1876, mAgasara vaida 6, gaDhaDAM ; tathA vacanAmRta 17 ane 18, 1876nA mAgazara vada 5 ane 6, gaDhaDA; tathA vacanAmRta 21, saMta 1876 poSa suda 4 gaDhaDA vagere. For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1. www.kobatirth.org seza jamInadAra tihAsanuM baLa je te samAjamAM ghaNuM hrAya che, jenI pratIrthAta sahajAnaMdanAM lakhANA ane pravacanA tathA prakriyA ane patimAM thAya che.13 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir leAkAhAraka samAjasudhAraka H surata nAtiyukta samAjavyavasthAmAM sudhArAo mAraphate samAjamAM parivartana lAvavAnI prakriyA ghaNI muzkela che. ekaladokala vyakti AjIvana bhekhadhArI banIne kAya kare to paNa sAdhyasiddhi prApta karI zake nahIM. gatizIla vyaktitva dharAvatA netAnA mArgadarzana heThaLa samAjasevakonuM eka jUtha saMbhava che ke samAjasudhArAnA kSetre kazuMka dAyItvazIla kArya karI zake. pa dharma dhAre te samAjamAM sAhajaka parivartana lAvI zake; kAraNa bhAratIya AmaprajA dhArmika vadhAre che ane jIvananA pratyeka kAryamAM avAranavAra dhArmika vidhividhAna ane vyavahAramAM rata rahe che. nIlaka'4. jyAre gujarAtamAM AvyA tyAre ahIMyAM samAja ane rAjayanI gatividha aTakI gaI hatI. marAThI zAsananA ane rAjAzAhI rAjyAnA vahIvaTathI prajA trasta thai gaI hatI. salAmatI zodhI jaDe tema na hatI. samAja vizeSa custa banyA hatA. talavAranuM sAmrAjya pravartamAna hatuM. kAyadA ane vyavasthA upahAsamaya banyAM hatAM. sAmAjika ekatA ane dharmapracAra akalpanIya hatAM. . AthI paraMtu ogaNIsamI sadInI zarUAtathI gujarAtI samAja parivartananA vividha tabakkAomAMthI pasAra thaI rahayo hato. A mATe anya koI dharma-samAja-sudhAraka karatAM sahanana virazeSa javAbadAra hatA. dharmI lAkA mATe teo Izvara-preSita mahAna dharmopadezaka hatA pazu parivartanavAdanI preraNAvALA loko mATe sahAna da samAjasudhAraka tarIke upasI rahyA hatA. te ke sahajAna"danA samA parivatananA prayAseA para parita na hatA e nAMdhavu' joie. temaNe sahu prathama dhama pracAra ane krama sudhAraNA prati dhyAna kendrita karyuM ane te sAthe dharmanI AcArasaMhitA mArate sAmAjika mUlyo ane nItimattAnAM dhAraNAnI himAyata karIne samAjapakSitananA krAyane potAnuM dhyeya jIvanadhyeya banAvyuM ema * vacanAmRtA 'nA adhyayanathI spaSTa thAya che. sakSApatrI' paNu, A daSTie, kevaLa dharma gra Mtha banI nA rahetAM ane a darzAve che tema ( zikSA=zikSaNu ane putrIma tha) te zikSaNunA graMtha banI rahapo. arthAta dhArmika bAcArasahitAnA amala sAthe samAje kevI rIte zAMtipUrNa taMdurasta ane ahiMsaka jIvana jIvavuM eka e tenI tAlIma A graMthanA mukhya uddeza hAvAnu` samajAya che, 14 naitika mUlyonA anurAdha-anubhavathI sahAnaMda svAmIne spaSTa samajyuM hatuM ke mAnathI buddhijIvI vicArazIla ane samajadAra hrAI kAi sapradAya ke naitika dhAraNanuM enI pAse 13 svAmInArAyaNanI aitihAsika daSTi vize juo jamInadAra raseza, ' sahanana'da svAmInI aitihAsika daSi', sAmIpsa ( mA. je. vidyAbhavana, amadAthAda ) ekaTAbara 1989thI mA 1990, 4 126 thI 129. 14 juA * zikSApatrI ', sAta va For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naitika mukyo ane samAja-sudhAravA ane svAgata sahAnanA prayAsa AMdhaLuM anukaraNa karAvI zakAze nahIM. emanI spaSTa samaja hatI ke kaMIpaNa kAnUna ke saMpradAya Akhare to mAnavInA vikAsa mATe che; nahIM ke mAnavI dharma ane kAnananA vikAsa mATe. dharmamaya jIvana mATe nItimattA karatAM sAMpradAyikatA vadhAre sarvagrAhI hAI sahajAnaMde pAradarzakatAthI pAmI lIdhuM ke saMpradAya ke dharma e mukhyatve vyaktigata bAbata che jyAre nIttimattA lAMbAgALAnuM sAmAjika asara karatuM paribaLa che. AthI ja, emaNe emanA satsaMgIone saMpUrNa utsAhathI ane pUrepUrI sabhAnatA sAthe nItiparAyaNatAnAM dhArAne anurUpa samAjajIvanane anurodha karyo; kAraNa ke koI paNa vyakti je naitika mUlyo anusAra vartate nathI te te samAjane svIkArya banatuM nathI. "zikSApatrI mAM A vicAro pAradarzaka rIte abhivyakti pAmyA che. sukha ane sAtvine samanvaya-sahajAnaMdanA upadezamAM naitika mUlyonuM kendrastha mahattava hatuM. arthAt satya ane sadakArya svAmInArAyaNa saMpradAyanAM be agraNI pAsAM hatAM; kAraNa satya eTale dharma ane te sadkAryanuM sAdhana hatuM. satyAcaraNa Akhare te mAnavI ane tenA sAmAjika-zArIrika paryAvaraNa vacce sumeLa sAdhavAne setu che. ema kahI zakAya ke jyAre vAtAvaraNa badalAya che tyAre nItinAM dhoraNe paNa badalAya che ane tadanusAra samAja parivartananI dizA paNa badalAya che. itihAsanuM A pAyAnuM lakSaNa che ane sahajAnaMda svAmI A pariprekSyamAM uttama itihAsa sarjaka hatA. aitidha emanuM samAjaparivartananuM baLa hatuM. A daSTie, sahajAnaMde prabaMdheluM satyAcaraNa samayabaddha sthaLabaddha ane paryAvaraNIya hatuM. badhA samaya mATe ane badhI paristhitimAM nirdhArita niyama anukuLa hotA nathI. baMne cheDAnA AgrahathI parivartanane pAmavAnuM kArya azakaya nahIM te muzkela che ane jyAre samAja badhI rIte baMdhiyAra banI gayo hoya tyAre te parivartana pratyAdhAtI banI rahe. AthI sahajAnaMdanI naitika vyavasthA madhyamamAgI hatI. arthAta sahajAnaMdanA, dharmanI pIThIkA upara AdhArita parivartananA prayAse badhI lAgaNIone neve mUkIne, nathI e sAdhu thavAnI himAyata karatA ke lAgaNInA pUramAM kheMcAIne sakhavAdanI tarapheNa karatA. hakIkatamAM sahajAnaMdanA naitika AdarzamAM A baMnene suMdara zivamaya samanvaya che. arthAta ekaluM sukha paNa nakAmuM che ane ekaluM sAdhutva paNa. 17 vyavahAru abhigama : pitAnA satsaMgIomAM AcAra ane vicAranuM sAtatya jaLavAI rahe te sAru sahajAnaMda samajapUrvaka "zikSApatrI'mAMnI vigato anusAra jIvana jIvavAne anurodha karyo ane gujarAtayAtrA daramyAna vakhatovakhata pravacane (vacanAmRta) dvArA teo netika mUlya vize vizada khyAvaTa paNa karatA rahyA. sahajAnaMdanuM spaSTa mAnavuM hatuM ke je te samAja mATe tatkAlIna mahAnubhAve pitAnI svAnubhavI vilakSaNa dRSTithI nItinAM je dhera prasthApita karyA hoya tene sArI rIte amala thavo joIe kAraNa ke te samayanA praznane sulajhAvavAmAM te dhera pramANabhUta banI rahe che. Ane 15 ejana tathA vacanAmRta, gaDhaDA, dvitIya koNa, 21, 16 'zikSApatrI', ple 120. 17 juo yAjJika jayendrakumAra, paryuMkata, 5. 158, For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 raseza jamInadAra, artha e thayo ke dareka samAje pitAnA samayanA khUba ja anubhavI mahAnubhAva pAsethI naitika mArgadarzana meLavavuM joIe. AthI ema sUcavI zakAya ke sahajAnaMdanI naitika vyavasthAmAM eka tarapha paraMparata nItiniyamone samAveza che te bIjI tarapha sthaLa ane kALa anurUpa navAM natikamUnA svIkAra mATenI zakyatA paNa svIkRta hoya. , A navAM dhArAdhAraze evA mahAnubhAve prabodhelAM hoya jenI dharma ane nItinA kSetramAM vicAra ane pracAranI anubhUti zaMkAthI pare heya. sahajAnaMda AvI vyakita hatA jemanuM jIvana anukaraNIya hatuM. dharmopadezaka tarIke ane samAjasudhAraka tarIka sahajAnaMdane abhigama vyavahAra ane samaya sAthe tAla milAva hate. emanI daSTi vizALa hatI. ema kahI zakAya ke dhArmika poThikA upara beThelA sahajAnaMda vyavahAru lokoThAraka hatA. AthI emaNe asta dhArmika samAjane sthAne parivartita samAjadharmanI himAyata karI. vyavahAru amalIkaraNane emane abhigama ane sthaLa-kALanI pAradarzaka samajanI dAM rue vicAratAM ema kahI zakAya ke etihya ane AptavAyane eTale ke tihAsika daSTinuM mahattva emaNe dRSTigocara karyuM hatuM.8 bhedabhAvarahita dharmopadeza: gRhasthI ane tyAgI satsaMgIo mATe zikSApatro"mAM nirdiSTa zikhAmaNanuM pRthakkaraNa sUcave che ke sahade bAhyopayorane sthAne dharma ane nIti saMdarbhe aMtara. bAbatanA kheDANuM upara vizeSa bhAra mUkyo che. sAdhu ke gRhasthI mATe pharajo ane kAryone ulekha karatI vakhate emaNe jJAti, raMga, saMpradAyane kaI bhedabhAve kayAreya vicAryo na hato. AthI te A saMpradAyanA anuMthAyIo kevaLa brAhmaNe ja na hatA paNa temanA aMga gumAM kaDiyA, suthAra, senI, mecI, harijana vagere kAmone paNa samAveza thayela hatA. Aje paNa A badhI kAma A saMpradAyamAM moTI saMkhyAmAM joDAyelI rahI ja che. pArasIo ane muslima paDyuM tyAre emanA satsaMgI hatA. Aje che ke AvI sthita nathI, khojA samAje paNa A saMpradAya svIkAryo hate. vaDodarA pAsenA chANa gAmanA svAmInArAyaNa maMdirane vahIvaTa eka tabakake harijane karatA hevAnI jANuM che. kAThI, ThAkaraDA, bAraiyA jevI che gunAhita komone paNa emaNe satsaMgI banAvI. harijane ane ahiMduo mATe A saMpradAyanAM dvAra kholavA jeTalI udAratA sahajAna de batAvI hovA chatAM huM emaNe jJAtiprathAvirodhI koI sakriya prayAso karyA hovAnuM jANumAM nathI. jo ke emaNe jJAtiprathAnA vicArane kayAre ya anumodana paNa ApyuM na hatuM. balaMka sahajAnaMda vibhinna sAmAjika ane Arthika jUthanA-cAhmaNe, pATIdAra, darabAre, kheDUte, vepArIo, kArIgare, muslimo- lokone potAnA saMpradAyamAM samAvIne emaNe eka prakAranI sAmAjika ekatA mANa. jJAtiprathAumUlana pratyenI emanI niSkriyatA saMbhava che ke teo paraMparita paddhatinA krAntikAraka uddhAraka na hatA. paNu AdhyAmika uddhAraka hatA, tene kAraNe heya. 19 strI-puruSa samAnatA : A saMpradAyamAM strIo ane puruSo mATe alaga alaga maMdiranI vyavasthA amalI banAvI ane strIo mATe alaga strI-dharmopadezakenI prathA zarU karI temAM te samayanI sAmAjika 18 "zikSApatrI " bleka 205; cAjJika, uparyukata, pR. 16. 19 pArekha maNilAla, upayuMkata, pR. 125 ane 282. For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naitika mUlya ane samAja sudhAraNA ane havAmI sahajAnaMdanA prayAse paristhiti jema javAbadAra hatI tema strIone samAjamAM pratiSThAne me apAvavAne hetu paNa hato. strIo bhAIonA maMdiramAM chUTathI jaI zakatI paNa bhAIo strIonA maMdiramAM jaI zakatAM nahIM. Ane artha e ke ekalA bhAIo mATe alaga maMdiranI vyavasthA na hatI. Ama karavA pAchaLa sahajAnaMda Azaya paristhitijanya te hate ja paNa baMne liMganA tyAgIe sahajatAthI brahmacaryanuM pAlana karI zake te hatA.0 * * alaga maMdiranI vyavasthA karI hovA chatAM ya sahajAnaMda strI ane puruSanI samAnatAnA prakhara himAyatI hatA. strIonI satI thavAnI prathA, vidhavAvivAhanI azakayatA ane bALakIne dUdha pItI karavAnI prathA sahajAnaMdanA samayamAM jaDAM mULa nAkhI gaI hatI. tyAra samAja A prathAmAM kazuM khoTuM che evuM mAnato na hate. sahajAnaMdane samajAyuM hatuM ke sAmAjika ekatAnA mULamAM A prathA ghA kare che ane tethI A dUSaNane nirmULa karavA teo gujarAtamAM te saphaLa thaI zakayA. A akkalahIna prathAne virodha karatAM temaNe gurjara prajAne spaSTa zabdomAM samajAvyuM ke A prathAthI ApaNe trividha pApa karIe chIeH (1) pitAnA kuTuMbanI vyaktinuM khUna, (2) eka nirdoSa bALakInuM khUna ane (3) eka abaLa nuM khUna. sAmAjika dhArAdhera anusAra ke dharmane kAraNe satI prathAne amalI banAvavA karatAM, sahajAnaMda spaSTa rIte sUcavyuM ke, vidhavAe kAM te punarlagna karavuM joIe kAM te Izvara-samapita pavitra jIvana jIvavuM joIe. AthI temaNe dhamAM vidhavAo mAnabhera jIvana jIvI zake te sArI tyAgI-strIonI (moTe bhAge "DozIo' zabda pracalita che) prathA zarU karI; eTaluM ja nahIM upadezaka ane zikSaka tarIke kAma karavAnI suvidhA paNa emaNe prasthApI. A tyAgI-strIonA mArgadarzana heThaLa vidhavAo ane sarvevAo dhArmika kSetre sArI pragati karI zakI ane A mATe ja emaNe bahene mATe alaga maMdiranI yojanA amalI banAvI hatI. 1 Azrama-vyavasthAmAM pheraphAra : bhAgavatadharma AdhArita emaNe pitAne saMpradAyanuM darzana goThavyuM te paNa teo aMdhaanukaraNa na hatA. temaNe bhAgavatadharma anusAra je koI upadeza Ape te, te samayanA lekajIvana sAthe tAla milAvatA hatA. teo dIrdhadaSTa, vicakSaNa ane dIrdhavicAraka hovA chatAMya emanA paga te dharatI sAthe-vartamAna sAthe joDAyelA hatA. arthAta teo kalpanAzIla na hatA paNa vyavahAru hatA. dharatInI sugaMdhanA bheru hatA. bhUtakALamAMthI emaNe preraNA jarUra meLavI, pUrvakAlIna dharmagraMthane abhyAsa emaNe jarUra kaye paNa upadeza te emaNe samaya sthaLa ane samAja ( saMjogo)ne anukuLa ja Apyo; ane sAmAnya janenI jarUriyAtAne, apekSAone, AkAMkSAone paNa najaraaMdAja na rAkhI. "vacanAmRta ne abhyAsa A bAbatane vadhu spaSTa kare che, AthI paraMparita hindujIvanamAM otaprota thayelI AjhAmI prathA (brahmacarya, gRhastha, - vAnaprastha ane saMnyasta)ne emaNe svIkAra nA karyo. paNa tatkAlIna samAjanA lokonA tAla 20 zikSApatrI, bleka 40. " karI 24 pArekha, upavuM ta, 5. 116 ane 17. For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rase jamIna ane laya dhyAnamAM rAkhIne be ja Aamone-gRhasthAzrama ( satsaMgIo mATe) ane tyAgAma (sAdhuo mATe)ne vicAra AcAramAM mUkyo. pravRtti ane nivRtti tarIke emaNe A be Azrama dhyAnamAM lIdhA. emane sapaSTa pratIti thaI hatI ke badalAyelI paristhiti anusAra cAra AzramanI prathAne amala tAkaka ane vyavahAru te na hato ja paNa paristhiti pramANe zakya paNa na hato. A prathAmAM cAreya tabakkAo eka pachI eka prApta thaI zakatA hatA. A mATe koI ko mArga ne hetetema ja dareka pitAnI IchA ke anukULatA mujaba ene anusarI zake tema na hatuM. brahmacaryAzramathI prAraMbha karIne gRhasthAzrama vAnaprasthAzrama ane saMnyastAzramanA ame koI paNa vyakti AgaLa vadhI zakatI. jyAre sahajAnaMde prabodhelA be AzramanI vyavasthAmAM AvI koI kamabaddha custatA na hatI paNa dareka vyakti baMnemAMthI koI paNa Azramane svIkAra karI zakatI. A vyavasthAmAM eka AzramamAMthI bIjAmAM ke bIje Azrama prathama svIkArI pahelAmAM javAnI sagavaDa hatI-avataMtratA hatI. arthAta dareka mANasa pitAnI IcchA ane svAbhAvika lAgaNIthI prerAIne koI paNa amane svIkAra karI zakatA ane manaphAve tyAre bIja AzramamAM paNa jaI zakate. alabatta, A baMne Azrame sAru emaNe alaga alaga dhAro ane pharajo nirNita karyA. dA. ta. tyAgIo mATe Izvarabhakti, jJAnaprApti, nispRhIpaNuM, Atmanigraha, sevA ane satata brahmacaryane amala; te gRhasthI (satsaMgI) mATe Atizya, dAna, garIba pratye prema ane anukaMpA, satata ughama ane duniyAdArIpaNuM. 22 varNaprathA vize -sahajAnaMdanA Azrama-vyavasthA aMgenA vicArothI taddana bhina vicAre varNavyavasthA vizenA hatA. teo vaNajhamAne anumodana ApatA hatA. temanI daSTie sAmAjika sthiratA mATe A prathA jArI hatI. emanuM mAnavuM hatuM ke vargahIna samAjane khyAla zekhacakalIne hatA. varNaprathAnI che ke emaNe himAyata karI hovA chatAMya vartamAnamAM pracalita custa ane bhedabhAvayukta varNaprathAnA teo sakhata virodhI hatA ane tethI ja sAdhu-gRhasthI mATe che ane nItimattAne nirdeza karatI vakhate zikSApatrI'mAM emaNe varNaprathA saMbaMdhI kA ullekha karyo nathI. eTaluM ja nahIM emaNe badhI komone dharmadhyAna mATe samAna ja gaNI. sahajAnaMdanI spaSTa samaja hatI ke janmathI koI paNa saMjogomAM varNavargane nirNaya thaI zake nahIM. samAjamAM je nyAyI vAtAvaraNa sthApavuM hoya te samAjanI racanA evI rIte thavI joIe jemAM darekane potAnA bhaNatara kamANe ke pitAnI svecchAthI yaMgya ane zakti mujabanuM kAma maLavuM joIe. arthAt koI paNa vyakti potAnA bhaNatara, gaNutara ane zakti anusAra kAma meLavavAne adhikArI hatI ane te kAma anusAra tene varNa nakkI thatA. Ama, cAra varNo aMgenI bhAratIya prathA leko vacce svAbhAvika samAnatA ane kAma karavAnI zakti upara AdhArita hatI. ane te kAraNe ja sahajAnaMde pitAnA saMpradAyamAM joDAvA sArunAM dvAra badhA ja mAnavIo mATe koI paNa prakAranA bhedabhAva vagara khullAM rAkhyAM hatAM. khAsa karIne gujarAtamAM sAmAjika ekatA ane daDhatAnA kSetre sahajAnaMdanuM A anekhuM gadAna hatuM. 22 vacanAmata, gaDhaDA, prathama koNI 29 ane gama, triI zrINI 28. 23 yAjJika, parvata, prakaraNa 18, For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saitika mUhaye ane samAja-nyudhAraNA aMge vAmI sahajAnanA prayAse 15 - ahiMsAne pracAra :samAja ane dharmanA kSetre emanuM bIja lAkSaNika pradAna hatuM. ahiMsAnA pracAranuM. sahajAnaMdane abhipreta ahisA prANahiMsA pUratI maryAdita na hatI paNa vANI, vartana, vicAra ane kAryamAM ahisA sudhI vistaratI hatI. sahajAnaMdanA mate ahiMsA eTale buddhanI maitrI ane karuNu, IzunI tamArA duzmanane prema karo, tene AzIrvAda Ape ane tamane dhikkAre tenuM bhaluM Iracho' jevI hatI. sahajAnaMda pachI gAMdhIjIe paNa ahiMsA ane satyAgrahamAM te siddhAntane amala karyo ane bodha Apyo. AthI, sahajAnaMda anusAra ahiMsA eka e vaya sadaguNa che jenuM vyavahAramAM kheDANa sahue karavuM joIe pachI te sAdhu che satsaMgI hoya ke zAsaka haya, dhAmika sAmAjika rAjakIya ke dunyavI evA kaI paNa prakAranA mAnavInA jIvanamAM ahiMsAnuM AcaraNu buniyAdI abhigama banI rahe evuM sahajAnaMdanuM spaSTa mAnavuM hatuM ane tethI sto emaNe dharmathI pIThikA upara AdhArita koI paNa prakAranA AtmaghAtane sAcI ane custa rIte pratibaMdhita gaNAvyuM. je koI vyakti jIvatI haze te ja thaI vyakti potAnuM ke bIjAnuM bhaluM karI zakaze evI daDha pratIti prakArane pracAra sahajAnaMdane hatA, eTale to badhA samaya mATe ane badhA hetu mATe mAnavImAtranI ahiMsAne vazavata kArya karavAnI prAthamika pharaja che ema sahajAnaMdane pAradarzaka mAnavuM hatuM. ahiMsA e sanAtana dharma che evI aMta:preraNAthI sahajAnaMde ahiMsaka yajJane pracAra karyo. 24 sahajAnanAM anya kAryo-bhajana vinA bhajana muzkila' e nyAye sahajAnaMda bhojanazALAo kholAvI ane saMpradAyanA sAdhuone te mATe pravRtta karyA. AnI pAchaLa sahajAnaMdane Azaya lekanI sAmAjika sthiti sudhAravAnuM hatuM, ane tAtkAlIna paristhitimAM lakone dhamI banAvavAnuM hatuM. garIba ane jarUriyAtamaMdanI sevA e emanA upadezano pAyAne siddhAMta hate. mAnavatAnI sevAnA A kAryamAM sahajAnaMde emanA sAdhusaMtane taryA. A sAdhuo bhikSA mAgI lAve, rasoI banAve, jarUriyAtamaMdene vahece. jyAM pANInI taMgI hoya tyAM A sAdhusamAje kuvA, taLAva vagere khodAvyAM. sahajAnaMdanI evI mAnyatA hatI ke mAnavatAne mAnavIya rIte samajavI joIe ane emanA praznone sarvagrAhI rIte ukelavA joIe. A kAraNe ja svAmInArAyaNa saMpradAyamAM samAjanA sarva varganA leke AtmIyatAthI DAtA hatA. - tatkAlIna dhArmika paristhitine najara samakSa rAkhIne emaNe ekezvaravAdanI himAyata karI. temaNe racAyuM ke Izvara to eka ja che ane te sAruM tathA narasuM kare che. AthI kSalaka bhagavAnethI DaravAnI jarUra nathI. sArAM kAma karIne bhagavAnane bhajavo joIe; kAraNa te satya, prema ane sahAnubhUtinuM pratIka che ane tethI ja tenI upAsanA paNa DarathI nahIM, premathI karavI joIe. sahajAnaMdane samajAyuM hatuM ke je samAja nirakSara hoya, bhUkhathI pIDAtA hoya ane bhatatavahemamAM mAnatA hoya tevA samAjane uMce lAvavA sAru te tatsama-temanAmaya thavuM joIe, 24 vacanAmRta, gaDhaDA, prathama koNa 69 ane vaDatAla-sAraMgapura, 2 tathA senTa meNu, 5,44. vA14 For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paNa jamInadAra premathI apanAvavA joIe, cAritryazIla banAvavA joIe ane jIvana jIvatAM zIkhavavuM joIe tathA khoTI mAnyatAo, mAnatAo, bAdhAAkhaDI, rivAjo, paraMparA bahaIzvaravAda jevAM dUSaNamAMthI prajAne zikSaNa dvArA mukta karavI jarUrI che. A mATe sahajAnaMde kaI zALAmahAzALA nA bolI; paNa svayaM zikSaka banIne gAme-gAma ane nagaranagara (zakya hoya tyAM) prajAjanonI vacce jaIne lekone zikSita karavAno mahAyajJa-jJAnayajJa AraMbhya hate. "vacanAmRta " ne abhyAsa A bAbatanI pratIti karAve che. emanI zALA cAra dizAonI hatI. jyAM jAya tyAM sahajAnaMda sabhA bhare ane lokonA praznonA uttara Ape ane e rIte vAraMvAranA upadeza mAraphate emaNe samAjanAM dUSaNone dUra kaeNravAne saMniSTha prayAsa karyo hate. sahajAnaMdanI daSTie Izvara eTale AtmAthI thatI anubhUti. Izvarane ane camatkArane koI saMbaMdha nathI ema temanuM daDha mAnavuM hatuM. camatkArathI dukha dUra thatAM nathI paNa ApaNe karelAM kAryonuM phaLa ApaNane maLe che. prArthanA ke evAM mAdhyama duHkhane dUra karavA upayogavAM joIe nahIM; te mAdhyamo te niSkAmabhAve bhakti karavA sAruM che. Izvarane pAmavA sAru Atma dvArA karelI sAdhanA mukhya mAdhyama che. AthI sahajAnaMdanA mate niSkAma bhAve IzvaranI sevA-ArAdhanA te mukti che-mokSa che. AthI sahajAnaMde kahA rAkhavAnuM, prArthanA karavAnuM ane bhakti karavAnuM sucavyuM hatuM. emanI daSTie AtmA satya che ane paramAtmA satya che. tethI baMnenuM milana te satsaMga, 5 sahajAnaMnuM yogadAna-Ama, samAjanA utthAna mATe ane sAmAjika ekatAnA saMdarbhe bhagavAna sahajAnaMda bhAgavatadharmanA pracAranuM kArya karyuM, ane te dvArA samAjamAM vyApelAM dUSaNane nirmULa karyA ane samAjane sArA bhAvi mATe prerita karyo. samapita sAdhuonA jUthanI madadathI sahajAnaMda ahiMsA, prema, tyAga ane saumyatAthI arthAta satya ziva ane suMdaranA abhigamathI saMsAranAM dUSita paribaLo sAme jhajhumyA. pariNAme samAja-virodhI tattavoe A saMpradAyane nirmaLa karavA upADe lIdhe paNa sahajAnaMdanI premALa pravRtti sAme bahu TakI nA zakyA ane 5riSkAme duSaNe dUra thayAM. tene sthAne naitika mUlya ane sAmAjika nItiniyamanA utkarSane pracAra thayensasAra paNa thayo. itihAsakAroe sahajAnaMdanI A siddhionI noMdha lIdhI che. samakAlIna briTiza adhikArIo-jemsa basa, leDa bizapa, henarI jya brigsa, bizapa hebara-e sahajAnaMdanI sAmAjika vikAsanI pravRttionI noMdha lIdhI che. eTaluM ja nahIM kevaLa mALAnA sahAre sahajAnaMda kAThI jevI mAthAbhAre komanuM parivartana karIne umadA kArya mATe prerita karI tenuM temane Azcarya paNu thayuM. sahajAnaMdanI A apratima siddhi antargata apAyeluM rahasya hatuM emanA aMtaHsmaraNAtmaka anubhavanuM darzana. temanA mate IzvaranuM darzana tithI para che. sahajAnaMde upadezele aMtaHphuraNane mArga ja Izvarane samajavA mATe yogya che. dhyAnArha bAbata e che ke jagatanA badhA eka dhamena udabhava thayo che enA maryApakonA aMtarita svAnubhavamAMthI ane sahajAnaMda 25. dave eca. TI, uparyukta, prakaraNa 8, 10 ane 1. For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir natika mUka ane samAja sudhAraNA ane svAmI sahajAnaMdanA prayAse 100 svAmI emAM apavAdarUpa na hatA. dharma, jJAna, bhakti ane vairAgya e cAra to sahajAnaMdanA dharmopadezanAM sanAtana lakSa hatAM. A cAreya to parasparane piSaka che ane cAreyanA sAMnidhyamAM jIvAtuM jIvana sAmAjika ekaya mATe jarUrI che. TUMkamAM, mAnavaprayAsanA variSTa hetune pAmavA tathA saMpUrNa dharmamaya jIvananI prApti mATe dharma, jJAna, bhakti ane vairAgyanI samanvita upAsanA anivArya che. sahajAnaMdanI jehAdanuM rahasya emanA aMtaHspharita svAnubhavamAM che e AthI spaSTa thAya che. "vacanAmRta'ne abhyAsa paNa AnI pratIti karAve che. emanA saMpradAya aMtargata daza sanAtana sadaguNenI noMdha laIne A carcA ahI pUrI karIe. A daza to che: ahiMsA, brahmacarya, satya, dharmaniSA, kartavyaniSThA, asteya, saujanya, zauca, vidyAnurAga ane pIDito pratye prema. * zikSApatrI mAM A daza sadAne nirdeza vigate che. badhA satsaMgIo mATe tenuM AcaraNuM pharamAnarUpa hatuM. samAjanAM dUSaNone dUra karavA A daza guNone pracAra-prasAra ane amala Avazyaka che. AvA behada ane pAradarzaka abhigamane kAraNe ja ogaNIsamI sadInA prathama caraNa daramyAna bhakticaLavaLanA vareNya pratinidhi tarIke ane sAmAjika utthAnanA udagAtA tarIke sahajAnaMda svIkAra thayo hato. 1 janma brAhmaNa, abhyAsathI paMDita, dharme veSNava, kameM sudhAraka ane jIvanasUtra saMnyAsInuM evA A saMta-sudhAraka sahajAnaMde gujarAtanA samAjajIvanane ujamALyuM, pitAne jIvanathI ane jIvI jANIne. prastuta vivaraNathI spaSTa thAya che ke sahajAnaMdanuM pUrNa dhyeya custa ane baMdhiyAra samAjane saMgati ane khullA samAja tarIke parivartita karavAnuM hatuM, je mATe temaNe sAmAjika mUlya ane naitika dharaNene sahAro lIdho hato. emanA samayane takAdo sahajAnaMdanuM jIvanalakSya hatuM. 26 vacanAmRta, locA, 7; gaDhaDA, prathama zreNI 12 ane 47) tathA pArekha, upayukta, pR. 182. For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE M. S. UNIVERSITY OF BARODA, BARODA Editor : R. T. Vyas The JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE, BARODA is a Quartorly, published in the months of September, Decembor, March and June every yoar. SPECIAL FEATURES : Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural problems of the Ramayana, Epics & Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contomporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal CONTRIBUTORS TO NOTE : 1. Only typewritton contributions will be accepted. A copy should be retained by tho author for any future reference, as no manuscript will be returned. 2. In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/vorse must be writton either in Devanagari or in transliteration with proper diacritical marks. . 3. The source of citations/statomonts of any authority quoted should be invariably mentionod in the footnotes which must be written in the following order : (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlinod), (3) publisher, (4) place and year of publication and (5) page No. 4. Whonever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurronce and should not be ropeated. 5. Give running foot-noto numbers from the boginning to the end of the article. 6. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rost with the M. S. University of Baroda, Baroda. SUBSCRIPTION RATES : ANNUAL : (From Vol. 40 onwards ) Inland Rs. 0. (Post-free). Europe 610.00 ( Post-free ) U.S.A. $ 20.00 (Post-free ) Subscription is always payable in advance. The yoarly subscription is accepted from Septembor to August every year. No subscription will be accopted for loss than a year. Subscription/Articles may be sont to :The Director, Oriental Institute, Tilak Road, Opp. Sayajiguaj Tower, Vadodara-390 002, Gujarat, India. . . For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manA vizvAmitra'--eka abhinava nATaka kAntilAla rA. * Adhunika saMskRta sAhityamAM anya sAhityasvarUponI tulanAmAM nATyaprakAra savizeSa kheDA hovAnuM jaNAya che. AmAM paNa . rAdhavana' kahe che tema "gaMbhIra prakAranAM nATakomAM prAcIna viSayavastu para AdhArita rUDhigata svarUpanAM nATakonuM sarjana vizALa pramANamAM thayuM che. ema chatAM evAM keTalAMka nATakone vizeSa ulekha karavo joIe jemAM svarUpa ke vastu rUDhigata prakAranuM hovA chatAM vicAre, nirUpaNa ke varUpanI bAbatamAM navInatA jaNAya che." uttara pradezanA nainItAlamAM AvelA kamAyuM vizvavidyAlayanA saMskRta vibhAganA adhyakSa Do. harinArAyaNa dIkSitaracita " menakAvizvAmitrama 2 nATakane A hakIkata ghaNA aMze lAgu paDe che. saMskRta sAhityanAM be upekSita pAtro menakA ane vizvAmitranI paurANika kathAnuM taddana navA dRSTikoNathI emAM Alekhana karavAmAM AvyuM che. Adhunika yuganAM aneka mUlyone vAcA ApatA A rUpakamAM nArIasmitAnuM bhavya Alekhana karavAmAM AvyuM che. nATayakAranuM evuM dRDha maMtavya che ke mahAtapasvI vizvAmitranA tapathI bhayabhIta banelA devarAja Indra dvArA tapobhaMga mATe mokalavAmAM AvelI menakA prAraMbhamAM IndranI IcchApUrtinA sAdhana tarIke AvI haze e sAcuM, paraMtu rAjarSi vizvAmitranA gADha saMparkamAM AvyA pachI ane khAsa karIne mAtRtvanA mahanIya pade adhiSThita thayA pachI menakA, AraMbhanI "hadayahIna' menakA bhAgye ja rahI zakI haze. nATakanI prastAvanAmAM nATayakAra A saMdarbhamAM jaNAve cheH My mind is never ready to accept that, any woman who legally and morally, either has been or can be one's beloved wife, leaves her newly-born baby, and her sincere lover, and in the same way, I see none of men, who is well-to-do in all the aspects of social values, forgets suddenly his beloved wife, unless he is accursed. Even in the society of animals, birds etc., such a hard-heartedness and cruelty are not seen anywhere in the entire world. 3 "vAhayAya', pR. 30, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, okaTebara-199rajAnyuArI-1993, pR. 109-114. " * saMrakata anu. vibhAga, saradAra paTela yunivarsiTI, vallabhavidyAnagara. (ji. kheDA. ). 1 bakSI jayanta (anu.) ane jhaverI manasukhalAla (anu.) mAtIya sAhitya, sAhitya akAdamI, prathama saMskaraNa, 1976, pR. 280. 2 A rU54 IsTarna buka lisa, dilahIthI 1984mAM prakAzita thayuM che. 3 dIkSita, (.) harinArAyaNa, "menarformitra', Ina buka linkasa, dahI, prathama saMskaraNa, 1984, pastAvanA, pR. 11, havethI menavibharrfmAna tarIke ullekha thaze. For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAntikAla che. je A aSTAMkI nATakanuM kathAvastu saMkSiptamAM A pramANe che. pitAnA atidAruNa tapabaLathI Indrapada para paNa Adhipatya meLavavAnI yogyatA dharAvatA vizvAmitranA tapobhaMga mATe patnI zacInI salAha anusAra Indra " trilokalavAmabUtA' menakAne mekalI Ape che. madhu kAmadeva ane vAyudevanI sahAyathI menakA vizvAmitrane kAma paravaza banAvI tabhraSTa kare che. paraMtu vizvAmitranA niHsvArtha ane saraLa premanI dRSTinA pariNAma svarUpe menakAnI nArI asmitA jAgRta thAya che, ane te AjIvana vizvAmitranI jIvanasaMginI banI rahevAnI pratijJA kare che. tajaSTa vizvAmitrane menakAnI mohinImAMthI choDAvavA mathatA sahadaya sakhA maharSi karavane vizvAmitra " menakAnI prApti e ja mArA ta5nuM kAMkSita mahAphaLa che"- ema kahI zAMta pADe che. tapasvIonA tapobhaMga mATenA amodha zastrapI menakAne vizvAmitra pAsethI yenakena prakAreNa dhasaDI lAvavA Indra kRtasaMkapa bane che, paraMtu eka pariNitA nArIne tenI Iviruda tenA pati ane navajAta saMtAnathI vikhUTI na pADavA zacI tArkika dalIla karI jabarI Takkara le che. paNa tene gaNakAryA vagara Indra menakAnuM apaharaNa kare che. pitAnI gerahAjarImAM karAyelA A apakRtya badala vizvAmitra Indrane zApa ApavA udyata bane che. paraMtu bahmAjIe IndranA A aparAdha badala karelA tenA purayaLaharaNa, menakAnI dAsatvamukta tathA tapazcaryAne aMte punaH sadAkALa mATe thanArI menakAnI prAptinA samAcArathI Azvasta banI tapa karavA sidhAve che. A sAghana ramaNIya kRti aneka rIte noMdhapAtra che. mahAbhArata, purANo ane zAkuntalamAM prApta thatI atisaMkSipta, mULa, mAnasazAstrIya sparza vagaranI ane niprANu evI kathAmAMthI pitAnI sajanapratibhAnA baLe nATyakAre eka saMvedananItaratI baLakaTa kalAkRtinuM nirmANa karyuM che. nATayakArane mukhya Azaya ahIM vizvAmitra menakAnAM upekSita pAtranuM UrdhvIkaraNuM karavAne che ane temAM teo pUrNa paNe saphaLa paNa thayA che. paraMtu nATyakAre nArInI asmitA viSe je baLakaTa ane nirbhika citana rajU karyuM che te mArI daSTie sauthI vadhAre mahattvanI vAta che. prAcIna sarjakanA hAthe lagabhaga "yaMtramAnava' banI gayelI, keInI kaThapUtaLI banIne nAcatI "caherA" vagaranI menakA ahIM potAnI AgavI asmitA kAje pusvArtha karatI nirapAI che te kharekhara noMdhapAtra che. potAnI pahinAthI vizvAmitrane kAmanaLamAM phasAvI temanA bhaMganA hIna AzayathI AvelI menakA vizvAmitranA hadayabhava AgaLa jhUkI jAya che ane tenA pitAnA astitvanI zodha AraMbhAya che. tenuM aMtara svArthI indra ane premakAje mahAtapanuM balidAna ApI detA vizvAmitranI manomana talanA kare che ke kyAM maharSi vizvAmitranI manasvitA ane manuSyatA ane kayAM svArthaparAyaNadevarAja indra ! asmitAnI zodhanA prathama pagathiye te saMka9pa kare che? devarAja ! tamArI adhInatAne huM parityAga karuM chuM. tArA svargasukhane tRNavata mAnuM chuM. have te vizvAmitra ja mAruM sarvasva ! 1 menakA vizvAmitrama, aMka 4, 5. ka6. For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "nAra siMci -eka abhinava nAyaka nArI asmitA ane nArIgauravanI khAja mATe jhajhumatI menakA uparAMta nATakanAM anya nArIpAtro paNa A mahA abhiyAnanAM yAtrIo che. devarAja indranA u5danA rakSaNa mATe asarAonA thatA durapayogamAM rahelI nArIjAtinI viDaMbanA ane ghera zeSaNu sAme apsarAone Akroza bulaMda bane che. menakAnA virahamAM jhUratI raMbhA-zI Adi sakhIonAM saMvAdavacanemAM enI baLakaTa abhivyakti thaI che. raMbhA kahe che: @aa hata! avasa mAM kupana : I r I hIdoSa durAvA? 5 urvazI potAnI vedanAne vAcA ApatAM jaNAve che : "jiri tu jaEva; jakkAnA tivArA jamAnAmAM ja kavitiromAno yAgALanau cAtA hari jarA saMmati AvA amAnavIya zoSaNanA virodha mATe raMbhA sarve asarAonA saMgaThanane prastAva mUke che. paraMtu devarAjanA bhayanA kAraNe saMgaThana zakya banatuM nathI e judI vAta che. mahattvanI vAta e che ke A zeSitadalitapIDita nArIe pitAnI asmitAnI oLakha mATe gaMbhIratApUrvaka vicAra karatI te thaI ja che. e ja rIte pati vizvAmitra ane putrI zakuntalAne pRthvIlokamAM chekIne IndranI AsAnasAra svargamAM pAchA pharavA na mAgatI menakA pratyenI bIsahaja sahAnubhUti ane anukaMpathI prerAIne, tenI pakSakAra banIne ja pitAnA pati devarAja Indra sAthe TakarAtI zacImAM AMsmatAnI zodha mATe jhajhUmatI vidrohI nArIne avAja saMbhaLAya che, juo A saMvAda ? nI-f fers to et re indraH-apsarasona ko'pi patirbhavati / zacI-kacam ? kimapsarA nArI meM bhavati? -sA vAta karo. navI-( 75) fk kAlI = majAti nA che ? paNa A avAja sauthI vadhu bulaMda banyuM che menakAnAM vacanamAM. vizvAmitranA tapelaMgarUpa svArtha pUre thaI jatAM, vizvAmitranI gerahAjarImAM menakAne baLapUrvaka svargamAM laI javA mAgatA Indra ane pati-putrIthI vimukta thavA na mAgatI menakA vaccenA A saMvAdamAM paNa nArIasmitAnI vAta ja abhivyakti pAmI che, juo. menakA-(sabADham ) mayA tu uktameva yannAhaM patimapatyaM ca tyakSyAmi / :-: tibhavaI mena ajara amara ja javAnuM prathama ko : : bhAvati vijA mitro mama gAmavihitaH ptirsti| 5 ejana, khaM, 1, 5. 62. 6 ejana, aMka, , 5. 17, che ejana, aMka, 1, 5, 65. 8 ejana, aMka, cha, 5, 72. For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 113 www.kobatirth.org kAntilAla rA. kave menakAnI A ukita paNa keTalI gauravayukta che ' devarAja ! praNayapariNayavatI nArI patigRhasyaiva zobhAM vardhayati / kA nAma nArI pariNIyapUrva, premNAM pati svaM vijahAti pazcAt ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nArIne naranuM ramakaDuM, kahyAgarI gulAmaDI ke dAsI mAnatA puruSone--"nArI kArya jaDa padA nathI, eka jIvaMta vyakti che, ene paNa pAtAnI IcchA AkAMkSAe DeAya che. ' evA mAdhapATha ApatI menakAnA indra sAthenA A saMvAda kevA baLakaTa ane khumArIbharyAM che ! devarAja indranI vAta mAnI jai te pati-putrIne tyajI svarga mAM pAchA pharavA mATe menakAne samajAvavAnA prayatna vAyudeva paNa karI jue che. te vakhatanA menakA ane vAyudevane saMvAda khUba ja dhipAtra cheH vAyu - ( sAnunayam ) devi menake ! devarAjasya vaco'numanyasva, vyarthameva saGkaTaM vRNISe / menakA - vAyudeva ! nArIkRte pativaraNaM na kadApi saMkaTavaraNaM manyate, apitu saMkaTaharaNaM mamyate / vAyu - svAmino niyogo'pi tu paripAlanIyo bhavati / menA--mati, viSNu lakhiyoga vaiM / aparaJca svAmI tAvadeva svAmI bhavati yAvat sevakastaM svAminaM manyate / enamahaM svAminaM naiva manye / 10 * zramajIvIe ! saMdha karo, tamAre tamArI gulAmInI kheDIe sivAya kazuM ja gumAvAnuM nathI. ' nA jevI krAMtighASaNA gajavatI A payagambarI vANI jagatanI dalitapIDita-zASita abaLAo sudhI pahoMce ane te tene anusare te ? julamagArAnA jIlama tyAM sudhI ja TakI zake che jyAM sudhI julama sahana karavAmAM Ave che. nArInuM akhaLApaNuM tyAM sudhI ja TakI zake che jyAM sudhI te prabaLA banatI nathI. gharanI cAra divAlAthI mAMDI mInAbAjhAramAM vecAtI ke devadAsI banIne dizamAM cUMthAtI nArIone mATe menakAnI A vANI keTalI preraka banI zake tema che! samAjane nArI pratyenA daSTikANu nATyakAra traNa prakAre rajU karyo che. peAtAnA aMgata svArtha mATe nArIneA koipaNa prakAranA ' upayoga ' karavAmAM kazuM ja anucita na jonAra indra jevA bhAgavAdI puruSAnA daSTi jee mAne che : nArI bhogasya gatiH paramA, nArIjya vinA nahi lokagatiH, nArI sukhadhAma matA loke, sarvALi suzani nini, nArI cari nAstupoLAya...... vagere. 11 ejana, a, 7, pR. 73. 10 ejana, a'ke, 7, pR. 74, 11 ejana, aMka, 1, 34, 11, bhAgavAdI indranA A dRSTikoNanA sAme cheDe tyAgavAdI kaNvanA dRSTikoNa che. jee nArIne tapa ke mekSamAM bAdhaka gaNI tenAthI sadaMtara dUra rahevAnuM matavya dharAve che. teo 'sAra: saMsAro na phri mipitAM basamane 'mAM mAnanArAo che. For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manA vizvAmitram' eka abhinaya nATaka trIje, be aMtimo vacce madhyamamArgI daSTidhaNa vizvAmitrane che, teo mAne che ke sanoraM saMsAro rivAjA: ' ane A vivAhane muladhAra kezu che? sukhane bhUlAdhAra koNa che ? vizvAmitranA menejara mijAjano kSa sAme maLI ghara suzAstra mujoDatA teo te maharSi kavine paNa A kaThina "nasabata * ane "namukAmo' tyajI daIne "Tbapi konA pAyA ' 'zAdhI levAnI salAha Ape che ! :- . " A katimAM nATyakAranA paraMparAgaMja vidrohI AtmAna pade pade darzana thAya che. *kurAna ha4 sarvadhU' evuM maMtavya dharAvatA nATayakAra pitAne sAruM lAge te vadhaDaka kahI detAM jarIye khaMcakAtA nathI. tapobhaMga karAvatA Indra ane rekSanI sarakhAmaNI karIne parokSa rIte jANe rAkSasone pakSapAta karatA hoya tema nAgakAra eka pAtranA mukhe bolAve che: JHAT: jApaTe ja nittA te tu kALamAja viSe muni '1' e ja rIte aditIya tapodhananuM tapa rUpI dhana corI levAnI AdatavALA devAdhirAja ina mATe temaNe za gAjyA che: ' saphara: fsa phA15 " " : - ' " e ja rIte A saMnyAsa jevA nipajane karmamAM mukhae ja jeDAya che," ema kahI upardeza apAve che: "saMnyafsamai wtAna, jAuM saMvarabA 16 parata mokSapradhAna bhAratIya saMskRtinA pratinidhi samA vizvAmitra RSinA mukhamAM " vA varita" huM ma"7 evA zabdo mUkIne emaNe prAcIna bhAratIya piraMparAnA cAhakone jaba ApAta Apyo che. ' * aMtamAM A kRti saMdarbhe eka arAta viyA mata nodhI samApana karIzuM. teo lakhe che. 18 Thore is no doabt that, tho author has taken in his hand a, very fresh and still untouched Home, and heart-touching story, through the multiferious events of human life...Undoubtedly the imagination in Knitting the plot of drama are natural and highly appreciable. Not only the plot, but the characters, the poetic interest, the languages, the dialogues, the metres and the songs ete. are also certainly very much pleasant in this composition, 12 ejana, aMka, 5, 5, 54. 16 ejana, aMka, 5, 15. 14 ejana, aMka, 5, 6. . 15 ejana, aMka 1, 5, 7 16 ejana, aMka, 7, 6 48. 10 ejana, aMka, 5, 5. 55. : - 18 ejana, 5. 2 parathI phata, sva. 15 For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF DHARMA AN INTERNATIONAL QUARTERLY OF WORLD RELIGIONS Journal of Dharma is the concerted venture of scholars from various religious, Cultural and philosophical traditions, published by the Centre for the Study of World Religions (CSWR) Bangalore, India. The Journal intends: to discuss the problems of man's ultimate concern from the experience of the spirit active in various World Religions. to serve as a forum for the exchange of ideas and experience regarding the approaches and methods to the problems related to man's religious quest. to encourage research in interreligious studies and dialogues. to help shape the religious outlook of humankind of tomorrow, enabling them to live a more authentic, open and dialogal religion, seeking and realizing Truth under its various manifestations. Subscription Rates India : Rs. 48.00 Bangladesh, Bhutan, Nepal, Pakistan and Sri Lanka : Rs. 125.00 All other countries : US $ 28.00 ( air mail) Business Correspondence Secretary Journal of Dharma Dharmaram College Bangalore 560 029 INDIA For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivApAMjali . sudhAbena desAIne zraddhAMjali mA rAtanA daza vAge TeliphonanI dhaMTaDI raNakI. be, traNa vAra roMga naMbara Ave pachI dhaMTaDI vAge te he phena nathI upADatI. paraMtu A dhaMTaDI vAgI ane mane saheja vicAra AvyuM. levA de. risIvara UMcakyuM kAne dharyuM. sAmethI avAja- durgeza upAdhyAya boluM chuM. . bele bhAI, zuM kAma che?' sudhAbena desAI gayAM. tamane khabara paDI ?' 'nA, bhaIlA, A tamArA phenathI jANyuM.' savAre gayAM. tamArI zraddhAMjali Apo.' paLabhara mATe avApha banI gaI. zuM zuM baluM? zuM zuM yAda karuM? paNa mArAM palma snehIjanane zraddhAsumana sabhAnatApUrvaka ApyAM. ' dardabharyA samAcAra sAMbhaLyA ane smRtinAM paDa ukheLAvA lAgyAM. vaDodarAmAM thatI bhavAInI chApa jhIlanAra haju ghaNAM vaDodarAvAsIo haze. ziSTatAnA Agraha nItimAne kadAca e bibhatsa abhinayane AvakAravAnI aruci batAve e kharuM paraMtu bhavAI e mAtra bibhatsa dasthAne saMgraha nathI. emAM ghaNuM nATyatattva raheluM che. enI pratIti ApaNane vaDodarAmAM dhaDIyALI poLanA nAke aMbAmAtAnI samakSa, ane mAMDavI pAse kALakAmAtA , samakSa thatI nAgaranI bhavAI, kaMsArAonI bhavAI, rAjapUtonI bhavAI joI hoya te tarata thAya che. A abhiprAya ApanArAM sannArI vaDodarAnAM De. ku. sudhAbena desAI-jANItA lekhaka ane vaDodarAnA saputa ramaNalAla vasaMtalAla desAInAM putrI. ; , , * bhavAI mAM saMzodhanakArya karyuM. thIsIsa lakhe. kaTakaTanI padavI meLavI. A thIsIsa pustakarUpe pragaTa karIne bhavAIsAhityamAM madadarUpa thavAnuM ane bhavAirasikone mAhitI, pUrI pADavAnuM bhagIratha kArya karyuM che. sudhAbenane bALapaNamAM bhavAInA kalAkArone saMparka tha.. hate. DrAmAmAM rasa khare. bane rasa bhegA thayA-saMzodhanakArya rasamaya banAvyuM. bhavAInuM saMzAdhana temaNe pra. rasikalAla parIkhanA mArgadarzana nIce karyuM'.' ' kabara, 1992 * mAyAyaM? pu. 10, aMka 1-2, dIpotsavI-vasaMtapaMcamI aMka, nanyuArI 199, pR. 15-117, For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekanATa5 bhavAzelInA saMzodhanakAryamAM uttara gujarAta, saurASTramAM vadhAre UMDAM Utaryo', ghaNuM pharyA. sthAnika kAryakartA, kalAkAre, amuka jAtinA loko potAnA praNAlikAgata rivAja nRtyazelI dvArA rajU kare che. te saune paNa sAdhIne saMzodhanakArya karyuM. amerikAmAM lekavidyAne be varSa abhyAsa karI e viSayamAM niSNAna banyAM. bI sudhAbene mane jagyAvyuM ke bhavAImAM sAmAjika vize vadhAre che lekanADhaSamAM sAmAjika tatvane paDadhe che, dhArmika tatva che. ApaNI badhI kalAo maMdira sAthe-dharma sAthe saMkaLAyela che. bhavAI e zaktanI upAsanAnuM eka aMga che. mAtAjInA AMgaNAmAM dhArmikAMvadha tarIke bhavAI thAya che ane dhaMdhAdArI rIte paNa bhavAI karanArA che.' zrI sudhAbena mAnatA ke sAcI kaLA e prakAranI taiyArI mAgI le che. phekaDAnsa, samAjazAstra, mAnavazAstranAM mAhitagAra sudhAbene lekavadyA, lokasAhitya, zaherI kacarane abhyAsa karI avalokana karyuM hatuM. te eka uttama lekhikA hatAM. temanAM hai vArtAo, lokasAhityanuM vizleSaNa, * lekasAgaranAM vana', " saMskAralakSmI', " sAhitya-samAja ane saMskAra', tathA "kaMkAvaTI' kolama dvArA vAcakone maLyAM. teoe marAThImAMthI gujarAtImAM anuvAda kareluM pustaka " sAmAjika mAnavazA' (mULa lekhaka : De. vikAsa saMgane) pragaTa thayuM che. svataMtra sarjana' dainikamAM "dapikA ' stra vibhAganuM emaNe saMpAdana karyuM. A vaDodarAnI myujhIka kolejamAM lekacarara tarIke pharaja bajAvanArAM sudhAbene naDiyAdanI kolejamAM vijhITIMga lekacarara ane parIkSaka tarIke sevA ApI che. vaDodarAnI mahilA kolejanI kanyAone prinsipAla tarIke 25 varSa lAbha Apyo. ' . . teone sAhityaka saMzodhana ane 1992ne saMskAra evorDa ApavAmAM AvyuM. A - bALakomAM rasa hovAthI pitAnA ghera 2. va. desAI roDa para "kailAsa mAM bALako mATe pleTara zarU karyuM, jenuM uddaghATana pRthvIrAja kapure karyuM. bALakone citrakAma, mATIkAma, pepara kaTIMga, ramate, gIta, nATako karAvavA mATe temane dakSiNAmUrti, gijabhAI, naTubhAI banapurIo vagere mArgadarzaka sahAyaka banyAM. : budhAbena nAnAM hatAM tyAre zALAe jatAM raDatAM tethI meM Aleka bAlavADI'mAM bALako AnaMdamaya, samaya, vAtAvaraNumAM rahe tenI khAsa kALajI rAkhatAM. * sadhAbena AkAzavANI kalAkAra hatAM. vArtA vArtAlApa, kaMperIga karatA. temane avAja dhanA mATe. koIpaNuM jatanA vAdya venA gAtAM hoya chatAM zrotAone jakaDI rAkhatAM. pachI bhale te bALagIta keya, lokagIta Bya, khAyaNu hAya, kAvya hAya, garabA heya.' ' : , aneka sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyelAM sudhAbenane sAhityane vArasA pitA taraphathI ane saMgItane vArase mAtA taraphathI maLe. mAtA dilarUbA vagADatAM. bALapaNamAM mAtA gumAvanAra sUdhAbenane pitAnI chatrachAyA ane dAdA-dAdInA snehabharyA sAhityika sarakAre gaLapUthImAM maLyAM For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizvAsaMta www.kobatirth.org sudhAmaeNna nATayakSetra sAthe sakaLAyelA hatA. guNava tarIya AcAya nA " pAtALanAM pANI ', zivakumAra jozInAM nATako rAkhunI krU, adhArAM ulece !mAM kAma karyuM", ' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aneka garabAharIphAI, vezabhuSAharIphrAI, vakratutvaharIkAImAM nirNAyaka tarIke sevA peTazeAmAM rasa dharAvatAM. ApI hatI. 114 sugama saMgItanAM gAyaka kaumudI munazI teenAM phAInAM dIkarI thAya. kaumudIbenanI saMgItanI lata mane pragati 2. va. desAIne AbhArI, IMdIrA beTIjInA ' trajaraja 'mAM kRSNane eka sAmAjika kAryakara tarIke oLakhAvatA lekha ApI parivartana lAvyAM. pitAnI janmazatAbdImAM sahaSa bhAgIdArI karI. dehAMta thayA ane AdhAta jIravI na zakyAM. kharAkhara eka gayAM. bhAI ahenanA prema advitIya. IlA bhaTTa likhita 'zrama-zakti'nA anuvAda karyA che--prakAzana bAkI che. bhAratamAM TekasanI pAMta para pustaka taiyAra karyuM che. 406, na dA epArTamenTa, navaraMga kAlekSa, vaDeAdarA. For Private and Personal Use Only Aje sudhAmena sadehe ApaNI vacce nathI paratu sAhityika svarUpe, kAvyArUpe, emanAM kArUpe ApaNI vacce hamezAM jIvita raheze. prabhu emanA AtmAne zAMti arpe evI prArthanA. cahniA bhaTTa eka mahinA pahelAM bhAI akSayane mahine peAtAnA deha choDI bhAI sAthe Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org OUR NEW RELEASES Discipline: The Canonical Buddhism of the Vinayapitaka-John C. Holt Encyclopedia of Indian Philosophies-Karl H. Potter Vol. I: Bibliography 2nd rev. edn. Vol. II: Introduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika Vol. III: Advaita Vedanta. Part 1 Fragments from Dinnaga-H. N. Randle Fullness of the Void--Rohit Mehta Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. Hindu Philosophy-Theos Bernard History and the Doctrines of the Ajivikas A. L, Basham History of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma History of Indian Literature Vol. I-M. Winternitz History of Pre-Buddhistic Indian Philosophy-B. Barua Indian Sculpture-Stella Kramrisch J. Krishnamurti and the Nameless Experience-Rohit Mehta Language and Society-Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman Life of Eknath-Justin E. Abbott. Select Inscriptions. Vol. II-D. C. Sircar Serindia 5 Vols-Sir Aurel Stein Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian MythologyWendy Doniger O'Flaherty Siksha Samuccaya: A Compendium of Buddhist DoctrineCecil Bendall & W.H.D. Rouse Suresvara on Yajnavalkya-Maitreyi Dialogue (Brhadaranyakepanisad 2: 4 and 4: 5)-Shoun Hino Tantraraja Tantra-Ed. by Arthur Avalon & Lakshaman Shastri Vedic Mythology, 2 Vols-Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Rs. 50 250 150 175 40 85 (Cloth) 60 (Paper) 195 50 (Cloth) 30 (Paper) 75 200 100 125 60 55 (Cloth) 45 (Paper) 130 Madhyamaka Buddhism: A Comparative Study-Mark Macdowell 50 Nyaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha 80 Peacock Throne: The Drama of Mogul India-Waldemar Hansen 120 Philosophy of Nagarjuna-K. D. Prithipaul Prapancasara Tantra-Ed. by Arthur Avalon 65 For Detailed Catalogue, please write to :MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) 50 (Cloth) 35 (Paper) 100 (Cloth) 75 (Paper) 200 3000 100 60 125 120 (Cloth) 100 (Paper) 220 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org granyAvalAkana AnaMdAkara dhruvanI dharmabhAvanAH DaoN. rameza ma. bhaTTa, prakAzaka, zrI nAraNubhAi pI. paTela ceriTebala TrasTa, amadAvAda, 1983, 1-12+ 1-207, kiMmata, rU. 35/ lekhaka gujarAta yunivarsiTInI pIeca.DI. nI padavI mATe mahAnibaMdha lakhyA hatA jenuM zIka " " ApaNA dharmAM'mAM Ana zaMkara dhruvanI dharmabhAvanA " hatuM. e mahAnibaMdha thADAka pheraphArA sAthe A maMtharUpe pragaTa karavAmAM AvyA che. zrI Anadazakara dhruva gujarAtanA mahAna sAkSara ane prakhara vicAraka tema ja zrI zaMkarAcAya nAM kevalAdvaita siddhAMtanA sarvottama vyAkhyAtA hatA e hakIkata sarvavidita che. temanA aneka prathAmAM " ApaNA dhamA~ " e sau dharmapremI janee vAMcavA-vicAravA jevA che ema paNa ghaNA jANe che. e 'yane talasparzI abhyAsa prastuta graMthamAM thayA che. temanA gujarAtI sAhityamAM sthAna viSe vidvAnAmAM koI be mata nathI. temanI pazcAdbhUmikA, bhAratIya tattvaciMtananA vizALa kSetranA paTa para temanuM tejasvI darzana, temanI advaitavedAnta e tattvacintananuM sarvocca zikhara che evI suvicArita daDha mahA, enuM pAzcAtya tattvacintananI vibhinna zAkhAe sAthe tulanAtmaka adhyayana, temanI dharmaviSayaka vividha vibhAvanAo, temanI leAkottara pratibhA, temanuM AgavuM pradAna vagere viSayo para prastuta lekhaae khUba parizrama uThAvI atyaMta ucca dhAraNe abhyAsanI bhUmikA nibhAvI che, ema kahevAmAM kAMI atizayekti nathI. vaDAdarA *28-10-94 prastuta maMtra bhAratIya tattvavicAranI traNuAlIonA abhyAsI mATe tema ja jIvanane krama maya banAvIne caritArtho banAvavA mathatA sAdhako mATe uttama vAMcana pUru' pADe che. sahadA tenu' ucita svAgata avazya karaze ema niHzaMka kahI zakAya. zamakRSNa vyAsa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'svAdhyAya', pU. 30, ma naeNnyuArI 1996, 1. 119-138, * puruSottamotranI laghuparibhASAvRttinuM vivecanAtmaka adhyayana--lekhaka DaoN. vasaMtakumAra manubhAI bhaTTa; prakAzaka-kAryakArI kulasaciva, gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda, prathama AvRtti, 1989, pR. 12 +720, kiM. rUA. 32 = 00. svatantra bhAratamAM saskRtabhASA viSe ane temAMnI sa`zAdhana, sampAdana--prakriyA viSe bahu apekSAe rAkhavAmAM AvI hatI, paNa jeTalI pravRttio hAtha upara levAmAM AvI, emanI sArI asara savatra dekhAya che. paraMtu sAmAnya rIte evuM kahI zakAya ke saMskRtamAM lakhAyela zAomAM--- nyAya, vyAkaraNa, mImAMsA vageremAM ghaNIkharI sAmagrI upalabdha che chatAM, saMzodhako enA 1-2, dIpeAtsavI-nasa tA camI ke, oNkTokhara 1992 For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sivAya parAvata bAkaNakara pratye AkarSAyA che, evuM eAchuM jovA maLe che, kAraNa ke A zAstro paNa abarAM che ane sakhata mahenatanI apekSA rAkhe che, mATe A zAstromAM saMzodhana karavuM e eka sAhasa che. paNa AvA sAhasI saMzodhako hAla gujarAtamAM maLe che e ApaNuM sadbhAgya che. AvA prakAranuM DuM adhyayana pastuta pustakamAM De. vasaMtabhAI bhaTTa raju karyuM che, e AnandanI vAta che. prastuta pustaka eTale . vasaMtabhAIno mAM. kajarAta misiTImAM prastuta karelo mahAnibaLyuM. A mahAnibaMdhanI mauliktA joIne gujarAta yunivarsiTIe e 1987mAM pustakarUpamAM prakAzita karIne badhA vidhAnane ane jaNakArane 15kRta karyA che. eTale ja A pustakanA lekhaka ane prazika dhanyavAdane pAtra che. : . prastuta pustakamAM traNa vibhAga che. pahelA vibhAgamAM sAta prako che, jemAM vivaraNa pAmelA muddAo nIce pramANe che :- : -- . : : : .. (1) paribhASA eTale zuM e bAbatamAM trastAvanA paNI sArI molika mAhitI ApavAmAM AvI che. (2) pANininI paribhASA vize vivecana. (3) vADie ela paribhASAsutra ane paribhASApATha. (4). vAtikAra kAtyAyana ane mahAbhAgyakAra pataMjalie ApelI paribhASAone vivecanAtmaka paricaya. (5) vividha paribhASAonA kartAe ane temane samayanirNaya. (6) pANini vyAkaraNa saMpradAya ane pANinibhinna vyAkaraNa saMpradAyanA paribhASApAThAnuM vivecana (7) anta, puruSottamadevane jIvanasamaya ane kRtio saMbaMdhI sAdhaka-bAdhaka carcAthI maMDita vivecana. : . . - , | ditIya vibhAgamAM cAra prakaraNa che. . . . (8) puruSottamadevanI laghupa@iASAttine samagra paricaya. (9) A prakaraNa sauthI mahattvanuM che. emAM laghuparibhASAvRttine gujarAtI anuvAda Ape che ane sAthe sAthe ja A graMthanI bIjA paribhASADhathe sAthe tulanA karI che, je bahu ja rasaprada ane pADityapUrNa nIvaDe che. (10) A prakaraNamAM purAttamadevanA paribhASAvattinI, AdhArasAmagrInI carcA karelI che ane eTale, (11) A graMthanuM mUlyAMkana. " tutIya vibhAgamAM cha prakaraNe che ane e samagnavibhAga ja A maMthanuM zikhara che, evuM kahIe te atyukti na thAya. (12)(1) pANinIya vyAkaraNa paraMparAnA paribhASAmUthanA tulanAtmaka abhyAsanI bhUmikA TUMkamAM ApI che. (12)(2) sIradeva ane puruSottame (13) nIlakaMTha ane puruSottama (14) haribhAskara ane puruttama (15) nAgeza ane puruSottama. A rIti puruSottamadevanA paravartI paribhASAmanthakArenI puruSottamadeva sAthe tulanA karavAmAM AvI che. (16)mAM prakaraNamAM A badhI carcAone upasaMhAre karyo che. je * A pranthanA ane be pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. pariziSTa 1mAM akArAdime puruSottamadevanI laghuparibhASAvRttimAM prApta thatI paribhASAo ane viziSTa ramAM akArAdime bhADa, puruSottamadeva, sarava, nIlakaMTha, haribhAskara ane nAgezanI kRtiomAM maLatI paribhASAone kama"ane amApasthita sadabha ApIne" che. bhaTTe pitAno eka vayAkaraNane zaibhe tevI ekasAI batAvI che. For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAlakana graMthamAM carcAyelA muddAo parathI e dhyAnamAM Avaze ke kaThora parizramathI kevuM graMtharatna siddha thAya che, emanA uDA adhyayananI ane mUlagrAhI vivecananI jANa thaze. A graMtha ja emaNe saMzodhana mATe zuM kAma pasaMda karyo enI jijJAsA thavI anivArya che. te bAbatamAM kaMIka kahevuM asthAne na gaNAya. saMskRta vyAkaramAM zabdasiddhi, sutrArthanirNaya, ane zabdArthanirNaya evA traNa pravAha che ane pANininA aSTAdhyAyImAM AvAM sUtro che, jemanA vaDe sutronA arthane nirNaya karavA aMge mArgadarzana maLe che. AvAM ane paribhASA kahevAmAM Ave che, jene aMgrejImAM * Rules of Interpretation ' nAme oLakhavAmAM Ave che. paribhASAonI mAhitI ApanArA AvA bahu ja e ya prApta thAya che. AmAM sarvaprathama graMtha che, vyADine paribhASAsUcanagrantha. paNa emanuM kartava ane samaya vivAdamAM gherAyelAM hevAthI puruSottamadevane ladhuparibhASAvRtigraMtha ja sauthI pahelo paribhASAvRttigraMtha che. mATe A graMthanuM sukama ane vistRta adhyayana bahu ja upayogI nIvaDaze. paribhASAonI carcAone udaya, temane kramazaH vikAsa ane bIjA pramukha paravata paribhASA graMthakAra upara emane prabhAva ane temanuM tulanAtmaka adhyayana, siddhAntacarcA vicAra, vikAsa ane enA upayukta ane mArmika ItihAsanI jANaA muddAo dhyAnamAM laIne che. vasaMtabhAIe e viSaya upADyo che, ane mane jaNAvatAM paze AnaMda thAya che ke AmAM teo saMpUrNa paNe yazasvI banyA che, A itihAsanI carcA karatI vakhate De. vasaMtabhAIe pUrvavata vidvAnonA matenI carcA karI che ane emanA matonuM parizIlana ane kyAreka khaMDana paNa karyuM che ane e mATe je mAonI carcA karI che, emAM emanI satyaniSThA, nirbhayatA, vicAra ane vaiyAkaraNa tarIke emanA guruvae emanuM karela sudaDha ghaDatara, enI pratIti thAya che. nAnI uMmaramAM ja ATaluM talasparzI adhyayana emanA parizramanI sAkSI pUre che. puruSotamadevanI laghuparibhASAvRtti ane enI bIja paribhASAgrantha sAthe karelI tulanA emanA ghaniSTha jJAnane anubhava karAve che. moTA pAyA upara gujarAtImAM thayelo A prathama ja prayatna hovAthI AvakArya che ja. AvA prakAranA bIjA malika maLe emanI pAsethI ApaNane maLatA rahe evI AzA rAkhIe. * ane, eka be mahattvanA muddAo upara dhyAna dorIne viramIzuM. A graMtha vyAkaraNyazAstra upara che, mATe atyaMta cokasAInI apekSA rAkhe che. prakariDiMgamAM ekasAI jALavavAne dha prayatna karyA chatAM ghaNIkharI bhUle-saMskRtavacane, aMgrejI uddharaNe ane gujarAtImAM paNa jovA maLe che, e A graMthanI eka nabaLI bAja che. bIja eka-be jagyAe zaratacUkathI gujarAtI bhASAmAM paNa bhUle dekhAya che. graMtha gujarAtImAM hovA chatAM ghaNIvAra sUtramAMka vigere aMgrejImAM ApyAM che, e prakAzanataMtranI daSTie yogya che ke nahi ene vicAra karavuM joie. AvI nAnI taMtrajanya bhUla hovA chatAM granthanI yogyatA ke upAdeyatA upara emanI asara thatI nathI, e eka AnaMdanI vAta che. pharI lekhaka ane prakAzakane zataza dhanyavAda. prAya vidyAmaMdira, vaDodarA. - siddhArtha yAvanta pAkaNakara For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 vijaya zAso Do. jayaMta khatrI: samagra vArtAoH prakAzaka: rajisTrAra, zrImatI nAthAbhAI dAmodara ThAkarasI mahilAvidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI reDa, muMbaI 400 020 prathama AvRtti H 1994, pR. 528 mUlya: rU. 20 - sva. jayaMta khatrI temanA kula traNa vArtAsaMgraha "kerAM ', " vahetAM jharaNAM' ane "kharA. bapara thI vArtAkAra tarIke prasiddha che. vArtAkAra tarIkenI temanI maulikatAe atyAra sudhI vArtArasikonuM dhyAna kheMcyuM che. emanI vArtAkalAnAM jhAjhAM anukaraNe thayAM nathI, kahe ke thaI zakayAM nathI. pragativAda temanA jamAnAmAM samakAlIna paribaLa hate. vAstavavAda paNa pUrA baLathI gAMdhIyuganA pratApe pAMgaryo hato chatAM kautukavAdanAM vaLatAM pANI emanI vArtAo pUratAM te nathI thayAM e ghaTanA noMdha levA jevI lAge che. AvA vArtAkAranI samagra vArtAo ahIM granthastha thaI che, te jayaMta khatrInI vArtAkalAnA abhyAsa mATe tema ja gujarAtI vArtAsAhityanA itihAsanI eka noMdhavA jevI kaDI tarIke jarUrI paNa che. khatrInI maryAdAe tema ja viziSTatAe baMnene tola A daLadAra graMtha vaDe karI zakAya tema che. * vArtAkAra tarIke khatrI keTalIka vicAradhArAne AkAra ApavAne prayatna kare che tyAM kazuMka mahatvanuM baLa khUTatuM lAge che ane vArtA narI carcAmAM sarI paDe che tenuM udAharaNa "ame buddhimAne " jevI katimAMthI jaDe che paNa bIjI tarapha mAnavInA Adima ane rahasyamaya evA kazAka BeingnA pravartananuM nirUpaNa karavAmAM jyAM temanI kalama udyata thAya che tyAre kalAtmaka pariNAmo ane parimANe nIpajAve che tenAM asaMkhya daSTAMte maLI zake tema che. lohInuM TIpuM ', "dhADa'. * kharA bapora', " mATIne dhaDa ', 'teja, gati ane ivani' A prakAranI baLakaTa racanAo banI che. lohInuM TIpuM'mAM luhArIkAma karatA becaranuM pAtra dhADapADunuM che chatAM khala nathI banatuM e tenA pAtrane vizeSa che. jazavaMta zekhaDIvALA jevA vivecake " heminI spaSTa asara lekhaka upara paDI hovAnuM ' nidAna karyuM che. (juo: cAMdanI ' mAsikane navaMbara/196rane aMka) kALA mAlama' jevI vArtA A nidAnanI sAbitI paNa Ape tema che. AIriza lekhaka sijanI kAtamAM dariyAI pradeza jema eka sakyi pAtra banI rahe che tema khatrInI A " kALe mAlama" uparAMta " kharA bapora' "dhADa' vagere kRtiomAM raNapradeza ane "dariyAI pradeza functional banI rahe evA svarUpe AlekhAyAM che. " kALA mAlama' vArtAmAM kALA mAlama ajANatAM ja bhAInI patnI sAthe dehasambandha bAMdhI bese che evI paristhitinuM nirvahaNa Akarimaka chatAM pratItikara banyuM che te vArtAkalAne vijaya che. tyAra pachI sva. cunIlAla maDiyAe paNa A ja kathAvastune kendramAM rAkhIne " caMpe ane keLa' vArtAnI racanA karelI. baMnenI tulanA karatAM vArtAkAra tarIke khatrInI viziSTatAo pAmI zakAya tema che. baMdha bAraNA pAchaLa', ' khIcaDI' vagere katiomAM strInA mane jIvananI paDa che tenA vAstavika samAjajIvanane mUkIne nATyAtmaka paristhiti sarajI ApI che. mahamada' ane kirapANa" baMne khatrInI lAkSaNika vArtAo che. "lAkSaNikane artha Typical karavAne che. khatrInI aneka vArtAo tenAM pAtronAM vyaktitvanI vilakSaNatAonA AlekhanamAM rAcatI hoya che jema ke dAma arajaNa ', "AnaMdanuM mata' vagere "mahamada ' ane ' kira pANa' racanAo 5Na temanAM mukhya pAtro mahammada ane pannAnI sAMvedanika, vaicArika ane vArtAnika vilakSaNatAonAM For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thasthAvalokana nirUpaNathI ThIka ThIka bharelI che. pAtranI kazIka vilakSaNatAne dhAra ApI upasAvavA mATe prasa ge ane paristhitionuM gUMthAyeluM jALa kalAne koI vizeSa dAkhave che ke kema evo prazna pUcho jarUrI ane vAjabI che nahi te evI racanAo case-history banI rahe. "mahamada" ane kirapANa " kAtamAM koI kalameSa varatA nathI. te ja pramANe nirUpaNarItinuM nAvInya pratApa, e pratApa'mAM che paNa te rasanI ekatvapUrNa asara upasAvavAmAM niSphaLa jatI lAge che. kRSNajanma" racanA, sureza joSInI " janmotsava" racanA sAthenA viSayanA sAmyane kAraNe bahucarcita banI che. sAmya phakta viSayanuM ja che bAkI baMne kRtionuM Aesthetics sAva alaga che. kRSNajanma " e vAstavavAda ane pragativAdanI phalazruti che jyAre sureza joSI prasaMge ane paristhitionAM saMnidhikaraNone prayoga karI jovA maLe che. tethI mArA mate e be kRtionI sarakhAmaNI aprastuta banI rahe. chatAM De, sureza dalAle e be kRtionI tulanA karI ja karI ane khatrInI vArtAne sAdhana banAvI sureza joSInA AgavA rasazAstrane jANavA chatAM avagaNya ! AvI tulanAe mugdha bheLA rasikone meLavI zake kharI paNa mULe aprastuta hoya che e dhyAnamAM rAkhavuM joI e. khatrInI vArtAkAra tarIkenI oLakha te "kharA bapora nI "dhADa' mATIne dhaDa" ane kharA bapora' jevI racanAo Ape che. prakRti ane pAtranI AMtarika prakRtinuM samAntarIkaraNa Tekanika ane pratIkanA viniyoganI zaktine paricaya karAvanAruM che. mATIne ghaDo'mAM paNa dhULa pANInI vAta parathI dhIme dhIme chaTAthI premanI vAta para AvI jatA sAheba ane rANalane saMvAda khatrInI bhAva-AlekhanakalAne utkRSTa namUne che. Ama, A daLadAra saMcaya sva. jayaMta khatrInI vArtAkAra tarIkenI tamAma siddhio ane maryAdAonuM paNa yathArtha mUlyAMkana mATenI sAmagrI pUrI pADe che ane ghaNuM ghaNuM vakhatathI achAya evA saMprahe Ama eka sAthe upalabdha thAya che te badala prakAzaka saMsthA mahilA vidyApITha avazya abhinaMdananI adhikAriNI che. vidyAbhavana pAse, mALa para, vijaya zAjA ema. TI. bI. koleja kempasa, aThavA lAInasa sUrata 395 001, phona 648100 (R) sAmAjika nATya, eka nUtana unmeSaH vijaya teMDulakara lekhaka: zrI utpala bhAthANI, prakAzaka 1 zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarasI mahilA vidyApITha, muMbaI-20, prathama AvRtti: 1993 pRSTha saMkhyA 104, mUlya: . 50/-, vikretA : navabhArata sAhitya maMdira. sAmAjika nATyanI sAcI samIkSA zrI utpala bhAyANIe ma. sa. yuni. vaDodarAnA gujarAtI vibhAganA upakrame bhegIlAla sAMDesarA vyAkhyAnamALA aMtargata 1988mAM, vijaya teMDulakaranAM sAmAjika nATako viSe je vyAkhyAne ApelAM te sarjakanI yata sAthe 1993mAM pustakarUpe pragaTa thAya che e nATyavivecanakSetra eka sukhada ghaTanA che. anya nATyasvarUpanI sarakhAmaNImAM AjanA prekSake jene sauthI vadhu svIkAryuM che tevA sAmAjika nATakanA svarUpamAM sudhAro karavAthI ApaNI raMgabhUmi para dUragAmI For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 yaza caMpakakSA asara UbhI thaI zakaze evI mAnyatAthI ane AjanA A5vAM sAmAjika nATakI saMkucita thatAM thatAM kevaLa kauTuMbika nATako banI rahe che te tarapha dhyAna doravAnA AzayathI prerAIne temaNe vyAkhyAne mATe vijaya teMDulakaranA sAmAjika nATako pasaMda karyo che. vyaktinAM sAmAjika pAsAM sAthe kAma pADatAM sAmAjika nATakomAM vijaya teMDulakare je viziSTa pradAna karyuM che tenI vizada carcA karavA mATe lekhake A nATakone cAra vibhAgamAM vaheMcyAM che. pahelo vibhAga te sAmAjika samasyAne viziSTa svarUpe rajU karatAM nATako jemAM dhAsarAma kotavAla" ane "zAMtatA, korTa cAlU Ahane samAveza karavAmAM Ave che. A baMne nATakonuM sauthI AkarSaka pAsuM emanuM svarUpa che. pahelAmAM "mAnavadIvAla' ane bIjAmAM ' adAlatanI mata" vizaSTa che. samagra bauddhika ane saMskArI varganuM pratinidhitva karatA 12 jeTalA uccakuLanA marAThI brAhmaNone samUha, saMniSanA vika rUpe mAnavadIvAla race che ane laMpaTa ne vilAsI evA nAnA phaDanavIsanA duSkRtyane satata DhAMkate rahe che. ahIM satata bAra pAtrAnAM vividha damAM bhAga levAne kAraNe boddhika varganI napuMsaktA ane saMskArane daMbha khule thatuM rahe che. mAnavadIvAlanI A eka prayuktithI samagra rajUAta bRhad banI jAya che. aMtahAsa ane rAjakAraNane sAMkaLI levA chatAM eka mULabhUta sAmAjika samasyA ahIM rajU thAya che. bauddhiko ane zreSThIo baMnenA sAmAjika uttaradAyitvane vivAda A bAra brAhmaNe kazuM ja bolyA vagara ApaNu para choDI jAya che evuM lekhakanuM tAraNa che. mAnavadIvAlanI A prayukita nATakane viziSTa svarUpa pradAna kare che te adAlatanI ramata "zAMtatA, korTa cAluM Aha" nATakane eka AgavuM svarU5 bakSe che. adAlatanI ramatanI preraNA bhale DayurenamATanA "DenDarasagaIma'thI maLI che tema chatAM nyAyataMtra, sAmAjika vyavasthA ane eka madhyamavargIya strInuM svAtaMtrya-A traNene pUrepUrA bhAratIya saMdarbhamAM eka sAthe teMDulakara rajU karI zake che ne emAM ja emanI sarjaktA rahelI che. DayurenamATenA kAyadAzAstrIonI dIvAnakhaMDamAM bhajavAtI ramata karatAM anekagaNI saMkula ramata, ApaNuM sAmAjika saMdarbhane AtmasAt karI bhajavAya che eTale zailInA anukaraNane AkSepa AMzika Tharate hevAnuM lekhaka mAne che. sAmAjika samasyAne prahasana svarUpe raju karatA varga mAM lekhake eka ja nATaka lIdhuM che, * pAhi jAta' jemAM " jAta" karatAM kathaLI gayelI zikSaNavyavasthA ja kaTAkSanuM kendra bane che. zikSaNa ane zaikSaNika jagatanuM ApaNuM AjanA samAjamAM je rIte patana thayuM che te tarapha, cAMkI javAya teTalI hade teMDulakara A nATaka dvArA ApaNuM dhyAna dore che. paristhitine aMtima kakSAe laI jaIne vAta karavI e teMDulakaranI lAkSaNikatA A nATakamAM chatI thAya che evA lekhakanA kathanane sUra che. * kamalA " ane "kanyAdAna A be nATako sAMprata sAmAjika samasyAne rUDhigata svarUpe ja karatAM nATako che. baMne nATakane viSaya jene current issue kahevAya evo che, "kamalA " anaveSaNAtmaka patrakAratva investigative journalism nA jokhama tarapha aMgulinirdeza kare che to * kanyAdAna' Adarzana mahamAM seva ane dalitAnA AMtara saMbaMdhathI ubhI thatI samasyA vize vAta kare che. A baMne tIvra samasyAonA nirU5Na mATe teMDulakara rUDhigata svarUpane Azare le che ane viziSTa svarUpe prayojavA para udAsIna rahe che. prosiniyama Arca para bokasa For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tha- thAkatI, 125 seTamAM ja, ApaNu e ciraparicita madhyama varganA kauTuMbika vAtAvaraNamAM A baMne samasyAo AkAra pAme che. A rUDhigata svarUpa pasaMda karelA viSayanI dRSTie Avazyaka che tema chatAM svarUpa ahIM sAmAnya rahe che enI lekhaka noMdha le che. vaLI ahIM eka upadezakanI jema patrakAra jayasiMha jAdavanI patnInA mukhe strI-svAtaMtrya ane samAnatAnI vAta kare che te kRti mATe hAnikartA nIvaDe che. "kamalA' nATaka dvArA nATyakAra, "I-vesTIgeTIva jarnAlijhama ghaNI vakhata satyanI zodhanuM mAtra mahora ja pahere che. ene asala cahero te svaprasiddhine hoya che." evuM siddha karavA mathe che te vargabhedanI samasyAnuM sAmAjika pAsuM nirUpatA "kanyAdAna" nATaka dvArA " savarNa ane dalitonI jIvanapaddhatimAM, emanI mUlyavyavasthAmAM Aje eTaluM aMtara paDI gayuM che ke game teTaluM zikSaNa meLavavA chatAM A baMne varganA koI paNa sabhya mATe paraspara svIkAra zakaya nathI" e puravAra karavAnI mathAmaNa kare che evA tAraNa para lekhaka Ave che. * sAmAjika samasyA ane jAtIyatA ne hiMsAnuM Adhipatya ' ' A vibhAga aMtagartA lekhake "bebI', " gIdhADe" ane "sakhArAma bAInDara -A traNa nATakone samAveza karyo che. grAmasamAjamAM hiMsAnA abhyAsane lagatA viSaya mATe nahera phelozIpa meLavanAra teMDulakare A nATakomAM, jyAM vANI ane vartanamAM hiMsA ane azlIlatA sahaja che evA samudAyanuM asala svarUpe kazI zehazarama rAkhyA vinA nirUpaNa karyuM che. "bebI'mAM nATyakAre bebInI kUtarI banavAnI, raMgamaMca para ja udbhavI zake evI addabhuta prayukti apanAvI che je mAnasika ane bhautika baMne sthitine eka sAthe nATyAtmakatAthI raju karI zake che ane eTale vAstavikatA jokhamAvAne badale dhAradAra bane che e lekhakane abhiprAya che. "gIdhADe "mAM sAmAnya vAcakane ke prekSakane sauthI vadhAre akaLAvI mUke evuM aMga pAtronI bhASA che. pitAnA manane mela kADhavA ahIM pAtro gALone chUTathI upayoga kare che paNa A gALo ane pAtronI barachaTa bhASA A nATakanuM laya nathI, e te sAdhana mAtra che ane eTale ja AvI bhASA hovA chatAM A nATaka halakuM banI jatuM nathI. nATakamAM AvatAM cAra pAtro pizAcI che paraMtu e ApaNuM ja mAnasanAM pratibiMba che. sabhyatA ne saMskRtine burakhe paherI rAkhavAthI ApaNI pAzavI vRttio vadhu ne vadhu tIvra banatI jAya che. sabhyatA ke saMskRddhi mAnavInI cAmaDInI nIce utaryA ja nathI e ApaNI karatA che ne A karuNatAnuM teMDulakare ahIM nirlajaja pradarzana karyuM che evuM lekhakanuM manavya che, laDanana sAmAjika ane premanAM vaiyaktika baMdhana vagarane strIpuruSane sAthe rahevAne pravAsa " sakhArAma bAInDara mAM pragabhatAthI nirUpAya che. " gIdhADe'nI jema ahIM paNa sakhArAma ke caMpAnI bhASA ane vyavahAra surucivALAthI te sahana thAya evAM nathI; mAtra eTaluM ja nahI, ahIM te jAtIyatAnI daSTie paNa sahazayananAM udhADAM dazya thakI narI vAstavikate rajU thaI che. je ke e pAchaLa sastI prasiddhi meLavavAne sarjakane koI Azaya nathI. bhASA ane vartanamAM hisA ane jAtIyatAnI anivAryatA kRtimAMthI ApoApa siddha thAya che evI lekhakanI mAnyatA che. lekhake ahI vijaya teMDulakaranAM tamAma 26 nATako vize carcA karavAnI jagyAe pitAne je pratinidhi sAmAjika nATako lAgyAM tenI carcAvicAraNu karI che. teMDulakaranA pratinidhirUpa sAmAjika nATakonuM svarUpanA viniganI dRSTie vargIkaraNa karI temanI sarjakatA pAmavAne pravAsa karyo. A AThe nATako mAtra kauTuMbika athavA A ka te kuTuMbanI koI cakkasa For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza caMpakalAla asAmAnya ghaTanA banavAne badale ApaNe je samAjamAM rahIe chIe ene sparzatA prazno takhtA para mUkavAnuM sAmarthya dharAve che te spaSTa karavAne saMniSTha prayatna karyo che tema chatAM mULe te A graMthastha thayelAM vyAkhyA che, ane A vyAkhyAnenI nizcita samayamaryAdA prastuta pustakane pratyeka nATakanI sudIrgha vivecanA karate eka talasparzI vivecanagraMtha banate aTakAve che. A vyAkhyAnanA aMte lekhake vijaya telakara pita pitAnAM A nATako vize zuM kahe che tenI kephiyata parisaMzaSTarUpe mUkI che je nATakanuM kathAbIja ke pAtronAM vaktitvanI AchI rekhAo vAstavika jIvanamAM potAne kayAM ane kevI rIte maLI AvyAM tene Alekha che ane te kayAMka kayAMka Aropa sAmenuM bacAvanAmuM paNa banI rahe che. mahArASTranA pramANamAM nAnA kahI zakAya evA lokanATya-LenI bhajavaNI joI. mAnavadIvAlanI vibhAvanA " dhAsIrAma kotavAla "mAM kaI rIta prajI tenI vAta, "zAMtatA, korTa cAlU Ahe' nATaka nATyaspardhAmAM raMgAyana saMsthA bhAga laI zake te mATe nATaka lakhavAnI UbhI thayelI jarUriyAtamAMthI kevI rIte lakhAyuM tenuM bayAna, potAnAM eka adhyApaka mitranA svamukhe kahelI ApavItImAMthI hije jAtice' nATakanuM kalevara kevI rIte ghaDAyuM tenI carcA, " kanyAdAna" nATakamAM manuSyane tenI cokkasa vRttaothI jude pADa azakaya che, je lehImAM vaNAI gayuM hoya tene alaga karavuM asaMbhavata che e muddo kendrasthAne che, dolatanuM pAtra nahIM evuM bhArapUrvaka kathana, pite yuvAna hatA tyArathI vavAyeluM "gIdhADe" nATakanuM bIja ane tenA kramazaH vikAsano Alekha, "bebI mAM chokarIne cAra page calAvavAnI prayuktinA bhavasthAna vizenI bhUmikA tathA pitAnA mitra eka lAkSaNika mANasa vize karelI vAta parathI sUjhI AvelA "sakhArAma bAInDara'nA pAtranI ghaTanA-ema potAnAM nATakanAM mULa ane kuLa vize jaNAvaTa karatI A kephiyata, teMDulakara, jIvAtA jIvana ane lekhAnA nATaka sAthe kevI rIte kAma pADe che tene citAra Ape che. kathAbIja ka pAtranA vyaktitvanI AchIpAtaLI rekhA jIvAtA jIvanamAMthI maLI AvyAM hovA chatAM nATyakAra nATaka lakhatI veLA pitAnI sarjanaprakriyA vaDe ene ke kalAtmaka ghATa Ape che ane A belA parAvo che. pasaMda karelAM nATako saMbaMdhI eka bAju pitAnI vicAraNuM ane bIjI bAja lekhakanAM pitAnAM maMtavya sAmasAmA mUkIne zrI utpala bhAyANIe sAce ja nATakanA vivecanenkarSaNanuM kAma karyuM che. nATyavibhAga, maheza caMpakalAla phekalTI oNpha paraphormiMga ArTasa. ma. sa. yuni., vaDodarA, bhavAI: naTa, nata na ane saMgIta, lekhakaH De. kRSNakAnta kaDakiyA, prakAzaka: yunivarsiTI graMthanirmANa borDa, gujarAta rAjya, amadAvAda-6, prathama AvRtti : 1994, pRSThasaMkhyA : 244, kimata : rU. 58 = 00. bhavAI vizene zAstrIya ane saMzodhanAtmaka e prathama graMtha- bhavAInuM svarUpa tathA tenuM zAstra jodhI kADhavAnI mathAmaNa ane jAgaraNanA phaLasvarUpe lakhAyela graMtha "bhavAI : naTa, nartana ane saMgIta" sAcA arthamAM bhavAI vizene zAstrIya For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAvakana 127 ane saMzodhanAtmaka evo prathama graMtha banI rahe che. bhavAInuM svarUpa spaSTa karI ApavAnI sAthe sAthe lekanATya tarIkenA tenA svarUpane kazI hAni na pahoMce te rIte temAM navAM to Ameja karI tene vadhu samRddha ane sAMprata yugamAM vadhu sArthaka kevI rIte banAvI zakAya te aMge sUcane karavAM te lekhakane mukhya Azaya che. temaNe graMthane mukhya traNa adhyAyamAM vibhakta karyo che. prathama adhyAyamAM naTa cAcaramAM kaI rIte Ave che tyAMthI mAMDI pAtra-caritra kaI rIte karI batAve che tenI vizada chaNAvaTa karI che. bhavAInI abhinayazailInuM vizleSaNa karavA mATe temaNe asAItathI mAMDI brenDanA nAdAnivAraNa sudhInAM adyatana ojArone viniyoga karyo che. Adhunika paribhASA dvArA bhavAInI abhayaprakriyA spaSTa karI ApatI veLA temaNe bhavAInuM varUpa akabaMdha rahe ne chatAMya temAM samayanI mAMga pramANe naTa, navAM to kevI rIte sAmela karI zake te aMgenAM sarjanAtmaka sUcane karyA che. pite nihALelA bhavAIjhagonuM satata anusaMdhAna jALavI temaNe A sahelAIthI prayojI zakAya tevAM AgavAM sUcane ApyAM che. bhavAI nI naTa, paraMparAgata abhinaya kolI ane Adhunika abhinaya kSelIne samanvaya sAdhI kevAM navAM parANe siddha karI zake che te, nATayanA vidyAthIo ane bhAvakone saraLatAthI samajya tevI zailImAM samajAvyuM che. je ke bhavAImAM prayojAtA abhinayane AMgaka, vAcika ane sAtvika ema traNa vibhAgomAM vahecI tenuM pRthakkaraNa karyuM hota to te nATakanA vidyArthIone mATe vadhu saraLa banata evuM mAruM aMgatapaNe mAnavuM che. dvitIya adhyAyamAM nATayazAstra, abhinayadarpaNa tathA anya zAstrIya graMthanuM dohana karI tema ja pite nihALelAM pAzcAtya zailInAM nRtyanI svarUpagata vizeSatAo dhyAnamAM rAkhI temaNe, bhavAInA nartanane vikasAvavA, svarUpa tUTe nA te rIte, bhAratIya zAstrIya nRtyo, anya lokanartane tathA pAzcAtya nRtyazailIone kaI rIte upayoga thaI zake te khUba UMDANathI ane vigate saMzodhanAtmaka paddhatie batAvyuM che. bhavAInI mULabhUta sAta prakAranI padagatio sacitra samajavI bhavAInA nartanamAM cArI, aMgahAra, karaNa maDala, recaka, sthAna, hastamudrA vigere zAstrIya zailInAM nRtyanAM aMgabhUta tono viniyoga tenA asala svarUpane kazI hAni na pahoMce te rIte bhavAImAM kevI rIte sAdhI zakAya te lekhake bhavAInA kalAkAre ane nAnA vidyAthIo samajI zake tevI saraLa ane sacoTalImAM, satata udAharaNa ApatA rahI samajAvyuM che je A pustakanuM sauthI moTuM jamA pAsuM che, zabdomAM utAravA azakya hoya tevA bhavAInA saMgItane khUba ja jahemata kara lekhake trIjA adhyAyamAM utArI ApyuM che. zAstrIya saMgIta karatAM bhavAInuM saMgIta kaI rIte juduM paDe che tenI udAhara sAthe carcA karI che. "mAtrAonA kALa gaNune tathA svaralekhana karIne, kadI nA dhAyA hoya evA bhavAdanA saMgIta aMgenuM ardhara ane kaSTaprada kArya karIne zrI kaDakiyAe A kSetramAM eka upakAraka kArya karyuM che. emAMnAM lokagItonuM saMgIta avarehamAM gavAya che ema kahIne vaidika gAnanA samayathI gavAtI A avarohagAnanI praNAlikA temaNe yAda karI che. gopAla nAyakanA pradAnane mulavIne tathA bilAvala melane upaga asAItanA samaye zarU thayuM hatuM ema kahIne temaNe bhavAInA saMgItanuM bhArobhAra gaurava karyuM che" e amubhAI dezI jevA saMgItavidane abhiprAya A saMdarbhamAM avazya neMdhI zakAya. bhavAInAM vividha vAgho, tAla, laya vizenI tema ja bhavAImAM bhavAItabalacI ja kema bolAvI paDe te aMgenI sUkSma ane zAstrIya carcA tathA javAba na mAna daI rIte ApavAmAM Ave che te aMLanI tema ja bhagaLa ane tenA For Private and Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 sAbhAra svIkAra zeka vizenI jhINavaTabharI ne vigatapracura carcA A graMthane bhavAI vizenA zAstrIya ane saMzodhanAtmaka evA apUrva graMthane mobho Ape che. sAhityanA ane nATayazikSaNanA vidyAthIo uparAMta raMgamaMcanA bhAvake, zikSaka, digdarzaka, TI.vI. jevAM mAdhyama sAthe kAma pADanAra kasabIo, bhavAIkalAkAre vigere saune A graMtha khUba ja upakAraka ane mArgadarzana pUruM pADanAra graMtha banI raheze evI pustakanA parAmarzaka ane jANItA bhavAIvida prA. janaka eca. dae vyakta karelI zraddhA A graMthanuM gaurava vadhAre che. nATyavibhAga, phekalTI oNpha paraphomiMga ArTasa, maheza caMpakalAla ma. sa. yuni, vaDodarA. " + 504, muMbaI jayA maheNApITha, 1, nathI . roDa , zrImatI nIlAma cIna ane za. 200 : sAbhAra svIkAra : 1 DaoN. jayaMta khatrI : samagra vArtAo : prakAzaka: rajisTrAra, zrImatI nAthIbAI dAdara ThAkarasI mahilA vidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI reDa, muMbaI-400 027, prathama AvRtti, 1994, pR. 1-24+ 504, kimata rUA. 200/dhI e pATa : le. grehAma grIna, anu. jayA mahetA ane jazavaMtI dave, prakAzaka : rajisTrAra, zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarasI mahilA vidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI RDa, muMbaI-400 027, prathama AvRtti-1994, pRSThaH 128, mUlya: rU. 60/3 sAMprata sahaciMtana, bhAga-5: le. ramaNalAla cI. zAha, prakAzaka: ramaNalAla cI. zAha, zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha, 385, saradAra vI. pI. roDa, muMbaI-400 004, prathama AvR ta, jUna 1994, pRSTha : 8 + 196, kiMmata rUA. 25/-. 4 kavi jayavaMtasUrikRta neminAtha-rAjimatI bAramAsA: saMzodhaka-saMpAdaka : zivalAla jesalapurA, prakAzaka: cImanalAla je. zAha, muMbaI jaina yuvaka saMdha, 385, saradAra vI. pI. reDa, muMbaI-400 004, prathama AvRtti, oNgasTa 1994, pRSTha: 1-4 + 60, kimata: rU. 15/-. 5 bhavAI: naTa, jatana ane saMgIta : le. kRSNakAnta kaDakiyA, prakAzaka zrI bAlubhAI paTela, adhyakSa, yunivarsiTI graMthanirmANa borDa, gujarAta rAjya, amadAvAda-380 006, prathama AvRtti, 1994, pRiH 1-234 +3 citro banne bAju chApelAM, kiMmata rUA. 50/6 svarAMkita lokagIta : le. madhubhAI paTela, prakAzaka: niSAda paTela, bakula prakAzana, sikavara senDajha, sAvarakara mArga, mAhima, muMbaI-400 016, prathama AvRtti-1994, pRSTha: 1-12 + 162 + 2 kiMmata rU. 125/ItihAsadaNa (itihAsa ane saMskRtine lagatA lekhono saMgraha) lekhaka mugaTalAla bAvIsI, prakAzaka: kRSNakAnta ena madrAsI, Adarza prakAzana, 2498/1, rAyakhaDa roDa, amadAvAda-380 001, prathama AvRtti-eprila 1994, pRSTha : 1-8 + 1124, mUlya rU. 35/janadarzana ane sAMkhya-yogamAM jJAna-darzana vicAraNA lekhikA-jAgRti dilIpa zeTha, prakAzaka : ke. jAgRta dilIpa zeTha, 23, vAlakezvara sosAyaTI, bhUdarapurA, AMbAvADI, amadAvAda-380 015, pRSTha 1-16 + 1-201, kiMmata rU. 150|-. For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Road, Ne, 921963 citra naM 2. citra naM 2. mAhezvarI brAhmI. [ yinI samajUtI mATe juo A aMkamAM mu. ha. rAvala ane munIndra vI. jozIno lekha mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrI vAstava, meneja 2, dhI ma. sa. yunivarsiTI opha baroDA presa ( sAdhanA presa ), rAjamahela roDa, vaDodarA, saMpAdaka ane prakAzaka : mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA vatI DaoN. mukuMda lAlajI vADekara, upaniyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. savizvavidyAlaya, vaDodarA-390 001, mArca, 1995. For Private and Personal Use Only