Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho! zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra 194 zIdhrabodha bhAga 1 thI 5 : dravya sahAyaka: zrI nItisUrijI samudAyanA pU. A. zrI hemaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAnuvartinI pU. sA. zrI vizvapUrNAzrIjI ma. nA ziSyA pU. sA. zrI vinItapUrNAzrIjI ma.nI preraNAthI zrI abhinaMdana svAmI jaina saMgha, jaya-prema sosAyaTI, zAhIbAga zrAvikA upAzrayanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla somala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2071 I. 2015
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha ___84 ___810 010 011 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM.-1 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| kramAMka pustakanuM nAma tA-TI515Ara-saMpaES | 001 | zrI naMdIsUtra avacUrI | pU. vikramasUrijI ma.sA. 238 | 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI | pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra 286 003 zrI arhadgItA-bhagavadgItA pa. meghavijayajI gaNi ma.sA. 004 | zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. | 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. | 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. | 007 | aparAjitapRcchA zrI bI. bhaTTAcArya 008 zilpa smRti vAstu vidyAyAm zrI naMdalAla cunilAla somapurA 850 | 009 | zilparatnam bhAga-1 zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI 322 zilparatnam bhAga-2 zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI 280 prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 162 | 012 | kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 302 prAsAdamajarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 156 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI 352 | zilpadIpaka zrI gaMgAdharajI praNIta 120 | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI dIpArNava uttarArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 110 jinaprAsAda mArtaNDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA 498 | jaina graMthAvalI zrI jaina zvetAmbara konphransa 502 | hIrakalaza jaina jyotiSa zrI himatarAma mahAzaMkara jAnI 021 nyAyapravezaH bhAga-1 zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva 022 | dIpArNava pUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 023 anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 pU. municaMdrasUrijI ma.sA. 452 024 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 zrI eca. Ara. kApaDIA 500 025 | prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAja dozI 454 026 | tattpopaplavasiMhaH | zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya 188 | 027 | zaktivAdAdarzaH | zrI sudarzanAcArya zAstrI 214 | kSIrArNava zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 414 029 | vedhavAstu prabhAkara zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI ___192 013 454 226 640
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824 288 30 | zinjaratnAkara prAsAda maMDana zrI siddhahema bRhadavRtti bRhannyAsa adhyAya-1 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-2 zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 zrI narmadAzaMkara zAstrI | paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. bhAvasUrinI ma.sA. 520 034 (). pU. bhAvasUri ma.sA. zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 324 302 196 039. 190 040 | tilaka 202 480 228 60 044 218 036. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-5 037 vAstunighaMTu 038 | tilakamannarI bhAga-1 tilakamagnarI bhAga-2 tilakamajharI bhAga-3 sakhasandhAna mahAkAvyam saptabhaphImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvaloka sAmAnya niryukti guDhArthatattvAloka 046 saptabhInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 taraSiNIkaraNI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI nyAyasamuccaya cAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa 053 bRhad dhAraNA yaMtra 05 | jyotirmahodaya pU. bhAvasUrinI ma.sA. pU. bhAvasUrina ma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI. zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI sa. pU. akSayavijayajI 045 190 138 296 (04) 210 274 286 216 532 113 112
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra bhASA | 218. | 164 saMyojaka - bAbulAla saremala zAha zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, mahAvAha-04. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com maho zrutajJAnamajtha ddhiAra - saMvata 2075 (5. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustasI www.ahoshrut.org vebasAITa 52thI ugl stGirls sii zAze. krama pustakanuM nAma tA-TI8152-saMpaES pRSTha 055 | zrI siddhahema bRhavRtti bRhadanyAsa adhyAya-6 | pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pa. jinavijayajI ma.sA. 160 057 lAratIya Tana bhe| saMskRti sanomana pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasUri 202 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri jaina saMgIta rAgamALA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI | 306 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sudarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI saM pU. meghavijayajI gaNi 516 064| viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnam | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 06764zamAtA vahI guzanuvAha gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 | moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA | saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 on jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho 14. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 376 060 322 073
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ '075 374 238 194 192 254 260 | jaina citra kalpadruma bhAga-1 16 | jaina citra kalpadruma bhAga-2 77) saMgIta nATya rUpAvalI 13 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 79 | zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 081 bRhad zilpa zAstra bhAga-2 | bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083. AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 kalyANa kAraka 085 | vinorana zora kathA ratna koza bhAga-1 kathA ratna koza bhAga-2 088 | hastasagnIvanama 238 260 guja. | | zrI sArAbhAI navAba guja. | zrI saYTmAruM navAva guja. | zrI vidyA saramA navIna guja. | zrI sArAmAruM navIna guja. | zrI manasubAna muvAmana guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI gagannAtha maMvArama guja. | . vantisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zatrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarAna kozI guja. | zrI levalAsa navarIna lozI sa. pU. meniyanI saM. pU.vinayanI, pU. puNyavijayajI AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 114 '084. 910 436 336 087 230 322 (089/ 114 endracaturvizatikA sammati tarka mahArNavAvatArikA 560
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra krama 272 240 saM. 254 282 466 342 362 134 70 316 224 612 307 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | pustaka nAma kartA TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka 91 | syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI saM. motIlAla lAghAjI punA 92 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 93 | syAdvAda ratnAkara bhAga-3 bAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 94 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-4 bAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA | syAdvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 96 | pavitra kalpasUtra puNyavijayajI sArAbhAI navAba 97 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 99 | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI | veMkaTeza presa 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. | sukhalAlajI 101 | bhAratIya prAcIna lipImAlA | gaurIzaMkara ojhA hindI | munzIrAma manohararAma 102 | zabdaratnAkara sAdhusundarajI saM. haragovindadAsa becaradAsa 103 | sabodhavANI prakAza nyAyavijayajI |sN./g / hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 | laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara saM. orIenTa insTITyuTa baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI saM, AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 107 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-4.5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 109 | jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara | puraNacaMdra nAhara 110 | jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara 111 | jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara saM./hi / puraNacaMdra nAhara 112 | | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtivijayajI saM./hi | jinadattasUri jJAnabhaMDAra 113 | jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA saM./hi | aravinda dhAmaNiyA 114 | rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 115 | prAcina lekha saMgraha-1 vijayadharmasUrijI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA saM./hi nAhaTA bradharsa 117 | prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArvasa gujarAtI sabhA 120 | gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArbasa gujarAtI sabhA 121 | gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI phArbasa gujarAtI sabhA 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-1 | pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 123|| | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 124 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-5 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa pI. pITarasana | bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. 126 | vijayadeva mAhAtmyam | jinavijayajI saM. jaina satya saMzodhaka 514 454 354 saM./hi 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 saM./gu 414 400
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 754 194 3101 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA / saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba guja. sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra kuMvarajI ANaMdajI guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. | braja. bI. dAsa banArasa 133 || | karaNa prakAzaH brahmadeva saM./aM. | sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. | yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa guja. | gujarAta barnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa guja. | gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1,2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 / / jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhASavati zatAnaMda mArachatA saM./hi | eca.bI. guptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI prA./saM. | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI | jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra saM. harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana saM. pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha vizvezvaraprasAda dvivedI saM. bIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA | hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 320 286 272 142 260 232 160
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra | pRSTha 304 122 208 70 310 462 512 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2069 (I. 2013) seTa naM.-5 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | krama | pustaka nAma kartA/saMpAdaka viSaya | bhASA saMpAdaka/prakAzaka 154 | uNAdi sUtro opha hemacaMdrAcArya | pU. hemacaMdrAcArya | vyAkaraNa | saMskRta johana kriSTe 155 | uNAdi gaNa vivRtti | pU. hemacaMdrAcArya vyAkaraNa saMskRta pU. manoharavijayajI 156 | prAkRta prakAza-saTIka bhAmAha vyAkaraNa prAkRta jaya kRSNadAsa guptA 157 | dravya parikSA aura dhAtu utpatti | Thakkara pherU dhAtu saMskRta /hindI | bhaMvaralAla nAhaTA 158 | Arambhasidhdhi - saTIka pU. udayaprabhadevasUrijI jyotISa saMskRta | pU. jitendravijayajI 159 | khaMDaharo kA vaibhava | pU. kAntIsAgarajI zIlpa | hindI | bhAratIya jJAnapITha 160 | bAlabhArata pU. amaracaMdrasUrijI | kAvya saMskRta paM. zIvadatta 161 | giranAra mAhAtmya daulatacaMda paraSottamadAsa tIrtha saMskRta /gujarAtI | jaina patra 162 | giranAra galpa pU. lalitavijayajI | tIrtha saMskRta/gujarAtI | haMsakavijaya phrI lAyabrerI 163 | praznottara sArdha zataka pU. kSamAkalyANavijayajI | prakaraNa hindI | sAdhvIjI vicakSaNAzrIjI 164 | bhAratiya saMpAdana zAstra | mUlarAja jaina sAhitya hindI jaina vidyAbhavana, lAhora 165 | vibhaktyartha nirNaya giridhara jhA saMskRta caukhambA prakAzana 166 | vyoma batI-1 zivAcArya nyAya saMskRta saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTI 167 | vyoma vatI-2 zivAcArya nyAya saMpUrNAnaMda saMskRta vidyAlaya | 168 | jaina nyAyakhaMDa khAdyam | upA. yazovijayajI nyAya saMskRta /hindI | badrInAtha zukla 169 | haritakAvyAdi nighaMTU | bhAva mitha Ayurveda saMskRta /hindI | zIva zarmA 170 | yoga ciMtAmaNi-saTIka pU. harSakIrtisUrijI | saMskRta/hindI | lakSmI veMkaTeza presa 171 | vasaMtarAja zakunam pU. bhAnucandra gaNi TIkA | jyotiSa khemarAja kRSNadAsa 172 | mahAvidyA viDaMbanA pU. bhuvanasundarasUri TIkA | jyotiSa | saMskRta senTrala lAyabrerI 173 | jyotirnibandha / zivarAja | jyotiSa | saMskRta AnaMda Azrama 174 | meghamAlA vicAra pU. vijayaprabhasUrijI jyotiSa saMskRta/gujarAtI | meghajI hIrajI 175 | muhUrta ciMtAmaNi-saTIka rAmakRta pramitAkSaya TIkA | jyotiSa | saMskRta anUpa mizra 176 | mAnasollAsa saTIka-1 bhulAkamalla somezvara jyotiSa orienTa insTITyUTa 177 | mAnasollAsa saTIka-2 bhulAkamalla somezvara | jyotiSa saMskRta orienTa insTITyUTa 178 | jyotiSa sAra prAkRta bhagavAnadAsa jaina jyotiSa prAkRta/hindI | bhagavAnadAsa jaina 179 | muhUrta saMgraha aMbAlAla zarmA jyotiSa | gujarAtI | zAstrI jagannAtha parazurAma dvivedI 180 | hindu esTrolojI pitAmbaradAsa trIbhovanadAsa | jyotiSa gujarAtI pitAmbaradAsa TI. mahetA 264 144 256 75 488 | 226 365 nyAya saMskRta 190 480 352 596 250 391 114 238 166 saMskRta 368 88 356 168
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 181 182 183 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra saMvata 2071 ( I. 2015) seTa naM.-6 - - - 192 pustaka nAma kAvyaprakAza bhAga-1 kAvyaprakAza bhAga-2 kAvyaprakAza ullAsa-2 ane 3 184 nRtyaratna koza bhAga-1 185 nRtyaratna koza bhAga-2 186 nRtyAdhyAya 187 saMgIratnAkara bhAga-1 saTIka 188 saMgIratnAkara bhAga 2 saTIka 189 saMgIratnAkara bhAga-3 saTIka 190 saMgIratnAkara bhAga-4 saTIka 191 saMgIta makaranda saMgIta nRtya 'ane nATya saMbaMdhI jaina graMtho 193 nyAyaviMdu saTIka 194 zIghrabodha bhAga-1 thI 5 195 zIghrabodha bhAga-6 zrI 10 196 zIghrabodha bhAga- 11 thI 15 197 zIghrabodha bhAga-16 thI 20 198 zIghrabodha bhAga- 21 thI 25 199 adhyAtmasAra saTIka 200 | chandonuzAsana 200 | maggAnusAriyA prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI sUcI / yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| viSaya karttA / saMpAdaka pUjya mammaTAcArya kRta pUjya mammaTAcArya kRta upA. yazovijayajI zrI kumbhakarNa nRpati zrI kumbhakarNa nRpati zrI azokamalajI zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva nArada zrI hIrAlAla kApaDIyA pUjya dharmotarAcArya pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya gaMbhIravijayajI eca. DI. belanakara zrI DI. esa zAha bhASA saMskRta saMskRta saMskRta saMskRta saMskRta saMskRta / hindI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta gujarAtI saMskRta hindI hindI hindI hindI hindI saMskRta/gujarAtI saMskRta saMskRta/gujarAtI saMpAdaka / prakAzaka pUjya jinavijayajI pUjya jinavijayajI yazobhArati jaina prakAzana samiti zrI rasIkalAla choTAlAla zrI rasIkalAla choTAlAla zrI vAcaspati gairobhA zrI subramaNyama zAstrI zrI subramaNyama zAstrI zrI subramaNyama zAstrI zrI subramaNyama zAstrI zrI maMgeza rAmakRSNa telaMga mukti-kamala zrI caMdrazekhara zAstrI -jaina mohana graMthamAlA sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA narottamadAsa bhAnajI siMghI jaina zAstra zikSApITha jJAtaputra bhagavAna mahAvIra TrasTa pRSTha 364 222 330 156 248 504 448 444 616 632 84 244 220 422 304 446 414 409 476 444 146
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama pustaka nAma 202 | AcArAMga sUtra bhAga - 1 niyukti + TIkA 203 | AcArAMga sUtra bhAga - 2 niryukti+ TIkA 204 | AcArAMga sUtra bhAga - 3 niryukti+TIkA 205 | AcArAMga sUtra bhAga-4 niyukti+TIkA 206 | AcArAMga sUtra bhAga - 5 niryukti+ TIkA 207 suyagaDAMga sUtra bhAga - 1 saTIka 208 | suyagaDAMga sUtra bhAga - 2 saTIka 209 suyagaDAMga sUtra bhAga - 3 saTIka 210 suyagaDAMga sUtra bhAga-4 saTIka 211 suyagaDAMga sUtra bhAga - 5 saTIka 212 rAyapaseNiya sUtra 213 prAcIna tIrthamALA bhAga 1 214 dhAtu pArAyaNam 215 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga - 1 216 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-2 217 | siddhama zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-3 218 tArkika rakSA sAra saMgraha 219 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2072 (I. 2016) seTa naM.-7 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI sUcI / 220 221 vAdArtha saMgraha bhAga - 1 (sphoTa tattva nirUpaNa, sphoTa candrikA, pratipAdika saMjJAvAda, vAkyavAda, vAkyadIpikA) | vAdArtha saMgraha bhAga - 2 ( SaTkAraka vivecana, kAraka vAdArtha, samAsavAdArtha, vakAravAdArtha) vAdArtha saMgraha bhAga-3 (vAdasudhAkara, laghuvibhaktyartha nirNaya, zAbdabodhaprakAzikA) 222 | vAdArtha saMgraha bhAga-4 (AkhyAta zaktivAda chaH TIkA) karttA / TikAkAra bhASA zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI malayagiri gujarAtI zrI becaradAsa dozI A. zrI dharmasUri saM./ gujarAtI zrI yazovijayajI graMthamALA saMskRta zrI hemacaMdrAcArya A. zrI municaMdrasUri zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI zrI hemacaMdrAcArya saM./ gujarAtI A. zrI varadarAja saMskRta vividha kartA saMskRta vividha kartA saMskRta vividha kartA saMskRta raghunAtha ziromaNi saMskRta saMpAdaka / prakAzaka zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI mANeka muni zrI becaradAsa dozI zrI becaradAsa dozI rAjakIya saMskRta pustakAlaya mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA mahAdeva zarmA pRSTha 285 280 315 307 361 301 263 395 386 351 260 272 530 648 510 560 427 88 78 112 228
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI sukhasAgara jJAnapracArajJAnAvindu naM.3. 000000000000000000000 zrI ratnaprabhasUrIzvara sadgurubhyo namaH atha zrI 1 zIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5 vAM, 000000000000000000000 90000000000 zrImadupakeza ( kamalA ) gacchIya - muni zrI jJAnasundarajI mahArAja. 00000000000000000000000000 dravya sahAyaka aura sAzaka zrI sukhasAgara jJAnapracAraka sabhA mu0 lohAvaTa-jATAvAsa ( mAravADa ). IMLAIMILITTLETITI nakala 100 . vIra saMvat 245. vikrama saM. 1980 - kiMmata rU.di. &000000000000000000000
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya sahAyakazrIsukhasAgara jJAnapracAraka sabhA. zrI bhagavatIjI sUtraki pUjA tathA supanoMki AmadanIseM. - - . bhAvanagara-dhI AnaMda prInTIMga presameM zAha gulAbacaMda laralubhAie chApyu. * ina pustakoMkI AmadanIse aura bhI jJAnapracAra baDAyA jaavegaa| Jimminent-on- ---
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhasUrIzvara sadgurubhyo namaH atha zrI zIghrabodha bhAga 3 jA. hajya sahAyaka ka. 250) ... zAha hajArImalajI kuMvaralAlajI pArakha. mu0 lohAvaTa-jATAvAsa ( mAravADa) nakala 1.00 vIra saM. 245. -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanyavAda. 496 zrImAn rekhacaMdajI sAhiba, cIpha sekreTarI zrI jaina navayuvaka mitramaNDala - mu0 lohAvaTa Apa jJAnake acche premI aura utsAhI ho / isa kitAba ke tIsare bhAga ke liye ru. 250) jJAna dAna kara pustake zrIsukhasAgara zAma pracAraka sabhA meM sArpaNa kara lAbha uThAyA hai isa bAste meM Apa ko saharSa dhanyavAda detA hUM aura sajjanoM ko bhI cala lakSmI kA jJAnadAna kara lAbha lenA cAhiye | kAraNa zAstrakAroMne sarva dAnameM jJAnadAna ko hI sarvottama mAnA hai - kimadhikam / bhavadIya, pRthvIrAja copaDA / membara- zrI jaina navayuvaka mitramaMDala, lohAvaTa - (mAravADa).
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAyakSadavatarAdharAya namaH - zrIkalpasUtrajIke pAnoMkI bhakti ke liye ru. 280) - zAha kAlurAmajI amaracaMdajI botharA rAjamavAlA ki tarpha se AyA vaha isa kitAbameM lagAyA gayA hai. isa jJAna dAnase kItanA lAbha hogA vaha anya sajanoMkoM vicAra ke apanI cala ladamIkoM zAnadAna kara acala banAnA cAhiye. kimadhikam / / ApakA, .... ... jorAvaramala vaida / zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA mophIsa, phalodhI.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ daisieroecooooooooooooooooooooooooooooo pornsooooooooooooooooooooo zrImad bhagavatIjI sUtra ki vaacnaa| pUjyapAda prAtaHsmaraNiya munizrI zAmasundarajI mahArA.. sAhiba ki anugraha pAte hamAre lohAvaTa jaise prAmameM bhI bImad bhagavatIbIsUtra ki vAcanA saMvat 1979 kA caitra para hai. ise prAraMbha huiyI bilke daramyAna hame bahuta kAma huvA hai| se bhI bhagavatIjIsUtrakA AcopAnta zravaNa kara mAnapUjAkA karanA miskedrvyse| ... . 1 5000 zrI dravyAnuyoga dvitIya prveshikaa| 50.. zrI zIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5vA hajAra jAra pratI 1 ekahI jisdameM badhAigaha hai jisme tIsarA bhaag| zA. hajArImalajI kuMvaralAlI pArasa ki tse| 1000 zrI bhAvaprakaraNa zA. jamanAlAlajI indracandabI - pArakha kitphse| 1 1000 zrI stavana saMgraha bhAga thA zA AidAMnajI agara 9 candajI pArakha ki trphle| inake sivAya zAnadhyAna kaMThastha karanA tathA zrI sukhasAmara jJAnapracAraka sabhA aura zrI jaina navayuvaka mitramaMDala hai ki sthApanA honese acchA upakAra huvA hai| adhika harSa isa vAtakA hai ki jIta utsAhA se bhI bhagavatIjI sUtra prAraMbha huvAthA unase hI caDhate utsAhAse mI 1 1. jJAnapaMcamiko pUnA prabhAvanA varaghoDAke sAtha nivinatAse samApta huvA hai hama isa suavasara ki vAravAra anumodana karate hai anya sajjanauMkoM bhI anumodana kara apanA janma pavitra karanA cAhiye kimadhikam / bhvdiiy|.. jamanAlAla botharA rAjamavAlA, membara zrI jaina navayuvaka mitramaMDala lohAvaTa-mAravADa..... 80000oooooo5000000000ooo
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jajarajsatanArres jalaja janma saM. 1932 doodhotoofootoostrotatoktantantrafootobooooooooooooooooooooooooooortootarantee DhaMDhaka dIkSA saM. 1942 janajalajalajajajajajajajax 0744 juna- svargavAsa 1977 muni mahArAja zrI ratna vijayajI mahArAja. janajAna
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratna paricaya. parama yogirAja prAtaHsmaraNIya aneka sadguNAlaMkRta zrI zrI 1008 zrI zrI ratnavijayajI mahArAja sAhiba ! zrApIkA pavitra janma kaccha deza osavAla jJAti meM huvA thA. Apa bAlapaNAse hI vidyAdevIke paramopAsaka the. daza varSaki bAlyAvasthA meM hI apane pitAzrI ke sAtha saMsAra tyAga kiyA thA. aTharA varSa sthAnakavAsImata meM dIkSA pAla satya mArga saMzodhana karazAstravizArada jainAcArya zrImadvijayadharmasUrIzvarajI mahArAjake pAsa jaina dIkSA dhAraNa kara saMskRta prAkRtakA abhyAsa kara jainAgamoMkA avalokana kara ApazrIne eka acche gItArthoki paMktiko prApta karI zrI. ApazrIne kaccha, kAThIyAvADa, gujarAta, mAlavA, mevADa aura mAravADAdi dezoMmeM vihAra kara apani amRtamaya dezanAkA janatAko pAna karavAte hue aneka bhavya jIvoMkA uddhAra kIyA thA itanA hI nahI kintu prAbu giranArAdi nivRttike sthAnoM meM yogAbhyAsa kara aneka gai hui camatkArI vidyAvoM hAMsala kara kai AtmAnoM para upakAra kIyA thaa|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) ApakA niHspRha sarala zAnta svabhAva hone se jagata ke ' gacchagacchAntara-mattamattAntarake jhagaDe. to Apase hajAra hAtha dUre hI rahate the. jaise Apa jJAnameM ucakoTIke vidvAna the vese hI kavitA karane meM bhI uccakoTIke kavi bhI the Apane aneka stavanoM, samjhAyoM, caityavandanoM, stutiyoM, kalpa ratnAkarI TIkA aura vinati zatakAdi racake jaina samAjapara paramopakAra kIyA thA. .. Apako nivRttisthAna adhika prasanna thA jo zrImadupakeza gacchAdhipati zrI ratnaprabhasUrIzvarajI mahArAjane upakezapaTTana (bhozIyoM) meM 384000 rAjaputokoM pratibodha de jaina banAyA. prathama hI bhosavaMsa sthApana kIyA thA. una mozIyoM tIrthapara ApazrIne caturmAsa kA alabhya lAbha prApta kIyA jaise muni zrI jJAnasundarajIko DhuMDhakamAla se badhAke saMvegI dIkSA de upakeza gacchakA uddhAra karavAyA thA phIra donoM munivaroMne isa prAcIna tIrthake jIrNoddhArameM madada kara vahAMpara jaina pAThaka zAlA, boDIMga, zrI ratnaprabhAkara zAna maMDAra, jaina lAyabrerI sthApana karI thI aura bhI Apako jJAnakA baDA hI prema thA. ApazrIke upadeza dvArA phalodhI meM zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA nAmaki saMsthA sthApita huna thI. mAlazrIne apane pavitra jIvanameM zAsana sevA bahuta hI karI thI. kei jagaha jIrNoddhAra pAThazAlAvoMke liye upadezadIyA thA jinoMki
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 ) ujvala kIrtti Aja duniyoM meM ucca padako bhogava rahI hai. ApazrIkA janma se 1632 meM huvA saM. 1942 meM sthAnakavAsIyoM meM dIkSA saM. 1660 meM jaina dIkSA aura saM. 1677 meM ApakA svargavAsa gujarAtake vApI grAmameM huvA hai jahAMpara Aja bhI janatAke smarayArtha smAraka mojUda hai. ese niHspRhI mahAtmAvoMki samAja meM bahuta zrAvazyaktA hai. yaha eka parama yogirAja mahAtmAkA kiMcit Apako paricaya karAke hama hamArI AtmAko ahobhAgya samajate hai. samaya pA ke ApakA jIvana likha ApalogoMki sevA meM bhejane ki merI bhAvanA hai zAsanadeva use zIghra pUrNa kare. I have the honour to be Sir, Your most obedient slave M. Rakhchand Parekh. S. Collieries. Member Jain nava yuvak mitra mandal LOHAWAT.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 808 janma saM0 1937 vijayadazamI. 808 K kuka zrImadupakezagacchIyamuni zrI jJAnasundarajI. K jaina dIkSA saM0 1972 Doles gruls kuMi sthAna0 dIkSA saM0 1963
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna pricy| pUjyapAda prAtaHsmaraNiya zAntyAdi aneka guNAlaMkRta zrI mAnmuni zrI jJAnasundarajI mahArAja sAhiba / prApazrIkA janma mAravADa prosarvasa vaida muttA jJAtIme saM. 1637 vijaya dazamikoM huvA thA. vacapane se hI ApakA jJAnapara bahuta prema thA svalpAvasthAmeM hI Apa saMsAra vyavahAra vANijya vyapArame acche kuzala the saM. 1654 mAgazara vada 10 ko prApakA vivAha huvA thA. dezATana bhI ApakA bahuta huvA thA. vizAla kuTumba mAtApitA bhAi kAkA stri Adi ko tyAga kara 26 varSa ki yuvAna vayameM saM. 1663 ceta vada 6 ko Apane sthAnakavAsIyoM meM dIkSA lI thI. dazAgama aura 300 thokaDA kaMThastha kara 30 sUtroM kI vAcanA karI thI tapazcaryA ekAntara chaTha chaTha, mAsa lamaNa adi karaneme bhI Apa sUravIra the ApakA vyAkhyAna bhI vaDAhI madhura rocaka aura prasarakArI thA.. zAstra avalokana karane se jJAta huvA ki yaha mUrti usthApakoM kA pantha. svakapola kalpIta samutsama paidA huvA hai tatpazcAt sarpa kaMcave ki mAphIka DhuMDhako kA tyAga kara Apa zrImAn ratnavijayajI mahArAja sAhiba ke pAsa prozIyoM tIrtha para dIkSA le guru prAdezase upakeza gaccha svIkAra kara prAcIna gacchakA uddhAra
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kIyA svalpa samaya meM hI Apane dIvya puruSArtha dvArA jaina samAjapara baDA bhArI upakAra kIyA ApazrIkoM jJAnakA to zrAle darjekA prema hai jahAM padhArate hai vahAM hI jJAnakA udyota karate hai. - ozIyoM tIrtha para pAThazAlA borDIga kakka kranti lAyabrerI, zrI ratna prabhAkara jJAna bhaMDAra Adi meM Apa zrIne madada karI hai phalodhI meM zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA saMsthA-IskI dusarI sAkhA ozIyoMmeM sthApana karI jina saMsthAvoM dvArA jaina zrAgamoM kA tattvajJAnamaya Aja 75 puSpa nIkala cuke hai jiskI kItAbe 153000 karIbana hindustAna ke saba vibhAgameM janatA ki sevA bajA rahI hai inake sivAya jainapAThazAlA jaina lAyabrerI Adi bhI sthApana karavAi gai thI hama zAsana devanAvose yaha prArthanA karate hai ki ese puruSArthI mahAtmA cIrakAla zAsana ki sevA karate hamAre marUsthala dezameM bihAra kara hama logoMpara sadaiva upakAra kare / zam ApazrIke caraNopAsaka indracaMda pArakha joinTa sekreTarI, zrI jaina navayuvaka mitra maNDala oNphIsa-lohAvaTa ( mAravADa.)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) prastAvanA. pyAre sajjana gaNa ! yaha bAta to Apaloga bakhubI jAnate hai ki hareka dharmakA mahatva dharma sAhitya ke hI antargata rahA hudhA hai jisa dharmakA dhamasAhitya vizAla kSetra meM vikAzita hotA hai usI dharmakA dharma mahatva bhI vizAla bhUmipara prakAza kiyA karatA hai arthAt jyoM myoM dharmasAhitya prakAzita hotA hai tyoM tyo dharmakA pracAra baDhA hA karatA hai| __ Aja sudhare huve jamAne ke hareka vidvAna pratyeka dharma sAhitya apakSapAta dRSTise avalokana kara jisa jisa sAhityake andara tattva vastu hotI hai use guNagrAhI sajana neka dRSTise grahana kIyA karate hai ateva dharma sAhitya prakAza karane ki atyAvazyaktA koM saba saMsAra eka dRSTise svIkAra karate hai| dharma sAhitya prakAzita karane meM prathama utsAhI mahAzayajI aura sAthameM likhe paDhe sahanazIla niHspRhI puruSArthI tathA tana mana dhanase madada karanevAloM ki AvazyaktA hai| pratyeka dharmake netA loga apane apane dharma sAhitya prakAzita karane meM tana dhana manase utsAhI bana apane apane dharma sAhityakA jagatamaya banAne ki kozIsa kara rahe hai| dusare sAhitya premiyoM ki apekSA hamAre jainadharmake ucca koTIkA pavitra aura vizAla sAhitya bhaNDAroM ki hI sevA kara rahA hai purAMNe vicArake loga apane sAhitya kA mahatva jJAna bhaNDAroMmeM rakhane meM hI samajha rahe the / isa saMkucita vicAroMse hamAre dharma sAhitya ki kyA dazA hui vaha hamAre bhaNDAroM ke
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) netAoM ko aba mAluma hone lagI hai ki sAhitya prakAza meM hama. loga kitane pAcchADI rahe hai| hamAre dharma sAhitya likhanevAle aura prakAzita karanevAle pUrvAcArya hamAre para baDA bhArI upakAra kara gaye hai parantu isa bakhta pUjyapAda prAtaH smaraNIya nyAyAMbhonidhi jainAcArya zrImatrijayAnaMdasUrIzvarajI ( AtmArAmajI ) mahArAja kA hama paramopakAra mAnate hai ki ApazrIne jJAnabhaNDAroMke netAoM ko baDe hI jora sorase upadeza dekara jaisalamera pATaNa khaMbhAta amadAbAda Adi ke jJAnabhaNDaroM meM saDate huve dharma sAhityukA uddhAra karavAyA thA ApazrI ko sAhitya prakAzita karavAnekA itanA toM premathA ki sthAna sthAna para jJAnabhaNDAroM, lAyabrerIyoM, pustaka pracAra maMDaloM, saMsthAvoM Adi sthApIta karavAke jJAnapracAra baDhAne maiM preraNA karI thI / Apake upadezase skUloM pAThazAlAoM gurUkulavAsAdi sthApita honese samAja meM jJAna ki vRddhi huI hai / itanA hI nahI balke yUropa taka bhI jainadharma sAhityakA pracAra karane meM ApazrIne acchI saphalatA prApta karI thI una dharma sAhitya pracAra ki badolata Aja hamArI svalpa saMkhyA hone parabhI sarva dharmo meM ucca sthAnakoM prApta kIyA hai acche acche vidvAna logoM kA matta hai ki jainadharma eka ucca koTIkA dharma hai / sAhitya pracAra ke liye zrAvaka bhImasI mANeka baMbAi, jaina dharma prasAraka sabhA - jaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara, zrIyazovijayajI granthamALA bhAvanagara, zrI jaina zreyaskara maMDala mesANA, meghajI hIrajI baMbAi. adhyAtma jJAna prakAza- buddhisAgara granthamAlA. zrI hemacandra granthamAlA. jaina tatva prakAza maMDala, jaina granthamAlA - rAyacandra granthamAlA - rAjendrakoza kAryAlaya -- zrI ratna prabhAkara jJAna puSpamAlA, phalodhI. zrI jaina AtmAnanda pustaka pracAra maMDala, AgrA- dilhI, vyAkhyAna sAhitya ophIsa. jaina sAhitya saMzA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana-punA. zrI Agamodaya samiti anyabhI choTI baDI sabhAvAne sAhitya prakAzita karane meM acchI saphalatA prApta karI hai-manuSya mAtrakA pharja hai ki apani 2 yathAzakti tana mana dhanase dharma sAhitya pracArameM avazya madada denA caahiye| sAhityapremI param yogirAja muni zrI ratnavijayajI mahArAja sAhiba ke sadupadezase saMvat 1973 kA AsADa zuda6 ke roja muni zrI jJAnasundarajI mahArAja dvArA phalodhI nagarake utsAhI bhAvaka varga ki preraNAse zrIratnaprabhAkAra jJAna puSpamAlA nAmaki saMsthA sthApita kI gai thI. saMsthAkA khAsa uddeza choTe choTe TrekTadvArA janatA meM jainadharma sAhitya prasiddha karanekA rakhA gayA thA. hareka sthAnapara lambI cauDI bAtoM banAnevAle yA para upadeza denevAle bahuta mIlate hai kintu jIsa jagaha rUpaiye kA nAma AtA hai taba kitaneka loga dhanADhya honepara bhI mAyAke majura unnatike medAna se pIcche haTha jAte hai parantu munizrIke eka hI dinake upadezase phalodhI zrI saMghane jJAnavRddhike liye karIbana 2000) kA candAkara zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA meM pustake chapAne ke liye jamA karavAke isa saMsthAki nIvakoM majabuta banAdi thI.munizrI jJAnasundarajI mahArAja sAhabakA 1973 kA caturmAsA phalodhI meM huvA ApazrIne eka hI caturmAsA meM 11 puSpa prakAzita karavA diiyaa| caturmAsake bAda ApazrIkA padhAraNA osIyAtIrtha jo ki zrI ratnaprabhasUrIjI mahArAjane utpalade rAjA aadi|384000 rAjaputoMko prathamahI ozavAla banAke zrIvIraprabhuke biMbakI pratiSTA karavAithI una mahApuruSoMke smaraNArtha dusarI zAkhA rUpa eka saMsthA ozIyoM tIrthapara zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAla sthApita karI. jiskA kAma munima cunilAlabhAike suprata kiyA gayA thA.cunilAlabhAine ozIyoM tIrtha tathA ina saMsthAki acchI sevA karI thI.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) kItAboMke jariye tIrthakI prasiddhi aura AbAdi bhI acchI huithI... cunilAlabhAi svargavAsa honeke bAda meM pustakoMki vyavasthA ThIka na rahenese namunAke taurapara pustakoM ozIyoM rakhake zeSa saba pustakoM phalodhI magavA li gai thI aba ina saMsthAkA kArya bahuta hI utsAha se calatA hai svalpa hI samayameM 75 puSpaki karIban 153000 pustake chapa cukI hai jisameM pratimAchattIsI, gayavaravilAsa, dAnachattIsI, anukampAchattIsI, prazramAlA, carcAkA pablika noTIsa, liMganirNaya, siddhapratimA, muktAvalI, battIsasUtradarpaNa, DaMkepara coTa, AgamanirNaya aura vyavahAra cUlikAki samAlocanA yaha bArahA pustake to mUrtiutthApaka DhuMDhIye terepanthIyoMke bAre meM likhI gai hai jismeM sapramANa mUrti aura dayA dAnakA pratipAdana kiyA gayA hai aura stavana saMgraha bhAga 2-2-3-4, dAdAsAhiba ki pUjA, devaguru vandanamAlA, jaina niyamAvalA, caurAsI AzA. tanA, caityabandanAdi, jinastuti, subodhaniyamAvalI, prabhu pUjA, jaina dIkSA, tIrthayAtrAstavana, Anandadhana cauvIsI, sajAya, gahuM. lIyoM, rAidevasi pratikramaNa, upakezagaccha paTTAvalI ina 18 pustako meM devagurukI bhaktisAdhaka stabana, stutiyoM, caityavaMdanoM Adi hai| vyAkhyAbilAsa bhAga 1-2-3-4, mejJaranAmoM, tIna nirnAmA lekhoMkA uttara, ozIyoM tIrthake jJAna bhaMDAraki lISTa, ame sAdhu zA mATe thayA, vinatI zataka, kavAbattIsI, varNamAlA, tIna caturmAsoMkA digdarzana aura hitazikSA yaha 13 pustakoM meM vastusvarUpa nirUpaNa yA upadezakA viSaya hai / dazavaikAlikasUtra, sukhavipAkasUtra aura nandIsUtra evaM tIna sUtroMkA mUla pATha hai / zIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10-11-12 13-1415-16-17-18-19-20-21-22-23-24-25 // paitIsa bola, dravyAnuyoga prathama pravezikA, guNAnurAgakulaka aura sUcIpatra ina 29 pustako meM zrI bhagavatI sUtra, pannavaNAjI sUtra, jIvAbhigamajI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) sUtra, samavAyAMgajI sUtra, anuyogadvAra sUtra, nandIjI sUtra sthAnAyAMgajI sUtra, jambudvipapannati sUtra, AcArAMga sUtra, sUtra kRtAMgajI sUtra, upAsakadazAMga sUtra, antagaDhadazAMga sUtra, anuttarovavAijI sUtra, niriyAvalakAjI sUtra, kappavarDasiyAjI sUtra, pupphIyAjI sUtra, pupphacUlIyAjI sUtra, vinhI dazAMgajI sUtra, bRhatkalpa sUtra, dazAzrutakhaMdha sUtra, vyavahAra sUtra, nizitha sUtra aura karmapranthAdi prakAraNoM se khAsa dravyAnuyogakA sUkSma jJAnakoM sugamatArUpa hindI bhASAmeM jo ki sAmAnya buddhivAlA bhI sukhapUrvaka samaja ke lAbha sake aura ina bhAgoMmeM bArahA sUtroMkA hindI bhASAntara bhI karavAyA gayA hai zIghrabodhake prathama bhAga se paMcavIsavAM bhAga takake liye yahAM vizeSa vivecana karaneki AvazyaktA nahIM hai. una bhAgoMki mahatvatA AdyopAnta paDhane se hI ho saktI hai itanA to logopayogI huvA hai ki svalpa hI samaya meM una bhAgoMki nakalo khalAse ho gai thI aura jyAdA mAMgaNI hone se dvitIyAvRtti chapAi gai thI vaha bhI thoDA hI donoM meM khalAsa ho jAne se bhI mAMgaNI upara ki upara A rahI hai / ateva una bhAgoMkoM aura bhI chapAneki AvazyaktA hone se puSpa 26-27-28-29-30 ko isa saMsthA dvArA pragaTa kIyA jAtA hai. una zIghrabodhake bhAgoki jesI jaina samAja meM Adara satkAra ke sAtha AvazyaktA hai uttanI hI sthAnakavAsI aura terApanthI logoMmeM AvazyaktA dikhAI de rahI hai| isa saMsthA meM jItanA jJAnaki sugamatA hai itanI hI udAratA hai zarU se pustakoMki lAgI kiMmata se bhI bahuta kama kiMmata rakhI gai thI. jisame bhI sAdhu sAdhvIyoM, jJAnabhaMDAra, lAyabrerI Adi saMsthAoMkoM to bheTa hA bhejI jAtI thI. jaba 45 puSpa chapa cuke the . vahAMtaka bheTa se hI bheje jAte the bAdameM kAryakarttAvoMne socA ki pustakoMkA anAdara hotA hai, AzAtanA baDhatI hai. isa vAste lAgI kiMmata rakha denA ThIka hai kAraNa gRhasthoMke ghara se rUpaiyA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) . ATha AnA sahaja hI meM nikala jAyeMge aura yahAM rUpaiye jamA / hoMge unoM se aura bhI jJAna vRddhi hogI. sirpha bArahA sUtroM ke bhASAntaraki kiMmata kuccha adhika rakhI gai hai isakA kAraNa yaha hai ki isameM cyAra chedasUtroMkA bhASAntara bhI sAtha meM hai jo ki jinoMko khAsa AvazyakA hogA yaha hI mNgaavegaa| tathApi mahenata dekhato kiMmata jyAdA nahIM hai zeSa kitAveMkI kiMmata hamAre uddeza mAphIka hI rakhI gaI hai. pAThakagaNa kiMmata tarpha dhyAna na de kintu jJAna tarpha de ki jina sUtroMkA darzana honA bhI durlabha the vaha Aja Apake karakamalo meM mojuda hai isakA hI anumodana kare / astu| vi. savat 1979 kA phAgaNa vada 2 ke roja zrImAnmuni mahArAjazrI zrIharisAgarajI tathA zrImAn jJAnasundarajI mahArAja ThANe 4 kA zubhAgamana lohAvaTa grAma meM huvA. zrotAgaNakI dIrgha kAla se abhilASA thI ki muni zrIjJAnasundarajI mahArAja padhAre toM ApazrIke mukhAvida se zrI bhagavatIjI sUtra sune. tIna varSoM se vinaMtI karate karate Apa zrImAnoMkA padhAranA honepara yahAMke zrAvakone Agre se arja karanepara parama dayAlu muni zrIne hamArI arja svIkAra kara mItI caita pada 6 ke roja zrI bhagavatIjI sUtra sube vyAkhyAnameM pharamAnA prAraMbha kiyA jiskA ma. hotsava varaghoDA rAtrIjAgarANAdi zA ratnacaMdajI chogamalajI pArakha ki tarphase huvA thA isa zubha avasara para phalodhIse zrIjaina navayuvaka prema bhaMDala tathA anyabhI zrAvakavarga padhAre the gharaghoDA kA darza-aMgrejIbAjA gyAnamaMDalIyoM ora sarakArI karmacariyoM polIsa Adise baDA hI prabhAvazAlI dIkhAi dete the zrI bhagava. tIjI sUtraki pUjAmeM aThArA sonAmoharoM mIlAke karIbana rU 1000) kI AvAdAnI huithI jiskA zrI saMghase yaha TherAva huvA ki ina AvAdAnIse tatva jJAnamaya pustakeM chapA denA cAhiye /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa suavasarapara zrI sukhasAgara jJAna pracAraka nAmaki saMsthAki bhI sthApanA hui thI saMsthAkA khAsa udeza yaha rakhA gayA thA ki jainazAsanake sukha samudra meM jJAnarUpI agamya jala bharA huvA hai una jJAnAmRtakA AsvAdana janatAko ekeka biMdu dvArA karavA denA cAhiye. isa udezakA prAraMbhameM zrI dravyAnuyoga dvitIya pravezikA prathama bindu tathA zrI bhAva prakaraNa dUsarA bindu Apa logoMkI sevAmeM pahuMcA diyA thaa| yaha tIsarA bindu jo zIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5 jo prathama ora dusarI AvRti zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA-pha. lodhIse chapa cukIthI parantu vaha saba nakale khalAsa ho jAneparabhI mAgaNI adhika aura ati lAbha jAnake nai AvRti joki pahale ki niSpata isme bahuta sudhArA karavAyA gayA hai zIghra bodha bhAga pahale meM dharma ke sanmukha honevAleke guNa, mArgAnusArIke 35 bola vyavahAra samyakatvake 67 bola, paitIsa vola laghudaMDaka mahAdaMDaka dhirahadvAra rUpI arUpI upayoga caudAbola vIsavola tevIsa bola cAlIsa bola 108 bola aura che AroM kA itihAsakA varNana hai dusarA bhAgameM vistAra pUrvaka nautatva pacavIsa kriyAkA vivaraNa hai| tIsarA bhAgameM naya nikSepA syAdvAdaM Sadravya saptabhaMgI aSTa. pakSa dravyaguNaparyAya Adi jI jainAgamaki khAsa kuMjIyoM kahalAtI hai bhASA AhAra saMjJAyoni aura alpA bahutva Adi hai| cothA bhAgameM munimahArAjoMke mArga jese aSTa pravacana, gaucarIke doSa, munike upakaraNa, sAdhu samAcArI Adi he / / pAMcaveM bhAgameM ko ki durgamya viSayabhI bahuta sugamatAse likhI gai hai ina pAMco bhAgaki viSayAnukramaNikA dekhanese Apako rozana ho jAyagA ki kitane mahatvavAle viSaya ina bhAgoMme prakAzita karavAye gaye hai| aba hama hamAre pAThakoM kA dhyAna isa tarpha AkarSita karanA cAhate hai ki jitane chadamastha jIva hai una sabaki ekarUcI nahI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) hotI hai yAne alaga alaga rUcI hotI hai itanAhI nahI balke eka. manuSyaka bhI hara samaya eka rUcI nahI hotI hai jisa jisa samaya jo jo rUcI hotI hai tadAnusAra vaha kArya kiyA karatA hai| agara vaha kArya paramArthake liye kIsI rUpameM kIsI vyaktike lIye upakArI hotoM unakA anumodana karanA aura unase lAbha uThAnA sajjana puruSoM kA kartavya hai / raft munizrI ki rucI jainAgamoMpara adhika hai aura janatAka sugamatA pUrvaka jainAgamoMkA avalokana karavA dene ke irA dAse Apane yaha pravRti svIkAra kara janasamAja para ghaDA bhArI upakAra kIyA hai isa vAste ApakA jJAnadAnaki 'udAra vRttikA hama saharSa badA svIkAra karate hai aura sAtha meM anurodha karate hai ki Apa cIrakAla taka isa vIra zAsanakI sevA karate huve hamAre 45 AgamoMkoM hI isI hindI bhASAdvArA pragaTa kare tAMke hamAre jese logoMko mAluma hoki hamAre gharake andara yaha amUlya ratna bhare huve hai / antameM hamAre vAcaka vRndase hama namratA pUrvaka yaha nivedana karate haiM ki Apa eka daphe zIghra bodha bhAga 1 se 25 taka maMgavAke kramazaH paDhIye kAraNa ina bhAgoMkI zailI esI rakhI gaI hai ki kramazaH paDhanese hareka viSaya ThIka taurapara samajameM AsakegeM / granthakI sArthakatA taba hI ho saktI hai ki grantha AdyopAnta paDhe aura granthakartAkA abhiprAyakoM ThIka tora para samaje / basa hama itanA hI kahake isa prastAvanAko yahAM hI samApta kara dete hai| sujJeSu kiM 'bahunA ! 1680 kA mItI kArtika jJAnapaMcami. zuda 5 bhavadIya, chogamala kocara. presiDanTa zrI jaina navayuvaka mitramaMDala. mu0 lohAvaTa - mAravADa.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ khuza khabara lijiye. sUtrazrI bhagavatIjI, prajJApanAjI, jIvAbhigamajI, samavAyAMgajI, anuyogadvArajI, dazaSaikAlikanI Adi se uddharIta kiye 'huve bAlAvabodha hindI bhASA meM yaha dvitIyAvRtti acchA sudhArA "aura khulAsA ke sAtha baDhoye kAgada, acchA Taipa, sundara kapaDeki eka hI. jalda meM yaha grantha eka dravyAnuyogakA khajAnA rUpa taiyAra karavAyA gayA hai. kiMmata mAtra ru. 1 / / jaldI kijiye khalAsa ho jAnepara mIlanA asaMbhava hai. zIghrabodha bhAga 1 - 2-3-4-5 vAM jiskI saMkSipta viSayAnukramaNikA. saMkhyA. viSaya. prathama bhAga. 1 dharmajJa honeke 15 guNa 1 2 mArgAnusArIke 35 bola 2 : vyavahAra samyaktvake 67 bola pRSTa saMkhyA. viSaya. pRSTa 4 paitIsa boloMkA thokaDA 11. 5 laghu daMDaka bAlAvabodha 22 : 6 cauvIsa daMDaka ke praznottara 38 7 mahAdaMDaka 98 bola 8 virahadvAra 39 7 r
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTa. (22) saMkhyA. viSaya. pRSTa. saMkhyA. viSaya. 9 rUpI arUpIke 106 bola 45 35 ekendriyake bheda 10 disAnuvAi disAdhikAra46 36 pratyeka vanaspati 12 11 cha koyAke che dvAra 49 prakArako 12 upayogAdhikAra 37 sAdhAraNa pana0 ke bheda 88 13 devotpAtake 14 bola 51 38 vanaspatike lakSaNa . 89 14 tIrthakara nAmake 20 bola 52 39 beindriyAdike bheda 90 15 jaladI mokSa jAneke 23 40 pAMcendriyake cyAra bheda 9. bola 54 41 manuSyake 303 bhedakA 16 parama kalyANake 40 bola 55 varNana 17 siddhoMki alpAbahutva 59 42 AryakSetra 25 // kA varNana 95 18 che ArokA adhikAra 6043 daza prakAraki rUcI 96 19 pahelA ArAdhikAra 61 44 devatoMke 198 bheda 97 2. dusarA ArAdhikAraH 63 | 45 ajIvatatvake lakSaNa 100 21 tIsarA ArAdhikAra 64 46 arUpI ajIvake 30 bheda101 22 cothA ArAdhikAra 68 47 rUpI ajIvake 530 bheda102 23 pAMcamArAdhikAra 69 48 punyatatvake lakSaNa 1.3 24 chaTThArAdhikAra | 49 punya nau prakArase bandhate / 25 utsarpiNI zIghrabodha bhAga 2 jo. | 50 punya 42 prakArase bhogave104 51 pApatavake lakSaNa 105 26 navatasvake lakSaNa 78 52 pApa 18 prakArase bandhe 105 27 jIvatatvake lakSaNa 79 53 pApa 82 prakArase bhogave 106 28 suvarNAdike dRSTAMta 8. 54 Azravake lakSaga 107 29 jIvatatvapara dravyAdi cyAra8 55 Azravake 42 bheda 30 jIvatatyapara cyAra nikSepa80 56 kriyA 25 artha saMyukta 108 1 jIvatatvapara sAta naya 80 57 saMvaratatvake lakSaNa 109 32 jIvoMke sAmAnya bheda 80 58 saMgharake 57 bheda 33 siddhoMke jIvoMke bheda 81 59 bArahA bhAvanA 34 saMsArI jIvoMke bheda 82 60 nirjarAtatvake lakSaNa 111
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA. viSaya. 61 anasana tapa 62 uNodarI tapa 63 bhikSAcArI tapa 64 rasatyAga tapa ( 23 ) pRSTa saMkhyA. viSaya. 112 / 85 kAiyAdi kriyA 114 86 ajjojIyA kriyA 115 87 kriyAki niyamA bha 116 janA 139 139 65 kAya kleza tapa 66 pratisaMlehanA tapa 117 | 88 AraMbhiyAdi kriyA 118 | 89 kriyAkA bhAMgA 141 67 prAyazcitta tapake 50 bheda118 90 prANAtipAtAdi kriyA 141 119 / 91 kriyA lAganekA kAraNa 141 121 | 92 alpAbahutva 142 122 68 vinaya tapake 134 bheda 69 vaiyAvazca tapake 10 bheda 93 zarIrotpanna meM kriyA 143 122 / 94 pAMca kriyA laganA 74 viugA tapa 75 bandhatarake lakSaNa 76 ATha karmoMke bandha kA raNa 85 77 mokSatacdhake lakSaNa 78 siddhoMkI alpA0 33 bola 79 kriyAdhikAra 80 sakriya kriyAartha 81 kriyA kIsase kare 82 kriyA karetoM kItane karma 83 karma bandhoM kitani kriyA 70 svAdhyAya tapa 71 vAcanAvidhi praznAdi 143 72 asvAdhyAya 34 prakArake124 95 nau jIvoMkoM kriyA lAge 144 73 dhyAnake 48 bheda pRSTa. 137 138 125 | 96 mRgAdi mArane se kriyA 144 128 97 agni lagAnese kriyA 144 128 98 jhAla racanese kriyA 129 99 kriyANA lenA becanA 145 100 vastugama jAnese 145 130 | 101 RSi hatyA karanese 145 145 kriyA 131 102 antakriyAdhikAra 134 103 samudghAta se kiyA 134 104 muniyoMkoM kriyAnau 147 105 terahA prakAra ki kriyA 147 F 134 148 | 106 zravakako kiyA 135 107 vaate prakAraki 136 84 eka jIvakoM eka jIvaki kriyA kriyA zIghrabodha bhAga tIjo. 137 108 nayAdhikAra 149 151
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 (24) saMkhyA. viSaya. pRSTa. saMkhyA. viSaya. 109:sAta aMdhe ora hastIkA 137 pratyeka pramANa 176 ., dRSTAnta.... :: .151 138 Agama pramANa 176 110 nayakA lakSaNa 153 /139 anumAna pramANa 176 111 negamanayakA lakSaNa 154 140 opamA pramANa 112 saMgraha naya lakSaNa 155 141 sAmAnya vizeSa 179 1.13 vyavahAranaya 156 142 guNa aura guNI 180 114 RjusUtranaya 157 143 zeya jJAna jJAnI 180 195 sAhukArakA dRSTAnta 157 144 upanne vA vighne vA 116 zabda-samabhIrUDha-evaM mRta158 dhruvvaa| 180 117 basatIkA dRSTAnta 159 145 adhyaya AdhAra 181 118 pAyalIkA dRSTAnta 16.146 AvirbhAva tirobhAva 119 pradezakA dRSTAnta 161 147 goNatA mokhyatA 120 jIvaparasAtanaya 162148 utsargopavAda 121 sAmAyikapara sAta naya163 149 AtmAtIna 122 dharmapara sAta naya 150 dhyAna cyAra 123 bAMNapara sAta naya 163 151 anuyoga cyAra 184 124 rAjApara sAta naya 152 jAgaraNa tIna . 125 nikSepAdhikAra 153 vyAkhyA nauprakAra 154 aSTa pakSa 126 nAmanikSepA 165 155 saptabhaMgI 127 sthApanA nikSepA 185 128 dravyanikSepA 167156 nigoda svarUpa 129 bhAvanikSepA 157 SaTvravya adhikAra 190 13. dravyaguNaparyAya 172 158 Sadvyaki Adi 190 131 dravya kSetrakAla bhAva 172 159 SadravyakA saMsthAna 190 132 dravya aura bhAva 173 160 SadravyameM sAmAnya guNa191 133 kAraNa kArya 173 161 SadravyameM vizeSa sva. 134 nizcaya vyavahAra 174 bhAva 135 upAdAna nimatta 175 162 Sadravyake kSetra . 192 136 pramANa cyAra prakArake 175253 Sadravyake kAla...193 184 184 185
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) 207 saMkhyA. viSaya. pRSTa. saMkhyA. viSaya. 164 padamyake bhAva 194 (189 satyAdi cyAra bhASA 204 165 SadravyameM sA. vi 194 190 bhASAke pu0 bhedAnA 205 166 Sadravyame nizcaya vya. 195 191 bhASAke kAraNa . 207 167 padadravyake sAta naya 195 192 bhASake vacana 16 pra. 168 SadravyakecyAra nikSepA195, kArake 169 Sadravyake guNa paryAya 196 193 satyabhASAke 10 bheda 208 170 SaTadravyake sAdhAraNaguNa196 194 asatyabhASAke 10 meda 208 171 SaTadravyake sAdharmIpaNA 196 195 vyavahAra bhASAke 12 172 SaTadravyameM praNAmabAra 197 bheda 210 173 SaTadravyameM jIvadvAra . ,, 196 mizrabhASAke 10 bheda 210 174 SaTadravya meM mUrtidvAra , 197 alpAbahutva bhASA ka0 211 175 SaTadravyameM eka anekadvAra, 198 AhArAdhikAra 211 176 SaTadravyameM kSetrakSetrI , 199 kItane kAlase AhArale212 177 SaTaravyameM sakriyadvAra 198 200 AhArake pu0 288 prkaa| 178 SaTadravyameM nityAnitya , rake 179 SaTadravyameM kAraNadvAra , 201 AhAra pu. ke vIcAra 214 180 SaTadravyameM kartAdvAra ,282 zvAsozvAsadhikAra 216 181 SaTadravyameM pravezadvAra , 2.3 saMjJA utpati alpA0 217 182 SaTadravyake madhya pradezaki.204 yoni 12 prakArakI 218 - pucchA 199 205 AraMbhAdi 221 183 SaTadravya sparzanA 200 206 alpAbahutva 16 bola 222 284 SaTadravyake pradeza spa- 207 alpA bahutva 14 bola223 nA 190 208 alpAbahutba 8-4-4 223 200 185SaTadravyakI alpAbahutva 201 209 alpAbahutva 2318.34 226 186 bhASAdhikAra Adi 201 zIghrabodha bhAga 4 tho. 187 bhASAki utpati 202 188 bhASAke pudagaloMke 239 211 aSTa pravacana 227 bola 203 212 iryAsamiti rara8
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) saMkhyA. viSaya. pRSTa. saMkhyA. viSaya ... . . . 213 bhASAsamiti 228 237 deva atizaya 34 254 214 epaNAsamiti 228238 deva vANI 35 guNa 254 215 gaucarIke 42 doSa 229 239 uttarAdhyayanake 36 a. . 216 gaucarIke 64 doSa kula dhyayana 106 doSa. 233 240 cha nigranthoMke 36 vAra 255 218 cothI samiti 241 pAMca saMyatike 36 vAra 266 239 242 anAcAra 52 . 219 muniyoMke 14 upakaraNa 276 : 239 243 saMyamatabuMke 1782 ta220 pratilekhana 25 prakArakI 240 NAvA 279 30 244 ArAdhanA tIna prakAra 282 221 pratilekhanake 8 mAMgA 242 222 pAMcavI samiti 242 245 sAdhu samAcArI 10 284 223 daza bola pariThanekA 242 246 muni dinakRtya 285 224 tInagupti 247 SaTAvazyaka 225 pagAMma sajAke 33 bo 248 sAdhu rAtrI kRtya loke artha 244 249 paurasI pauNaporasIkA 226 ekavolase daza bola 244 mAna. 227 zrAddha pratimA 246 zIghrabodha bhAga 5 vA. 228 zramaNa pratimA 246 229 terahase vIsa bolakA 246250 jar3a caitanyakA saMbandha 293 250 ja artha asamAdhi sthAna. 246 251 kameM kyA vastu hai ? 294 23. ekavIsa sabalA doSa 248 252 ATha kamoki 158 u231 bAvIsa parisaha 248 ttara prakRti 296 232 tevIsase guNatIsabola 248 253 ATha koke bandha 233 mahA mohanike 30 kAraNa 251 254 sarvaghAtI deza ghAtI pra0316 234 siddhoMke 31 guNa 251 255 vipAka udaya pra0 317 235 yogasaMgraha battIsa 252 256 parAvartanA parAvartana pra.318 236 guruki 33 AzAtanA 253 257 caudA guNasthAnapara bandha319 sthAna
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 (27) saMkhyA. viSaya. pRSTa. saMkhyA. viSaya. pRSTha 258 caudA guNa. para udaya / vaha Ayujya kahAMkA bandhe udiraNA prakRti 322 vaha bhavyAbhavya hote hai 376 259 baudA gu0 para sattA pra. 277 samausaraNa aNantara 370 kRti 324 278 cha lezyA 371 260 abAdhAkAlAdhikAra 37279 lezyAkA varNa 371 261 karmavicAra 280 lezyAkA gandha 7ra 262 karma bAndhato bAndhe / 326 281 lezyAkA rasa 263 karma bAndhato ghede 340282 lezyAkA sparza 372 264 karma ghedatoM bAndhe 200 283 lezyA pariNAma 272 265 karma vedatoM vede 345 284 kRSNa lezyAkA lakSaNa 373 266 50 boloMkI bandhI 347 285 nila lezyAkA lakSaNa 373 267 paryAvahi karma bandha 348 286 kApota lezyAkA lakSaNa 373 268 samprAya karma bandha 353 287 tejasa lezyAkA lakSaNa 373 269 47 boloMkI bandhI 354 288 pana lezyAkA lakSaNa 373 270 pratyeka daMDakapara bandhI 289 zukla lezyAkA lakSaNa 374 ke bola 355 290 lezyAkA sthAna 374 271 pratyeka bolopara bamdhI 291 lezyAkI sthiti 374 ke mAMga 310 292 lezyAkI gati 375 356 , 272 anaMtarovavanagAdi u- 293 lezyAkA cayana 376 dezA 311294 saMciThaNa kAla 376 377 273 pApakarma karate kahAM bho 295 sUnya kAla gaye 296 asUnya kAla 364297 mizra kAla 274 pApakarmake 16 bhAMgA 366 298 saciThana 275 samausaraNAdhikAra 337 299 alpAbahutva 3% 276 pratyeka daMDakarma bola .. bandhakAla * aura boloMmeM samausaraNa 301 bandhake 36 bola. 377 378
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIzIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5 vAM ke thokaDoMki nAmAvalI. kinata mAtra ru. 1 // saMkhyA. thokaDe ke nAma. kona konase sUtroMse udhdhRta kiye hai. / dharmake sanmukha honevAlo meM . pUrvAcArya kRta (1) mArgAnusvArake 32 bola , ,' (2) vyavahAra samyaktvake 67 bola , , (3) paitIsa bola saMgraha bahutasUtroM saMgraha (4) laghudaMDaka bAlAvabodha sUtrazrI jIvAbhigamajI (5) cauvIsa daMDakake praznottara pUrvAcArya kRta . (6) mahAdaMDaka 98 bolakA sUtradhI pannavaNAjI pada 3 (7) virahavAra [bAsaTIyA ] ,, , pada 6 (8) rUpI arUpIke 16 sUtrazrI bhagavatIjI za012 u05 (9) disANuSAi dizAdhikAra sUtrazrI pannavaNAjI pada 3 (10) che kAyAdhikAra sUtrazro sthAnAyAMga ThA. 6 / 19 ) zrI upayogAdhikAra sUtrazrI bhagavatIjI za013 u-2 (12) caudA bola devotpAta , za0 1 u0 2 (13) tIrthaMkara gotra bandha kAraNa sUtrazrI jJAtAjI adhya08 (14) mokSa jAneke 23 bola pUrvAcArya kRta (15) paramakalyANake 40 bola bahuta sUtroMse saMgraha (16) siddhoMki alpAbahutva __ 108 boloMki zrI nandIsUtra (17) che AroMkAdhikAra zrI jambunipapannati sUtra
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29) (18) vaDI navatasva zrI uttarAdhyayanajI sUtra ( 19 ) pacavIsa kriyAdhikAra bahutase sUtroMse saMgraha (20) naya nikSepAdi 25 dvAra zrI anuyoganArAdi sUtra . (21) pratyakSAdi cyAra pramANa zrI anuyogadvAra sUtra ( 22 SaTadravyake dvAra 31 bahata sUtroMse saMgraha (23) bhASAdhikAra sUtrazrI pannavaNAjI pada 11 ( 24 ) AhArAdhikAra ___ " pada 28 u01 (25) zvAsozvAsAdhikAra " pada 7 ( 26 ) saMjJAdhikAra " pada 8 (27) yoni adhikAra " , pada 9 (8) AraMbhAdi cauSIsa daMDaka sUtrazrI bhagavatIjI za011 (29) alpAbahutva pUrvAcArya kRta (30) alpAbahutva bola (31) alpAbahutva. (3.) aSTapravacanAdhikAra sUtrazrI uttarAdhyayanAdi (33) chattIsa bola saMgraha sUtrazrI AvazyakajI (34) pAMca nigraMthake 36 dvAra sUtradhI bhagavatI za0 25-6 (35) pAMca sayatike 36 dvAra , 25-7 ( 36 ) bAvana anAcAra sUtrazrI dazavakAlika adhya03 ( 37 ) pAMca mahAvratAdi 1782 , " ( 38) ArAdhanA pada sUtra bhI bhagavatIjI za.8 u.10 (39) sAdhu samAcArI sUtra zrI uttarAdhyayanajI a. 2 (40) jaDa caitanyakA svabhAva pUrvAcArya kRta (41) ATha karmoMki 158 prakRti zrI karmagantha pahalA (42) ATha karmoke bandhahetu zrI karmagrantha pahalA (43) karmaprakRti viSaya zrI karmagrantha cothAse . (44) karmaprakRtikA bandha , , dUsarA
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) (45) karmaprakRtikA udaya , , , (46) karmaprakRtiki sattA , , , (47) abAdhAkAlAdhikAra zrI pannaSaNAjI sUtrapada 23 (48) karma vicAra zrI bhagavatIjI sUtra za. 8 u. 10 (49) karmavAndhato bAndhe zrI pannavaNAjI mUtrapada 23 (50) karma bAndhato vede " " , pada 24 (51) karma vedatoM bAndhe " " , pada 25 (52) karma vedatoM vede , pada 26 (53) pacAsa bolokI bandhI zrI bhagavatIjI za. 6 u.3 (54) ryAvahi saMprAyakarma zrI bhagavatIjI za. 8 u.8 (55) 47 boloMki bandhI , , , 26 u. 3 (56) 47 boloMke aNaMtarAdi , ,, 26 u. 2 (57) karIsu zataka , , , 27-11 (58) 47 bolopara ATha bhAMgA , , ,, *8-11 (59) sama bhogavanAdi (60) samosaraNAdhikAra , , ,, 30-11 (61) lezyAke 11 dvAra zrIuttarAdhyayanajI a034 (62) saMciThThaNa kAla zrIbhagavatIjI za01 u02 (63) bandhakAla bola 36 zrIkarmagraMtha caude pattA- zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA. mu0 phalodhI-(mAravADa.) zrI sukhasAgara jJAnapracAraka sabhA. mu0 lohAvaTa-(mAravADa.)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatra, pRSTa paMkti azuddhi zuddhi attantI sAgaropa 1. bhu. 13 vaikraya navatatvakA siddhi paraspara tIyarca samatha khyAte malatA asaMhI palyopama 10 audArIka 13 devatA navatasvameM siddhoM paramparA tIryaca samartha khyAte jIva mAlatI teindriya jAti kaTaka8-12-16 pehara kIsakA aThArA kAsI aThA yaMtrame / . yNtrme| . 572 tIryadha saMgrala rahAta 972 tIyeca saMgraha 173 rahita buMda
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ .240 244 265 paryAya guNa jAsa jisa ratha rakSA samimi samiti ,, snAtakameM eka kevalI samu0 pAye icchAra icchAkAra icchAra icchAkAra 2-8 2-8 3-8 lona loga 3-8 KAL
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhAkara jJAna purupamALA puSpa naM 26 // zrI ratnaprabhasarisadgurubhyo namaH // atha zrI zIghrabodha nAga pahelA. -*OKdharmake sanmukha honevAlomeM 15 guNa honA caahiye| 1 nitIvAna ho, kAraNa nitI dharmakI mAtA hai| 2 hImmata bAhAdura ho, kAraNa kAyaroMse dharma nahI hotA hai| 3 dhairyavAn ho, hareka kAryoMmeM AturatA na kre| 4 buddhivAn ho, dareka kArya svamati vicArake kre| 5 asatyako dhIkAranevAlA ho, aura satya vacana bole / 6 niSkapaTI ho, hRdaya sApha sphaTikaratna mAphika ho| : 7 vinayavAna, aura madhura bhASAkA bolanevAlA ho / 8 guNagrAhI ho, aura svAtmazlAghA na kro| 9 pratijJA pAlaka ho, kIye huve niyamoMkoM barAbara paale| 10 dayAvAna ho, aura paropakAra ki buddhi ho / 11 satya.dharmakA arthI ho, satyakAhI pakSa rkhnaa| 12 jitendriya ho, kaSAyakI maMdatA ho| . . 13 Atma kalyANa ki draDha icchA ho|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) zIghrabodha bhAga 1 lo. 14 tatva vicAra meM nipuNa ho / tasvameM ramaNatA kare / 15 jinhoMke pAsa dharma pAyA ho unhoMkA upakAra kabhI bhulanA nahIM parantu samayapAke prati upakAra kare / thokaDA nambara 1 ( mArgAnusArIke 35 bola ) ( 1 ) nyAyasaMpanna vibhava - nyAyase dravyaM upArjana karanA parantu vizvAsavAta svAmidrohI, mitradroho, caurI, kuDa tola, kuDa mApa Adi na kre| kisIkI thApaNa na rakhe khoTA lekhana banAve mahAn AraMbhavAle kamadAnAdi na kre| arthAt loka viruddha kArya na kare / (2) ziSTAcAra - dhArmIka naitika aura apane kulaki ma ryAdA mAphika AcAra vyavahAra rakhanA / acche AcAravAloMkA saMga aura tArIpha karanA / ( 3 ) sarikhe dharma aura AcAra vyavahAravAle anya gotrIke sAtha apane bacakA vivAha (lagna) karanA, dampatike AyuSyAdikA avazya vicAra karanA arthAt bAlalagna, vRddhalagna se bacanA aura dampatikA dharma-jIvana sAmAnya dharmase hI sukhapUrvaka hotA hai / vAste sAmAnyadharma avazya dekhanA / ( 4 ) pApake kArya na karanA arthAt jisameM mithyAtvAdise cikane karmabandha hotA hai yA anartha daMDa-pApa na karanA aura upadeza bhI nahI denA / ( 5 ) prasiddha dezAcAra mAphika vartAva rakhanA udbhaTa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgAnusArI. (3) veSa yA kharacA na karanA tAke bhaviSya meM samAdhi rhai| AvAdAnI mAphIka kharacA rkhnaa| (6) kIsIkA bhI avagunabAda na bolanA no avagunabAlA ho to unhIki saMgata na karanA tArIpha bhI na karanA parantu avaguNa bolake apani AtmAko malIna na kre| (7) jisa makAnake AsapAsameM acche logoMkA makAna ho aura daravAje apane kabje meMho, mandira, upAsarA yA sAdharmoM bhAiyoM najIka ho ese makAnameM nivAsa karanA caahiye| tAke sukhase dharmasAdhana krske| (8) dharma, niti, AcAravanta aura acchI salAhake denevAlAMkI saMgata karanA cAhiye tAMka cittame hamezAM samAdhI aura banI rhai| (9) mAtApitA tathA vRddha sajanoMki sevAbhakti vinaya karanA, tathA koi Apase choTA bhI hoto unakA bhI Adara karanA sabase madhura vacanoMse bolnaa| (10) upadravavAle deza, grAma yA makAna ho unakA parityAga karanA caahiye| roga, marakI, duSkAla Adise takalIpha ho ese dezameM nahI rhenaa| (11) loka niMdane yogya kArya na karanA aura apane zrI putra aura nokaroMko pahalese hI apane kabje meM rakhanA acchA AcAra vyavahAra siikhaanaa| (12 ) jaisI apanI sthiti ho yA pedAsa ho isI mAphika kharacA rakhanA zirapara karajA karake saMsAra yA dharmakArya meM nAmUna hAMsala karane ke irAdese bebhAna hoke kharacA na kara denA, kharacA karaneke pahile apanI hAsayata dekhnaa| .
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) zIghrabodha bhAga 1 lo. (13) apane pUrvajoMkA calAi hUi acchI maryAdAkoM yA veSakA ThIka tarahase pAlana karanA kIsIke dekhAdekha pravRtti yA veSa nahI bdlnaa| (14) ATha prakAra ke guNoMkoM pratidina sevana karate rahanA yathA (1) dharmazAstra zravaNa karaneki icchA rakhanA (2) yoga mIlanepara zAstra zravaNameM pramAda na karanA (3) sune huve zAstrake arthakoM samajhanA (4) samajhe hUve arthakoM yAda karanA (5) usameM bhI tarka karanA (6) tarkakA samAdhAna karanA (7) anupekSA upayogameM lenA yA upayoga lagAnA (8) tatvajJAnameM talAlIna ho. jAnA zuddha zraddhA rakhanA dusareko bhI tasvajJAnameM praveza karA denaa| (15) pratidina karane yogya dharmakAryako saMbhAlate rahenA, arthAt TAImasara dharma kriyA karate rahanA / dharmahIko sAra smjhnaa| ) 16 ) pahile kiyehuve bhojana ke pacajAnese phira bhojana karanA isIse zarIra Arogya rahatA hai aura cittameM samAdhI rahetI hai| (17) apacA ajirNa Adi roga honepara turata AhArako tyAga karanA, arthAt kharI bhUkha laganepara hI AhAra karanA parantu lolupatA hoke bhojana karalene ke bAda mISTAnAdi na khAnA aura prakRtise pratikula bhojana bhI nahI karanA, roga Anepara auSadhIke liye pramAda na krnaa| (18) saMsArameM dharma, artha, kAmako sAdhate huve bhI mokSavargako bhUlanA na cAhiye / sAravastu dharma hI samajhanA / aura samaya pAkara dharmakAryoMme puruSArtha bhI krnaa| (19) atitthI-abhyAgata garIba rAMka Adiko duHkhI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgAnusArI. dekhake karUNAbhASa lAnA yathAzakti unhoMkI samAdhIkA upAya krnaa| (20) kIsIkA parAjaya karaneke irAdese anitikA kArya AraMbha nahI karanA, vinA aparAdha kisIkoM takalIpha na phuNcaanaa| / (21) guNIjanoMkA pakSapAta karanA unhoMkA bahUmAna karanA sevAbhakti krnaa| (22) apane phAyadekArI bhI kyoM na ho parantu loga tathA rAjA niSedha kIye have kArya meM pravRtti na krnaa| (23) apanI zakti dekhake kAryakA prAraMbha karanA prAraMbha kiye have kAryakoM pAra pahuMcA denaa| (24) apane AzritameM rahe have mAtApitA, stri, putra, nokarAdikA poSaNa ThIka tarahase krnaa| kIsIko bhI takalIpha na ho esA bartAva rkhnaa| (25) jo puruSa vrata tathA jJAnameM apanese vaDhA ho unhoMkoM pUjya tarIke bahUmAna denA, aura vinaya krnaa| tathA guNaleneki kozIsa krnaa| .. (26) dIrghadarzI-jo kArya karanA ho unhImeM pahile dIrghadraSTIse bhaviSyake lAbhAlAbhakA vicAra karanA caahiye| (27) vizeSajJa koi bhI vastu padArtha yA kArya ho to u. nhIke andara konasA tatva hai ki jo merI AtmAko hitakartA hai yA ahitakartA hai unhIkA vicAra pahale karanA caahiye| (28) kRtajJa-apane upara jiskA upakAra hai unhIko kabhI mUlanA nahI, jahAMtaka bane vahAMtaka pratiupakAra karanA caahiye|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) zIghrabodha bhAga 1 lo. - (29) lokaprIya-sadAcArase esI pravRtti apanI rakhanI cAhiye ki vaha saba logoMko prIya hoM arthAt paropakArake liye apanA kArya choDake dusareke kAryako pahale karadenA cAhiye / (30) lajAvanta-laukIka aura lokottara donoM prakArakI lajjA rakhanA cAhiye kAraNa lajjA hai so nitiki mAtA hai lajAvatakI loka tArIpha karate hai bahutasI vakhata akAryase baca jAte hai| (31) dayAluho-saba jIvoMpara dayAbhAva rakhanA apane prANa ke mAphIka saba AtmAvoMkoM samajhake kIsIko bhI nukazAna na phuNcaanaa| (32) sundara AkRtivAlA arthAt Apa hamezAM hastavadana Anandame rahanA arthAt kara prakRti yA kSINa kSINa pratye krodhamAnAdi ki vRtti na rkhnaa| zAnta prakRti rakhanese aneka guNoMki prAptI hotI hai| (33) unmArga jAte huve jIvoMko hitabodha deke acche rahastekA bodha karanA unmArgakA phala kahate ithe madhura vacanoMse smjhaanaa| (34) antaraMga vairI krodha, mAna, mAyA, lobha, harSa, zoka inhoMke parAjaya karanekA upAya yA sAdhanoM taiyAra karatehUve vairIyoMko apane kabje krnaa| (35) jIvakoM adhika bhramaNa karAnevAle viSaya (paMcendriva) aura kaSAya hai unakA damana karanA, acche mahAtmAvoMkI satsaMga karate rahanA, arthAt mokSamArga batalAnevAle mahAtmA hI hote hai sanmArgakA prathama upAya satsaMga hai| yApaitIsa bola saMkSepase hI likhA haikAraNa kaMThastha karanevA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra samyaktva ke 67 bola. (7) loko adhika vistAra kItanI bakhata bojArUpa ho jAtA hai vAste yaha 35 bola kaMThastha karake phIra vimAnoMse vistArapUrvaka samajhake apanI AtmAkA kalyANa avazya karanA cAhiye / zam / thokaDA naM0 2. (vyavahAra samyaktvake 67 bola) ina saDasaTha boloMko bAraha bAra karake kaheMge-(1) sahahaNA 4 (2) liMga 3 (3) vinaya 10 prakAra (4) zuddhatA 3 (5) lakSaNa 5 (6) bhUSaNa 5 (7) doSaNa 5 (8) prabhASanA 8 (9) AgAra 6 (10) jayaNA 6 (11) sthAnaka 6 (12) bhAvano 6 iti| (1) sadANA cAra prakArakI-1) para tIrthIkA adhika pa. ricaya na kare (2) adharma prarupaka pAkhaMDIyoMkI prazaMsA na kare (3) svamatakA pAsasthA, usannA aura kuliMgAdikI saMgata na kare. ina tInoMkA paricaya karane se zuddha tatvakI prApti nahIM ho sakatI (4) paramArthako jANanevAle saMvina gItArthakI upAsanA karake zuddha praddhAko dhAraNa kreN| (2) liMgakA tIna bheda-(1) jaise taruNa puruSa raMga rAga upara rAce vaise hI bhavyAtmA zrI jina zAsanapara rAce (2) jaise kSudhA tura puruSa khIra khAMDayukta bhojanakA prema sahita Adara kare vaise hI vItarAgakI vANIkA Adara kare (3) jaise vyavahArIka jJAna paDhane kI tivra icchA ho aura paDhAnevAlA milanese par3ha kara isa lokameM . sukhI hove vaise hI vItarAgake AgamoMkA sukSmArtha nita nayA jJAna sokhake loka aura paralokake manovAMcchata sukhako prApta kreN|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zIvabodha bhAga 1 lo. (3) vinayakA daza bheda-1) arihantoMkA vinaya kare (2) siddhokA vinaya (3) AcAryakA vi0 (4, upAdhyAyakA vi0 (5) sthavIrakA vi0 :6) gaNa bahuta AcAryoMke samuha)kA vi0 (7)kula ( bahuta AcAryoM ke ziSyasamuha )kA vi0 (8) svAdharmIkA vi0 (9) saMghakA vi0 (10) saMbhogIkA vinaya kare. ina dazokA bahumAnaparvaka vinaya kre| jaina zAsanameM 'vinaya mUla dharma hai| vinaya karanese aneka sadguNoMkI prApti ho sakatI hai| (4) zuddhatAke tIna bheda-1) manazuddhatA-mana karake arihantadeva 34 atizaya, 35 vANI, 8 mahAprAtihArya sahita, 18 dupaNa rahitax12 guNa sahita hamAre deva hai| inake sivAya hajAroM kaSTa paDane para bhI sarAgI devoMkA smaraNa na kare (2 vacana zuddhatA bacanase guNa kIrtana arihantoMke sivAya dUsare sarAgI devoMkA na kare (3) kAya zuddhatA-kAyase namaskAra bhI arihantoMke sivAya anya sarAgI devoMko na kre| . (5) lakSaNake pAMca bheda-1) sama-zatru mitra para sama pariNAma rakhanA 2) saMvega-vairAga bhAva rakhanA yAne saMsAra asAra hai viSaya aura kaSAyase anantAkAla bhava bhramaNa karate huve isa bhava acchI sAmagrI milI hai ityAdi vicAra krnaa| (3) nirvagazarIra aura saMsArakA anityapaNA cintavana krnaa| bane jahAM taka isa mohamaya jagatse alaga rahanA aura jagatAraka jinarAjakI dIkSA le karma zatruoMko jItake siddhapadako prApta karanekI hamezAM abhilASA rakhanA (4) anukampA-svAtmA, parAtmAkI ___x dAnAntarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya, vIryAtarAya, hAsya, bhaya, zoka, jugapsA, rati, arati, midhyAtva, ajJAna, avata, rAga, dveSa, nidA, moha yaha 18 duSaNa na honA cAhiye /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra samyaktvake 67 bola. ( 9 ) anukampA karanI arthAt duHkhI jIvako sukhI karanA (5) AsatA - trailokya pUjanIya zrI bItarAgake vacanoMpara dRDha zraddhA rakhanI, fearfect vicAra, arthAt astitva bhASameM ramaNa krnaa| yaha vyavahAra samyaktvakA lakSaNa hai| jisa bAtakI nyunatA ho use pUrI karanA / 1 (6) bhUSaNake pAMca bheda - 1) jina zAsana meM dhairyavaMta ho| zAsanakA hara eka kArya dhairyatA se kareM / (2) zAsana meM bhaktivAna ho ( 3 ) zAsanameM kriyAvAna ho (4) zAsana meM cAturya ho / hara eka kArya aisI caturatAke sAtha kare tAke nirvighnatA se ho ( 5 ) zAsana meM caturvidha saMghakI bhakti aura bahumAna karanevAlA ho / ina pAMca bhUSaNoMse zAsanakI zobhA hotI hai| (7) dUSaNa pAMca prakArakA - (1) jina vacana meM zaMkA karanI (2) kaMkhA- dUsare matakA ADambara dekhake unakI vAMcchA karanI (3) vitimicchA - dharma karaNIke phalameM saMdeha karanA ki isakA phala kucha hogA yA nahIM / abhItaka to kucha nahIM huvA ityAdi (4) para pAkhaMDI se hamezAM paricaya rakhanA ( 5 ) para pAkhaMDIkI prazaMsA karanA ye pAMca samyaktvake dUSaNa hai / ise TAlane caahiye| 1 (8) prabhAvanA ATha prakAranI - (1) jisa kAlameM jitane sUtrAdi ho unako gurugamase jANe vaha zAsanakA prabhAvika hotA hai (2) bar3e ADambara ke sAtha dharma kathAkA vyAkhyAna karake zAsanakI prabhAvanA kareM (3) vikaTa tapasyA karake zAsanakI prabhAvanA kare (4) tIna kAla aura tIna matakA jANakAra ho (5) tarka, viH tarka, hetu, vAda, yukti, nyAya aura vidyAdi valase vAdiyoMko zAstrArthameM parAjaya karake zAsanakI prabhAvanA kare (6) puruSArthI puruSa dikSA leke zAsanakI prabhAvanA kare (7) kavitA karane kI A
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) zIghrabodha bhAga 1 lo. zakti ho to kavitA karake zAsanakI prabhAvanA kare (8) brahmacaryAdi koI baDA vrata lenA ho to pragaTa bahutase AdamiyoMke bIca meM le| isIse logoMko zAsana para zraddhA aura vrata lenekI rucI baDhatI hai athavA durbaLa svadharmI bhAiyoMkI sahAyatA karanI yaha bhI prabhAvanA hai parantu Ajakala caumAsemeM abhakSa vastuoMkI pra. bhAvanA yA laDDu Adi bAMTate hai dIrghadRSTise vicArIye isa bAMTane se zAsanako kyA prabhAvanA hotI hai ? aura kitanA lAbha hai isa ko buddhimAna svayaM vicAra kara sake hai agara prabhAvanAse ApakA saccA prema ho to choTe choTe tatvajJAnamaya TrekTaki prabhAvanA kariye tAMke Apake bhAiyoMko AtmajJAnaki prAptI ho| (9) AgAra che haiM-samyaktva ke aMdara che AgAra hai (1) rAjAkA AgAra (2) devatAkA. (3) myAtakA (1) mAtA pitA gurujanoMkA (5) balavaMtakAla (6) duSkAlameM sukhase AjIvikA na calatI ho, ina che AgAroMse samyaktvameM anucita kArya bhI karanA paDe to samyaktva duSita nahIM hotA hai| (10) jayaNA che prakArakI-1) AlApa-svadharmI bhAIyoMse eka bAra bolanA (2) salApa-svAdharmI bhAIyose vAra 2 bolanA (3) muniko dAna denA aura svadharmI vAtsalya karanA (4) prati. dina vAra 2 karanA (5) guNIjanoMkA guNa pragaTa karanA (6) aura bandana, namaskAra, bahumAna krnaa| (11) sthAna che haiM- 1) dharmarupI nagara aura samyaktva rupI daravAjA (2) dharmarupa vRkSa aura samyaktvarUpI jaDa (3) dharmarupI prAsAda aura samyaktvarUpI nIva (4) dharmarupI bhojana aura samyaktvarUpI thAla 5) dharmarupI mAla aura samyakaparUpI dukAna (6) dharmarupI ratna aura samyakSarupI tirI.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ patIsa bola. (11) (12) bhAvanA cha haiM-(1) jIva caitanya lakSaNayukta asaMkhyAta pradezI niSkalaMka amUrtI hai, (2) anAdi kAla se jIva aura kamaukA saMyoga hai| jaise dUdhameM ghRta, tilameM tela, dhUlameM dhAtu, puSpameM sugandha, candrakAntI meM amRta sI mAphika anAdi saMyoga hai (3) jIva sukha duHkhakA kartA hai aura bhoktA hai| nizcaya nayase karmakA kartA karma hai aura vyavahAra nayase jIva hai. (4, jIva, dravya, guNa paryAya, prANa aura guNa sthAnaka sahita hai. (5' bhavya jIvako mokSa hai. (6) jJAna, darzana aura cAritra mokSakA upAya hai||ti|| isa mAkaDeko kaMThastha karake vicAra karo ki yaha 67 bola vyavahAra samyaktva hai inameMse meremeM kitane hai aura phira Ageke liye paDhanekI kozIsa karo aura puruSArtha dvArA unako prApta kroN|| kalyANamastu // seva bhaMte sevaM bhaMte tameva sacam thokaDA nambara 3 ( paiMtIsa bola) (1) pahele bole gati cyAra-narakagati, tIryacagati, manuSyagati aura devagati. (2) jAti pAMca-ekendriya, beiMdriya, tendriya, coridraya aura paMcendriya. . (3) kAyA le-pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyu: kAya, vanaspatikAya, aura usakAya /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIvabodha bhAga 1 lo. (4) indriya pAMca-zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, rasendriya aura spazendriya / (5) paryApti le-AhAra paryApti, zarIra paryApti, indri. yaparyApti, zvAsozvAsa paryApti, mASA paryApti, aura manaHparyApti. (6) prANadaza-zrotrendriya balaprANa, cakSuindriya balaprANa, ghrANendriya balaprANa, rasendriya balaprANa, sparzendriya balaprANa, manabalaprANa, vacana balaprANa, kAya balaprANa, zvAsozvAsa balaprANa AyuSya balaprANa. (7) zarIra pAMca-audArika zarIra, ghekriya zarIra, AhArIka zarIra, tejasa zarIra, kAramANa shriir| (8) yoga paMdarA-cyAra manake, cyAra vacanake, sAta kAyake, yathA-satyamanayoga, asatyamanayoga, mizramanayoga, vyavahAra bhanayoga, satyabhASA, asatyabhASA, mizrabhASA, vyavahAra bhASA, audArIka kAyayoga, audArIka mizra kAyayoga, vaikriyakAyayoga, dhaikriya mizrakAyayoga. AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga, aura kArmaNa kAyayoga / (6) upayoga bArahA-pAMca jJAna, tIna ajJAna, cyAra darzana: yathA-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna, kevalajJAna, matiajJAna, zrutaajJAna, vibhaMgajJAna, cakSudarzana, a. cakSudarzana, avadhidarzana, kevaladarzana. (10) karma ATha-jJAnAvarNIya ( jaise ghANIkA bela) darzanAdharNiya ( jaise rAjAkA polIyA ) vedanIya karma (jaise madhulipta churI ) mohanIya karma (madirA pAna koye huve manuSya)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsa bora. (13) AyuSyakarma ( jaise kArAgRha) nAmakarma ( jaise bItAro ) gotrakarma ( kuMbhAra ) aMtarAyakarma ( jaise rAjAkA khajAMcI ) | (11) guNasthAnaka - caudA - midhyAtvaguNasthAnaka, sAsvAdana gu0 mizra gu0 avratasamyagdRSTi guru dezavratI zrAvakakAgu0 pramatta sAdhukA gue apramatta sAdhu gu0 nivRtibAdara gu0 anivRtivAdara gu0 sukSma saMparAya gu0 upazAnta moha gu0 kSINamoha sayogi gu0 ayogi 'gu' / (12) pAMca indriyoMkA - 23 viSaya zrotrendriyaki tIna viSaya - jIvazabda. ajIvazabda mizrazabda, cakSurindriyakI pAMca viSaya. kAlA raMga, nilAraMga, rAto ( lAla, pIloraMga. sapheda raMga, ghrANendriyakI doya viSaya, sugandha, durgandha, rasendriyakI pAMca viSaya tIkta kaTuka, kaSAya Avila, madhura, sparzendri yI ATha viSaya. karkaza, mRdula, guru, laghu, sIta, uSNa, snigdha, rUkSa. gu0 (13) mithyAtvadaza - jIvakoM ajIva zraddhe vaha mithyAtva, ajabakoM jIva zraddhe vaha mithyAtya, dharmako adharma zraddhe, adharmakoM dharma zraddhe0 sAdhukoM asAdhu zraddhe; asAdhukoM sAdhu zraddhe0 aSTakarmoMse mukta amukta zraddhe0 aSTakama se amuktaka mukta zraddhe0 saMareke mArgako mokSakA mArga zraddhe0 mokSake mArgako saMsArakA mArga zraddhe vaha mithyAtva hai vizeSa mithyAtva 25 prakArakA dekho guNasthAnadvAra | (14) choTI navatasvake 115 bola- vistAra dekhoM va state | navavake nAma jIvatantra, ajIvatAva, punyatava, pApatava, Azravatatva, saMvaratastra, nirjarAtakha bandhatatva, mokSatacva / jisameM /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) ftaar bhAga 1 lo. (ka) jIvatantra ke caudA bheda hai| sUkSma pakendriya, vAdara ekendriya, bendriya teindriya corindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJIpaMcendriya evaM sAtoMke paryAptA. sAtoM ke aparyAptA mIlAnese 14 bheda jIvakA hai / (kha) ajIta caude bheda hai yathA-dharmAstikAke tIna bheda hai dharmAstikAya ke skandha, deza, pradeza, evaM adharmAstikAyake skandha, deza, pradeza evaM AkAzAstikAyake skandha, deza, pradeza evaM nau aura dazavA kAla, tathA pudgalAstikAyake vyAra bheda skandhaH skandhadeza skandhapradeza, paramANu pudgala evaM caudA bheda ajIvakA hai / (ga) punyatra ke nau bheda hai / anna denA punya, pANI denA punya, makAna deNA punya, pATapATalA zayyA denA punya. vastra denA punya, manapunya, vacanapunya, kAya punya, namaskArapunya. (gha) pApatacake aThArA bheda / prANAtipAta (jIbahiMsA karanA ) mRSAvAda ( juTha bolanA ) adattAdAna ( corI karanA ) maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizuna, paraparIvAda, rati arati, mAyAmRSAbAda, mithyAtvazalya evaM 18 pApa. (ca) zravatatva 20 bheda hai yathA- mithyAtvAzrava, avratAbhava, pramAdAzrava, kaSAyAzrava, azubhayogAzrama, prANAtipAtAzrava, mRSAvAdAzrama, adattAdAnAzrava, maithunAzrava, parigrahAzrava, zrotrendriyakoM apane kabje meM na rakhanAzratra evaM cacaindriya, ghrANendriya, rasendriya, sparzendriya evaM manaH vacana0 kAya0 apane vasame na rakhe, bhaMDoMpakaraNa ayatnAse lenA, aya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsa bola. (15) snAse rakhanA. sUcIkuza arthAt tRNamAtra ayatnAse lenA rakhanA se Azraya hotA hai| (cha) saMvaratattva-ke 20 bheda hai yathA samakita saMvara, atapratyAkhyAna saMghara apramAdasaMvara, akaSAyasaMvara, zubhayogasaMghara, jIpahiMsyA na kare, juTha na bole, corI na kare, maithuna na seve, e. rigraha na rakhe, bhotrendriya apane kabje meM rakhe, cakSu indriya ghrANendriya rasendriya sparzendriya, mana, vacana, kAyA apane kabjeme rakhe,bhaMDopakaraNa yatnAse grahana kare, yatnAse rakhe,evaM sUcIkuza a. rthAt tRNamAtra yatnAse uThAve yatnAse rakhe evaM 20 bheda saMvarakA hai| (ja) nirjarAtattva ke 12 bheda hai yathA anasana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasa (vigai) kA tyAga, kAyAkalesa, pratisaMle. SanA, prAyazcitta, vinaya, zreyAvacca, svadhyAya, dhyAna, kAyotsarga evaM 12 bheda. . (jha) bandhatatva ke cyAra bheda hai. prakRtibandha, sthiti bandha, anubhAgabandha, aura pradezabandha. (Ta) mocatatva ke cyAra bheda hai| jJAna, darzana, cAritra aura vIrya. (15) AtmA ATha-dravyAtmA, kaSAyAtmA, yogAtmA upayogAtmA, jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA, vIryAtmA. (16) daMDaka 24-yathA sAta narakakA eka daMDa, sAta narakake nAma-dhammA, vaMzA, zIlA, aJjanA, riThA, maghA, mAdhavatI. ina sAta narakake gautra-ratnaprabhA, zarkarAprabhA, ghAlukAprabhA, pakaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, tamastamaHprabhA. evaM pahalA daMDaka / daza bhuvanapatiyoMke daza daMDaka yathA-asurakumAra, nAgakumAra, suvarNa
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) zIghrabodha bhAga 1 lo. kumAra, vidyutkumAra, amikumAra, dvipakumAra, dizAkumAra, uda-- dhikumAra, vAyukumAra, stanItakumAra evaM 11 daMDaka huvA. pRthvIkAyakA daMDaka, apakAyakA, teukAyakA, vAyukAyakA, vanaspati. kAyakA, behandrikAdaMDaka teindrikA, cauriMdrikA, tiryacapaMcendri yakA, manuSya kA, vyaMtaradevatAkA, jyotISIdevoMkA aura cauvIsaMvA baimAnikadevatoMkA daMDaka hai| (17) lezyA cha-kRSNalezyA, nilalezyA, kApotale. zyA, tejasalezyA, pAlezyA, zuklalezyA. (18) dRSTi tIna-samyagdRSTi, mithyAdRSTi, mizradRSTi / (16) dhyAna cAra-ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna, shukldhyaan| (20) paT dravya ke jAna paneke 30 bheda. yathA SaT dra. vyake nAma. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya pudgalAstikAya aura kAla. (1) dharmAstikAya-pAMca boloMse jAnI jAtI hai. jese dravyase dharmAstikAya eka dravya hai kSetrase saMpUrNa loka parimANa hai. kAlase anAdianta hai. bhAvase arupI hai jisameM varNa, gandha, rasa sparza kuccha bhI nahI hai aura guNase dharmAstikAyakA calana guNa he jese jalake sahAyatAse macchI calatI hai isI mAphika dharmAstikAyaki sahAyatAse jIva aura pudgala calana kriyA karate hai. (2) adharmAstikAya pAMca bolose jAnI jAtI hai anyase adharmA0 eka dravya hai kSetrase saMmpUrNa loka parimANa hai. kAlase Adi anta rahIta hai bhAvase arUpI hai varNa gandha rasa
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsa bola. (17) sparza kucchabhI nahI hai guNase sthira guNa hai jaise thAkA huvA mu. sApharakoM vRkSakI chAyAkA dRSTAnta / (3) AkAzAstikAya-pAMca boloMse jAnI jAti hai dravyase AkAzAstikAya eka dravya hai kSetrase lokAloka parimANa hai kAlase Adi aMta rahIta hai bhAvase varNa gandha rasa sparza rahota hai guNase AkAzameM vikAzakA guNa hai jese bhItameM khuMTI tathA pANImeM pattAsAkA dRSTAnta hai| 4) jIvAstikAya-pAMca boloMse jAnI jAtI hai dra. gya se jIva anaMte dravya hai kSetrase loka parimANa hai. kAlase AdiaMta rahIta hai bhAvase varNa gandha rasa sparza rahIta hai guNase jI. bakA upayoga guNa hai jaise candra ke kalAkA dRSTAMta.. (5) pudgalAstikAya-pAMca boloMse jAnI jAtI hai. dravyase pudgaladravya anaMta hai kSetrase saMpUrNa loka parimANa hai. kAlase Adi anta rahIta hai bhAvase rUpI hai varNa hai gandha hai rasa hai sparza hai guNase saDana paDana vidhvaMsa guNa hai / jese bAdaloMkA dRSTAnta / (6) kAladravya-pAMca boloMse jAne jAte hai. dravyase anaMte dravya-kAraNa anaMte jIva pudgaloMki sthitiko purNa kara rahA hai / kSetraseM kAladravya aDhAi dvIpa meM hai ( kAraNa bAhArake candra sUrya sthira hai ) kAlase Adi aMta rahIta hai bhAvase varNa gandha rasa sparza rahIta hai guNase nai vastuko purANI kare purANI vastuko kSaya kare. kapaDA kataraNIkA dRSTAMta / (21) rAzIdoya-yathA jIvarAzI jiske 563 bheda / ajIvarAzI jiske560 bheda hai dekho dusare bhAga navatatvake andara (22) zrAvakajI ke bArahAvrata. (1) prasa jIva hAlatA cAlatAko vigara aparAdhe mAre nhii| sthAvarajIvoMki maryAdA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) zIghabodha bhAga 1 lo. kre| (2) rAjadaMDe loka bhaMDe esA baDA jUTha bole nahI (3) rAja daMDe loka bhaMDe esI baDI corI kare nahI ( 4 ) parastrI gamanakA tyAga kare svaniki maryAdA kare (5) parigrahakA parimANa kare (6) dizAkA parimANa kare (7) dravyAdikA saMkSepa kare pannare karmAdAna vyApArakA tyAga kare (8) anarthadaMDa pApoMkA tyAga kare (9) sAmAyika kare. (10) dezAvagAsI vrata kare. (11) pauSadha vrata kare. (12) atIthIsaMvibhAga arthAt muni mahArAjoMko phAsuka eSaNIka azanAdi AhAra deve / (23) munimahArAjoMke pAMca mahAvrata-(1) sarvathA prakAre jIvahiMsA kare nahIM, karAve nahIM, karate huveko acchA samaje nahIM. manase, vacanase, kAyAse. (2) sarvayA prakAre jhaTha bole nahIM, bolAve nahIM, bolatoko acchA samaje nahIM manase, vacanase, kAyAse. (3) sarvathA prakAre corI kare nahIM, karAve nahIM karateko acchA samaje nahIM manase, vacanase, kAyAse. (4) sarvathA prakAre maithuna seve nahIM, sevAve nahIM, sevateko acchA samaje nahIM manase, vacanase, kAyAse. (5) sarvathA prakAre parigraha rakhe nahIM, rakhAve nahIM, rakhate huveko acchA samaje nahIM manase, vacanase, kAyAse / evaM rAtrIbhojana svayaM kare nahIM, karAve nahIM, karate huveko acchA samaje nahIM manase, vacanase, kAyAse / (24) pratyAkhyAnake 46 bhAMgA---aMka 11 bhAga 9, eka karaNa-eka yogase / karaM nahIM manase karAvU nahIM kAyAse karuM nahIM vacanase anumodu nahIM manase karuM nahIM kAyAse " , vacanase karAvU nahIM manase " , kAyAse karAvu nahIM vacanase
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsa bola. (19) aMka 12 bhAga 1 / karuna. karAvuna. manase vacanase eka karaNa do yogase , , manase kAyAse vacanase kAyAse karaM nahIM manase vacanase | karuM na. anumoduna. manase vacanase ,,,, manase kAyAse , manase kAyAse " , pacanase kAyAse , vacanase kAyAse karAvaM nahIM manase vacanase karAvu na. anu. na. manase vacanase " " manase kAyAse " , manase kAyAse ,, , vacanase kAyAse " , vacanase kAyAse anumoduM nahIM manase vacanase aMka 23 bhAga 3 " , manase kAyAse " , vacanase kAyAse | do karaNa tInayogase __ aMka 13 bhAga 3 karaM na.karAvuna.mana. vaca. kAyA. eka karaNa tIna yogase , anuna. , , , karaM nahIM manase vacanase kAyAse karAvuna. a0 na. "" karAvU nahIM, aMka 31 bhAga 3 anu0 nahIM" , " tIna karaNa tIna yogase aMka 21 bhAga karuM na.karA. na. anu.na. manase do karaNa eka yogase " " , vacanase karaM nahIM karAvu nahIM manase " " , kAyAse " " vacanase aMka 32 bhAga 3 " kAyAse karuM nahIM anumodu nahIM manase / tIna karaNa do yogase , vacanase karu na.karAvaM na. anu.na.manavacanase " kAyAse " " manase kAyAse karAvaM nahIM anu0 nahIM manase " , " vacana. kAyA. " " vacanase aMka 33 bhAga 1 " . , kAyAse tIna karaNa tIna yogase aMka 22 bhAga: karuM nahIM karAvaM na. anu0 nahIM do karaNa dA yogase manase vacanase kAyAse
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) zIghrabodha bhAga 1 lo. (25) cAritra pAMca sAmAyika cAritra, chedopasthA panIya cAritra, parihAravizuddhi cAritra, sUkSmasaMparAya cAritra yathAkhyAta caaritr| (26) naya sAta--naigamanaya. saMgrahanaya. vyavahAra maya ajusUtranaya. zabdanaya saMbhirUDhanaya. evNbhuutny.| (27 ) nikSepAcyAra-nAmanikSepa. sthApanAnikSepa, dravyanikSepa. bhAvanikSepa. (28) samakita pAMca aupazamika samakita.kSayopazama sa0 kSAyikasa0 vedaka sa0 sAsvAdana smkit| (26) rasa nau-zrRMgArarasa. vIrarasa. karuNArasa. hAsyarasa. raudvarasa. bhayAnakarasa. adbhutarasa bibhatsarasa. zAntirasa. (30) abhakSa 22 yathA-ghaDakepIpu. pIpalakepIpu. pIpalIke phala. umbaravRkSakephala. kadumbarakephala. mAMsa. madirA. madhu. makkhaNa. hema. viSa somala. kacegaDe. kacImaTI rAtrIbhojana. bahuvIjAphala. jamI kandavanaspati boroMkA athAMNA, kace gorasame DAle huve baDe. rIMgaNA. anajAmA huvAphala. tucchaphala calI. tarasa yAne vIgaDI hui vastu / (31) anuyoga cyAra-dravyAnuyoga. gINItAnuyoga. caraNakaraNAnuyoga dhrmkthaanuyog.| (32) tattvatIna-devatatva deva ( arihaMta ) guru tatva (nigranthaguru ) dharmatatva (vItarAgaki AjJA) (33) pAMca samavAya-kAla. svabhAva. niyata, pUrvakRta karma, puruSArtha.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ paiMtIsa bola. (21) (34)pAkhaMDamatake 363 bheda yathA-kriyAbAdIke 180 mata, akriyAbAdI ke 84 mata, ajJAnabAdI ke 67 mata. vinayabAdIke 32 mata. (35) zrAvakoMke 21 guNa-(1) kSudra mativAlA na ho yAne gaMbhIra citavAlA ho (2) rUpavaMta sarvAga sundara'kAra yAMne zrAvakavratako sAga pAlane meM sundara ho (3) saumya (zAMta) prakRtivAlA ho (4) loka priyaho yAMne harekakArya prazaMsaniyakare (5) krUra na ho, (6) ihaloka paralokake apayazase Dare [7] zAdhyatA na kare dhokhAbAjIkara dusaroMkoM Thage nahI (8) dusaroMki prArthanAkA bhaMga na kare (9) laukIka lokottara lajjA guNasaMyukta ho (10) dayAlu ho yAne sarvajIvoMkA acchA vAMcche ( 11) samyagdraSTi ho yAne ttatvavicArameM nipuNa ho rAga dveSakA saMga na karatA huvA madhyastha bhAvameM rahai (12) guNa gRhIpanArakhe (13) satya vAtaniHzaMkapaNe kahai (14 ) apaneparivArako suzIla banAve apane anukula rakhe (15) dIrghadarzI acchA kAryabhI khuba vicArake kare (16) pakSapAta rahIta guNa avaguNoM ko jAnane vAlA ho (17) tatvajJa vRddha sajanoMki upAsanA kare (18) vinayavAna ho yAMne caturvidha saMghakAvinayakare (19) kRtajJa apane upara kIsIne bhI upakAra kIyA ho unokA upakAra bhUle nahI samayapAke pratyupakArakare (20) saMsArako asAra samaje mamatva bhAva kama kare nirlobhatA rakhe (21) labdhilakSa dharmAnuSThAna dharma vyavahAra karanemeM dakSa ho yAne saMsArameM eka dharma hI sArapadArtha hai sevaM bhaMte sevaM bhaMte tamevasatyam. -HOk
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) zIghrabodha bhAga 1 lo. thokaDA nambara 4 7 .. 'sUtrazrI jIvAbhigama' se laghudaMDaka bAlabodha. // gAthA // sarIrogAhaNA saMghayaNa saMThANa sannA kasAyAya lesidiya samugdhAo sannI vedaya pajati // 1 // diThi dasaNa nANa anANe joguvogaa taha kimAhAre uvavAya Thi samoiya cavaNa gaiAgaha ceva // 2 // ina do gAthAvoMkA artha zAstrakAroMne khuba vistArase kIyA hai parantu kaMThastha karanevAle vidyArthI bhAiyoMke liye hama yahA~ para saMkSiptahI likhate hai| (1) zarIra pratidina nAza hotA jAya-nayAse purAMNA honekA jIsmai svabhAva hai jina zarIrake pAMca bheda hai (1) audArIka zarIra, hADa mAMsa raudra carabI kara saMyukta saDana paDana vi. dhvaMsana, dharmavAlA honeparabhI ekApekSAse ina zarIrakoM pradhAna mAnA gayA hai kAraNa mokSa honeme yahahI zarIra maukhya sAdhana kAraNa hai (1) vaikraya zarIra hADa maMsa rahIta nAnA prakArake naye naye rUpa banAve (3) AhAraka zarIra caudA pUrvadhArI labdhi saMpanna, muniyoMke hote hai (4) tejasa zarIra AhArAdikI pAca. nakriyA karanevAlA (5) kAmaNa zarIra aSTa karmokA khajAnA tathA pacA huA AhArako sthAna sthAnapara phuNcaanevaalaa| (2) avagAhanA-zarIrakI lambAi jiske do bheda hai eka
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghudaMDaka ( 23 ) bhavadhAraNo avagAhanA dusarI uttara vaikriya, jo asalI zarIrase nyUnAdhika banAnA / (3) saMhanana - hADaki majabutIse tAkata zaktiko saMhanana kahate hai jisake che bheda hai bajraRSabhanArAca, RSabhanArAca, nArAca, arddhanArAca, kilakA, aura chevaTA saMhanana / ( 4 ) saMsthAna - zarIra ki AkRti, jisake che bheda - samacaturasra, nyagrodha parimaMDala, sAdIyA, bAMdhanA, kubja, huMDakasaMsthAna. (5) saMjJA - jIvoMki icchA-jisake cyAra bheda. AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA parigrahasaMjJA. (6) kaSAya - jinase saMsAraki vRddhi hotI hai jiske cyAra meda hai krodha, mAna, mAyA, lobha. (7) lezyA - jIvoMke adhyavasAya se zubhAzubha pudgalaoNkoM grahana karanA jisake che bheda hai kRSNa0 nila0 kApota0 tejasa0 padma0 zuklalezyA / (8) indriya - jinase pratyakSajJAna hotA hai jisake pAMca bheda. zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasendriya, sparzendriya / ( 9 ) samudghAta - samapradezoMki ghAtakara viSama banAnA jisakA sAta bheda hai vedani0 kaSAya0 maraNAMtika vaikriya0 te nasa0 AhAraka0 kevalI samudghAta0 O (10) saMjJI - jisake manaho vaha saMjhI. mana na ho vaha asaMjJI (11) veda - vIryakA vikAra ho maithunaki abhilASA karanA use veda kahate hai jisake tIna bheda hai zrIveda, puruSaveda, napuMsakaveda / ( 12 ) paryAptI - jISa yonimeM utpanna hoM pudgaloMko grahanakara bhaviSya ke liye alaga alaga sthAna banAte hai jisake bheda che. AhAra0 zarIra0 indriya0 zvAsozvAsa0 bhASA0 manaparyAptI !
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) zIghrabodha bhAga 1 lo. (13) dRSTi - tava padArtha kI zraddhA, jiske tIna bheda. sa. myagdRSTi, mithyAdRSTi, mizradRSTi, (14) darzana - vastukA avalokana karanA jiske pyAra bheda cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, kevaladarzana. (15) jJAna - tatvavastuko yathArtha jAnanA jiske pAMca bheda hai matijJAna, zrutijJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna, kevaLajJAna / (16) ajJAna - vastu tasvako viprIta jAnanA jiske tIna bheda he matiajJAna, zrutiajJAna, vibhaMga ajJAna / ( 17 ) yoga- zubhAzubha yogoMkA vyApAra jiskA bheda 15 dekho bola 8 vA / ( paiMtIsa boloMmeM ) (18) upayoga - sAkAropayoga ( vizeSa ) anAkAropayoga ( sAmAnya ) (19) AhAra- romAhAra, kaMbalAhAra lete hai unhoMkA do bheda hai vyAghAta jo lokake carama pradezapara jIva AhAra lete haiM unako kIsI dIzAmeM alokaki vyAghAta hotI hai tathA acarma pradezapara jIva AhAra letA hai vaha nirvyAghAta letA hai / (20) utpAta - eka samaya meM konase sthAnameM kitane jIva utpanna hote hai / (21) sthiti - eka yonike andara eka bhavameM kitane kAla raha sake / (22) maraNa - samudghAta kara tAMNavejAki mAphIka mare. vigara samudgAta golI ke vaDAkAkI mAphIka mare / (23) cavana - eka samaya meM konasI yonise kItane jIva khave. ( 24 ) gati Agati - konasI gatise jAke kIla yonika jIva utpanna hotA hai aura konasI yonise cavake jIva konasI gatimeM jAtA hai / iti /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ (25) laghudaMDaka paDhanevAloko pahale paiMtIsavola kaMThastha kara lenA cA- . hiye / aba yaha cauvIsavAra cauvIsadaMDakapara utArA jAte hai| (1) zarIra-nArakI debatAvoM meM tIna zarIra-vaikrIya zarI ra0 tejasa kAramaNa pRthvIkAya, apa0 teu0panAspati beindriya tehandriya corindraya, asaMhI tIryaca paMcendriya, asaMhI manuSya aura yugala manuSya ina boloMmeM zarIra tIna pAve. audArIka zarIra tejasa0 kAramaNa / vAyukAya aura saMjJI tIryaca meM zarIra cyAra pAve. audArIka vaikrIya tejasa. kaarmnn.| mazImanuSyameM zarIra pAMcoMpAya. siddhoMmeM zarIra nahIM. (2) avagAhanA-jaghanya-bhavadhAraNI aMgulake asaMkhyAta me bhAga hai aura uttara vaikriya karate hai unake jaghanya aMgulake saMkhyAtameM bhAgahotI hai aba bhavadhAraNi tathA uttara dhaikraya ki utkRSTa avagAhAnA kahate hai utkRSTa utkRSTi nAma. bhavadhAriNi uttaravaikriya dhanuSya | AMgula dhanuSya mAMgula - - - - - 7 // pahalI nArakI dusarI , tIsarI , cothI , 62 // pAMcamI " chaThI " sAtamI, - |
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 1 lo. / 10 bhuvanapati voNavyantara 1 7 hAthakI lAkha jojana jotISI pahalA dusarA devaloka 3-4 thA devaloka 5-6 ThA , 5 hAtha 4 hAtha 9-10-11-12-de. 3 hAtha naugraiveyaka 2 hAtha ... ... ...| uttara vaikriya nahIM kara cAra anuttara vimAna 1 hAtha . sarvArthasiddha vi01 hAtha uNo pRthvI, apa, teu, || AMgulake aMsa / khyAtamo bhAga | vAyukAya... ... ... AMgu0 saMkhyA0 bhAga 11. jojana-sA- | uttara vaikriya nahIM ... vanaspatikAya dhika (kamala) be iMdriya 12 jojana te iMdriya 3 gAu 4 gAu tiryaMca paMceMdriya x | 1.00 jojana |900 jojana jalacara saMjJI 1000 jojana . + noTa-utkRSTa avagAhanAvAlA utara vaikriya kare nahi.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghudaMDaka. . (27) manuSya calacara saMjhI 6 gAu 900 jojana khecara , pratyeka dhanuSya uraparisarpa , 1000 jojana bhujaparisarpa , pratyeka gAu jalacara asaMhI 1000 jojana vaikriya nahIM kare thalacara , pratyeka gAu khecara , pra0 dhanuSya uraparisarpa ,, pra. jojana bhujaparisarpa , pra. dhanuSya 3 gAu | lAkha jojana jhAjherI asannI manuSya | AMgu0 asaM0 bhAga | uttara vaikriya kare nahi devakuru, uttarakuru |3 gAu harivAsa, ramyakavAsa 2 gAu hemavaya, peraNyavaya | 1 gAu 56 aMtaradvIpa - 800 dhanuSya mahAvidehakSetra 500 dhanuSya lAkha jojana sAdhika *susamA susamAro lAgate Are 3 gAu | utarate 2 gAu susama dujo Aro , 1 gAu susamA dusamA tIjo, ,1 gAu ,, 500 dhanuSya dusamA susamA cotho, 500 dhanuSya / ,, 7 hAtha dusama pAMcamo Aro,, 7 hAtha , 1 hAtha dusamA dusamo cha8o , 1 hAtha , 1 hAtha uNI 2 gAu
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ (28) zIghrabodha bhAga 1 lo. - yaha avasarpiNI kAlakI avagAhanA hai isase ulaTI utsa / piNIkI samajhanA / siddhoMke zarIrakI avagAhanA nahIM hai paraMtu Atma pradezane AkAza pradezako avagAhayA (rokAhai) isa apekSA jaghanya 1 hAtha 8 AMgula, madhyama 4 hAtha 16 AMgula, utkRSTa 333 dhanuSya 32 AMgula, iti. (3) saMghayaNa-nArakI aura devatAmeM saMghayaNa nahIM hai kiMtu nArakImeM azubha pudgala aura devatAmeM zubha pudgala saMghayaNapaNe praNamate hai. pAMca sthAvara, tIna vikaleMdriya, asannI tiryaca, asannI manuSyameM saMghayaNa eka cheva? pAve. sannI manuSya ora sannI tiryacameM cha saMghayaNa pAve yugalIAmeM eka vajraRSabhanArAyasaMghayaNa aura siddhomeM saMghayaNa nahIM hai. iti (4) saMThANa-[6] nArakI, pAMca sthAvara tIna vikaleMdriya asannI tithaMca aura asannI manuSyameM saMThANa eka huMDaka pAve tathA devatA aura yugalIAmeM samacaurasa saMThANa pAve sannI tiryaca aura sannI manuSyamai cha saMsthAna pAve. siddhomeM saMsthAna nahIM hai. (5) kaSAya-[4]-covIsoM daMDakameM kaSAya cyAroM pAve aura siddha akAI hai| (6) saMjJA [4]-codhIsoM daMDakameM saMjJA cyAroM pAve siddhoMmeM saMjJA nahIM hai (7) lezyA- pahalI dujI nArakImeM kApota leshyaa| tIjImeM kApota aura nIla le0 cothImeM nIla le0 pAMcamImeM nIla aura kRSNa le0 chaThImeM kRSNa le. sAtamImeM mahAkUSNa le0 10 bhuvanapati, vyaMtara pRthvI, pANI, vanaspati, yugalIAmeM lezyA cAra pAve kRSNa, nIla kApota, tejo le0 teukAya, vAyukAya,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghudaMDaka. tIna vikaleMdriya, asannI tIrthaca, asannI manuSyameM lezyA pAve tIna kRSNa, nIla kApota le0 sannI tiryaca sannI manuSyameM lezyA 6 pAve. jotISI aura 1-2 devalokamai tejolezyA 3-4-5 devalokameM padamalezyA 6 se 12 devalokame zuklalezyA nauvAgaiveyaka pAMca anuttara vimAnameM parama zukla lezyA siddha bhagavAna alezI hai| (8) iMdriya-[5] pAMca sthAvarameM eka iMdriya, ve iMdriyameM dA iMdriya, teiMdriyameM tIna iMdriya, caureMdriya cAra iMdriya bAkI 16 daMDakameM pAMca iMdriyAM hai siddha anidiA hai / (6) samudghAta [7] nArakI aura vAyu kAyameM samud ghAta pAve cAra, vedanI, kaSAya, maraNaMti, vaikriya / devatAmeM aura sannItiyecameM samudghAta pAve pAMca vedanI, kaSAya, maraNaMti vaikiya, tejasa / cAra sthAvara tIna vikaleMdriya, asannI tiryaMca, asannI manuSya aura yugalIAmeM samudghAta pAve tIna vedanI, kaSAya, maragaMti / sannI manuSya meM samudghAta pAve sAta navaveyaka, pAMca anuttara vimAmameM sa0 pAve tIna aura vaikriya tejasakI zakti hai parantu kare nahIM siddhomeM samudghAta nahIM hai| (10) sanI-nArakI devatA, sannI tiryaca, sannI manu. pya aura yugalIA ye sannI hai pAMca sthAvara tIna vikleMdriya asannI manuSya, asannI tiryaca ye attannI hai / siddha no sannI no asannI hai| (11) vedanArakI pAMca sthAvara tIna vikleMdriya . * asannItiryaMca aura asannI manuSyameM napuMsaka veda hai| daza bhuvana pati, vyaMtara, jotISI 1-2 devaloka aura yugalIAmeM veda pAve
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) zIghrabodha bhAga 1 lo. 2 puruSaveda aura bIveda / tIjA devalokaseM sarvArthasiddha vimA: nataka puruSaveda hai sannI manuSya au sannItiryacameM veda pAve tIna, siddha avedI hai| ( 12 ) paryApta nArI devatAmeM paryApta pAMca (mana aura bhASA sAthameM bAMdhe ) pAMca sthAvarameM paryAptI pAve cAra kramase, tIna vikleMdriya aura asannI tiryacameM paryAptI pAve pAMca kramase, asannI manuSya meM cAra meM kuccha uNI kramase; sannI manuSya sannI tiryaca aura yugalIAmeM paryAptI pAve cha. siddhomeM paryAptI nahIM hai / (13) diTThI - nArakI, bhuSanapati, vyaMtara jyotiSI, bArahA devaloka, sannItiryaca aura sannI manuSya meM dRSTi pAve tInoM, navagraiveyaka meM do ( samyaka0 mithyA0 ) athavA tIna pAve. pAMca anuttara vimAnameM eka samyakadRSTi, pAMca sthAvara, asannI manuSya aura 56 aMtaradvIpa ke yugalI AmeM eka mithyAdRSTi, tIna vikaleMdriya asannI tiryaMca aura 30 akarmabhUmi yugalI meM draSTi pAve do ( 1 ) samyakUdRSTi ( 2 ) mithyAdRSTi. siddhoM meM samyakadRSTi hai. (14) darzana - nArakI, devatA aura sannItiryacameM darzana pAve tIna kramase, pAMca sthAvara beiMdriya teI driyameM darzana pAve eka acakSu, caurendriya, asannotiryaca asanI manuSya aura yugalIA meM darzana pAve do kramase / sannI manuSya meM darzana pAve cAra, siddhoM meM kevala darzana hai (15) nAga - nArakI devatA aura sannItiryacameM jJAna pAve tIna kramase, / pAMca sthAvara, asannI manuSya aura 56 aMtara atest yugalIAmeM nANa nahIM hai, tIna vikaleMdriya, asannI tirya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghudaMDaka. (31) ca aura 30 akarmabhUmI yugalIyA nANa pAvedo kramase tathA sannI manuSyameM jJAna pAve pAMca siddhomeM kevala jJAna hai. (16) anANa-nArakI, devatAmeM navagraMvayaka taka, tiryaca paMceMdrI aura sannI manuSyame anANa pAve tIna, pAMca sthAvara tIna vikaleMdriya asannI tiryaMca asannI manuSya aura yugalIAme anANa pAye do kramase pAMca anuttara vimAna aura siddhomeM anANa nahIM hai| (17) joga-nArakI aura devatA joga pAve 11 (4) manake ( 4 ) vacanake, vaikriya 1, vaikriyakA mizra 1, kAmaNakoya yoga, pRthvi, apa, teDa, vanaspati, asannI manuSyameM yoga pAve tIna (audArika 1 audArikakAmizra 1 9 kArmaNa kAyayoga 1) vAyukAyameM pAMca pAve (pUrvavat 3 aura vaikriya, vaikriyakA mizra jyAdA) tIna vikaleMdriya, asannI tiryaMcameM yoga pAve cAra audArika 1, audArikakA mizra 1, kArmaNakAya yoga 1, ( aura vyavahAra bhASA 1 ) sannI tiryacameM yoga pAve 13 ( AhArika aura AhArikakA mizra varjake ) sannI manujyame yoga pAve paMdarA / yugalIAme yoga pAve agIArA (4 manakA 4 vacanakA, audArika 1, audArika mizra 1, kArmaNa kAya yoga 1) siddhoMme yoga nahIM hai . (18) upayoga-sarva ThekANe do do pAve aura jo upayoga bArahA gINanA ho to upara likhA pAMca jJAna, tIna ajJAna aura cAra darzanase samajha lenaa| (16) AhAra-AhAra vyAghAta ( aloka) AzrayI pAMca sthAvara syAt tIna dizi, syAt cAra dizi, syAt pAMca
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (32) zIghrabodha bhAga 1 lo. dizi, nirvyAghAtAzrayI covIsa daMDakakA-jIvaniyamA cha dizikA AhAra leke / siddha anAhArika. - (20) utpAta-(1) nArakI, 10 bhuvanapatiyoMse 8 varmA devaloka taka, tathA cAra sthAvara ( vanaspati varja ke) tIna vi. kaleMdriya, sannI yA asannI tiryaMca, aura asannI manuSya eka samayameM 1-2-3 jAva saMkhyAtA asaMkhyAtA upaje, vanaspati eka samayameM 1-2-3 jAva anaMtA upaje, navamA devalokase sarvArthasiddha taka tathA sannI manuSya aura yugalIA eka samaya meM 1-2-3 jAva saMkhyAtA upaje, siddha eka samaya meM 1-2-3 jAva 108 upaje (21) ThIi-sthiti yaMtrase jANanA. jaghanya utkRSTa 1 lI nArakI ... ... 10000 varSa... ... 1 sAgaropama 1 sAgaropama 3 sAgaropama 3 jI , ... ... 3 , ... ... 7 4 thI , ... ... 7 , ... ... 10 // 5 mI , ... ... 10 , ... ... 17 , 6 Tho , ... ... 17 , ... ... 22 // 7 mI , ... ... 22 , ... ... 33 , devatA. x camareMdra dakSiNa tarpha 10000 varSa 1 sAgaropama ___x daza bhuvanapatimeM prathama asurakumArakA do iMdra (1) camareMdra (2) baleMdra. camareMdrakI rAjadhAnI merase dakSiNa tarapha hai aura baleMdrakI rAjadhAnI meruse uttara tarapha hai. aise hI nAgAdi navanikAyakA iMdra aura rAjadhAnI dakSiNa uttara samaja lenA. nArakI mms, Bu Bu 5
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tastadevI nAgAdi nau indra dakSiNa tarphake tassadevI leMdra uttara tarphake deva laghudaDakaM. 10000 varSa " graha vimAnavAsI deva tassadevI nakSatra vimA0 deva tassadevI tArA vimA0 deva tassadevI " "" tassadevI nAgAdi nava uttara tarpha tastadevI vyaMtara devatA tassadevI 39 caMdra vimAnavAsI deva | palyopama 1 tassadevI sUrya vimAnavAsI deva tassadevI : " " "" "" "" 39 wr "" ,, "" 39 " " | patyopama | 1 i 7 0 // z' oll 3 // sAgaropama 1 // palyopama *III "" 1 sAgaropama jhAjherA 4|| palyopama dezauNI 2 palyopama 1 50 ". tassa aparigrahitA devI dusare devalokake deva 1 palyopama jhAjherA tasta parigrahitA devI tassa aparigrahatA devI >> 'tIjA devalokake deva 2 sAgaropama 3 0 // 0 pa0 + 50000 varSa 1 palyopama 1 pa0+ hajAra varSa // pa0+ 500 1 palyopama 153 palyopama + lAkha varSAdhiva ( 33 ) d "" 99 99 dy 95 "" " pahalA devalokake deva 1 palyopama 2 sAgaropama ree parigrahitA devI 7 palyopama "" jhAjherI 0 sAdhika 99 99 2 sA0 jJAjherA 9. palyopama 55 27 7 sAgaropama
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (34) zIghrabodha bhAga 1 lo. cothA devalokake deva 2 sA0 sAjherA 7 , jhAjherA' pAMcamA , , 7 sAgaropama 10 sAgaropama , 28 " sAtamA , AThamA navamA dazamA , agIAramA,, bArahamA , , nIcalI trika, vicalI ,, , upalI , , cAra anuttara vimAna sarvArthasiddha , 33 pRthvIkAya apakAya ... ... teukAya .... ... vAyukAya ... vanaspatikAya beiMdriya ... ... teiMdriya ... ... cauridriya ... ... jalacara asaMhI thalacara , khecara , ___... uraparisarpa, bhugaparisarpa,, " 22000 varSa ... ... 7000 ,, ... 3 ahorAtri 3000 varSa ... 10000, . ... ... 12 ,, , ... ... 49 dina " ... ... 6 mAsa kroDa pUrva 84000 varSa , .... 72000 ,, 53000 , 42000 ,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ thalacara " khecara , 1 koDa pUrva laghu daMDaka. (35) jalacara saMjJI aMtarmuhurta kroDa pUrva 3 palyopama palyo0 asaM0 bhAga uraparisarpa , kroDa parva bhujaparisarpa, asanni manuSya aMtarmuhurta sanni , beThate Are utarate Are *pahalo Aro 3 palyopama 2 palyopama dujo " tIjo , coyo , 120 varSa pAMcamo, 120 varSa chaThTho , yugalIyA. . jaghanya. utkRSTa devakuru-uttarakuru dezauNo 3 palyo0 3 palyopama harivAsa-ramyakavAsa , 2 , hemavaya-airaNyavaya , 1 , 1 , 56 aMtaradvIpa palyo0 a0 bhAga palyo0 asaM0 bhAga mahAvideha kSetra aMtarmuhUrta kroDa pUrva siddha-sAdi anaMta / anAdi anaMta / .. - 22 maraNa:-caubIso daMDaka samohIya, asamohIya, donoM maraNa mre| 23 cavaNaH-utpanna hone kI mAphaka samajha lenaa| 24 gati AgatiH-prathamase chaThThI nArako tathA tIjAse * avasarpiNIkAlake manuSyakI sthiti koSTako likhI hai, aura utsarpiNI kAlake manuSyako sthiti isama ulaTo samajhanI.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) zIghabodha bhAga 1 lo. 8 mA devaloka taka do gatise Ave, do gatimeM jaay| daMDakAzrayI do daMDaka ( manuSya aura tiryaca) ke Ave aura do daMDakameM jAve / sAtamI nArakI do gatise ( manuSya, tiryaMca ) Ave, eka gatimeM jAve (tiryaca meM ), daMDakAzrayI 2 daMDakako ( manuSya, tiryaMca) Ave, eka daMDaka tiryaMcameM jAve / daza bhuvanapati, vyaMtara, jotiSI, 1-2 devaloka do gati ( manuSya, tiryaMca ) se Ave, aura do gati (manuSya, tiryaca ) meM jAve, aura daMDakAzrayI 2 daMDaka ( manuSya, tiryaca ) ko Ave, aura pAMca daMDakameM jAve ( manuSya, tiryaMca, pRthvi, pANI, vanaspati ) 9 vA devalokase sarvArthasiddha vimAnake deva, eka gati ( manuSya ) meM se Ave eka gatimeM jAve daMDakAzrayI eka daMDaka ( manuSya ko Ave aura eka daMDakameM jAve ( manuSyame ) / pRthvi, pANI, vanaspati, tIna gati ( manuSya, tiryaMca, devatA ) se Ave, aura 2 gatimeM jAve ( manuSya, tiryaMca ), daMDa. kAzrayo 23 daMDaka ( nArakI varjI / kA Ave. aura 10 daMDakama jAve : 5 sthAvara, 3 vikaleMdriya, manuSya, tiyeca ) teu vAyu do gati ( manuSya, tiryaca ) meMse Ave, aura eka gati tiryaMca) meM jAve, daMDakAzrayI daza daMDaka ( pUrvavat ) ko Aye aura 9 daMDaka ( manuSya varjake ) meM jAve / tIna vikaledriya do gati ( manuSya, tiryaMca ) meMse Ave, aura do gati ( manuSya, tiryaMca ) meM jAve, daMDakAzrayI daza daMDaka (pUrvavat ) ko Ave aura daza daMDakameM jAve / asanni tiryaca do gati (manuSya, tiryaca) meMse Ave aura cAra gatimeM jAve, daMDakAzrayI daza pUrvavat Ave aura 22 (jotiSI vaimAnika varjI) daMDakameM jAve / sanni tiryaca cAra gati meM se Ave aura cAra gatimeM jAve daMDakAzrayI 24 ko Ave aura 24 meM jAve / asanni manuSya do gati ( manuSya, tiryaca ) ko Ave do gatimeM jaave| daMDakAzrayI 8 daMDaka (pRthvi, pANI, vanaspati, 3
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghudaMDaka. (37) vikaleMdriya, manuSya, tiryaca ) ko Ave aura dazameM jAve ( daza pUrvavat ) sanni manuSya-cAra gatimeMse Ave aura cAra gatimeM jAveM athavA siddha gatimeM jAve, daDakAzrayI 22 (teu, vAyu, varjI meM se Ave aura 24 meM jAve tathA siddha meM jaave.| 30 akarmabhUmi yugaliyA dogati (manuSya tiryaMca)meMse jAve eka gati (devatA) meM jAve daMDakAzrayI do daMDakase Ave aura 13 daMDaka (devatAmeM) jAve. / 56 aMtara dvIpa do gatimeMse Ave eka gatimeM jAve. daMDakAzrayI do daMDakako Ave aura 11 daMDaka (10 bhuvanapati, vyaMtara)meM jAve. siddhIme Agata eka manuSyakI gati nahIM daMDakAzrayI manu pya daMDakase Ave. iti. 25 prANa-( anya sthAnase lIkhate hai prANa daza hai (1) zrotedriya balaprANa (2) cakSa iMdriyabalaprANa (3) ghrANeMdriya0 (4) rasendriya0 (5) sparzendriya (6) mana0 (7) vacana0 (8) kAya. (9) zvAsozvAsa0 (10) Ayu0 . nArakI devatA sanni manuSya, sanni tiryaMca aura yugalIAmeM prANa pAve dasa. pAMca sthAvara meM prANa pAve cAra-(1) sparza0 (2) kAya0 (3) zvAsozvAsa. (4) Ayu. beiMdriyameM prANa pAve 6. (2) ervavat 1 raseM0 2 vacana teiMdriyameM prANa pAve 7. (6) purvavat 1 ghrANe0 caurendriyameM prANa 8. (7) pUrvavat 1 cakSu0 - asanni tiryaca paMcendripameM prANa pAve 9-8 purvavat, 1 zrote. asanni manuSya meM prANa pAve 8 meM kaMikauNA-5 indriya0 1 kAya0 1 Ayu0 1 zvAsa athavA uzvAsa0 siddhoMmeM prANa nahI hai / iti sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva sacaM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) zIghabodha bhAga 1 lo. / prabhAra eka daMDaka thokaDA nambara 5 covIsa daMDakameMse kitane daMDaka kisa sthAnapara milate hai. daDaMka sthAna prazna kisa jagaha pAve ) nArakImeM pAve (pra) do daMDaka ,, (u) zrAvakameM pAve-20+21 mo (pra) tIna daMDaka ,, (u) tina vikaleMdriyameM pAve-17+18+19 mo (pra) cAra daMDaka ,, (u) satvameM pAye 12+13+14+15mo (pra) pAMca daMDaka ,, (u) ekeMdriyameM ,, 12+13+14+15+16 (pra) cha daMDaka ,, (u) tejIlezyAkA aladviAmeM yAMne jIsa daMDakameM tejolezyA na male-1-14-15---17-18-19 vA (pra) sAta daMDaka ,, (u) vaikriyakA aladviAmeM 4 sthAvara 3 vi. (pra) ATha daMDaka ,, (u) asannI meM 5 sthAvara 3 vi0 (pra) nava daMDaka ,, (u) tiryacameM 5 sthAvara 4 trasa (pra) daza daMDaka ,, (u) bhuvanapatimeM (pra) agIAra daMDaka ,, (u) napuMsakameM 10 audArIka 1 nArakI (pra) bArahA ,, ,, (u) tIcchAloko 10 bhu0 vyaMtara jyotiSI (pra) terahA ,, ,, (u) devatAmeM (pra) cauda ,, ,, (u) ekaMta vaikriya zarIrameM 13 vaikriya 1 nArakI (pra) paMdara , ,, (u) brI vedameM / (pra) solaha , (u) sanni tathA manayogameM (pra) sattarA ,, ,, (u) samuccaya vaikriya zarIrameM (pra) aThArA ,,, (u) tejolezyAma 6 varjake (pra) ogaNIsa ,,, (u) trasakAyameM 5 sthAvaha varjake (pra) vIsa ,, ,, (u) jaghanya utkRSTa avagAhanAvAlA jIvomeM (pra) ekavIsa ,, , (u) nIcA lokameM 3 devatA varjake (pra) bAvIsa ,, ,, (u) kRSNalezyAma jotISI vi0 varjake
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAdaMDaka. (39) (pra) tevIsa , ,, (u) bhagavAnakA samosaraNameM 1 nArakI varjake (pra) cauSIsa ,, ,, (u) samuccaya jIvameM sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva sacam. thokaDA nambara. 6 sUtra zrI pannavaNAjI pada tIjA. ( mahAdaMDaka ) w . saMkhyA mArgaNAkA 98 bola. jIvakAbheda guNasthAna 14 | yoga 15 pym mh sh m m " nd on 1 sarvastoka garbhaja manuSya. 2 manuSyaNI saMkhyAta guNI. | bAdara teukAyake paryAptA asaM0 guNa. 4 pAMca aNuttara vaimAnake deva ,, , 5 | graiveyaka uparakI trikake deva saMkhyA0 ,, madhyamakI , , , 7 , nIceko , , , 8/ bArahaveM devalokake deva saMkhyA0 gu0 9 gyAraveM , , , 10 dazaveM , , , 11 nauvA , , 12 sAtavI narakake nairiyA asaM0 gu0 13 chaThI , , , 14 AThaveM devalokake deva , ~ mom Mmm Www xw MMI lezyA 6 m m m m - m - m A ce & ccc & m m m
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ m m m m m m m m m m m (40) zIghrabodha bhAga 1 lo. 18sAtavA devalokake deva asaM0 gu0 16 pAMcavI narakake nairiyA 17 chaThe devalokake deva 18 cothI narakake nairiyA * 19 pAMcaveM devalokake deva tIjI narakake nairiyA 21 cothe devalokake deva 22/ dujI narakake nairiyA 23 tIjA devalokake deva 24 samutsama manuSya 25 dujA devalokake deva 26, , , kI devI saMkhyA0 gu0 27 pahale deyalokake deva asaM0 gu0 28 ,, ,, kI devI saM0 gu0 / 29 bhuvanapati deva asaM0 gu0 30 ,, devI saMkhyA0 gu0 31) pahalI narakake nairiyA asaM0 gu0 32 khecara puruSa asaM0 gu0 33 , strI saMkhyA0 gu0 34, thalacara puruSa , 39/ , strI , 36/ jalacara puruSa, 37 , zrI , 83/ vyaMtaradeva .. m CHARA..ccc.cc c a me coccccccc . cmm MMM M Newww.vwww ma mm.s on m m sm m s h h h m m h sh
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAdaMDaka. (41) m m h h h m m m m ao at m m w h w h h m m m m w h h h im w m h h m h h m h h sh sh h h m w h m m h 39 vyaMtara devI saMkhyA0 gu0 4. jotISI deva , 11 , devI 42 khecara napuMsaka " | thalacara ,, , | jalacara ,, , 45/ cauridriyakA paryAptA saM0 gu0 46, paMceMdriyakA ,, vizeSA 47. beindriyakA , , 18 teindriyakA ,. " 49 paMcendriyakA aparyAptA asaM0 gu0 50 caurindriyakA ,, vizeSA 5. teindriya " " 52 beindriya " " 53, pratyeka zarIrI bAdara vanaspatikAyakA paryAptA asaM0 guru 54 bAdara nigodakA 55) bAdara pRthvI0 56 ,, apa0 ,, vAyu ,, teu0 aparyAptA pra0 bAdara vanA, 60 bAdara nigodakA , .61 , pRthvIkAyakA apa0 6za ,, apakAyakA 20_0_n 11.3-- --marM_------------- m sh sh s m h m n h m or h m m h m sh sh sh s s m m h h m h m s m h m s a sh sh mh sh m s m m s do m lh sh do
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ s s on s s m s s m s s m m q q m m q q m m q q m m q q m m s m s s m m s n s on m m s m q m m q q m s m s m s (42) zIghrabodha bhAga 1 lo. 63) bAdara vAukAyakA apa0 asaM0 gR / 1 64 sukSma teukAyakA apa0 , 1 65/ sukSma pRthvikAyakA apa0 vizeSAH / 66/ sukSma apkAyakA apa0 vi0 .... 67/ sukSma vAyukAyakA apa0 vi0 ... 68 sukSma te ukAyakA paryAptA saM0 gu0 / 69/ sukSma pRthvikAyakA paryAptA vi0... 70/ sukSma apkAyakA paryAptA vi0 ... sukSma vAyukAyakA paryAptA vi0 .... 72 sukSma nigodakA aparyAptA asaM0 guH | 73 sukSma nigodakA paryAptA saM0 gu0... . 74/ abhavya jIva anaMta gu0 .. ... 75 paDavAi sammadiTTIanaMta gu0 ... 76/ siddha bhagavAna anaMta gu0 ... 77 bAdara vanaspati0 paryAptA anaMta gu0 1 78 bAdara paryAptA vi. ... ... 79 bAdara vanaspati aparyAptA asaM0 gu0 80 bAdara aparyAptA vi0 ... ... 81 samuccaya bAdara0 vi0 ... ... 82 sukSma vanaspati aparyAptA asaM0 83 sukSma aparyAptA vi0 ... 84 sukSma vanaspati paryAptA saM0 gu0 85 sukSma paryAptA0 vi0 ... 86 samuccaya sukSma vi. ... ... h q m h h m w w EUR h h h // H h h h bh s m // q . h s h s o mw x w w H m m h m // q h s h h s s m m q q sh m s m m s m q q h m sh
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ virahahAra. (43) ng 10 m w d s s s m m m 0 87 bhavasiddhi nIva vi0 88 nigodakA jIva vi0 89 yanasyati jIva vi0 90 ekeMdriya jIva vi0 91 tiryaca jIva vi0 92 mithyAtvi jISa vi0 avratI jIva vi0 94 sakaSAyI jIva vi0 95 chamastha jIva vi0 96 sayogI jIva vi0 97 saMsArI jIva vi0 98 samuccaya jIva vi0 0 " " " " " " : : : : : 0 0 0 m m m m m 0 0 0 sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam -OfthokaDA nambara 7 sUtrazrI pannavaNAjI pada 6. (virahadvAra) jIsa yonImeM jIva thA vaha vahAM se cava jAne ke bAda usa yonImeM dusarA jIva kItane kAla se utpanna hote hai unako viraha * ' kahate hai| jaghanya to sarva sthAnapara eka samayakA viraha hai utkRSTa alaga alaga hai jaise
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) zIghrabodha bhAga 1 lo. ( 1 ) samuccaya vyAra gati saMjJImanuSya aura saMjJI tIrthaca meM utkRSTa viraha 12 muhUrtakA hai. ( 2 ) pahalI naraka daza bhuvanapati, vyaMtara, jotISI, sau. dharmezAna deva aura asaMjJI manuSya meM 24 muhurta. dujI narakame sAta dina, tIjI naraka meM paMdarA dina, cothI narakame eka mAsa, pAMcavI naraka meM do mAsa, chaThI narakameM cyAra mAsa, sAtavI naraka siddhagati aura causaTha indroMmeM viraha che mAsakA hai. ( 3 ) tIjA devaloka meM naudina vIsa mahurta, cothA devaloka meM bArahA dina daza muhurta, pAMcavA devalokameM sADhAbAvIsa dina, chaThA devaloka meM paitAlIsa dina, sAtavA devalokameM esI dina, AThavA devaloka meM sau dina nauvA dazavA devaloka meM seMkaDo mAsa, igyAravA bArahA devaloka meM sekar3oM varSoMkA, naugraiveyaka pahale trIkameM saMkhyAte sekar3oM varSa, dusarI trIkameM saMkhyAte hajAroM varSa, tIsarI vIka meM saMkhyAte lAkhoM varSa, vyArAnuttara vaimAnameM palyomake asaMkhyAtame bhAga, sarvArthasiddha vaimAnameM palyopamake saMkhyAtame bhAga / ( 4 ) pAMca sthAvaroMmeM viraha nahI hai. tIna vikalendriya, asaMjJI tIrthaca meM aMtaramuhurta. ( 5 ) candra sUrya ke grahaNAzrayI viraha paDe toM jaghanya che mAsa utkRSTa candrake beyAlIsa mAsa, sUrya ke aDatAlIsa varSa / (6) bharateravata kSetrApekSA, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA AzrayI jaghanyatau 63000 varSa aura arihaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva AzrayI jaghanya 84000 varSa utkRSTa sabakoM dezona aThArA koDAkoDa sAgaropamakA / iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam. --***--
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpI arUpI 106 bola. (45) thokaDA nambara 8 sUtrazrI bhagavatIjI zataka 12 vA uddezA 5 vA. ___ (rUpI arUpIke 106 bola.) rUpI padArtha do prakAra ke hote hai eka aSTa sparzavAle jInase kItaneka padArthoko carama cakSuvAle dekha sake, dusare cyAra sparzavAle rUpI jInoMkoM carama cakSuvAle dekha nahIM sake. atizaya jJAnI hI jaane| arUpI-jInoMkoM kevalajJAnI apane kevalajJAnadvArA hI jAne-dekhe. (1) ATha sparzavAle rUpoke saMkSiptase 15 bola hai yathA-che dravyalezyA (kRSNa, nila, kApota, tejasa, padma, zukla) audArIka zarIra, vaikriyazarIra, AhArakazarIra, tejasazarIra evaM 10 tathA samucaya, ghaNodadhi, ghaNavAyu, taNavAyu, bAdara pudgalokA skandha aura kAyAkA yoga evaM 15 bolameM varNAdi 20 bola pAve / 300 (2) cyAra sparzavAle rUpIke 30 bola hai. aThArA pApa, ATa karma, mana yoga, vacana yoga, sUkSmapudgaloMkA skandha, aura kAramaNazarIra evaM 30 bola meM varNAdi 16 bola pAve / 480 bola. (3) arUpIke 61 bola hai. aThArA pApakA tyAga karanA, bArahA upayoga, kRSNAdi che bhAvalezyA, cyAra saMjJA ( AhAra bhaya maithuna0 parigraha0) cyAra matijJAnake bhAMgA (uggaha IhAM ApAya0 dhAraNA) cyAra vuddhi (utpAtikI, vinayakI, karmakI, pAri. NAmikI ) tIna dRSTi ( samyakaSTi, mithyASTi, mizradRSTi ) pAMca dravya "dharmAsti, adharmAsti, AkAzAsti, jIvAsti, aura kAladravya " pAMca prakArase jIvakI zakti " utthAna, karma, bala, vIrya, puruSArtha." evaM 61 bola arUpoke hai / iti. / sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saJcam //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) zIghrabodha bhAga 1 lo. thokaDA nN| zrI pannavaNA sUtra pada 3 jo.. (dizANuvai) dizANuSA-24 daMDakake jIva kisa dizAmeM jyAdA hai ora kisa dizA meM kama hai vo isa thAkaDe dvAre batalAyeMge / jahAM pANI hotA hai vahAM sAta bAla hote haiM jisakA nAma samuccaya jIva, apakAya, vanaspatikAya, beiMdriya, teiMdriya caureMdriya, paMcedriya. ina sAta bAloMkI zAstra meM alaga alaga vyAkhyA karI hai yadyapi eka sarikhA honese yahAM ekaThA lIkhate hai. sabase stoka 7 boloMkA jIva pazcima dizAmeM kAraNa jaMbuddhIpakI jagatise pazcima dizA lavaNa khamudra meM 12000 jojana jAve saba 12000 jojanakA laMbA cauDA gautama dvIpa Ave, vaha pRthvIkAya meM hai / isa lIye pANIkA jIva kamatI hai. pANI kA jIva kama honese sAta bAloMkA jIvabhI kama hai. unase pUrva dizA vizeSAH kAraNa gautama dvIpA nahIM hai. unase dakSiNa dizA vizeSAH kAraNa sUrya caMdrakA dvIpA nahIM hai. unase uttara dizA vizeSAH mAna sarovara talAvakI apekSA (dekho jotiSIkA bAla meM). pRthvikAyakA jIva sabase stoka dakSiNa dizAmeM kAraNa bhuvanapatioMkA cAra koDa cha lAkha bhuvanakI pohAra hai isa liye pRthvikAyakA jIva kama hai. unase utara dizA vizeSAH kAraNa bhuvanapatioMkA tIna koDa chAtaTha lAkha bhuvana hai polAra kama hai
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ digRhAra. (47) unase pUrvameM vizeSAH kAraNa sUrya candrakA dvIpa pRthvImaya hai. unase padhimameM vizeSAH kAraNa gautama dvIpa pRthvImaya hai. .. teukAya, manuSya, aura siddha sabase stoka dakSiNa uttarama kAraNa bharatAdi kSetra choTA hai. unase pUrva dizA saMkhyAtaguNA kAraNa mahAvideha kSetra bar3A hai. unase pazcima dizA vizeSAH kAraNa salIlAvatI vijayA 1000 jojanakI UMDI hai. jisameM manuSya ghaNA, teukAya ghaNI aura siddha bhI bahota hote haiM. __vAyukAya, aura vyaMtaradeva sabase stoka pUrva dizAmeM kAraNa dharatI kA kaThaNapaNA hai. unase padhima dizA vizeSAHkAraNa salIlAvatI vijayA hai. unase uttara dizA vizeSAH kAraNa bhuvanapatiyoMkA 3 koDa aura 66 lAkha bhuSana hai. unase dakSiNa dizA vizeSAH kAraNa bhuvanapatikA 4 koDa aura 6 lAkha bhuvana hai ( polArakI apekSA) bhuvanapati sabase stoka pUrva pazcimama kAraNa bhuvana nahIM hai AnA jAnAse lAdhe. unase uttarameM asaMkhyAta guNA kAraNa 3 koDa aura 66 lAkha bhuvana hai. unase dakSiName asaMkhyAta guNA kAraNa 4 kroDa aura 66 lAkha bhuvana hai. bhuvanoma deva jyAdA hai. jotISIdeva sabase thoDA pUrva pazcimameM kAraNa utpanna honekA sthAna nahIM hai unase dakSiName vizeSAH utpanna honekA sthAna hai. unase uttarameM vizeSAH kAraNa mAnasarovara talAva-jambudvIpakI jagatiseM uttarakI tarapha asaMkhyAtA dvIpa samudra jAve taba a. raNAvara nAmakA dvIpa Ave jisake uttarameM 42000 jojana jAve taba mAnasarovara talAva AtA hai, yaha talAva baDA zobhanIka aura varNana karane yogya hai, aura usake aMdara bahotase maccha kaccha jalacara jotISIkoM dekhake niANA kara marake jotISI hote haiM isaliye uttaradizAmeM jotISIdeva jyAdA hai|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) zIghrabodha bhAga 1 lo. pahalA, dujA, tIjA, aura cauthA devalokakA devatA sabase stoka pUrva pazcimameM kAraNa puSpAvekaraNIya vimAna jyAdA hai. aura paMktibaMdha kama hai| unase uttarameM asaMkhyAtaguNA kAraNa paMkti baMdha vizeSa hai unase dakSiNa meM vizeSAH kAraNa devatA vizeSa upaje. pAMcamA, chaThThA, sAtamA, AThamA devalokakA devatA sabase stoka pUrva, pazcima, uttara meM unase dakSiNameM asaM0 gu. navamAse sarvArthasiddha vimAna taka cAre dizA meM samatulya hai pahelI nArakIkA neraiyA sabase stoka pUrva, pazcima uttara meM unase dakSiNa meM asaMkhyAtaguNA kAraNa kRSNapakSI jIva ghaNA upaje isI mAphaka sAtAhI nArakI meM samajha lenA. alpAbahutva - sarvastoka sAtavI naraka ke pUrva pazcima uttarake nairiyA. unose dakSiNake nairiye asaMkhyAtaguNe. sAtavI narakake dakSiNake nairiye se chaTI narakake purva pazcima uttarake nairiye asaM0 gu0 unose dakSiNake nairiye asaM0 gu0 / chaTI narakake dakSiNake nairiyoM se pAMcavI narakake pUrva pazcima uttarake nairiye asaM0 gu0 unoMse dakSiNake nairiye asaM0 gu0 unoMse cotho narakake pUrva pazcima uttara ke nairiye asaM0 gu0 unoMse dakSiNake nai0 asaM0 gu0 unoMse tIjI narakake pUrva pazcima uttarake nairiye asaM0 gu0 unoMse dakSiNase asaM0 gu0 unose dujI narakake purva pazcima uttarake nairiye asaM0 gu0 unose dakSiNake asaM0 gu0 dujI narakake dakSi Nake nairiyoMse pahalI narakake pUrva pazcima uttarake nairiye asaM0 unoMse dakSiNa ke nairiye asaM0 guNa0 iti / gu0 sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam ek
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ (49) che kAyA. thokaDA naM0 10 ' cha kAyako thokaDA. nAmadvAra nAmadvAra ! gotradvAra | varNadvAra saMThANadvAra eka mahurtameM bhava alpAbahutva gotra iMdIsthAvarakAya pRthvIkAya pIlo cadra masurakIdAla 12824 3 vizeSAH , baMbhIsthAvarakAya apakAyasapeda pANIkA parapoTA 12824 vizeSAH sapIsthAvarakAya teukAya lAla sUikalAi (bhAro)12824 2 asaMkhyAtaguNA sumati sthAvara- vAyukAya nIlo patAkA 12.24 5 vizeSAH kAya pIyavaccha sthA ghanaspati nAnA prakA. nAnA prakArakA 3200 pratyeka 6 anaMtaguNA vara kAya kAya 2 rakI 65536 sAdhAraNa jaMgamakAya1 pra. 2.sA. nAnA prakA- nAnA prakArakA *8460440 1 sabase thoDA prasakAyarako | 42441 - tramakAyakA koThAmeM 80 bhava beiMdriya, 60 teiM0, 40 caureM0, 24 asannI paMceM0 1 sannI pAMcendriya. sevaM bhaMte sevaM bhaMte-tameva sakSama
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghabodha bhAga 1 lo. thokaDA nambara 11 . sUtrazrI bhagavatIjI zataka 13 uddezo 1-2. ( upayogAdhikAra.) upayoga bAraha hai jisme kota gatimeM jAtA huvA jIva kItane upayoga sAthame le jAte hai aura kIsa gati se AtA huvA jIva sAthameM kItane upayoga le Ate hai yaha saba ina thokaDe dvArA batalAyA jAtA hai| (1) pahalI, dusarI, tIsarI narakameM jAte samaya ATha upayoga leke jAte hai yathA-tInajJAna ( matijJAna, zrutijJAna avadhijJAna ) tIna ajJAna ( mati, zruti, vibhaMgajJAna ) doya darzana ( acakSu, avadhidarzana ) aura sAta upayoga leke pIcchA nikale. eka vibhaMgajJAna varja ke / cothI, pAMcamI, chaThI naraka meM pUrvavat ATha upayoga leke jAve. aura pAMca upayoga leke nikale arthAt ina tInoM narakase nikalanevAlA avadhijJAna avadhidarzana nahI lAtA hai. sAtavI narakameM pAMcajJAna tIna ajJAna-do darzana) leke jAve aura tIna upayoga leke nikale do ajJAna-eka darzana) (2) bhuvanapati, vyaMtara, jyotISI deva ATa upayoga leke jAve pUrvavat aura pAMca upayoga leke nikale (do jJAna, do a. jJAna, eka darzana / / bArahA devaloka nauveyakameM ATha upayoga (pUrvavat leke jAve aura sAta upayoga leke nikale) (tInajJAna, do ajJAna, do darzana / / anuttara cemAnameM pAMca upayoga leke jAve (tIna jJAna, do darzana evaM pAMca upayoga leke nikle|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ upayogahAra. (51) (3) pAMca sthAvarameM tIna upayoga leke jAve aura tIna upayoga hI leke nikale do ajJAna, eka drshn)| tIna vikalendriya pAMca upayoga leke jAve ( do jJAna, do ajJAna, eka darzana | aura tIna upayoga leke nikale (do ajJAna, eka darzana' aura tiryaca pAMcendriya pAMca upayoga leke jAve ( do jJAna do ajJAna eka darzana ) aura ATha upayoga leke nikale ( tIna jJAna, tIna ajJAna do darzana ) // manuSya meM sAta upayoga (tIna jJAna, do ajJAna, do darzana ) leke jAve aura ATha upayoga ( tIna jJAna, tIna ajJAna, do darzana ) lene nikale // siddhoM meM kevalajJAna, kevala darzana leke jIva jAtA hai vaha sAdi aMta bhAMge sadaiva sAzvate AnandaghanameM virAjamAna hote hai / iti. sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam thokaDA nambara 12 sUtrazrI bhagavatI zataka 1 u0 2. (devotpAtake 14 bola.) nimnalikhata caudA boloMke jIpa agara devatoMmeM jAveM to kahAMtaka jA sake. saMkhyA. mArgaNA. jaghanya. utkRSTa. asaMyatibhavI dravya deva 2 / adhirAdhi muni 3 | virAdhi muni bhuvanapatimeM nauveyaka saudharmakalpa | anuttara vaimAna bhuvanapatimeM saudharmakalpa
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) 33 10 11 12 13 zaika avirAdhi zrAvaka virAdha zrAvaka asaMjJI tIryaca zIghrabodha bhAga 1 lo. kandamUla khAnevAle tApasa hAMsI ThaThA karanevAle muni ( kadarpIyA ) parivrAjaka sanyAsI tApasa AcAryAdikA avaguNa bolanevAle kilbiSIyA muni saMjJI tIryaca AjIviyA sAdhu gozAlA ke matakA yaMtra maMtra karanevAle abhogI sAdhu svalIMgI darzana vavannagA * haiM / iti. saudharmakalpa bhuvanapati "" 19 --- "" 33 "" 27 23 "" sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva sam acyutakalpa jotISImeM vyaMtaradevoM meM jotISImeM saudharmakalpa thokaDA nambara 13 brahmadevaloka lAMtaka caudavAM bola meM bhavya jIva hai pahale bolameM bhavyAbhavya donoM AThavA devaloka acyutakalpa "3 nau graiveyaka sUtra zrI jJAtAjI adhyayana 8 vAM ( tIrthaMkara nAma bandhake 20 kAraNa ) ( 1 ) zrI arihaMta bhagavAnke guNa stavanAdi karanese | ( 2 ) zrI siddha bhagavAn ke guNa stavanAdi karane se |
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakarapada. . (53) (3) zrI pAMca samati tIna gupti yaha aSTa pravacanakI mAtA hai. inoMko samyakaprakArase ArAdhana karanese / (4) zrI guNavanta gurujI mahArAjakA guNa karanese / ( 5 ) zrI sthivarajI mahAgajake guNastavanAdi krnese| (6) zrI bahuzrutI-gItArthoMkA guNastavanAdi krnese| (7) zrI tapasthIjI mahArAja ke guNastavanAdi karanese / (8) lIkhA paDhA jJAnako vAravAra citavana karanese / (9) darzana (samakita) nirmala ArAdhana krnese| (10) sAta tathA 134 prakAra ke vinaya karanese / (11) kAlokAla pratikramaNa karanese / ( 12 ) liye huve vrata-pratyAkhyAna nirmala pAlanesa / (13) dharmadhyAna-zukladhyAna dhyAte rahanese / ( 14 ) bAraha prakArakI tapazcaryA karanese / (15) abhayadAna-supAtradAna denese| (16) daza prakAra kI vaiyAvazca karanese / (17) caturvidha saMghako samAdhi denese / ( 18 ) naye naye apUrva jJAna paDhanese / (19) sUtra siddhAntakI bhakti-sevA krnese| ( 20 ) mithyAtyakA nAza aura samakitakA udyota karanese / upara likhe vIsa bolokA sevana karanese jIva karmoMkI koDAkoDI kSaya karadete hai. aura utkRSTI rasAyaNa ( bhAvanA) Anese jIva tIrthakara nAmakarma upArjana karalete hai. jItane jIva tIrthakara huve hai yA hoMge vaha saba ina bIsa boloMkA sevana kIyA hai aura kareMge iti / / // sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (54) zIghrabodha bhAga 1 lo. thokaDA nambara 14 . ... ( jaladI mokSa jAneke 23 bola ) (1) mokSakI abhilASA rakhanevAlA jaladI 2 mokSa jAve / (2) tIvra-ugra tapazcaryA karanese , (3) gurugamyatApUrvaka sUtra-siddhAnta sune to jaladI 2,, (4) Agama sunake unome pravRtti karanese , (5) pAMco indriyoMkA damana karanese (6) che kAyAko jAnake una jIvoMkI rakSA kare to ja., (7) bhojana samaya sAdhu-sAdhvIyoMkI bhAvanA bhAve to jaladI 2 mokSa jaave| (8) Apa sadjJAna paDhe aura dusaroMko paDhAve to ja0 mokSa jAve (9) nava nidAna na kare tathA nau koTI pratyAkhyAna karanese , (10) daza prakArakI vaiyASaJca karanese jaladI 2 mokSa jAve (11) kaSAyako nirmula kare patalI pADe to ,, , (12) chatI zakti kSamA kare to , (13) lagA huvA pApakI zIghra AlocanA karanese ja0 ,, (14) grahana kiye huve niyama abhigrahako nirmala pAle to ___jaladI 2 mokSa jaave| (15) abhayadAna-supAtradAna denese jaladI 2 mokSa jAvaM? (16) sacce manase zIla-brahmacarya vrata pAlanese ja.., (17) nirvadya (pAparahita madhuravacana bolanese ,, ,, (18) liyA huvA saMyamabhArako sthitosthita pahuMcAnese jalavI 2 mokSa jaave|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaladI mokSa. (55) (19) dharmadhyAna-zukladhyAna dhyAnese jaladI 2 mokSa jAve / (20) eka mAsameM che che pauSadha karanese ,, (21) ubhayakAla pratikramaNa karanese , , ( 22) rAtrIke antameM dharmajAgranA ( tIna manoratha ) kare to jaladI 2 mokSa jaave| ( 23 ) ArAdhi ho AlocanA kara samAdhi marana mare to jaladI 2 mokSa jaaye| ina tevIsa boloMko pahale samyakaprakArase jAnake sevana karanese jIva jaladI 2 mokSa jAte hai iti / // sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam // thokaDA nambara 15 (parama kalyANake 40 vola.) nIyoM ke parama kalyANa ke liye AgamoMseM ati upayogI boloMkA saMgraha kiyA jAtA hai. (1) samakita nirmala pAlanese 'jIvoMkA paramakalyANa' hotA hai| rAjA zreNika ki mAphIka ( zrI sthAnAyAMga sUtra ) (2) tapazcaryA kara nidAna na karanese jIvoMkA "parama kalyANa hotA hai"tAMmalI tApasaki mAphIka (sUtra zrI bhagavatIjI) (3) mana vacana kAyAke yogoMko nizcala karanese jIvoMkA "parama0" gajasukamAla muniki mAphIka (zrI aMtagaDha sUtra) (4) sasAmarthya kSamA dharmakoM dhAraNa kara nese jIvoMke "parama" arjunamAlIki mAphIka (zrI aMtagaDha sUtra)
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) zIghrabodha bhAga 1 lo. ( 5 ) pAMcamahAvrata nirmalA pAlane se jIvake zrI gautamasvAmijatki mAphIka ( zrI bhagavatIjI sUtra ) ( 6 ) pramAda tyAga aprAmAdi honese jIvoMke " zrI zailarAjaRSikI mAphIka ( zrI jJAtAsUtra ) parama 0 ( 7 ) pAMcoM indriyoMkA damana karanese jIvoMke zrI harakezI munirAja ki mAphIka ( zrI uttarAdhyAyanajI sUtra ) (8) apane mitroMke sAtha mAyAvRti na karane se jIvoMke "parama" mallinAthajI ke pUrvabhavake che mitroMki mAphIka (jJAtAsUtra ) (9) dharma carcA karanese jovoMkA parama0 " jaise kezIsvAmI gautamasvAmIkI mAphIka ( zrI uttarAdhyayanajI sUtra ) (10) saccA dharmapara zraddhA rakhanese jIvoMkA " varNanAganatvAke bAlamitrakI mAphIka ( zrI bhagavatI sUtra ) parama0 ( 11 ) jagat ke jIvoMpara karuNAbhAva rakhanese jIvoMke "parama0 " meghakumAra ke pUrva hAthIke bhavakI mAphIka (zrI jJAtAsUtra ) ( 12 ) satya bAta niHzaMkapaNe karanese jIvoMkA ' 'parama Ananda zrAvaka aura gautamasvAmIke mAphIka ( upAsaka dazAMga sUtra0 ) , " parama 0 ". parama0 13 19 7% (13) Apatta samaya niyama- vratameM majabUti rakhane se 'parama0 ' ambaDaparivrAjya ke sAtase ziSyoMki mAphIka ( zrI ubavAijI sUtra 0 ) parama0 ( 14 ) sacce mana zIla pAlane se jIvoM kA 'parama0 ' sudarzana zeThakI mAphIka (sudarzana caritra ) (15) parigrahakI mamatvakA tyAga karane se jIvakA 'parama0 ' kapIla brAhmaNaki mAphoka ( zrI uttarAdhyayanajI sUtra ) (16) udAra bhAva se supAtra dAna dene se jIvoMkA ' itra gAthApatifka mAphaka ( zrI bIpAka sUtra ) >
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama kalyANa. (57) (17) apane vratose gIrate huve jIvoMke sthira karanese 'parama 'rAjamati aura rahanemikI mAphIka (zrI uttarAdhyayana (18) ugra tapazcaryA karate huve jIvoMkA ' parama0' dhannAmuniki mAphIka (zrI anuttara uvavAi sUtra ) (19) aglAnapaNe guruvAdikiveyAvaJca karanese 'parama0' panthakamunikI mAphIka ( zrI jJAtAsUtra ) (20) sadaiva anitya bhAvanA bhAvanese jIvoMkA 'parama' bharatacakravartiki mAphIka (zrI jambudvipaprajJapti sUtra ) (21) praNAmoMki laharoMko rokanese jIvoMke 'parama0' prasannacandramunikI mAphIka (zreNikacaritrameM) (22) satyajJAnapara zraddhA rakhanese jIvoMke 'parama0 ' arhaaka zrAvakakI mAphIka (zrI jJAtAsUtra ) (23) caturvidhasaMghaki vaiyAvacca karanese jIvoMke 'parama' sanatkumAra cakravattike purvake bhavaki mAphIka (zrI bhagavatI sUtra) / 24 ) caDhate bhAvoMse muniyoMki vaiyAvaJca karanese 'parama' bAhubalajIke purvabhavakI mAphIka ( zrI RSabhacaritra) (25) zuddha abhigraha karanese jIvoMke 'parama0 ' pAMca pAMDavoMki mAphIka (zrI jJAtAstra) (26) dharma dalAlI karanese jIvoMke "parama " zrIkRSNa narezaki mAphIka (zrI aMtagaDadazAMga sUtra ) (27) sUtrajJAnaki bhakti karanese jIvoM ke " parama" udAirAjAki mAphika ( zrI bhagavatIsUtra ) (28) jIvadayA pAle to jIvoMke " parama0" zrI dharmarUcI aNagArakI mAphIka ( zrI jJAtAsUtra ) .
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (58) zIghrabodha bhAga 1 lo. (29) vratose gIrajAneparabhI cetajAnese " parama" ara-- NikamunikI mAphIka / (zrI Avazyaka sUtra ) . (30) Apatta AneparabhI dhairyatA rakhanese 'parama0 ' khaMdhaka munikI mAphoka / (zrI Avazyaka sUtra ) (31) jinarAja devoMki bhakti aura nATaka karanese jIvoMke 'parama0 ' prabhAvatI rANIkI mAphIka ( zrI uttarAdhyayana sUtra) (32) paramezvarakI trikAla pujA karanese jIvoMke 'parama0' zAntinAthajIke purvabhava megharatha rAjAkI mAphIka (zAntinAtha caritra ) (33) chatI zakti kSamA karanese jIvoMke 'parama0' pradezI rAjAkI mAphIka ( zrI rAyapasenI sUtra ) (34) paramezvarake Age bhakti sahita nATaka karanese 'parama0' rAvaNa rAjAkI mAphIka (triSaSThIzalAkA puruSa caritra) (35) devAdike upasarga sahana karanese 'parama0 ' kAmadeva zrAvakakI mAphIka ( zrI upAsaka dazAMga sUtra) (36) nirbhAkatAse bhagavAnako vandana karaneko jAnese parama' zrI sudarzana zeThakI mAphIka (zrI antagaDa dazAMga sUtra ) (37) carcA kara vAdIyoMko parAjaya karanese 'parama' maMDuka zrAvakakI mAphIka (zrI bhagavatI sUtra ) (38 ) zuddha bhAvoMse caityavandana karanese jIvoMke 'parama0' jagavallabhAcAryakI mAphIka ( pujA prakaraNa ) (39) zuddha bhAvoMse prabhupujA karanese jIvoMke 'parama" nAgaketukI mAphIka ( zrI kalpasUtra ) (40) jinapratimAke darzana kara zubha bhAvanA bhAvanese 'parama0' ArdrakumArakI mAphIka ( zrI sUtra kRtAMga)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddha bhagavAna. (59) ina boloMkoM kaMThastha kara saMdevake liye smaraNa karanA aura bathAzakti guNoMko prApta kara parama kalyANa karanA caahiye| // sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam // thokaDA nambara 16. ( zrI siddhoMkI alpAbahuttvake 108 bola ) jJAna darzana cAritrakI ArAdhanA karanevAle bhAiyoMko ina bhalpAbahutyako kaMThastha kara sadaiva smaraNa karanA cAhiye / (1) sarva stoka eka samayameM 108 siddha huve / (2) unoMse eka samaya meM 17 , anNtgunne| (3) unoMse eka samaya meM 106 evaM 58 vA bolameM eka samaya meM 51 . (59) unoMse eka samayameM 50 ,, asaMkhyAtaguNe / (60) unoMse eka samayameM 49 (61 ) unoMse eka samayameM 48 , ,, evaM kamasara 84 vA bolameM eka samayameM 25 siddha huve asaM0 gu0 (85) unoMse eka samaya 24 siddha huve saMkhyAtaguNe (86) unase eka samaya 23 evaM kramasara 108 vA bole eka samayameM eka , , yaha 188 boloMkI 'mAlA' sadaiva guNanese karmokI mahA nirjarA hotI hai. vAste sujJajanoMko pramAda choDa prAtaHkAlameM isa mAlAko guNanese sarva kArya siddha hote hai iti| // sevabhaMte sevabhaMte tameva saccam //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (60) zIvabodha bhAga 1 lo. thokaDA nambara 17 (matra zrI jambudvipa prajJapti--che ArA.) bhagavAn vIraprabhu apane ziSya indrabhUti anagAra prati kahate hai ki he gautama ina ArApAra saMsArake andara kama prerita anaMte jIva anaMte kAla se paribhramana kara rahe hai kAlaki Adi nahI hai. aura aMta bhI nahIM hai. bharata-airavatakSetraki apekSA avasarpiNI utsarpiNI kahI jAtI hai vaha daza koDAkoDa mAgaropamaki avasarpiNI aura daza koDAkoDa sAgaropamakI utsarpiNI evaM donoM mIlake vIsa koDAkoDI sAgaropamakA kAlacakra hotA hai evaM anaMte kAlacakrakA eka pudgala parAvartana hotA hai ese anaMte pudgala parAvartana bhUtakAlameM ho gaye hai aura bhaviSya meM anante pudgala parAvartana ho jAyagA. he gautama meM Aja ina bharatakSetra meM avasarpiNI kAlakA hI vyAkhyAna karatA huM huM ekAgracitta kara zravaNa kr| eka avasarpiNI kAla iza koDAkoDa sAgaropamakA hotA hai jiske cha vibhAga rUpI che ArA hote hai yathA--(1) sukhamA sukhamA ( 2) sukhamA ( 3 ) sukhamA duHkhamA ( 4 ) duHkhamA sukhamA (5) duHkhamA (6) duHkhamA duHkhamA iti che ArA / (1) prathama sukhamA sukhama ArA cyAra koDAkoDa sAgaropamakA hai isa ArAke Adime yaha bhAratabhUmi vaDI hI samya ramaNiya sundarAkAra aura saubhAgyako dhAraNa karanevAlI thI. pAhADa parvata khAi khADA yAne viSamapaNAkara rahita ina bhUmikA "vibhAga pAMca prakAra ke ratna se acchA maMDita thA. cotarphase vana
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. rAjI patra puSpa phalAdiki lakSmI se apanI chaTA dIkhA rahI thI.. daza prakAra ke kalpavRkSa aneka vibhAgomeM apani udAratA mazahUra kara rahe the bhUmikA varNa baDA hI sundara manohara thA sthAna sthAna vApI kuve puSkaraNI vApI acchA patha pANI se bharI hui leharo kara rahI thI. bhUmikA rasa mAno kAlapI mIsarI mAphIka madhura aura svAdiSTa thA. bhUmikI gandha cotarpha se sugandha hI sugandha de rahI thI. bhUmikA sparza baDA hI sukumAla makkhanaki mAphIka thA eka vArIsa honepara daza hajAra varSa taka unakI sarasAi bano rahatI thI. he gautama una samayake manuSya yugala kahalAte the kAraNa una samaya una manuSyoM ke jIvana meM eka hI yugala paidA hote the unoMke mAtApitA 49 dina unoMkA saMrakSaNa karate the phIra vaha hI yugala gRhavAsa kara lete the. vAste una manuSyoMkoM 'yugalIye' manuSya kahA jAte the vaha baDe hI bhadrIka prakRtivAle sarala svabhAvI vinayamaya to unakA jIvana hI the una manuSyoMke premabandhana yA mamasvabhAva to bIlakula hI nahI thA. una jamAne meM una manuSyoM ke liye rAjanItI aura kAnuna kAyadAvoMki to AvazyaktA hI nahI thI kAraNa jahAM mamatva bhAva hote hai vahAM rAjasattAki jarUrata hotI hai vaha una manuSyoMke thI nhii| vaha manuSya punyavAna to itane the ki jaba kIsI padArtha bhoga upabhogake liye jarUrata hotI to unake punyodaya vaha dazajAtike kalpavRkSa usI bakhata mano. kAmanA puraNa kara dete the| una kalpavRkSoMke nAma aura guNa isa mAphIka thaa| (.1) mattAMgA-ucca padArthoke madirAke dAtAra. (2) bhUyogA-thAla kaTora gIlAsAdi varatanoMke dAtAra.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 1 lo. 3) taDAMgA-19 jAtike vAjitroM ke dAtAra. (1) joyAMgA-pUrya candrase bhI adhika jyotIke dAtAra. ( 5 ) dIpAMgA-dIpaka carAkha maNi Adike prakAza (6 cittarAMgA-pAMcavarNa ke sugandhI puSpoMki mAlAvoMke ,, (7) cittarasA aneka prakArake pAka pakvAnake bhojana sundara svAdiSTa pauSTIka managamate bhojanake dAtAra. (8) maNiyAMgA-aneka prakArake maNi ratna muktAphala su. varNa maMDita kamabajana adhika mUlya vese bhUSaNoMke dAtAra / (9) gehagArA-uMce uMce zIkharavAlA manohara prAsAda bhuvana mahala zayyA saMyukta makAnake daataar|| (10) aNimaNA-ummadA sukamAla bakhoMke dAtAra / yaha daza jAtike kalpavRkSa yugala manuSyoMke manortha puraNa karate the. he gautama! una manuSyoMke una samaya tIna palyopamakA AyuSya tIna gAukA zarIra aura zarIrake 296 pAsalIyoM thI. bana. RSabha nArAca saMhanana samacatuna saMsthAna, una strI puruSoMkA rUpajobana lAvaNya cAturya saubhAgya sundaratA bahuta hI acchI thI, kramazaH kAla bItane lagA taba utarate Are una manuSyoMkA do palyopamakA AyuSya do gAukI avagAhanA zarIraki pAMsalIyoM 128 rahI varNa, gandha, rasa, sparzameM anaMtIhonI hone lgii|bhuumikaa rasa khaMDA jesA raha gyaa| ArAke Adime una yugala manuSyoMkoM tIna ___x daza jAtike kalpavRkSoMkoM jIvAbhigama sUtrameM 'bisesaparaNiyA' kahA hai jIskoM kai AcArya kahate hai ki una vRkSoM ke adhiSTata devatA hai vaha yugala manuSyoMki icchA puraNa karate hai kei kahate hai ki yugalIyoM ke svabhAvI punya honese svabhAvI unI padArtha dvArA praNama jAte hai| tasya kevaligamyaM /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. ( 63 ) dinoMse AhAraki icchA hotI thI jaba zarIra pramANe AhAra karate the phIra ArAke antameM do dInoMse AhAraki icchA hone lagI. yugala manuSyoM ke zeSa chemAsa AyuSya rahatA hai taba unake parabhavako AyuSya bandha jAtA hai yugala manuSyoMkA AyuSya nopakarma hotA hai / yugalanIke eka yugala ( baccAbaccI ) pedA hote hai unakI 49 dina " pratipAlanA karake yugala manuSyako chIMka Ati hai aura yugalanIkoM ubhAsI AtI hai. basa itanemeM vaha donoM sAhameM kAladharmako prApta hoM devagatimeM cale jAte hai / una samaya siMha vyAghra cittA rIccha sarpa vIcchu gau bheMsa hasti abhvAdi jAnavara bhI hote haiM, parantu vaha bhI baDe bhadrIka prakRtiSAle kIsI jIvoMke sAtha na vairabhAva rakhate hai na kIsIkoM takalIpha dete hai unakIbhI gati devatAvoMkI hI hotI hai / yugala manuSya use kIsI kAmameM nahIM lete hai / una samaya na kasI masI asI vINajya baipAra hai na rAjA prajA hotI hai vahAMke manuSya tathA pazu svaicchAnusAra ghUmA karate hai / jesA yaha prathama ArA hai jIsaki AdimeM jo varNana kiyA hai vesAhI devakurU uttarakuru yugalakSetrakA varNana samaja lenA cAhiye / purva meM kIye huve sukRta karmakA udaya anubhAga rasakoM vahAM para bhogavate hai / iti prathama bhAga | pahale Areke antameM dusarA Aga prAraMbha hote hai taba anaMte varNagandharasa sparza saMsthAna saMhanana gurulaghu agurulaghu paryAyakI hAnI hotI hai / / dusarA sukhama, nAmakA ArA tIna koDAkoDa sAgaropamakA hotA hai jIskA varNana prathama Agaki mAphIpha samajanA. itanA vizeSa hai ki una manuSyoMki ArAke AdimeM do
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 1 lo. gAukI avagAhanA, do palyopamakI sthiti, zarIrake pAMsalIyoM 128 saMhanana saMsthAna stri puruSoMke zarIra ke varNana prathamArAke mAphIka samajanA ArAke Adima khAMDa jesI bhUmikA sarasAI hai uttarate Are eka gAukI avagAhAnA eka palyopamakI sthiti zarIrake 64 pAsalIyoM bhUmikA sarasAi guDa jesI rahegI una manuSyoMko do dinoMse AhAraki icchA hogI taba vahahI zarIra pramANe AhAraki kalpavRkSa puratI kareMge, dusare ArAke yugalanI yugalako janma deMgI vaha 64 dina saMrakSaNa kara vahahI chIMka ubhAsI hotehI svargagamana kareMge / isI mAphIka harIvAsa ramya kvAsake yugalokAdhikAra bhI smjnaa| dUsare Areke anta meM tIsarA ArA prAraMbha hote hai taba dusare Areki niSpat anaMte varNagandharasa sparza saMhanana saMsthAnAdi paryAya hIna hogaa| __tIsarA sukhamAdukhama ArA do koDAkoDa sAgaropamakA hai usmeMbhI yugala manuSyahI hote hai unoMkA AyuSya eka palyopamakA, avagAhanA eka gAukI, zarIrake pAsalIye 64 hotI hai zeSa zarIrake saMhanana saMsthAnarUpa jobanAdi purvavat samajanA. uttarate Are koMDapurvakA AyuSya pAMcaso dhanuSya ki avagAhanA 32 pAsalIyo hotI hai. eka dina ke aMtarase AhAraki icchA hotI hai vaha kalpavRkSapurNa karate hai bhUmikI sarasAi gula jesI hotI hai / che mAsa pahaleparabhavakA AyuSya bandhata hai vaha yugala manuSya 79 dina apane vaccAbaccIkI pratipAlanA kara svargako gamana karate haiM / ina ArAmeM sukha jyAdA hai aura duHkha svalpa hai isI mAphIka hemavaya, airaNyavayayugala kSetra bhI smjnaa| ina tIsare Are ke do vibhAga to yugalapane meM hI vyatita huve jIskA varNana upara kara cuke hai / aba jotIsarA vibhAga rahA hai unoMkA varNana isa mAphI hai / jese jese kATa ke prabhAva
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. ( 65 ) se hAni hone lagI isI mAphIka kalpavRkSa bhI nirasa hone lageM. phala dene meM bhI saMkucitapanA honese yugala manuSyoMke cittameM caMcalatA vyApta hone lagI isa samaya rAgadveSane bhI apanA pagapasArA karanA saru kara dIyA ina kAraNoM se yugala manuSyo meM adhipati kI AvazyaktA hone lagI. taba kulakaroM ki sthApana huI pahale ke pAMcakulakarA ke 'hakAra' nAmakA nIti daMDa huvA agara koI bhI yugala anucita kArya kare to use vaha kulakara daMDa detA hai ki ' hai ' basa itanemeM vaha manuSya lajjIta hoMke phIra -janma bharameM koibhI anucita kArya nahI karatA. isa nitIse keha kAla vyatita huvA. jaba una rAgadveSa kA jora baDhane lagA taba dusare pAMca kulakaroMne 'makAra' nAmakA daMDa nIkAlA, agara koI yugala manuSya anucita kArya kareM to vaha adhipati kahate ki 'ma' yAne yaha kArya matta karoM itane meM vaha manuSya lajjIta ho jAtA thA bAda rAgadveSakA bhAi klezane bhI apanA rAja jamAnA sarUkIyA jaba tIsare pAMca kulakaroMne 'dhIkkAra' nAmakA daMDa denA sarU kIyA. ina paMdraha kulakaroMdvArA tIna prakAra ke daMDa se nIti calatI rahI jaba tIsare ArAke 84 corAsI lakSa pUrva aura tIna varSa sADhe ATha mAsa zeSa bAkI rahA una samaya sarvArtha siddha mahA vaimAna se cavake bhagavAna RSabhadevane, nAbhIrAjA ke marUdevI bhAryA ki ratnakukSImeM avatAra lIyA mAtAko vRSabhAdi caudA supanA Aye unakA artha khuda nAbhIrAjane hI kahA kramazaH bhagavAnakA janma huvA causaTha indroMne mahotsava kIyA. yuvaka vaya meM sunandA sumaMgalA ke sAtha bhagavAnakA vyAha (lagna kIyA jIsake rIta rasma saba indra indrANIyoM ne karIthI phIra bhagavAn RSabhadevane puruSoMkI 72 kalA ora striyoMkI 64 kalA batalAi
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66) zIghrabodha bhAga 1 lo. kAraNa prabhu avadhijJAna saMyukta the vaha jAnate the ki aba kalpavRkSa to phala deMge nahIM aura nIti na hogI to bhaviSya meM bar3A bhArI nukazAna hogA durAcAra baDha jAyageM isa vAste bhagavAna ne una manuSyoM ko asI masI kasI Adi karma karanA batalAke nItike andara sthApana kIyA / basa yahAM se yugaladharma kA bilakula lopa hogayA aba nitike sAtha lagna karanA annAdi khAdya padArtha pedA karanA aura bhagavAn AdIzvara ke Adeza mAphIka paratAva karanA vaha loga apanA kartavya samajane laga gaye. bhagavAn ese vIsa lakSa purva kumAra pada meM,rahai indra mahArAja mIlake bhagavAn kA rAjyAbhiSeka kIyA bhagavAn ikSvAkuvaMsa ugrAdikula sthApana kara unoMke sAtha 63 lakSapUrva rAjapada koM calAye arthAt 83 lakSapUrva gRhavAsa sevana kiyA jIsmeM bharata vAhubala Adi. 100 putra tathA brAhmI, sundarI Adi do putroye hue yI ayodhyA nagarI ki sthApanA pahalese indra mahArAjane karI thI aura bhI grAma nagara pura pATaNa Adi se bhUmaMDala baDAhI zobhane laga rahAthA. bhagavAnake dIkSAke samaya naulAkAntika deva Ake bhagavAna se arja karI ki he prabho!jese Apa nitIdharma batalAke kleza pAte yugalIyoMkA uddhAra kiyA hai isI mAphIka aba Apa dIkSA dhAraNa kara bhavya jIvoMkA saMsAra se uddhAra kara mokSamArga ko pracalIta karo. unasamaya bhagavAn saMvatsara dAna de ke bharatakoM ayodhyAkA rAja bAhubalakoM takSazIlA kA rAja ora 98 bhAiyoMkoM anyadezoMkA rAja de 4000 rAjaputroMke sAtha dIkSA grahana karI / bhagavAn ke eka varSa taka kA antarAya karma thA aura yugala manuSya ajJAta honese eka varSa taka AhAra pANI na mIlane se vaha 4000 ziSya jaMgalame jAke phalaphUla bhakSaNa karane laga gaye. jaba bhagavAn ne varasItapakA pAraNA zreyAMsakumAra ke vahAM
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. (67) kiyA tabase manuSya AhAra pANI denA sIkhe. bhagavAna 1000 varSa chadmastha raha ke kevala jJAnakI prApti ke liye purImatAla nagarake udyAnameM Aye bhagavAna ko kevala jJAnotpanna huvA. vaha badhAi bharata mahArAja ko pahuMcI usa samaya bharata rAjAke AyudhazAlAmeM cakraratna utpanna huSA. eka tarapha putra honekI vadhAi Ai, evaM tInoM kArya baDA mahotsavakA thA, parantu bharata rAjAne vicAra kIyA ki cakraratna aura putra honA to saMsAravRddhikA kArya hai parantu mere pitAjIkoM kevalajJAna huvA vAste prathama yaha mahotsava karanA cAhiye kramazaH mahotsava kIyA. mAtA marUdevI ko hastI para baiThA ke lAye mAtAjI apane putra RSabhadeva ) ko dekha pahale bahuta mohanI karI phIra Atma bhAvanA karate hastIpara baiThI huI mAtAko kevalajJAna utpanna huvA aura hastIke khaMdheparase hI mokSa padhAra gaye. bhagavAna ke 4000 ziSya vApisa Agaye aurabhI 84 gaNadhara 84000 sAdhu huve aura aneka bhavya jIvoMkA uddhAra karate huye bhagavAna AdIzvarajI eka lakSa purva dIkSA pAla mokSamArga cAlu kara anta meM 10000 munivaroM ke sAtha aSTApadajIpara mokSa padhAra gaye. indroMkA yaha pharja hai ki bhagavAna ke janma, dIkSAgrahana kevala jJAnotpanna aura nirvANa mahotsavake samaya bhakti kare. isa kartavyAnusAra sabhI mahotsava koye antama indra mahArAjane aSTApada parvat para ratnamaya tInabaDe hI vizAla stRpa karAye aura bharata mahArAja una aSTApada para 24 bhagavAn ke 24 mandira banavA ke apanA janma saphala kIyA thA isa bakhata tIjA ArA ke tIna varSa sADA ATha mAsa bAkI rahA hai joki yugalIye marake eka deva gati meMhI jAte the. aba vaha manuSya karmabhUmi ho jAne se naraka nIryaca manuSya deva aura keha kei siddha gatimeM bhI jAne layagaye hai| tIsare Are ke antameM kroDa pUrvakA AyuSya, pAMcaso dhanuSya kA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) zIghrabodha bhAga 1 lo. zarIra, mAna 32 pAsalIyoM yAvat varNa gandha rasa sparza saMhanana saMsthAnAdike paryava anaMte anaMte hAni hone lage. dharatI kI sarasAi gula jesI rahI. tIsarA ArA utara ke cothA ArA lagA vaha 42000 varSa kama, eka koDAkoDa sAgaropamakA hai jisme karmabhUmi manuSya jaghanya antara mahurta, utkRSTa kroDa pUrvakA AyuSya jaghanya aMgula ke asaMkhya bhAga utkRSTa pAMcaso dhanuSya ki avagAhanA thI zarIra ke pAMsalIyoM 32thI saMhanana che, saMsthAna che thA. jamInakI sarasAithI snigdha saMyukta manuSyoM ke pratidina AhAra karane ki icchA utpanna hotI thI bhagavAna RSabhadeva aura bharatacakravatti yaha do zIlAke puruSa to tIsare ArA ke antameM huve aura zeSa 23 tIrthakara, 11 cakravati 9 baladeva, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva yaha saba coyA ArAmeM huve the| bhagavAna RSabhadeva ke pATonapATa asaMkhyAta jIva mokSa gaye tatpazcAt ajitanAtha bhagavAna kA zAsana pravRttamAna huvA kramazaH nauvo muvidhinAtha bhagavAna taka avicchinna zAsana calA phIra hunDA sarpiNI ke prayogase zAzana uccheda huvA phIra zItalanAtha bhagavAna se zAsana calA evaM zrI dharmanAthajI ke zAsana taka aMtare aMtare dharma viccheda huvA bAda meM zrI zAntinAtha prabhu avatAra lIyA vahAMse zrI pArzvanAtha prabhu taka avacchinna zAsana calA bAda meM cothA ArAke 75 varSa ADhA ATha mAsa bAkI rhaa.| pATha kotava dazavA svarga se cavake kSatrIkuMDa nagara ke siddhArtha rAjA ki trisalAde rANI ke ratnakukSameM zrI vIra bhagavAn avatAra dhAraNa kIyA mAtA ko 14 svapnA yAvat bhagavAna kA janma huvA 64 indra mIla ke bhagavAna kA janma mahotsava kIyA bAda meM rAjA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. ( 69 ) siddhArtha janma mahotsava kIyA thA unasamaya jina mandiroM meM seMkaDo pujAoM kara anukramazaH 30 varSa bhagavAn gRhavAsa me rahake bAda dikSA grahana kara sAr3he bAraha varSa ghora tapazcaryA kara ke arejJAna ki prApta kara tIsa varSa laga bhavya jIvoMkA uddhAra kara sarva 72 varSoM kA AyuSya pAla Apa mokSa meM padhAra gaye usasamaya bhagavAn gautama svAmi ko kevalajJAna utpanna huvA farar mahA mahotsava indrAdikane kIyA | cothA ArAmeM duHkha jyAdA aura sukha svalpa hai ArA ke antameM manuSyoM kA AyuSya utkRSTa 120 varSakA zarIrakI uMcAha - sAta hAthakI pAMsalIyoM 16 dharatIkI sarasAi maTI jaisI thI eka dinameM anekavAra AhArakI icchA utpanna hotI thI jaba cothA ArA samApta ho pAMcavA ArA lagA taba varNagandha rasa sparza saMhanana saMsthAna ke paryaH va anaMte hIna huye dharatI kI sarasAi maTI jeso rahI / pAMcavA ArA 21000 varSoMkA hogA ArA ke AdimeM 120 afar manuSyoMkA AyuSya 7 hAthakA zarIra zarIra ke che saMhanana cha saMsthAna 16 pAMsalIyAM hogeM cosaTha varSa kevalajJAna ( 8 varSa alanara 12 saudharmasvAmi 44 jambusvAmi ) pAMcave Are ke manuSyoM ko AhArakI icchA aniyamita hogeM / jambu svAmi mokSa jAne para 10 boloMkA uccheda hogA yathAparamAvadhijJAna, manaHparyaSa jJAna, kevalajJAna, parihAra vizuddhi cAritra, sUkSmasaMparAya cAritra, yathAkhyAta cAritra, pulAka labdhi, AhAraka zarIra, kSAyaka zreNI, jina kalpIpanA,,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 1 lo. prasaMgopAta pAMcave Are ke dharma dhuraMdhara prAcAryoMki nAma: (1) zrI sayaMprabhasUri jainaporavAla zrImAloMke kartA (2) zrI ratnaprabhasUri upalade rAjAdi ko jaina osavAla kIye (3) zrI yakSadevasUri savAlakSa jaina banAnezalA (4) zrI prabhavasvAmi sadhaMbhavabhaTTake pratibodhaka (5) zrI sajjaMbhavAcArya dazavakAlaka ke kartA (6) zrIbhadrabAhusvAmi niyukti ke kartA (7) zrI suhastI AcArya rAjA saMpratI pratibodhaka (8)zrI umAsvAti AcArya pAMcaso anya ke kartA (9) zrI zyAmAcArya zrI prajJApanA sUtra ke kartA (10) zrI siddhasena dIvAkara vikramarAjA pratibodhaka (11) zrI vanasvAmi jinamandiroMkI AzAtanA mITAnevAle (12) kAlakAcArya zAlIvAhana rAjA pratibodhaka (13) zrI gandhahastI AcArya prathama TIkAkAra (14) zrI jinabhadragaNI AcArya bhASyakartA (15) zrI devaRddhi khamAsamaNa Agama pustakArUDha kartA (16) zrI haribhadrasUri 1444 grantha ke kartA ( 17 ) zrI devagumasUrI nivRtyAdi cyAra mAkhoMke kartA (18) zrI zIlaguNAcArya zrI mallavAdi zrI vRddhavAdI (19) zrI jinezvarasUrI zrI jina vallabhasUrI saMghapaTTaka kartA (20) zrI jinadattasUrI jaina osavAla kartA (21) zrI kakkasUrI AcArya aneka granthakartA (22) zrI kalIkAla sarva zrI hemacandrAcArya, rAjA kumA rapAla pratibodhaka
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. (71) (23) zrI hiravijayasUrI pAdazAha akabara prtibodhk| ityAdi hajAge AcArya jo jainadharmake sthaMbhabhUta ho gaye hai unoMke prabhAvazAlI dharmopadezase vimalazA, vastupAla, karmAzA jAvaDazA bhaMsAzA dhanAsA bhAmAzA somAsAdi aneka vIraputroMne jainadharmaki prabhAvanA karI thI iti ___ pAMcave ArA meM kAlake prabhAvase kItaneka loga aisebhI hoMge aura isa AryabhUmikA varNana jo pUrva mahA RSiyoMne isa mAphIka kIyA hai| (1) baDe baDe namara ujaDasA yA gAmaDe jese ho jAyeMge (2) grAma hogA vaha zmasAna jese ho jAyageM (3) ucca kUlake manuSya dAsa dAsIpanA karane laga jAyage (4) janatA jinhoMpara AdhAra rakheM vaha pradhAna lAcaDIye hogeM mudAi mudAyale donoMkA bhakSaNa kareMge (5) prajAke pAlana karanevAle rAjA yama jese hogeM (6) ucca kulaki orate nirlaja ho atyAcAra kareMgI (7) acche khAnadAnaki oratoM vaizyA jese veza yA nAca kareMgI nirlaja hoM atyAcAra kareMge (8) putra kuputra hoM Apatta kAlameM pitAko choDake bhAga jAveMge mArapITa dAvA phIrayAdi kareMge (9) ziSya avinIta ho guru devoMkA avagunabAda boleMge (10) luo laMpaTa durjana loga kuccha samaya sukhI hoMge / (11) durbhikSa duSkAla bahuta paDeMgeM (12) sadAcArI sajana logaM duHkhI hoMge - (13) UMdara sarpa TIDI Adi kSudra jIvoMke upadrava hoMge (14) brAhmaNa yogI sAdhu artha (dhana) ke lAlacI hoge
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) zIghra bhAga 1 lo. ( 15 ) hiMsA dharma ( yajJahoma) ke prarUpaka pAkhaMDI bahuta hogeM (16) ekeka dharma andara aneka aneka bheda hoge ( 17 ) jIsa dharmake andara se nikaleMge usI dharmakI niMdA kareMge upakArake badale apakAra kareMge (18) mithyAtvIdeva devIyoM bahuta pUjA pAyeMge | unake upAsakabhI bahuta hogeM / ( 19 ) samyagdRSTi devoMke darzana manuSyoM koM durlabha hoNge| ( 20 ) vidyAdharoMki vidyAvakA prabhAva kama ho jAyageM ( 21 ) gaurasa dudha dahI ghRta) taila guDa zakara meM rasa kama hogeM ( 22 ) vRSabha gaja azvAdi pazu pakSIyoMkA AyuSya kama hogA ( 23 ) sAdhu sAdhvIyoMke mAsakalpa jese kSetra svalpa mIleMge ( 24 ) sAdhuki 12 zrAvakakI 11 pratimAvakA lopa hogeM (25) guru apane ziSyokoM paDhAne meM saMkucItatA rkheNge| (26) ziSya ziSyaNIyoM kalaha kadAgrahI hogI / (27) saMgha meM kleza TaMTA pIsAda karanevAle bahuta hoNge| ( 28 ) AcAryoMki samAcArI alaga 2 hogeM apani apani sacAi batalAne ke liye utsUtra boleMge eka dusareko jhUThA batalAar aaraaree vezabiTambika kuliMgI sanmArgase patita banAnevAlA bahuta hoNge| (29) bhadrIka sarala svabhAvI adala insAphI svalpa hoMge vahabhI pAkhaMDIyoMse sadaiva Darate rahegeM / (30) mleccharAjAvakA rAja horge satyakI hAni hogI / (31) hindu yA ucca kUlina rAjA, nyAyIrAja svarUpa hoNge| (32) acche kUlIna rAjA nicalogoMki sevA kareMge nica kArya kreNge|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. (73) ityAdi aneka bAlose yaha pAMcavA ArA kalaMkita hoge| ina ArAmeM ratna sUvarNa cAMndI Adi dhAtu dina pratidina kama hotI jAvegI. antameM jIske ghara meM maNabhara lohA mIleMge vaha dhanADhya kahalAyeMge ina ArAmeM camaDe ke kAgajoMke calana hogeM ina ArAmeM mahanana bahuta maMda hogeM agara zuddha bhAvoMse eka upAsabhI kareMge vaha puSaki apekSA mAsakhamaNa jesA tapasvI kahalAvege, una samaya zrutajJAnaki kramazaH hAni hogI antama zrI dazavakAlIka sU. ke cyAra adhyayana raheMge unase hI bhavya jIva ArAdhi hoMge pAMca Areke anta meM saMghameM cyAra jIva mukhya raheMgeM (1) duppasAsUrI sAdhu ( 2) phAlgunI sAdhvI (3) nAgala zrAvaka ( 4 ) nAgalA zrAvikA yaha cyAra uttama puruSa sadgatigAmI hoge| pAMcave Areke antameM AmADha purNImAko prathama devalokameM zakrandrakA mAsana kampAyamAna hogeM. jaba indra upayoga lagAke jAneMgeM ki bharatakSetrameM kala chaThA ArA lagegA. taba indra mRtyulogameM AdhegeM aura kahegeMki he bhavyoM! Aja pAMcavA ArA hai kala chaThA ArA lageMge. vAste agara tamakoM AtmakalyANa karanA ho moM Alocana pratikramaNa kara anasana karoM ityAdi inaparase yaha hI cyAroM uttama puruSa AlocanA pratikramaNa kara anasanakara devagatimeM jAyeMgeM zeSa jIva bAla maraNase mRtyupAke parabhava gamana kareMge ! pAThako vahahI pAMcamakAla apane upara gharata rahA hai vAste mAvaceta rahanA ucita hai| pAMcave Areke antameM manuSyoMkA utkRSTa bIsa varSakA AyuSya eka hAthakA zarIra carama saMhanana saMsthAna rahegA bhUmikA . rasa dagdhabhUmi jesA rahegA varNa gandha rasa sparzAdi saba anaMta bhAga nyuna hoMgeM pAMcavA ArA uttarake chaThA ArA lagegA unakA varNana baDA hI bhayaMkara hai|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74) zIghabodha bhAga 1 lo. zrAvaNa kRSNa pratipadA ke dina saMvartaka nAmakA vAyu calanese pahalepahara jainadharma, dusare pahara 363 pAkhAMDIyekA dharma, tIje pahara rAjanItI; cothe pahara bAdara agnikAya viccheda hoMgeM una samaya gaMgA siMdhu nadI, vaitAvyagiri parvata ( sAsvatagirI ) aura lavaNa samudra ki khADi inake sivAya saba parvata pAhADa jaMgala jADI vRkSAdi vanaspati ghara hATa nadI nAlAdi sarva vastu naSTa ho jAyagI. usapara sAta sota dina sAta prakArake megha varSage vaha agni somala viSa dhUla khAra Adi ke paDane se saba bhUmi ekadama dagdha ho jAyagI-hAhAkAra maca jAyaMge una samaya kuccha manuSya tIryaca varcage unoM ko devatA uThAke gaMgA sindhu nadIke kinArepara 72 bola raheMge jisma 63 bIloMmeM manuSya 6 bIloMmeM gajAzva gau/sAdi bhUmicara pazu Adi 3 bIloMmeM gvecara pakSIkoM rakhadeMge unoMkA zarIra vaDAhI bhayaMkara kAlA kAbarA mAMjarA lulA-laMgaDA aneka rogaprApta kurUpe manuSya hoMge jinoMke meMthunakarmakI adhikAdhika icchA raheMge unoMke laDake laDakIye bahuta hogI cha varSoM kI orateM garbha dhAraNa kareMgI. vahabhI kutIyoMki mAphIka eka bakhatame hI bahuta bacA bacIyoMkoM paidA kareMgI mahAn duHkhamaya apanA jIvana pUrNa kreNge| gaMgA sindhu nadI mUlameM 62 // jojanakI hai parantu kAlake prabhASase kramazaH pANI sukatA sukatA una samaya gADIke cIle jItanI coDI ora gADAkA Aka Dube itanI uDI rahegI una pANI meM bahutase maccha kaccha jalacara jAnavara rheNge| una samaya sUrya ki AtApa bahuta hogI candraki zItalatA bahuta hogI. jinake mAre vaha manuSya una bIlose nIkala nahIM sakeMge. una manuSyoMke udara puraNAke liye una nadIyoMme kaccha maracha hogA unIko zyAma subaha bIloMse nikalake jalacara jIvoM
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ArA. (75) ko pakaDa una nadIke kInArekI retImeM gADa deMge yaha dinakoM sUryaki AtApanAse rAtrI meM candrakI zItalatAse paka jAyeMge phIra sube gADe huvekA zyAmako bhakSaNa kareMge zyAmako gADe huvekA sube bhakSaNa kareMge isI mAphIka vaha pApISTa jIva chaThe Areke 21000 varSa vyatita kreNge| una manuSyoMkA AyuSya lAgate chaThe Are utkRSTa 20 varSakA hogA zarIra eka hAthakA hunDaka saMsthAna chevaTuM saMhanana ATha pAsalIyoM aura uttarate Are 16 varSAkA AyuSya, muData hAthakA zarIra, cyAra pAMsalIyAM hogI. una duHkhamA duHkhama ArAmeM yaha manuSya niyama vrata pratyAkhyAna rahIta mRtyu pAke vizeSa naraka aura tIryaca gatimeM jAveMge / pAThakoM ! apanA jIva bhI ese cha? AremeM anaMto anaMtI vAra utpanna hoke marA hai vAste isa bakhata acchI sAmagrI mIlI hai jisme sAvaceta rahanekI AvazyaktA hai| phIra pazcAtApa karanese kuccha bhI na hoNge| aba utsarpiNI kAlakA saMkSepameM varNana karate hai| (1) pahalA ArA chaTA Areke mAphIka 21000 varSakA hogaa| (2) dusarA ArA pAMcadhA Are jesA 21000 varSAMkA hogAH parantu sAdhu sAdhvI nahI raheMge. prathama tIrthakara pAnAbhakA janma hogA yAne zreNikarAjAkA jIva prathama pRthvIse Ake avatAra dhAraNa kreNge| acchI acchI varSAta honese mUmimeM rasa acchA hogA. (3) tIsarA ArA-cothA Areke mAphIka bIyAlIsahajAra varSa kama eka koDAkoDa sAgaropamakA hogA jisme 23 tIrthakara Adi zalAke puruSa hoge mokSamArga balu hogA zeSa adhikAra cothA ArA ki mAphIka samaja lenaa|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 1 lo. (4) cothA ArA tIsare Areke mAphIka hogA jIle pra. yama tIjA bhAgameM karmabhUmi rahege eka tIrthakara eka cakravatti mokSa jAveMge phIra do-tIna bhAgameM yugala manuSya ho jAyeMge vahahI kalpavRkSa unoMki AzA puraNa kareMge sampUraNa ArA do koDAkoDI sAgaropamakA hogaa| (5) pAMcavAM ArA dusare ArekaM mAphIka tIna koDA-. koDI sAgaropamakA hogA usameM yugala manuSyahI hogaa| (7) chaThA ArA pahele Areke mAphIka cyAra koDAkoDI sAgaropamakA hogA usameM yugala manuSyahI hoge| ina utsapiNI tathA avasarpiNIkAla mIlAnese eka kA. lacakra hotA hai pasA anaMte kAlacakra ho gaye ki yaha jIva ajJAnake mAre bhavabhramana kara rahA hai| pAThakagaNa ! isapara khuba gaharI dRSTise vicAra kare ki isa jIvaki kyA kyA dazA huI aura bhaviSya meM kyA dazA hoNgii| vAste zrI paramezvara vItarAga ke vacanoMko samyaka prakArase ArAdhana kara isa kAlake muMhate chuTa calIye sAsvate sthAnameM iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte-tameva saJcam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhAkarajJAnapuSpamAlA puSpa naM. 27 zrI kakasUrI sadgurubhyo namaH atha zrI zIghrabodha bhAga 2 jA. thokaDA nambara 18. ( navatattva ) pAvAsava saMvaro ya nijharaNA !! gAthA - jIvAjIvA puSpaM baMdhI mukkhA ya tahA, navatattA huMti nAyavvA // 1 // ( zrI uttarAdhyayana a0 28 vacanAta ) (1) jIvatattva - jIvake caitanyatA lakSaNa hai ( 2 ) ajIvatattva - ajIvake jaDatA lakSaNa hai (3) punyatatva - punyakA zubhaphala lakSaNa hai (4) pApasya - pApakA azubhaphala lakSaNa hai (5) Azravatattva - punya pApa AnekA daravAjA lakSaNa hai (6) saMvaratatva - Ate huve karmoMko roka rakhanA ( 7 ) nijairAtatva - udaya Aye karmoMkoM bhogavake dUra karanA ( 8 ) bandhatatva - 2 - rAgadveSake pariNAmoMse karmakA bandhanA. ( 9 ) mokSatatva - sarva karma kSayakara siddhapada prApta karanA. ina navatatvameM jIva ajIvatatva jAnane yogya hai. pApa A zrava aura bandhatatva jAnake parityAga karane yogya hai. saMvara ni
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (78) zIghrabodha bhAga 2 jA. jarA aura mokSatatva jAnake aMgIkAra karane yogya hai punyataya naigamana ke mata se svIkAra karane yogya hai kAraNa manuSyajanma uttama kula, zarIra nirogya, pUrNa indriya, dIrgha AyuSya, dharma sAmagrI Adi saba pugyodayase hI mIlatI hai vyavahAra nayake matase punya jAnane yogya hai aura evaMbhuta nayake matase punya jAnake parityAga karane yogya hai kAraNa mokSa jAnevAloMkoM punya bAdhAkArI hai punya pApakA kSaya honese jIvoMkA mokSa hotA hai| navatavame cyAra tatva jIva hai-jIva, saMvara, nirjjarA, aura mokSa. tathA pAMca tatva ajIva hai-ajIva punya pApa - Azrama aura bandhatatva / navatattvakA cyAra tatva rUpI hai punya-pApa-Azrava aura bandha cyAra tatva arUpI hai jIva saMvara nirjarA aura mokSa tathA ajIvatatva rUpI arUpI donoM hai. nizcayanayase jIvatatva hai so jIva hai aura ajIvatatva hai so ajIba hai zeSa sAta tatva jIva ajIvaki paryAya hai yathA saMvara nirjarA mokSa yaha tIna tatva jIvaki paryAya hai, pApa punya Azraya bandha yaha vyAra tatva ajIvako paryAya hai| ajIva pApa punya Azrava aura bandha yaha pAMcatatva jIvake zatru hai saMvara tatva jIvakA mitra hai, nijairAtatva jIvako mokSa pahuMcAnevAlA bolAvA hai. mokSa tatva jIvakA ghara hai. navatatvapara cyAra nikSepA-nAmanikSepA. jIvAjIvakA nAma navatatva rakhA, akSara likhanA tathA citrAdiki sthApanA karanA yaha navatatvakA sthApanA nikSepA hai. upayoga rahIta navatatvAdhyayana karanA vaha dravyanikSepA hai samyakprakAre yathArtha navatatvakA svarUpa samajanA yaha bhAvanikSepA hai
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (79) navatatvapara sAta naya naigamanaya navatatva zabdakoM tatva mAne. saMgrahanaya tatvaki sattAko tatva mAne. vyavahAra naya jIva ajIva yaha doya tatva mAne. Rju sUtranaya che tatva mAne. jIva ajIva punya pApa Azraya bandha, zabdanaya sAta tatva mAne che purvavat yaka saMbara. saMbhirUDhanaya ATha tatva mAne nirjarAdhika. evaMmRta naya nava tatva mAne / nava tatvapara dravya kSetra kAla bhASa-dravyase navatatva jIva ajIva dravya hai kSetrase jIva ajIva punya pApa Azrava bandha sarva lokameM hai savara nirjarA aura mokSa prasa nAlImeM hai. kA. lase navatatva anAdi anaMta hai kAraNa navatatva lokameM sAsthatA hai bhAvase apane apane guNoM meM pravRta rahe hai| navatattvakA vizeSa vivecana isa mAphIka hai / (1) jIvatattva-jIvakA samyaka prakAre jJAna honA jese jIvake caitanya lakSaNa hai vyavahAranayase jIva punya pApakA kartA hai sukha duHkhake bhoktA hai paryAya prANa guNasthAnAdikara saMyukta dravye jIva sAsvatA hai paryAya (gatiapekSA ) amAsvatAbhI hai. mRtakAlameM jIvathA vartamAnakAla meM jIva hai maviSya meM jIva raheMge / tInakAlameM jIvakA ajIva hove nahI use jIva kahate hai nizcayanayase jIva amara hai karmoM kA akartA hai aura vyavahAra nayase jIva mare hai karmoM kA kartA hai anAdi kAlase jIvake sAtha karmokA saMyoga hai jese dudha ghRta tIloma tela dhUlame dhAtu cameM rasa puSpoM meM sugandha candrakAntA maNime amRta imI mAphIka jIva aura karmAkA anAdi kAlase sabandha hai dRSTAnta sonA nirmala hai parantu agnike saMyogase apanA svarUpako choDa agni ke svarUpa ko dhAraNa kara letA hai iso mAphIka anAdi kAla ke ajJAna ke vasa krodhAdi saMyogase jIva ajJAnI karmavAlA kaha.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) zIghrabodha bhAga 2 jA. lAte hai jaba sonA ko jala pavanAdikI sAmagrI mIlatI hai taba paraguNa agni ) tyAga kara apane asalI svarUpa ko dhAraNa karate hai isI mAphIka jIva bhI darzanajJAna cAritrAdiki sAmagrI pAke karma melako tyAga kara apanA asalI ( siddha ) svarUpako dhAraNa kara letA hai| dravyase jIva asaMkhyAta pradezI hai| kSetrase jIva smapuraNa loka parimANe hai ( eka jIvakA Atmapradeza lokAkAza jItanA hai) kAlase jIva Adi anta rahIta hai bhAvase jIva jJAnadarzana guNasaMyukta hai / nAma jIva so nAma nikSepA, jIvaki mUrti tathA akSara likhanA vaha sthApanA jIva hai upayoga sunya jIvakoM dravya nikSepA kahate hai upayogaguNa saMyuktakoM bhAvajIva kahate hai| naya-jIva zabdako naigamanaya jIva mAnate hai asaMkhyAtA pradeza sattAvAle jIvakoM saMgrahanaya jIva kahate hai-basa sthAvarake bhedavAle jIvoMko vyavahAranaya jIva kahate hai : sukhaduHkhake pariNAmavAle jIvoMko RjulUtra nayajIva kahate hai kSAyakaguNapragaTAMNA hI use zabdanaya jIva kahate hai kevalajJAna saMyuktako saMbhiruddha nayajIva kahate hai siddhapada prApta kIye huve koM evaMbhUta nayajIva kahate hai| jIvoMke mUlabheda doya hai (1) siddhoMke jIva aura 2) saMsArI jIva. jisme siddhoMke jIva sarvatA prakAre karma kalaMkase mukta hai anaMte avyAvAdha sukhoMme lokake agramAgapara sacidAnda buddhAnanda sadAnanda svaguNabhoktA anaMtajJAnadarzanama ramaNatA karate hai, dravyase siddhoke jIva anaMta hai kSetrase siddhoMke jIva paitAlIsa lakSa yojanake kSetrameM virAjamAna hai kAlase siddhoMke jIva bahuta jIvoMkI apekSA anAdi anaMta hai eka jIvaki apekSA sAdi anaMta hai bhAvase anaMtajJAna darzana cAritra vIrya guNasaMyukta samaya
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (81) samaya lokAlokake bhAvoMko dekha rahe hai. siddhIkA nAma lenese nAmanikSepA, siddhoMkI pratimA sthApana karanese sthApanA ni kSepA, yahAM para rahe huve mahAtmA siddha honevAle hai vaha siddhoMkA dravya nikSepA hai siddhabhAvameM varata rahe hai vaha siddhoMkA bhAva nikSepA hai una siddhoMke mUla bheda doya hai (1) anaMtarasiddha (2) pa. ramparasiddha, jisme anaMtara siddhoM joki siddha huveko prathamahI samaya barata rahe hai jinoMke paMdarA bheda hai (1) tirthasiddhAtIrtha sthApana honeke bAda munivarAdi siddha huve (2 ) atItyasiddhA-tIrtha sthApana honeke pahele marUdevyAdi siddha huve (3) tItthayara siddhA-khuda tIrthaMkarasiddha huve (4) atItthayarasiddhA -tIrthakaroMke sivAya gaNadharAdi siddha huve (5) sayaMboddhe siddhAjAtismaraNAdi jJAnase asocA kevalI Adi siddha huve. (6) pratibodvisiddhA-karakaMDu Adi pratyeka buddha siddha hue (7) buddha bohIsiddha-tIrthakara gaNadharA munivaroM ke pratibodhase siddha huve. (8) ithiliMgasiddhA. dravya se striliMga hai parantu bhASase vedakSaya hone se avedi hai vaha brAhmI sundarI Adi (9 / puruSaliMgasiddha -purvavat avedi-puMDarikAdi-(10 ) napuMsakaliMgasiddhe-purvavat avedi gAGgeyAdi muni-(11) svaliMgIsiddhe-svaliMga rajoharaNa mukhavastrikA saMyukta muniyoMki mokSa (12) anyaliMgasiddhe-anyaliMga trIdaMDIyAdike liMgameM bhAvasamyaktva cAritra Anese mokSa nAnA ( 13 ) gRhIliMgIsiddhe-gRhastha ke liMgameM siddha honA marUdevI Adi-(14) eka samaya meM eka siddha (15) eka samayameM aneka (108) siddhoMkA honA ina sabako anaMtara siddha kahate hai (2) dusare jo parampara siddha hote hai unoMke aneka 'bheda he jese aprathama samayasiddha arthAt prathama samaya varjake dvi.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (82) zIghrabodha bhAga 2 jo. tyAdi saMkhyAte asaMkhyAte anaMte samaya ke siddhoMkoM paraspara siddha kahate hai iti. (2) aba saMsArI jIvoMke aneka bheda batalAte hai jese saMsArI jIvoM ke eka bheda yAne saMsArIjIva. do bheda bs-sthaavr| tIna bheda khoveda puruSaveda npuNskved| cyAra bheda. nArakI tIyaca manuSya devatA / pAMca bheda ekendriya beindriya teindriya coriMndraya pAMcendriya / che bheda. pRthvIkAya apakAya teukAya vAyukAya vanaspatikAya prasakAya / sAta bheda nArako tIryaca tIryacaNI manuSya manuSyaNI devatA devii| ATha bheda cyAra gatike paryAptA apryaaptaa| naubheda pAMca sthAvara cyAra sa / daza bheda pAMca indriyoM ke paryAptA apryaaptaa| igyAro bheda pAMcendriyake paryAptA aparyAptA evaM 10 aura anendriya / bArahA bheda che kAyAke paryAptA apryaaptaa| terahA bheda che kAyAke paryAptA aparyAptA te. rahavA akAyA. jIvoMke caudA bheda sUkSmaekendriya bAdaraekendriya beindriya tendriya corindraya asaMjJIpAMcendriya saMjJIpAMcendriya evaM sAtoMke paryAptA aparyAptA mIlAke caudA bheda jIvoMke smjnaa| vizeSa jJAna hone ke liye saMsArI jIvoMke 563 bheda batalAte hai jisme saMsArI jIvoMke mUla bheda pAMca hai yathA-(1) ekendriya (2) beindriya 3) teindriya (4) caurindriya (5) pAMce. ndriya / ekendriyake do bheda hai ( 1 ) sUkSma ekendriya (2) bAdara ekendriya / sUkSma ekendriya pAMca prakArako hai pRthvIkAya apakAya teukAya vAyukAya vanaspatikAya yaha pAMcoM sUkSma sthAvara jIva, saMpUrNa lokameM kAjalakI kuMpalIke mAphIka bhare huve haiM una jIvoM ke zarIra itanA to sUkSma hai ki chamasyoMkI dRSTigocara nahIM hote hai unoM ko kevalI bhagavAna apane kevalajJAna kevaladarzanase
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (83) jAnate dekhate hai. unoMne hI pharamAyA hai ki sUkSma nAmakarmake udayase una jIvoMko sUkSma zarIra mIlA hai vaha jIva mAre huvA nahIM marate hai, bAle huvA nahIM balate hai, kATe huvA nahIM kaTate hai arthAt apane AyuSya se hI janma-maraNa karate hai. unoMkA AyuSya mAtra aMtaramuhurtakA hI hai jismeM pUkSma, pRthvI, apa, teu, vAyuke andara to asaMkhyAte 2 jIva hai aura sUkSma vanaspatimeM anaMte jIva hai. ina pAMcoMke paryAptA aparyAptA mIlAnese daza bheda hote hai| dusare bAdara ekendriyake pAMca bheda hai yathA-pRthvIkAya, apakAya, teukAya. vAyukAya, vanaspatikAya. jismeM pRthvIkAyake do bheda hai. (1) mRdula ( komala ) (2) kaThana. jismeM komala pRthvIkAyake sAta bheda hai. kAlI maTTI, nIlI maTTI, lAla mar3I, pIlI maTTI, supeda maTTI, pANIke nIce talI jamI hui maTTI use 'paNaga' kahate hai. pAMDu gopiicndnaadi| (2 kharapRthvIke aneka bheda hai yathA-maTTI khAnakI, cIkaNI maTTI, choTe kAMkarA, vAlukA retI, pASANa, zIlA, luNa ( aneka jAtIkA hote hai ) dhUlase mIle huve dhAtu-lohA, tAMbA, taruvA, sisA, rupA, suvarNa, bajra, haratAla, hiMgalu, maNazIla, paravAla, pAro, vanaka, pavala, bhoDala, abaraka, bajraratna, maNigomedaratna, * zrI sUtrakRtAMgameM kahA hai ki avAparI hui dhUla cyAra aMgula nice sacitta hai. rAjamArgameM pAMca aMgula nice sacitta hai. sarI ( galI ) meM sAta aMgula nica. gRhabhUmimeM daza aMgula nice.. malamUtrabhUmikAmeM paMdarA aMgula nice. caupada jAnavaroM rahanekI bhUmime 31 aMgula nice. cUlhAke sthAna 32 aMgula nice. kumbhakArake nimbADAMka 36 aMgula nice. iMTa kelavake pacAne ke sthAna nice 120 aMgula nice bhUmikA sacitta rahatI hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (84) zIghrabodha bhAga 2 jo. rucakarana, aMkaratna, sphaTikaratna, lohItAkSa, marakataratna, mazAragalaratna, bhujamocakaratna, indranilaratna, candanAratna, gaurIkaratna, haMsagarbharatna, pulAkaratna, saugandhIratna, araSTaratna, lIlama, pIrojIyA, lasaNIyAratna, vaiDUryaratna, candraprabhAmaNi, kRSNamaNi, sUryaprabhAmaNi jalakAMtamaNi ityAdi jisakA svabhAva kaThana hai jinakI sAta lakSa yoni hai. inoMke do bheda hai, paryAptA aparyAptA jo aparyAptA hai vaha asamartha hai jo paryAptA hai vaha samartha hai varNa gandha rasa sparza kara saMyukta hai ( jahAM eka paryAptA hai vahAM nizcaya asaMkhyA aparyAptA hote hai eka ciramI jItanI pRthvIkA. yameM asaMkhya jIva hote hai vaha agara eka mahurtameM bhava kare to utkRSTa 12824 bhava karate hai| bAdara apakAyake aneka bheda hai osakA pANI dhUmasakA pANI kacegaDokApANI, AkAzakApANI, samudroMkApANI, khArApANo, khaTTApANI ghRtasamudrakApANo khIrasamudrakApANI ikSusamudrakA pANI lavaNasamudrakApANI ku~ve talAva draha vAvI Adi aneka prakArakA pANI tathA sadaiva tamaskAya varSatI hai ityAdi inoMke do bheda hai paryAptA aparyAptA jo aparyAptA he vahaasamaya hai jo paryAptA hai vaha varNagandharasa sparza kara saMyukta hai eka paryAptAki nezrAya nizcaya asaMkhyAte aparyAptA jIva utpanna hote hai eka buMdameM asaM. khyAte hai vaha eka mahutameM utkRSTa 12824 bhava karate hai sAta lakSa yoni hai| bAdara teukAyake aneka bheda hai iMgAlA mumarA jvAlA aM. gArA bhobhara ulkApAta vidyutpAta vaDavAnalAgni kASTAgni pASANAgni ityAdi aneka bheda hai jInoMke do bheda hai paryAptA aparyAptA jo aparyAptA hai vaha asamartha jo paryAptA hai vaha varNagandha rasa.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (85) sparza kara saMyukta hai eka paryAptAki nezrAya asaMkhyAte aparyAptA utpanna hote hai eka tuNagIyAmeM asaMkhya jIva hai sAtalakSa yoni hai eka mahurtameM utkRSTa 12824 bhava karate hai| bAdara vAyukAya ke aneka bheda hai / pUrvavAyu pazcimavAyu dakSiNavAyu uttarAyu urvavAyu adhovAyu vidizIvAyu utkalika vAyu maMDalIyAvAyu maMdavAyu udaMDavAyu dvipavAyu samudravAyu ityAdi jinoMkA do bheda hai paryAptA aparyAptA jo aparyAptA hai yaha asamartha hai jo paryAptA hai vaha varNagandharasa sparza kara saMyukta paryAptAki nizrAya nizcaya asaMkhyAte aparyAptA jIva utpanna hote hai eka jhabukaDe meM asaMkhya jIva hote hai vaha eka mahurtameM utkRSTabhava kare to 12824 bhava karate hai / sAta lakSa jAti hai| bAdara vanaspatikAyake do bheda hai (1) pratyeka zarIrI (2) sAdhAraNa zarIrI jisme pratyeka zarIrI (jisa zarIrameM ekahI jIva ho ) ke bArahA bheda hai vRkSa, gucchA, gummA, latA, vellI, ikSu, tRNa, balaya, hariya, auSadhi, jalarukha, kuhaNA-jisme vRkSake do bheda hai| . (1) jisa vRkSake phalameM eka guThalI hoM use eggaThIye kahate hai aura jisa vRkSake phalameM bahutase guThalIyo (bIja) hote ho use bahuvIjA kahate hai| jese eka guTalIvAloMke nAmayathA-nibaMba jAMbuvRkSa kozaMbavRkSa zAlavRkSa AmravRkSa niMbavRkSa nalayeravRkSa kevalavRkSa paituvRkSa zetuvRkSa ityAdi aura bhI jisa vRkSake phalameM eka boja ho vaha saba isake andara samajanA. jiske mUlameM asaMkhya jIva kandameM skandha sAkhAme, paravAlameM asaMkhya jIva hai patroM meM 'pratyeka jIva hai pRSpoM meM aneka jIva aura phalameM eka jIva hote hai| bahu bIna vRkSake nAma-taMdukavRkSa AstikAvRkSa kaviTavRkSa
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (86) zIghrabodha bhAga 2 jo. abADaga vRkSa, dADima, umbara vaDanadI vRkSa, pIparI jaMgAlI mithAvRkSa dAlIvRkSa kAdAlIvRkSa ityAdi orabhI jisa vRkSake phalame aneka bIja ho vaha saba inake sAmila samajhanA cAhiye jiske mula kanda skandha sAkha paravAlameM asaMkhyAta jIva hai patroMme pratyeka jIva puSpoMme aneka jIva phalameM bahuta jIva hai| (2) gucchA-aneka prakArake hote hai |gaNa sallAi thuDasI jimuNIke lacchAike malAnIke sAdAike ityAdi (3) gummA-aneka prakAra ke hote hai jAi jui mogarA mA. latA naumAlatI vasantI mAthulI kAthulI nagarAi poddinA ityaadi| (4) latA-aneka prakArakI hotI hai padmalatA vasantalatA nAgalatA azokalatA campakalatA cumanalatA paiNalatA Aimukta. latA kundalattara zyAmalatA ityAdi / (5) vellIke aneka bheda hai tubIkIvellI tIsaMDI, tiusI, puMsaphalI, kAlaMgI, ela, vAlukI, nAgaravellI ghosADAi (torU) ityaadi| (6) ikSuke aneka bheda hai ikSu ikSuvADI vArUNI kAlaikSu puDaikSu baraDainu ekaDaikSu ityAdi / (7) tRNake aneka bheda hai sADIyAtRNa motIyAtRNa hotI. yAtRNa dhoba kuzatRNa arjunatRNa AsADhatRNa ikaDatRNa ityAdi. (8) balahake aneka bheda tAla tamAla tekalI tamra tetalI zAlI eraMDa kurubandha jagAma loNa ityaadi| (9) hariyAke aneka bheda hai ajarUvA kRSNahariya tulasI saMdula dagapIpalI sIbheTakA sarAlI ityaadi| ..
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (87) (10) auSadhike aneka bheda-zAlI vyAlI brahI godhama nava javAjava jvArakala mazura vila muMga uDada naphA kulattha kAgathu AliMsa dUsa tINapalI maMthA AyaMsI kasuMba kodara kaMgU rAlaga mAsa koddasAsaNa sarisava mUla bIja ityAdi aneka prakArake dhAnya hote haiM vaha saba ina auSadhike andara gIne jAte hai| (11) jalarUhA-utpalakamala padmakamala kaumudikamala nilanikamala zubhakamala saugandhIkamala puMDarikakamala mahApuMDarikakamala aribindakamala zatapatrakamala sahasrapatra kamala ityAdi / (12) kuhuNakA aneka prakArake hai Ata kAta pAta sighoTIka kaca kanaDa ityAdi yaha vanaspati mIjalake andara hotI hai| ina bAraha prakAraki pratyeka vanaspatikAyapara dRSTAnta jese sarasavakA samuha ekatra hone se eka laDu banatA hai parantu una sarasabake dAne saba alaga alaga apane apane svarUpa meM hai isI mAphIka pratyeka vanaspatikAyabhI asaMkhya jIvoMkA samuha ekatra hote hai parantu ekekA jIvake alaga alaga zarIra apanA apanA bhinna hai jese aneka tIloMke samuha ekatra ho tIlapApaDI banatI hai isI mAphIka eka phala puSpameM asaMkhyajIva rahate hai yaha saba apane apane alaga alaga zarIra meM rahate hai jahAMtaka pratyeka vanAspati hari rahetI hai vahAMtaka asaMkhyAte jovoMke sa. mUha ekatra rahate hai jaba vaha phala puSpa paka jAte hai taba unoMke andara eka jIva raha jAte hai tathA unake andara bIja ho to jItane bIja utanehI jIva ora eka jIva phalakA mUlagA rahatA hai iti| 1 Ina dhAnoMke sivAya bhI kei aDaka dhAnya hote haiM jaise bAjarI makAi mAra ityAdi /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (88) zIghrabodha bhAga 2 jo. (2) dusarA sAdhAraNa dhanAspatikAya hai unoMke aneka bheda hai mUlA kAndA lasaNa Ado aDaSI ratAlu pIDAlu Alu sakarakanda gAjara suvarNakanda bajrakanda kRSNakanda mAsaphalI mugaphalI haldI karcuka nAgaramotha ugate aLUre pAMca varNaki nilaNa phUlaNa kace komala phala puSpa vigaDe huve vAsI annameM pedA hui durgandhameM anantakAya hai aurabhI jamInake andara utpanna honevAle vanAspati saba anaMtakAyameM mAnI jAtI hai dRSTAnta jesA lohAkA golA agnimeM pacAnese una lohAke saba pradezameM ani pradIpta ho jAtI hai isI mAphIka sAdhAraNa ghanAspatike saba aMgameM anaMte jIva hote hai vaha anaMte jIva sAthahImeM pedA hote hai sAthahI meM AhAra grahana karate hai sAthahI meM marate hai a. rthAt una anaMte jIvoMkA eka hI zarIra hote hai une sAdhAraNa vanAspatikAya yA bAdara nigodabhI kahate hai| vanAspatikAyake cyAra bhAMge batalAye jAte hai / (1) pratyeka vanAspatikAyake nizrAyameM pratyeka banAspati utpanna hotI hai jese vRkSake sAkhAvoM / (2) pratyeka ghanAspatiki nizrAyame sAdhAraNa vanAetikAya utpanna hotI hai kace phala puSpoMke andara komalatAmeM anaMte jIva pedA honaa| (3) sAdhAraNa vanAspatiki nizrAya pratyeka ghanAspati utpanna honA jese mUloMke patte, kAndoMke patte ityAdi una patoMmeM pratyeka vanaspati rahatI hai (4) sAdhAraNaki nizrAya sAdhAraNa vanaspati utpanna hotI hai jese kAndA mULA /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (89) ina sAdhAraNa ora pratyeka vanaspatikoM chadamastha manuSya kese pecchAna sake isa vAste dRSTAnta batalAte hai. ___ jIsa mUla kanda skandha sAkhA pratisAkhA tvacA pravAla patra puSpaphala aura bIjakoM toDateM bakhata andarase cikaNAsa nikale tuTatoM sama tuTe uparaki tvacA gIradAra ho vaha vanaspati sA. dhAraNa anaMtakAya samajanA ora tuTatoM viSama tuTe tvacA pAtalI hoM andarase cikaNAsa na ho una vanaspatikAyakoM pratyeka samajhanA sIghoDe kace hote hai unoMmeM saMkhyAte asaMkhyAte ora anante jIva rahate hai ina pratyeka aura sAdhAraNa vanaspati kAyake do do bheda hai (1) paryAptA (2) aparyAptA evaM bAdara ekendriyakA 12 bheda samajanA / iti ekendriyake 22 bheda hai (2) beindriyake aneka bheda hai / laTa gIDole kIDe kRmiye kukSIkRmi ye purA / jalokha levoM khAparIyo ilI rasacalota anna pANI meM rasaiye jIva. vA zaMkha zIpa, koDI canaNA vaMsImukhA sUcImukhA vAlA alAsIyA bhUnAga akSa lAlIye jIva ThaMDIroTI vigeremeM utpanna hote hai inake sivAya jIbha ora tvacAvAle jItane nIva hote hai vaha saba beindriyaki gInatomeM hai| (3) teindriya ke aneka bheda hai-upapAtikA rohaNIyA cAMcaDa mAkaDa kIDI makoDe DaMsa maMsa udAi ukAlI kaSTahArA patrAhArA puSpAhArA phalAhArA tRNabriTIta puSpa0 phala0 patraviTita jU. likha. kAnakhojura ilI ghRtelIkA jo ghRtame pedA hotI hai carma ju. gaukITaka jo pazuvoMke kAnoMme pedA hote hai / gardabha gauzAlAmai pedA hote hai. gaukIDe gobarame pedA hote hai| dhAnya. kIDe kuMthu ilIkA indragopa caturmAsAme pedA hote hai. ityAdi jIsake tIna indriya zarIra jIbha nAka ho / vaha teindriya hai|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ (90) zIghabodha bhAga 2 jo. (4) corindriya ke aneka bheda hai aMdhikA pattikA makkhI matsara kIDe tIDa pataMgIye vicchu jalavicchu kRSNavicchu zyAmapattikA yAvat zveta pattikA bhramara citrapakkhA vicitrapakkhA jalacArA gomayakoDA bhamarI madhu makSikA-TATIyA DaMsa maMsagA kIMsArI melaka daMbhaka ityAdi jIsa jIvoMke zarIra jIbha nAka netra hote hai yaha saba corindriyako gINatImeM samajanA. ina tIna vaikalendriyake paryAptA aparyAptA milAnese 6 bheda hote hai| (5) pAMcendriya jIvoMke cyAra bheda hai nArakI, tIryaca, manuSya, devatA, jisme nArakIke sAta bheda hai yathA gammA vaMsA zIlA ajanA riThA maghA mAghavatI-sAta narakake gautra. ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, ghUmaprabhA, tamaHprabhA tamastamaHprabhA ina sAto narakake paryAptA aparyAtA mIlAnese caude bheda hote hai| (2) tIryaca pAMcendriyake pAMca bheda hai yathA-jalacara, sthalacara, khecara, urapurisarpa bhujapurisarpa. jisme jalacarake pAMca bheda hai maccha kaccha magarA gAhA aura susmaaraa| (1) macchake aneka bheda hai yathA-sanhamacchA yugamacchA vidyatmacchA halImacchA nAgaramacchA rohaNIyAmacchA taMdulamacchA kanakamacchA zAlImacchA pattaMgamacchA ityAdi (2) kacchaka do bheda hai (1) asthi hADavAle kaccha (2) mAMsavAle kaccha (3) gohake aneka bheda dIlIgoha beDIgoha mudIgoha tulAgoha sAmAgoha sabalAgoha konAgoha dumohIgoha ityAdi (1) magarA-magarA soDamagarA dalIta magarA pAlapamagarA nAyakamagarA dalIpamagarA ityAdi (5) susamArA ekahI prakArakA hote hai vaha ADhAi dvipake bAhAra hote hai yaha pAMca prakArake jalacara jIva saMjJI bhI hote hai ora samutsama bhI hote hai jo saMjJI hote
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (91) hai vaha garbhajastri puruSa napuMsaka tInoM prakAra ke hote hai ora jo samutsama hote hai vaha eka napuMsaka hI hote hai| (2) sthalacarake cyAra bheda hai yathA-ekakhurA dokhurA gaMDIpadA sanhapadA jisme eka khurokA aneka bheda hai azva khara khacara ityAdi do khuroka aneka bheda hai gau bhaisa UMTa bakarI roja ityAdi-gaMDIpadAke bheda gaja hasti geMDA golaDa ityAdi sanha padake bheda siMha-vyAtra nAhAra kezarIsiMha vandara maJjAra ityAdi inoMke do bheda hai garbhaja aura samutsama / (3) khecarake cyAra bheda hai yathA. romapakkhI carmapakkhI samugapakkhI. vItatapakkhI-jisme romapakkhI-DhaMka pakkhI kaMkapakkhI, vayAsapakkhI. haMsapakkhI, rAjahaMsaH kAlahaMsa, krauMcapakkhI, sArasapakkhI, ghAyala0 rAtrIrAjA, mayUra pArevA totA mainA cIDI kaMmeDI ityAdi carmapakkhI camaceDa vigula bhAraMDa samudravayasa ityAdi samugapakkhI jIskI pAkkhoM hamezAM juDI hui rahate hai vitita pakkhI joskI pAkhoM hamezAM khulI hui rahatI hai inoM ke bhI do bheda hai garbhaja samutsama pUrvavat / (4) uraparIsarpa ke cyAra bheda hai ahisarpa ajagarasarpa moharagasarpa, alasIyo. jisme ahisarpake do bheda hai eka phaNa kare dusarA phaNa nahI kare. phaNa kare jiske aneka bheda hai AsIviSa sarpa dRSTiviSasarpa tvacAviSasarpa upraviSasarpa bhogaviSasarpa lAlaviSasarpa uzvAsaviSasarpa nizvAsaviSasarpa kRSNAsarpa su. pedasarpa ityAdi jo phaNa na kare unoMkA aneka bheda hai-doSIgA goNasA cItala peNA leNA hoNasarpa pelagasarpa ityAdi / ajagara ekahI prakArakA hote hai / moharaga nAmakA sarpa aDhAidvipake bAhAra hote hai unoMkI avagAhanA utkRSTa 1000 yojanakI hotI hai|
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (92) zIghrabodha bhAga 2 jo. alasIyA ADhAidvipake paMdarA kSetrameM grAma nagara seDa kaSiTa Adike andara tathA cakravarta vAsudevakI zainyAke nice jaghanya aMgulake asaMkhyAta bhAga utkRSTa bArahA yojanakA zarIra hotA hai jinake zarIra meM rakta pANI esA to joradAra hote hai ki una pANIse vaha bArahA yojanakI bhUmiko thothI banA dete hai|| (5) bhujaparakebhI aneka bheda hai jese nAkula kola mUSA Adi - yaha jalacara thalacara khecara urapurasarpa bhujapura sarpa pAMca prakArake saMjJI garbhaja manavAle hote hai aura yahahI pAcoM prakAra ke tIryaca asaMjJI mana rahIta samutsama hote hai jo garbhaja hai vaha khi puruSa napuMsaka hote hai ora jo samutsama hote hai vaha mAtra napuMsaka hote hai evaM 10 bheda huve ina dazoMke paryAptA ora da. zoMke aparyAptA milAkara tIryaca pAMcendriyake 20 bheda hote hai ekendriyake 22 vikalendriyake 6 ora pAMcendriyake 20 sarva mI. lAke tIryacake 48 bheda hote hai| (3) manuSyake do bheda hai (1) garbhaja manuSya (2) samu. tsama manuSya-jisme samutsama manuSya jo ADhAi dIpa paMdarA kSetra ke karmabhUmi 15 akarmabhUmi 30 antaradipA 56 evaM 101 Ati ke manuSyoMke nimnalikhita caudA sthAnameM AMgulake asaMkhyAte bhAgaki avagAhAnA antaramahurtakA AyuSyavAle ajJAnI mithyAdRSTi jIva utpanna hote hai caudA sthAnoMke nAma yathA TaTI, paizAba, praleSma, nAkake melameM, vamana (ulaTI) pItta, raudra rasI (vIgaDA rakta) vIrya, zukhe huve vIrya phIrase bhInA-AlA honese, ghi puruSake saMyogameM, mRtyu manuSyake zarIra meM, nagarake kicame, sarva asUcI-lAla maila thuka vigere tathA asUcI sthAna ina caude sthAnoMmeM antaramahurta ke bAda jIvotpatti hotI hai aura garbhaja manuSyoM ke tIna bheda hai karmabhUmi, akarmabhUmi, antaradipa-jismeM pahalA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (93) antaradvipa batalAte hai yathA yaha jambudvipa eka lakSa yojanake vistAravAlA hai inoMkI paridhi 316227 / 3 / 128 // 13 // -1-1-6 / 5 itanI hai inoM ke bAhAra do lakSa yojanake vistAravAlA lavaNa samudra hai / jambudvipake andara jo cUla hemavanta nAmakA parvata hai unoMke donoM tarpha lavaNasamudrameM pUrva pazcima dono tarpha dADhake AkAra TApuvoMkI lena A gaI hai vaha jambudvipaki jagatIse lava. Nasamudrame 300 yojana jAnepara pahalA dvipA AtA hai vaha tInaso yojanake vistAravAlA hai una dvipase lavaNasamudra meM 400 yojana jAnepara dusarA dvipA AtA hai vaha 400 yIjanake vistAravAlA hai yahabhI dhyAnameM rakhanA cAhiye ki yaha dusarA dvipA jambudvipakI jagatIsebhI 400 yojanakA hai / dusarA dvipAse lavaNasama. drameM pAMcaso yojana tathA jagatIsebhI pAMcaso yojana jAve taba tIsarA dvipA AtA hai vaha pAMcaso yaujanake vistAravAlA hai una tIsarA dvipAse cheso 600 yojana lavaNasamudra meM jAve tathA jagatIsebhI 600 yojana jAve taba cothA dvipA Ave vaha 600 yojanake vistAravAlA hai una coyA dvipAse 700 yojana lavaNa samudrame jAve tathA jagatose bhI 700 yojana jAve taba pAMcavA dvipA sAtasoM yojanake vistAravAlA AtA hai una pAMcavA chipAse 800 yojana tathA jagatIse 800 yojana lavaNasamudra meM jAve taba chaThA dvipA AThaso yojanake vistAravAlA AtA hai una chaThA dvipAse 900 yojana tathA jagatIse 900 yojana lavaNasamadra meM jAve taba nauso yojanake vistAravAlA sAtavA dvipA AtA hai isI mAphIka sAta TApupara sAta dvipoMkI lena dusarI tarphabhA samajanA. evaM do lena meM caudA dvipA huve isI mAphIka pazcimake lavaNasamudra meMbhI 14 dvipA hai donoM milAke 28 dvipa huve una aThAvisa dvipoMke nAma isI mAphIka hai| ekarUyadvipa,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ (94) zIghrabodha bhAga 2 jA. AhAsiya. vesANiya, nAgala, hayakanna, gayakanna, goMkAna vyAkulakanna, ayaMsamuhA. meghamuhA, asamuhA, gomuhA, AsamuhA, hatthimuhA, siMhamuhA, pAgdhamuhA, AsakannA, harikannA, akannA, kannapAuraNA, ukkAmuha, mehamuhA, vijjumuhA, vijudAntA, ghaNadAntA, laTTadAntA, guDhadAntA, zuddhadAntA evaM 28 dvipacula haimavanta parbataki nizrAya hai isI mAphIka 28 dvipa isI nAmake sIkharI parvatakI nizrAya samajanA evaM 56 dvipA hai una pratyeka dvipame yugala manuSya nivAsa karate haiM unakA zarIra AThalo dhanuSyakA hai palyopamake asaMkhyAtameM bhAgakI sthiti hai. daza prakArake kalpavRkSa unakI manokAmanA puraNa karate haiM jahAMpara asI masI kasI rAjA rANI cAkara ThAkura kuccha bhI nahIM ha. dekho che AroMke thokaDese vistAra iti / akarmabhUmiyoMke 30 bheda hai. pAMca devakuru, pAMca uttarakuru, pAMca harivAsa, pAMca ramyakvAsa, pAMca hemavaya, pAMca paraNavaya evaM 30 jisameM eka devakuru, eka uttarakuru, eka ramyakvAsa, eka harIvAsa, eka hemavaya. eka eraNavaya evaM 6 kSetra jambudvipame. chese duguNA bArahA kSetra dhAtakIkhaMDa meM bArahA kSetra puSkarAI dvipa meM evaM 30 bheda. vaha akarmabhUmimeM manuSyayugala hai vahAM bhI asI masI kasI Adi karma nahIM hai. unoMke bhI daza prakArake kalpavRkSa manokAmanA puraNa karate hai ( che ArAdhikArase dekho) karmabhUmi manuSyoMke paMdarA bheda hai. pAMca bharatakSetrake manuSya, pAMca airavata, pAMca mahAvideha. jisameM eka bharata, eka airavata, eka mahAvideha evaM tIna kSetra jambudvipameM tInase duguNA che kSetra ghAtakIkhaMDa dvipameM hai. che kSetra puSkarArddha dvipameM hai. karmabhUmi jahAMpara rAjA rANI cAkara ThAkura sAdhu sAdhvI tathA asI masI kasI Adise vaiNaja vaipAra kara AjIvikA karate ho, use karmabhUmi
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (95) kahate hai. yahAMpara bharatakSetrake manuSyoMkA vizeSa varNana karate hai. manuSya do prakArake hai (1 ) Arya manuSya, (2) anArya manuSya. jismeM anArya manuSyoMke aneka bheda hai. jese zakadezake manuSya, babaradezake, pavanadezake, saMbaradezake, cilatadezake, pIkadezake, pAvAladezake, gIraMdadezake, pulAkadezake, pArasadezake ityAdi jina manuSyoMkI bhASA anArya vyavahAra anArya, AcAra anArya, khAnapAna anArya, karma anArya hai isa vAste unoMko anArya kahA jAte haiM unoMke 31974 // deza hai| Arya manuSyoMke do bheda hai (1) RddhimantA, (2) anabhRddhimantA. jisameM Rddhimante Arya manuSyoM ke che bheda hai. tIrthakara, cakravarti, baladeva, vAsudeva, vidyAdhara aura cAraNamuni / ___anaRddhimantA manuSyoM ke nau bheda hai. kSetrAya, jAtiArya, kulaArya, kArya, zilpArya, bhASArtha, jJAnArya, darzanAya, cAricArya. jisma kSetra Aryake sADhApacavIla kSetraArtha mAne jAte hai. unake nAma isa mAphika hai. mAgadhadeza rAjagRhanagara, aMgadeza campAnagarI, baMgadeza tAmalIpurI, kolaMgadeza kaMcanapura, kAzI. deza banArasI, kozala deza saMketapura, kurudeza gajapura, kuzAvarta sorIpura, paMcAladeza kapilapura. jaMgaladeza ( mAravADa) ahichatA, soraThadeza dvArAmati, videhadeza mithilA, vacchadeza kosuMbI, saDiladeza naMdipura. malIyAdeza bhaddalapura, vatsadeza vairATapura, varaNadeza acchApura dazArgadeza mRtakAvatI, cedIdeza zaktAvatI, sindudeza vInavayapaTTaNa, sUrazainadeza mathurA, bhaGgadeza pAvApurI, purivartadeza sumamApura, kunAlA sAvatthI, lADhadeza koTIvarSa, kaikA nAmakA aIdeza pravetAmbikAnagarI iti| ina AryadezoMkA lakSaNa jahA kara, cakravatti, vAsudeva, baladeva, prativAsudeva Adika jamAne ha tIrthaMkaroMke paMcakalyAJcaka hote haiM,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (96) zIghrabodha bhAga 2 jo. jahAMpara bhASA, AcAra, vyavahAra, vaipArAdi Aryakarma hote hai Rtu samaphala deve unIkoM Aryadeza kahate hai| .. ___ AryajAtike cha bheda hai. yathA-ambaSTajAti, kilaMdajAti, videhajAti, vedAMgajAti, haritajAti, cucaNarupAjAti. una jamAne meM yaha jAtiyoM uttama gInI jAtI thii| __kulAryake che bheda hai. ugrakula, bhogakula, rAjanakula, ikSAkakula, jJAtakula, koravakula. ina che kulose kei kula nikale hai, ina kuloko uttama kula mAne gaye the| karmaAya-vaipAra karanA. jaise kapaDAkA vaipAra, ruIkA vaipAra, sutake vaipAra, sonAcAndIke dAgInekA vaipAra, kAMsI pItalake varatanoMke vaipAra, uttama jAtike kriyANAke vaipAra. arthAt jismeM paMdarA karmAdAna na ho, pAMcendriyAdi jIvoMkA badha na ho use karmaArya kahate hai| zilpArya-jaise tunArakI kalA. taMtuvaya yAne kapaDe banAnekI kalA, kASTa koranekI, citra karanekI, sonAcandI ghaDanekI muMjakalA, dAntakalA, saMkhakalA, patthara citrakalA, patthara koraNI kalA, rAMganakalA, koSTAgAra nipajAne kI kalA, guMthaNakalA, bandhagalabandhana kalA, pAka pakAbanekI kalA ityAdi. yaha AryabhUmikI Aye kalAvoM hai| bhASArya-jo ardha mAgadhI bhASA hai, vaha Arya bhASA hai. inake sivAya bhASAke liye aThArA jAtikI lIpI hai vaha bhI Arya hai| . jJAnArya ke pAMca bheda hai. matijJAna, zrutijJAna, avadhijJAna, manaHparyavajJAna, kevalajJAna. ina pAMcoM jJAnoMko Arya jJAna kahate hai| ____ darzanArya ke do bheda hai. (1) sarAga darzanArya, (2) vItarAga darzanArya. jisameM sarAga darzanArya ke daza bheda hai|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva. (97) (1) nisargarucI-jAtismaraNAdi jJAnase drshnrucii| (2) upadezarucI-guravAdike upadezase , (3) AjJArucI-vItarAgadevakI AjJAse , (4) sUtrarucI-sUtra siddhAnta zravaNa karanese , (5) bIjarucI-bIjako mAphika eka se aneka jJAna, drshnrucii| (6) abhigamarucI-dvAdazAMgI jAnane se vizeSa (7) vistArarucI-dharmAsti Adi padArtha se (8) kriyArucI-vItarAgake batAi hui kriyA karanese , (9) dharmarucI-vastusvabhAvake olakhanese (10) saMkSeparacI-anya mata grahana na kiye huve bhadrika jIvoMko, dusarA vItarAga darzanArya ke do bheda hai. (1) upazAnta kaSAya, (2) kSINa kaSAya. ityAdi saMyogI ayogI kevalI taka khnaa| (9) cAritrAryake pAMca bheda hai. sAmAyika cAritra, chedo. pasyApanIya cAritra, parihAra vizuddha cAritra, sUkSmasaMparAya cAritra, yathAkhyAta cAritra iti. Arya manuSya iti manuSya / (4) deva pAMcendriyake cyAra bheda yathA-bhuvanapati, vANavyaMtara jyotiSI. vaimAnika / jimme bhuvanapatiyoMke daza bheda hai| asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, vidyutkumAra agnikumAra dipakumAra. dizAkumAra, udadhikumAra, pavanakumAra, stanitku. mAra / paMdarA paramAdhAmiyoM ( asurakumArakI jAtimeM ) ke nAma. ambre Amrarase zAme sabale Rddhe virUddhe kAle mahAkAle asIpatte dhaNu kambhe vAlu vaitaraNi kharakhare mahAghoSe / zolahA bANavyaMtarIke nAma. pizAca bhUta yakSa rAkSasa kinnara kiMpuruSa moharaga gandharva ANapunye pANa punye RSibhAi bhUtibhAi
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 98 ) zodha bhAga 2 jo. RNDe mahAkaNDe kohaMDa payaMgadevA, vANavyaMta romeM daza jAtike jaMmRkadevoMke nAma ANajaM bhUka prANajaMka leNajaM bhUka zenajaMbhUka vakhaje taka puSpajaM bhUka phalaka puSpaphalajaMsaka vidyutsUka ajiMka jyotiSIdeva pAMca prakAra ke hai. candra sUrya, graha nakSatra, tArA pAMca sthira aDhAi dvipake bAhAra hai jinoMki krAnti andara ke jyotiSayoMse Adi hai sUrya sUrya ke lakSa yojana aura sUrya candrake pacAsa hajAra yojanA antara hai. ADhAi dvipake bAhAra jahAMdina hai vahAM dinahI hai aura jahAM rAtrI hai vahAM rAtrIhI hai aura pAMcoM prakAra ke jyotiSI ADhAi dvipake andara hai yaha saba gamanAgamana karate rahate hai / candra sUrya graha nakSatra tArA / vaimAnika devo ke do bheda hai. (1) kalpa, (2) kalpaatita. jo kalpa mAnavAsI deva hai unameM indra sAmAnika Adi devoM kA~ choTA baDhApaNA hai jinoMke bArahA bheda hai saudharmakalpa, izAna kalpa sanatkumAra, mahendra brahmadevaloka laMtakadevaloka mahAzukradevaloka sahasrAdevaloka aNatdevaloka paNatadevaloka araNadevaloka acyuta devarloka | jo tIna kalviSIdeva hai vaha manuSyabhavameM AcAryopAdhyAya ke avaguNa bAda bolake kalviSIdeva hote hai vahAMpara acche deva unase adbhuta rakhate hai. apane vimAnameM Ane naho dete hai arthAt baDA bhArI tiraskAra karate hai jinake tIna bheda hai (2) tIna palyopamaki sthitivAle pahale dusare devalokake bAhAra rahate hai (2 tIna sAgaropamakI sthitivAle, tIjA codhA devaloka ke bAhAra rahate hai (3) teraha sAgaropamakI sthitivAle chaThA devalokake bAhAra rahate hai. aura pAMcamA devaloka ke tIsarA riSTa nAmake paratara meM nau lokAMtikadeva rahate hai unakA nAma
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvatattva. (99) sArasvata Aditya binaya vArUNa gandhotIye tusIye avyAbAda agicA aura riSTa // kalpAtitta-jahAM choTe baDekA kAyadA nahI hai arthAt jahAM sabadeva 'ahamidA' hai unoM ke do bheda hai grIvaga aura anuttara vaimAna jisme grIvaigake nau bheda hai yathA-bhadde subhadde sujAye sumAnase sudarzane prIyadarzane Amoya supaDibuddhe aura yshodhre| anu. tara vaimAnake pAMca bheda hai. vijaya vijayavanta jayanta aparAjita aura sarvArtha siddha vaimAna iti 10-15-16-10-12-9-3-9-5 evaM 99 prakorake devatoMke paryAptA aparyAptA karanese 198 bheda devatoMke hote hai devatoMke sthAna bhuvanapatidevatA adholokame rahate hai ghANamitra vyaMtara) jyotiSIdeva to lokameM aura vamA. nikadeva urvalokameM nivAsa karate hai iti / upara batalAye huve 563 bheda jIvoMkA saMkSepameM nirNaya14 naraka sAtoMkA paryAptA aparyAptA / 48 tIryacake sUkSma pRthvIkAyake paryAptA aparyAptA bAdara pRthvIkAyake paryAptA aparyAptA evaM 4 bheda apakAyake cAra bheda teukAyake cyAra bheda vAyukAyake cyAra bheda aura vanAspati jo sUkSama sAdhAraNa pratyeka ina tInoM meM paryAptA aparyAptA se che bheda mIlAke 22 bheda. be indriya teindriya corindriya ina tInoMke paryAptA aparyAptA mIlAke 6 bheda. tIca pAMcendrike jalacara sthalacara khecara urapura bhujapura yaha pAMca saMjJI aura pAMca asaMjJI mIla daza bheda inoMke paryAptA aparyAptA mIlake 20 bheda hote hai 22-6-20 saI 48 bhed| 303 manuSya-kramabhUmi 15 akarmabhUmi 30 antara dipA 56
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (100) zIghrabodha bhAga 2 jo. molAke 101 bheda inoMke paryAptA aparyAptA karanese 202 ekaso.. eka manuSyoMke caudA sthAname samutsama jIva utpanna hote hai yaha aparyAptA honese 101 molAkesarva 303 devatoMke dazabhuvanapati 15 paramAdhAmI 16 bANamitra 10 jammRka daza jotISI bArahA devaloka tIna kalviSI nau lokAntika nau grIvaMga pAMca anutara paimAna evaM 99 inoMke paryAptA aparyAptA mIlAke 198 bheda huye 14-48-303-198 evaM jIva tarabake 563 bheda hote hai inake .. sivAya agara alaga alaga kiyA jAve to anaMte jovoMke anaMte bhedabhI ho sakate hai| iti jIva ttv| (2) ajIvatasvake jaDalakSaNa-caitanyatA rahita punyapApakA akartA sukha duHkhake abhaktA paryAya prANa guNasthAna rahita dravyase ajIva zAzvatA hai bhUta kAlameM ajIva thA vartamAna kAlameM ajIva hai bhaviSya meM ajIva rahegA tInoM kAlameM ajIyakA jIva hove nahI. dravyase ajIvadravya anaMte hai kSetrase ajIvadravya lokAlAka vyApaka hai kAlase ajIvadravya anAdi anaMta hai bhAvase aguru laghuparyAya saMyukta hai. nAma nikSepAse ajIva nAma hai sthApanA nikSepA ajIva ese akSara tathA ajIvaki sthApanA karanA. dravya se ajIva apanA guNoko kAmameM nahI le. bhAvase ajIva apanA guNoko anya ke kAma meM Ave jese kIsIke pAsa eka lakaDI hai jabataka una manuSyake vaha lakaDI kAmameM na AtI ho tabataka una manuSya ki apekSA vaha lakaDI dravya hai aura vaha hI lakaDIM una manuSyake kAmameM Ati hai taba yaha lakaDI bhASa gInI jAtI hai. ajIvatatvake do bheda hai (1) rUpI ( 2 ) arUpI jisme arUpI ajIvake 30 bheda hai yathA-dharmAstikAyake tIna bheda hai.' dharmAstikAya ke skandha, deza, pradeza. adharmAstikAyake skandha,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ anIvatattva. (101) deza, pradeza. AkAzAstikAyake skandha, deza, pradeza. evaM 9 bheda aura eka kAlakA samaya gInanese daza bheda huve.dharmAstikAya pAMca boloMse jAnI jAtI hai dravyase eka dravya. kSetrase lokavyApaka kAlase Adi anta rahita bhAvase arUpI jisme varNa, gandha, rasa, sparza nahI hai guNase calana guNa. jese pANIke AdhArase macchI calatI hai isI mAphIka dharmAstikAyake AdhArase jIvAjIva gamanAgamana karate hai| adharmAstikAya pAMca bolose jAnI jAtI hai dravya se eka dravya. kSetrase lokavyApaka kAlase Adi anta rahita bhAvase arUpI varNa, gandha, rasa, sparza rahita, guNase-sthiraguNa jaise zrama pAye hae puruSoMkoM vRkSakI chAMyAkA dRSTAnta / AkAzA. stikAya pAMca boloMse jAnI jAtI hai / dravyase eka dravya, kSetrase lokAloka vyApaka, kAlase Adi anta rahita bhA. base arupI varNa gandha rasa sparza rahita guNase AkAzameM vikAsakA guNa bhItameM khuTI tathA pANImeM patAsAkA dRSTAnta / kAladravya pAMca bolose jAne jAte hai dravyase anaMta dravya kAraNa kAla anaMte jItra pudgaloMki sthitiko puraNa karatA hai isa vAste anaMta dravya mAnA gayA hai kSetrase ADhAi dvipa parimANe kAraNa candra, sUryakA gamanAgamana ADhAidvipameM hI hai samayAvalika Adi kAlakA mAna hI ADhAidvipase hI gInA jAte hai. kAlase Adi anta rahita hai bhAvase arUpI. varNa, gandha, rasa, sparza rahita hai guNase navI vastukoM purANI kare aura purANI vastukoM kSaya kare jese kapaDA kataraNIkA dRSTAnta evaM 3-3-3-1-5-5-5-2 sarva mIla arUpI ajIvake 30 bheda huve. - rUpI ajIvatatyake 530 bheda hai nizcayanayase to sarva pudgala paramANu hai vyavahAranaya se pudgaloM ke aneka bheda hai jese do pradezI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (102) zIghrabodha bhAga 2 jo. skandha, tIna pradezI skandha evaM cyAra pAMca yAvat daza pradezI skandha saMkhyAta pradezI skaMdha, asaMkhyAta pradezI. skaMdha. anaMta pradezI skandha kahe jAte hai. nizcayanayase paramANu jIsa varNakA hote hai vaha usI varNapaNe rahate hai kAraNa vastudharmakA nAza kIsI prakArase nahI hotA hai vyavahAranayase paramANuvoMkA parAvartana bhI hote hai vyavahAranayase eka padArtha eka varNakA kahA jAtA hai jase koyala zyAma, totAharA, mAMmalIyA lAla, haldI pIlI, haMsa supeda parantu nizcayanayase ina saba padArthI meM varNAdi vIsoM bola pAte hai kAraNa padArthaki vyAkhyA karanemeM gauNatA aura mukhyatA avazya rahetI hai jese koyalakoM zyAkavarNI kahI jAtI hai vaha mukhyatA pekSAse kahA jAtA hai parantu gauNatApekSAse unoMke andara pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa, ATha sparza bhI mIlate hai isI apekSAnusAra pudgaloMke 530 bheda kahate hai yathA pudgala pAMca prakArase praNamate hai (1) varNapaNe (2) gandhapaNe (3) rasapaNe (4) sparzapaNe (5) saMsthAnapaNe inoMke uttara bheda 25 hai jese varNa zyAma harA, rakta (lAla , pIlA, supeda. gandha do prakAra surbhigandha, durbhigandha, rasa-tikta, kaTuka, kaSAyana, ambIla, madhura, sparza, karkaza, mRdula, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha, rukSa. saMsthAnaparimaMDala (cuDIke AkAra ) vaTa ( gola laDaMke AkAra ) taMsa (tIkhuNAsIghoDeke AkAra ) caurasa-cokIke AkAra, Ayata. rana ( laMbA bAMsake AkAra ) evaM 5-2-5-8-5 mIlAke 25 bheda hote hai| kAlAvarNaki pRcchA zeSa cyAra varNa pratipakSI rakhake zeSa kAlAvarNameM do gandha, pAMca rama, ATha sparza, pAMca saMsthAna evaM 20 bola molate hai isI mAphIka harAvarNaki pRcchA zeSa cyAra varNa
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvatattva. (103) pratipakSI hai una harAvarNa meM do gandha, pAMca rasa, ATha sparza, pAMca saMsthAna evaM vIsa bola pAve isI mAphIka lAlavarNama 20 bola pIlA varNameM 20 bola zvetavarNameM 20 bola. kula pAMco varNoM ke 100 bola hote hai|subhi gandhaki pRcchA durbhigandha rahA pratipakSI jisme bola pAMca varSa pAMca rasa, ATha sparza, pAMca saMsthAna evaM 23 bola pAve isImAphIka durbhigandhameM bhI 23 bola pAve evaM gandhake 46 bola rasa tikta rasaki pRcchA cyAra rasa pratipakSI jIsme bola pAMca varNa, do gandha, ATha sparza.pAMca saMsthAna evaM 20 evaM kaTukameM 20kaSAyaleme20 AmbilameM 20 madhurameM 20 saba mIlAnese rasake 100 bola hote hai| karkazasparza ki pRcchA mRdulasparza pratipakSI zeSa bola pAMcavarNa dogandha pAMca rasa che sparza pAMca saMsthAna evaM bola 23 pAve evaM mRdula sparzameM bhI 23 bola pAve evaM guru sparza ki pRcchA laghu pratipakSa bIla 23 pAve evaM laghu 23 zItaki pRcchA uSNa pratipakSa bola 23 evaM uSNameM 23 bola snigdha ki pRcchA RkSa pratipakSa bola pAve 23 isI mAphIka RkSa sparza meM bhI 23 bola pAve. parimaNDala saMsthAna kI pRccha cyAra saMsthAna prati pakSa bola pAve pAMca varNa dogandha pAMca rasa ATha sparza evaM 20 bola. isI mAphIka vaTa saMsthAnameM 20 taMsa saMsthAnameM 20 cauraMsa saMsthAnameM 20 AyatAna saMsthAna meM 20 / kula bola varNa ke 100 gandhake 46 rasake 100 sparzake 184 saMsthAnake 100 sarva mIlake 530 bola aura pahale arUpIke 30 bola evaM ajIva tatvake 560 bheda hote hai inake sivAya ajIva dravya anaMte hai unoMke anaMte bheda . bhI hote hai iti ajIvatatva / (3) punya tAyake zubha lakSaNa hai punya duHkha pUrvaka bandhe jAte
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 104 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. hai aura sukhapUrvaka bhogayIye jAte hai jaba jIvake punya udaya rasa vipAka meM Ate hai taba aneka prakArase iSTapadArtha sAmagrI prApta hotI hai unake jariye devAdike podgalika sukhokA anubhava karate hai parantu mokSArthI puruSoM ke liye vaha punya bhI suvarNa ki beDI tulya hai yadyapi jIvako ucca sthAna prApta honeme punya avazya sahAyatAbhUta hai jese kosI puruSako samudra pAra jAnA hai to naukA ki AvazyaktA jarura hotI hai isI mAphIka mokSa jAnevAloM ko punyarUpI naukAkI AvazyaktA hai mAnoM punyaeka saMsAra aTavI ulaMgane ke liye volAdhAko mAphIka sahAyaka tarIke hai vaha punya nau kAraNoM se bandhAtA hai yathA (1) anna punya-kIsIko azAnAdi bhojana kraanese| . (2) pANI-jala pyAsoko jala polAnese punya hote hai| (3) leNa punya-makAna Adi sthAnakA Azraya denAse / (4) seNapunya-zayyA pATa pATalA Adi denese puny| . (5) vastrapunya-dhana kambala Adi ke denese punya / (6) manapunya-dusaroMke liye acchA mana rakhanese / : (7) vacana punya-dusaroMke liye acchA madhura vacana bolnese| (8) kAya punya-dusaroMko vyAvaJca yA bandagI bjaanese| (9) namaskAra punya-zuddha bhAvoMse namaskAra krnese| ina nau kAraNoMse punya bandhate hai vaha jIva bhaviSyameM una punyakA phala 42 prakArase bhogavate hai yathA sAtAvedanI(zarIra ArogyatAdi), atrIyAdi uccagautra,manudhyagati,manuSyAnupUrvI,devagati,devAnupUrvI,pAMcendriyajAti audA. roka zarIra,vaikraya zarIra,AhArIka zarIra, tejasa zarIra, kArmaNa zarIra audArIka zarIra aMgopAMga,vaikrayazarIra aMgopAMga,AhArIka
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ punyatattva. (105) zarIra aMgopAMga, bana RSabhanArAcasaMhanana,samacatutrasaMsthAna,zubha varNa,zubhagaMdha zubharasa,zubhasparza, aguru laghu nAma ( jyAdA bhArIbhI nahI jyAdA halakA bhI nahI) parAghAta nAma, ( balavAnakoM bhI parAjaya karasake ) uzvAsa nAma (zvAsozvAsa sukhapUrvaka le sake) AtApa nAma, ( Apa zItala hone para bhI dusaroMpara apanA purA asara pADe ) udyota nAma, (sUrya ki mAphIka udyota karane vAlA ho) zubhagati (gajakI mAphIka gati ho ) nirmANa nAma, ( aMgopAMga svasvasthAnapara ho) prasa nAma, bAdara nAma, paryAptA nAma pratyeka nAma, sthira nAma (dAMta hADa majabuta ho) zubha nAma (nAbhIke uparakA aMga suzobhIta ho tathA hareka kAryameM duniyA tArIpha kare ) saubhAgya nAma ( saba jIvoMko pyArA lage aura saubhAgyako bhogave ) susvara nAma jiskA (paMcama svara jesA madhura svara ho) Adeya nAma (jInoMkA vacana saba loga mAne ) yazo kIrti nAma-yaza eka dezameM kIrti bahuta dezame, devatoMkA AyuSya, manuSyakA AyuSya, tIryacakA zubha AyuSya, aura tIrthakara nAma, jinake udayase tIna logoM pUjanika hote hai evaM 42 prakRti udaya rasa vipAka Anese jIvako aneka prakArase AhalAda sukha detI hai jisake jariye jIva dhana dhAnya zarIra kuTambAnukula Adi sarva sukha bhogavatA huvA dharmakArya sAdhana kara sake isI vAste punyako zAstrakAroMne volAyA samAna madadagAra mAnA huSA hai iti punyatatya / (4) pApatatvake azubha phala sukhapUrvaka bAndhate hai. duHkha. pUrvaka bhogavate hai jaba jIvoMke pApa udaya hote hai taba aneka prakAre aniSTa dazA ho narakAdi gatimeM aneka prakArake duHkha rasa vipAkako bhogavane paDate hai kAraNa narakAdi gatimeM bhUkhya
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. kAraNabhUta pApa hI hai pApa duniyA meM lohAkI beDI samAna hai aThArA prakAra se jIva pApa karma bandhana karate hai-yathA prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya paraparIvAda, mAyAmRSAvAda aura mithyA darzana zalya ina aThArA kAraNoMse jIva pApa karma bandha karate hai unako 82 prakAra se bhogavate hai yathA jJAnAvarNiyakarma jIvakoM ajJAnamaya banA dete hai jese ghANIkA baiTake netroMpara pATA bAndha denese kosI prakArakA jJAna nahI rahatA hai isI mAphIka jIvoMke jJAtAvarNiyakA paDala chA jAnese kosI prakArakA jJAna nahI rahatA hai jisa jJAnAvarNiya karmako pAMca prakRti he- matijJAnAvarNiya zrutajJAnAvarNiya, avadhijJAnAvarNiya, manaH paryavajJAnAvarNiya, kevalajJAnAvarNiya yaha pAMco prakRti pAMcoM jJAnakoM roka rakhatI hai| darzanAvarNiyakarma jaise rAjAke polIyAki mAphIka dharmarAjAse milane taka na deve jiskI nau prakRti hai cakSudarzanAvarNiya acakSudarzanAvarNiya avadhidarzanAvarNiya kevaladarzanAvarNiya niMdrA ( sukhe sonA sukhe jAganA ) nidrAniMdrA ( sukhe sonA duHkhe jAganA ) pracalA ( beThe beThekoM niMdrA honA ) pracalApracalA. ( calate phorateko niMdrA honA ) styAnaddhi. niMdrA (dinako bi. cArA huvA sarva kArya nidrAme kare vAsudeva jitane balavAle ho ) asAtAvedanIya. mithyAtvamohaniya (viprItazraddhA atasva para rukhI) anaMtAnubandhI krodha ( patthara ki rekhA ) mAna ( banakA sthaMbha ) mAyA vAMsakI jaDa) lobha karamajI resamakA raMga) ghAta kare to samakitanI sthiti jAvajIvako matinarakakI / apratyAkhyAnI krodha / talAvakI taDa) mAna-dAntakA sthaMbha, mAyA me DAkA zrRMga. lobha nagarakA kIca / bAta kare to zrAvakake vratoMkI
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApatattva. ( 107 ) sthiti bArahamAsa. gati tiryacakI / pratyAkhyAnI krodha - gADAko loka. mAna-kASTakA sthaMbha mAyA cAlate bailakA mAtrA. lobha-kA jalakA raMga ( ghAta kareto saMyamakI sthiti cyAra mAsako gati manuSyakI ) saMjvalana ke krodha ( pANIkI lIka) mAna (tRNake sthaMbha ) mAyAvAMkI chAla. lobha ( halda pataMgakA raMga ) ghAta vItarAgatAkI sthiti krodhakI do mAsa, mAnako eka mAsa, mAyAkI paMdarAdIna, lobhakI aMtaramahurta, gati devatoMkI kare. aura hAMsI (ThaThA makarI) bhaya, zoka, jugapsA rati arati triveda, puruSaveda, napuMsaka veda. narakAyuSya narakagati narakAnuputriM, tIrthacagati, tI. cAnupUrva ekendriyajAti beindriyajAti coriMdrayajAti RSabha nArAcasaMhanana nArAca0 arddhanArAca0 kilako0 chevaToM saMhanana, nigrodaparimaMDala saMsthAna, sAdIyo0 bavanasaM0 kubjamaM0 huDakasaM sthAvaranAma sUkSamanAma aparyAptAnAma sAdhAraNanAma, azubhanAma asthiranAma durbhAgyanAma duHsvaranAma anAdeyanAma ayazanAma azubhAgatinAma, apavAtanAma nicagotra azubhavarNa gandha rasa sparza - dAnAntarAya lAbhAntarAya bhogAntarAya upabhogAntarAya atryAntarAya. evaM pApakarma 82 prakAra se bhogabIyA jAte hai iti pApatattva | (5) Azravatattva - va jIvoMke zubhAzubha pravRtile punya pAparUpI karma AnekA rahastA jaise jIvarUpI talAva karmarUpI nAlA punya pAparUpI pANIke Ane se jIva guru ho saMsAra meM paribhramana karate hai use Azravatatva kahate hai jisake sAmAnya prakAra se 20 bheda he mithyAtvAzrava yAvat sUcI kuzamAtra ayatnAse lenA rakhanA Azrava ( dekho paiMtIsa bolase atrai bola ) vizeSa 42 prakAra prANAtipAta ( jIvahiMsA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ (108) zIghrabodha bhAga 2 jo. karanA ) mRSAvAda ( jhUTa bolanA ) ahasAdAna caurIkA karanA. maithuna, parigraha (mamatva vaDhAnA) zrotendriya cakSuindriya ghrANendriya rasendriya sparzandriya mana vacana kAya ina AThoko khulA rakhanA arthAt apane kabjAmeM na rakhanA Azraya he krodha mAna mAyA lAma evaM 17 bola huve / aba kriyA kahate hai. kAiyAkriyA ayatnAse halanA calanA tathA avratase adhigaraNiyAkriyA-naye zastra banAnA tathA purAne taiyAra karAnA pAvasIyAkriyA-jIvAjIvapara dveSabhAva rakhanese paratApaniyAkriyA-jIvoMko paritApa denese pANAivAi kriyA-jIvoMkoM prANase mAradenese AraMbhIkAkriyA-jIvAjISakA AraMbha karanese parigrahakikriyA-parigrahapara mamatva murchA rakhanese mAyavatIyAkriyA-kapaTAise dazave guNasthAnaka taka mithyAdarzanakriyA-tasvaki azraddhanA rakhanese apratyAkhyAnakikriyA-pratyAkhyAna na karanese diThThIyAkriyA-jIvAjIvako sarAgase dekhanA puThThIyAkriyA-jIvAjIvako sarAgase sparza karane se pADUcIyAkriyA-dusareki vastu dekha irSA karanA sAmaMtavaNiya-apani vastukA dusarA tArIpha karanepara Apa harSa lAnese sahasthiyAkriyA-nokaroMke karane yogya kArya apane hAthoMse karanese kAraNa isameM zAsanako laghutA hotI hai nasihatthiyA-apane hAthoMse karane yogakArya nokarAdise karAnese; kAraNa vaha loga bedarakArI ayatnAse karane se adhika pApakA bhAgI honA paDatA hai|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Azravatattva (109) ANavaNiyAkriyA-rAjAdike Adezase kArya karanese . vedAraNIyAkriyA-jIvAjIvake TukaDe kara denese / aNAbhogakriyA-zunyopayogase kArya karanese aNavakakhavatIyA-bItarAgake AjJAkA anAdara karanese poga-prayogakriyA-azubha yogoMse kriyA lagatI hai peja-rAgakriyA-mAyA lobha kara dusaroMko premase ThaganA dosa-veSakriyA-krodha-mAnase lage dveSako baDhAnA samudANI kriyA-adharmake kArya meM bahuta loga ekatra ho vahAM sabake ekasA adhyavasAya honese sabake samuddANI karma bandhate hai iriyAvAikriyA-vItarAga 11-12-13 guNasthAnavAloMke kevalayogoMse lage-evaM 25 kriyA ina 42 dvAroMse jIvake Azraya Ate hai iti Azravatasya / (6) saMvaratatva-jIvarUpI talAva karmarUpI nAlA punyapApa rUpI pANI Ate huvekoM saMvara rUpI pATIyAse nAlA bandha kara una Ate huve pANIko roka denA use saMvaratattva kahate hai arthAt svasattA AtmaramaNatA karanese Ate huve kama rUkajA te hai use sevara kahate hai jiske sAmAnya prakArase 20 bheda paitIsa boloMke andara caudavA bolame kaha Aye hai aba vizeSa 57 prakArase saMvara ho sakte hai vaha yahAMpara likhA jAtA hai| iryAsamiti-dekhake calanA, bhASAsamiti vicArake bolanA, eSaNAsamiti zuddhAhAra pANI lenA, AdAna bhaMDopakaraNa-maryAdA paramANe rakhanA unoMkoM yatnAse vAparaNA, uccAra pAsavaNa jala khela maila pariSTApanikAsamiti. paraThana paraThAvaNa yatnAke sAtha
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (110) zIghrabodha bhAga 2 jo. karanA / managupti, vacanagupti, kAya gupti arthAt mana, vacana kAyA ko apane kabje meM rakhanA, pApAraMbhameM na jAne denA evaM 8 bola. kSudhAparisaha, pIpAsAparisaha, zitaparisaha, uSNaparisaha, daMzamaMzagaparisaha, acela (vastra ) parimaha, Aratiparisaha, ithi (strI) parisaha, cariya (calanekA ) parisaha, niSedha ( smazAnomeM kAyotsarga karanese ) zayyA parisaha ( makAnAdike abhAva) akrozaparisaha, baddhaparisaha, yAcanAparisaha, alAmaparisaha, rogaparisaha. tRNaparisaha, mailaparisaha, satkAraparisaha, prajJApa. risaha, ajJAnaparisaha, darzanaparisaha evaM 22 parisahako sahana karanA samabhAva rakhanAse saMghara hote hai. kSamAse krodhakA nAza kare, mukta nirlobhatAse mamatvakA nAza kare, arjavase mAyAkA nAza kare, mArdavase mAnakA nAza kare, laghavase upAdhiko nAza kare, sacce satyase mRpAvAdakA nAza kare, saMyama se asaMyamakA nAza kare, tapase purANe karmoM kA nAza kare, cehaye. vRddha muniyoko azanAdise samAdhi utpanna kare, brahmacarya vrata pAlake sarva guNoko prApta kare yaha daza prakArake munikA maukhya guNa hai. anityabhAvanA-bharata cakravartIne karI thI. azaraNabhAvanA-anAthI munirAjane karI thI. saMsArabhAvamA-zAlIbhadrajIne karI thI. ekatvabhAvanA-namirAja RSine karI thI. asArabhAvanA-mRgAputra kumarane karI thI. asUcI bhAvanA-sanatkumAra cakravartIne karI thI. AvabhAvanA-elAyacI putrane karI thI.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 111) saMvaratattva. saMbhAvanA - kezI gautamasvAmine karI thI. nirjarAbhAvanA -arjuna muni mahArAjane karI thI. lokasAra bhAvanA - zivarAja RSine karI thI. bodhobIja bhAvanA - AdIzvara ke 98 putroMne karI thI. dharmabhAvanA-dharmarUcI anagArane karI thI. yaha bAraha bhAvanA bhAvanese saMvara hote hai / sAmAyika cAritra, chadopasthApaniya cAritra, parihAravizuddha cAritra, sukSma saMparAya caritra yathAkhyAtta cAritra yaha pAMca cAritra saMbara hote hai evaM 8-22-10-12-2 sarva mIlake 57 prakArake saMghara hai iti saMvaratatva / (7) nirjarAtatva - jIvarUpI kapaDo karmarUpI maila lagA huvA hai jiskoM jJAnarUpI pANI tapazcaryArUpI sAbuse dho ke ujvala banAve use nirjarAtatva kahate hai vaha nirjarA do prakArakI eka dezasaM AtmapradezokoM nirmala banAve; dusarI sarva se AtmapradezoM ko nirmala banAve, jisameM deza nirjarA do prakAra (1) sakAma nijarA (2) akAma nirjarA jese samyak jJAna darzana vinA aneka prakArake kaSTa kriyA karanese karmanirjarA hotI hai vaha saba akAma nirjarA hai aura samyak jJAna darzana saMyukta kaSTa kriyA karanA vaha.. sakAma nirjarA hai skaamnirjjr| aura akAmanirjjarAme itanA hI bheda hai jo akAmanirjarAse karma dUra hote hai vaha kIsI bhavo kAraNa pAke vaha karma aura bhI cIpa jAte hai aura samyak sakAmanirjarA hui ho vaha phIra kIsI bhavameM vaha karma jIvake nahI lagate hai yaha ho samyak jJAnakI balIhArI hai isavAste pahile samyaka jJAna darzana prApta kara phora yaha nirjarA karanA cAhiye /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (112) zIghrabodha bhAga 2 jo. pra aba sAmAnya prakAra se nirjarAke bArahA bheda isI mAphAka hai| anasana, unodarI, bhikSAcarI, rasa parityAga, kAyAkleza, tisaMleSanA, prAyazcitta, vinaya, veyAvacca, svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga inake vizeSa 354 bheda hai / anasana tapake do bheda hai ( 1 ) svalpamaryAditakAla ( 2 ) yAvat jIva jisame svalpakAlake tapakA che bheda hai zreNitapa, parasaratapa, ghanatapa, vargatapa, vargAvargatapa, AkaraNItapa. zreNitapake caudA bheda hai eka upavAsa kare, do upavAsa kare, tIna upavAsa kare, cyAra upavAsa kare, pAMca upavAsa kare, che. upavAsa kare, sAta upavAsa kare, addha mAsa kare mAsa kare, do.. mAsa kare, tIna mAsa kare, cyAra mAsa kare, pAMca mAsa kare, che mAsa kare. 1 2 3 parataratapa jiske solaha pAraNA kare dekho yaMtrase. esI cyAra paripATI kare, pahale parapATImeM vigai sahita AhAra kare: dusarI parapATImeM vigai rahita AhAra kare, tIsarI paripATI meM lepa rahita AhAra kare, cothI paripATImeM pAraNeke dina AMbila kare, eka upavAsa kara pAraNo kare, phIra do upavAsa kare, pAraNoM kara tIna upavAsa kare, pAraNo kara vyAra upavAsa kare. yaha pahalI paripATI huiisI mAphIka koSTakameM aMka mAphIka tapasyA kare. antarAmeM pAraNo kare... evaM cyAra paripATI kare. ghanatapake 3 4 kh 1 2 3. causaTha pAraNA kare. cyAra paripATI pUrvavat samajanA / 2 3 4. 1 4 1 2
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 OM 4 3 | 4 | 5 | 6 | S m 7 8 8 m 5 6 7 7 8 1 6 | 7 | 8 | 1 | 2 | 3 3 4 w 8 1 navatattva. maryAdA huI. isI mAphika sampurNa tapa ka rane se eka pa ripATI hotI hai. isI mAphika cyAra paripATI sa majanA. vargata jisame cosaTha koSTakakA yaMtra kare 4096 pAraNe hote haiM. 6 6 7 7 | 8 | 8 | 1 | 3 8 1 m eka upavAsa 8 pAraNo do upavAsa pAraNo tIna upavAsa pAraNo evaM 1 3 ( 113 ) 6 6 7 yAvat ATha upavAsa kara pA raNo kare yaha pa halI olIkI vargAvargatapake 16777216 pAraNeke koSTaka 4096 hote hai. akaraNItapakA aneka bheda hai yathA ekAvalItapa, ratnAvalI tapa muktAvalItapa, kanakAvalItapa, khuDiyAkasiMha nikalaMkatapa, mahAsiMha nikalaMka tapa, bhadratapa, mahAbhadratapa, sarvatobhadratapa, yavamadhyatapa, vajramajjatapa, karmacUratapa, guNaratnasaMvatsaratapa, AMbila varddhamAnatapa, tapAdhikAra dekhoM antagaDhasUtra ke bhASAntara bhAga 17 bA se iti svalpakAlakAtapa. yAvat jIvake tapakA tIna bheda hai ( 1 ) bhatta pratyAkhyAna,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 2 jo. (2) iMgItamaraNa, (3) pAdugamana, jismai bhattapratyAkhyAna maraNa jese kAraNase kare akAraNa se kare, grAmanagarake andara kare, jaMgala parbata Adike upara kare, parantu yaha anasana sapratikramaNa hote hai. arthAt yaha anasana karanevAle vyAvacca karate bhI hai aura karAte bhI hai kAraNa ho to vihAra bhI kara sakate hai dusarA iMgItamaraNameM itanA vizeSa hai ki bhUmikAkI maryAdA karate hai una bhUmise Age nahI jA sake zeSa bhattapratyAkhyAnakI mAphIka. tIsarA pAdugamana anasanameM yaha vizeSa hai ki vaha chedA huvA vRkSakI DAlake mAphIka jIsa Asana se anasana karate hai phIra una AsanakoM badalAte nahIM hai. arthAt kASTakI mAphIka nizcalapaNe rahate hai unoM ke apratikramaNa anasana hote hai yaha vajraRSabhanArAca saMhananavAlA hI kara sakate hai iti anasana. (2) auNodarItapake do bheda hai. (1) dravya auNodarI (2) bhAva auNodarI jismeM dravya auNodarIke do bheda hai (1) aupadhi auNodarI (2) bhAtta pANI auNodarI. aupadhi auNodarIke aneka bheda hai jese svalpavastra, svalpa pAtra, jIrNavastra, jIrNapAtra, ekavakha, ekapAtra, dovastra, do pAtra ityAdi dusarA AhAra auNodarIke aneka bheda hai apani AhAra khurAka ho unake 32 vibhAga karale unoM se ATha vibhAgakA AhAra kare to tIna bhAgakI auNodarI hotI hai aura vArahA vibhAgakA AhAra kare to AdhAse adhika solahA vibhAgakA AhAra kare to Adi0 cauvIsa vibhAgakA AhAra kare to eka hIstAkI auNodarI hotI hai agara 31 vibhAgakA AhAra kara eka vibhAga bhI kama khAve to ume kiMcit auNodarI aura eka vibhAgakA hI AhAra kare to utkRSTa auNodarI hAtI hai arthAta apanI khurAkase kisI prakArase kama khAnA use auNodarI tapa kahA jAtA hai|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (115) bhAva auNodarIke aneka bheda hai. krodha nahIM kare, mAna nahIM kare, mAyA nahIM kare, lobha nahIM kare, rAgadveSa nahIM kare, dveSa na kare kleza nahIM kare, hAsya bhayAdi nahIM kare arthAt jo karmabandha ke kAraNa hai unoMkoM kramazaH kama karanA use auNodarI kahate hai| (3) bhikSAcArI-muni bhikSA karanekoM jAte hai una samaya aneka prakArake abhigraha karate hai yaha utsarga mArga hai jItanA nItanA jJAna sahita kAyAko kaSTa denA utanI utanI karmanirjarA adhika hotI hai unI abhigrahoMke yahAMpara tIsa bola batalAye jAte hai| yathA (1) dravyAbhigraha-amuka dravya mole to lenA. . ( 2 ) kSetrAbhigraha -amuka kSetrameM mIle to lenA. (3) kAlAbhigraha-amuka TAimameM mIle to lenA. (4) bhAvAbhigraha-puruSa yA strI isa rUpameM de to lenA. (5) ukkhItAbhigraha-varatana se nikAlake deve to lenA. (6) nikkhItAbhigraha-dharatanameM DAlatAhuvA deveto lenA. (7) ukkhItanikkhIta-va0 nikAlate DAlate de to lenA. (8) nikkhItaukkhIta-va0 DAlate nikAlate de to lenA. (9) vaTThIjAbhigraha-bheMTate huve AhAra de to lenA. (10) sAhArIjAbhigraha-eka varatana se dusare gharatana meM DAlate huve deve to lenA. (11) uvanita abhigraha-dAtAra guNa kIrtana karake A hAra deve to lenA.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (116) zIghrabodha bhAga 2 jo. - (12) avanita abhigraha-dAtAra avaguNa bolake AhAra. deve to lenA. (13) uvanita avanita-pahale guNa ora pIcche avaguNa karate huve AhAra deve to lenA.. (14) ava0 upa0 pahale avaguNa aura pIche guNa karatA deve. (15) saMsaThTha ,, pahalese hAtha kharaDe huve ho vaha deve to lenA ( 16 ) asaMsaTTa,, pahalese hAtha sApha ho vaha deve to lenA. (17 ) tajata ,, josa dravyase hAtha kharaDe ho vahahI dravya leve. (18) aNavaNa ,, ajJAta kulaki gaucarI kre| (19) moNa ,, maunavrata dhAraNa kara gaucarI kre| (20) diTThAbhigraha, apane netroMse dekhA huvA AhAra le. ( 21 ) adiThTha ,, bhAjanameM paDA huvA adekhA huA" leve. ( 22 ) puThThAbhigraha pucchake deve kyA muni AhAra loge to lenA. (23) apuTThAbhigraha-vinoM pucche de to AhAra lenA. ( 24 ) bhikkha ,, Adara rahIta tiraskArase deve to lenA. ( 25 ) abhikkha ,, AdAra satkAra kara deve to lenA. ( 26 ) aNagIlAye ,, bahuta kSudhA lagajAne para AhAra leve. ( 27) ovaNiyA ,, najIka najIka gharoMkI gocarI kare, ( 28) parimatta ,, AhArake anumAnase kama AhAra le. ( 29 ) zuddhesanA ,, ekahI jAtakA nirvadha AhAra le. (30) saMkhIdAta ,, dAtAdikI saMkhyAkA mAna kare.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 117 ) inake sivAya peDAgocarI adapeDAgocarI saMkhAvRtana gocarI cakravAla gocarI gAugocarI pataMgIyA gocarI ityAdi aneka prakArake abhigraha kara sakate hai yaha saba bhikSAcarIke hI bheda hai| navatattva. ( 4 ) rasa parityAgatapake aneka bheda hai sarasAhArakA tyAga, frat kare, AMbila kare osAmaNa se eka sItale, arasa AhAra le virasa AhAra le, lukha AhAra le, tuccha AhAra le, antAhAra le, pAMtAhAra le, bacA huvA AhAra le, koi rAMka bhikSu, kAga kute bhI nahI vAMcche esa phAsUka AhAra le apani saMyamayAtrAkA nirvAhA kare. (5) kAyaklezatapa - kASTaki mAphIka khaDA rahe. okaDU Asana kare, padmAsana kare, vIrAsana niSedyAsana daMDAsana lagaDAsana, AmrakhujAsana, goduAsana, pIlAMkAsana, adhozirAsana, siMhAsana, kocAsana, uSNakAlameM AtApanA le, zItakAlameM vadUra rakha dhyAna kare. thuka thuke nahI khAja khINe nahI maila uttAre nahI, zarIrakI vibhUSA kare nahI aura mastakakA loca kare ityAdi. ( 6 ) paDisalINatAtapake cyAra bheda ( 1 ) kaSAya paDisaleNatA yAne nayAkaSAya kare nahI udaya AyekoM upazAnta kare jisake cyAra bheda krodha mAna mAyA lobha |4| (2) indriya paDisaleNatA, indriyoMke viSaya vikArameM jAtekoM roke udaya Aye viSaya vikArakoM upazAnta kare jisake pAMca bheda hai zrotrendriya cakSu indriya, trANendriya, rasendriya aura sparzendriya ( 3 ) yogapaDisaliNatA / azubha bhAgoke vyApArako roke aura zubha yogoM ke vyApAra meM pravRti kare jisake tIna bheda hai, manayoga, vacana
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 118) zIghrabodha bhAga 2 jo. yoga, kAyayoga, (4) vivatasayanAsana yAne stri napuMsaka ora pazu Adi vikArIka nimatta kAraNa ho ese makAnameM na rahe iti / ina che prakArake tapako bAhyatapa kahate hai| (7) prAyazcitatapa-muni jJAna darzana cAritrake andara samyak prakArase pravRtti karate huvekoM kadAcit prAyazcita laga jAve, to una prAyazcitakI tatkAla AlocanA kara apani AtmAko vizuddha banAnA cAhiye yathA daza prakArase munikoM prAyazcita lagate hai yathA-kaMdarpa pI. Dita honese, pramAdavasa honese, ajJAtapaNese, AturatAse, Apa. tiyoM paDanese, zaMkA honese, sahasAtkAraNase, bhayotpanna honese dveSabhAva pragaTa honese, ziSyaki parikSA krnese| daza prakAra muni Alocana karate huve doSa lagAve. kampatA kampatA Alocana kare. pahale unmAna pucche ki amuka prAyazcita sevana karane kA kyA daMDa hogA phIra ThIka lAge to AlocanA kare / lokoMne dekhA ho una pApaki AlocanA kare dusarekI nahI. adekhA huve doSaki AlocanA kre| bar3e baDe doSoMkI AlocanA kare. choTe choTe pApoMkI AlocanA kare. maMda svarase AlocanA kare. jora jorake zabdoMse0 eka pApakoM bahutase gItArthoke pAsa AlocanA kare,agItArthoke pAsa AlocanA kare. dazaguNoMkA dhaNI ho vaha AlocanA kare. jAtivanta, kulavanta, vinayavanta upazAntakaSAyavanta, jitendriyavanta, jJAnavanta, darzanavanta, cAritravanta, amAyavanta, aura prAyazcita le ke pazcAtApa na kre| dazaguNoMke dhaNI ke pAsa AlocanA li jAti hai. svayaM AcAravanta ho. paraMparAse dhAraNavanta ho. pAMca vyavahArake nAnakAra ho. lajjA choDAne samartha ho zuddhakarane yoga ho. Aga
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva (119) loMke marma prakAza na kare. nirvAhAkarane yogya ho anAlocanAke anartha batalAneme cAtura ho. prIya dharmoM ho. aura dRDhadharmI ho / daza prakAra ke prAyazcita AlocanA, pratikramaNa, donoM sAthameM karAve. vibhAga karAnA. kAyotsarga karAnA. tapa, cheda. mUlase phIra dIkSA denA, aNuThappA. aura pAraMciya prAyazcita ina 50 bo. lokA vizeSa khulAsA de,kho zIghrabodha bhAga 22 ke antame iti / (8) vinayatapa jiskA mUla bheda 7 hai yathA. jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, manavinaya, vacanavinaya, kAyavinaya, lokopacAra vinaya, ina sAta prakAra vinayake uttara bheda jJAnavinayake pAMca bheda hai matijJAnakA vinaya kare, zrutijJAnakA vinaya kare. avadhi jJAnakA vinaya kare, manaH paryavajJAnakA vinaya kare, kevalajJAnakA vinaya kare, ina pAMcoM jJAnakA guNa kare, bhakti kare, pUjA kare, bahumAna kare tathA ina pAMcoM jJAnake dhAraNa karanevAloMkA bahumAna bhakti kare tathA jJAnapada ki ArAdhanA kre| darzana vinayakA mUla bheda do hai. (1) zuzruSA vinaya, (2) anAzAtanA vinaya, jisme zuzruSA vinayakA daza bheda hai. guruH mahArAjakoM dekha khaDA honA, Asanaki AmantraNa karanA, Asana vicchAdenA, vandana karanA pAMcAMga nAmAke namaskAra karanA vastrAdide ke satkAra karanA guNa kIrtanase sanmAna karanA. garu padhAre to sAmane leneko jAnA. virAje vahAMtaka sevA karanA. padhAre jaba sAthameM pahuMcAneko jAnA, ityAdi inakoM zuzrapA vinaya kahate hai| anaazAtanAvinayake 45 bheda hai arihantoMki AzAtanA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 120) zIghabodha bhAga 2 jo. na kare. arihaMtoMke dharmaki A0 AcArya upAdhyAya sthavira kula0 gaNa0 saMgha0 kriyAvaMta0 saMbhogI svAmi, matijJAna, zrutijJAna avadhijJAna manaH paryavajJAna aura kevalajJAna ina 15 mahApuruSoMki AzAtanA na kare ina paMdaroMkA bahumAna kare ina paMdaroM ki sevA bhakti kare evaM 45 prakArakA vinaya smjhnaa| ___ noTa- dazavA bolameM saMbhogI kahA hai jiskA samavAyAMgajI sUtra meM saMbhoga bArahA prakArakA kahA hai arthAt sarIkhI samAcArI vAle sAdhuvoMke sAtha alpA svalpA karanA jese eka gacchake sAdhuvA~se dusare gacchake sAdhuvoMko aupadhikA lena dena rakhanA, sUtra vAcanAkA lenA denA, AhArapANIkA lenA denA, artha vAcanA lenA denA, Apasame hAtha joDanA, AmaMtraNa karanA, uThake khaDA honA, vandanA karanA, vyAvacca karanA, sAtha meM rahanA, eka Asana para beThanA, AlApa saMlApakA karanA. ___ cAritravinayake pAMca bheda sAmAyika cAritrakA vinaya kare. chadopasthApaniya cAritrakA vinaya kare, parihAravizuddha cAritrakA vinaya kare, sUkSma saMparAya cAritrakA vinaya kare. yathAkhyAta cAritrakA vinaya kre|| manavinayake bheda 24 mUla bheda doya. (1) prazasta vinaya, (2) aprazasta vinaya, jaise prazasta vinayake 12 bheda hai manoM sAvadha kAryameM jAte huveko rokanA, isI mAphIka pApakriyAse rokanA, karkaza kAryase rokanA. kaThora kAryase rokanA, pharUsatIkSaNa pApase rokanA, niSThura kAryase rokanA, Azravase rokanA, cheda karAnese, bheda karAnese, paritApanA karAnese, udvigna karAnese aura jIvoMki ghAta karAnese rokanA isakA nAma prazasta mana vinaya hai aura ina bArahA boloMkoM viprIta karanese bArahA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. ( 121) prakArakA aprazasta vinaya hote hai arthAt vinaya to kare parantu mana ukta azuddha kArya meM lagA rakhe inose aprazasta vinaya hote hai evaM 24 bheda mana vinayakA hai| vacana vinayakA bhI 24 bheda hai, mUla bheda do. (1) prazasta vinaya, ( 2 ) aprazasta vinaya, donoMke 24 bheda mana vinayaki mAphIka smjhnaa| kAya vinayake 14 bheda hai mUla bheda do (1) prazastavinaya, ( 2 ) aprazasta vinaya, jisme prazasta vinaya ke 7 bheda hai. upa. yoga sahita yatnApUrvaka calanA, beThanA ubhArahanA sunA eka vastukoM eka daphe ulaMghana karanA tathA vAraMvAra ulaMghana karanA indriyoM tathA kAyAko sarva kAryameM yatnA pUrvaka varatAnA. isI mAphIka aprazasta vinayake 7 bheda hai parantu vinaya karate samaya kAyAko ukta kAryoM meM ayatnAse varatAve evaM 14. lokopacAra vinayake 7 bheda hai yathA (1) sadaiva gurukulavAsAkoM sevana kare, ( 2 ) sadeva guru AjJAkoM hI parimANa kare aura pravRti kare, (3) anya muniyoMkA kArya bhi yathAzakti karake parako sAtA upajAve, (4) dusaroMkA apane upara upakAra hai to unoMke badalemeM pratyupakAra karanA, (5) glAni muniyoM ki gaveSanA kara unoMki vyAvacca karanA, (6) dravya kSetra kAla bhAvako jAnakara bana AcAryAdi sarva saMghakA vinaya karanA, (7) sarva sAdhuvoMke sarva kAryameM sabakoM prasannatA rakhanA yahahI dharmakA lakSaNa hai iti. (8) vyAvaJca tapake daza bheda hai AcArya mahArAja upAdhyAyajI sthivarajI gaNa (bahutAcArya) kula (bahutAcAryoM * ke ziSya samudAya) saMgha, svAdharmi, tapasvI munikI kriyAvantaki navadikSita ziSya ina dazoM jIvAMkI bahumAna pUrvaka
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (122) zIghrabodha bhAga 2 jo. vyAvaJca kare yAne AhArapANI lAke dekheM aura bhI yathA ucita kAryameM sahAyatA pahuMcAnA jinase karmokI mahA nirjarA aura saMsArasamudrase pAra honekA sidhA rahastA hai| (10) svAdhyAya tapake pAMca bheda hai. yAcanA denA yA lenA, pRcchanA-prabhAdikA pucchanA. parAvartanA-paThanapAThana karanA. anupekSa paThanapAThana kIye huve jJAnameM tattvaramaNatA karanA. dharmakathAdharmAbhilASIyoko dharmakathA sunAnA || tIna janoMko vAcanA nahIM denA. (1) nitya vigai yAne sarasa AhArake karanevAleko. (2) avinayavaMtako, (3) dIrgha kssaayvaaleko| tIna janoMko vAcanA denA cAhiye. vinayavaMtako, nirasa bhojana karanevAleko 2 jiske kodha upazAnta ho gayA hai tathA anyatIrthI pAkhaMDI ho dharmakA dveSI ho unako bhI vAcanA na denI aura na unoMse vAcanA lenI, kAraNa vAcanA denese unoMko viprIta hogA tA dharmakI niMdA kareMgA aura vAcanA lenA paDe to bhI vaha upahAsa kareMge ki jainoMko hama paDhAte hai, hama jainoMke guru hai, isa vAste ese dharmadveSIyoMse dUra hI rahanA acchA hai. agara bhadrika praNAmI ho use upadeza denA aura mithyAtvakA rahastA choDAnA muniyoMkI vAcanAkI vidhikA che bheda hai. saMhitApada, padacheda, anvaya, artha, niyukti tathA sAmAnyArtha aura vizeSArtha / praznAdi pUcchanekA sAta bheda hai| pahale vyAkhyAnAdi zAnta cittase zravaNa kare. guravAdikA bahumAna kare arthAt vANi jhele huMkArA deve. tahakAra kare arthAt bhagavAnakA vacana satya hai. jo padArtha samajhameM nahIM Ave unoMke liye tarka kare, unakA uttara suna vicAra kare. vistArase grahana kare, grahana kIye jJAnako dhAraNa kara yAda rkhe|
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. ( 123 ) prazna karaneke che bheda hai, apaneko zaMkA honese prazna kare.. dusare mithyAtvIyoMko niruttara karaneko prazna kare / anuyoga jJAnakI prApti ke lIye prazna kare. dusaroMko bolAneke liye prazna kare. jAnatA huvA dusaroMko bodhake lIye prazna kare. anajAnatA huvA guravAdikI sevA karaneke liye prazna kare / parAvartana karaneke ATha bheda hai. kAle, vinaye, bahumANe, uvahANe, aninnavaNe, vyaJjana, artha, tadubhaya ina ATha AcAroM se svAdhyAya kare tathA inoMkI 34 asvAdhyAya hai unako TAlake svAdhyAya kare, asvAdhyAya Age likhI hai so dekho / anupekSA ke aneka bheda hai. paDhA huvA jJAnako vAraMvAra upayAgameM lenA. dhyAna, zravaNa, manana, nididhyAsana, vartana, caitanya, jAdike bheda karanA / dharmakathAke cyarra bheda hai. akSepaNI, vikSepaNI, saMvegaNI, farari. inake sivAya vicitra prakArakI dharmakathA hai. jaina siddhAnta paDhane vAloMko pahalAM isa mAphIka( 1 ) dravyAnuyogake liye nyAyazAstra paDho. ( 2 ) caraNakaraNAnuyogake liye nItizAstra paDho. (3) gaNitAnuyoga ke liye gaNitazAstra paDhI. ( 4 ) dharmakathAnuyoga ke liye alaMkArazAstra paDho. vaha cyAra laukIka zAstra cyAroM anuyogadvArake liye madadagAra hai. inoMke pahalA gurugamyatAkI khAsa AvazyaktA hai, isa vAste jainAgama paDhanevAloMko pahale gurucaraNoMkI upAsanA karanI cAhiye /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 124 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. jainAgama paDhanevAloM ko nimnalikhita asvAdhyAya TAlanI cAhiye / ( 1 ) tAroM tUTe to eka pehara sUtra na vAMce. ( 2 ) pazcima dizA lAla rahe vahAMtaka sUtra na paDhe. ( 3 ) ArdrA nakSatrase citrA nakSatra taka to gAjavija kaDekekA kAla hai. inoMke sivAya akAla kahA jAte hai. una akAla meM vidyutpAta ho to eka pahara, gAja ho to do pehara, bhUmikampa ho to jaghanya ATha pehara, madhyama bArahA utkRSTa solahA pehara sUtra na paDhe, (4-2-6 ) bAlacandra hareka mAsa ke zuda 1-2-3 rAtrI pahale pahara meM sUtra na paDhe, ( 7 ) AkAza meM agnikA upadrava ho vaha na mIThe vahAMtaka sUtra na paDhe, (8) dhUvara, (9) supeta dhumasa, (10) rajoghAta yaha tInoM jahAMtaka na mIre vahAMtaka sUtra na paDhe, ( 11 ) manuSya ke hADa jisa jagahapara paDA ho unoMse 100 hAtha tIryacakA hADa 60 hAthake andara ho tathA unakI durgandha Ati ho manuSyakA 12 varSa tIrthacakA 8 varSa takakA hADakI asvAdhyAya hotI hai vAste sUtra na paDhe / (12) manuSyakA mAMsa 100 hAtha tIrthacakA 60 hAtha kAla se manuSyakA 8 pehara tIrthacake 3 pehara inoMkI asvAdhyAya ho to sUtra na bAce / ( 13 ) isI mAphIka manuSya tIrthacakA rUdrakI asvAdhyAya (14 ) manuSyakA mala mUtra - jahAMtaka jisa maMDalame ho vahAMtaka sUtra na paDhe tathA jahAMpara durgandha Ati hoM asibhI sUtra na paDhanA cAhiye / (15) smazAnabhUmi cautarpha 100 hAtha ke andara sUtra na paDhe ( 16 ) rAjamRtyu honeke bAda nayA rAjApATana beThe vahAMtaka unoMke rAjameM sUtra na paDhe ( 17 ) rAjayuddha jahA~taka zAnta na ho vahAMtaka unoMke rAjameM sUtra na paDhe (18) candragrahana ( 19 ) sUryagrahana jaghanya 8 pehara madhyama 12 pehara utkRSTa 96 pehara sUtra na paDhe ( 20 ) pAMcendriyakA mRtyu
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. (125) kalevara jIsa makAnameM paDA ho vahAMtaka sUtra na pddhe| yaha vIsa asvAdhyAya ThANAMyAMgasUtrake dazave ThANAme kahI hai| prabhAta, zyAma madhyAnha Adi rAtrI evaM cyAra akAla akeka muhurta taka sUtra na paDhe / 21 / 22 / 23 / 24 / ASADha zuda 15 zrAvaNa vada 1 bhAdravA zuda 15 Azvana vada 1 Azvana zuda 15 kArtika vada 1 kArtika zuda 15 mAgazara vada 1 caita zuda 15 vaizAkha vada 1 evaM daza dina sUtra na paDha vaha 12 asvAdhyAya nizithasUtrake unnIsave ude. zAmeM kahI hai aura do asvAdhyAya ThANAyAMgasUtra meM kahI hai evaM sarva mila 34 asvAdhyAya avazya TAlanI caahiye| savaiyA-tArotuTe, rAtIdiza, akAlameM gAjavija, kaDaka AkAza tathA bhUmi kampa bhArI hai. bAlacandra yakSacenha AkAza agnikAya kAlI dholI dhUmara ora rajaghAta nyArI hai. hADa mAMsa lohIrAda TharaDe masAna jale, candra sUrya grahana aura rAjamRtyu TAlIye, pAMcendrikA kalevara rAjayuddha sarva mIla vIsa bola TAla kara jJAnI AjJA pAlI hai. AsADha, bhAdravo, Asoja, kAtI, caitI punama jANa; inahIja pAMco mAsakI paDivA pAMca vyAkhyAna paDivA pAMca byAkhyAna zyAma zubhe nahI bhaNIye | AdI rAta de phAra sarva mIlI cotIsa thuNiye. cotIsa asvAdhyAya TAlake sUtra bhaNase soya, lAlacanda iNapara kahe jahAM vighna na vyApe koya // 1 // iti svAdhyAya / (11) dhyAna-dhyAnake cyAra bheda hai. (1) ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna, zukladhyAna jisme ArtadhyAna ke cyAra pAyA hai acchI manojJa vastuki abhilASA kare. kharAba amanojJa vastu kA viyoga ciMtave, rogAdi aniSTa padArthokA viyoMga ciMtave, parabhavameM sukhoMkA nidAna kre| aba ArtadhyAnake cyAra lakSaNa.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126) zIghabodha bhAga 2 jo. phIkara ciMtA zokakA karanA, AzupAtakA karanA, Ananda zabda karanA ronA, chAtI mastaka pITanA vilApAtakA karanA. raudradhyAnake cyAra pAye. jIvahiMsyA kara khuzImanAnA, jUTha bola khuzImanAnA, caurI kara kuzImanAnA, dusaroko kArAgRhameM DalAke harSa mAnanA. evaM raudradhyAna ke cyAra lakSaNa hai. svalpa aparAdhakA bahuta gussA dveSa rakhanA, jyAdA aparAdhakA atyanta dveSa rakhanA, ajJAnatAse dveSa rakhanA, jAva jIvataka dveSa rakhanA. ina prariNAmavAloMko raudradhyAna kahate hai| dharmadhyAnake cyAra pAye. vItarAgaki AjJAkA citavana karanA, karma Ane ke sthAnoMko vicAranA, karmoM ke zubhAzubha vipAkakA vicAra karanA, lokakA saMsthAna citavana karanA, dharmadhyAna ke cyAra lakSaNa isa mujaba hai AjJArUcI yAne vItarAgake AjJA kA pAlana karanekI rUcI, niHsargarUcI yAne jAtismaraNAdijJAna se dharmadhyAnaki rUcI honA, upadezarUcI yAne guraMvAdike upadeza zravaNa karaneki rUcI ho. sUtrarucI-sUtra siddhAnta zravaNa kara manana karanekI rUcI yaha dharmadhyAnake cyAra lakSaNa hai| dharmadhyAnake cyAra avalambana hai. sUtroMki vAcanA, pRcchanA, parAvartanA aura dharmakathA kahenA. dharmadhyAnake cyAra anupekSA hai. saMsArako ani. tya samajhanA, saMsArame kIsI saraNA nahI hai sukhaduHkha apane Apa hI ko bhogavanA paDegA, yaha jIva ekelA AyA hai ora akelA hI jAveMgA. ekatvapaNA ciMtave. he caitanya! tuM isa saMsArameM ekeka jIvoMse kItanI kItanIvAra saMbandha kIyA hai isa saMbandhI. yoMmeM terA kona hai, tuM kIsakA hai, kIsake liye tuM mamatvabhAva karatA hai AkhIra saba saMbandhIyoMo choDake ekaleko hI jAnA pddegaa|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. ( 127) zukladhyAnake cyAra pAyA hai. eka hI dravyameM bhinna bhinna guNaparyAya athavA upanevA vighnevA dhruvevA Adi bhAvakA vicAra karanA, bahuta dravyoMmeM eka bhAvakA citavanA jese Sadravya agurulaghuparyAya svAmitAkA. ciMtavanA acalAvasthAmeM tInoM yogoMkA nirUddhapaNA citavanA, caudavAM guNasthAnameM sUkSamakriyAse nivRtana honekA ciMtadhana karanA. zukladhyAnake cyAra lakSaNa devAdike upasargase calAyamAna na hove, sUkSamabhAva zravaNa kara glAnI na lAve, zarIrase AtmA alaga aura AtmAse zarIra alaga ciMtave. zarIrako anitya samajha pudgala jo para vastu jAna unakA tyAga kare / zukladhyAnakA cyAra avalambana. kSamA kare, nirlobhatA rakhe. niSkapaTI ho, madarahita ho. zukladhyAnake cAra anupekSA. yaha merA jIva anaMtavAra saMsArameM paribhramana kIyA hai. ina ArApAra saMsAra meM yaha pauda. galIka vastu sarva anitya hai, zubha pudgala azubhapaNe aura azubhapudagala zubhapaNe praNamate hai isI vAste pudagaloMse prema nahI rakhanA esA vicAra kre| saMsArameM paribhramana karanekA mUla kAraNa zubhAzubha karma hai karmokA mUla kAraNa cyAra hetu hai unoMkA tyAga kara svasattAmeM ramaNatA karanA esA vicAra kare use zukla dhyAna kahate hai iti dhyAna / (12) viussagatapa-tyAga karanA jiskA do bheda hai (1) dravya tyAga ( 2 ) bhAvatyAga-jisme dravyatyAgake cyAra bheda hai zarIrakA tyAga karanA. upAdhikA tyAga karanA gacchAdi saMghakA 'tyAga karanA. ( yAne ekAntame dhyAna kare ) bhAtapANIkA tyAga karanA. ora bhAvatyAgake tIna bheda hai kamAya-krodhAdikA tyAga
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (128 ) zIghrabodha bhAga 2 jA. karanA karma jJAnAvarNiyAdikA tyAga karanA, saMsArA-narakAdi gatikA tyAga karanA iti tyAga // iti nirjarAtarakha / (8) bandhatatva-jIvarUpI jamIna, karmarUpI patthara rAgadveSarUpI cunAse makAna banAnA isI mAphIka jIvoMke zubhAzuma adhyavasAyase karma pudgala ekatra kara AtmAke pradezoMpara bandha honA use bandhatattva kahate hai. (1) prakRtibandha-148 prakRtiyoMkA bandhanA. (2) sthitibandha-148 prakRtiyoMkI sthitikA bandhanA. (3) anubhAgabanva-karmaprakRti bandhate samaye rasa paDanA. (4) pradezabandha-pradezoMkA ekatra ho Atmapradezapara bandha honA. isapara laDUkA dRSTAnta jese laDU nuktI dAMnekA banatA hai yaha prakRti hai vaha laDU kItane kAla rahegA vaha sthiti hai yaha laDDU kyA duguNI sakara tIguNI sakara coguNI sakarakA hai vaha rasa vipAka hai vaha laDU kItane pradezoMse banA hai ityAdi. kevala prakRti aura pradeza bandha yogoMse hote hai aura sthiti tathA anubhAgabandha kaSAyase hote hai karmabandha honeme maukhya hetu cyAra hai mithyAtva, avrata, kaSAya, yoga jisameM mithyAtva pAMca prakArake hai abhigraha mithyAtva. anAbhigraha mithyAtva, saMsayamithyAtva, viprIta mithyAtva, abhinivesa mithyAtva / avrata-pAMca indriyaki pAMca avata, che kAyAki avrata cha, bArahavImanaki avrata evaM 12 avrata / . kaSAya pAMcavIsa-solaha kaSAya nau no kaSAya evaM 25. : yoga paMdarA. cyAra manakA, cyAra vacanakA, sAta kAyAkA
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. ( 129) evaM 57 hetu hai inoMse karmabandha hote haiM yaha sAmAnya hai aba vi. zeSa prakArase karmabandhakA hetu alaga alaga kahate hai| jJAnAvaNiya karmabandhake che kAraNa hai jJAnakA prAtanika (vairI) paNA karanA, athavA jJAnI puruSoMse pratanikapaNA karanA, jJAna tathA jinoMke pAsa jJAna sunA ho paDhA ho unakA nAmako badalA ke dusarAkA nAma btlaanaa| jJAna paDhate huveko aMtarAya krnaa| jJAna yA jJAnI puruSoMki AzAtanA karanA, pustaka pAnA pATI AdikI AzAtanA krnaa| jJAna tathA jJAnI puruSoMke sAtha dveSa bhAva rakhanA, jJAna paDhate samaya yA jJAnI puruSoMpara viSamavAda tathA paDhane kA abhAva karanA ina che kAraNoM se jJAnAvaNiya karmabandhatA hai| darzanAvarNIya karmabandha ke cha kAraNa hai jo ki upara jJAnAvarNiya karmabandha ke che kAraNa batalAyA hai usI mAphIka samajhanA. vedaniya karmavandha ke kAraNa isa mujaba hai sAtA veda. niya. asAtA bedaniya karma jismeM sAtA vedaniya karmabandha ke che kAraNa hai sarva prANabhUta jIva satvakI anukampA kare duHkha na de. zoka na karAve jhurApo na karAve, paratApa na karAve. udvighna na karAve. arthAt sarva jIvoM ko sAtA deve. ina kAraNoM se sAtA vedaniyakarma bandhatA hai aura sarva prANa bhUtajIvasatvako duHkha deve takalIpha de zoka karAve jharApo karAve paratApana karAve udvighna karAve arthAta para jIvoMko duHkha utpanna karAne se asAtA vedaniyakarma bandhatA hai| ___mohaniya karmabandha ke cha kAraNa hai tIvra krodha mAna mAyA lobha rAga dvaSa darzana mohaniya cAritra mohaniya tathA darzana mohanikA bandha kAraNa jina pUjA meM vighna karanA deva dravya bhakSaNa karanA. arihaMto ke dharmakA avaguNa bAda bolanA ityAdi kAraNoMse mAhaniya karmakA vandha hotA hai|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (130) zIghabodha bhAga 2 jo. AyuSya karmabandha honekA kAraNa-narakAyuSya bandhanekA cyAra kAraNa hai mahA AraMbha, mahA parigraha pAMcendriyakA ghAto. mAMsa bhakSaNa karanA ina cyAra kAraNoMse narakAyuSya bandhatA hai| mAyA kare guDha mAyA kare. kuDA tola mApa kare. asatya lekha likhanA ina cyAra kAraNoMse jIva tIryacakA AyuSya bandhatA hai| prakRtikA bhadrIka ho vinayavAna ho. dayAkA pariNAma hai dusareko saMpattI dekha irSA na kare ina cyAra kAraNoM se manuSyakA AyuSya bandhatA hai / sarAga saMyama saMyamAsaMyama, akAma nirjarA, bAlatapa ina cyAra kAraNoM se devatAvoMkA AyuSya bandhatA hai| nAma karmabandha ke kAraNa-bhAvakA sarala; bhASAkA sarala. kAyAkA sarala, aura aviSamabAda yoga ina cyAra kAraNoMse zubha nAma karmakA bandha hotA hai tathA bhAvakA asarala vAMkA. bhASAkA asarala, kAyAkA asarala, viSamabAda yoga ina cyAroM kAraNose azubha nAma karmabandha hotA hai iti gautra karmabandha ke kAraNa jAtikA mada kare. kulakA mada kare. balakA mada kare rUpakA mada kare tapakA mada kare lAbhakA mada kare. sUtrakA mada kare aizvaryakA mada kare ina ATha madake tyAga karanese ucca gautra karmakA bandha hote hai inose viprIta ATha mada karanese nica gotra karmakA bandha hote hai| antarAya karmabandhake pAMca kAraNa hai dAna karate huvekoM aMta. rAya karanA kIsI ke lAbha hote ho unoM meM aMtarAya karanA. bhoga meM antarAya karanA. upabhoga meM aMtarAya karanA. vIrya yAne koi puruSArtha karatA ho unoMke andara aMtarAya karanA. ina pAMco kAraNoMse aMtarAya karmabandha hote hai| (9) mokSatatva-jIva rUpI suvarNa karma rUpI maila jJAna darzana cAritra rUpI agnise sodhake nirmala kare use mokSa tattva kahate hai jIva ke Atma pradezoMpara karmadala anAdi kAla se lage huve hai
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ navatattva. ( 131 ) arial aneka prakArakI tapazcaryA kara sarvathA karmoMkA nAza kara jIvakoM nirmala banA akSayapada ko prApta karanA use mokSa tatva kahate hai jisake sAmAnya cAra bheda jJAna, darzana, cAritra. vIrya. vizeSa nau bheda hai ( 1 ) satpada parUpanA, siddha pada sadAkAla zAsvatA hai ( 2 ) dravya pramANa - siddhoM ke jIva anaMtA hai| ( 3 ) kSetra pramANa - siddhoMke jIva siddha zIlAke upara paiMtAlIsa lakSa yojana ke vistAravAlA eka yojanake cauvIsavAM bhAga meM siddha bhagavAna virAjate hai / ( 4 ) sparzanA- eka siddha aneka siddhoMko sparza kara rahe hai aneka siddha aneka siddhoMko sparza kara rahe hai / ( 5 ) kAla pramANa - eka siddhoMki apekSA Adi hai parantu anta nahI hai ora bahuta siddhoMki apekSA Adi bho nahI ora anta bhI nahI hai / ( 6 ) antara - siddhoM ke paraspara aMtirA nahI hai ( 7 ) saMkhyA- siddhoM ke jIva anaMtA hai vaha abhavya jIvoMse anaMta guNA aura sarva jIvoMke anaMtameM bhAga hai / (8) bhAva - siddhoM ke jIva kSAyaka ora pariNAmIka bhAvameM hai| ( 9 ) alpAbahutva - ( 1 ) sarva stoka cothI narakase nikalA siddha huve hai 2 ) tIjI naraka se nikale siddha huve saMkhyAta guNe ( 3 ) dujI narakase nikale siddha huve saMkhyAta guNA "" "" ( 4 ) vanAspati se (5) pRthvI kAya se d 35 dr "
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 132 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. nikale siddha huve saMkhyAta guNe.. " 99 9: ( 6 ) apakAyase (7) bhuvanapati devIse (8) bhuvanapati devase ( 9 ) vyaMtara devIse " ( 12 ) jyotISI devase (13) manuSyaNI se (14) manuSya se ( 15 ) pahale naraka se 23 ( 10 ) vyaMtara devase ( 11 ) jyotISI devIse " " " 3 29 23 "" 29 (16) tIrthacaNI se ( 97 ) tIrthaca se ( 18 ) anuttara vaimAna de0 (19) navagraiveyaka devase " (20) bArahavA devaloka de0 ( 21 ) igyAravA devaloka se (22) dazavA devalokase ( 23 ) nauvA devaloka se ( 24 ) AThavA devaloka se " ( 25 ) sAtavA devaloka se "" 23 19 "" " (26) chaTThA devaloka se (27) pAMcavA devalokase ( 28 ) cothA devaloka se (29) tIjA devaloka se (30) dujA devalokakI devI (31) dujA devalokake deva 11 :: 59 "" 21 77 "" * 99 RAD " 19 ,, ARRA 27 " 59 * 22 AARA " " 22 29 125 "" "" 99 " " 97 37 399 " 77 77 37 " 27 d " "" " dd
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 32 ) pahalA devalokakI devI ( 33 ) pahalA devalokake devase noTa -- narakAdise nikala manuSyakA bhava kara mokSa jAne ki apekSA hai| "" 95 iti mokSa tatva || iti nava tatva saMpUrNa. sevaMbhaMte sevate tamevasaccam. ( 1 ) nAmadvAra ( 2 ) arthadvAra ( 3 ) sakriyAdvAra ( 4 ) kriyA kIna se kare (5) kriyAkaratAM kotane karma bandhe. ( 6 ) karma bAndhato kriyA ( 7 ) eka jIvakoM kItanI 0 (8) kAiyAdi kriyA ( 9 ) ajojIyA kriyA (10) kItI kriyA kare (11) AraMbhIyAdi kriyA ( 12 ) kriyAkA bhAMgA (13) prANAtipAdi ( 14 ) kriyAkA laganA thokaDA nambara 2. ( zrI panavaNAdi sUtroM se kriyAdhikAra ) ( 133 ) ( 21 ) jAla (22) kiriyA ( 23 ) bhaMDa vece 24 ) RSIzvara " (15) alpAbahutva ( 16 ) zarIrotpanna ( 17 ) pAMcakriyA lAge (18) nau jIvoMko kriyA (19) mRgAdi kriyA ( 20 ) agni ( 25 ) anta kriyA (26) samudugdhAta (27) nau kriyA "" 28) terahA kriyA (29) pacavIsa kriyA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ paa| ( 134 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. ina thokaDeke sarva 15472 bhAMgA hai| (1) nAmabAra kriyA pAMca prakAraki hai yathA-kAiyA kriyA, adhikaraNIyA kriyA, pAvasiyA kriyA, paritApaniyA kriyA, pANAivAiyA kriyaa| (2) arthadvAra-kAiyA kriyA-avratase lAge tathA azubhayogoMse laage| adhigaraNIyA kriyA, nayAzastra banAnese tathA purANA zastra taiyAra karAnese / pAvasiyA kiyA-svAtmApara dveSa karanA, paramAtmApara dveSa karanA, ubhayAtmAparaM dveSa karanAse, paritApaniyA kriyA, svAtmAkoM pratApa utpanna karanA, paraAtmAko pratApa karanA, ubhayAtmAkoM pratApa karanA, pANAivAiyA kriyAsvAtmAkI ghAta karanA parAtmAkI ghAta karanA, ubhayAtmAkI ghAta karanA / use prANAtipAta kahate hai. (3) sakriyadvAra-jIva sakriya hai yA akriya 1 jIva sakriya akriya donoM prakArakA hai kAraNa jIva do prakArake hai siddhoMke jIva, sAMsArI jIva jisma siddhoMke jIvatoM akriya hai aura saMsArI jIvoMke do bheda hai-sayogi jIva, ayogijIva jisma ayogi caudave guNasthAnavAle vaha akriya hai zeSa jIva / saMyogi vaha sakriya hai evaM narakAdi 23 daMDaka saMyogi honese sakriya hai manuSya samuccaya jIvakI mAphIka ayogi hai vaha akriya hai aura sayogi hai vaha sakriya hai iti|| (4) kriyA kInase karate hai| prANAtipAtakI kriyA che kAyake jIvoMse karate hai. mRSAvAda kI kriyA sarva dravyase karate hai| adattAdAMnaki kriyA lene lAyaka grahana karane yogya dravyoMse karate hai| maithunaki kriyA-bhoga upabhogame Ane yogya dravya se
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. (135) athavA rUpa aura rUpake anukula dravyoMse karate hai| parigrahaki kriyA sarva dravya se karate hai evaM krodha, mAna, mAya, lobha, rAga, dveSa, kalaha abhyAkhyAna, paizunya paraparIvAda rati arati mAyA mRSAvAda aura mithyAdarzana ina sabakI kriyA sarva dravyase hotI hai arthAt prANAtIpAta, adattAdAna, maithuna ina tIna pApaki kriyA deza dravyI hai zeSa paMdaga pApakI kriyA sarva dravyI hai| samuccaya jIvApekSA aThArA pApaki kriyA batalAi hai isI mAphIka narakAdi cauvIsa daMDaka bhI samajha lenA. isI mAphIka samuccaya jIvoM aura narakAdi cauvIsa daMDakake jIvoM (bahuvacana) kA sUtra bhI samajhanA evaM 50 bolokoM aThArA gune karanese 900 tathA 125 pahale pAMca kriyAke mIlAke sarva yahAMtaka 1025 bhAMge huveM. jIva prANAtipAtaki kriyA karatA huvA. syAt sAta karma bAndhe syAt ATha karma bandhe evaM narakAdi 24 dNddk| bahuta nIvoMki apekSA sAta karma bAndhanevAlA bhI ghaNA, ATha karma vandhanevAle bhI dhnnaa| bahutase nArakIke jIvoM prANAtipAtaki kriyA karate huve. sAta karma to sadaiva bAMdhate hai sAta karma bAndhane vAle bahuta ATha karma bAMdhanevAle eka, sAta karma bAMdhanevAle bahuta aura ATha karma bAndhanevAle bhI bahuta hai. isI mAphIka ekendriya varjake 19 daMDakame tIna tIna mAMge honase 57 bhAMge huveM, ekendrike pAMca daMDakameM sAta karma bandhanevAle bahuta aura ATha karma bAndhanevAle bhI bahuta hai / isI mAphIka mRSAbAdAdi yAvat mithyAzalya aThAre pApaki kriyA karate huve samuJcaya jIva aura cauvIsa daMDakake pUrvavat sAta karma ( AyuSya varjake ) tathA ATha karmokA bandha hote hai jiske bhAMge pratyeka pApake 57 satAvana hote hai satAvanakoM ATha guNe karanese 1026 bhAMge huve /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. jIva jJAnAvarNiya karma bAndhe to kitanI kriyA lAge ?. svAt tIna kriyA syAt vyAra kriyA syAt pAMca kriyA lAge. kAraNa dusaroMke liye azubhayoga honese tIna kriyA lagatI hai dusaroMkoM takalIpha hone se pyAra kriyA lagatI haiM agara jIvoMki ghAta hotoM pAMcoM kiyA lagatI hai. jaba jIva jJAnAvarNiya karma bAndha samaya pudgaloMkoM grahana karate hai unI pudgala grahana samaya jIvoMkoM takalIpha hotI hai jInase kiyA lagatI hai / isI mAphIka narakAdi cauvIsa daMDaka eka vacanApekSA syAt 3-45 kriyA lAge evaM bahuvacanApekSA. parantu vahAM syAt nahI kahanA kAraNa jaba bahuta hai isI vAste bahutasI tIna kriyA, bahutasI cAra kriyA bahutasI pAMca kriyA. samuccaya jIva aura caubIsa daMDaka eka vacana / aura samuccaya jIva aura cauvIsa daMDaka bahuvacana 50 sUtra huve jese jJAnAvarNiya karmake pacAsa sUtra kahA isI mAphIka darzanAvarNiya, vedaniya mohaniya, AyuSya nAma, gautra aura aMtarAya evaM AThoM karmoM ke pacAsa pacAsa sUtra honese 400 bhAMgA hote hai / , eka jIvane eka jIvaki kItanI kriyA lAge ? samuccaya eka jIvane eka jIvakI syAt tIna kriyA, syAt cyAra kiyA. syAt pAMca kiyA lAge syAt akriya. kAraNa samucaya jIvameM siddha bhagavAnbhI sAmela hai / evaM ghaNA jIvoMki syAt 3-4-5-0 evaM ghaNA jIvoMkoM eka jIvakI syAt 3-4-9-0 evaM ghaNA jI - vane ghaNA jIvoMkI parantu ghaNI tIna kriyA ghaNI vyAra kriyA ghaNI pAMca kriyA ghaNI akriyA. evaM eka jIvakoM nArakI ke jIvakI kItanI kriyA lAge ? syAt tIna kriyA. syAt cyAra kriyA. syAt akriyA. kAraNa nArakI nopakrama hone se mArA huSA nahI marate isa vAste pAMcavI kriyA nahI lAge. evaM eka jIvane ghaNe
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 137 ) nArakokI syAt 3-4-0 / evaM ghaNA jIvane eka nArakikI syAt 3-4-0 evaM ghaNA jIvoMko ghaNI nArakI kI tIna kriyAbhI ghaNI pyAra kriyAbhI ghaNI akriyAbhI hai. isI mAphIka 13 daMDaka devatakAbhI samajhanA tathA pAMca sthAvara, tIna vikalendri, tIryacapAMcendriya aura manuSya yaha daza daMDaka audAkake samuccaya jIvakI mAphIka 3-4-9-0 samajhanA / samuzcaya jIvase samuccayajIva ora cauvIsa daMDakase 100 bhAMgA huve / eka nArakIne eka jIvakI kItanI kriyA lAge ? syAt 3-4-5 kiyA lAge. eka nArakIne ghaNA jIvoMki kItanI kriyA ? syAt 3-4-5 kriyA lAge, ghaNI nArakIne eka jIvakI kAtanI kriyA ? syAt 3-4-5 kriyA lAge, ghaNI nArakIne ghaNA jIvokI kItanI kriyA ? ghaNI 3-4-5 kriyA lAge. eka nArakIne vaikriyA zarIvAle 14 daMDaka ekeka jIvoMkI syAt 3-4 kriyA lAge. evaM eka nArakIne 14 daMDakake ghaNA jIvoMkI syAt 3-4 kriyA evaM ghaNA nArakIne 14 daMDakoMke ekeka jIvoMkI syAt 3-4 kiyA evaM ghaNA nArakIne 14 daMDakoMke ghaNA jIvoMkI ghaNI 3-4 kriyA lAge. isI mAphIka daza daMDaka audArIkake parantu vaha syAt 3-4-5 kriyA kahanA kAraNa vaikriya zarIra mArA huvA nahI marate hai aura audArIka zarIra mArA huvA marabhI jAte hai / iti naraka 100 bhAMgA huvA isI mAphIka zeSa 23 daMDaka 2300 bhAMgA samajhanA parantu yaha dhyAnameM rakhanA cAhiye ki manuSyakA daMDaka samuccaya jIant mAphIka kahanA kAraNa manuSya meM caudave guNasthAna vAloMkoM bilakula kriyA he hI nahI isa vAste samuzcaya jIvakI mAphIka akriya bhI kahanA evaM samuccayajIvake 100 * ora cauvIsa daMDaka ke 2400 sarva mIla 2500 bhAMge huve / kiyA pAMca prakArakI hai kAiyA. adhigaraNIyA pAvasIyA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138) zIghrabodha bhAga 2 jo. paratApaniyA. pANAivAiyA. jIva kAiyA kriyA kareso kyA a.. dhigaraNI yA bhI kare ? yaMtrase dekhe samuccaya jIva aura caubIsa kriyAkenAma kAivA adhigaraNI pAvasIyA paratApa paratApa pANAI nikA vAiyA kAiyAkriyA niyamA niyamA niyamA bhajanA bhajanA adhigaraNiyA nigamA niyamA / niyamA bhajanA majanA | pASasIyA niyamA niymaa| niyamA , bhajanA bhajanA | paratApanikA niyamA niyamA niyamA niyamA bhajanA pANAivAiyA niyamA niyamA niyamA niyamA niyamA daMDakameM pAMca pAMca kriyA honese 125 bhAMgA huvA ekeka bhAMge yaMtra mujaba niyamA bhajanA lagAnese 625 bhAMgA hote hai / yahatoM samuccaya sUtra huvA isI mAphIka jIsa samaya kAiyAkriyA kare una samaya adhigaraNIyA kriyA kare isakAbhI yaMtrakI mAphIka 625. bhAMgA kahanA adhikatA eka samaya ? ki hai isI mAphika jIsa dezameM kAiyA kriyA kare una dezameM adhigaraNIyA kriyA kare ? yaMtra mAphIka 625 bhAMgA kahanA evaM pradezakAbhI 625 bhAMgA nIsa pradezameM kAiyA kriyA kare una pradezameM adhigaraNIyA kriyA kare samuccayake 625 samayake 625 deza (vibhAga ) ke 625 pradezake 625 sarva mIlI 2500 bhAMgA hote hai isI mA. phIka 'ajojIyA' kriyAkAbhI uparavat 2500 bhAMgA karanA. vizeSatA itanI hai ki samuccayameM upayoga saMyukta 2500 bhAMgA aura ajojIyA upayoga zunyake 2500 bhAMge hai evaM 5000 /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 139) kriyA pAMca prakAraki hai kAiyAkriyA adhigaraNIyA pAyasiyA paratApaniyA pANAivAi kiyA samuccayajIva aura cauvIsa daMDakameM pAMca pAMca kriyA pAve. evaM 125 bhAMgA huSA. (1) jIvakAiyA adhikaraNIyA. pAvasiyA yaha tIna kriyA kare vaha paratApanIyA pANAivAiyAbhI kare ( 2 ) tIna kriyA kare vaha cothI kriyA kare pAMcamI nahI kare. (3) tIna kriyA kare vaha cothI pAMcavI nabhI kare. (4) tIna kriyA na kare vaha cothI pAMcavI kriyAbhI na kare. isI mAphIka cyAra bhAMgA sparza karanekAbhI samajha lenA. yaha samuccaya jIvoM meM ATha bhAMgA kahA isI mAphIka manuSya meM bhI samajanA zeSa 23 daMDakameM cotho AThavoM bhAMgo choDake che che bhAMgA samajhanA. kula bhAMgA 154 huve / kriyA pAMca prakArakI hai AraMbhiyA, parigrahiyA, mAyAvattiyA, mithyAdarzana vattiyA, apaccakhAniyA, samuccajIva aura covIsadaMDakameM pAMca pAMca kriyA pAnese 125 bhAMgA hote hai| samuccayajIva AraMbhiyAkriyA kare vaha parigrahIyAkriyA karate hai yA nahI karate hai dekho yaMtrase kriyAka nAma. | AraMbhI0 parigraha. mAyAvati. mithyAdarzana. apaccakhAmi. AraMbhiyA niyamA bhajanA niyamA bhajanA : bhajanA parigrahIyA niyamA niyamA bhajanA bhajanA / bhajanA mAyAva bhajanA ! bhajanA niyamA bhajanA bhajanA ttiyA mithyA niyamA niyamA niyamA niyamA niyamA apaJcakhAni niyamA niyamA niyamA, bhajanA | niyamA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (140) zIghrabodha bhAga 2 jo. evaM 25 bhAMge huve / samuccaya jIva ora cauvIsa daMDakapara pacavIsa guNa karanese 625 bhAMge huve. jIsa samayake 625 jIsa dezameM ke 625 jIsa pradezake 125 evaM sarva 2500 evaM bahupaca nApekSA 2500 mIlAke sarva 5000 bhAMge huve| jIva prANAtIpAtakA viramaNa / tyAga ) kare vaha che jIvanI kAyAse kare. mRSAvAda kA tyAga sarva dravyase kareM. adattAdAnakA * tyAga grahanadharaNa dravyoMse kare maithunakA tyAga rUpa aura rUpa ke anukula dravyoMse kare parigraha ke tyAga sarva dravyase kare. krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha abhyAkhyAna paizunya paraparIbAda rati arati mAyAmRSAvAda aura mithyAdarzana zalyakA tyAga sarva dravya se kare. evaM manuSya tathA 23 daMDaka ke jIva satarA pApoM kA tyAga nahI kara sake mAtra pAMcendriya ke 16 daMDaka ke jIva mithyAdarzana zalyakA tyAga kara sake hai zeSa ATha daMDaka nahI kare evaM samuccaya jIva aura cauvIsa daMDaka ko aThArA guNe karanese 450 bhAMge hote hai| ____ samuccaya jIva prANAtipAta kA tyAga kIyA huvA kotane karma bAndhe ? sAta karma bAndhe ATha karma bAndhe che karma bAndhe eka karma bAndhe tathA abandhakabhI hotA hai| bahuta jIvoMki apekSA sAta, ATha, che eka karma bAndhanevAle tathA abandhakabhI hote hai / isI mAphIka manuSya meM bhI samajanA zeSa tevIsa daMDakameM prANA. tipAtakA sarvathA tyAga nahI hote hai // samuccaya jIvoMmeM sAta karma vAndhanevAle tathA eka karma bA. ndhanevAle sadaiva sAsvatA mIlate hai aura ATha, che aura abA. ndhaka asAsvatA hote hai jinake bhAMge 27 hote hai|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. (141) | 0 sh sh 0 0 0 sh sd 0 0 0 sh sh sh . sAta eka ke sAsvatA ATha karma che karma n n n | saMkhyA 0 / avAndhaka 0 Gne 03. 0 0 . wwwimwww. 0 0 0 0 jahAMpara tInakA aMka hai vaha bahu. vacana aura eka kA aMka hai use ekavacana samajhe jahAM (0) he vaha kucchabhI nhii| / samuccaya jIvakI mAphIka manuSya meM bhI 27 bhAMge samajhanA. evaM 54 eka prANAtIpAtake tyAga ke 54 bhAMge huve isI mAphIka aThArA pApoM ke bhI 54-54 bhAMge gInanese 572 bhAMge have zeSa tevIsa daMDakameM aThArA pApakA ghira. mANa nahI hote hai parantu itanA vizeSa hai kI mithyAdarzana zalyakA viramaNa nArakI devatA aura tIryaca pAMcendriya evaM 15 daMDaka kara sakate hai vaha jIva sAta ATha karma vAndhate hai bahuta jIvoM ki apekSA sAta karma bAndhanevAle sadaiva sAsvata hai ATha karma bAndhanebAle asAsvate hai jiske bhAMge tIna hote hai (1) sAta karma bAndhanevAle sAsvate (2) sAta karma bAndhanevAle bahuta aura ATha karma bAndhanevAle eka (3) sAta 3 karma bAndhanevAle ghaNe aura ATha karma bAndhanevAlebhI bahuta hai. evaM paMdarA daMDaka ke 45 bhAMge hote hai sarva mIlake 1017 bhAMge hote hai| samuccaya jIva prANAtIpAtake tyAga karanevAloM ke kyA AraMbhaki kriyA 0 0 mm orm sh sh sh sh sh sh sh sh sd sh . sh 0 0 amr orm or 0 0 or
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ or sh sh sh sh sm au ar an sm m sm ar sm m ( 142) zIghrabodha bhAga 2 jo. 3 || 33 lAge ? syAt lAge (chaTe guNasthAna ) | syAt na bhI lAge / apramAtAdi guNa. sthAna ) parigraha, mithyAdarzana, aura apratyAkhyAnaki kriyA nahI lAge tathA mAyAvattiyA kriyA syAt lAge (da. zave guNasthAna taka) syAta na bhI lAge ( vItarAgI guNasthAna ) evaM mRSAvAdAdi yAvat mithyAdarzana zalyataka aThArA pApa ke tyAga kiye huve koM sa. 3/3/ 3 |1| majhanA samuccaya jIvakI mAphIka manu vya ko bhI samajanA zeSa 23 daMDaka ke jIva 18 pApoM ke tyAga nahI kara sakate hai itanA vizeSa hai ki mithyAdarzana ke tyAga nArako devatA tIryadha pAMcendriya evaM 15 daMDaka ke jIva kara sakate hai unoM ko mithyAtvakI kriyA nahI lagatI hai / samuccaya jIva cauvIsa daMDaka koM aThArA pApase guNA karanese 450 bhAMge huve| __ alpA bahatva-sarvastoka mithyAtva ki kriyAvAle jIva hai apratyAkhyAnaki kriyAvAle jIva vizeSAdhika hai. parigrahaki kriyAvAle jIva vizeSAdhika hai. AraMbhaki kriyAvAle jIva vizeSAdhika hai mAyAvattiyA kriyAvAle jIvavizeSAdhika hai| __ samuccaya jIva pAMca zarIra, pAMca indriya, tInayoga utpanna karate huve ko kitanI kriyA lagatI hai ? syAt tIna syAt cyAra syAt pAMca kriyA lagatI hai isImAphoka dazadaMDakake jIva audArIka zarIra, satarAdaMDakake jIva vaikriya zarIra, eka manuSya AhArIka zarIra, cauvIsa daMDakake jIva tejasa, kAramaNa sparzendriya aura kAyAkA yoga, zolaha daMDakake jIva zrotrendriya aura mana
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 143 ) yoga, sattarA daMDakake jIva cakSu indriya, aThArA daMDakake jIva ghrANendriya unnIsa daMDakake jIva rasendriya, aura vacanake yoga utpanna karate huveko syAt tIna kriyA syAt cyAra kriyA syAt pAMca kriyA lagatI hai / samuccaya eka jIvakoM eka audArIka zarIra ki kItanI kriyA lAge ? syAt tIna kriyA syAt vyAra kriyA syAt pAMca kriyA syAt akriyA, evaM eka jIvane ghaNA audArIka zarIrakI ghaNA jIvoMkoM eka audArIka zarIra kI ghaNA jIvoMkoM ghaNA audArIka zarIrakI, ghaNI tIna kriyA ghaNI cyAra kriyA ghaNI pAMca kriyA ghaNI akriyA / eka nArakIke jIvakoM audArIka zarIraki syAt 3-4-2 kriyA, evaM eka nArakIne ghaNA audArIka zarIrakI ghRNA nArakIkoM eka audArIka zarIrakI aura ghaNA nArakIkoM ghaNA audArIka zarIrakI vaNI 3-4-2 kriyA lAge. evaM cauvIsa daMDaka mIlAke 100 bhAMge huve. isI mAphIka jIva aura vaikriya zarIra parantu kriyA 3-4 evaM AhArIka zarIra kriyA 3-4 lAge kAraNa vaikriya AhArIka zarIra ke upakrama lAge nahI. tejasa - kAramaNa zarIrake 3-4-5 kriyA, ekeka zarIra se samuccaya jIva aura cauvIsa daMDaka pacavIsakoM cyAra guNA karanese 100 so bhAMge huve evaM pAca zarIrake 500 so bhAMge samajhanA / eka manuSya mRgakoM mArate haiM unoki niSpat nau jIvoMkoM pAMca pAMca kriyA lagatI hai jese mRga mAranevAle manuSyakoM, dhanuSya jo bAMsa se banA hai una vAMsake jova anya gatimeM utpanna huve hai vaha vrata pratyAkhyAna nahI kIyA ho to unake zarIra se dhanuSya banA hai vAste mRga mArane meM vaha dhanuSya bhI sahAyaka hone se una nIvoMko bhI pAMca kriyA lagatI hai /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 144 ) zIghrabodha bhAga 2 jo. jIvA jo dhanuSyake agra bhAgameM sutakI DArI, sAkA zrRMga jo dhanuSya ke adhobhAgameM rakhA jAtA hai. pANaca, carma, bANa bhAloDI phUdA ina upakaraNoMke jIva jIsa gatimeM hai unoM saas pAMca pAMca kiyA lagatI hai / koi jova mRga mAranekoM ET taiyAra kIyA kAMna taka khIcake bANa pheMkane ki taiyArI meM thA itanemeM dusarA manuSya Ake unakA ziraccheda kiyA jIske jariye vaha bANa hAtha se chuTA jInase mRga mara gayA to konasA jIvake pApase kona sparza huvA ? mRga mAraneke pariNAmavAlokoM mRgakA pApa lagA aura manuSya mAranevAleke pariNAmavAlAkoM manuSyakA pApa lagA / eka manuSya bAMNase pAkSI mAranekA vicArame thA. una bA Nase pAkSIko mArA pAkSI nice giratA huvA unake zarIra se dusarA jIva mara gayA. to pAnI mAranevAlA manuSyakoM pAkSIkI pAMca kriyA aura dusare jIvaki pyAra kriyA lAge pAkSIkA dusarA jIvakI pAMco kriyA lAge / agni - kIsI duSTane ani lagAi aura kIsa sujJane ani bujAi jisame agni lagAnevAlekoM mahAzrava mahAkarma mahAkriyA mahAvedanA hai aura agni bujAnevAleko svalpAzrava svalpakarma svalpakriyA, svalpa vedanA hai kAraNa agni lagAnevAlekA pariNAma duSTa ora bujAnevAlekA pariNAma vizuddha thA / ani jalAne ke irAde se kASTa kacarA ekatra kiyA tathA mRgamAranekoM bANa taiyAra kIyA macchI pakaDaneko jAla taiyAra karI varSAdA jAnane koM hAtha bAhAra nikAlA una sabakoM pAMca pAMca kriyA lagati hai kAraNa apanA pariNAma kharAba hone se 3 kriyA dekha ke dusare jIvoMkoM takalIpha honA 4 kriyA inoMse jIva maranekI bhAvanA hone se pAMco kriyA lagati hai| I
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 145 ) kIsI yAcakake anna pANI vastrAdikI AvazyaktA hone se une tIvra kriyA lagati hai aura kIsI dAtArane apani vastuki mamatva utAra use dedI to una yAcaka koM patalI kriyA lagatI hai aura dAtArakI mamatva utAranese una padArthaki kriyA bandha ho gaI hai| kiyANA - kIsI manuSyane kriyANA vecA. kIsI manuSyane kriyANA kharIda kiyA, vecanevAlekoM kriyA halakI huI, aura lenevAloMko bhArI hui kAraNa vecanevAloMkoM to saMtoSa ho gayA aba lenevAloMko unakA saMrakSaNa tathA tejI maMdIkA vicAra karanA paDatA hai, mAla vecIyoM tIkoM tola dInoM rUpaiyA lInA nahItoM becanevAloMkoM donoM kriyA halakI. lenevAlokoM dono kriyA bhArI lagatI hai / mAlatoM tolIyoM nahI aura rUpaiyA le lInA inase becanevAloMkoM kriyA bhArI, kharIdanevAloMkoM rUpaiyA ki kriyA halakI hui / mAla tolake rUpaiyA le lInA to rUpaiyA lenevAloMkoM rUpaiyAkI kriyA bhArI. mAla uThAnevAloMkoM mAlakI kriyA bhArI lagatI hai / kIsI manuSya kI dukAna para se eka Adami eka vastu le gayA unakI zodhake liye gharadhaNI talAsa kara rahA, unoMkoM kItanI kriyA ? jo samyagdaSTi ho to cyAra kriyA. mithyAdRSTi ho to pAca kriyA. parantu kriyA bhArI lAge aura talAsa karanepara vaha vastu mIla jAve to phIra vaha kriyA halakI ho jAti hai / RSi - koI manuSya azvagajAdi koi jIvakoM mAretoM una azvagajAdike pApa se sparza kare agara dusarA koi jIva vicameM marajAve to unake pApa se bhI mAranevAlA jarUra sparza kare / eka 10
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. (147 ) bajrakriyA-agara koI gRhastha muniyoMke vAste hI makAna karAyA hai kadAca muni unameM na There to gRhastha vicAra kare ki apane rahanekA makAMna munikoM dedo apane dusarA bandhA leMge agara pasA makAnameM muni There to une bajra kriyA lAge / mahAbajra kriyA-koi zraddhAlu gRhastha anya tIrthIyoMke liye makAna bandhAyA hai jisameM bhI unakA nAma kholake alaga alaga makAna bandhAyA ho uname to sAdhuvoMkoM uttaranA kalpatA hI nahIM hai agara uttare to mahAvana yiA lAge / ___sAvadha kriyA-bahutase sAdhuvoMke nAmase eka dharmasAlAdika makAna karAyA hai uname muni There to sAvadha kriyA lAge. tathA eka sAdhukA nAmase makAna banAve unameM utare to mahA sAvadha kriyA lAge / gRhastha apane bhogavane ke liye makAna banAyA hai parantu sAdhuvoMke Therane ke liye una makAnakoM lIpaNase liMpAve. chAna chavAve, chaparA karAve esA makAna meM sAdhuvoMko TheranA nahI klpe| agara gRhastha apane upabhoga ke liye makAna banAyA hai vaha nirvadya honese muni una makAnameM There to unoMko kIsI prakArakI kriyA nahI lagatI hai une alpa sAvadha kriyA kahate hai alpa niSedha artha meM mAnA gayA hai vAste kriyA nahI lagatI hai ( AcA. rAMga sUtra . kriyA terahA prakArakI hai arthAdaMDa kriyA apane tathA apane saMbandhIyoM ke liye kArya karaneme kriyA lagati hai use arthAdaMDa kahete hai anadiMDa yAne vigara kAraNa karmabandha sthAna sevana karanA / hiMsyAdaMDa kriyA hiMsyA karanese. akasmAt dusarA kArya karate vicame vigara pariNAmoMse pApa ho jAve.dRSTi viparyAsa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 147 ) bajrakriyA - agara koI gRhastha muniyoMke vAste hI makAMna karAyA hai kadAca muni unameM na There to gRhastha vicAra kare ki apane rahanekA makAMna munikoM dedo apane dusarA bandhA leMge agara pasA makAna meM muni There to une bajra kriyA lAge / mahAvajra kriyA - koi zraddhAlu gRhastha anya tIrthIyoMke liye asia bandhAyA hai jisameM bhI unoMkA nAma kholake alaga alaga mAM bandhAyA ho uname to sAdhuvoMkoM uttaranA kalpatA hI nahIM hai agara uttare to mahAvajra yA lAge / sAvadha kiyA - bahutase sAdhuvoMke nAmase eka dharmasAlAdika makAna karAyA hai unameM muni There to sAvadha kriyA lAge. tathA eka sAdhukA nAmase makAna banAve unameM utare to mahA sAvadya kriyA lAge / gRhastha apane bhogavane ke liye makAMna banAyA hai parantu sAdhuvoMke Theraneke liye una makAnaka lIpaNase liMpAve. chAna chava!ve, chaparA karAve esA makAna meM sAdhuvoMko TheranA nahI kalpe | agara gRhastha apane upabhoga ke liye makAMna vanAyA hai vaha nirvadya hone se muni una makAnameM There to unoMko kIsI prakArakI kriyA nahIM lagatI hai une alpa sAvadha kriyA kahate hai alpa niSedha artha meM mAnA gayA hai vAste kriyA nahI lagatI hai ( AcArAMga sUtra . kriyA terahA prakArakI hai athadaMDa kriyA apane tathA apane saMbandhIyoM ke liye kArya karaneme kriyA lagati hai use arthadaMDa kahate hai anathadaMDa yAne bigara kAraNa karmabandha sthAna sevana karanA | hiMsyAdaMDa kriyA hiMsyA karanese. akasmAt dusarA kArya karate vicame vigara pariNAMmoMse pApa ho jAve. dRSTi viparyAsa
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (148) zIghabodha bhAga 2 jo. hAnese pApa laage| mRSAbAda bolanese kriyA laage| corI karma kara nese kriyA lAge / kharAba adhyavasAyase0 mitradrohIpaNA karanese / mAnase, mAyAse, lobhase, iryApathikI kriyA. ( sUtrakRtAMga sUtra ). he bhagavAn koi zrAvaka sAmAyika kara beThA hai unakoM kriyA kyA saMparAya ki lagatI hai yA iryAvahi ki 1 una zrApa kakoM saMparAya kI kriyA lagatI hai kintu iryApathikI kriyA nahA lAge! kAraNa sAmAyika beThe huve zrAvakakI AtmA adhikaraNa hai yahAM adhikaraNa do prakArake hote hai dravyAdhikaraNa halazakaTAdi soMtoM sAmAyikake samaya zrAvaka ke pAsa hai nahI ora dusarA bhAvAdhikaraNa jo krodha, mAna, mAyA, lobha. yaha Atma pradezoMmeM rahA huvA hai isa vAste zrAvakake iryAvahi kriyA nahI lAge kintu saMparAya kriyA lagatI hai| vRhatkalpasUtra udeza 1 adhikaraNa nAma krodhakA hai. vRhatkalpasUtra udeza 3 adhikaraNa nAma krodhakA hai. vyavahArasUtra udeza 4 adhikaraNa nAma krodhakA hai. nizithasUtra udeza 13 vA adhikaraNa nAma krodhakA hai. bhagavatisUtra zataka 16u01 AhArIka zarIravAle muniyoMkI kAyAkoM bhI adhIkaraNa kahA hai. kItaneka ajJaloga kahate hai ki zrAvakako khAnapAna Adise sAtA upajAnese zakhakoM tIkSaNa karane jesA pApa lagatA hai lekIna yaha una logoMko mUrkhatA hai kAraNa zrAvakoM ko zAstrameM pAtra kahA hai ambaDa zrAvaka chaTha chaTha pAraNA karatA thA vaha eka dina ke pAraNAma so so ghara pAraNA karatA thA ( utpAtikasUtra ) paDimAdhArI zrAvaka gaucarI kara bhikSA lAte hai (dazAzruta skandha
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAdhikAra. ( 149) agara zrAvakakoM khAna, pAna, dene meM pApa hoto bhagavAna ne paDimAdhArI zrAvakoMko bhikSA lAnA kyoM batalAya / saMkha zrAvaka pokhalI zrAvaka svAmivAtsalya kara pauSada kriyA bhagavatIsUtra 12 / 1 isa zAstra pramANase zrAvakako ratnoMkI mAlAme sAmI. lagINA gayA hai ityaadi| pacavIsa kriyA-kAiyA, adhikaraNIyA, pAvasiyA, paratAvaNiyA, pANAivAiyA, AraMbhiyA, parigahIyA, mAyAvattiyA, micchAdarasaNavattiyA, apaJcakhANavattiyA, diThiyA, puchiyA pADuciyA, sAmaMtavaNiyA, sahatthiyA, parahatthiyA, aNavaNiyA, vedAraNIyA, aNakakkhavattiyA, aNabhogavattiyA, pogga kriyA, peja kriyA, dosa kriyA, samadAMNI kriyA, iriyAvahI kriyA. alApaka-sUtra-gamA-bhAMgA-bola-yaha saba ekArthI hai yahAMpara boloko bhAMgAke nAmase hI lIkhA gayA hai sarva bhAMgA 15472 huve hai| sUtroMmeM jagaha jagaha likhA hai ki zrAvakoM ko " abhigaya jIvAjIva yAvat kiriyA ahIgaraNIyAdi " arthAt zrAvakoMkA prathama lakSaNa yaha hai ki vaha jIvAjIva punya pApAzrava saMvara nijerA bandha mokSa kriyA kAiyAdi kA jAnapaNA kare jaba zrAvakoM ke liye hI bhagavAn kA yaha hukama he to sAdhuvoM ke liye to kahanA hI kyA isa bhAgameM nava tatva aura pacavIsa kriyA itanI to sugama rItI se likhI gaI hai kI sAmAnya buddhivAlA bhI inase lAbha uThA sakatA hai isa vAste hareka bhAiyoM ko ina saba bhAgoM ko AdyopAnta paDhake lAbha lenA cAhiye / ityalam // zAnti zAnti zAnti // sevaMbhaMte sevaMbhaMte tameva saccam | iti zIghrabodha bhAga 2 jo samAptam /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA puSpa naM. 28 atha zrI zIghrabodha nAga 3 jo / thokaDA nambara 20 sUtra zrI anuyoga dvArAdi aneka prakaraNoMse. ( bAlAvabodha dvAra pacavIsa ) 1 ) nayasAta ( 2 ) nikSepA cyAra ( 3 ) dravyaguNa paryAya ( 4 ) dravya kSetra kAla bhAva ( 5 ) dravya bhAva ( 6 ) kArya kAraNa (7) nizcaya vyavahAra ( 8 ) upAdAna nimatta ( 9 ) pramANa cyAra (10) sAmAnya vizeSa ( 11 ) guNaguNI ( 12 ) jJaya jJAna jJAnI (13) upanevA, vighnevA, dhruvevA ( 14 ) adhyeya AdhAra ( 15 ) AvirbhAva tirobhAva ( 16 ) gauNatA maukhyattA ( 17 ) utsargopavAda (18) AtmAtIna ( 19 ) dhyAna cyAra ( 20 ) anuyoga cyAra (21) jAgRnAtIna ( 22 ) vyAkhyA nau ( 23 ) pakSa ATha ( 24 ) saptabhaMgI (25) nigoda svarUpa / itidvAra // naya - nikSepoM ke vivecanameM baDe baDe grantha banacuke hai parantu unI granthoM meM vistAra se vivecana honese sAmAnya buddhivAle sugamatA pUrvaka lAbha uThA nahI sakate hai tathA vivaraNAdhika hone se vaha kaNThastha karanemeM Alazya pramAda humalA kara caitanyaki zakti roka dete hai isa vAste khAsa kaMThastha karane ke irAdesehI hamane yaha
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. ( 151 ) saMkSipta sAra likha Apase nivedana karate hai ki isa nayAdikoM kaNThastha kara phIra vivecanavAle graMtha paDho / ( 1 ) nayAdhikAra ( 1 ) naya-vastu ke eka aMza ko gRhana kara vaktavyatA karanA unakoM naya kahate hai jaba vastumeM anaMta ( paryAya ) aMza hai unoMki vaktavyatA karane ke liye nayabhI anaMta honA cAhiye ? jItanA vastu dharma (svabhAva) hai unoMki vyAkhyA karaneko utanAhI naya hai parantu svalpa buddhivAloM ke liye anaMta nayakA jJAnakoM saMkSipta kara sAta naya batalAyA hai / agara naigamAdi ekeka naya se hI ekAMta pakSa grahana kara vastutatvakA nirdeza kare to unoMkoM nayAbhAsa ( mithyAtvI ) kahA jAtA hai kAraNa vastumeM anaMtadharma hai unaka vyAkhyA ekahI nayase saMpuraNa nahI hosakatI hai agara eka naya se eka aMzaki vyAkhyA kareMge to zeSa jo dharma rahe huve hai unakA abhAva hogaa| isI vAste zAstrakAroMkA pharamAna hai ki eka vastumeM ekeka nayaki apekSA se alaga alaga dharmaki alaga alaga vyAkhyA karanAsehI samyak jJAnaki prAptI ho sake unoMkAhI samyagdRSTi kahAjAte haiM. isapara hastI aura sAta aMdhe manuSyakA dRSTAnta - eka grAma ke bAhAra pahale pahalahI eka mahA kAyAvAlA hasti AyAthA una samaya grAmake saba loga hasti dekhanekoM gaye una manuSyoM me sAta andhe manuSya bhIthe / unoMse eka andhe manuSyane hastike dAntAzUlape hAtha lagAke dekhAki hasti mUzala jesA hotA hai dUsarene zuMDhapara hAtha lagAke dekhA ki hasti haDUmAna jesA hotA hai tIsarAne kAMnopara hAtha lagAke dekhAki hasti supaDe jesA hotA hai cothAne udarapara hAtha lagAke dekhAki hasti koTI jesA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (152) zIghrabodha bhAga 3 jo. hotA hai pAMcavAne pairoMpara hAtha lagAke dekhAki hasti stama jesA hotA hai chaTThAne pucchapara hAtha lagAke dekhAki hasti camra jaisA hotA hai sAtavAne kumbhasthalapara hAtha lagAke dekhAki hasti kumbha jesA hai hastikoM dekha grAma ke loga grAmameM gaye aura vaha sAtoM andhe manuSya eka vRkSa nice beThe ApasameM vivAda karane lage apane apane dekhe huve ekeka aMgapara mithyAgraha karane lageM eka dUsaroMko jUThe banane lage itane meM eka sujJa manuSya AyA aura una sAtoM andhe manuSyoMki bAtoM suna bolA ke bhAi tuma ekeka vAtako Agrahase tAMnate ho tabatoM sabake saba jhUTe hoM agara mere kahane mAphIka tu. mane ekeka aMgahastike dekhe hai agara sAtoM janoM sAmIlaho vicAra karoMge to ekekApekSA sAtoM satya ho| andhone kahA kI kese? taba una sujJa vidvAnane kahAkI tumane dekhA vaha hastikA dAntAzUla hai dUsarAne dekhA vaha hastiki zRMDa haiM yAvat sAtavAne dekhA vaha hasti ke puccha hai itanA sunake una andha manuSyoMko jJAna hogayA ki hasti mahA kAyAvAlA hai apane jo dekhA thA vaha hastikA ekeka aMga hai isakA upanaya-vastu eka hasti mAphIka aneka aMza (vibhAga) saMyukta hai unako mAnanevAle eka aMgako mAnake zeSa aM. gakA uccheda karanese andhe manuSyoMke kadAgraha tUlya hote hai agara saMpuraNa aMgoMkoM alaga alagaapekSAse mAnA jAve to sujJa manuvyaki mAphIka hastI ThIkatorapara samaja sakate hai iti. naya ke mUla do bheda hai ( 1 ) dravyAstika naya jo dravyakoM grahana karate hai (2. paryAyAstika naya vastuke paryAyakoM gRhana kre| jismai dravyAstika nayake daza bheda hai yathA nitya dravyAstika. eka dravyAstika, sat dravyAstika, vaktavya dravyAstika, azuddha dravyAstika, anvaya dravyAstika, parama dravyAstika, zuddhadravyA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. ( 193) stika, sattAdravyAstika, parama bhAva dravyAstika / paryAyAstikanayake che bheda hai dravya paryAyAstika, dravyavaJjanaparyAyAstika guNaparyAyAstika, guNavAnaparyAyAstika, svabhAva paryAyAstika, vibhASaparyAyAstikanaya / ina dravyAstika paryAyAstika donoM nayoM ke 700 mAMge hote hai| ___ tarkavAdi zrImAn siddhasenadivAkarajI mahArAja dravyAsti kanaya tIna mAnate hai naigamanaya, saMgrahanaya, vyavahAranaya, aura siddhAntavAdI zrImAn jinabhadragaNI khamAsamaNA dravyAstinaya cyAra mAnate hai naMgamanaya saMgrahanaya vyavahAranaya rUjusUtra naya / apekSAse donoM mahA RSioM kA mAnanA satya hai kAraNa Rju sUtra naya praNAma grahI honese bhAvanikSepA ke andara mAnake use paryAyAstika naya mAnI gaI hai aura RjusUtranaya zuddha upayoga rahita honese / zrI jinabhadragaNI khamAsamaNajIne dravyAstika naya mAnI hai donoM mattakA matalaba eka hI hai. naigama, saMgraha, vyavahAra, aura rUjusUtra, ina cyAra nayako dravyAstika naya kahate hai athavA artha naya kahate hai tathA kriyAnaya bhI kahate hai aura zabda saMbhirUDha aura evaMmUta ina tInoM naya ko paryAyAstika naya kahate hai ina tInoM nayako zabda nayabhI kahate hai ina tInoM nayako jJAna nayabhI kahate hai evaM dravyAstika naya aura paryAyAstika naya donoM ko mIlAnese sAtanaya-yathA naigamanaya. saMgrahanaya vyavahAranaya RjusUtranaya. zabdanaya saMmiruDhanaya. evaMmUtanaya. aba ina sAtoM nayake sAmAnya lakSaNa kahAjAte hai| (1) naigamanaya-jiskA eka gama ( svabhAva ) nahI hai aneka mAna unmAna pramANakara vastuko bastumAne jese sAmAnyamAne vizeSamAne. tInakAlaki vAtamAne. nikSepAcAra mAne. tInoM
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (154) zIghabodha bhAga 3 jo. kAlameM vastukA astitva bhAva mAne jina naigamanaya ke tIna bheda. hai ( 1 ) aMza. (2) Aropa (3) vikalpa / (ka) aMza-vastukA eka aMzakoM grahana kara vastuko vastumAne zeSa nigodIye jIvoMkoM siddha samAna mAne kAraNa nigodIye jIvoM ke ATha rUcaka pradeza+ sadaiva nirmala siddhoM ke mAphIka hai isa vAste eka aMzakoM grahana kara naigamanayavAlA nigodIye jIvoMkobhI siddha hI mAnate hai| tathA caudave ayogI guNasthAnadhAle jIvoM ko saMsArI jIva mAne; kAraNa una jIvoMke abhItaka cAra aghAti karma bAkI hai antara mahurta saMsAra bAkI hai utane aMzakoM grahana kara caudave guNasthAnaka vRti jIvoMko saMsArI mAne yaha naigama nyakA mata hai| (kha) Aropa-Aropake tIna bheda hai (1) bhUta kAlakA Aropa (2) bhaviSya kAlakA Aropa (3) vartamAna kAlakA Aropa jismebhUta kAlakA Aropa jese bhUtakAlameM vastu ho gai hai unako vartamAna kAlameM Aropa karanA. yathA-bhagavAn vIraprabhukA janma caitra zukla 13 ke dina huvA thA unakA Aropa, vartamAna kA. lameM kara paryuSaNa meM janma mahotsava karanA unoMkI mUrti sthApanakara sevA pUjA bhakti karanA tathA anaMte siddha ho gaye hai unoMke nAmakA smaraNa karanA tathA unoMki mUrti sthApana kara pUjana karanA yaha saba bhUtakAlakA vartamAnameM Aropa hai ( 2 ) bhaviSyakAla meM hone vAlokA vartamAna kAlameM Aropa karanA jese zrI panAma ___+ zrI nandIjI sUtrameM kahA hai ki jIvoMke akSara ke ananta meM bhAga meM karma dala nahI lAge yaha hI jIvakA caitanyatA guNa hai agara vahAM bhI karma laga jAve toM jIvakA ajIva ho jAte haiM parantu yaha kabhI huvA nahI aura hogA bhI nahI isa vAste 8 rucaka pradeza sadaiva siddha samAna gInA jAte haiM
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. ( 155) tIrthakara utsapiNI kAlameM hoMge unoMko (ThANAyAMgajI sUtra ke nauve ThANemeM ) tIrthakara samajha unoMkI mUrti sthApanakara sevAbhakti karanA tathA marIcIyAke bhavameM bhAvi tIrthakara samajha bharatamahArAja unako dhandana namaskAra kIyAthA. yaha bhaviSyakAlameM hone vAloMkA vartamAnameM Aropa karanA (3) vartamAna meM vartatI vastukA Aropa jese AcAryopAdhyAya tathA muni mattaMgoMke guNa kIrtana karanA yaha vartamAnakA vartamAname Aropa hai tathA eka vastume tIna kAlakA Aropa jese nArakI devatA jambudvipa merugirI devaloko meM sAsvate caitya-pratimA Adi jojo padArtha tIno kAlameM sAsva te hai unakA bhUtakAlameM the bhaviSyameM raheMge vartamAna me varta raheM he esA vyAkhyAna karanA yaha ekahI padArtha me tInoM kAlakA Aropa ho sakate hai. (ga) vikalpa-vikalpake aneka bheda hai jese jese adhyavasAya utpanna hote hai unako vikalpa kahete hai dravyAstika aura paryAyAstika nayake vikalpa 700 hote hai vaha naya cakra sArAdi graMtha se dekhanA cAhiye, una naigamanayakA mUla do bheda hai ( 1 ) zuddha naigamanaya (2) azuddha naigamanaya jisapara vasati-pAyalI-aura pradezakA dRSThAMta Age likhAjAvegA use dekhanA caahiye| (2) saMgrahanaya-vastuki mUla sattA ko grahana kare jese jIvoM ke asaMkhyAta Atma pradeza meM siddho ki sattA mojuda hai isa vAste sarva jIvo ko siddha sAmAnya mAne aura saMgraha-saMgraha vastuko grahana karanevAle nayakosaMgrahanaya kahate hai yathA 'ege Ayo-page aNAyA' bhAvArtha-jIvAtmA anaMta hai parantu sabajIva sAtakara asaMkhyAta pradezI nirmala hai isI vAste ananta jIvokA saMgraha kara 'ege AyA kahate hai evaM anaMta pudagalAmeM saDana paDaNa vidhvaMsana svabhAva honese 'ege aNAyA' saMgraha naya vALA sAmAnya mAne vizeSa nahI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 156) zIghrabodha bhAga 3 jo. mAne tIna kAlakIvAta mAne nikSepAcAromAne eka zabda meM aneka. . padArtha mAne jese kIsIne kahAko 'vana' to usake andara jItane vRkSa latA phaLa puSpa jalAdi padArtha hai una sabako saMgrala nayavAle ne mAnA tathA kIsI seThane apane anucarakoM kahAkI jAvo tuma dAntaNa lAvA to una saMgraha nayake matavAlA anucarane dAntaNa kAca jala jhArI vastrAdi posAka saba leke AyA-isI mAphIka seThane kahAkI patralikhanA hai kAgada lAvo to una dAsane kAgada kalma davAta dastarI Adi saba le AyA. isa vAste saMgrahanayavAlA eka zabdameM aneka vastu grahana karate hai jiske dAya bheda hai 1) sAmAnya saMgrahanaya 2) vizeSa saMgrahanaya / (3) vyavahAranaya-bAhya dIsatI vastukA vivecana kare kAraNa kI jIsakA jesA bAhya vyavahAra dekhe vesAhI unAkA vyavahAra kare arthAt antaH karaNako nahI mAne jese yaha jIva janmA hai yaha jIva mRtyukAprApta huvA hai jIva karma bandha karate hai jIva sukha duHkha bhogavate hai pudgalokA saMyoga viyoga hote hai isa nimita kAraNase hamArA bhalA burA ho gayA yaha saba vyavahAra nayakA mata hai vyavahAra nayavAlA sAmAnya ke sAtha vizeSamAne nikSepA cyAra mAne tIno kAlakI bAta mAne jese vyavahArameM koyala zyAma, zukaharA, mAmalIyAlAla, haldI pIlI. haMsa supheda parantu nizcaya nayase ina padArtho meM pAMco varNa dogandha pAMca rasa ATha sparza pAve vyavahAra meM gulAba sugandha-mRtyazvAna durgandha suMTha tikta niMba kaThuka AmlAkaSAyata. Amra Abila, sAkara madhura, karavAta karkaza, tA. luvA mRdula, lohAguru, akatUla laghu, pANI zItala, amiuSNa, ghRta snigdha, rAkha RkSa, yaha saba vyavahArameM maukhyatA guNa batalAye parantu nizcaya meM gauNatAmeM saba boloMmeM varNAdi vIsa vIsa bola
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. ( 157 ) mIlate hai / jisa vyavahAranayake do bheda hai (1) zuddha vyavahAranaya (2) azuddha vyavahAranaya / (4) RjusUtranaya - saralatA se bodha honA use RjusUtranaya kahate hai RjusUtranaya bhUta bhaviSyakAla ko nahI mAne mAtra eka vartamAnakAlako hI mAnate hai RjusUtranayavAlA sAmAnya nahI mAne vizeSa mAne. eka vartamAnakAlaki vAta mAne nikSepA eka bhAva mAne. paravastu ko apane liye nirarthaka mAne ' AkAzakusu mavat ' jese kIsIne kahA kI so varSo pahale sUvarNeka varSAda huithI tathA so varSoM ke bAda sUvarNa ki varSAda hogA ? nirarthaka arthAt bhUta bhaviSya meM jo kArya hogA vaha hamAre liye nirarthaka hai yaha naya vartamAnakAla ko mauravya mAnate hai jese eka sAhukAra apane gharameM sAmAyika kara baiThA thA itanemeM eka musAphara Ake una seThake laDake kI oratase puchA kI behana ! tumArA susarAjI kahAM gaye hai ? una auratane uttara dIyA ki mere susarAjI pasArokI dukAMna suMTha haraDe kharIdane koM gaye hai vaha musAphara vahAM jAke talAsa kI parantu seThajI vahAMpara na mIlane se vaha pIchA seThajIke gharapara Ake pucchA to una oratane kahAki mere susarAjI mocIke vahAM jute kharIdanekoM gaye hai isapara vaha musAphara mocIke vahAM jAke talAsa karo vahAMpara seThajI na mIle, taba phIra ke punaH seThajIke gharape Aye itanemeM seThajIke sAmAyikakA kAla hojAne se apani sAmAyika pAra una musApharase vAta kara vidA kiyA phIra apane laDakekI orata se pucchA ki kyoM bahujI meM sAmAyika kara ghara ke andara beThAthA yaha tuma jAnatI thI phIra una musAphara ko khAlI takalIpha kyoM dIthI bahujIne kahA kyoM susarAjI ApakA cita donoM sthAnapara gayAthA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158) zIghrabodha bhAga 3 jo. mA nahI ? seThajIne kahA vAta satya hai merA dIla donoM sthAnapara gayAthA isase yaha pAyA jAtA hai ki seThajI ke laDakekI orata jJAnavanta thI isI mAphIka RjusUtranaya gRhavAsameM beTha hue ke tyAga praNAma honese sAdhu mAne aura sAdhuveza dhAraNa karanevAle muniyoMkA praNAma gRhasthAvAsakA honese une gRhastha mAne / iti ina cyAra nayako dravyAstikanaya kahate hai ina cyAra nayaki samakita tathA dezavrata sarvavrata bhavyAbhavya donoM ko hote hai parantu zuddha upayoga rahIta honese jIvokA kalyANa nahI ho sake ! (5) zabdanaya-zabdanayavAlA zabdapara ArUDha ho sarIkhe zabdoMkA ekahI artha kare zabdanayavAlA sAmAnya nahI mAne. vizeSa mAne vartamAnakAlakI vAta mAne nikSepA eka bhAva mAne vastumeM liMgabheda nahI mAne jese zakendra devendra purendra sUcipati ina sabako ekahI mAne / yaha zandanaya zuddha upayoga ko mAnanevAlA hai| (6) saMbhirUDhanaya-sAmAnya nahI mAne vizeSa mAne varta. mAnakAlakI bAta mAne nikSepA bhAva mAne liMgameM bheda mAne.zabda kA artha bhinna bhinna mAne jese zakranAma kA siMhAsanapara devatoki pariSadAmeM beThe huve ko zakrendra mAne. devatomeM beThA huvA insApha kara apani AjJA mAnya karAve use devendra mAneM hAtha meM vana le devatoM ke purako vidAre use purendra mAne. apsarAghoMke mahalomeM nATakAdi pAMco indriyoM ke sukha bhogavatAko sacIpatI mAna. saMbhirUDhavAlA eka aMza unI vastuko vastu mAne arthAt no aMza uNA hai vaha bhI pragaTa honevAle hai use saMbhirUDha kahA mAte hai| (7) evaMbhUta nayavAlA-sAmAnya nahI mAne vizeSa mAne
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ naya adhikAra. ( 159 ) vartamAna kAlakI bAta mAne nikSepA ekabhAva mAne saMpuraNa vastu ko vastu mAne eka aMzabhI kama hoM to evaMbhUta nayavAlA vastu ko astu mAne / zakAdi apane apane kAryameM upayoga se yukta kAryako kArya mAne / ina sAtoM nayapara anuyoga dvAra meM tIna dRSTAnta isI mAphIka hai / (1) vastikA (2) pAyalIkA (3) pradezakA | sAmAnya naigamanayavAle ko vizeSa naigamanayavAlA pucchatA hai ki Apa kahaipara nivAsa karate hai ? sAmAnya nayavAlA bolA ki meM lokameM rahatA huM. vizeSa - loka tIna prakArakA hai adholoka urdhvaloka tIryag loga hai Apa kIsa lokame rahate hai ? sAmAnya - me tIrya galagame rahatA hu~ / vizeSa - tIcchalogame dvipa bahuta tuma konase dvipameM -rahate ho ? sAmAnya - meM jambudvipa meM nAmakA dvipameM rahatA hUM. -- vi - jambudvimeM kSetra bahuta hai tuma konase kSetrameM rahate ho ? sA- - me bharatakSetra nAmaka kSetrame rahatA hUM. vi0- bharata kSetra dakSiNa uttara do hai Apa konase bharatame rahate ho ? sA - meM dakSiNa bharatakSetra meM rahatA hUM. vi-dakSiNa bharatameM tIna khaMDa hai tuma konase khaMDa meM rahate ho ? sA - meM madhyakhaMDame rahatA hUM. vi - madhyakhaMDa me deza bahuta hai tuma konasA dezame rahate hI ? sA- meM mAgadha dezame rahatA hUM.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (160) zIghrabodha bhAga 3 jo. vi-mAgadha dezame nagara bahuta hai tuma konasA nagarame rahate hai? sA-meM pADalIpura nagarameM nivAsa karatA huM. vi0-pADalIpurameM to pADA ( mohalA ) bahuta hai tuma0 sA0-meM devadatta brAhmaNake pADAmeM rahatA hu / vi0-vahAM to ghara bahuta hai tuma kahAM rahate ho| sA-meM mere gharameM rahatA hUM-yahAMtaka naigama naya hai| . saMgrahanayavAlA bolAke gharatoM bahuta vaDA hai ese kahoM ki meM mere saMstArAke andara rahatA hu~ / vyavahAranaya vAlA bolAki saMstArA bahuta baDhA hai ese kaho ki meM mere zarIra meM rahatA hu. rUjusUtravAlA bolAkI zarIra meM hADa, mAMsa, raudra, carabI bahuta hai esA kaho ki me mere pariNAma vRtimeM rahatA hu| zabdanayavAlA bolAkI pariNAma praNamana hai unameM sUkSamabAdara jIvoMke zarIra Adi avaggahA hai vAste esA kaho ki meM mere guNoMme rahatA hu| saMbhirUDhanayavAlA bolA ki meM merA jJAnadarzana ke andara rhtaahu| evaMbhUtanayavAlA bolA kI me mere adhyAtma sattAmeM ramaNatA karatA hu| isI mAkIka pAyalIkA dRSTAnta jese koi sutradhAra hAthameM kulhADA le pAyalIke liye jaMgalameM kASTa lenekoM jA rahAthA ita. nemeM vizeSa naigamanaya vAlA bolAki bhAi sAhiba Apa kahAM jAte ho jaba sAmAnya naigamanayavAlA bolA ki meM pAyalI lenekoM jAtAhu. kASTa kATate samaya pucchane para bhI kahA ki meM pAyalI kATatA hu| gharapara kASTa leke AyA una samaya pucchanepara bhI kahA ki meM pAyalI lAyA huM yaha naigamanayakA vacana hai saMgrahanaya sAmagrI taiyAra karanese sattArupa pAyalI maanii| vyavahAranaya
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. ( 161 ) pAyalI taiyAra karanepara pAyalI mAnI / rUjusUtranaya pariNAma grAhI honese dhAnya bharane para pAyalI mAne / zabdanaya pAyalI ke upayoga arthAt dhAnya bhara ke unaki gaNItI lagAne se pAyalI mAnI / saMbhirUDhanaya pAyalI ke upayogako pAyalI mAnI / evaM mUtanaya - sarva duniyA une maMjUra karane para pAyalI mAnI iti / pradezakA dRSTAnta - naigamanayavAlA kahatA hai ki pradeza che prakArake hai yathA-dharmAstikAyakA pradeza, adharmAstikAyakA pradeza, AkAzAstikAyakA pradeza, jIvAstikAyakA pradeza, pudgalAstikAya ke skandhakA pradeza, tassa dezakA pradeza, isa naigamanaya vAlAse maMgrahanayavAlA bolAki esA mata kaho kyoM ki jo dezakA pradeza kahA hai vahAM toM deza skandhakA hI hai| vAste pradeza bhI skandhakA huvA tumArA kahane para dRSTAnta jese kIsI sAhukArakA dAsane apane mAlaka ke liye eka khara mUlya kharIda kIyA taba sAhukArane kahA ki yaha dAza bhI merA ora khara bhI merA hai isa nyAyase dAza aura khara donoM sAhukArakA hI huvA isI mAphIka skandhakA pradeza ora dezakA pradeza donoM pudgala dravyakA hI huvA isa vAste kaho ki pAMca prakArake pradeza hai yathA-dharmAstikAyakA pradeza0 adharma0 pradeza- AkAza0 pradeza, jIvapradeza, skandha pradeza, ina saMgrahanayavAle ne pAMca pradezamAnA isa para vyavahAranayavAlA bolA ki pAMca pradeza mata kaho ? kyoM ki pAMca goTIle puruSoM ke pAsa dravya hai vaha cAndI suvarNa dhana dhAnya to esA eka goTIle ke andara cyAroM dhanakA samAveza ho zakegeM isa vAste kaho ke pAMca prakArake pradeza hai yathA dharmAstikAyakA pradeza yAvat skandha pradeza ila mAphIka vyavahAranayavAlA bolane para RjusUtranayavAlA bolA ki esA mata kaho ki pAMca prakAra 11
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 162) zIghabodha bhAga 3 jo. ke pradeza hai kAraNa esA kahanese yaha zaMkA hogI ki vaha pAMcoM pradeza dharmAstikAyakA hogaa| yAvat pAMcoM pradeza 'skandhake hoMge ese 25 pradezoMkI saMbhAvanA hogI. isa vAste esA kaho ki syiAt dharmAstikAyakA pradeza yAvat syAt skandhakA pradeza hai| isa para zabdanayavAlA bolA ki esA mata kahoM kAraNa etA kahanese yaha zaMkA hogI ki syAt dharmAstikAyakA pradeza hai vaha syAt adharmAstikAyakA pradeza bhI ho sakegeM isI mAphoka pAMcoM pradezoMke ApasameM anavasthita bhAvanA ho jAyagI isa vAste esA kaho ki syAt dharmAstikAyakA pradeza so dharmAstikAyakA pradeza hai evaM yAvat syAt skandha pradeza so skandhakA hI pradeza hai| isI mAphIka zabdanayavAlA ke kahane para saMbhirUDhanayavAlA bolA ki esA mata kaho yahAMpara do samAsa hai tatpuruSa aura karmadhAraya jotatpuruSase kaho to alaga alaga kaho aura karmadhArase kaho to vizeSa kaho kAraNa jahAM :dharmAstikAyakA eka pradeza hai vahAM jIva pudgalake anaMta pradeza hai vaha saba apani apani kriyA karate hai eka dusare ke sAtha mIlate nahI hai isa para evaM bhUtavAlA bolA ki tuma ese mata kaho kAraNa tuma jo jo dharmAstikAyAdi padArtha kahate ho vaha deza pradeza svarUpa he ho nahI. deza hai vaha bhI kIsIkA pradeza he vaha bhI kosIke eka samaya meM skandha deza pradezakI vyAkhyA ho hI nahI saktI hai vastu bhAva abheda hai agara eka samaya dharmadravya ki vyAkhyA karoge to zeSa deza pradezAdi zabda nirarthaka ho jAyageM to esA karate hI kyo ho eka hI abheda bhAva rakho iti / / jIvapara sAta naya-naigamanaya, jIva zabdakoM hI jIva mAne. saMgrahanaya sattAmeM asaMkhyAna pradezI AtmAko jIva mAneM isane ajIvAtmAkoM jIva nahI mAnA, vyavahAranaya tasa thAvara ke bheda
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAdhikAra. (163 ) kara jIva mAne, RjusUtranaya pariNAmagrAhI honese sukha duHkha vedate huve jIvoMkoM jIva mAne isane asaMjJIkoM nahI mAne, zabda. naya mAyaka guNavAleko jIva mAnA, saMbhirUDhanayavAlA kevalajJAnakoM jIva mAnA, evaMmUtanaya siddhoMko jIva maanaa| ___sAmAyika para sAta naya. naigamanayavAlA, sAmAyika ke pariNAma karanevAloMko sAmAyika mAne. saMgrahanayavAlA sAmAyikake upakaraNa caravalo, mukhavastrIkAdi grahana karanese sAmAyika mAne. vyavahAranayavAlA sAmAyika daMDaka ucAraNa karanese sAmAyika mAne. ajusUtranayavAlA 48 minITa samatA pariNAma rahanese sAmAyika mAne. zabdanaya antAnubandhI coka ora mithyAtvAdi mohanikA kSaya honese sAmAyika mAne. saMbhirUDha nayavAlA rAgadveSakA mUlase nAza honepara vItarAgakoM sAmAyika mAne. evaMbhUtanaya saMsArase pAra honA ( siddhAvasthA ) koM sAmAyika mAne. dharma upara sAta naya. naigamanaya dharmazabdako dharma mAne, isane sarva dharmavAloMko dharma mAnA. saMgrahanaya kulAcArakoM dharma mAnA. isane adharmakoM dharma nahI mAnate huve nItiko dharma mAnA. vyavahAranayavAlA punyaki karaNIkoM dharma mAnA. bhRjusUtranayavAlA anityabhAvanAko dharma mAnA isma samyagdRSTimizyAdRSTi donoMko grahana kIyA. zabdanayavAlA kSAyikabhAvakoM dharma mAne. saMbhirUDha kevalIyoMko dharma mAne. evaMbhUtanaya saMpuraNa dharma pragaTa hone para siddhoMkoM hI dharma maane| bANa para sAta naya. kIsI manuSyake bANa lagA taba naigamanayavAlA bANakA doSa samajhA. saMgrahanayavAlA sattAkoM grahana kara bANa phekanekAlAkA doSa samajhA. vyavahAranayavAlA gRhagocarakA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. doSa samajhA. RjusUtranayavAlA apane karmoMkA doSa samajhA. zabda nayavAlA karmoMke kartA apane jIvakA doSa samajhA, saMbhirUDhanayavAlAne bhavitavyatA yAne jJAnIyoMne anaMtakAla pahale yaha hI bhAva dekha rakhAthA evaMbhUta kahatA hai ki jIvakoM toM sukha duHkha hai hI nahI. jIvatoM Anandaghana hai / rAjA upara sAta naya. naigamanayavAlA kosIke hAtho pago meM rAjacinha rekhA tIla masAdi cihna dekhake rAjA mAne. saMgrahanaya : vAlA rAjakulameM utpanna huvA buddhi, viveka, zauryatAdi dekha rAjA mAne. vyavahAranayavAlA yuvarAja padavAlekoM rAjA mAne. RjusUtranayavAle rAjakArya meM pravRttanese rAjA mAne. zabdanayavAlA siMhAsanapara ArUDha honepara rAjA mAne, saMbhirUDhanayavAlA rAja avasthAkI paryAya pravRttanarUpa kArya karate huveko rAjA mAne. evaMbhUtanaya upayoga sahita rAja bhogavatoM duniyoM sarva maMjura kare, rAjAkI AjJA pAlana kare, una samaya rAjA mAne. isI mAphIka sarva padArthoMpara sAta sAta naya lagA lenA iti nayadvAra / ( 2 ) nakSepAdhikAra. eka vastu meM jese naya anaMta hai isI mAphIka nikSepA bhI anaMta hai kahA hai ki-" jaM jattha jANejA, nikkhevA nikkheSaNa Thave; jaM jattha na jANeja, cattArI nikkhevaNa Thave." bhAvArtha- jahAM padArtha ke vyAkhyAna meM jItane nikSepa lagA sake utane ho nikSepa se una padArthakA vyAkhyAna karanA cAhiye kAraNa vastumeM anaMta dharma hai vaha nikSepoM dvArA hI pragaTa ho sake / parantu svalpa buddhivAle aat agara jyAdA nikSepa nahIM kara sake; tathApi cyAra nikSepoM ke sAtha una vastukA vivaraNa avazya karanA cAhiye / prazna ) jaba nayase hI vastukA jJAna ho sakate hai to phIra nikSepe ki kyA
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikSepAdhikAra. ( 165 ) jarUrata hai ? nikSapAdvAre vastukA svarUpakoM jAnanA yaha sAmAnya pakSa hai aura nayadvArA jAnanA yaha vizeSa pakSa hai| kAraNa naya hai so bhI nikSepaka apekSA rakhate hai, nayaki apekSA nikSepA sthUla hai aura nikSepaka apekSA naya sUkSama hai anyApekSA nikSepe he so pratyakSa jJAna hai aura naya he so parokSa jJAna hai isa vAste vastutatva grahaNa karaneke andara nikSepa jJAnaki paramAvazyaktA hai. ni. kSepoMke mUla bheda cyAra hai yathA- - nAma nikSepa, sthApanAnikSepa, dravyanikSepa aura bhAvanikSepa / - ( 1 ) nAmanikSepA - jese jIva ajIva vastukA amuka nAma rakha dIyA phIra usI nAma se bolAnepara una vastukA jJAna ho una nAma nikSepAkA tIna bheda hai. (1) yathArtha nAma, (2) ayathArtha nAma, (3) aura arthazunya nAma jisme / yathArthanAma - jese jIvakA nAma jIva, AtmA, haMsa, paramAtmA, saccidAnaMda, Anandaghana, sadAnanda, pUrNAnanda, nijJAnanda, jJAnAnanda, brahma, zAzvata, siddha, akSaya, amUrtti ityAdi. ayathArthanAma- jIvakA nAma hemo, permo, mUlo, motI, mANaka, lAla, candra, sUrya, zArdulasiMha, pRthvIpati, nAgacandra ityAdi. arthazUnyanAma - jese hAMsI, khAMsI, chIMka, ubhAsI, mRdaMga, tAla, satAra Adi 49 jAtike vArjitra yaha sarva arthazUnya nAma hai inase artha kuccha bhI nahI nikalate hai / iti nAmanikSepa. ( 2 ) sthApanA nikSepakA- jIva anISa kIsI prakAra ke padArthaki sthApanA karanA use sthApanA nikSepA kahate hai. jiske do bheda hai ( 1 ) sadbhAva sthApanA ( 2 ) asadbhAva sthApanA jisame sadbhAva sthApanAke aneka bheda hai jese arihantokA nAma
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (166) zIghrabodha bhAga 3 jo. aura arihantoMki sthApanA (mUrti ) siddhoMkA nAma aura si. DoMki sthApanA evaM AcAryopAdhyAya sAdhu, jJAna, darzana, cAritra ityAdi jesA guNa padArtha meM hai vaise guNayukta sthApanA karanA use satyabhASa sthApanA kahate hai aura asatyabhAva sthApanA jese gola patthara rakhake bherUki sthApanA tathA pAMca sAta patthara rakha zItalAmAtAki sthApanA karanI isameM bherU aura zItalAkA AkAra tau nahI hai parantu nAmake sAtha kalpanA devakI kara sthApanA karI hai. isa vAste hI sujJa jana sthApanA devakI AzAtanA TAlate hai jisa rItIse AzAtanA kA pApa lagatA hai isI mAphIka bhakti karanekA phala bhI hote hai usa sthApanAkA daza bheda hai (sUtra anuyogdvaar| (1) kaThakammevA -kASTaki sthApanAjeseAcAryAdiki pratimA. (2) pottha kammevA-pustaka Adi rakhake sthApanA karanA. (3) citta kammevA-citrAdikarake sthApanA karanA. (4) leppa kammevA-lepa yAne maTTI Adike lepase / / (5) veDImmevA-puSpoMke bITase bITakoM mIlAke sthA0 // (6) guMthImmevA-cIDho pramuka ko prathItha karanA / (7) purimmevA-suvarNa cAndI pItalAdi varatakA kAma. (8) saMghAimmevA-bahuta vastu ekatra kara sthApanA. (9) akheivA-candrAkAra samudra ke akSaki sthApanA. (10) barADavA-saMskha koDI Adi kI sthApanA. . evaM daza prakAra kI sadbhAva sthApanA aura dazaprakArakI asadabhAva sthApanA evaM 20 ekeka prakAra kI sthApanA evaM vIsa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikSepAdhikAra. ( 167 ) aneka prakAra ki sthApanA sarva mIla sthApanA ke 40 bheda hote hai. inake atirikta anya prakAra se bhI sthApanA hotI hai. prazna- nAma aura sthApanA meM kyA bheda vizeSa hai ? uttara-nAma yAvatkAla yAne cIrakAla taka rahatA hai aura sthApanA svalpakAla rahatI hai athavA nAma nikSepAka niSpat sthApanA nikSepA - vizeSa jJAnakA kAraNa hai jaise loka kA nAma lenA aura loka ki sthApanA ( nakazA ) dekhanA. arihaMtoMkAM nAma lenA aura arihantoMki mUrtti koM dekhanA. jambudvipakA nAma lenA aura nakazA dekhanA. saMsthAna dizA bhAMgA ityAdi aneka pathArtha hai ki jinakA nAma lene ki niSpata sthApanA ( nakazA ) dekhane se vizeSa jJAna ho sakate hai iti sthApanA nikSepa / (3) dravya nikSepA - bhAva zUnya vastu ko dravya kahate hai jIsa vastu bhUtakAla meM bhAvaguNa thA tathA bhaviSya meM bhAvaguNa pragaTa honevAlA hai use dravya kahA jAtA hai jaise bhutakAla meM tIrtha kara nAma karma upArjana kiyA hai vahAMse lagAke jahAMtaka kevala jJAna utpanna na huve 34 atizaya paiMtIsa vANi guNa aSTa mahA pratihAra prApta na huve vahAM taka dravya tIrthakara kahA jAtA hai tathA tIrthakara mokSa padhAragaye ke bAda unakA nAma lenA vaha siddhoM kA bhAva nikSepA hai parantu arihantoMkA dravya nikSepA he ghaha bhUta bhaviSya kAlake arihanta vandanIya pUjanIya hai una dravya ni. kSepAke do bheda hai (1) Agamase (2) noAgamase jisame Agamase dravya nikSepA jo AgamoM kA artha upayoga zUnyatA se kare jisa - para Avazyaka kA dRSTAnta yathA koI manuSya Avazyaka sUtra kA adhyayana kiyA hai. jaise -
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (168) zIghabodha bhAga 3 jo. parda sikkhita-pada padArtha acchI taraphase paDhA ho. Thita-vAcanAdi svAdhyAyameM sthira kIyA huvA ho. jitaM--paDhA huvA jJAnako mUlanA nahI. sAraNA vAraNA dhAraNAse askhalita. mitaM-pada akSara barAbara yAda rakhanA parijitaM-kramotkrama yAda rakhanA. nAmasamaM-paDhA huvA jJAna ko sva nAmavat yAda rakhanA. ghosa samaM-udAtta anudAtta svara vyaJjana saMyuka. ahINa akkharaM-akSara pada hInatA rahIta ho. aNAJcaakkharaM-akSara pada adhika bhI na bole. avvAddha akkharaM-ulaTa pulaTa akSara rahita. akkhaliyaM-akhilata paNase bolanA. amiliya akkharaM-virAmAdi saMyukta bolanA. avaJcAmeliyaM-punarUktI Adi doSarahita bolanA. paDi punnaM-aSTasthAnoccAraNasaMyukta. kaMThoTThavipamukkaM-bAlaka kI mAphIka aspaSTatA na bole| guruvAyaNovagayaM-guru mukhase vAcanA lI ho usa mAphIka seNaM tattha vAyaNAe-sUtrArtha kI yAcanA karanA. pucchaNAe-zaMkA honepara prazna kA pucchanA pariaThThaNAe-paDhA huvA jJAnaki AvRtti karanA. dhammakAhAe-uccasthara se dharmakathAkA kahanA. itani zuddhatAke sAtha Avazyaka karanevAlA honepara bhI "noaNupehAe" nIsa likhane paDhane vAcane ke andara jInoMkA anuprekSA (upayoga) nahI hai una sabako dravya nikSepA meM mAnA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikSepAdhikAra. ( 169). gayA hai arthAt jo kAma kara rahA hai una kAma ko nahI jAnatA hai tathA unake matalaba ko nahI jAnatA hai vaha saba dravyakArya hai iti Agamase dravya nikSepA. noAgamase dravya nikSepA ke tIna bheda hai (1) jANagazarIra (2) bhaviya zarIra (3) jANaga zarIra, bhaviya zarIra vitirakta / jismeM jANagazarIra jese koi zrAvaka kAladharma prApta huvA unakA zarIra kA canha cakra dekha kIsIne kahA ki yaha zrAvaka Avazyaka jAnatA thA-karatA thA-jese kIsI ghata ke ghaDA ko dekha kahAki yaha ghRtakA ghaDA thA tathA madhukA ghaDA thaa| dUsarA bhAviya zarIra jese kIsI zrAvaka ke vahAM putra janmA unakA zarIrAdi cinha dekha kIsI sujJane kahA ki yaha baccA Avazyaka paDhegekarege jese ghaTa dekha kahAkI yaha ghaTa ghRtakA hogA yaha ghaTa madhukA hogaa| tIsarA jANaga zarIra bhaviya zarIrase vitiraktake tIna bheda hai laukIka dravyAvazyaka, lokottara dravyAvazyaka, kupravacana dravya Avazyaka / laukIka dravyAvazyaka jo loka pratidina Avazya karane yogya kriyA karate hai jese rAja rAjezvara yugarAjA talavara mAMDavI kauTumbI seTha senApati sArthavAha ityAdi prAtaH uTha snAna majana kara kezara candana ke tIlaka lagAke rAjasabhAma nAve ityAdi avazya karane yogya kArya kare use laukIka dravyAvazyaka kahate hai aura lokottara dravyAvazyaka jese.. je ime samaNaguNamukka jogI-lokameM guNarahIta sAdhu. chakkAya niraNNu kampA-chekAyA ke jIvoMkI anukampa rahita. hayAivaudaMmA-vigara lagAmake azvakI mAphIka. gayAiva niraMkusA-niraMkUza hastiki mAphIka. ghaThA-zarIra panAvikoM vAravAra dhove dhovAve /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 170) zIghabodha bhAga 3 jo. maThA-zarIrako telAdikase mAlisapITI kare. tupuThA-nAgarabelI ke pAnoMse hoThe ko lAla banA rakhe. paMTUra paTTa pAuraNA-ujvala supeda vastrI colapaTTA phne| jiNANamaNANAe-jinAjJAke bhaMgakoM krnevaale| sacchaMda vihArIuNa-apane chaMde mAphIka calanevAlA / ubhaokAlaM Avassayassa uvadaMti " aNa upaogadavya" donoMbakhta Avazyaka karane para bhI " upayoga" na honese dravya. Avazyaka kahate hai iti. kupraSacana dravyAvazyaka jese cakacIrIyA carmakhaMDA daMDadhArI phalAhArI tApasAdi prAta: samaya snAna bhajana kara deva sabhAmeM indrabhuvanameM arthAt apane apane mAne huve devasthAnameM jAke upayoga zUnya kriyA kare use kupravacana dravyAvazyaka kahate hai / iti drvynikssepaa| (4) bhAvanikSepA-jIsa vastukA pratipAdana kara rahe ho unI vastumeM apanA saMpuraNa guNa pragaTa ho gayA ho use bhAva nikSepa kahate hai jese arihantokA bhAva nikSepA kevalajJAna darzana saMyukta samavasaraName virAjamAnakoM bhAva nikSepa kahate hai una bhAvanikSepa ke do bheda hai (1) Agamase (2) no Agamase / jisme Agamase AgamoMkA artha upayoga saMyakta "uvaogo bhAvo" dusarAno Agama bhAvAvazyaka ke tIna bheda hai (1) laukIka bhAvAzyaka (2) lokottara bhAvAvazyaka ( 3 ) kupraSacana bhAvAvazyaka / laukIka bhASAvazyaka jese rAja rAjezvara yugarAjA talavara mADambI kauTumbI seTha sainApati Adi prAtaH samaya snAna majana tIlaka chApA kara apane apane mAne huve devoMkoM bhAva sahita
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikSepAdhikAra. ( 171 ) namaskAra kara zubhe mahAbhArata, dopaharakoM rAmAyaNa sune use laukIka bhAvAzyaka kahate hai. lokottara bhAvAvazyaka jese sAdhu sAdhvi zrAvaka zrAvikAo tahamanne tahacitte tahalezyA tahaadhyavasAya upayoga saMyukta Avazyaka donoMvakhta pratikramaNAdi nitya karma kare use lokotara bhAvAvazyaka kahate hai / kupravacana bhAvAvazyaka jese cakacIrIyAM carmakhaMDA daMDadhArA phalAhArA tapasAdi prAtaH samaya snAna majjana kara gopIcandana ke tIlaka kara apane mAne huve nAga yakSa bhUtAdi ke devAlaya meM bhAvasahita ukAra zabdAdise deva stuti kara bhojana kare use kupravacana bhAvAvazyaka kahate hai iti bhAvanikSepa | kasI prakAra ke padArtha kA svarUpa jAnanA ho unoMko pahale cyAroM nikSepAokA jJAna hAMsala karanA cAhiye / jaise arihantoMke cyAra nikSepe - nAma arihanta so nAma nikSepA-sthApana arihanta - arihantoMki mUrti dravyArihaMta tIrthakara nAma gautra bandhA una samaya se kevalajJAna na ho vahAM taka - bhAva arihanta samavasaraNa meM virAjamAna ho| isI mAphIka jIvapara cyAra nikSepA - nAma jIva so nAma nikSepA, sthApanA jIva-jIvaki mUrti yAne narakakI sthApanA evaM tIrthaca manuSya- deva tathA siddhoMke jIva ho to siddhoMki mUrti tathA siddha esA akSara likhanA, jIva-jIvapaNAkA upayoga zunya tathA siddhoMkA jIva ho toM jahAMtaka caudavAM guNa sthAna vRtti jIva ho vaha dravya siddha hai / bhAva jIva jIvapaNAkA jJAna ho use bhAva jIva kahate hai dravya - isI mAphIka ajIva padArthoMpara bhI cyAra pyAra nikSepa lagAlenA jaise nAma dharmAstikAya so nAma nikSepA hai dharmAsti
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 172 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. kAyakA saMsthAnaki sthApanA karanA tathA dharmAstikAya esA akSara likhanA so sthApanA nikSepA hai jahAM dharmAstikAya hamAre kAmameM nahIM Ati hoM vaha dravya dharmAstikAya dravya nikSepa hai jahAM hamAre calana meM sahAyatA karatI ho use bhAvanikSepa bhAva dharmAstikAya hai isI mAphIka jItane jIvAjIva padArtha hai una saba para cyAra cyAra nikSepA uttarAdenA iti nikSepa dvAra / (3) dravya - guNa - paryAyadvAradravya-dharmAstikAya dravya, adharma dravya, AkAza dravya, jIvadravya paudgala dravya-kAladravya ina che dravyakAguNa alaga alaga hai jaise calata guNa sthira guNa avagAhana guNaupayoga guNamIlana pUraNaguNa, vartanaguNa, yaha SaT dravyake guNa hai ina Sadravya ke andara jo aguru laghu paryAya hai vaha samaya samaya meM uspAta vyaya huvA karatI hai dRSTAnta jese dravya eka laDDu hai unakA guNa madhuratA aura paryAya madhuratA meM nyUnAdhika honA. jese dravya jIva guNa jJAnAdi- paryAya aguru laghu tathA paryAyake do bheda hai (1) karma bhAvI, ( 2 ) Atma bhAvI - jisame karma bhAvI jo narakAdi cyAra yati kejIva aSTakarma pAza meM bhramana karate sukha duHkhakI paryAyakA anubhava kare aura AtmabhAvI jo jJAnadarzana cAritrakoM jelA jesA sAdhana kArana mIlatA rahe vesI vesI paryAya ki vRddhi hotI rahai / ( 4 ) dravya kSetra kAla bhAva dvAra - dravya jIvA jIva dravyakSetra AkAza pradeza, kAla samayAvalikA yAvat kAla-cakra-bhAva varNa gandha rasa sparza-jaise meru parvata dravyase meru hai kSetrase lakSa yojanakA kSetra avagAhA rakhA hai. kAlase Adi aMta rahita hai bhAva se anaMtavarNa paryaSa evaM gandha rasa sparza paryava anaMta hai dusarA TAnta dravya se eka jIva kSetrase asaMkhyAta pradezI kAlase Adi
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyakSetrakAlabhAva. ( 173 ) anta rahAta bhAvase jJAnadarzana cAritra saMyukta ityAdi saba padA. para dravyakSetra kAla bhAva lagA lenA. ina cyAroMme sarva stoka kAla hai unase kSetra asaMkhyAta guNA hai kAraNa eka sUcIke nice jitane AkAza Aye hai unako ekeka samaya meM ekeka AkAzapradeza nikAle to asaMkhyAta sarpiNI utsarpiNI vyatita ho jAve. unase dravya anaMta guNe hai kAraNa ekeka AkAza pradezapara anaMte anante dravya hai unoMse bhAva anaMta guNe hai kAraNa ekeka dravya meM paryAya anaMta guNI hai / jese koi manuSya apane gharase mandirajI AyA jisme sarva stoka kAla sparza kIyA hai unoMse kSetra sparza asaM. khyAta guNe kIyA unoMse dravyasparza anaMta guNe kIyA unoMse bhAva sparza anaMtaguNa kIyA / bhAvanA upara likhI mAphIka smjhnaa| (5) dravya-bhAva-dravya he soM bhAvakoM pragaTa karane meM sahAyatA bhUta hai. dravya jIva amara sAsvatA hai bhAvase jIva asA. svatA hai. dravyase loka sAsvatA hai bhAvase loka asAsvatA hai dravyase nArakI sAsvatI. bhAvase asAsvatI. arthAt dravya hai so mUla vastu hai vaha sadaiva sAsvatI hai bhAva vastuki paryAya hai vaha asAsvatI hai jese kIsI bhramara ne eka kASTako korA usameM sva. bhAvase / ka) kA AkAra bana gayA vaha (ka) bhramarake liye dravya ( ka ) hai aura unI ( ka ) ko kIsI paMDita dekha una (ka) ki paryAya ko pecchAna ke kahA ki vaha ka ) hai bhramara ke liye vaha dravya ' ka ) hai ora una paMDita ke liye bhAva (ka) hai| 6 kAraNa kArya-kAraNa hai so kArya ko pragaTa karanevAlA hai vigara kAraNa kArya bana nahI saktA hai| jese kuMbhakAra ghaTa banAnA cAhe to daMDa cakrAdi ko sahAyatA avazya honA cAhiye jese kisI sAhukAra ko ratnadvipa jAnA hai rahastAme samudra A gayA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 174 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. 1 jaba naukA ki AvazyaktA rahatI hai ratnadvipa jAnA yaha kArya haiM / aura ratnadvipa meM pahuMcane ke liye naukA meM beThanA vaha naukA kAraNa hai / kIsI jIva ko mokSa jAnA hai unake liye dAna zIla tapa bhAva pUjA prabhAvanA svAmi vAtsalya saMyama dhyAna jJAna mauna ityAdi saba kAraNa hai ina kAraNose kAryakI siddhi ho mokSameM jA sake hai| kAraNa kArya ke cyAra bhAMgA hote hai / (ka) kArya zuddha kAraNa azuddha- jese subuddhi pradhAna-durgandha pANI khAise lAke unoMko vizuddha banA jayazatru rAjAko prativandha kiyA una kAraNameM yadyapi anaMte jIvoMki hiMsA huI parantu kArya vizuddha thA ki pradhAnakA irAdA rAjAkopratibodha denekA thA. (kha) kArya azuddha haiM aura kAraNa zuddha jese jamAlI anagAra ne kaSTa kriyA tapAdi bahuta hI ucca koTI kA kiyA thA parantu apanA kadAgraha ko satya banAne kA kArya azuddha thA Akhira ninhavoM kI paMkti meM dAkhala huvA | (ga) kAraNa zuddha ora kArya bhI zuddha jese guru gautama svAmi Adi munivarga tathA AnandAdi zrAvakavarga ina mahAnubhAvoM kA kAraNa tapa saMyama pUjA prabhAvanA Adi kAraNa bhI zuddha aura vItarAga devoMkI AjJA ArAdhana rUpakArya bhI zuddha thA. (gha) kAraNa azuddha ora kArya bhI azuddha jese jIne kI kriyAdi pravRti bhI azuddha hai kAraNa yajJa homa Rtu dAnAdi bhava vRddhaka kriyA bhI azuddha aura isa loka para loka ke sukho ff abhilASA rUpa kArya bhI azuddha hai isa vAste zAstra kAroMne kAraNa ko maurUyamAnA hai 1 (7) nizcaya vyavahAra-vyavahAra hai so nizcaya ko pragaTa karanevAlA hai jinazAsana meM vyavahArakoM balavAna mAnA hai karaNa
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdAna nimatta. ( 175) pahalA vyavahAra hogA to phIra nizcaya bhI kabhI A jaayeNge| jese nizcayameM jIva amara hai vyavahAra meM jIva mare janme, nizcayameM karmoMkA kartA karma hai vyavahArameM kahekA kartA jIva hai, nizcaya meM jIva avyAbAdha guNoMkA bhoktA hai vyavahAra meM jIva sukhaduHkha kA bhoktA hai nizcayameM pANI cave. vyavahAra meM ghara cave. nizcayameM Apa jAve. vya0 grAma Ave. ni. bela cAle. vya. gADI cAle. nika pANI paDe. vya0 panAlapaDe ityAdi aneka dRSTAntoMse nizcaya vyavahArako samajanA cAhiye. nizcaya ki zraddhanA aura vyavahAra ki pravRti rakhanA zAstrakAroM ki AjJA hai / (8) upAdAna nimatta-nimatta hai so upAdAna kA sAdhaka bAdhaka hai jese zuddha nimatta mIlanese upAdAnakA sAdhaka hai azuddha nimatta mIlanA upAdAnakA bAdhaka hai| jese upAdAMna mAtAke nimatta pitAko putraki prAptI hui-upAdAMna gaukoM nimatta gopAlako dudha kI prAptI hui / upAdAMna dudha nimatta khaTAi dahIkI prAptI hui / upAdAMna dahIkA nimatta bhIlone kA ghRtaki prAptI hui. upAdAna gurukA nimatta suzIla ziSya ko jJAnaki prAptI hui. upAdAMna bhavya jIvakoM nimatta jJAnadarzana cAritra tapa dhyAna mauna pUjA prabhAvanAdikA jInase mokSakI prAptI huI (9) pramANa cyAra--pratyakSa pramANa, Agama pramANa, anumAna pramANa opamA pramANa jisme pratyakSa pramANa ke do bheda hai (2) indriya pratyakSa pramANa (2) no indriya pratyakSa pramANa, indriya pratyakSa pramANa ke pAMca bheda hai zrotraMndriya pratyakSa pramANa, cakSu indriya pratyakSa pramANa, ghrANendriya pratyakSa pramANa, rasendriya pratyakSa pramANa, sparzendriya pratyakSa pramANa, / no indriya pratyakSa pramANa ke do bheda (1) dezase 2 srvse| jisme dezasekA do bheda avadhijJAna pratyakSa pramANa, manaHparyava jJAna pratyakSa pramANa, savasekA eka bheda
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176) zIghrabodha bhAga 3 jo. kevalajJAna noindriya pratyakSa pramANa / arthAt jisake jariye . vastuko pratyakSa jAnI jAve use pratyakSa pramANa kahA jAte hai| (ka) Agama pramANa-jo padArthakA jJAna AgamoMdvArA hote hai use Agama pramANa kahate hai una Agama pramANa ke bArahA bheda hai AcArAMgasUtra, sUyagaDAyAMgasUtra, sthAnAyAMgasUtra samavAyAMgasUtra bhagavatIsUtra jJAtAsUtra upAsakadazAMgasUtra, aMtagaDhadazAMgasUtra anutarovadhAidazAMgasUtra prazravyAkaraNasUtra vipAkasUtra dRSTibAdasUtraartha tIrthakaroMne pharamAyA hai putra gaNadharone guMthA hai isa vAste artha tIrthakaroM ke pharamAye huve hai vaha sUtra gaNadharoM ke attAgama hai aura sUtroMkA artha gaNadharoMke anaMtarAgama hai aura unake zi. jyo ke artha paramparAgama hai iti Agama pramANa (kha) anumAna pramANa-joM vastu anumAnase jAnI jAve use anumAna pramANa kahate hai una anumAna pramANake tIna bheda he (1) puvvaM (2) sAsava (3) diTTi sAmannaM / jisme purva ke cyAra bheda hai jese kIsI mAtAkA putra baccapanase pradeza gayA vaha yuvaka avasthAmeM pIcchA gharapara AyA, una laDake ko vaha mAtA, pUrva ke cinhoMse pecchAne jese zarIra ke tIlase, mamase. zirase nAkase AMkhase tathA kIsI prakArake canhase mAtA jAne ki yaha merA putra hai isI prakAra behanakA bhAi, trikA bharatAra, mitrakA mitra inoMko anumAna canhase pecchAnA jAya, yaha pUrva pramANa hai dusArA sAsavaM anumAna pramANa ke pAMca bheda hai kanjeNaM kAraNeNaM, guNeNaM, AsaveNaM, avayaveNaM / jisme kaje gaMkA cyAra bheda hai. gulagulATa kara hasti jAne. haNahaNATa kara azva jAne, jhaNajhaNATa kara ratha jAne, balabalATa kara manuSya samuha jAne arthAt ina anumAnase ukta bAtoM jANa sake / (ka) kAraNeNaM ke pAMca bheda hai yathA ghaTakA kAraNa maTTi hai
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANAdhikAra. ( 177) kintu maTTikA kAraNa ghaTa nahI hai| paTTakA kAraNa taMtu hai kintu taMtukA kAraNa paTTa nahI hai| roTIkA kAraNa ATA hai kintu A. TAkA kAraNa roTI nahI hai / sUvarNakA kAraNa kasoTI hai kintu kasoTIkA kAraNa suvarNa nahI hai / mokSakA kAraNa jJAna darzana cAritra hai kintu jJAna darzana cAritrakA kAraNa mokSa nahI hai| (kha) guNeNake che bheda hai jese puSpomeM sugandhakA guNa, suva. rNama komalatAkA guNa, dudhameM pauSTika guNa, madhumeM svAdakA guNa, kapaDAmeM sparzakA guNa, caitanyame jJAna guNa, paramezvarameM para upakArakA guNa / ityaadi| (ga) AsaraNakA che bheda hai.dhuveMkoM dekha jAne ki yahAM agni hogA, vidyut vAdaloMkoM dekha jAne ki varSAta hogeM, buMda dekhake nAne ki yahAM pANI hogeM / acchI pravRtti dekha jAne ki yaha koi uttama kulakA manuSya hai / sAdhukoM dekha jAne yaha acchA zIla sa. tyavAna hogeM | pratimA dekha jAne yaha paramezvarakA svarUpa hai| (gha) AvayaveNaMke aDhArA bheda hai| yathA-dAntAzula se hasti jAne, zrRMgakara bhesA jAne, zikhAse kurkaTa jAne, tikSaNa dADhoMse suvara jAne, vicitra varNavAlI pAMkho se mayara jAne, skandhakara azva jAne, nakhakara vyAghra jAne, kezakara camarI gau jAne, lambI puccha kara baMdara jAne, dopAMvase manuSya jAne, cyAra pAMvoMse pazu jAne, bahU pAvose kAnazIlAyA jAne, kezaroM karake zAdalasiMha jAne, cuDIyoM se orata jAne, hathiyAra se subhaTa jAne, eka kAvyase kavi jAne, eka zItakara rAMdhA huvA annAjakoM jAne / eka vyAkhyAna se paMDita jAne, dayAkA pariNAma karabhavya jIva jAne, zAsanaki rUcIse samyagdRSTi jAne pratibiMba dekha parame. zvara jAne ityAdi-itisAsavaM anumAna pramANake pAMca bheda huve / 12
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 178 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. (3) diThThisAmannake aneka bheda - jese sAmAnya se vizeSa. jAne, vizeSa se sAmAnya jAne, eka zikAkA rUpaiyAko dekha bahuta se rUpayoMko jAne, eka dezake manuSyakoM dekha bahuta se manuarat jAne ityAdi / yaha bhI anumAna pramANa hai / aura bhI anumAna pramANa se tIna kAlaki bAtoMko jAne. jese koi prajJAvanta muni vihAra karate kisI deza meM jAte samaya bAgabagIce zuke huve dekhe, dharatI kAde kIcaDa rahIta dekhI, lAToM khalomeM dhAna ke samUha kama dekhA, isapara munine anumAna kIyA ki ative bhUtakAlame durbhikSa thA esA saMbhava hote hai / nagarameM jAne para vahAM bahuta se logoMke uMce uMce makAna dekha muni gaucarI gaye parantu paryAptA AhAra na mIlane se munine jAnA ki yahAM vartamAna durbhikSa varta rahA saMbhava hote hai. muni vihArake daramyAna parvata, pahADa bhayaMkara dekhA, dizA bhayotpanna karanevAlI dekho, AkAza meM vAdale vijalI amoghe udagamacche dhanuSya bAna na dekhane se anumAna kIyA ki yahAM bhaviSya meM duSkAla paDane ke cinha dIkhAi dete hai| isI mAphIka acche cinha dekhane se anumAna karate hai ki sive bhUta, bhaviSya aura vartamAna kAlameM subhikSakA anumAna hote hai yaha saba anumAna pramANa hai / ---- ( 4 ) opamA pramANake cvAra bheda hai yathA(ka) yathArtha vastuki yathArtha opamA - jese padmanAbha tIrthakara kesA hogA ki bhagavAna vIra prabhu jesA / (kha) yathArtha vastu aura anayathArtha opamA jese nArakI, devatoMkA palyopama sAgaropamakA AyuSya yathArtha hai kintu unake liye paka yojana pramANa kuvAke andara bAla bharanA ityAdi o
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANAdhikAra. ( 179) pamA anayathArtha hai kAraNa esA kIsIne kIyA nahIM hai yaha so kevalIyoMne apane jJAnase dekhA hai. jisakA pramANa batalAyA hai| (ga) anayathArtha vastu aura yathArtha opamA-jese dohA-patra paDAM to ima kahai / suna taravara vanarAya abake vichaDiyoM kaba mIle, dUra par3eMge jAya // 1 // taba tarUvara ima bolyoM, suna patra mujha vAta hama ghara yaha hI rIta hai, eka Avata eka jAta // 2 // nahI tarU patra bolIyA, nahI bhASA nahI vicAra vIra vyAkhyAnI opamA, anuyoga dvAra majhAra // 3 // yAne tarUvara aura patrake kahane kA tAtparya yathArtha hai yaha opamA yathArtha parantu vastugate vastu yathArtha nahI hai. (gha) anayathArtha vastu anayathArtha opamA azvake zrRMga gadama jese hai aura gardabhake zrRMga azva jese hai na to azvake zrRMga hai na gardabhake zrRMga hai kevala opamA hI hai iti pramANadvAra / (10) sAmAnya vizeSadvAra-sAmAnya se vizeSa balavAna hai| jese sAmAnya dravya eka vizeSa dravya do prakArake hai (1) jIvadravya (2) ajIvadravya. sAmAnya jIvadravya eka, vizeSa nIvadravya do prakArake (1) siddhoMke jIva ( 2 ) saMsArI jIva. sAmAnya siddhoMke jIva vizeSa siddhoMke jIva do prakArake (1) aNaMtara siddha (2) parampara siddha ityAdi. sAmAnya saMsArI jIva eka prakAra vizeSa saMyogI ayogI evaM kSINa moha, upazAnta moha. sakaSAya-akaSAya-pramatta-apramatta--saMyati--asaMyati--asaMyati nArakI tIryaca manuSya devatA ityAdi / jo ajIvadravya he so sAmAnya eka hai vizeSa do prakArake hai rUpI ajIva dravya, arUpI ajIva dravya, sAmAnya rUpI ajIva vizeSa skandha deza pradeza
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ (180) zIghrabodha bhAga 3 jo. paramANu pudagala, sAmAnya arUpI ajIvadravya. vizeSa dharmadravya adharmadravya, AkAzadravya, kAladravya ityAdi sAmAnya tIrthakara vizeSa cyAra nikSepe nAma tIrthakara. sthApanA tIrthakara, dravya tI. thaikara, bhAva tIrthakara sAmAnya nAma tIrthakara vizeSa vIsa prakAra se torthakara nAma karma bandhatA hai, arihantoMki bhakti karane se sAvat samakitakA udyota karanese ( dekho bhAga 1 lemeM vIsa bola) sAmAnya arihantoMki bhakti. vizeSa stuti guNakIrtana pUjA nAda- . ka ityAdi sAmAnyase vizeSa vistAravAlA hai. (11) guNa aura guNI-padArthameM khAsa vastu hai use guNa kahA jAte hai aura jo guNakoM dhAraNa karanevAle hai use guNI kahA jAtA hai. yathA-guNI jIva aura guNajJAnAdi, guNI ajIva guNavarNAdi / guNI ajJAna saMyukta jIva, guNamithyAtva, guNIpuSpa, guNasugandha, guNIsuvarNa, guNapIlAta-komalatA, guNI aura guNa bhinna nahIM hai arthAt abheda hai| (12) jJeya jJAna jJAnI-jJeya jo jagatake ghaTapaTAdi padArtha hai use jJeya kahate hai, unoMkA jAnapaNA vaha jJAna aura jAnanevAlA vaha jJAnI hai. jJAnI puruSoMke liye jagatake sarva padArtha vairAgyakA hI kAraNa hai kAraNa iSTa aniSTa padArtha saba zeya-jAnanelAyaka haiM samyakjJAna unIkA nAma hai ki iSTa aniSTa padArthoMko samyakprakArase yathArtha jAnanA. isI mAphIka dhyeya, dhyAna dhyAnI-jI jagatake sarva padArtha hai vaha dhyeya hai, jiskA dhyAna karanA vaha dhyAna hai aura dhyAnake karanevAlA vaha dhyAnI hai| (13) upannevA, vigannevA, dhUvevA-utpanna honA, vinAza honA, dhruvapaNe rahanA. yaha jagatake sarva jIvAjIva padArthameM eka samayake andara utpAta vyaya dhUSa hote hai jese siddha bhagavAna ne
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ upannevAdhikAra. ( 181) jo pahale samaya bhAva dekhA thA baha utpAta hai. unI samaya jisa paryAyakA nAza ho dusarI paryAyapaNe utpanna huvA vaha vyaya hI unI samaya hai aura siddhoMkA jJAna hai vaha dhUva hai. jese kisIko bAjubandha toDAke cuDI karAnI hai to cuDIkA utpAta bAjukA nAza aura suvarNakA dhUvapaNA hai / jese dharmAstikAyameM jo pahale samaya paryAya thI vaha nAza hui, unI samaya naye paryAya utpanna huvA aura calanAdi guNa pradezameM hai vaha dhruvapaNe rahe isI mAphIka sadhai dravyake andara samajha lenaa| (14 ) adhyeya aura AdhAra-adhyeya jagatake ghaTapaTAdi padArtha AdhAra pRthvI adhyeya jIva aura pudgala AdhAra AkAza, adhyeya jJAnadarzana AdhAra jIva ityAdi sarva padArthame smjhnaa| / 15 ) AvirbhAva-tirobhAva-tirobhAva jo padArtha dUra hai. AvirbhAva AkarSita kara najIka lAnA. jese ghRtakI sattA ghAsake tRNoMmeM hotI hai. yaha tirobhAva hai aura gAyake stanoMmeM dudha hai yaha AvirbhAva hai| gAyake stanoM meM ghRta dUra hai aura dudhameM najadIka hai, dudha ghRta dUra hai aura dahI meM najadIka hai. dahImeM ghRta dUra hai aura makkhanameM najadIka hai. isI mAphIka sayogIko mokSa dUra hai ayogIko mokSa najadIka hai. vItarAgako mokSa najadIka hai, chadmasthako dUra hai, kSapakazreNiko mokSa najadIka hai, upazamazreNiko mokSa dUra hai. isI mAphIka sakaSAi, akaSAi, pramatta, apramatta, saMyati-asaMyati, samyagdRSTi, mithyAdRSTi yAvat bhavya-abhavya / (16 ) gauNatA-maukhyatA-jo padArtha ke andara guptapaNe rahA huvA rahasyakoM goNatA kahate hai. jisa samaya jisa vastu ke vyAkhyAnakI AvazyaktA hai, zeSa viSayakoM choDa unhI AvazyaktA. vAlI vastukA vyAkhyAna karanA use maukhyatA kahate hai. jese
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ (182) zIghrabodha bhAga 3 jo. jJAnase mokSa hotA hai to jJAnako maukhyatA hai aura darzana cAritra' tapa vIrya kriyAdikI gauNatA hai. puruSArthase kAryakI siddhi hotI hai. isameM kAla svabhAva niyata pUrvakarmakI gauNatA hai aura puruSa - rthakI maukhyatA hai. AcArAMgAdi sUtrameM muniAcArakI maukhyatA batalAi hai, zeSa sAdhana kAraNoMko gauNatA rakhA hai. bhagavati sutrAdimeM jJAnakI maukhyatA batalAI gaI hai, zeSa AcArAdi gauNatAmeM rakhA hai| jIsa samaya jIsa padArthakoM maukhyapaNe batalAnekI AvazyaktA ho use maukhyapaNe hI batalAnA jese koyalakA raMga maukhyatAmeM zyAmavarNa hai. zeSa cyAra varNa, do gandha, pAMca rasa, ATha sparza gauNatA hai. isI mAphIka bAhya dIsatI vastukA vyAkhyAna kare vaha maukhya hai aura unake andara anya dharma rahA hai vaha gauNa hai / ( 17 ) utsargapivAda - utsarga hai so utkRSTa mArga hai aura apavAda hai so utsargamArgakA rakSaka hai. utsargamArga se patita hotA hai, una samaya apavAdakA avalambana kara utsargamArgakoM apane sthAnameM sthirIbhUta kara sakate hai. isI vAste mahAn rathakoM calAmeM utsargopavAda donoM dhorI mAne gaye hai / jese utsargame tIna hai unake rakSaNa pAMca samiti apavAda meM hai, sarvathA ahiMsA mArga meM bhI nadI utaranA, naukAmeM beThanA, naukalpI vihAra karanA yaha utsarga meM bhI apavAda hai, sthivarakalpa apavAda hai. jinakalpa utsarga hai. AcArAMga darzavaikAlika praznavyAkaraNAdi sUtroM meM muni - mArga hai so utsarga hai aura cheda sUtroM meM muni mArga hai vaha apavAda hai " karemite sAmAyika savvaM sAvajjaM jogaM paJcakakhAmi " yaha utsarga pATha hai " jayaMcare jayaMciTThe " yaha apavAda pATha hai " samaya gomA ma pAe " yaha utsarga hai saMstArA paurasIke pATha apavAda
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAdhikAra. ( 183 ) hai. parisaha adhyayana meM roga Anepara auSadhi na karanA utsarga hai. bhagavatIsUtra meM tathA chedasUtroMmeM nirbaMdha auSadhi karanA apavAda hai. ityAdi isI mAphIka SaTUdravya meM bhI utsargopavAda samajhanA / ( 18 ) AtmA tIna prakArakI hai. vAhyAtmA, abhitarAtmA, paramAtmA jismeM jo AtmA dhana, dhAnya, suvarNa, rupA, ratnAdi dravyakoM apanA mAna rakhA hai putrakalatra, mAtApitA, bandhavamitrakoM apanA mAna rakhA hai. iSTa saMyogameM harSa aniSTa saMyogameM zoka pugala jo paravastu hai use apani mAna rakhI hai jo kuccha tattva samajate hai to unI bAhyasaMyogako hI samajate hai vaha bAhyAtmA use jJAnIyoM bhavAbhinandI mithyAdRSTi bhI kahate hai / dusarI abhitarAtmA jIsa javone svasattA parasattAkA jJAnakara parasattAkA tyAga aura svasattA meM ramaNatA kara bAhya saMyogakoM para vastu samaja tyAgabuddhi rakhe arthAt cothA samyagdRSTI guNasthAnase lagAke terave guNasthAna taka ke jIva abhitarAtmA ke jAnanA. paramAtma- jInoMke sarva kArya siddha ho cuke sarva kamase mukta ho lokake, ugrabhAga meM anaMta avyAbAdha sukhoMme virAjamAna hai use paramAtmA kahate hai tathA AtmA tIna prakArake hai svAtmA parAtmA paramAtmA jisme svAtmAko damana kara nija sattAko pragaTa karanA cAhiye, parAtmAkA rakSaNa karanA aura paramAtmAkA bhajana karanA. yaha hI jainadharmakA sAra hai / ( 17 ) dhyAna cyAra - padasyadhyAna arihantAdi pAMca padake guNoMkA dhyAna karanA. piMDasthadhyAna- zarIrarUpI piMDake andara sthita rahA huvA anaMta guNa saMyukta caitanyakA dhyAna karanA arthAt adhyAtmasattA jo caitanya ke andara rahI huI hai una sattAke andara ramaNatA karanA / rupastha dhyAna yadyapi caitanya arupI hai tadyapi karma
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184 ) zIghabodha bhAga 3 jo. saMga rahanese aneka prakArake naye naye rUpa dhAraNa karane para bhI . caitanya to arUpI hai parantu chadamasthoMke dhyAnake liye kIsIne kIsI AkAraki AvazyaktA hai jese arihaMta arUpI hai tathapi unoMki mUrti sthApana kara una zAnta mudrAkA dhyAna karanA / rUpAtita dhyAna jo niraMjana nirAkAra niSkalaMka amatti arUpI a. mala akala agamya avedI akhedI ayogi alezI ityAdi saccidAnanda buddhAnanda sadAnanda ananta jJAnamaya anaMta darzanamaya jo siddha bhagavAna hai unoMke svarUpakA dhyAna karanA use-rUpAtita dhyAna kahate hai| (20) anuyoga cyAra-dravyAnuyoga-jisme jIvAjIva cetanya jaDa karma lezyA pariNAma adhyavasAya karmavandhake hetu kAraNa siddhi siddhaavasthA ityAdi svarUpakoM samajAye gaye ho use dravyA nuyoga kahA jAtA hai jisma kSetra parvata pAhaDa nadI draha devaloka nArakI candra sUrya graha ityAdi gINata viSaya ho use gInatAnuyoga kahate hai / jisme sAdhu zrAvakake kriyA kalpa kAyadA AcAra vyavahAra vinaya bhASA vyAvaJcAdika vyAkhyAna ho use caraNa karaNAnuyoga kahate hai jiske andara rAjA mahArAjA zeTha senApatiyoMke zubha cAritra ho jisme dharma dezanA vairAgyamaya upadeza ho saMsArakI asAratA vatalAi ho use dharmakathAnuyoga kahate hai iti / (21) jAgaraNA tIna prakArako hai / buddha jAgaraNA tIrthakaroko kevalIyoMkI abuddha jAgaraNa-chadamasthamuniyoMkI suduHkha jA. garaNa shraavkoNkii| . ( 22 ) vyAkhyA-upacAranayase eka vastu meM eka guNakoM maukhyakara vyAkhyAna karanA jiskA nau bheda hai|
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ upacArAdhikAra. (185) (1) dravyameM dravyakA upacAra jese kASTameM vaMzalocana. (2) dravyameM paryAyakA upacAra yaha jIva jJAnavanta hai. (3 dravyameM paryAyakA upacAra yaha jIva sarUpavAna hai. (4) guNameM dravyakA upacAra-ajJAnI jIva hai. (5 guNameM guNakA upacAra-jJAnI honeparabhI kSamAbahutahai. . 6) guNameM paryAyakA upacAra-yaha tapasvI baDe rUpavanta hai (7) paryAyameM dravya kA upacAra-yaha prANI devatokA jIva hai (8) paryAya meM guNakA upacAra-yaha manuSya bahuta jJAnI hai. ( 9) paryAya meM paryAyakA upacAra-manuSya zyAmavarNakA hai. (( 23 ) aSTapakSa-eka vastumeM apekSA grahanakara aneka prakA. raki vyAkhyA ho saktI hai, jese nitya, anitya, eka, aneka, sat , asat, vaktavya, abaktavya. yaha aSTapakSa eka jIvapara nizcaya aura vyavahAraki apekSA utAre jAte hai yathA___ vyavahAranaya ki apekSA jIsa gatimeM udAsi bhAvameM vartatA huvA nitya hai aura samaya samaya AyuSya kSINa honeki apekSA anitya bhI hai| nizcayanayaki apekSA jJAna darzana cAritrApekSA nitya hai aura aguru laghu paryAya samaya samaya utpAta vyaya honeki apekSA anitya bhI hai| _ vyavahAra nayameM jIsa gatimeM jIva udAsibhAvameM vartatA hudhA eka hai aura dusare mAtA pitA putra khi bandhabAdiki apekSA Apa aneka bhI hai| nizcayanayApekSA sarva jIvoMkA caitanyatA guNa eka honese Apa eka hai aura AtmAke asaMkhyAta pradeza tathA ekeka pradezameM guNa paryAya anaMtA anaMta honese aneka bhI hai|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186) zIghrabodha bhAga 3 jo. vyavahAra nayaki apekSA jIva jIsa gatimeM varta rahA hai una gatimeM svadravya svakSetra svakAla svabhAvApekSA sat hai aura para. dravya parakSetra parakAla parabhAvApekSA asat hai| nizcayanayApekSA jIva apane jJAnAdi guNa apekSA sata hai aura para guNa apekSA asata hai| vyavahArana yApekSA mithyAtva guNasthAnase caudavAM ayogI kevalI guNasthAna taka ki vyAkhyA kevalI bhagavAna ko vaha vaktavya hai aura jo vyAkhyA kevalI kaha nahIM sake vaha avaktavya hai / nizcayana yApekSA siddhoM ke anaMtaguNoMse jitane guNoki vyAkhyA kevalI kare vaha vaktavya hai aura jitane guNoMki vyAkhyA kevalIbhI na kara sake vaha saba avaktavya hai| jIvaki Adi ora miTThoMkA anta sabake liye avaktavya hai| (24) samabhaMgI-syAt asti: syAt nAsti, syAt Asti nAsti. syAt avaktavya, syAt asti avaktavya syAt nAsti avaktavya, syAt astinAsti yugapAta avaktavya yaha saptabhaMgI hara kIsI padArtha para utArI jAtI hai syAhAda rahasya apekSAmeM hI rahA havA hai eka vastumeM aneka apekSA hai| yahAMpara siddha bhagavAna para vaha saptabhaMgI utArI jAtI hai yathA-siddhoM meM syAt Asti. myAta yAne apekSAse siddhoMma svaguNoMko Asti hai- syAnnA. sti apekSAse siddhoMmeM paraguNoMki nAsti hai myAt asti nAsti yAne siddhoM meM svaguNoMki Asti hai aura paraguNoMki nAsti bhI hai syAt avaktavya-AstinAsti eka samaya hai kintu mamayakA kAla svalpa honese vyaktavyatA ho nahI sake isa vAste avaktavya hai syAt asti avaktavva. jIna samaya Asti hai kintu vaha avaktavya hai / syAt nAsti avaktavya. paraguNakI nAsti hai vaha bhI eka samaya ke liye avaktavya hai syAta Asti nAsti yugapat
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigodasvarUpAdhikAra. (187 ) samaya hai arthAt Asti nAsti eka samaya meM hai parantu hai avaktavya / kAraNa vacanake yoga se vaktavyatA karanemeM asaMkhyAta samaya lagate hai vAste eka samaya astinAsti kA vyAkhyAna ho nahI sakate hai / isI mAphIka jIvAdi sarva padArthoM para saptabhaMgI laga saktI hai / yaha bAta khAsa dhyAna meM rakhanA cAhiye ki jahAM svaguNakI asti hogeM vahAM paraguNaki nAsti avazya hai / iti (25) nigodasvarUpadvAra- nigoda do prakAra kI hai ( 1 ) sUkSma nigoda ( 2 ) bAdara nigoda. jisameM bAdara nigoda jaise kandamUla kAndA mUlA Alu ratAlu pIMDAlu Ado aDavI sUvarNa kanda vajrakanda sakarakanda nilaNa phUlaNa lasaNAdi inoMme ananta jIvoMkA paMDa hai aura jo sUkSama nigoda hai so do prakAra ki hai (1) vyavahArarAsI (2) avyavahArarAsI jisameM avyavahArarAsI hai yaha to abhItaka bAdara pANekA ghara dekhAhI nahIM hai una jIvoM kI zakhakAne kosI prakArakI gaNatI meM vyAkhyA karobhI nahIM hai jo aThANu bolAdi alpAbahutva hai unameM jo jIvoMki alpa bahutva batalAi hai vaha saba vyavahArarAsI kI apekSA hai una vyavahAra rAsIse jItane jIva mokSa jAte hai va utane hI jIva a hArarAsI se nikala vyavahArarAsI meM AjAte hai vAste vyavahArarAsImeM jIva kama nahI hote hai / vyavahArarAsI ki jo lUkSama nigoda hai unakA svarUpa isa mAphIka hai / sUkSama nigoda ke gole saMpUrNa lokAkAzameM bharA huvA hai ekabhI AkAza pradeza pasA nahI hai ki jIsapara pukSama nigodake gole na hoM. saMpUrNa lokakA eka ghana banAne se sAta rAja kA ghana hotA hai unase ekasUcI aMgulakSetra ke andara asaMkhyAta zreNi hai ekeka zreNimeM asaMkhyA 2 paratara hai / ekeka paratara meM a
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ (188) zIghrabodha bhAga 3 jo. saMkhyAta 2 gole hai | ekeka gole meM asaMkhyAta 2 zarIra hai| pakeka zarIra meM anaMte anaMte jIva hai ekeka jIvoM ke asaMkhyAta 2 Atma pradeza hai. ekeka Atma pradezapara anaMta anaMta karma vargaNAvoM hai / ekeka karma vargaNA meM anante anaMte paramANu haiM ekeka paramANu meM anaMtI anaMtI paryAya hai ekeka paramANu meM anaMtaguNa hAni vRddhi hotI hai yathA-anaMtabhAga hAni asaMkhyAtabhAga hAni saMkhyAtabhAga hAni. saMkhyAta guNa hAni asaMkhyAtaguNa hAni anaMtaguNa hAni / vRddhi - anaMtabhAga vRddhi asaMkhyAtabhAga vRddhi saMkhyAtabhAga vRddhi saMkhyAtaguNa vRddhi asakhyAtaguNa vRddhi anaMtaguNa vRddhi / isI mAphIka dravya meM bhI samaya samaya SaTguNa hAMni vRddhi huvA ka ratI hai| eka zarIra meM nigoda ke jIva anaMte hai vaha eka sAtha meM sAdhAraNa zarIra bAMdhate hai sAtha hI meM AhAra lete hai sAtha hI meM zvAsozvAsa lete hai sAtha hI meM utpanna hote hai sAthahI meM cavate hai una jIvoMkoM janmamaraNakI kItanI vedanA hotI hai jese koi aMdhA paMgu beharA mukA jIva ho unoM ke zarIra meM mahA bhayaMkara solahA prakAra ke rAjaroga huvA hai vaha dusare manuSya se dekhA nahI jAve esA duHkhase anaMtaguNa duHkhoM toM prathama ratnaprabhA naraka meM hai unase anaMtaguNA duHkha dusarI naraka meM evaM trIjIcothI pAMcamI chaThI naraka meM anaMtaguNa duHkha hai chaThI naraka karatoM bhI sAtavI naraka anaMtaguNA duHkha hai una sAtavI naraka ke utkRSTha 33 sAgaropama kA AyuSya ke jItane samaya ( asaMkhyAta ) ho una ekeka samaya sAtavI narakakA utkRSTa AyuSya vAlA bhava kare una asaMkhyAta bharvokA duHkha ko ekatra kara unoM kA varga kare una duHkhase sUkSama nigoda meM anaMtaguNA duHkha hai kAraNa vaha jIva eka mahurta meM utkRSTa bhava kare to 65536 bhava karate hai saMsAra meM janma maraNa se adhika dusarA koi duHkha nahI hai.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ SadravyAMdhikAra. ( 189) he bhavyajIvoM yaha apanA jIva anaMtIvAra una sUkSama bAdara migodameM tathA narakama duHkhoM kA anubhava kara AyA hai isa samaya manuSyAdi acchI sAmagrI mIlI hai vAste yaha parama pavitra puruSoMkA pharamAyA huvA syAvAdanaya nikSepa dravyaguNa paryAyAdi adhyAtma jJAna kA abhyAsa kara apani AtmAmeM ramaNatA karoM tAMke phIra una duHkhamaya sthAnoM ko dekhane kA avasara hI na mIle / sajjanoM ! AdhUnika logoM ko Alasya pramAda bahuta baDhajAnese baDe baDe granthoM ko alamArI meM rakha choDate hai isa vAste yaha saMkSipta meM sAra likha sUcanA karate hai ki isa saMbandha ko Apa kaMThastha kara phIra ramaNatA kare tAMke Apaki AtmA ko baDhI bhArI zAnti milegI / iti / saMvaMbhaMte sevabhate-tameva sacam / -kok--- thokaDA nambara. 22 (Sad dravyake dvAra 31) mAmadvAra, AdidvAra, saMsthAnadvAra, dravyadvAra, kSetradvAra, kAladvAra, bhAvadvAra, sAmAnyavizeSadvAra, nizcayadvAra, nayadvAra, nikSepavAra, guNadvAra, paryAyadvAra, sAdhAraNadvAra, svAmidvAra, pariNAmikadvAra, jIvadvAra, mUrtidvAra, pradezadvAra, ekaDAra, kSetra dvAra, kriyAdvAra, kartAdvAra, nityadvAra, kAraNadvAra, gatidvAra, pravezadvAra, pRcchAhAra, sparzanAdvAra, pradezasparzanAdvAra, alpaabhutvdvaar|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 190) zIghrabodha bhAga 3 jo. (1) nAmadvAra--dharmAstikAyadravya, adharmAstikAyadravya, AkAzAstikAyadravya, jIvAstikAyadravya, pudgalAstikAyadravya aura kAladravya. (2) AdidvAra-dravyakI apekSA Sadravya anAdi hai. kSetrakI apekSA jo lokavyApaka Sadvya hai. vaha sAdi hai, eka AkAzAnAdi hai kAlakI apekSA Sadravya anAdi hai aura bhAvApekSA SaTdravyameM aguru laghu paryAyakA samaya samaya utpAta vyayApekSA sAdi sAntahai / yadyapi yahAM kSetrApekSA kahate hai ki isa jambudvipake ma. dhyabhAgameM meruparvata hai unoMke ATha rUcaka pradeza hai unake saMsthAna nice cyAra pradeza unoMke ATha upara viSama yAne do do pradezapara ekeka pradeza rahA rUcaka. huvA hai, una rUcaka pradezoMse dharmAstikAyaki do pradezoMse /pradezako Adi hai aura phIra do do sthApanA. pradeza vRddhi hotI hui lokAnta taka'asaMkhyAta pradezI cautarpha gai hai. evaM adharmAstikAya. evaM AkAzAstikAya parantu alokameM 'anaMtapradezI bhI ha adho urdhva cyAra cyAra pradezI hai jIvakA Adi anta nahIM hai sarva lAkavyApaka hai. pudgalAstikAya sarva lokavyApaka hai. kAladravya pravartana rupa to ADhAi dvipameM hI hai, kAraNa ADhAi dvipake candra sUrya cara ha aura jIvapudgalakI sthiti pUrNarupa saMpurNa lokameM hai! (3) saMsthAnadvAra-dharmAstikAyakA saMsthAna gADAkA o. dhaNakI mAphIka hai kAraNa do pradeza Age cyAra, cyAra Age che,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sadravya. ( 191 ) che Age ATha, evaM do do pradeza vRddhi honese lokAnta taka asaMkhyAta pradezI hai. evaM adharmAstikAya aura AkA zAfastest saMsthAna lokameM grIvAke AbharaNa jesA aura alokameM gADAke odhanAkAra hai. jIva pudgalake aneka prakAra ke saMsthAna hai kAlakA koi AkAra nahIM hai| ( 4 ) dravyadvAra - guNaparyAyake bhAjanako dravya kahate hai jisme samaya samaya utpAda vyaya hote rahe-kAraNa kArya ekahI samayameM ho jo eka samaya kArya meM utpAda vyaya hai unI samaya kAraNakA utpAda vyaya hai mUlajoM eka dravya hai unakA nizcaya do khaMDa nahI hotA hai kAraNa jIvadravya tathA paramANudravya inakA vibhAga nahI hote hai / agara dravyake skandha deza pradeza kahA jAte hai yaha saba upacarita nayase kahA jAte hai / dravyake mUla sAmAnya che svabhAva hai / ( 1 ) astitvaM - nityAnitya pariNAmika svabhAva | (2) vastutvaM - guNaparyAyakA AdhArabhUta svabhAva / (3) dravyasvaM - Sadravya ekasthAnameM rahane parabhI ekeka dravya apanA apanA svabhAva mukta nahI hote haiM arthAt eka dusare svabhAvameM nahI mIlate huve apani apani kriyA kare / ( 4 ) prameyatvaM - svAtmA parAtmAkA jJAna honA yaha svabhAva jIvadravyameM hai / zeSadravyame svaparyAya svabhAvaka prameyatvaM svabhAva kahate hai / ( 5 ) sattvaM utpAda vyaya dhUva ekahI sayaya honepara bhI vastu apane svabhAvakA tyAga nahI karatI hai / (6) agurulaghutvaM - samaya samaya SaTTaguNa hAnivRddhi hone para bhI apane apane guNomeM praNamate haiM /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 192 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. dravyake uttara sAmAnya svabhAva / (1) astisvabhAva- dravya-dravyakA guNaparyAya. kSetra jisa : kSetrameM dravya rahA huvA hai-kAla dravyameM utpAta vyaya dhruva-2 -bhAva eka samaya kAraNakArya svabhAva / jese ghaTa ghaTa astitva' aura paTame paTakA astitvaM / ( 2 ) nAstisvabhAva - eka dravyaki apekSA dusare dravya meM baha dravya kSetra kAla bhAva nahi hai jese ghaTameM paTaka nAsti paTameM afa nAsti / (3) nityasvabhAva - dravyameM svaguNo praNamanekA svabhAva free hai. (4) anityasvabhAva - dravya meM paraguNa praNamanekA svabhAva. anitya hai / (5) eka svabhAva - dravyameM dravyatva guNa eka hai. (6) anekasvabhAva - dravyameM guNa paryAya svabhAva aneka hai (7) bhedasvabhAva--- Atma paraguNApekSA bheda svabhAvavAlA hai jaise caitanya karmasaMga paravastukoM abheda mAna rakhI hai tathApi caitanya jaDatvameM bheda svabhAvavAle haM mokSagamana samaya nijaguNoMse jaDa bheda svabhAvavAle ha. (7) abhedasvabhAva-- AtmAke jJAnAdi guNa abheda svabhAvavAle hai. ( 9 ) bhavyasvabhAva - - AtmAke andara samaya samaya guNapa afe kAraNa kAryapaNe praNamate rahenA inakoM bhavva svabhAva kahate hai / (10) abhavvasvabhAva - AtmAkA mula guNa kIsI hAlatame nahI badalatA hai yAne hareka dravva apanA mula guNakoM nahI palaTAte hai
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTUdravya. (193) use abhavya svabhAva kahate hai| arthAt bhavya ki aneka vivasthAvoM hoti hai aura abhavya ki vivasthA nahI palaTatI hai| (11) vaktavya svabhAva-eka dravyameM anaMta vaktavyatA hai usameM jItani vaktavyatA kara sake use vaktavya svabhAva kahate hai| (12) avaktavya svabhAva-zeSa rahe huve guNoMki vaktavyatA na ho use avaktavya svabhAva kahate hai| (13) parama svabhAva-jo eka dravyama guNa hai vaha kIsI dusare dravya meM na mIle use parama svabhAva kahate hai|jaise dharmadravyameM calanaguNa dravya ke vizeSa svabhAva anaMte hai| SadravyameM dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya yaha ekeka dravya hai aura jIvadravya, pudagaladravya anate anaMte dravya hai kAladravya vartamAnApekSA eka samaya hai vaha anaMte jIvapudgalokI sthiti puraNa kara rahA hai vAste upacaritanaya se kAladravyako bhI anaMte kahate hai aura mUta bhavi. jyakAlake samaya anaMta hai parantu une yahAMpara dravya nahI mAnA hai| (5) kSetradvAra-jIsa kSetra meM dravya rahe ke dravya ki kriyA kare use kSetra kahate hai dharmadravya, adharmadravya, jIvadravya aura puda. galadravya yaha cyAra dravya loka vyApaka hai| AkAzadravya lokA. loka vyApaka hai kAladravya pravartana rUpa ADhAI dvipa vyApaka hai aura utpAda vyaya rUpa lokAloka vyApaka hai| (6) kAladvAra-jIsa samaya meM dravya kriyA karate hai use kAla kahate hai dharmadravya adharmadravya AkAzadravya-dravyApekSA Adi anta rahita hai aura gati gamanApekSA sAdi sAnta hai| pudgaladravya dravyApekSA Adi anta rahIta hai dvipradezI tIna pradezI yA. vat anaMta pradezI apekSA sAdi sAnta hai / kAladravya-dravyApekSA Adi anta rahIta hai aura vartamAna samayApekSA sAdi sAnta hai| 13
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 194) zIghrabodha bhAga 3 jo. (7) bhAvadvAra-dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya, jIvadravya, kAladravya. yaha pAMcadravya arUpI hai varNa gandha rasa sparza rahIta hai aura pudgaladravya rUpI-varNa gaMdha rasa sparza saMyukta hai tathA jIva zarIra saMyukta honese vaha bhI varNAdi saMyukta hai parantu caitanya nijaguNApekSA amUtti hai| (8) sAmAnya vizeSadvAra-sAmAnyase vizeSa balavAna hai jese sAmAnya dravya eka-vizeSa jIvadravya, ajIvadravya. sAmAnya dharmAstikAya eka dravya hai vizeSa dharmadravyakA calana guNa hai sAmAnya dharmadravyakA calana guNa hai vizeSa calana guNa ki anaMta aguru laghu paryAya hai. isI mAphIka sarva dravya meM smjnaa| (9) nizcaya vyavahAradvAra-nizcaya se Sadravya apane apane guNoM meM pravRtti karate hai aura vyavahAra meM dharmadravya jIvA. nIva dravyakoM gamanAgamana samaya calana sahAyatA kare adharmadravya sthira sahAyatA, AkAzadravya sthAna sahAyatA karate hai, jIva vyavahArase rAgadveSa meM pravRti karate hai, pudagala dravya galana mIlana saDana paDanAdi meM pravRte, kAla-jIvAjIva ki sthitiko puraNa kre| tAtparya yaha hai ki vyavahAra meM sahAyaka ho to apane gugoMse use sahAyatA kare agara sahAyaka na ho to bhI dravya apane apane guNameM pravRti karate hI rahate hai jese aloka meM AkAzadravya hai kintu vahAM avagAhAna guNa lene ke liye jIvAjIva sahAyaka nahI hone para bhI avagAhana guNa meM SaTguNa hAnivRddhi sadaiva huvA karatI hai isI mAphIka saba dravyame smjnaa| (10) nayadvAra-dharmAstikAya-etA tIna kAla meM nAma hone se naigamanaya dharmAstikAya mAne. dharmAstikAya ke asaMkhyAta pradeza meM calanaguNa sattAko saMgrahanayadharmAsti mAne. dharmAstikAya ke skandha deza pradeza rUpI vibhAgako vyavahAranaya dharmAsti
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravyAdhikAra. ( 195 ) kAya mAneH, jIvAjIvako calana sahAyatA dete huve ko RjusUtra naya dharmAstikAya mAne evaM adharmAstikAya, parantu RjusUtranaya sthira aura AkAzAstikAya meM RjusUtranaya avagAhAna. puda galAstikAya meM RjusUtra-galana mIlana-aura kAlameM RjusUtranaya vartamAna guNakoM kAla mAne / jIvadravya, naigamanaya nAma jIvakoM nIva mAne. saMgrahanaya asaMkhyAta pradezakoM jIva mAne vyavahAranaya trasa sthAvara jIvoMkoM jIva mAne. RjusUtranaya sukha duHkha bhogavate huve jIvoMko jIpa mAne. zadvanaya vAlA kSAyaka samyaktva ko jIva mAne. saMbhirUDhanaya vAlA kevalajJAnIkoM jIva mAne. evaMbhUtanayavAlA siddhoMko jIva mAne / (11) nikSepadvAra-dharmAstikAyakA nAma he so nAma nikSepa hai, dharmAstikAya ki sthApanA (pradezoM) tathA dharmAstikAya aisA akSara likhanA use sthApanA nikSepa kahate hai jahAMpara dharmAstikAya hamAre upayogameM arthAt sahAyatA na de vaha dravya dharmAstikAya aura hamAre upabhoga meM Ave use bhAva dharmAstikAya kahate hai / evaM adharmAstikAya ke bhI cyAra nikSepa parantu bhAvanikSepa sthiraguNameM varte evaM AkAzAstikAya parantu bhAvanikSepaavaggahAna guName vtai| jIvAstikAya upayoga zUnyakoM dravyanikSepa aura upayoga saMyukta ko bhAvanikSepa evaM pudgalAstikAya parantu galana mIlana ko bhAva nikSepa kahate hai evaM kAla dravya parantu bhAva nikSepe jIvAjIva ki sthitiko puraNa karate huve ko bhAvanikSepa kahate hai| (12) guNadvAra-padravyoM meM pratyeka cyAra cyAra guNa hai| dharmAstikAya-arUpI acaitanya akriya calana / adharmAstikAya , , , sthira / AkAzAstikAya ,, avgaahaan|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 196 ) jIvAstikAya dz anaMta - jJAna pudgalAsti - rUpI kAla dravya -arUpI acatanya akriya vartana zIghrabodha bhAga 3 jo. caitanya akriya darzana cAritra " (13) paryAyadvAra SadravyoM ki pratyeka cyAra vyAra paryAya hai / dharmadravya skandha deza pradeza aguru laghu adharmadravya d " upayoga / vIrya acaitanya - sakriya galanapUraNa " "" AkAzadravya 35 jIvadravya anyAbAda anAvaggahAna amUrta agurulaghu pudgaladravya varNa gandha rasa sparza bhaviSya vartamAna kAladravya bhUta (14) sAdhAraNadvAra - jo dharma eka dravyameM hai vaha dharma dusarA dravya meM mIle use sAdhAraNa dharma kahate hai jaise dharma dravya meM aguru laghu dharma hai vaha adharma dravyameM bhI hai evaM SaTU dravya meM aguru laghu dharma sAdhAraNa hai aura asAdhAraNa guNa jo eka dravya me guNa hai vaha dusare dravya meM na mole / jaise dharmadravya meM calana guNa hai vaha zeSa pAMcoM dravya meM nahI use asAdhAraNa guNa kahate hai / evaM adharma dravya meM sthira guNa. AkAza meM avagAhana guNa. jIvame caitanya guNa pudgala meM mIlana guNa kAla me vartana guNa yaha saba asAdhAraNa guNa hai yaha guNa dusare kIsI dravya me nahIM mIlate hai| pAMca dravya ajIva parityAga karane yoga hai eka jIva dravya grahana karane yogya hai / pAMca dravya arUpI hai aka pudgala dravya rUpI hai| " 55 (16) svadharmIdvAra - SaddravyoM meM samaya samaya utpAda vyaya paNA hai vaha svadharmI hai kAraNa aguru laghu paryAyameM samaya samaya SaTguNa hAni vRddhi hotI hai vaha chahoM dravyomeM hotI hai|
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ padravyAdhikAra. ( 197 ) (16) pariNAmidvAra - nizcaya nayase Sadravya apane apane guNoM meM sadaiva pariNamate hai vAste pariNAmi svabhAva vAle ha aura vyavahAra nayase jIva aura pudgala anya anya svabhAvapaNe pariNamate hai jese jIva, naraka tIryaca manuSya devatApaNe aura pudgala hi pradezI yAvat anaMta pradezI paNe pariNamate hai / ( 17 ) jIvadvAra - SaT dravya meM pAMca kraya ajIba hai aura eka jIva dravya hai so jIva hai vaha asaMkhyAta Atma pradeza jJAna darzana cAritra vIrya guNa saMyukta nizcaya nayase karmoMkA akartA abhaktA siddha sAmAnya hai / ---- (18) mUrttidvAra - SaT dravya meM pAMca dravya amUrti yAne arUpI hai eka pudgala dravya mUrtimAna hai parantu jIva jo karma saMgase naye naye zarIra dhAraNa karate hai unApekSA jIva bhI upacarita nayase mUrtimAna hai / 1 19 ) pradeza dvAra - SaT dravya meM paci dravya sapradezI hai. eka kAla dravya apradezI hai kAraNa dharma dravya adharma dravya asaMkhyAta pradezI hai. eka jIva ke asaMkhyAtta pradeza hai aura anaMta jIvoM ke anaMta pradeza hai. AkAza dravya anaMta pradezI hai| pudgala dravya nizcaya nayase to paramANu hai parantu anaMte paramANu ekatra honese anaMta pradezI hai kAla dravya vartamAna eka samaya honese apradezI hai. bhUta bhaviSya kAla anaMta hai| ( 20 ) ekadvAra - SaT dravyoMmeM dharma dravya adharmadravya AkAza dravya yaha pratyeka ekeka dravya haiM jIva. pudgala-ora kAladravya anaMte anaMte dravya hai / (21) kSetradvAra- eka AkAza dravya kSetra hai aura zeSa pAMca
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 198) zIghrabodha bhAga 3 jo. dravya kSetra meM rahanevAle kSetrI hai arthAt eka AkAza pradezapara dharmAsti adharmAsti jIva pudgala aura kAla dravya apani apani kriyA karate huve bhI eka dusare ke andara nahI mIlate hai| (22)-kiyAdvAra-nizcaya nayase SaTU dravya apani apani kriyA karate hai parantu vyavahAra nayase jIva aura pudgala kriyA karate hai zeSa cyAra dravya akriya hai| (23) nityadvAra--dravyAstika nayase SaT dravya nitya zAsvate hai aura paryAyAstika nayase (paryAyApekSA ) SaT dravya anitya hai vyavahAra nayase jIva dravya aura pudgala dravya anitya hai zeSa cyAra dravya nitya hai| (24) kAraNabAra--pAMca dravya hai so jIva dravya ke kAraNa hai parantu jIva dravya pAMcoM dravyoM ke kAraNa nahIM hai| jese jIva dravya kartA aura dharmAstikAya dravya kAraNa mIlanese jIva ke calana kArya ki prAptI hui isa mAphIka saba dravya samajhanA. ( 25 ) kartAdvAra-nizcaya nayase SaT dravya apane apane sva. bhAva kArya ke kartA hai aura vyavahAra nayase jIva aura pudagala kartA he zeSa cyAra dravya akartA hai / ( 26 ) sarva gatidvAra--AkAza dravya ki gati sarva lokA loka meM hai zeSa pAMca dravya loka vyApaka honese loka me gati hai| ( 27 ) apraveza--eka AkAza pradezapara dharma dravya calana kriyA kare. adharma dravya sthira kriyA kare. AkAza dravya ava. gAhAna, jIva upayoga guNa pudgala galana mIlana kAla vartamAna kriyA kare parantu eka dusare ki gatiko raka sake nahi eka dusare me mIla sake nahIM jese eka dukAna meM pAMca vaipArI baiThe huve apani
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTdravyAdhikAra. ( 199 ) apani kAra ravAi kare parantu eka dusareko na to bAdA kare na eka dusare se miile| isI mAphika SaTU dravya samajha lenA / ( 28 ) pRcchAdvAra - kyA dharmAstikAya ke eka pradezakoM dharmAstikAya kahate hai ? yahAM para evaMbhUta nayase uttara diyA jAtA hai ki eka pradezakoM dharmAstikAya nahIM kahA jAve / evaM do tIna cyAra pAMca yAvat daza pradeza saMkhyAte pradeza asaMkhyAte pradeza sarva dharmAstikAya se eka pradeza kama hone se bhI dharmAstikAya nahI kahI jAve. tarka - kyA kAraNa hai ? u-samAdhAna khaMDe daMDako saMpuraNa daMDa nahI kahA jAte hai eva khaMDa chatra. trakha camra. cakra ityAdi jahAM taka saMpuraNa vastu na ho vahAM taka evaMbhUtanaya una vastukoM vastu nahI mAne isa vAste saMpuraNa loka vyApaka asaMkhyAta pradezI dharmAstikAya ko dharmAstikAya kahate haiM evaM adharmAstikAya evaM AkAzAstikAya parantu pradeza anaMta kaha nA evaM jIva pudgala aura kAla samajhanA / lokakA madhya pradeza ratnaprabhA nAma pahalI naraka 180000 yojanakI hai unake nice 20000 yojanakI ghaNodadhi. asaMkhyAta yojanAkA ghaNavAyu asaMkhyAta yojanakA tanavAyu unoMke nice jo asaMkhyAta yojanakA AkAza hai una AkAzake asaMkhyAtameM * bhAgameM lokakA madhya pradeza hai isI mAphIka adho lokakA madhya pradeza cothI paGkaprabhA narakake AkAza kuccha adhika AdA calejAnepara adho lIkakA madhya pradeza AtA hai / urdhva lokakA madhya pradeka pAMcavA devalokake tIjA riSTanAmakA paratara meM haiM / tIccha 1 lokakA madhya pradeza merUparvatake ATha rUcaka pradezoMme hai / isI mAphIka dharmAstikAyakA madhya pradeza adharmAsti kAmakA madhya pradeza, AkAzAsti kAyakA madhya pradeza samajhanA, jIvakA madhya pradeza AtmA ke ATha rUcaka pradezoM me hai, kAlakA madhya pradeza vartamAna samaya hai /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 200 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. ( 29 ) sparzanA dvAra - dharmAstikAya, dharmAstikAyako sparza nahI karate hai - kAraNa dharmAstikAya eka hI hai / dharmAstikAya, adharmAstikAyaka saMpuraNa sparza karI hai evaM lokAkAzAstikAya koM evaM jIvAstikAyakoM evaM pudgalAstikAyakoM. kAlako kahAM para sparza kIyA hai kahAMpara na bhI kIyA hai; kAraNa kAla ADhAi dvipameM hI hai / evaM adharmAstikAya. adharmAstikAyakA sparza nahI kare zeSa dharmAstivat evaM lokAkAzAsti - kAraNa saMpuraNa AkAza lokAloka vyApaka hai / alokAkAza zeSa pAMca dravyoMkoM sparza naho karate hai / evaM jIvAstikAya, jIvAsti kAyakA sparza nahI kIyA hai, kAraNa jIvAstikAyakA prazna hone se saba jIva samAvesa hogaye. zeSa dharmAstivat evaM pudmalAsti kAya pudgalAstikAyakA sparza nahI kiyA zeSa dharmAstivat evaM kAla, kAlako sparza nahI kare zeSa pAMca dravyoMkoM ADhAi dvipa sparza kare zeSa kSetrameM sparza nahI kre| (30) pradeza sparzanAdvAra-dharmAstikAya kA eka pradeza dharmArikAyake kItane pradeza sparza kare ? jaghanya tIna pradezakAraNa alokaki vyAghata Anese lokake carama pradezapara tIna pradezoMkA sparza kare. utkRSTha che pradezoMkA sparza kare kAraNa vyAra dizoMme cyAra, adho dizameM eka, urdhva dizameM eka / dharmAsti kAya adharmAstikAya ke jaghanya vyAra pradeza sparza kare u sAta pradeza sparza kare bhAvanA pUrvavat yahAM vizeSa itanA hai ki jahAM dharma pradeza hai vahAM adharma pradeza bhI hai vAste 4-7 pradeza kahA hai / dharmAstiko eka pradeza, AkAzAstikA ja0 sAta pradeza, aura utkRSTa bhI sAta pradeza sparza kare kAraNa AkAzake liye aloka ki vyAghAta nahI hai / dharma0 eka pradeza. jIva pudgala ke anaMta pradeza sparza karate hai kAraNa ekeka AkAzapara jIva puTgalake anaMta pradeza hai / eka dharma0 pradeza kAlake pradezakoM syAt
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTvyAdhikAra. ( 201 ) 1 sparza kare syAt na bhI kare kAraNa ADhAi dvipake andara jo dharmAsti hai vaha to kAlake pradezako sparza kare vaha anaMta pradeza sparza kare yahA~ upacarita nayase kAlake anaMta pradeza mAnA hai| aura jo ADhAidvipake bAhAra dharmAsti hai vaha kAlake pradeza sparza nahI karate hai | isI mAphIka adharmAstikAya bhI samajhanA svakAyA pekSA ja0 tIna pradeza u0 le pradezapara kAyApekSA dharmAstikAya vat-AkAzAstikAyakA eka pradeza-dharmadravyakA jagha nya 1-2-3 pradeza sparza kare u0 sAta pradeza sparza kare - kAraNa AkAzAsti aloka meM bhI haiM vAste lokake caramAntameM eka pradeza bhI sparza kara sakate haiN| zeSa dharmAsti kAyavat jIvakA eka pradezadharmAstikAyakA ja0 cyAra u0 sAta pradezoMkA sparza karate hai zeSa dharmAstivat / pudgalAstikAyakA eka pradeza-dharmAstikAyake ja0 cyAra u0 sAta pradeza sparza karate haiM zeSa dharmAstikAyavat / kAlakA eka samaya dharmAstikAyakoM syAt sparza kare syAt na bhI kare jahAMpara karate hai vahAM ja0 cyAra u0 sAta pradeza sparza kare. zeSa dhrmaastikaayvt| pudgalAstikAya ke do pradezadharmAstikAya ke duguNoMse do adhika yAne chepradeza utkRSTa pAMca guNoMse do adhika yAne bArahA pradeza sparza kare evaM tIna cyAra pAMca che sAta ATha nau daza saMkhyAte asaMkhyAte anaMte. saba jagaha naghanya duguNoMse do adhika u0 pAMcaguNoMse do adhika. (31) alpabahutvadvAra-dravyApekSA sarva stoka dharmadravya adharmadravya AkAzadravya tInoM Apasa meM tulA hai kAraNa tInoMkA ekeka dravya hai unase jIvadravya anaMta guNe hai unase pudgaladravya anaMta guNe hai kAraNa ekeka jIvake anaMte anaMte pudgaladravya lage huve hai| unase kAla dravya anaMta guNe hai iti / pradezApekSA, sarva'stoka dharmadravya adharmadravya ke pradeza hai kAraNa donoM ke pradeza asaMkhyAte 2 haiM ( 2 ) unoMse jIva pradeza anaMtaguNe hai ! 3) unoMse
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 202 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. I pudgala pradeza anaMta guNe hai ( 4 ) unoMse kAla pradeza anaMtaguNe : hai (5) unoMse AkAza pradeza anaMta guNe hai iti / dravyapradezoM kI sAmila alpAbahutva | sarva stoka dharmadravya adharmadravya AkAza dravya inake Apasa me tUlA dravya hai ( 2 ) unoMse dharmapradeza, adharma pradeza. Apasa meM tUle asaMkhyAta gune hai ( 3 ) unoMse jIvadravya anaMta guNe hai ( 4 ) unose jIva pradeza asaMkhyAta guNe hai ( 5 ) unose pudgaladravya anaMtaguNe. ( 6 ) unose pudgala pradeza asaMkhyAtaguNe ( 7 ) unose kAla dravyapradeza anaMtaguNe ( 8 ) uno se.. AkAza pradeza anaMtaguNe / iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte - tamevasaccam. -XC01K thokaDAnambara 23 ( sUtra zrI pannavaNAjI pada 11 vA. ) (bhASAdhikAra ) (1) bhASA kI Adi jIvase hai arthAt bhASA jIvoMke hotI hai| ajIva ke nahI agara kIsI prayogase ajIva padArthoM se avAja Ati ho use bhASA nahI kahI jAtI hai vaha to jItanA pAvara bharA ho utanAhI avAja ho jAte hai vaha bhI jIvoMkIhI sattA samajanA cAhiye / (2) bhASAkI utpati - tIna zarIroMse hai. audArIka zarIrase, vaikriyazarIrase, AhArIka zarIrase, aura tejasa kAramaNa yaha do zarIra sUkSma hai vAste bhASA inaoNse bolI nahI jAtI hai|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAdhikAra. (203) (3) bhASAkA saMsthAna bajrasA hai kAraNa bhASAkA pudgala hai vaha bajrake saMsthAnavAlA hai. (4) bhASA ke pudgala utkRSTa lokAnta taka jAte hai| (5) bhASA do prakArakI hai paryAptabhASA, aparyAptabhASA, jese satyabhASA, asatyabhASA paryApti hai aura mizrabhASA, vyavahAra bhASA aparyApti hai. (6) bhASA-samuccayajIva ora tasakAya ke 19 daMDakoM ke jIva bhASAvAle hai aura pAMca sthAvara tathA siddha bhagavAn abhASaka hai sarvastoka bhASaka jIva, unose abhASaka anaMtaguNe hai| (7) bhASA cyAra prakAra kI hai satyabhASA, asatyabhASA. mizrabhASA, vyavahAra bhASA, samuccayajIva aura narakAdi 16 daMDakameM bhASA cyAroM pAve. tIna vaikalendriyame bhASA eka vyavahAra pAve. pAMca sthAvarameM bhASA nahI hai / eka vol| (8. bhASA paNe jo jIva pudgala grahana karate hai vaha kyA sthita pudgala yAne sthira rahA huvA-athavA AtmAke adUra sthira pudagala grahana karate hai yA-asthira-calAcala athavA AtmAse dUra rahe pudgala grahana karate hai ? jIva jo bhASApaNe pudgala grahana karate hai vaha sthira AtmAke najadIka rahe pudagaloM koM grahana karate hai| jo pudgala bhASApaNe nahana karate hai vaha dravya kSetra kAla bhaavke| . (ka) dravyase eka pradezI do pradezI tIna pradezI yAvat daza pradezo saMkhyAta pradezI asaMkhyAta pradezI pudgala bahuta sUkSma honese bhASA vargaNA ke lene yogya nahI hai anaMta pradezI dravya bhASApaNe grahana karate hai / eka bola (kha) kSetrase anaMta pradezI dravyabhI kItanekatoM ati sUkSama
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 204 ) araata bhAga 3 jo. hone se bhASApaNe agrahana hai jese ekA AkAza pradeza avagAhye evaM do tIna yAvat saMkhyAta pradeza avagAye nahI lete hai kintu asaMkhyAta pradeza avagAhyA anaMta pradezI dravya bhASApaNe lIye jAte hai / eka bola | ( ga kAlase. eka samaya ki sthitivAle evaM do tIna yAvat daza samayaki sthiti saMkhyAta samayaki sthiti asaMkhyAta samayaki sthiti ke pudgala bhASApaNe grahana karate hai / kAraNa sthiti hai so sUkSma pugaloM ki bhI eka samaya yAvat asaMkhyAta samaya ki hotI hai aura sthula pudgaloM kI bhI eka samaya, se asaMkhyAta samayaki sthiti hotI hai| isa vAste eka samaya se asaMkhyAta samayaki sthiti ke dravya grahana karate hai. evaM 12 bola / (gha) bhAvase. varNa gandha rasa sparza ke pudgala jIva bhASApaNe grahana karate hai vaha varNa me cAhe. eka varNa kA ho, cAhe do tIna cyAra pAMca varNakA ho, eka varNa honese cAhe vaha zyAma varNa ho, cAhe harA-lAla-pIlA- supeda varNakA ho; agara zyAma varNakA honepara cAhe vaha eka guNa zyAma varNa ho, do tIna cyAra yAvat daza guNa zyAma varNa saMkhyAtaguNa zyAma varNa 11 asaMkhyAta guNa zyAma varNa 12 anaMtaguNa zyAmavarNa 13 ho jaise eka guNase anaMtaguNa evaM terahA bolause zyAma varNa kahA hai isI mAphIka pAMcoM varNa ke 65 bola evaM gandha meM subhigandha, duHbhigandha ke terahA terahA bola 26 rasake tikta kaTuka kaSAya Abila madhUra ke teraha teraha bolose 65 sparza meM eka-do-tIna sparza ke dravya bhASApaNe nahI lete hai kintu cyAra sparzavAle dravya bhASApaNe liye jAte hai yathA-zItasparza uSNasparza, snigdha sparza, RkSa sparza jisame eka guNazIta do tIna vyAra pAca che sAta ATha nau daza saMkhyAte asaMkhyAte aura anaMte guNa zIta sparza ke dravya bhASApaNe grahana karate hai isI mAphIka uSNake 13 snigdhake 13 RkSake 13 evaM
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAdhikAra. (205) sarva saMkhyA. dravyakA eka bola, anaMta pradezI skandha, kSetrakA eka bola asaMkhyAta pradezo vagAyA. kAlake bArahA bola eka samayase asaMkhyAta samaya taka evaM 14 bhAvake varNake 65 gandhake 26 rasake 65 sparza ke 52 kula 222 bola huve. ukta 222 bolauke dravya bhASApaNe grahana karate he so(1| sparza koye huve. (2) Atma avagAhana kIye huve. (3) vaha bhI parampara avagAhAna kIye nahI kintu aNantara avagAhAna kIye huve (4) aNuSA-choTe dravya bhI leve (5) bAdara sthula dravya bhI leve (6) urdhva dizAkA (7) adhodizAkA (8) tIryagadizAkA (9) AdikA (10) antakA (11)madhyakA (12) svaviSayakA (bhASAke yogya) (13) anupUrvI / kramazaH) (14 bhASApaNe dravya grAhana karanevAle prasanAlI meM honese niyamA che dizAkA dravya grahana kare (15) bhASAkA dravya sAntara grahana kare to jaghanya eka sAmaya utkRSTa asaMkhyAta samaya kA antara mahurta. (16) nirAntara leve to ja0 do samaya u0 asaMkhyAta samayakA antaramahurta (17) bhASAkA pudagala prathama samaya grahana kare. anta samaya tyAga kare. madhyama grahana kare aura chaDatA rahai. evaM 222 ke andara 17 bola mIlAnese 239 bola hote hai| samuccayajIva aura 19 daMDaka evaM bIsa gunA karanese 4780 bola huve| (9) samuccayajIva satyabhASApaNe pudgala grahana kare to 239 bola pUrvavat kahanA isImAphIka pAMcendriyake zAlahAdaMDaka evaM satareko 239 gunA karanese 4.63 bola huvA isI mAphIka asatyabhASAkAmI 4063 isImAphIka mizrabhASAkAmI 4063 vyavahAra bhASA me samuJcaya jIva aura 19 daMDaka he kAraNa vakale. ndriya meM vyavahAra bhASA hai vIsako 239 guNA karanese 1780 bola huve samuccayake 4780 bola molAnese eka vacanApekSA 21749
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (206) zIghrabodha bhAga 3 jo. aura bahu vacanApekSA bhI 21749 bola mIlAnese 43498 . bhASAke bhAMge huve. (10) bhASAke Sudagala muMhase nikalate hai vaha agara bhedAte huve nikaletoM rahaste meM anaMtaguNe vRddhi hote hote lo. kAnta taka cale jAte hai tathA abhedAte pudagala nikale to saMkhyAte yojana jAke vidhvaMsa ho jAte hai. (11) bhASAke pudgala jo bhedAte ha vaha pAMca prakArase : bhedAte hai. (ka) khaMDAbheda-patthara lohA kASTake khaMDavat. (kha) paratarameda-bhoDala. abarakhavat. (ga) cUrNabheda-gAhu cINA mugamaTharavat. (ca) anutaDiyAbheda-pANIke nicekI maTTI zuSkavat. (pa) ukkariyAbheda-muga cavaloki phalI tApameM denese phATe. ina pAMcoM prakArake bhedAte pudgaloMki alpAbahutva (1) sarvastoka ukkariye bheda bhedAte pudgala ( 2) aNutaDiye bheda bhedAte pu0 anaMtaguNe (3) cUrNiya bheda bhedAte pu0 anaMtaguNe (4) paratara bheda bhedAne pu0 anaMtaguNe (5) khaMDAbheda bhedAte pu0 anaMta guNe / evaM samuccaya jIva aura 19 daMDaka meM jIsa daMDaka meM jotanI bhASA ho arthAt 16 daMDakameM cyAroM bhASA aura tIna vaikalendriyameM eka vyavahAra bhASA sabameM pAMcoM prakArase pudgala bhedAte hai| (12) bhASAke pudgaloMki sthiti jaghanya eka samaya. utkaSTa antara mahurta evaM samuccaya jova aura 19 daMDakame. (13) bhASAkoM antara ja0 antara mahurta u0 anaMta kAla kAraNa banAspatimeM calA jAve vaha jIva anaMta kAla vahAM ho
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAdhikAra. ( 207 ) paribhramana kare vAste anaMta kAla taka bhASA paNe dravya lehI na sake evaM samu0 19 daMDaka | ( 14 ) bhASAke dravya kAyAke yogase grahana karate haiM (15) bhASA pudgala vacana ke yogase chor3ate hai evaM samu0 19 daMDaka / (16) kAraNa dvAra mohaniya karma aura antarAya karma ke kSayapazama aura vacanake yogase satya aura vyavahAra bhASA bolI jAtI hai / jJAnAvarNiya karma ora mohaniyakarma ke udayase tathA vacanake yoga se asatyabhASA ora mizrabhASA bolI jAtI hai evaM 16 daMDaka parantu kevalI jo satya ora vyavahAra bhASA volate hai unoM ke cyAra ghAtikarmakA kSaya huvA hai vaikalendriya eka vyavahAra bhASA saMjJArUpa bolate hai / ( 17 ) jIva satyabhASA paNe dravya grahana karate hai vaha satya bhASA bolate hai / asatya bhASApaNe dravya grahana karate vaha asatya bhASA bolate hai mizrapaNe grahana karanevAle mizrabhASA bole ora vyavahAra paNe dravya grahana karanevAle vyavahAra bhASA bole evaM 16 daMDaka tathA tIna vaikalendriya vyavahAra bhASApaNe dravya grahana kare so vyavahAra bhASA bole / eka vacana ki mAphIka bahuvacana bhI samajanA bhAMgA 142 (18) vacanadvAra bhASA bolanevAle vyAkhyAna denevAle vArtAlApa karanevAle mahAzayajI ko nimnalikhata vacanoMkA jAnapaNA avazya karanA cAhiye / ( 1 ) ekavacana - rAmaH devaH - nRpaH (2) dvivacana - rAmau devau nRpau (3) bahuvacana - rAmAH devAH nRpAH ( 4 ) tri vacana - nadI lakSmI ambA raMbhA rAmA (5) puruSavacana - rAjA - devatA Izvara bhagavAn
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2.08) zIghrabodha bhAga 3 jo. . (6) napuMsakavacana-jJAna kamala tRNa (7) adhyavasAyavacana-dusaroMke manakA bhAva jAnanA* (8) varNavacana-dusaroM ke guNa kIrtana karanA (9) avarNavacana-dusaroMkA avarNavAda bolanA (10 ) varNAvarNavacana-pahale guNa pIche avaguNa (11) avarNavarNa-pahale avaguNa pIche guNa karanA / (12) bhUtakAlavacana-tumane yaha kArya kIyA thA (13) bhaviSyakAlavacana-AkhIra to karanAhI paDeMgeM (14) vartamAna kAlavacana-meM yaha kArya kara rahA hUM. (15) pratyakSa-spRSTatA vacana bolanA. ( 16 ) parokSa-aspRSTatA vacana bolanA. inake sivAya prazna vyAkAraNa sUtra meM bhI kahA hai ki kAlaliMga vibhakti tahata dhAtu pratyaya vacana AdikA jAnakAra honA parama AvazyaktA hai| ( 19 ) satyaasatya mizra aura vyavahAra yaha cyAra bhASA upayoga saMyukta bolatA bhI ArAdhika ho sakate hai / kAraNa kIsI sthAnapara mRgAdi jIva rakSAke liye jAnatA bhI asatya bola sakte hai parantu irAdA acchA honese vaha virAdhi nahI hote hai zrI AcArAMgasUtrame" jaNamANa na jANu vayeja" (20) nAma cyAra bhASAke 42 nAma hai / satyabhASAke daza bheda haiM (1) jIsa dezameM jo bhASA bolI jAti hai unoMko deza * eka vaNika rUi kA bhAva teja ho jAnepara choTe gAmaDe me rUi kharIdane koM gayA. rahastemeM tApake mAre pIpAsA bahuta lagI thI grAmameM praveza karate eka orata ke ghara para jAke kahA kI mujhe pIpAsA bahuta lagI hai rUI pIlAiye. itanepara usa orata ko jJAna huvA kI saharameM rUikA bhAva teja huvA hai una vahAM hI veThA apane patikoM saMketa kara saba rUi kharIda karavAlI iti|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAdhikAra. ( 206) vAsI mAna rAkhI hai vaha bhASAsatya hai jese mUrtikoM paramezvara zukakoM popaTa-roTIko bhAkharI-patiko dAdIyA ityAdi (2) sthApanA satya kIsI padArthakI sthApanA kara use unI nAmase bolAve jese citrAdikI sthApanA kara AcArya kahanA. mUrtikI sthApanAkara arihaMta kahanA yaha bhASA satya he (3) nAma satya.jese eka gopAlakA nAma rAjArAma. eka manuSyakA nAma kezarIsiMha. jese mRtikA nAma ciMtAmaNi pArzvanAtha yaha saba nAma satya hai (4) rUpa satya eka dusarAkA rUpa banAve unoMko rUpase batalAve jese pattharaki matiko paramezvarakA rUpa banAve vaha rUpa satya hai (5) apekSA satya-guruki apekSA ziSya hai unoMke ziSyaki apekSA vaha ziSya hI guru hai, pitAkI apekSA putra hai, patiki apekSA bhAryA hai una ke putraki apekSA vaha mAtA hai laghuki apekSA guru ityAdi (7) vyavahAra satya-saMsArame kitanIka vAto vyavahArameM mAnIgaha hai vaha vesehI saMjJA paDa jAnese use satya hI mAnI gaI hai jese mArga jAve. jIva maragayA jIva janmA ityAdi (8) bhASasatya-kahanAthA pAMca pAMca deza parantu vismRtIse jyAdAkama bhASAse nikala gayA tadyapi unaukA bhAva to satya hI hai ki pAMca pAMca daza hote hai| ( 9 yoga satya-mana vacana kAyAke yoga satya baratAnA ( 10 ) opamAsatya dariyAvakoM kaTorAki opamA javArakoM motiyoMkI opamA mUrtiko paramezvarakI opamA ityAdi___ asatya vacanake daza bheda hai. krodhake vasa ho bolanA mAnake vasa. mAyAke vasa. lobhake vasa. rAgake vasa. dveSake basa hAsyake basa bhaya ke basa. agara satya bhI hai parantu krodhAdi ke ghasa ho bolanese use asatya hI kahA jAte hai kAraNa AtmAke svarUpako 14
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 210 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. ajJAnake basa bhUlajAne se krodhAdi vasa satya hI asatya bhASAki mAphIka hai aura para- paratApanAvAlI bhASA tathA jIvoMke prANa calA jAya esI bhASA bolanA yaha darzo asatyaM bhASA hai| mizra bhASAke daza bheda hai-ina nagara meM itane manuSyoM utpanna huve haiM; una nagara meM itane manuSyoMkA mRtyu huvA hai, isa nagara meM Aja itane manuSyoM kA janma aura mRtyu huve yaha saba padArtha jIva hai yaha saba padArtha ajIva hai yaha saba padArthoMmeM Ade jIva Ade ajIva hai. yaha vanaspati saba anaMtakAya hai yaha saba paritakAya hai kAlamizra. uTho porasI dIna Agaye hai| lo itane varSa ho gaye hai bhAvArtha jaba taka jisa vAtakA nizcaya na ho jAya yahAM taka agara kArya huvA bhI ho to bhI vaha mizrabhASA hai jisameM kuccha satya ho kuccha asatya ho use mizrabhASA kahate hai / vyavahAra bhASAkA bAra bheda hai (1) AmaMtraNa bhASA he vIra, he deva. 2) AjJA denA yaha kArya esA karo (3) yAcanA karanA yaha vastu hame do 4 praznAdikA pucchanA ( 2 ) vastu tatvaki prarUpanA karanA ( 6 pratyAkhyAnAdi karanA (7) AgalekI icchAnusAra bolanA 'jahAsukham ' ( 8 ) upayoga zunya bolanA. ( 9 ) irAdA pUrvaka vyavahAra karanA ( 10) zaMkA saMyukta bolanA ( 11 ) aspaSTa bolanA ( 12 ) spaSTatAse bolanA / jisa bhASA meM asatya bhI nahIM aura pUrNa satya bhI nahIM use vyavahAra bhASA kahI jAti hai jese jIva maragayA ismeM pUrNa satya bhI nahI hai kAraNaki jIva kabhI maratA nahI hai aura pUrNa asatya bhI nahI hai kAraNa vyavahA -ra se saba logoMne maranA janmanA svIkAra kIyA hai. ityAdi - (21) alpAvahustradvAra : 1) sarvastoka satya bhASA bo 1
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArAdhikAra. (211) lane vAle (2) mizra bhASA bolanevAle asaMkhyAta guNe (3) asatya bhASA bolanevAle asaMkhyAta guNe (4) vyavahAra bhASA bolanevAle asaMkhyAta guNe (5) abhASaka anaMta guNe kAraNa abhASakameM ekendriya tathA siddhabhagavAna hai iti / sevaMbhaMte sevabhaMte-tameva saccam thokaDA nambara 24. sUtra zrI panavaNAjI pada 28 vA u0 1 . ( AhArAdhikAra.) (1) AhAra tIna prakArake hai sacitAhAra-jIva saMyukta padArthoM kA AhAra karanA acitAhAra-jIvarahita pudgaloMkA AhAra karano, mizrAhAra jIvAjIva dravyoMkA AhAra karanA. nArakI devatoMmeM acitta pudgaloMkA AhAra hai aura pAMca sthAvara tIna vaikalendriya tIryacapAMcendriya aura manuSya ina dasa daMDakoMmeM tIna prakArakA AhAra hai sacitAhAra acittAhAra mishraahaar| (2) narakAdi cauvIsa daMDakoMmeM AhAraki icchA hotI hai. (3) narakame jIvoMkoM AhArakI icchA kItane kAlase utpanna hotI hai ? narakAdi saba jIvoM jo ajAnapaNe AhArake pudgala khecate hai vaha to saba saMsArI jIva samaya samaya AhAra ke pudgaloMkoM grahana karate hai| kintu parabhava gamana samaya vigraha gati yA jIva, kevalI samudghAta aura caudave guNasthAnake jIva anAhArI bhI rahate hai / jo jIvoM ko jAnapaNe ke sAtha AhAra icchA hotI
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 212) zIghabodha bhAga 3 jo.. hai unoMkA kAla-narakameM asaMkhyAta samaya ke antara mahurtase... AhArakI icchA utpanna hotI hai asurakumAra devoMke jaghanya eka dinase u0 ekahajAra varSa sAdhika se, nAgAdi nau kAya ke devoMko tathA vyaMtara devoM ko ja0 eka dina u. pratyeka dinoMse jyotiSI devoMkoM jaghanya utkRSTa pratyeka dinoMse-vamAnIka devoMmeM saudharma devaloka ke devoMkoM ja0 pratyeka dina u0 2000 varSa izAna devaloka ke devoM ja. pratyeka dina u0 sAdhika 2000 varSa, sanatku. mAra devaloka ke devoMkoM ja. 2000 varSa. u0 7000 varSa mahendra devoMke ja0 sAdhika 2000 varSa, u0 sAdhika 7000 varSa. brahmade. voM ko ja0 7000 varSa u01000 varSa lAMtaka devoM ke ja0 10000 u0 14000 varSa mahAzukra devoMko ja0 14000 u0 17000 varSa sadakhAdevoMkoM ja0 17000 u0 18.00 varSa aNatdevoMke ja. 18000 u0 19000 varSa paNat ja0 19000 u0 20000 varSa. AraNya ja0 20000 varSa u0 21000 varSa acyuta devoMko ja. 21000 u0 22000 varSa. grIvaika prathama trIka ja0 22000 u0 25000 varSa. madhyama trIka ja0 25000 u0 28000 uparako trIka ko ja0 28000 u0 31000 varSa cyAra anuttara.vaimAnavAsI devoM ko ja0 31000 u0 33000 varSa sarvArtha siddha vaimAnavAsI devoMkoM ja0 u0 33000 varSoMse AhAra icchA utpanna hotI hai| pAMca sthAvara koM nirAntarAhAra icchA hotI hai. tIna vakalendriya koM antara mahurtase. tIryaca pAMcendri ja0 antara mahurta u0 do dinoMse ora manuSyakoM AhAra icchA ja0 antaramahurta u0 tIna dinause AhAra icchA utpanna hotI hai| (4) nArakI ke nairiye jo AhArapaNe pudgala grahana karate hai vaha nyase anaMte anaMtapradezI, kSetrase asaMkhyAta pradeza avagAhAna kIye huve, kAlase eka samayaki sthiti yAvat asaMkhyAta
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArAdhikAra. (213) samayaki sthiti ke pudgala, bhAvase varNa gandha rasa sparza jese bhASAdhikArameM kahA hai isI mAphIka. parantu itanA vizeSa hai ki bhASApaNe cyAra sparzavAle pudgala lete the yahAM AhArapaNe AThoM sparzavAle pudgala grahana karate hai. isa vAste pAMca varNa dogandha pAMca rasa ATha sparza evaM vIsa bolase pratyeka bola para teraha teraha boloMki bhAvanA karaNI jese eka guNa kAlA pudagala doguNa tInaguNa cyAraguNa pAMcaguNa chaguNa sAta guNa AThaguNa nauguNa dazaguNa saMkhyAtaguNa asaMkhyAtaguNa aura anaMtaguNakAle isI mAphIka vIsoM bolokoM terahA guNe karanete 260 bola huve, sparzAdi 14 dekho bhASAdhikArameM bola mIlAnese 1-1-12-260-15 sarva 288 boloMkA AhAra nArakI grahana karate hai / adhikatara nArakI varNameM zyAma varNa harAvarNa gandharma durbhigandha rasameM tikta kaTuka rasa, sparzameM karkaza guru zIta RkSa sparza ke pudgalo kA AhAra lete hai vaha grahana kIye huve. pudgaloMko bhI saDAke kharAba karake pUrvakA varNAdi guNoko viprIta kara naye kharAba varNAdi utpanna kara phIra grahana kIe hue pudagaloM kA AhAra kre| isI mAphIka devatoM ke terahA daMDakoM meM bhI 288 bolaukA AhAra lete hai parantu vaha zubha dravya varNameM pIlA supeda gandharma subhigandha rasame AMbila madhura rasa sparzameM mRdula laghu uSNa snigdha pudgaloM kA AhAra kare vahabhI una pudgaloMkoM pUrvake kharAba guNo ko acchA banAke manojJa pudgalokA AhAra kare isI mAphIka pRthvyAdi daza daMDakoM meM bIsoM boloMke pudgaloM ko grahana kara cAhe use acche ke kharAba banAve cAhe kharAba ke acche * banAve 288 bola pUrvavat AhAra grahana kare parantu pAMca sthAyarameM dizApekSAsyAt 3-4-5 dizAkA bhI AhAra lete hai kAraNa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (214) zIghrabodha bhAga 3 jo. jahAM alauka ki vyAghAta hai vahAM 3-4-5 dizAkA hI pudgala lete hai zeSa che dizA sarva 7200 bola huve| . (5) nArakI jo AhArapaNe pudgala grahana karate hai vaha kyA sarva AhAra kare. sarvapraNameM sarvauzvAsapaNe marvanizvAsapaNe praName tathA paryAptA ki apekSA vAravAra AhAra kare prANameM uzvAse nizvAse aura aparyAptA ki apekSA kadAca AhAre kadAca praName. kadAca uzvAse kadAca nizvAse ? uttarameM bArahA bola hI kare hai : evaM 24 daMDakoM meM bArahA bola honese 288 bola huve / ... (6) nArakI ke nairiyoM ke AhAra ke yogya pudgala hai unoMse asaMkhyAta meM bhAga ke dravyoM ko grahana karate hai grahana koye huve dravyoMse anaMtameM bhAgake dravya asvAdana meM Ate hai zeSa pudagala vigara asvAdana kiyehI vidhvaMsa ho jAte hai isI mAphIka 24 daMDaka parantu pAMca sthAvarameM eka sparzendriya honese vaha vigara sparza kIye anaMta bhAga pudagala vidhvaMsa ho jAte hai| . (6) nArakI devatAo aura pAMcasthAvara evaM 19 daMDakoMke AhAra paNe pudagala grahana karate hai vaha sabake saba AhAra karate jIva jo hai kAraNa unoMke roma AhAra hai aura beindriya jo AhAra lete hai vaha do prakArase lete hai eka roma AhAra jo samaya samaya lete hai vaha to sava ke saba pudagaloM kA AhAra karate hai aura dusarA jo kavalAhAra hai unIse grahana kIye huve pudgalo ke asaMkhyAtameM bhAgakA AhAra karate hai aura aneka hajAroM bhAgake pudgala vigara svAda vigara sparza kiye hI vidhvaMsa ho jAte hai jiskItaratamattA (1) sarva stoka vigara asvAdana kIye pudgala (2) unoMse asparza pudgala anaMta guNeM hai evaM teindri parantu eka vigara gandhaliye jyAdA kahanA (1) sarva stoka vigara gandhake pudgala (2) vigara asthAdana kiye pudgala anaMta guNe (3)
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArAdhikAra. (215) vigara sparza kiye pudgala anaMtaguNe isI mAphIka corindriya. pAMcendriya aura manuSyabhI smjhnaa| (8) nArakI jo pudgala AhArapaNe grahana karate hai vaha nArakIke kIsa kAryapaNe praNamate hai ? nArakIke AhAra kiye huve pudgala zrotrendriya. cakSuindriya ghrANendriya rasendriya sparzandriya aniSTa akrAnta apriya amanojJa vizeSa amanojJa azubha anicchApaNe bhedapaNe UMcApaNe nauM kintu nicApaNe, sukhapaNe nahI, kintu duHkhapaNe, ina sattarA boloMpaNe vAravAra praNamate hai. pAMca sthAvara tInavaikalendriya tIryaca pAMcendriya aura manuSya ina daza daMDakoMmeM audArIka zarIra honese apani apani indriyoMke sukha aura duHkha donoMpaNe praNamate hai| devatoMke teraha daMDakameM narakase ulaTe yAne sattarA bolobhI acche sukhakArI praNamate hai arthAt nArakImeM AhArake pudgala ekAnta duHkhapaNe devatoMmeM e. kAnta sukhapaNe aura audArIka zarIravAle zeSajIvoMke sukha duHkha donoMpaNe praNamate hai| (6) nArakIke nairiya jo pudgala AhArapaNe grahana karate hai vaha kyA ekendriyake zarIra hai yAvat kyA pAMcendriyake zarIra hai ? pUrva paryAyApekSAto jo jIva apanA zarIra choDA hai unokAhI zarIra hai cAhe ekandriya ke ho yAvat cAhe pAMcendriyakA ho aura vartamAna vaha pudgala nArakI grahana kiye huve hai vAste pAMcendriya ke pudgala kahA jAte hai evaM 16 daMDaka evaM pAMca sthAghara parantu vartamAna ekendriya ke pudgala kahA jAte hai evaM bendriya teindriya corindriya apani apani indriya kahanA kAraNa pahale AhAra lenevAle jIva una pudgaloMkoM apanA karalete hai vAste unoMke hI pudgala kahalAte hai|
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 216) zIghrabodha bhAga 3 jo. (10) nArakI devatA aura pAMca sthAvara-romAhArI hai. kintu prakSepa AhArI nahI hai.tIna vaikalendriya. tIryaca pAMcendriya aura manuSya romAhArI tathA prakSepAhArI donoM prakArake hote hai| (11) nArakI pAMca sthAvara tIna vaikalendriya tIryaca pAMcendriya aura manuSya ojAhArI hai aura devatA oja AhArI ora mana icchatAhArI bhI hai kAraNa devatA mana icchA kare vese pudgalokA AhAra kara sake hai zeSa jIvakoM jesA pudgala mIle vesoMkA hI AhAra karanA paDatA hai iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte-tameva saccam / / thokaDA nambara. 25 . (sUtra zrI panavaNAjI pada 7 vA zvAsozvAsa ) nArakIke nairiyA zvAsozvAsa lohAraki dhamaNaki mAphIka lete hai tIryaca aura manuSya be mAtrA yAne jaldIse yA dhIre dhIre donoM prakArase zvAsozvAsa lete hai / devatoMmeM asura kumArake deva jaghanyase sAta stoka kAlase utkRSTa sAdhika eka pakSa ( pandrA. dina ) se zvAsozvAsa lete hai / nAgAdi nau nikAyake deva tathA vyaMtara deva ja. sAta stoka kAlase u0 pratyeka mahurtase / jyotiSIdeva ja. pratyeka mahUrta u0 pratyeka mahurta. saudharma devalokake deva ja0 pratyeka mahurta u0 do pakSase IzAnadeva ja0 pratyeka mahurta u0 sAdhika do pakSase. sanatkumArake deva ja.do pakSa u0 sAta pakSa. mahendra ja0do pakSa sAdhika u0 sAdhika sAta pakSase. brahmadeva ja. sAtapakSa udazapakSase, lAMtakadeva, ja0 dazapakSa, u0 cau
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvAsozvAsAdhikAra. ( 217) dApakSa mahAzukra deva ja. caudApakSa u0 sattarApakSa sahasrAdeva ja. sattarApakSa u0 aThArApakSase aNatUdeva ja0 aThArApakSa. u0 uni. sapakSase, paNatdeva ja0 unnisapakSa u0 vIsa pakSase araNyadeva ma0 bIsapakSa u0 ekavIsa pakSase acyutadeva jaH ekavIsa pakSa u0 bA. bIsapakSase grIvaikake pahale pIkake deva ja0 bAvIsapakSa u* pacavIsa pakSa dusarI trIkake deva ja0 pacavIsa pakSa u. aThAvIsa pakSase tIsarI trIkake deva ja. aThAvIsa pakSa u0 ekatIsa pakSa cyArAnuttara vamAnake deva ja0 ekatIsa pakSa u0 tettIsapakSa sarvArthasiddha vaimAnake deva jaghanya utkRSTa tettIsapakSase zvAsozvAsa lete hai| jese jese punya baDate jAte hai vese vese yogoMkI sthiratA bhI vaDhatI jAtI hai devatAvoMmeM jahAM hajAroM varSoMki sthiti hai vaha sAta stoka kAlase, palyopamaki sthiti hai vaha pratyeka dinoMse aura sAgaropamakI sthiti hai vahAM jItane sAgaropama utanehI pakSase zvAsozvAsa lete hai / noTa-asaMkhyAta samayaki eka Avi. lakA saMkhyAte AvilakA, kA eka zvAsozvAsa, sAta zvAsozvAsakA eka stoka kAla hote hai iti / sevaMbhaMte sevabhaMte-tamevasaccam. --**-- thokaDA nambara. 26 (sUtrazrI panavaNAjI pada 8 vA saMjJAdhikAra) saMjJA-jIvoMki icchA. vaha saMjJA daza prakArakI hai AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA, krodhasaMjJA, mAnasaMkSA, mAyAsaMjJA, lobhasaMjJA, lokasaMjJA, oghasaMjJA /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ (218) zIghrabodha bhAga 3 jo. - AhArasaMjJA utpanna honeke cyAra kAraNa hai. udararItA honese kSudhAvedaniya karmodayase AhArakoM dekhanese aura AhAraki citavanA karanese AhAra saMjJotpanna hotI hai| bhayasaMjJA utpanna hone ke cyAra kAraNa hai adhairya rakhanese. bhayamohaniya karmodayase, bhaya utpanna karanevA padArtha dekhane se aura bhaya ki ciMtavanA karane se / hA hA aba kyA karuMgA ? methuna saMjJA utpanna hone ke cyAra kAraNa hai. zarIra ko pauSTa : yAne hADa mAMsa rodra baDhAnese. veda mIhaniya karmodayase, mathuna utpanna karanevAle padArtha stri Adi ko dekhane se maithuna ki ciMta. vanA karane se maithunasaMjJA utpanna hotI hai| __parigraha saMjJA utpanna hone kA cyAra kAraNa hai. mamatvabhAva baDhAne se. lIbha mohaniya karmodaya se, dhanAdi ke dekhane se parigraha ki ciMtadhanA karanese" krodha saMjJA utpanna hone ke cyAra kAraNa hai. kSetra, khalA, bAga. bagece. ghara, hATa, havelI. zarIrAdi se, dhanadhAnyAdi aupadhi se krodha utpanna hote hai evaM mAna, mAyA, lobha. __lokasaMjJA-anya lokoM ko dekha ke Apa hI vaha kriyA karate rahai. oghasaMjJA-zunya cittase vilApAta kare khAjakhINe, taNatoDe, dharatI khINe ityAdi upayoga zunyatAse / ___ narakAdi cauvIsoM daMDakoM meM daza daza saMjJA pAve. kIsI daMDaka meM sAmagrI adhika mIlane se pravRtti rUpameM hai kIsI jIvoM koM itanI sAmagrI na mIlane se satArUpa meM hai phIra sAmagrI mIlane se pravRtti rUpa meM bhI pravRteMge saMjJA kA Astitva chaThe guNasthAna taka hai|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAdhikAra. ( 219) alpAbahutva-naraka meM (1) stoka maithunasaMjJA (2) AhAra saMjJA saMkhyAtaguNe (3 ) parigrahasaMjJA saMkhyAtaguNe ( 4 ) bhayasaMjJA saMkhthAtaguNe-tIryaca meM ( 1 ) sarvastoka parigrahasaMjJA. (2) maithuna saMjJA saMkhyAtaguNe, (3) bhayataMjJA saMkhyAtaguNe (4) AhArasaMjJA saMkhyAtaguNe | manupya meM (1) sarvastoka bhayasaMjJA, (2) AhAra* saMjJA saMkhyAtagune (3) parigrahasaMjJA saMkhyAtaguNe (4) maithunasaMjJA saMkhyAtaguNe / devatoM meM ( 1 ) sarvastoka AhArasaMjJA ( 2 ) bhaya. saMjJA saMkhyAtaguNe ( 3 maithunasaMjJA saMkhyAtaguNe (4) parigrahasaMjJA saMkhyAtagune. ____narakama sarvastoka lobhasaMjJA, mAyAsaMjJA saMkhyAtAguNe mAnasaMjJA saMkhyA krodhasaMjJA saMkhyAgu- tIryaca manuSya meM sarvastoka mAnasaMjJA, krodhasaMjJA, vizeSAdhika mAyAsaMjJA vizeSAdhika, lobhasaMjJA vizeSAdhika / devatoM meM sarvastoka krodhasaMjJA mAnasaMjJA saMkhyAtaguNe mAyAsaMjJA saMkhyAtaguNe lobhasaMjJA saMkhyAtaguNe iti / / sevabhaMte sebhaMte tamevasaccam / / thokaDA nambara 27 ( sUtra zrI panavaNAjIpada havA yonipada ) jAvoM ke utpanna hone ke sthAnoM ko yoni kahI jAtI hai. vaha yoni tIna prakAra kI hai| zItayoni, uSNayoni, zItoSNa* yoni / pahalI, dusarI, tIsaro, naraka meM zItayoni nairiye hai. cothI naraka meM zItayoni nairiye jyAdA hai aura upNa yoni nairiye
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 220) zIghabodha bhAga 3 jo. kama hai pAMcavI naraka meM zItayoni nariye kama hai uSNayoni jyAdA hai. chaThI sAtavI naraka meM uSNayoni nairiyA hai| sarva devatA tIryaca pAMcendriya aura manuSyoM meM zItoSNAyoni hai| cyAra sthAvara tIna vaikalendriya meM tInoM yoni pAve. aura teu. kAya kevala uSNayoni hai| siddha bhagavAna ayoni hai / (1) sarva. stoka zItoSNa yonivAle jIva. (2) uno se uSNayonivAle jIva asaMkhyAtaguNe ( 3) ayonivAle jIva anaMtaguNe 4) zI. tayonivAle jIva anaMtaguNe / yoni tIna prakAra ki hai. sacittayoni, apittayoni, mizrayoni, nArakI devatA acitayoni meM utpanna hote hai. pAMca sthAvara tIna vakalendri asaMjJI tIryaca, asaMjJI manuSya meM yoni tInoM pAve. saMjJI manuSya tIryaca meM eka mizrayoni hai. (1) siddhabhagavAna ayoni hai (1)sarvastoka, mizrayonivAle jIva, 21 acitayoni vAle jIva asaMkhyAtaguNe, (3) ayonIvAle jIva anaMtaguNe 4) sacita yonivAle anaMtaguNe. yoni tIna prakAra kI ha saMvRtayoni, asaMvRtayoni, mizrayoni. nArakI devatA aura pAMca sthAvara ke saMvRtayoni hai tIna vaikalendriya, asaMjJA tIryaca manuSya ke asaMvRtayoni hai. saMjJI tIryaca saMjJA manuSyo ke mizrayoni siddha bhagavAn ayoni hai| 1) sarvastoka mizrayonivAle jIva hai (2) asaMvRtayonivAle asaMkhyAta guNe(3) ayonivAle anaMtaguNe (4)saMvRtayoninavAle anaMtaguNe hai / ___ yoni tIna prakAra kI hai kummAyoni. saMkkhAvartanayoni, vaM. sIpattAyoni. kummAyoni tIrthaMkarAdike mAtAki hotI hai| saMkkhAvartana yoni cakravatti ke stri ratnakI hotI hai jisameM jIva pudgala utpanna hote hai vidhvaMsabhI hote hai parantu yonidvArA janmate
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoniadhikAra. (221) nahIM hai| vansIpattAyoni zeSa sarva saMsArI jIvoMki mAtAke hotI hai jIsa yoni meM jIva utpanna hote haiM vaha janmate bhI hai vi. dhvaMsa bhI hote hai / iti sevaMbhaMte sevaMbhate tamevasaccam / thokaDA nambara 28. sUtrazrI bhagavatIjI zataka 1 uddezA 1 sarva jIva do prakAra ke hai use AraMbhI kahate hai (1) AtmA kA AraMbha kare. parakA AraMbha kare, donoM kA AraMbha kare. (2) kIsI kA bhI AraMbha nahI kare vaha anAraMbhIka hai. isakA yaha kAraNa hai ki jo siddhoM ke jIva hai vaha to anAraMbhI hai aura jo saMsArI jIva hai vaha do prakAra ke hai (1) saMyati (2) asaMyati. jismeM saMyati ke do bheda hai. (1) pramAdi saMyati dusare apramAdi saMyati.jo apramAdi saMyati hai vaha to anAraMbhI hai aura jo pramAdi saMyati hai unoMke do bheda hai eka zubhayogi dusarA azubha yogi jismeM zubha yogi hai vahatoM anAraMbhI hai aura jo pramAdi saMyati azubha yogi hai vaha AtmA AraMbhI hai parAraMbhI hai ubhayA. raMbhI hai evaM asaMyati bhI smjnaa| evaM narakAdi 23 daMDakanoM AtmAraMbhI parAraMbhI ubhayAraMbhI hai parantu anAraMbhI nahI hai aura manuSya samuccaya jIvaki mAphIka saMyati apramAdi aura zubha yogavAle to anAraMbhI hai 3 / zeSa AraMbhI hai. ... lezyAsaMyukta jIvoMke liye vaha hI bAta hai jo saMyati apra. mAdi aura zubha yogavAle hai vaha to anAraMbhI hai zeSa AraMbhI hai
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ (222) zIghrabodha bhAga 3 jo. evaM manuSya zeSa 23 daMDaka ke lezyA saMyukta jIva AtmAraMbhI parA: . raMbhI ubhayAraMbhI hai. kRSNa, nila, kApota, lezyAvAle samuccaya jIva ora bAvIsa bAvIsa daMDaka ke jIva sabake saba AraMbhI hai kAraNa yaha tInoM azubha lezyA hai inoMke pariNAma AraMbhase vaca nahIM sakate hai| tejo lezyA samuccaya jIva aura aThArA daMDakome hai jisme samuccaya jIva aura manuSya ke daMDakameM jo saMyati apramAdi aura subhayogavAle to anAraMbhI hai zeSa saba AraMbhI hai evaM padma lezyA tathA zukla lezyA bhI samajanA parantu yaha samuccaya jIva vaimAnika deva ora saMjJI manuSya tIryacame hI hai jisme saMyati apramAdipaNA manuSyameM hI hote hai vaha anAraMbhI hai zeSa jIva toM AtmAraMbhI parAraMbhI ubhaya AraMbhI hote hai vaha anAraMbhI nahI hai| AtmAraMbhI svayaM Apa AraMbha kre| parAraMbhI dusarose AraMbha karAve ubhayAraMbhI Apa svayaM kare tathA dUsaroMse bhI AraMbha karAve iti. sevabhaMte sevabhaMte-tamevasaccam --* *--- thokaDA nambara 26. ( alpAbahuttva.) saMjJI,asaMjJI, tasa, sthAvara, paryAptA, aparyAptA, sUkSma aura vAdara. ina ATha boloMke laddhiyA aladdhiyA evaM 16 / (1) sarvastoka saMjJI ke laddhiyA. ( 2 ) tasa jIvoMke laddhiyA asaMkhyAta guNe (3) asaMjJIke aladdhiye anaMtaguNe (4) sthAvara ke aladviye vizeSa. (5) bAdara ke laddhiye anaMta gu0 (6) sukSmake aladdhi meM vizeSaH (7) apa
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdAna nimatta. (223 ) ptiA ke aladdhiye asaMkhyAta guNe (8) paryAptA ke ala. ddhiye vizeSa. (9) paryAptAke laddhiyA saMkhyAta guNe (10) aparyAptAke aladdhiye vizeSa. (11) sUkSamake laddhiye vizeSa. (12) bAdarake aladdhiye vi0 (13) sthAvarake laddhiye vize0 (14) trasake aladviye vi0 ( 15 ) asaMjJIke laddhiye vi0 (16) saMjJIke aladdhiye vizeSAdhika / laddhiyA jese saMjJIke laddhiye. kahanese saMjJI jIva aura saMjJIke aladdhiye kahanese asaMhI jIva aura siddhoMke jIva gIne jAte hai isI mAphIka jIsake laddhiye kahanese vaha jIva hai aura jIsako aladdhiyA kahanese una jIvoMke sivAya zeSa jIva aladdhiye meM gIne jAte hai iti / caudAbheda jIvoMkI alpAbahutva. (1) sarva stoka saMjJI pAMcendriyakA aparyAptA. (2) saMjJI pAMcendriyake paryAptA saMkhyAta. guNe. (3) caurindriya paryAptA saMkhyA. gu0 (4) asaMjJI pAMce. ndriya paryAptA vizeSaH ( 5 ) beindriyake paryAptA vishe0| 6) tehandriyake paryAptA vizeSaH / 7 ) asaMjJI pAMcendriya ke aparyAptA asaMkhyAta guNe (8) cauriMdriyake aparyAptA vize0 (9) teindriyake aparyAptA vize0 (10) beindriyake aparyAptA vize. : 11) bAdara ekendriyake paryAptA anaMta guNe ( 12) bAdara ekendriyake aparyAptA asaMkhyAta guNe (13 ) sUkSama ekendriyake aparyAptA asaMkhyAta guNe 114) sUkSama ekendriya ke paryAptA saMkhyAtaguNe iti / ... ATha boloMki alpAbahutva-(1) sarvastoka abhavya jIva (2) pratipAti samyagdraSTi anaMtaguNe ( 3) siddhabhagavAna anaMtaguNe ( 4 ) saMsArIjIva anaMtaguNe 5) sarva pudgala anaMtaguNe (6) sarva kAla anaMtaguNe / 7) AkAzapradeza anaMtaguNe : 8) * kevalajJAna kevaladarzanake paryava anaMta guNe / stoka parattasaMsArI jIva, zuklapakSI jIva anaMtaguNe, kRSNa
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 224 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. pakSIjIva anaMtaguNe, aparatta saMsArI jIva vizeSaH / punaH / stoka aparyAptA jIva suttAjIva saMkhyAtaguNe jAgRtajIva saMkhyAtaguNe paryAptAjIva vizeSaH // punaH // stoka samoi vA maraNavAle jIva. indriya bahutA saMkhyAta guNe noindriya bahute vizeSaH asamoiye jIva vizeSAH / punH| stoka bAdarajIva, aNAhArI jIva saMkhyAta guNe, sUkSmajIva saMkhyAtaguNe AhArIka jIva vizeSaH // punH|| stoka bAdarake laddhiye, sUkSamake aladdhiye vizeSaH sUkSamake lachiye asaMkhyAtaguNe bAdarake aladdhiye vizeSaH iti / thokaDA nambara 30. stoka abhavya ke laddhiye (2) zuklapakSake laddhiye anaMta guNe (3) bhavyake aladviye anaMtaguNe ( 4 ) bhavyake laddhiye a. naMta guNe (5) kRSNapakSIke laddhiye vizeSaH (6) kRSNapakSIke aladdhiye anaMtaguNa (7) zuklapakSIke aladdhiye vizeSaH (8) abhavya ke aladdhiye vizeSaH // punaH // stoka manuSyake laddhiye (2) nArakIke laddhiye asaMkhyAtaguNe (3) devatoMke laddhiye asaM0 gu0 (4) soryacake aladdhiye vizeSaH (5) tIryacake la. ddhiye anaMtaguNe ( 6 ) deva aladdhiye vi0 ( 7 ) naraka aladdhiye vi0 manuSya aladdhiye vizeSaH // _____ stoka mizradRSTi [2] puruSaveda asakhyAta guNe [3 | bi. veda saMkhyAta guNe (4 / avadhidarzana vizeSaH (5) cakSudarzana saM0 gu0 (6 ) kevaladarzana anaMtaguNe ( 7) samyagdRSTi vizeSaH (8) napuMsakaveda anaMtaguNe ( 9 / mithyAdRSTi vi0 (10) acakSudarzana vizeSaH // punH|| stoka acarmajIva ( 2) nosaMjJIjIva anaMtaguNe (3 nomanayogIjIva vizeSaH 4) nogarbhajajIba vishessH||
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ alpAbahutva. ( 225) stoka manaH balaprANa [2] vacana balaprANa asaMkhyAtaguNe [3] zrotrendriya balaprANa asaMkhyAta guNe [4] cakSuindriya balaprANa vizeSaH [5] ghrANendriya balaprANa vizeSaH vi0 [6] rasendriya balaprANa vi0 (7 ) sparzendriya balaprANa anaMtaguNe [8] kAya bala prANa vizeSa: [9] zvAsozvAsa balaprANa vi0 [10] AyuSya balaprANa vizeSaH / / punaH // stoka manaH paryAptike jIva [2] bhASAparyAptike jIva asaMkhyAta guNe [3. zvAsozvAsa paryApti ke jIva anaMtaguNe [4 indriya paryApti0 vi0 [5] zarIra paryAptike jIva vi0 [6] AhAra paryAptike jIva vizeSaH ||punH|| stoMka manuSya [2] nArakI asaMkhyAta guNe [3] devatA asaMkhyAtaguNaM [4] puruSaveda vizeSaH [5] triveda saMkhyAtaguNe [6] napuMsakaveda anaMta guNe [7] tIryaca vizeSAdhika / / iti thokaDA nambara 31. stoka manuSyaNI [2] manuSya asaMkhyAta guNe [3] nairiye asaMkhyAtaguNe [1] tIryacaNI asaMkhyAtaguNI [5] devatA saM. khyAta guNe | 6 ] devI saMkhyAtaguNI [7] pAMcendriya saMkhyAta guNe [8] corindriya vi0 [9] teindriya vi0 [10] beindriya vi0 (11) prasakAya vi0 [12] teukAya asaMkhyAta guNe [13] pRthvI kAya vi0 [14] apakAya bi0 [15] vAyukAya vi0 [16] siddha bhagavAna anaMtaguNe [17] anendriya vizeSaH [18] vanAspati anaMtaguNe [19] ekendriya vi0 [20] tIryaca vizeSaH [21] sendriya vi0 [22] sakAyA vi0 [23] samuccaya jIva vizeSaH stoka manuSya [2] nArakI asaMkhyAta guNe [3] devatA asaMkhyAta guNe [ 4 ] puruSaveda vizeSaH (5) striyosaMkhyAtaguNI 15
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. [6] pAMcendriya vi0 [7] corindriya vi0 [ 8 ] teindriya vi0 [ 9 ] beindriya vi0 [10] sakAya vi0 [ 11 ] te kAya asaMkhyAta guNe [ 12 ] pRthvIkAya vi0 [13] apakAya vi0 [14] vAyukAya vizeSa: [15] vanAspatikAya anaMtaguNe [ 16 ] ekendriya vizeSaH [ 17 ] napuMsaka jIva vizeSaH [ 18 ] tIrthacajIva vizeSaH / 2 sarva stoka pAMcendriyake laddhiye [ 2 ] corindriyake laddhiye vizeSaH [ 3 ] teindriyake lakhiye vi0 [ 4 ] beindriyake laddhiye vi0 [5] teukAyake laDiye asaM0 gu0 [6] pRthvokAyake la jiye vi0 [7] apakAyake laddhiye vi0 [8] vAyukAyake la. dviye vi0 [9] abhavya ke laddhiye anaMtaguNe [10] parata sasArI nIvoMke laddhiye anaMtaguNe [11] zuklapakSI vizeSaH [ 12-13 ] siddhoke laddhiye aura saMsAra ke aladdhiye Apasa meM tUlA aura anaMtaguNe [ 14 ] vanaspatikAyake aladdhiye vizeSaH [ 15 ] bhavya jIvoMke aladdhiye vizeSaH [ 16 ] parattajIvoke alajiye vi0 [ 17 ] kRSNapakSIke aladdhiye vi0 [18] vanaspatike laddhiye anaMtaguNe [ 29 ] kRSNapakSIke laddhiye vi0 [20] aparattajI. ke laddhaye vi0 [21] bhavyajIvoMke laddhiye vi0 [ 22-23 ] saMsArI jIvoMke lakhiye aura siddha ke aladdhiye Apasa meM tUlA vi0 [ 24 ] zuklapakSI aladdhiye vi0 [ 25 ]paratajIvoMke aladviye vi0 [ 26 ] abhavyajIvoMke aladdhiye vi0 [ 27 ] vAyukAya aladdhiyA vi0 [ 28 ] apakAyake aladdhiye vi0 [ 29 ] pRthvIkA aladdhiye vi0 [30] teDakAyake aladdhiye vi0 [31] beindriyake aladdhiye vi0 [32] teindriya ke alakhiye vi0 [ 33 ] coridriyake aladdhiye vi0 [ 34 ] pAMceMdriya ke aladdhiye vizeSAdhikAra iti / iti zIghrabodha bhAga tIjo samAptam 9999994
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA puSpa naM. 29 zrI sayaMprabhamUrIzvarAya namaH zIghrabodha bhAga 4 thA. thokaDA nambara 32. sUtra zrI uttarAdhyayanajI adhyayana 24. ( aSTa pravacana) IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna bhaMDamattovagaNasamiti, uccAraM pAsavaNa jala khela maila pariThAvaNiyA samiti, manogupti, vacanagupti, kAyagupti ina pAMca samiti tIna guptike andara pAMca samiti apavAda hai aura tIna gupti utsarga hai jese munikoM utsarga mArgameM gamanAgamana karanA manA hai; parantu apavAda mArgameM AhAra, nihAra, vihAra aura jinamandira darzana karanekoM jAnA ho to iryAsamitipUrvaka jAve. utsarga mArgameM mu. niko mauna rakhanA; parantu apavAda mArgame yAcanA pucchanA, AjJA lenA aura praznAdi pucchAkA uttara denA ina kAraNoM se bolAnA paDe to bhASA samiti saMyukta bole utsarga mArgame muniko AhAra karanA hI nahIM apavAdameM saMyama yAtrA-zarIrake nirvAha ke liye AhAra karanA paDe to eSaNAsamiti nirdoSa AhAra lAke kare, utsarga mArga meM muniko nirUpAdhi rahanA, apavAdameM lajjA tathA parisaha na sahana ho to maryAdA mAphika auSadhi rAkhe, utsargameM
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 228) zIghrabodha bhAga 4 thA. mala mAtra kare nahI, AhAra pANIke abhAva paraThe nahI; apavAda mArgameM nirvadya bhUmipara vidhipUrvaka prtthe| (1) iryAsamitikA cyAra bheda hai-Alambana, kAla, mArga, yatnA. jisme Alambana-jJAna, darzana, cAritra. kAla-ahorAtrI. mArga-kumAga tyAga ora sumArga pravRtti. yatnAkA cyAra bheda haidravya, kSetra, kAla, bhAva, dravyase iryAsamiti-che kAyAke jIboMki yatnA karate huve gamana kare.kSetrase-cyAra hAtha parimANa bhUmi dekhake gamanAgamana kare. kAlase dinakoM dekhake rAtrI meM pUMjake cAle. bhAvase-gamanAgamana karate huve vAcanA, pucchanA, parAvartanA, a. napekSA, dharmakathA na kahe. zabda, rUpa, gandha, rasa, sparzapara upayoga na rakhate huve iryAsamiti para hI upayoga rkhe| (2) bhASAsamiti ke cyAra bheda-dravya, kSetra, kAla, bhAva. dravyase-karkazakArI, kaThorakArI, chedakArI, bhedakArI, marmakArI, sAvadha pApakArI, mRSAvAda ora nizcayakArI bhASA na vole. kSetra se-gamanAgamana karate samaya rahasteme na bole. kAlase-eka pahara rAtrI jAne ke bAda sUryodaya ho vahAMtaka uccasvarase nahI bole. bhAvase-rAga dveSa saMyukta bhASA nahI bole| (3) eSaNAsamitike cyAra bheda--dravya, kSetra, kAla, bhAva. dravyase muni nirdoSa AhAra, pANI, vastra, pAtra, makAnAdiko grahana kare; kAraNa nirdoSa azanAdi bhogavanese cittavRtti nirmala rahatI hai, isavAste phAsuka AhAra denevAle aura lenevAle duSkara batalAye ha aura vigara kAraNa doSita AhArAdi denevAle yA lenevAle donoMko zAstrakAroMne cora batalAye haiM zrI sthAnAMgatUtra sthAne 3je tathA bhagavatIsUtra zataka 5 u04 meM doSita AhAra denese svalpa AyuSya tathA azubha dIrghAyuSya bandhate hai aura bhagavatIsUtra zataka 1 u0 9 meM AdhAkarmI AhAra karanevAloMko
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 226 ) sAtAThTha karmoMkA-bandha anaMta saMsArI aura che kAyAkI anukampA rahita batalAye hai aura nirdoSAhAra karanevAleko zIghra saMsAra se pAra honA batalAyA hai / nirdoSAhAra grahana karanevAle muniyoko nimnalikhata doSoMpara pUrNa dhyAna rakhanA cAhiye / ( 1 ) AdhAkarmI doSa - jinoMke paryAya nAma cyAra hai ( 1 ) AdhAkarmI - sAdhuke nimatta le kAyA jIvoMki hiMsyA kara azanAdi taiyAra kare ( 2 ) adhokarmI esA doSitAhAra karanevAle AkhIra adhogatimeM jAte haiM / 3) AtmakarmI - AtmAke guNa jo jJAna darzana cAritra hai unake upara AcchAdana karanevAle hai ( 4 ) AtmannakarmI - AtmapradezoMke sAtha tIvra kamakA bandha ghana mAphika karanevAle hai / AdhAkarmI AhAra lenese ATha jIva prAyazcitake bhAgI hote hai yathA- AdhAkarmI AhAra karanevAlA, karAnevAlA lenevAlA, denevAlA, dIrAnevAlA, anumodana karanevAlA, khAnevAlA, aura AlocanA nahI karanevAlA. isavAste muniko sadaiva nirvAhAra hI karanA cAhiye / eka muni nirvadya phAka jala leke jaMgalameM dhyAna karaneko gayA thA usa jala bhAjanako eka vRkSake nIce rakha Apa kuccha dUra cale gaye the. pIcche se sainya hita pIpAsA piDita eka rAjA una vRkSa nIce AyA. munikA zItala pANI dekha rAjAne jalapAna kara liyA. pIcche se rAjAki sainA Ai, una munike pAtrameM rAjA apanA jala DAlake saba loka cale gye| kuccha derI se muni una vRkSa nIce AyA; apanA jala samajake jalapAna kIyA. dono pANIkA asara pasA huvA ki rAjAko saMsAra asAra lagane lagA, aura yoga dhAraNa karane kI icchA huI. idhara munikoM yogase rUcI haTake saMsAra ki tarpha citta AkarSaNa hone lagA. dekhiye sadoSa, ni. doSa AhAra pAnIkA kaisA asara hai. AkhIra samajadAra zrAvakoMne
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 230 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. munijIko julAba dIyA aura akalamanda pradhAnoMne rAjAko julAba dIyA. donoMke pANIkA aMza nikala jAne se rAjA rAjameM aura muni apane yogameM ramaNatA karane lage. [ 2 ] uddesIka doSa - eka sAdhuke liye kisIne AhAra banAyA hai vaha sAdhu gaveSanA karane para use mAluma huvA ki yaha AhAra mere hI liye banA hai use AdhAkarmI samajake grahana nahI kiyA agara vaha AhAra koi dusarA sAdhu grahana na kare to unake liye uddesIka doSa hai. [3] pUtikarma doSa - nirvadyAhArake andara eka sIta mAtra at marnath mIla gai ho tathA sahasra gharoMke antara bhI Harrier lepa mAtra bhI mIlA huvA zuddhAhAra bhI grahana karanese pUtikarma doSa lagate hai. zrI sUtrakRtAMga adhyayana pahale use tIje pUtikarmA hAra bhogavanevAloMko dravye sAdhu aura bhAve gRhastha evaM do pakSa sevana karanevAlA kahA hai / [ 4 ] mizradoSa -kuccha gRhasthoMkA, kuccha sAdhukA nimitta se banAyA AhAra lenese mizradoSa lagatA hai 1 [5] ThavaNA doSa- sAdhuke nimatta sthApake rakhe. [ 6 ] pAhuDiya - mahemAna - kIsI mahemAnoMko jImANa: haiM. sAdhuke liye unoMki tIthI phIrA deve una mahemAnoMke sAtha muni hi bhI miSTAnnAdi se tRpta kre| esA AhAra lenA doSita hai| [7] pAvara - jahAM AgherA paDatA ho vahAM sAdhuke nimitta. prakAza [ bArI ] karavAke AhAra denA. [8] kriya - kriyavikraya. munike nimitta mUlya lAyake deve. [9] pAmikace doSa - udhArA lAke deve. [10] pariyaThe doSa-vastu badalAke deve.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 231) / 11 abhihaDa doSa-anyasthAnase sanmukha lAke deve. [12] bhinnadoSa-chAndo kImADAdi khulavAke deve. [13] mAlohaDa doSa-uparase jo muzkilase utArI jAve ese sthAnase utArake dI jaave| [14] acchIje doSa-nirbala janoMse sabala jabaradasti balAtkAre dIrAve use lenA. [15] aNisiche doSa-do janoMke vibhAgameM ho ekako dene kA bhAva ho ekake bhAva na ho vaha vastu leve to bhI doSita hai. [16] ajoyara doSa- sAdhuke nimitta kamAhAra banAte samaya jyAdA karade vaha AhAra lenaa| ,, ina 16 doSoMko udgamana doSa kahate hai yaha doSa jo gRhastha bhadrIka sAdhu AcArase ajJAta aura bhaktike nAmase doSa lagAte hai. [17] ghAidoSa-dhAtrIpaNA yAne gRhastha logoMke bAlabaccoM ko ramAnA, gvelAnA inause AhAra lenaa| ., 18 duidoSa-dUtipaNA idhara udhara ke samAcAra kaha ke AhAra lenA. / 19! nimittadoSa-bhUta bhaviSyakA nimitta kahake A0 ,, [20] AjIvadoSa - apani jAtikA gaurava batalAke , [21] vaNimaggadoSa-rAMkaki mAphika yAcanA kara A0,, [22] tigacchadoSa-auSadhi vagaraha batalAke A0 , [23] kohedoSa-krodha kara bhaya batalAke AhAra lenA. [ 24 ] mANedASa-mAna ahaMkAra kara AhAra lenA. [25 mAyAdoSa-mAyAvRtti kara AhAra lenA. [26. lobhedoSa-lAlaca lolupatA se AhAra lenA. ... [27 ] puvvaMpacchasaMthuva doSa-AhAra grahana karane ke pahale yA pIcche dAtArake guNa kIrtana karake AhAra lenaa|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 232) zIghabodha bhAga 4 thA. [28] vijAdoSa-gRhasthoMko vidyA batalAke arthAt roha Ni Adi devIyoMko sAdhana karanekI vidyA ,, [29] mittadoSa-yaMtra maMtra zIkhAnA arthAt harINagameSI Adi devatoMkA sAdhana karavAnA ,, [30] cUnnadoSa-eka padArthake sAtha dusarA padArtha mIlA ke eka tIsarI vastu prApta karanA sIkhAke ,, [31 ] jogedoSa-lepa vasIkaraNAdi batAke A0 ,, . [32] mUlakammedoSa-garbhApAttAdi auSadhIyoM upAyoM batalAke AhAra pANI grahana karanA doSa hai. [ka] yaha solaha doSa muniyoM ke kAraNa se lagate hai vAste mokSAbhilASIyoMko apane cAritra vizuddhi ke liye ina doSoMko TAlanA cAhiye ina 16 doSoMko utpAta doSa kahate hai| [33] saMkie doSa-AhAra grahana samaya munikoM tathA gR. hasthoMko zaMkA ho ki yaha AhAra zuddha hai yA azuddha hai, ese AhArakoM grahana karanA yaha doSa hai| [34] maMkkhie doSa-dAtArake hAthaki rekhA tathA bAla kaJce pANI se saMsakta honepara bhI AhAra grahana krnaa| [35] nikkhittiye doSa-sacitta vastupara acittAhAra rakhA huvA AhAra grahana kare. [36] pahiyedoSa-acittavastu sacittase DhAMkI hui ho , [ 37 ] misIyedoSa-sacitta acitta vastu sAmila ho , [38] apariNiyedoSa-zastra pUrA nahIM lAgA ho arthAt jo nalAdi sacittaSastu hai unoMko agnyAdi zastra pUrA na lagA ho,, [39] sahAriyedoSa-eka vartanase dusare vartanameM leke deve
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 233) yaha kaTorI kuDachI lIpta paDI rahane se jIvoMki virAdhanA hotI hai aura dhone se pANIke jIvoMkI virAdhanA ho ,, [40] dAyagodoSa-dAtAra agopAMgase hina ho, aMdhA ho jinase gamanAgamanameM jIva virAdhanA hotI ho,, [4] lIttUdoSa-tatkAlakA lipA huvA AMgaNa ho ,, [42] chaMDiyedoSa-ghRtAdike choTe TIpake paDate deve ,, [kha] yaha daza doSa muni gRhasthoM donoMke prayoga se lagate hai vAste donoko khyAla rakhanA caahiye| evaM 42 doSa zrI AcArAMga sUyagaDAyAMga tathA nizitha sUtroMmeM aura vizeSa khulAsA piMDa. niyuktimeM hai| prasaMgopAta anya sUtroM se muni bhikSAke doSa likhe jAte hai| zrI AvazyakasUtrameM [1] gRhasthoMke gharakA kamADa daravAjA khulAke tathA kuccha khulA ho unoMke andara jA ke bhikSA lenA muniyoMke liye doSita hai [2] kItaneka dezoma pahale uttarI hui roTI tathA ghATa khIca cAvala agrabhAgakA gau kuttAdikoM DAlate hai vaha lenA muniko doSita hai [3] deva devIke balIkA AhAra lenA doSita hai [4] vigara dekhI hui vastu lenA doSa hai [5] pahale nirasa AhAra AyA ho pIcche se kItI gRhasthoMne sarasA-- hAraki AmaMtraNa karI ho vaha lolupatAse grahana karate samaya vicAra kare ki agara AhAra baDa jAvegeM to nirasa AhAra paraTha degeM to doSita hai. kAraNa AhAra paraThanekA bar3A bhArI prAyazcitta hai. zrI uttarAdhyayanajIsUtra-- [1] ajJAta kulaki bhikSA na karake apane sajana saMbaMdhI. yoMke vahAMki bhikSA karanA doSa hai 2] makAraNa yAne vinoM kAraNa AhAra karanA bhI doSa hai vaha kAraNa cha prakArake hai zarIra meM rogAdi hone se, upasarga hone se ,, brahmacarya na palatA ho to
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ (234) zIghrabodha bhAga 4 thA. jIva rakSA nimitta tapazcaryA nimitta aura anasana karane ni... mitta ina che kAraNa se AhArakA tyAga kara denA cAhiye / aura che kAraNa se AhAra karanA kahA hai kSudhA vedanA sahana nahI ho sake, AcAryAdiki vyAvacca karanA ho, i sodhaneke liye, saMyama yAtrA nirvAhAneko, prANabhUta jIva satvaki rakSA nimitte, dharmakathA kahaneke liye ina che kAraNoM se muni AhAra kara sakte hai / zrI dazavaikAlika sUtrameM [1] nicA daravAjA ho vahAM gaucarI jAnemeM doSa hai kA. raNa sirake laga jAve pAtrA vigere phUTa jAnekA saMbhava hai| [2] jahAMpara andhakAra paDatA ho vahAM jAnemeM doSa hai. [3] gRhasthoM ke ghara dvArapara bakare bakarI [4] bace bacI [5] zvAna kutte [6] gAyoMke vAcharU beThe ho unoMko ulaMgake jAnA doSa hai| kAraNa vaha bhIDake-bhaya pAme ityAdi [7] aurabhI koi prANI ho unoko ulaMghake jAnese doSa hai kAraNa yahAM zarIra yA saMyamaki ghAta honekA prasaMga A jAte hai| [8] gRhasthoMke vahAM muni jAneke pahale deneki vastuvoM AdhI-pAchI kara dI ho saMghaTeki vastuvoM idhara udhara rakha do ho vaha lene meM doSa hai| [9] dAnake nimitta banAyA huvA bhojana [10] punyake nimitta [11] vaNimagga-rAMkAdike [12] zramaNa zAkyAdike nimitta ina cyAroka liye banAyA havA bhojana muni grahana kare to doSa / agara gRhastha una nimittavAloMko bhojana karAke bacA huvA AhAra apane gharameM khAte pIte ho to unoMke andara se lenA muniko kalpatA hai kAraNa vaha AhAra gRhasthoMkA ho cukA hai| [13] rAjAke vahAMkA balISTAhAra tathA rAjyAbhizeka sa.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. . ( 235) mayakA AhAra ( zubhAzubha nimitta ) yA rAjAke bacIta AhAra meM paMDAlogoMke bhAga hote hai vAste antarAyakA kAraNa honese doSa hai| [14] zayyAtara-makAnake dAtArakA AhAra lenese doSa. [15] nityapaMDa-nitya eka hI gharakA AhAra lenA doSa. [16] pRthvyAdike saMghaTe se AhAra lenA doSa hai / [17 ] icchA puraNa karanevAlI dAnazAlAkA AhAra lenA,, [18] kama khAne meM Ave jyAdA paraThanA paDe esA AhAra,, [19] AhAra grahana karane ke pahale hastAdi dhoke tathA A. hAra grahana karane ke bAda sacitta pANI Adise hAtha dhove esA AhAra lenA doSa hai| . [20] pratiniSedha kula svalpakAlake liye suvAsutaka janma maraNa vAle kulameM tathA jAvajIva-caMDAlAdi kulameM gaucarI jAnA manA hai agara jAve to doSa hai| [21] jAsa kulameM oratoMkA cAla calana acchA na ho ese apratitakArI kulameM muni gaucarI jAve to doSa hai| [22] gRhastha apane gharameM Aneke liye manA karado ho ki . mere ghara na AnA ese kula meM gaucarI jAnA doSa hai| [23] madirApAna lenA tathA karanA mahA doSa hai| zrI AcArAMgasUtra - (1) pAhuNoM ke liye banAyA AhAra jahAMtaka pAhuNA bhojana nahIM kiyA ho vahAMtaka vaha AhAra lenA doSa hai| ( 2 ) trasa jIvakA mAMsa bilakula niSedha hai| * (3) jisa gRhasthoM ke paidAsase AdhA bhAga tathA amuka bhAga punyArtha nikAlate ho unoMse azanAdi deve vaha bhI doSa hai /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) zIghrabodha bhAga 4 thA . ( 4 ) jahAM bahuta manuSyoMke liye bhojana kiyA ho tathA nyAti sabandhI jImaNavAra ho vahAM AhAra le to doSa hai| (5) jahAM para bahuta se bhikSuka bhojanArthI ekatra huve ho una gharoMmeM jA ke AhAra le to doSa [ avizvAsa ho ] (6) bhUmigRha taikhAnAdise nikAlake AhAra deve to doSa [7] uSNAdi AhArako phUMka de AhAra de to bhI doSa hai / [8] vIMjaNAdi se zItala kara AhAra de to bhI doSa hai / zrI bhagavatI sUtra meM [1 lAye huve AhArako manojJa banAne ke liye dUsarI daphe jese dUdha A jAnepara bhI sakarake liye jAnA ise saMyoga doSa kahate hai / [ 2 ] nirasa AhAra mITanepara napharata lAke karanA isIse cAritra kolasA ho jAte hai [ RSakA kAraNa ] [ 3 ] sarasa manojJa AhAra mIlanepara gRddhi bana jAye to cAritrase dhUMvA nikala jAve [ rAgakA kAraNa ] [ 4 ] pramANase adhikAhAra karanese doSa, kAraNa Alasya pramAda ajIrNAdi rogotpattikA kAraNa hai| [ 5 ] pahale pahorameM lAyA huvA AhArAdi carama pehara bhe bhogavane se kAlAtikRta doSa lagate haiM / [6] do koza uparAnta le jAke AhAra karane se mArgAtikRta doSa lagatA hai / [7] sUryodaya honeke pahale aura sUrya asta honeke pIche azanAdi grahana karanA tathA bhogavanA doSa hai / [8] aTavI vigeremeM dAnazAlAkA AhAra lenA doSa / [9] duSkAlameM garIboMke liye kiyA AhAra lenA doSa /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 237 ) (10) gloMnoMke liye kiyA AhAra lenA doSa / (11) bAdaloM meM anAthoMke liye banAyA AhAra lenA doSa. ( 12 ) gRhastha netAki tora kahe ki he svAmin Aja habhAre ghare gocarIko padhAro isa mAphIka jAve to doSa / zrI praznavyAkaraNa sUtrameM - (1) munike liye rUpAntara racanA karake deve jese nukatI dAnoMkA laDDu banA deve ityAdi to doSa hai / ( 2 ) paryAya badala ke - jese dahIkA maThThA rAitA banAke deve (3) gRhasthoM ke vahAM apane hAthoM se AhAra leve to doSa. (4) munike liye andara oraDAdi se bAhAra lAke deve to doSa / (5) madhura madhura vacana bolake AhArAdiki yAcanA kare. zrI nizitha sUtra - ( 1 ) gRhasthoMke vahAM jAke pucche ki isa vartanameM kyA hai ? ismeM kyA hai esI yAcanA karane se doSa hai / ( 2 ) aTavImeM anAtha majurIke liye gayA huvA se yAcanA kara dInatA se AhAra le to doSa hai / (3) anyatIrthI jo bhikSAvRtti se lAyA huvA AhAra hai unoM se yAcanA kara AhAra le to doSa hai / ( 4 ) pAsatthe zIthilAcArIyoM se AhAra le to doSa / ( 5 ) jIsa kulameM gocarI jAve vaha loga jaina muniyoMki durgacchA kare ese kulameM jAke AhAra le to doSa / (6) zayyAtarakoM sAtha le jAke unoMki dalAlI se azAnAdiki yAcanA karanA doSa hai /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 238) zIghrabodha bhAga 4 thA. - zrI dazAzrutaskandha sUtrameM (1) bAlakake liye banAyA huvA AhAra muni leve to doSa hai kAraNa bAlaka rone laga jAve haTha pakaDa leve| (2) garbhavantIke liye banAyA AhAra leve to doSa / / zrI vRhatkalpasUtra meM (1) azAMna, pAna, khAdima, svAdima yaha cyAra prakArake AhAra rAtrI meM vAsI rakhake bhomave to doSa / evaM 42-5-2-23-8-12-5-6-2-2 sarva 106 jismeM pAMca doSa mAMDaleke aura 101 doSa gocarI lAnekA hai. dravyase ina doSoMko ttaale| (2) kSetrase do koza uparAnta le jAke nahI bhogave (3) kAlase pahilApahara kA lAyA caramapahara meM na bhogave / (4) bhAvase mAMDaleke pAMca doSa. saMyoga, aMgAla, dhUma, parimANa, kAraNa inI doSoM koM varja ke AhAra kare unasamaya sarasarATa caracarATa na kare svAdake liye eka galAphakA dusarI galAphameM na leve TerA TIpake na DAle kevala saMyama yAtrA nirvAhane ke liye. gADA ke bhAMgaNa tathA gumaDepara cagatI ki mAphIka zarIra kA nirvAha karane ke liye hI AhAra kare| AhAra pANI ke doSa do prakAra ke hote he| (1) Ama doSa joki Ama doSavAlA AhAra pAtrameM AjAve to bhI paraThane yogya hote hai| (2) gandha doSa joki sAmAnya doSIta AhAra anopayogase A jAve to unoki AlocanA leke bhogavIyA jAte hai / Ama doSavAlA AhAra bArahA prakArake hai zeSa gandha doSavAlA AhAra smjhnaa| AdhAkarmI uddesIka pUtikarma, mizra, sUryodaya pahalekA, sUryAsta pIcchekA, kAlAtikramakA, mArgAtikramakA, ochAmeM a
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 239 ) dhika kiyA huvA, zaMkAvAlA, mUlya lAyA huvA, sacitta pANAkI khunda jo zItala AhArameM gIra gai hai vaha iti / eSaNA samiti / ( 4 ) AdAna matta bhaMDopagaraNIya samiti ke pyAra bheda hai dravya, kSetra, kAla, bhAva. dravya se saMyama yAtrA nirvAhanekoM vakhapAtrAdi bhaMDomatto pagaraNa rakhA jAte hai unoMki saMkhyA / (1) rajoharaNa - jIvarakSA nimatta tathA jaina muniyoMkA vanha inakoM zAstrakArone dharmadhvaja kahA hai vaha ATha aMgulaki dasIyoM cauvIsa aMgula ki daMDI kula 32 aMgulakA rajoharaNa honaacaahiye| (2) mukhavatrikA - makkhI maccharAdi trasa jIvoM ki bolata samaya virAdhanA na ho yA sUtrAdika para thuka se azAtanA na ho. bolate samaya muMha Age rakhanekoM ekavilasa cyAra aMgula samacorasa honA cAhiye / (3) colapaTTA-kaTIbandha pAMca hAthakA hotA hai / (4) cadara - muniyoMkoM tIna sAdhvIyoko cyAra / (5) kambalI - jIvarakSAnimatta, gamanAgamana samaya zarIra AcchAdana karanekoM caturmAsa meM cheghaDI, zItakAlameM pyAra ghaDI, uSNakAlameM do ghaDI pAchalA dinase ukta kAla dina ugaNe ke bAda kambalI rakhanA cAhiye / (6) daMDo-muniyoMkoM apane kAna pramANe daMDA saMyama yA zarIra rakSaNanimitta rakhanA cAhiye / (6) pAtre - kASTake beke maTTIke AhAra pANI lAne ke liye. eka bilasake cADe ho tIna vilAsa cyArAMgulake paradhIvAle / (8) jholI-pAtre bandha jAneke bAda gAMThase cyAroM pale cyArAMgula jyAdA rahanA cAhiye. AhAra leneko / (9) gucche unake gucche pArthoke upara nIce deke jIvarakSA ke liye pAtrA bandhaneko rakha jAte hai /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 240) zIghrabodha bhAga 4 thA. (10.) rajatAna-pAtre bandhate samaya bicameM kapaDe diye jAte hai jIvarakSA tathA pAtroMkI rathA nimitta / . (11) paDile-aDhAi hAthake laMbe, AdhA hAthase jyAdA coDe ghaTa kapaDeke 3-5-7 paDile gocarI jAte samaya jholIpara DAle jAte hai. jIvarakSA nimitte / (12) pAyakesarI-pAtre puMjaneke liye choTI puMjaNI. jIvarakSA nimitt| (13) maMDalo-AhAra karate samaya unakA vana-pAtroke nIce bIchAyA jAte hai, jinase AhAra kIsI varatIpara na gIre. jIvarakSAke nimitta rakhate hai / (14 ) saMstAraka-unakA 2 // hAtha lambA rAtrI meM saMstArA -zayana samaya vichAyA jAtA hai| kaMcavoM aura jaMghIyoM yaha sAdhvIyoMko zIlarakSA nimitta rakhA jAte hai, ina sivAya upagrahA hI upagaraNa jo ki jJAnanimitta -pustaka pAne kAgaja kalma sahi aadi| darzananimitta-sthApanAcArya smaraNakA Adi / cAritranimitta-daMDAsana tRpaNI luNA garaNA Adi / (1) dravyase ina upagaraNoMko yatnAse grahana kare, yatnAse rakhe, yatnAse kAmameM le-vApare-bhogave / / (2) kSetrase saba upakaraNa yathAyoga yogyasthAnakapara rakhe. na ki idhara udhara rakhe so bhI yatnApUrvaka / (3) kAlokAla pratilekhana kare. pratilekhana 25 prakArako hai jisameM bAraha prakArakI prazasta pratilekhana hai| 1 pratilekhana samaya patrako dharatIse uMcA rkhe| 2 pratilekhana samaya vastrako majabuta pakaDe /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 241) 3 utAvalA-AturatAse pratilekhana na kre| 4 vastrake Adi anta taka pratilekhana kre| ina cyAra prakArako pratilekhanakoM dRSTipratilekhana kahate hai| 5 varapara jIva caDha gayA ho to use thoDAsA khNkhere| 6 khaMkheranese na nikale to rajauharaNase puMje / 7 dhana yA zarIrakoM hIlAve nhiiN| 8 patrake zala paDa jAnepara masale nahI bhaTa na deve| 9 svalpa bhI vastra vigara pratilekhana kIyA na rkhe| 10 UMcA nIcA tIrachA bhita vigereke aTakAve nhiiN| 11 pratilekhana karate jIvAdi dRSTigocara ho to yatnApUrvaka prtthe| 12 vastrAdiko jhaTakA paTakA na kre| . inako prazasta pratilekhana kahate hai anya aprazasta kahate hai, jaladI jaladI kare, vastrakoM masale, uMcA nIcA aTakAve, bhIta jamInakA sAhArA leve, vanako jhaTakAve, vana idhara udhara tathA pratilekhana kiyA huvA-vigara kiyA huvA sAmila rakhe, vedikA ThIka na kare yAne eka goDepara donoM hAtha rakha pratilekhana kare, donoM hAtha goDoMse nice rakhe, donoM hAtha goDoMse uMce rakhe, donoM hAtha goDoMke bhItara rakhe, eka hAtha goDoMke andara eka bahAra yaha pAMca vaidika doSa hai / donoM hAtha goDoMse kuccha uMcA rakhanA zuddha hai ) dhanakoM ati majabuta pakaDe, vastrako bahuta lambA kare. vana jamInase ragaDe, eka hI vakhta meM saMpUrNa vastrakI pratilekhana kare, zarIra vastrakoM vAravAra halAve, pAMca prakArake pramAda karatA-hudhA pratilekhana kare. ina bArAha prakArako pratilekhanakoM aprazasta kahate hai. evaM 24 pratilekhana karatAM zaMkA paDanese
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (242) zIghrabodha bhAga 4 thA. - gINatI kare, upayogazunya ho evaM 25 prakArako pratilekhana hui. isase nyuna bhI na kare, adhika bhI na kare, viprota na kare, jiske vikalpa ATha hai| saM. jyAdA. kama. viprIta. | saM. jyAdA. kama. viprIta. 1 nakare nakare nakare 5 kare nakare nakare 2 kare nakare kare 6 kare nakare kare : 3 nakare kare nakare / 7 kare kare nakare 4 nakara kare kare / 8 kare' kare kare ina ATha bhAMgAse prathama mAMgA vizuddha hai, sAta bhAMgA azuddha hai. pratilekhana karate samaya paraspara pAte na kare, cyAra prakArako vikathA na kare, pratyAkhyAna na kare na karAve, AgamavAcanAlenA, AgamavAcanA denA. yaha pAMva kArya na kare agara kare to che kAyAke virAdhaka hote hai| . (4) bhAvase bhaMDa upagaraNAdi mamatvabhAva rahita vApare, saMyamake sAdhana-kAraNa smjhe| (5) pariSTApanikA samitike cyAra bheda hai. dravya, kSetra, kAla, bhAva. jismeM dravyase mala, mUtra, praleSmAdi bar3I cAturyase paraThe. kAraNa pragaTa AhAra-nihAra karane se muni durlabhavodhi hotA hai| (1) koha Ave nahI dekhe nahI vahAM jAke prtthe| (2) kosI jIvoMko takalIpha yA ghAta na ho vahAM prtthe| (3) viSama bhUmi ho vahAMpara na paraThe (4) polI bhUmi ho vahAM na paraThe kAraNa nice jIvAdi. (5) sacitabhUmikA ho vahA~ na prtthe| [ hoto mare /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. ( 243) (6) vizAla lambI coDI ho vahAM jAke prtthe| (7) svalpa kAlaki acita bhUmi ho vahAM na prhe| (8) nagara grAmake najadIka na paraThAve / (9) mRSAdike bIla ho vahAMpara na prtthe| (10) jahAM nilaNa phUlaNa trasa prANI hI vahAM na prtthe| ina dazoM sthAnoMkA vikalapa 1024 hote hai jisme 1023 vikalpa to azuddha hai mAtra 1 bhAMgA vizuddha hai jahAMtaka bane vahAM taka vizuddhiki khapa karanA caahiye| (2) kSetrase muniyoMkoM mala mAtra jaMgala nagarase dura jAnA cAhiye jahAM gRhastha loga jAte ho vahAM nahIM jAnA cAhiye. nagarake bAhAra There hotoM nagarame tathA nagarake andara There hotoM gRhasthoMke ghara meM jAke nahIM prtthe| (3) kAlase kAlokAla bhUmikAkI pratilekhana kre| (4) bhAvase paMjI pratilekhI bhUmikApara TI paizAba karate samaya pahile AvassahI tIna daphe kahe 'aNujANaha jassaggo' AjJAleve paraThane ke bAda vosirAmi' tIna daphe kahe pIchA Ati bakhta nisihI' zabda kahe sthAnapara Ake iryAvahi yAne AlocanA kare iti samiti. (1) manoguptikA cAra bheda. dravya, kSetra, kAla, bhAva, dra. vyase manako sAvadha-sAraMbha samAraMbha AraMbhame na pravartAve. kSetrase sarvatra lokameM. kAlase jAva jIvataka. bhAvase mana Ate rodra vi. Saya kaSAyameM na pravAve. (2) bacanaguptikA cAra bheda. dravya, kSetra, kAla, bhAva, dravyase cAra prakArako vikathA na kare. kSetrase sarvatra lokameM. kAlase jAva jIvataka. bhASase rAga dveSa viSayameM pacana na pravave sAvadhana bole.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ (244 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. (3) kAyaguptikA cAra bheda. dravya, kSetra, kAla, bhAva, . . dravyase khAjakhune nahIM. maila utAre nahIM. thuka thUke nahIM. Adi zarIrakI zuzrUSA na kare, kSetrase sarvatra lokameM. kAlase jAvajIva taka. bhAvase kAyAko sAvadhayogameM na pravartAve. iti tIna gupti, sevaM bhaMte sevaM bhaMte-tamevasacam. thokaDA nambara 33 (36 boloMkA saMgraha) 1 ) asaMyama, yaha saMgraha nayakA mata hai| / 2) bandha do prakArakA hai (1) rAgabandhana (2 dveSabandhana (3) daMDa 3 manadaMDa, vacanadaMDa, kAyadaMDa, 3 gupti-managupti, vacanagupti, kAyagupti. 3 zalya-mAyAzalya, niyANAzalya, mithyAzalya. 3 gArva-RddhigAva, rasagAva sAtAgAvaM. 3 virAdhanA-jJAna virAdhanA, darzana virAdhanA, aura cAritra virAdhanA. (4) cAra kaSAya - krodha, mAna, mAyA, lobha. 4 vikathAstrIkathA, rAjakathA, dezakathA, bhaktakathA. 4 saMjJA-AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, mathunasaMjJA, parigrahasaMjJA. 4 dhyAna-AtedhyAna, rodradhyAna, dharmadhyAna, zukladhyAna. (5) pAMca kriyA-kAIyA, adhigaraNiyA, pAusiyA, paritApaNiyA, pANAIvAIyA. pAMca kAmaguNa-zabda, rupa, gandha, rasa, sparza / 5 samimi-iryAsamiti, bhASAsamiti. eSaNAsamiti, AdAna bhaMDamata nikSepaNAsamiti, uccAra pAsavaNa jalakhelamela saMghayaNa pariSTApanikA samiti / 5 mahAvrata--savvAo
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. (245) pANAIvAyAo veramaNaM, savvAo mRSAo vAyAo veramaNaM, savyAo adInAdAnAo veramaNaM, savvAo mehuANo veramaNaM, savvAo parigAho veramaNaM / (6) che kAya-pRthvIkAya, apakAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya / cha lezyA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejasalezyA padmalezyA, shuklleshyaa|| (7) sAta bhaya-Aloka bhaya, paraloka bhaya, AdAna bhaya, aMkaza mAtra bhaya, maraNa bhaya, apayaza bhaya, AjIvakA bhaya / (8) ATha mada-jAtImada, kulamada, balamada, rUpamada, tapa mada, sUtramada, lAbhamada, aishvrymd| (9) nau brahmacaryagupti-strI pazu napuMsaka sahIta upAzraya meM na rahe / yathA billI aura mUSakakA dRSTAMta 1 striyoMkI kathA vAratA na kare / yathA nIbUkI khaTAIkA dRSTAMta 2 strI jisa Asanapara baiThI ho usa Asanapara do ghaDIse pahile na btthe| agara baiThe to tapI huI jamIna para Thase huve ghRtakA dRSTAMta / 3 bIke aMgopAMga indriya vagerahanna dekhe| jaise kaJcI AMkha aura sUryakA dRSTAMta / 4 viSayabhogAdi zadroMko bhIta, tATA, kanAta Adike antarasebhI na sune / yathA gajavIja samaya mayUrakA dRssttaaNt| 5 parva (gRhasthAzrama ) ke kAmabhogako yAda na kre| isapara paMthika aura DokarIke chAsakA dRSTAMta / 6 pratidina sarasa AhAra na kare / agara kare to sannipAtakA rogame dUdha mizrIkA dRSTAMta / 7 pramANase a. dhika AhAra na kre| jaise serakI haMDImeM savAsera pakAnA (rA. dhanA) kA dRSTAMta 8 zarIrakI zuzruSA vimUSA na kre| agara kare to kAjalakI koTharI meM sapheda kapaDekA dRSTAMta 9 10) daza yati dharma-khaMte ( kSamA karanA ) mutte (nilo. bhatA) ajjave / saralatA) maddave ( madarahita) lAghave (dravya
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 246) zIghrabodha bhAga 4 thA. . bhAvase halakA) sacce ( satya vole0) saMyame (17 prakAra saMyama pAle ) tave (12 prakArakA tapa kare ) caIe ( glAnimuniko AhAra pramukha lAde ) baMbhacere (brahmacarya pAle) (11) igyArA zrAvaka pratimA ( abhigraha vizeSa / darzana pratimA, vratapratimA, AvazyakapratimA, pauSadhapratimA, ekarAtrIpra. timA, brahmacaryapratimA, sacittapratimA, AraMbhapratimA, sAraMbha pratimA, aTThibhUtapratimA, zramaNamUtapratimA, vistArameM zIghrabodha bhAga 20 vA meM. (12) bArAhoM bhikSupratimA. kramazaH sAtoM pratimA ekeka mAsaki hai, AThavI prathama sAta rAtrI, nauvI dusare sAta rAtrI, dazavI tIsare sAta rAtrIkI, igyAravI do rAtrIkI, bArahavI eka rAtrIki mahApratimA inakA bhI savistara varNana zIghrabodha bhAga 20 pRSTa meM dekho| (13) terahA kriyA. arthadaMDa kriyA, anarthadaMDakriyA, hiMsAdaMDa, aMkazamAtra, ajatthadoSavattiyA, pejavattiyA, mitradopavattiyA, mosavattiyA, adattavattiyA, mAnavattiyA, mAyA0 lobha0 iryAvahikriyA. (14) jIvake caude bheda -sUkSmaekendrI, bAdaraekendrI, beindrI, teiMdrI, caurendri, asannIpaMcendrI, sannIpaMcendrI ina sAtoM kA paryAptA aparyAptA gaNane se caude bheda huve. (15) panaraha paramAdhAMmI devatA-AMgre, anarase, sAMve, sabale, ruddhe, viruddhe, kAle, mahAkAle, asIpati. ghaNu, kuMbhe, vAlu vaitaraNI, kharakhare, mahAghoSe. (16) suyagaDAMgasUtrake prathama skaMdhakA solaha adhyayanasvasamaya parasamaya, vetAlI, upasargaprajJA, zrIprajJA, naraka0 vIrasthuI0 kusIlapravAsa. dharmapannati vIrya0 samAdhI0 mokSamArga0
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 247) samosaraNa0 yathAsthita0 grantha adhyayana0 yamatithi adhyayana gahA adhyayana (17) sataraha prakAre saMyama-pRthvikAyasaMyama, appakAya teukAya vAyukAya0 vanaspatikoya0 beindrI0 teindrI cauriMdrI0 paMcendrI0 ajIva prekSA0 (jayaNApUrvaka varte bahumUlya vastu na vApare) upekSA. ( AraMbha tathA utsUtrAdi na prarupe) puMjaNapratilekhana0 paraThAvaNIya mana0 vacana0 kAya0 / 18 ) brahmacarya 18 prakAra-audArika zarIra saMbaMdhI maithuna (na seve) na kare na dUsarese karAve aura na karateko acchA samaje manase, vacana se, kAyAse yaha nau bheda audArika se huve aise hI nau vaikriyase bhI samaja lenA evam 18 (19) jJAtAsUtrakA adhyayana 19 meghakumAra, dhanAsArthavAha, moraDIkAIDA, kUrma-kAcchapa, zailakarAjaRSIzvara, tUMbaDIke lepa kA, rohiNIjIkA, mallInAthajIkA, jinaRSIjinapAlakA, candra mAkIkalAkA, dabadabAvRkSakA, jayazatru rAjA aura subuddhi pradhAna kA, nandanamaNIyArakA, tetalIpradhAna poTalAsonArIkA, nadIphala vRkSakA, mahAsatI draupadIkA, kAlodvIpake azcoMkA, susamA vAlakAkA, puMDarIkajIkA. (20) asamAdhIsthAna-bIsa boloMko sevana karanese saM. yama asamAdhI hote hai| dhamadhama karate cale, vinA paMje cale, kahIM pUje aura kahIM cale, maryAdAse uparAnta pATa pATalAdika bhogave, AcAryopAdhyAyakA avarNavAda bole, sthivarakI dhota ciMtave, praNamUtakI ghAta ciMtave, pratikSaNa krodha kare, parokSe abaguNavAda bole, zaMkAkArI bhASAko nizcayakArI bole, nayA krodha kare, upazame hudhe krodhakoM phIra utpanna kare, akAlameM sajhAya kare, sacita rajayuktapAMbase Asanapara baiThe, pehararAtrI pIche dina nika
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 248) zIghabodha bhAga 4 thA. le vahAMtaka uMce svarase uccAraNa kare, manase juMjakare, vacanase jhuMjakare, kAyase juMjakare, sUryake udayase asta taka lAuMkhAuM kare, AhArapAnIkI zuddha gaveSaNA na kare to asamAdhI doSa lage. ( 21 ) savalA- yaha ekavIsa doSakA sevana karanese saMya. makI ghAtarUpI sabalA doSa lage. hastakarma karato0 maithuna seveto. rAtribhojana kareto0 AdhAkarmI AhAra karato. rAjapiMDa bhogaveto. pAMca+ doSa sahita AhAra karato0 vAraMvAra pratyAkhyAna bhAMgeto0 dikSA lekara che mahInA pahile eka gacchase dUsare gacchameM jAveto. eka mAsameM tIna nadIkA lepa lagAveto. eka mAsameM tIna mAyAsthAna seveto sijjJAtarakA piMDa (AhAra bhogaveto. AkUTI ( jAnakara jIva mAreto jAnakara jhUThabole to jAnakara corI karato. sacitta pRthivI upara vaiThe jIvako upasarga kareto. snigdha pRthivIpara vaiThake jIvako upadrava kareto0 prANa mUta jIva satvavAlI dharatIpara baiTheto0 dazajAtakI harI vanAspati khAveto. eka varSa meM daza nadIkA lepa lagAveto. eka varSa meM daza mAyAsthAna seveto sacita pAnI pRthvI Adi lagehuve hAthase AhArapAMnI leto sabalA doSa lAge / ( 22 ) vAvIsa parisaha-kSudhA, pIpAsA, zIta, uSNa, DAMsa, ( macchara ) acela ( vanarahita ) arati, strI, sijhAya, caryA ( calanA) nisiyA, ( baiThanA ) Akroza, vaddha yAcanA, alAma, roga, tRNasparza, jalamela, satkAra, prajJA, ajJAna, aura darzana parisaha. (23) suyagaDAMgasUtra ke pahale dUsare zruta skaMdhake 23 adhyayana jisameM pahile zruta skaMdhake 16 adhyayana solahaye volameM likhaAye + pAMca doSa-udesika, kRtagaDa, pAmIce, alIja, agiAsITe.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 249) hai. aura dUsare zruta skaMdhake sAta adhyayana-puSkaraNIvAvaDIkA0 kriyAkA0 bhASAkA0 anAcArakA AhAraprajJA0 ArdrakumArakA. udaka peDAlaputrakA evaM 23 ( 24 ) cauvIsa tIrthakara-RSabhadevajI, ajIta, saMbhava, abhinaMdana, sumatI, padmaprabhu, supArzva, candraprabhu, suvidhi, zItala, zreyAMsa, ghAsupUjya. vimala, ananta, dharma, zAnti, kunthu, ara, malli, munisuvrata, nami, nemi, pAva, vardhamAna evaM 24 tathA devatA-daza bhuvanapati, ATha vANavyaMtara, pAMca jyotiSi, eka vaimAnika. evaM 24 dev| ( 25 ) pAMca mahAvratakI pacavIsa bhAvanA (saMyamakI puSTI ) yathA pahile mahAvratakI pAMca bhAvanA-I bhAvanA, manabhAvanA, bhASAbhAvanA, bhaMDopagaraNa yatnApUrvaka lene rakhaneki bhAvanA, AhArapAnIkI zuddha gaveSaNA karanA bhAvanA // dUsare mahAvratakI pAMca bhAvanA-dravya, kSetra, kAla, bhAva dekhakara vicAra pUrvaka bole, krodhake basa na bole (kSamA kare ) lobhavasa na bole, (santoSa rakhe ) bhayavasa na bole ( dhairya rakhe) hAsyavasa na bole ( mauna rakhe) // tIsare mahAvratakI pAMca bhAvanA-vicAra kara a. vigraha ( makAnAdikI AjJA ) le, AhArapAnI AcAryAdikakI AjJA lekara vApare, AjJA letAM kAlakSetrAdikakI AjJA le, sA. dharmIkA bhaMDopagaraNa pApare to rajA lekara vApare, glAnI Adika kI vaiyAvazca kare // cauthe mahAvratakI pAMca bhAvanA-vAraMvAra bIke zrRMgArAdikakI kathA vArtA na kare, vIke manohara indriyoM ko na dekhe, pUrvameM kiye huve kAma krIDAoMko yAda na kare, pramANa * uparAnta AhArapAnI na vApare, khIpuruSa napuMsakavAle makAnameM na rahe // pAMcave mahAvratakI pAMca bhAvanA-viSayakArI zabda na
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 250) zIghrabodha bhAga 4 thA. sune, viSayakArIrupa na dekhe, viSayakArI gandha na le, viSayakArI rasa na bhogave, viSayakArI sparza na kare. (26) dazAzrutaskaMdhakAdaza adhyayana, vyavahArasUtrakA dazaa. dhyayana, bRhatkalpakA che adhyayana, kula milAkara 26 adhyayana huve. (27 ) muni ke guNa sattAvIsa-pAMca mahAvrata pAle, pAMca indriya dame, cAra kaSAya jIte, manasamAdhI, vacanasamAdhI, kAya. samAdhI, nANasaMpannA, darzanasaMpannA, cAritrasaMpannA, bhAvasacce, karaNasacce, yogasacce, kSamAvaMta, vairAgyavaMta, vedanAsahe, maraNakA bhaya nahI, jIneki AzA nahIM. (28) AcArAMga kalpakA 28 adhyayana-AcArAMga prathama zrutaskaMdhakA nau adhyayana-zastraprajJA, lokavijaya, zItoSNa. samakitasAra. lokasAra, dhuttA, vimukhA, upAdhAna, mahAprajJA // dUsare zrutaskaMdhakA 16 adhyayana-paMDeSaNA, sajAeSaNA, iryAeSaNA, bhASApaSaNA, vastreSaNA, pAtreSaNA, uggapaDimA, uccArazatakI. yA, ThANazatakIyA, nisihAzatakIyA, zabdazatakIyA, rupazatakIyA, anyonyazatakIyA, prakrIyAzatakIyA, bhAvanA adhyayana, vimutti adhyayana // nizithasUtrake tIna adhyayana-ugdhAyA ( guru prAyazcit ) anugdhAyA ( laghu prAyazcit / AropaNa (prAyacitta dene kI vidhi pApasUtra-bhUmikaMpa, uppAe, ( AkAzameM utpAtAdika) supana ( svapnA) aMge ( aMga sphuraNa) svaraM ( candrasUryAdika) aMtalikhkhe (AkAzAdima cinha ) vyaMjana ( tilamasAdi) lakhkhaNa ( hastAdikI rekhA vagere ) ye ATha sUtrase, ATha vRttise aura ATha sUtravRtti donoMse, evam covIsa, vikANuyoga, vijANuyoga, maMtrANuyoga, yogANuyoga, aNatityIya pavattANuyoga 29 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. (251) ( 3. ) mahA mohaniyabaMdhakA kAraNa tIsa-1 sa jIvoMkoM pAnImeM DubAkara mAranese mahA mohaniyakarma bAMdhe, 2 sa jIvoMko zvAsa rokake mAre to03 sa jIvoMkoM agnimeM yA dhUpa dekara mAre to04 trasa jIvoM ko mastakapara coTa dekara mAre to0 5 trasa jIvauko mastakapara camaDe vagerekA baMdhana dekara mAre to06 pAgala (ghelA) gaMgA bAvalA ( cittabhrama / vagerekI hAMsI kare to. 7 moTA ( bhArI ) aparAdhako gopakara ( chipAkara ) rakhe to0 8 apanA aparAdha dUsarepara DAle to0 9 bharIsabhAma mizrabhASA bole to0 10 rAjAkI AtI hui lakSmI roke yA dANacorI kare to0 11 brahmacArI na ho aura brahmacArI kahAve to0 12 bAla brahmacArI na ho aura bAlabrahmacArI kahAve to0 13 jisake pra. yogase apanepara upakAra huvA ho usIkA avaguNa bole to0 14 nagarake logoMne paMca banAyA vaha usI nagarakA nukasAna kare to0 25 strI bharatArako yA naukara mAlikako mAre to016 eka deza ke rAjAkI ghAta ciMtave to0 17 bahuta dezoMke rAjAvoMki ghAta ciMtave tA. 18 cAritra lenevAlekA pariNAma girAve to0 19 arihaMtakA avarNavAda bole to0 20 arihaMtake dharmakA avarNavAda bole to 21 AcAryopAdhyAyakA avarNavAda bole to 22 AcAryopAdhyAya jJAna denevAlekI sevAbhakti yazaH kIrti na kare to0 23 bahuzruti na hokara bahuzruti nAma dharAve to0 24 tapasvI na hokara tapasvI nAma dharAve to0 22 glAnIkI vyAvaJca Tehala cAkarI ) karanekA vizvAsa dekara vaiyAvacca na kare to0 26 caturvidhasaMghameM chedabheda kare to0 27 adharmakI prarupaNA kare to0 28 manuSya, devatoMke kAmabhogase atapta ho* kara mare to0 29 koI zrAvaka marake devatA huvA ho usakA avarNavAda bole to0 30 apane pAsa devatA na Ate ho aura kahe ki mere pAsa devatA AtA hai to mahA mohaniyakarma bAMdhe.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 252) zIghrabodha bhAga 4 thA. uparokta tIsa boloMmeM se koI bhI bolakA sevana karanevAlA 70 koDAkoDI sAgaropama sthitikA mahA mohaniyakarma bAMdhe. (31) siddhoMke guNa 31 jJAnAvaNiya karma ki pAMca prakRti kSaya kare yathA-matijJAnAvarNiya, zrutajJA0 avadhijJA0 manaHparyava jJA kevalajJAnAvaNiya darzanAvarNiyakarmakI nau prakRti kSaya kare yathA-cakSudarzaNAvaNiya, acakSuda avadhida0 kevalada0 nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, thINaddhI, vedanikarmakI do prakRti kSaya kare-zAtA vedaniya, azAtA vedaniya, mohaniyakarmakI do prakRti-darzanamohanI, cAritramohanI AyuSyakarmakI cAra prakRti-nArakI, tiryaca. manuSya, devatAkA AyuSya nAmakarmakI do prakRti-zubhanAma, azubhanAma, gotra. karmakI 2 prakRti-uccagotra, nizcagotra aura aMtarAyakarmakI pAMca prakRti-dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya, viyA~tarAya. evaM 31 prakRti kSaya honese 31 guNa pragaTa huve hai. (32) yogasaMgraha-mokSake liye AlocanA denI, Alocana denevAle sivAya dusareko na kahanA, ApattIkAlameM bhI dRDhatA dhAraNa karanI, kisIkI sahAyatA vinA upadhAnAdi tapa karanA, gRhaNa AsevanA zikSA dhAraNakaranI, zarIrakI sAlasaMbhAla na karanI, gupta tapasyA karanI, nirlobha rahanA, pariSaha sahana karanA, sarala bhAva rakhanA, satyabhAva rakhanA, samyakdarzana zuddha citta sthiratA0 niSkapaTatA0 abhimAna rahitaH dhairyatA saMvega0 mAyAzalya rahita0 zuddha kriyA0 saMvarabhAva0 AtmanirdoSa0 viSaya rahita0 mUlaguNa dhAraNA0 uttaraguNa dhAraNA0 dravyabhAvase pApakoM cosire 2 kahanA0 apramAda kAlokAla kriyAkaranI0 dhyAnasamAdhi dharanA. maraNAMta kaSTa sahana karanA pratijJA dRDhatA0 prAyazcita lenA samAdhAse saMthArA karanA0
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 253 ) ( 33 ) gurukI taiMtIsa AzAtanA - guruke Age ziSya cale to AzAtanA, gurukI barAbara caleto0 gurUke pIche sparza karatA caleto evam tIna, baiThate samaya aura tIna khaDe rahate samaya tIna evaM nau prakAra se gurUkI AzAtanA hotI hai gurUziSya ekasAtha sthaMDila jAve aura eka pAtrameM pAnI hoto gurUse ziSya pahile sUci kare to, sthaMDilase Akara gurUse pahile iriyAvahI paDi kameMto0 videza se Ayehuve zrAvakake sAtha guruse pahile ziSya vArtAlApa kareto0 gurU kahe kauna sUte hai aura kauna jAgate hai. to jAgatA huvA ziSya na boleto 0 ziSya gaucarI lAkara gurUse AlocanA na le aura choTeke pAsa AlocanA kareto' pahile choTeko AhAra batAkara phira gurUko AhAra batAveto pahale choTe sAdhuko AmaMtraNa karake phira guruko AmaMtraNa karato0 gurule vinA puche dUsaroMko manamAnya AhAra deto0 guruziSya eka pAtra AhAra kare aura usameMse ziSya acchA 2 AhAra karetoo guruke bolAnepara pIchA uttara na deto0 guruke bulAnepara ziSya Asanapara baiThAhuvA uttara deto0 guruke bulAnepara ziSya kahe kyA kahate ho aisA bolato0 guru kahe yaha kAma matakaro ziSya javAba de ki tU kauna kahanevAlAto0 guru kahe isa glAnIkI vaiyAvaca karo to bahota lAbha hogA isapara javAba de kyA Apako lAbha nahIM cAhiye aisA boleto0 guruko tukArA huMkArA de lAparavAI se bole ) to0 gurukA jAtIdoSa kaheto0 guru dharmakathA kare aura ziSya aprasanna hoveto0 guru dharmadezanA detAhI usavakta ziSya kahe yaha zabda aisA nahIM aisA hai to0 guru dharmakathA kahe usa pariSada meM chedabheda kareto 0 jo kathA guru pariSadAmeM kahIho usI kathAko utIpariSadA meM ziSya acchI taraha se varNana karatI0 guru dharmakathA kahate ho aura ziSya kahe gocarIkI vakhata hogaI 1 0
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 294 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. kahAMtaka vyAkhyAna doge to0 guruke Asanapara ziSya vaiThe to0 guruke pATa yA vichauneko Thokara lagAkara kSamA na mAMgeto0 guruse UMce Asanapara baiThe to0 yaha taitIsa AzAtanA agara ziSya kareMge to vaha guru AjJAkA virAdhi ho saMsArameM paribhramana kareMgeM / ( 34 ) tIrthaMkaroMke cautIsa atisaya--tIrthakarake keza, nakha na badhe suzobhita rahe0 zarIra niroga0 lohImAMsa gokSIra jaisA 0 zvAsozvAsa padma kamalajaisA sugandhI, AhAra nihAra carmacakSuvAlA na dekhe 0 AkAzameM dharmacakra cale0 AkAza meM tIna chatra dhAraNa rahai 0 do cAmara vIMjAyamAna rahe0 AkAzameM pAdapITha sahita siMhAsana cale0 AkAzameM indradhvaja cale. azokavRkSa rahe0 bhAmaMDala hove0 bhUmItala sama hove0 kAMTA adhomukha hove 0 chaho Rtu anukula hove0 anukUla vAyu cale0 pAMca varNake puSpa pragaTa hove0 azubha pugalakA nAza hove0 sugaMdha varSAse bhUmI svaccha hove 0 zubha pudgala pragaTe0 yojanagAminA dhvanI hove0 ardha mAgadhIbhASA meM dezanA de0 sarva sabhA apanI 2 bhASA meM samajhe0 janmavaira, jAtIvaira zAMtaho0 anya matAvalaMbI bhI Akara dharma sune aura vinaya kare0 prativAdI nirUttara hove0 pacIsa yojanasudhI koi kisamakA roga upadrava na hove0 marakI na hove0 svacakrakA bhaya na hove' paralazkarakA bhaya na hove0 ativRSTi na hove0 anAvRSTi naho0 dukAla na paDe 0 pahile huvA upadrava bhI zAMta hove 0 ina atizayoM meM 4 atizaya janmase hote hai. 11 atizaya keva lajJAna honese hote hai aura 19 atizaya devakRta hote hai. ( 35 ) vacanAtizaya paiMtIsa -- saMskAravacana, udAtta gaMbhIra0 anunAdI0 dAkSiNyatA0 upanItarAga0 mahA arthagarbhita0 pUrvApara aviruddha 0 ziSTa saMdeha rahita0 yogya uttaragarbhita0 hRdayagrAhI 0
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 255 ) O kSetrakAlAnukUla0 tatvAnurUpa0 prastuta vyAkhyA0 paraspara aviruddha abhijAta ati snigdha0 madhura0 anya marmarahita. artha dharmayukta0 udAra paraniMdA svazlAghA rahita0 upagatazlAghA0 anayamIta0 kutUhala rahita0 adbhUta svarUpa0 vilaMba rahita0 vimAdi doSa rahita vicitravacana0 Ahita vizeSa0 sAkAra vizeSa0 o satva vizeSa0 kheda rahita0 avyuccheda* 0 ( 36 ) uttarAdhyayana sUtra ke 36 adhyayana - vinaya0 parisaha cauraMgiya0 asaMkkhaya0 akAma sakAma maraNa0 khuDDAniyaThi0 ela0 kAvila0 namipavvajhA0 dumapattaya vahussuya* hariesabala0 cittasaMbhU0 usuyAra0 bhikkhU vaMbhacerasamAhi0 pAvasamaNa saMjaIrAyaH miyAMputI0 mahAnigaMdhI0 samudrapAliya0 rahanemI0 kesIgoyamaH pavayaNamAyA0 jayaghosa vijayaghosa0 sAmAyArI0 khaluki0 mukkhamaggaI0 samata parikamiya0 tavamagAya0 caraNavihIya0 pamAyaThANa0 aThakammappagaDI0 lesa 0 aNagAramagga0 jIvajIva vibhattI 0 iti / sevaMbhaMte sevaMbhaMte - tamevasaccam ---*@@@*<--- thokaDA nambara 34. zrI bhagavatIjIsUtra za0 25 u0 6 ( nigranthoMke 36 dvAra ) pannaSaNA - prarUpaNA veya- veda 3 rAga- sarAgI 2 kappa-kalpa cAritra - sAmAyikAdi 9 DisevaNa-doSa lAgeke nahIM ?
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 256) zIghabodha bhAga 4 thA. jJAna-matyAdi 5, titthe-tIrthameM hove 2, liMga-svaliMgAdi zarAraaudArikAdi, khitte-kisakSetrameM, kAle-kisakAlameM, gatI-kimagatImeM saMyama-saMyamasthAna nikAse-cAritraparyAya yoga sayogI ayogI upayoga-sAkAra bahutA 2 kaSAya-sakaSAya 2 lesAkRSNAdi 6 pariNAma-hiyamAnAdi 3 baMdha-karmakA vedaya-karmavede, udIraNA-karmakI, upasaMpajhANa-kahAMjAve sanno sannAbahutA, AhAra -AhArI 2 bhava-kitanA bhava kare Agaresa kitane vakhta Ave kAla-sthitI aMtarA samudghAta-vedanA 7 kSetra-kitane kSetra meM hove phusaNA-kitAkSetrasparza bhAva-udayAdi 5 pariNAma-kitanAlAdhe alpAbahutva iti 36 dvaar| ( 1 ) pannavaNA-niyaThA ( sAdhu ) ke prakArake hai (1) pulAka-do prakArake hai| (1) labdhI pulAka jaise cakravartI Adi koI jainamunI yA zAsanakI AzAtanA kare to usakI senA vagerahako cakacUra karane ke liye labdhIkA prayoga kare ( 2 ) cAritra pulAka-jisake pAMca bheda jJAnapulAka, darzana pulAka, cAritrapulAka, liMgapulAka, ( vinA kAraNa liMga palaTAve) ahasuhammapulAka, (manasebhI akalpanIya vastu bhoganekI icchA kare / jese cAvaloMki sAlIkA pulA jismeM sAra vastu kama aura maTI kacarA jyaadaa| (2) bakuza-ke pAMca bheda hai| Abhoga ( jAnatA huvA doSa lagAve ) aNAbhoga, (vinAjAne doSa lage) saMvuDA, (pragaTa doSa lagAve ) asaMvuDA, ( chAne doSa lagAve ) ahAsuhamma, hasta mukha dhove yA AMkha AMje ) jese zAlakA gAiTA jisme khalA karanese kuccha maTTI kama hui hai| (3) paDisevanA-5 bheda-jJAna, darzana, cAritra meM ati. cAra lagAve / li gapalaTAve, AhAsuhama, tapa karake devatAkI
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigraMthAdhikAra. . (257 ) padavI yAMcche / jaise zAlIke gAiThAko upaNa-vAyuse bArIka zINe kacareko uThA dIyA parantu baDe baDe DAMkhale raha gye| (4) kaSAyakuzIla-5 bheda-jJAna, darzana, cAritrameM kaSAya kare, kaSAyakarake liMga palaTA, ahAsuhama, ( tapa karI kaSAya kare ) kacarA rahita shaalii| (5) nigraMtha-5 bheda-prathama samaya nagraMtha, ( dazameM guNasthAnakase, igyArAve gu0 bArAhave gu0 vAle prathama samayavarte / aprathama samaya, (do samayaseM jyAdA ho) carmasamaya, jisako 1 samayakA chanasthApanA zeSa rahA ho) acamasamaya, (jisako do samayase jyAdA bAkI ho ) ahAsuhama, (sAmAnya prakAre dharte ) zAlIko dala chAtu nikAlake cAvala nikAle huve / (6) snAtaka-5 bheda-acchavI, (yoganirodha ) asabale, ( aticArAdi sabalA doSa rahita ) akamme, (ghAtIkarma rahita) saMsuddha jhAnadarzana dhArI kevalI, aparissAvI, (avaMdhaka) jJAna darzanadhArI arihaMta jina kevalIjese nirmala akhaMDita sugandhI cAvaloMkI maaphiik| .. _aise che prakAra ke sAdhu kahe haiM. inakI paraspapara zuddhatA zAlIkA dRSTAMta dekara samajhAte haiN| jaise maTTI sahita ukhADI huI zAlAkAelA jisameM sAra kama ora asAra jAdA. vaisehI pulAkasAdhumeM cAritrakI apekSA sArakama aura aticArakI a. pekSA asAra jyAdA hai dUsarA zAlakA gAIThA (khalA) pahalese isameM sAra jAdA hai. kyoMke pUlameM jo retIthI vaha nikala gaI vaisehI pulAkase bakuzameM sAra jAdA hai. tIsarA uDAI huI zAlI, jo bArIka kacarAthA vaha havAse uDa gayA. vaisehI vakuzase paDise.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ (258) zIvabodha bhAga 4 thA. sAra jAdA hai. cauthA sarva kacarA nikAlI huI zAlI ke samAna kaSAya kuzIla hai. pAMcavA zAlIse nikAlA huvA cAvala isake samAna nigraMtha hai. chaThA sApha kiyA huvA akhaMDa cAvala jisameM kisI kismakA kacarA nahIM vaise snAtaka sAdhu The dvAram. ( 2 ) veda - puruSa, strI, napuMsaka, avedI0 jisame pulAka.. purUSa vedI aura puruSa napuMsakavedI hote haiM, vakuza pu0 strI0 na0 vedI hote hai. vaisehI paDisevanameM tIno veda. kaSAyakuzIla. savedI, aura avedI, savedI hoto tInoveda, avedI hoto upazAnta avedI yA kSINa avedI. nigraMtha. upazAnta avedI aura kSINa avedI hote hai. aura snAtaka kSINaavedI hote hai. dvAram. (3) rAgI - sarAgI vItarAgA-pulAka, bukaza, paDisevanA kaSAya kuzIla evaM 4 niyaMThA sarAgI hote hai nigraMtha upazAnta vItarAgI aura kSANa vItarAgI hote hai. snAtaka kSINa vItarAgI hote hai dvAram. ( 4 ) kalpa 5 = sthita kalpa, asthitakalpa, sthivarakalpa, jinakalpa, kalpAtIta. -kalpa daza prakArake hai, 1 acela, udezI, 3 rAyapiMDa, 4 sejhAttara, 5 mAsakalpa, 6 caumAsIkalpa, 7 vrata, 8 paDikkamaNa, 9 kirtIkarma, 10 puruSAjeSTa, yaha dazakalpa pahile aura chehale tIrthakaroMke sAdhUvoMke sthitakalpa hotA hai. zeSa 22 tIrthaMkaroMke zAsana meM asthitakalpa hai. upara jo 10 kalpa kahaAye hai. usameM 6 asthitakalpa hai 1-2-3-9-6-8 aura cAra sthitakalpa hai. 4-7-9-10 (3) sthivarakalpa vastrapAtrAdi zAstrokta rakhe. (4) jinakalpa jaghanya 2 utkRSTa 12 upagaraNarakkhe (5) kalpAtita kevalajJAnI, manaH paryavajJAnI, avadhijJAnI,
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigranthAdhikAra. (259) caude pUrvadhara, daza pUrvadhara, zrutakevalI, aura jAtismaraNAdi. zAnI // pulAka-sthitIkalpI, asthitIkalpI, sthivarakalpI, hote hai. vakuza, paDiseSaNA pUrvavat tIna aura jinakalpa bhI hove. kaSAyakuzIla pUrvavat cAra aura kalpAtItameM bhI hove. nigraMtha, snAtaka-sthita0 asthita aura kalpAtItameM hove. dvAram. (5) cAritra 5 sAmAyika, chedopasthApaniya, parihAravizuddhi, sukSamasaMparAya, yathAkhyAta-pulAka, vakuza, paDisevaNameM samAyaka, chedo0 cAritra hotA hai. kaSAyakuzIlameM sAmA chedo0 pari0 sUkSa0 cAritra hote hai. aura nigraMtha, snAtakameM yathAkhyAta cAritra hotA hai. dvAram.. 6) paDisevaNa 2 mUlaguNapa0 uttaraguNapa0 pulAka, paDise. vaNI mulaguNameM (paMcamahAvrata ) aura uttaraguNameM ( piNDavisudvAdi) doSoM lagAve bukaza mulaguNaapaDisevI uttaraguNapaDisevI vAkI tIna niyaMThA apaDiseSI. dvAram. (7) jJAna. 5 matyAdi pulAka, vakuza, paDisevaNameM dojJAna mati, zruti jJAna aura tIna ho to mati, zruti, avadhi, kapAyakuzIla, aura nigraMthameM jJAna do. tIna cAra pAve. do ho to mati, zruti. tInaho to mati zruti, avadhi yA manaHparyava0 cAra ho to mati, zruti, avadhi aura manaHparyava snAtakameM eka kevalajJAna aura paGaneAzrI pulAka jaghanya nau / 9 / pUrvanyuna utkRSTa nau (9) pUrva sampUrNa. vakuza, paDisevaNa jaghanya aSTapravacanamAtA u0 dazapUrva. kaSAyakuzIla ja0 aSTapravacanamAtA u014 pUrva. nigraMtha bhI na9 aSTa pra0 u0 14 pUrva paGa snAtakasUtra vitirikta. dvAram. ( 8 ) tIrtha-pulAka, bakuza, paDiseSaNa tIrthameM hove zeSa
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ (260) zIghabodha bhAga 4 thA. tIna niyaMThA tIrtha meM aura atIrthameM bhI hote hai. tIrthakara ho aura pratyeka buddhi ho. dvAram. (9) liMga-cheho niyaMThA ( sAdhu ) dravya liMga AzrI sva. liMga, anyaliMga, gRhaliMga tInoMmeM hove. aura bhAvaliMga AzrI svaliMgameM hote hai. dvAram. (10) zarIra-5 audArika vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa, pulAka. nigraMtha, snAtakameM au0 te0 kA0 tIna zarIra. vakuza. paDisevaNameM au0 te0 kA vai0 aura kaSAyakuzIlameM pAMcoM zarIravAle milate hai. dvAram / (11) kSetra 2 karmabhUbhI, akarmabhUmI-che hoM niyaMThA janmaAzrI 15 karmabhUmImeM hove aura saMharaNaAzrI pulAkakoM choDake zeSa 5 niyaMThA karmabhUmI. akarmabhUmI, donomeM hote hai. prasaMgopAta pulAka labdhi AhArika zarIra, sadhvIkA, apramAdI, upazama zreNIvAlekA, kSapakazreNI0, kevalajJAna utpanna huve pIche, ina sAtoMkA saMharaNa nahIM hotA dvAram. (12) kAla-pulAka, utsarpiNIkAlameM janmaAzrI tIje, cauthe ArAma janme aura pravartanAzrI 3-4-5 ArAmeM pravate. ava. sarpiNIkAlameM dUje, tIje cauthe ArAmeM janme aura tIje, cauthe ArAma pravate. no utsarpiNI noavasarpiNI cauthe pallI bhAga ( da. SamAsuSamA kAla mahAvideha kSetrameM ) hove aura pravarte esehI nigraMtha snAtakameM samajhalenA. pulAkakA saMharaNa nahIM. aura nigraMtha snAtaka saMharaNaAzrI dusare kAlameM bhI hote hai. aura vakuza, paDisevaNa, kaSAyakuzIla, avasarpiNIkAlake 3-4-5 AremeM janme aura pravate.utsarpiNIkAlameM 2-3-4 AremeM janme aura 3-4 AremeM pravarte. no utsarpiNI noavasarpiNI. cauthA pallI. bhAgameM hove aura saMharaNaAzrI dUsare pallI bhAgoMmeM hove. dvAram
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ (261) bola. 63 (13) gati-dekho yaMtrase. gati. sthiti. - - nAma. jaghanya. utkRSTa. , jaghanya. . utkRSTa. pulAka sudharma devaloka sahasrAra de. pratyeka / 18 sAgara vakuza , acyuta de0 ! palyopama J22 sAgara paDisevaNa ,, , , kaSAyakuzAla anuttara vi0 33 sAgara nigraMtha anuttara vi0 sarvArthasiddha 31 sAgara snAtaka / mokSa 33 sAgara devatAoMmeM pachi 5 hai. indra, lokapAla, vAyatriSaka, sAmA. nika, ahamaindra, pulAka, vakuza. paDisevaNameM pahilekI 4 parimeMse 1 pahivAlA hove, kaSAyakuzIlako 5 meMkI 1 pachi hove, nigraMthako ahamahandrakI 1 pati hove evaM snAtaka tathA mokSameM jAve aura jaghanya virAdhaka ho to cAra jAtikA devatA hove, utkRSTa virAdhaka cauSIsa daMDakameM bhramaNa kare dvAraM. (14) saMyama-saMyamasthAna asaMkhyAte hai. pulAka, vakuza, paDisevaNa, kaSAyakuzIla. ina cAroMke saMyamasthAna asaMkhyAte 2 hai. nigraMtha snAtakakA saMyamasthAna eka hai. alpAbahutva sarvastoka nigraMtha snAtakake saMyamasthAna paka hai. inoMse asaMkhyAtaguNe pulAkake saMyamasthAna, inoMse asaM0 guNe vakuzake, inoMse asaM0 guNe paDisevaNake, inose asaM0 guNe kaSAyakuzIlake saMyamasthAna. dvAraM. (15) nikAse-(saMyamake paryAya ) cAritra paryAya anaMte
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 262) zIghrabodha bhAga 4 thA. hai. pulAkake cAritra paryAya anante evaM yAvat. snAtaka kahanA, pulAkase pulAkake cAritra paryAya. ApasameM che ThANavaliyA. yathA 1 anantabhAgahAni, 2 asaMkhyAtabhAgahAni, 3 saMkhyAtabhAgahAni, 4 saMkhyAtaguNahAni, 5 asaMkhyAtaguNahAni, 6 anantaguNahAni / / 1 anantabhAgavRddhi, 2 asaMkhyAtabhAgavRddhi, 3 saMkhyAtabhAgavRddhi, 4 saMkhyAtaguNavRddhi, 5 asaMkhyAtaguNavRddhi, 6 anantaguNavRddhi, pulAka, vakuza paDisevaNase anantaguNahIna, kaSAyakuzIla. che ThANavaliyA. nigraMtha snAtakase anantaguNahIna // vakuza pulAkase anantaguNavRddhi. vakuza vakuzase che ThANavaliyA. vakuza, paDisevaH Na,kaSAyakuzIlase che ThANavaliyA. nigraMtha, snAtakase anantaguNahIna. / / 2 / / paDisevaNa, vakuza mAphika samajanA. // 3 // kaSAyakuzIla hai so pulAka, vakuza, paDisevaNa aura kaSAyakuzIla, ina cAroMse che ThAgavaliyA. aura nigraMtha snAtakase anantaguNahIna. // 4 // nigraMtha prathamake cAroMse anantaguNe adhika. nigraMtha snAtakase samatulya // 5 // snAtaka nigraMthake mAphika samaja nA // 6 // alpAbahutva- pulAka aura kaSAyakuzIlake jaghanya cAritra paryAya ApasameM tulya 1 pulAkakA utkRSTa cAritra paryAya ananta guNe, 2 vakuza aura paDisevaNake jaghanya cAritra paryAya ApasameM tulya anantaguNe, vakuzakA u cA0 paryAya anaM04 paDisevaNakA u0 cA paryAya anaM. 5 kaSAyaku. u0 cA paryAya anaM06 nigraMtha aura snAtakakA jaghanya aura utkRSTa cAritra paryAya ApasameM tulya anantaguNe. dvAraM. (16) yoga 3 mana, vacana, kAya-pahaleke pAMca niyaMThA saMyogI, snAtaka saMyogI aura ayogI. dvAraM. (17) upayoga 2 sAkAra, anAkAra-chae niyaMThAmeM donoM upayoga mile. dvAram
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 263 ) ( 18 ) kaSAya 4 pahaleke 3 niyaMThAmeM sakaSAya saMjvalakA cauka0 kaSAyakuzIlameM. saMjvalakA 4-3-2-1 nigraMtha akaSAyI u pazamakaSAyI yA kSINakaSAyI. snAtaka kSINakaSAyI hote hai. dvAraM. ( 19 ) lezyA 6 pulAka, vakuza, paDisevaNameM tIna lezyA teju, padma, zuklalezyA pAve. kaSAyakuzIlameM cheho lezyA pAve. nithameM zuklalezyA pAve. aura snAtaka zuklalezyA tathA alezyA. dvAraM. ( 20 ) pariNAma - pahileke cAra niyaMThAmeM tInoM pariNAma pAve. hiyamAna, varddhamAna, avasthita, jisameM hiyamAna, varddhamAaat jaghanya sthiti 1 samaya u0 antarmuhurta avasthitakI ja0 1 samaya u 7 samaya, nigraMtha meM varddhamAna. avasthita do pariNAma pAve. sthiti ja0 1 samaya u0 antarmuhurta snAtaka meM varddhamAna, avasthita do pariNAma varddhamAnakI ja0 samaya u0 antarmuhurta. avasthitakI sthiti ja0 antarmuhurta u0 dezoNo pUrva koDa. dvAraM. (21) baMdha -- pulAka. AyuSya choDake sAta karma bAMdhe. vakuza aura paDisevaNa sAta yA ATha karma bAMdhe. kaSAyakuzIla 7-8-6 karma bAMdhe. (AyuSya mohanI choDake) nigraMtha 1 zAtAvedanI bAMdhe aura snAtaka 1 zAtAvedanI bAMdhe yA abaMdhaka. dvAraM. ( 22 ) vede --pahaleke cAra niyaMThA AThoM karma vede nigraMtha mohanI choDake 7 karma vede snAtaka cAra karma vede. ( vedanI, AyuSya, nAma, gotra. ) dvAraM. (23) udiraNA - pulAka AyuSya mohanI choDake 6 karmoMkI udiraNA kare. vakuza aura paDisevaNa 7-8 6 karmoMkI udiraNA kare. ( AyuSya mohanI choDake ) kaSAyakuzIla 7-8-6-5 karmoMkI udiraNA kareM. vedanI vizeSa nigraMtha 5-2 karmoMkI udiraNA kare. pUrvavat 2 nAma, gotrakarma. snAtaka uNodarika. dvAraM.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ (264) zIghrabodha bhAga 4 thA. (24) upasaMpajhaNaM-pulAka pulAkako choDake kaSAyakuzolameM yA asaMyamameM jAve. bukaza bukazapaNA choDe to paDisevaNameM, kaSAyakuzIlameM yA asaMyamameM yA saMyamAsaMyamameM jAdhe, evaM paDisevaNa bhI cAra ThIkAne jAve. kaSAyakuzIla che ThIkAne jAve. (pu0 00pa0 asaMyama saMyamAsaM. nigraMtha ) nigraMtha nigraMthapanA choDe to kaSAyakuzIla snAtaka aura asaMyamameM jAve aura snAtaka mokSama jAve. dvAraM. (25) saMjJA 4 pulAka, nigraMtha, snAtaka, nosaMjJAvauttA bukaza, paDisevaNa aura kaSAyakuzIla, saMjJAbahuttA, nosaMjJAbahuttA. ( 26) AhArI-pahaleke 5 niyaMThA AhArIka, snAtaka AhArIka vA anAhArIka. dvAraM. (27) bhava-pulAka, nigraMtha jaghanya 1 u03 bhava kare. bukaza, paDisevaNA, kaSAyakuzIla ja0 1 u. 15 bhavakare snAtaka tadbhava mokSa jAve. dvAraM. (28) AgarisaM-pulAka eka bhavameM jaghanya 1 u. 3 vAra Ave. ghaNA (bahuta ) bhavaAzrayI ja0 2 u0 7 vAra Ave. bukaza paDiseSaNa aura kaSAyakuzIla eka bhava. ja.1 u. pratyeka so vAra Ave. ghaNA bhavaAzrayI ja0 2 u. pratyeka hajAra vAra Ave. nigraMthapanA eka bhavaAzrayI ja01 u. 2 vAra bahuta bhavaAzrayI ja02 u05 vAra Ave. snAtakapanA jaghanya utkRSTa eka hI vAra Ave. dvAraM. (29) kAla-sthiti, pulAka eka jIva AzrayI jaghanya utkRSTa antarmuhurta bahotase jIvoM AzrayI ja01 samaya u0 antaramu. bukaza eka jIvAzrayI ja0 1 samaya u0 dezoNA pUrva koDa bahuta jIvoM AzrayI zAzvatA. evaM paDisevaNa, kaSAyakuzIla vakuzavat samajanA. nigraMtha eka jIva tathA bahuta jIvoM AzrayI ja.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. ( 265 ) 1 samaya u0 antara muhUrtta snAtaka eka jIvAzravI ja0 antarmu* u0 dezoNA pUrvakoDa bahuta jIvo AzrayI zAzvatA. dvAraM. C (30) AMtarA - pahale ke pAMca niyaMThAke eka jIvAzrayI ja0 antarmu: u0 dezoNA ardha pudgalaparAvartana. snAtakakA AMtarA nahIM. bahuta jIvo AzrayI pulAkakA aMtarA ja0 samaya u0 saMkhyAta kAla nigraMtha ja0 1 samaya u0 che mAsa zeSa cAra niyaMThAkA AMtarA nahIM. (31) samudghAta + pulAkameM samudghAta, tIna vedanI, kaSAya aura maraNanti, bukazameM pAMca ve0 ka0 ma0 vaikriya aura tejasa, kaSAyakuzIla meM 6 / kevalI choDake ) nigraMtha meM samudra nahIM hai dvAraM. ( 32 ) kSetra - pahale ke pAMca niyaMThA lokake asaMkhyAta bhAgameM hove, snAtaka lokake asaMkhyAta meM bhAgameM ho yA bahota se asaMkhyAta bhAgameM hove yA sarva lokameM hove. dvAraM. ( 33 ) sparzanA - jaise kSetra kahA vaise hI sparzanA bhI lamajanA, snAtakakI adhika sparzanA bhI hotI hai. dvAraM. (34) bhAva - pahale ke 4 niyaMThA kSayopazama bhAvameM hove. nigraMtha upazama yA kSAyikabhAva meM hove, snAtaka kSAyikabhAva meM hove. dvAraM. (35) parimANa - pulAka vartamAna paryAyaAzrayI syAt mIle syAt na bhI mIle, mIle to jaghanya 1-2-3 u0 pratyeka sau. pUrva paryAyazrI syAt mIle syAt na mIle agara mIle to ja0 1-2-3 u0 pratyeka hajAra mIle. bukaza vartamAna paryAyAzrI syAt mIle syAt na mIle. yadi mIle to ja0 1-2-3 u0 pratyeka so. pUrva paryAyAzrI niyamA pratyeka so kroDa mIle. evaM paDivaNA, kaSAyakuzIla vartamAna paryAyAzrI syAt mIle syAt na mIle. jo + vedanI, kaSAya, maraNa, vaikiya, tejasa, AhArika, kevalI.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 266) zIghra bodhabhAga 4 tho. mIle to ja0 1-2-3 u. pratyeka hajAra mIle, pUrvaparyAyAdhI niyamA pratyeka hajAra kroDa mIle. nigraMtha vartamAna paryAyAzrI syAt mIle na mIle, agara mIle to ja0 1-2-3 u0 162 mIle. pUrvaparyAyAzrI syAt mIle na mIle. mIle to ja01-2-3 u0 pratyeka so mIle. snAtaka vartamAna paryAyAzrI jaghanya 1-2-3 u0 108 mIle pUrvaparyAyAzrA niyamA pratyeka kroDa mIle. dvAraM.. (36) alpAbahutva (.) sabase thoDA. nigraMtha niyaMThAkA jIva, (2) pulAkavAle jIva saMkhyAtaguNe, 3) snAtakake saMkhyAtaguNe, (4) pakuzake saMkhyAtaguNe, (5) paDisevaNake saMkhyAtaguNe, (6) kaSAyakuzIla niyaMThAke jIva saMkhyAtaguNe. iti dvaarm| // sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam / / - --- thokaDA nambara 35. sUtra zrI bhagavatIjI zataka 25 uddezA 7. (saMyati) saMyati ! sAdhu ) pAMca prakArake hote hai. yathA sAmAyika saMyati, chadopasthApaniya saMyati, parihAra vizuddha saMyati, sUkSma saMparAya saMyati, yathAkhyAta saMyati. ina pAMcoM saMyatiyoMke 36 bArase. vivaraNa kara zAstrakAra batalAte hai| (1) prajJApanA dvAra-pAMca saMyatikI prarUpaNA karate hai. (1) sAmAyika saMyatike do bheda hai. (1) svalpa kAlakA jo prathama aura carama jinoMke sAdhuvoMko hotA hai, usakI maryAdA jaghanya sAta
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 bola. (267) dina madhyama cyAra mAsa utkRSTa che mAsa. (2) bAvIsa tIrthaMkaroM ke tathA mahAvideha kSetrameM muniyoM ke sAmAyika saMyama jAvajIva taka rahate hai. (2) chadopasthApaniya saMyama, jiskA do bheda hai. (1) sa aticAra jo pUrva saMyamake andara AThavAM prAyazcita sevana karane para phIrase chaMdo0 saMyama diyA jAtA hai (2) tevIsave tIrthakarokA sAdhu cauvIsaveM tIrthaMkaroMke zAsanameM Ate hai usakoM bhA chaMdo0 saMyama diyA jAte hai vaha nirAticAra chaMdo0 saMyama hai (3) parihAra vizuddha saMyamake do bheda hai (1) nivRtamAna jese nau manuSya nau nau varSake ho dIkSA le vIsa varSa gurukulavAsa meM rahakara nau pUrvakA adhyayana kara vizeSa guNa prAptike liye guru AjJAse parihAra vizuddha saMyamako svIkAra kare / prathama che mAsa taka cyAra muni tapazcaryA kare cyAra muni tapasvI muniyoMki vyAvaJca kare eka muni vyAkhyAna vAMce dusare cha mAsameM tapasvI muni vyAvacca kare vyAva vAle tapazcaryA kare tIsare cha mAsa meM vyAkhyAnavAlA tapazcaryA kare sAta munI unhoMki vyAvaJca kare, eka muni vyAkhyAna vAMce / tapazcaryakA kramaH uSNakAlameM ekAntara zIta kAlameM chaTa chaTa pA. raNA caturmAsAmeM aThama aThama pAraNA kare, ese 18 mAsa taka tapazcaryA kare / phIra jinakalpako svIkAra kare agara esA na ho to vApisa gurukula vAsAko svIkAra kre| ( 4 ) sUkSma saMparAya saMyamake do bheda hai| (1) saMkleza pariNAma upazama zreNise girate huveke (2) vizuddha pariNAma kSapakazreNi chaDate huveke (5) yathA khyAta saMyamake do bheda hai (11 upazAnta botarAgI (2) kSiNavita. rAgI jismeM kSiNavitarAgIke do bheda hai (1) chadamasta (2) kevalI jismeM kevalIkA doya bheda hai 1) saMyogI kevalI 12) ayogI kevalI / dvAram .. (2) veda-sAmAyika saM0 chadopasthApaniyasaM0 savedI, tathA avadA bhI hote hai kAraNa nauvA guNa sthAnake do samaya zeSa ra:
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ (268) zIghrabodha bhAga 4 thA. hanepara veda kSaya hote hai aura ukta donoM saMyama nauvA guNasthAna. . taka hai| agara saveda hoto triveda, puruSaveda napuMsakaveda isa tInoM vedame hote hai / parIhAra vizuddha maMyama puruSaveda puruSa napuMsakave. dameM hote hai sukSma0 yathAkhyAta yaha dono saMyama avedI hote hai jisme upazAMta avedI ( 10-11-gu0 ) aura kSiNa avedI (10 12-13-14 guNasthAna ) hote hai iti dvAram / (3: rAga-cyAra saMyama sarogI hote hai yathAkhyAta saM0 vitarAgI hote hai so upazAnta tathA kSiNa vItarAgI hote hai| (4) kalpa-kalpake pAMca bheda hai| 1) sthitakalpa-patrakalpa udezIka AhArakalpa rAjapaNha zayyAtarapaNha mAsIkalpa caturmAsIka kalpa vratakalpa pratikramaNakalpa kRtakamakalpa puruSajeSTakalpa evaM (10) prakArake kalpa prathama aura carama jinoM ke sAdhuvoMke sthitakalpa hai| (2) asthita kalpa pUrvajo 10 kalpa kahA hai vaha madhyamake 22 tIrthakaroMke muniyoMke asthita kalpa hai kyoMki (1) zayyAtara vrata, kRtakarma, puruSa jeSTa, yaha cyAra kalpasthita hai zeSa che kalpa asthita hai vivaraNa paryuSaNa kalpameM hai| (3) sthivara kalpa-maryAdA pUrvaka 14 upakaraNa se gurukula vAso sevana kare gaccha saMgrahata rahai / aura bhI maryAdA pAlana kre| (4) jinakalpa-jaghanya madhyama utkRSTa utsarga pakSa svIkAra kara aneka upasarga sahana karate jaMgalAdimeM rahe dekho nandIsUtra vistAra / (5) kalpAtita-Agama bihArI atizya jJAnavAle mahAtmA jo kalpase vItirakta arthAt bhUta bhaviSyake lAmAlAbha dekha kArya kare iti| sAmA0 saM0 meM pUrvokta pAMcoM kalpapAve chedo0 parihAra0 meM kalpa tIna pAve, sthita kalpa, sthivara kalpa, jina kalpa,
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapravacana. (269) sUkSma0 yathAkhyA meM kalpadoya pAve asthita kalpa aura kalpAtita itivAram / (5) cAritra-sAmA0 chado meM nigraMtha cyAra hote hai pulAka bukaza pratisevana, kssaaykushiil| parihAra0 sUkSma meM eka kaSAya kuzIla nirgatha hote hai yathAkhyAta saMyamameM nirgatha aura snAtaka yaha doya nigrantha hote hai dvAram / (6) prati sevanA-sAmA0 chedo0 mUlaguNa (pAMca mahAvrata) prati sedhI / doSa lagAve ) uttara guNa (piMDa vizuddhAdi) pratisevI tathA apratiseSI zeSa tIna saMyama apratisevIhote hai dvAram / (7) jJAna-prathamake cyAra saMyamameM kramaHsara cyAra jJAnaki bhajanA 2-3-3-4 yathAkhyAtameM pAMca jJAnaki bhajanA jJAna paDane apekSA sAmA0 chado0 jaghanya aSTa pravacana u0 14 pUrva paDa / parihAra. ja. nauvAM pUrva ki tIsarI AcAra vastu u0 no pUrva sampurNa, sUkSma0 yathAkhyAta ja. aSTa pravacana u0 14 pUrva tathA sUtra vitirakta ho iti dvAram / (8) tIrtha-sAmA0 tIrtha meM ho, atIrtha meM ho, tIrthaMkaroMke ho aura pratyeka buddhiyoMke hote hai| chedo0 pari0 sUkSma tIrthameM hI hote hai yathAkhyAta0 sAmAyika saMyamavat cyAroMmeM hote hai| iti dvaarm| (9) liMga-parihAra vizuddhi dravve aura bhAveM svaliMgI; zeSa cyAra saMyama dravyApekSA svaliMgI anyaliMgI gRhaliMgI bhI hote hai / bhAve svaliMgI hote iti dvAram / (10) zarIra-sAmA0 chedo0 zarIra 3-4-5 hote hai zeSa tIna saMyamamai zarIra tIna hote hai vaha vaikraya AhArIka nahI karate hai dvAram / (11) kSetra-janmApekSA sAmA0 sUkSma saMparAya, yathAkhyAta,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 270) zIghrabodha bhAga 4 thA. pandarA karmabhUmimeM hote hai| chado0 pari0 pAMca bharata pAMca ira bharata evaM daza kSetroM meM hote hai / sAhAraNapekSA parihAra0 kA sAhA. raNa nahIM hote hai zeSa cyAra saMyama karmamUmi akarmabhUmimeM bhI mIlate hai itidvAram / (12) kAla-sAmA0 janmApekSA avasarpiNi kAlameM 3-4-5 Are janme aura 3-4-5 Are pravRte / utsapiNi kAlameM 2-3-4 Are janme 3-4 Are pravRte / nosapiNi noutsapiNi cothe palI. bhAga (mahAvidahe) meM hove / sAhAraNApekSA anyapalI bhAga (30 akarmabhUmi ) meM bhI mola sake / evaM chado0 parantu janma pravRtana tathA sarpiNi utsapiNi videhakSetrameM na huve, sAhAraNApekSA saba kSetroMmeM miile| parihAra0 avasapiNi kAlameM 3-4 Are janmeM pravRte utsarpiNi kAlameM 2-3-4 Are janme 3-4 Are pravRte / sUkSma yathAkhyAta avasarpiNikAle 3-4 Are janme 3-4 Are pravRte / utsarpiNikAlameM 2-3-4 Are janme 3-4 Are pravRte / no sarpiNi noutsarpiNi cothApalI bhAgameM bhI mIle sAhAraNApekSA anya palI bhAgameM lAdhe iti dvAram / (13) gatidvAra yaMtrase saMyamake nAma gati sthiti - sAmA0 chedopa0 saudharma kalpa anuttara vai0/ 2 palyo0 33 sAgaro. parihAra saudharmaH sahastra 2 palyo 18 sAgaro0 sUkSama0 anuttara vai0 anuttara va0 31 sAga0 yathAkhyA0 anu0 anu031 sA0 33 sA. 33 sA.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyati adhikAra. (271) devatAvoM meM indra, sAmAnika, tAvatrIsakA, lokapAla, aura ahamendra yaha pAMca padvi hai| sAmA0 chedo0 ArAdhi hoto pAMcoMse eka pahivAlA deva ho. parihAra vizuddhi prathamaki cyAra pahise eka padvidhara hoN| sukSa0 yathA0 ahamendri padvidhara hoN| jaghanya virAdhi hoto cyAra prakArake devoMse deva hoveM / utkRSTa virAdhi ho to saMsAramaMDala / itidvAram / (14) saMyamake sthAna-sAmA0 chedo0 pari0 ina tInoM saMyamake sthAna asaMkhyAte asaMkhyAte hai| sUkSama antara mahurta ke samaya parimANa asaMkhyAte sthAna hai| yathAkhyAta ke saMyamakA sthAna eka hI hai| jiskI alpaabhutv| (1) stoka yathAkhyAta saM0 ke saMyama sthAna | (2) sUkSma0 ke saMyamasthAna asaMkhyAtAgune / (3) parihArake , (4) sAmA0 chedo0 saM0 stha0 tUlya asaM0 gu0 (15) nikAze-saMyamake paryava ekeka saMyamake paryaSa anaMte anante hai| sAmA0 chedo0 parihAra0 paraspara tathA ApasameM SaTaguna hAnivRddhi hai tathA Apasame tulya bhI hai| sUkSma yathAkhyAtase tInoM saMyama anantagune nyUna hai| sUkSma tInoMse anantaguna adhika hai ApasameM SaTguna hAni vRddhi, yathAkhyAtase ananta guna nyUna hai| yathA0 cyAroMse anantaguna adhika hai| ApasameM tulya hai| alpaabhutv| (1) stoka sAmA0 chedo0 jaghanya saMyama paryatra ApasameM tUlya, (2) parihAra0 ja0 sa0 paryava anaMtagune / (3) , utkRSTa " " (4) sA0 cha0 , , , (5) sU. ja. " "
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ (272) zIghrabodha bhAga 4 thA. (7) yathA ja0 u0 ApasameM tUlya anaMtagu0 dvAram (16) yoga-pahaleke cyAra saMyama saMyogi hote hai, yathA. khyAta saMyogi ayogi bhI hote hai / dvAram (17) upayoga-sUkSma0 sAkAropayogavAle, zeSa cyAra saMyama sAkAra anAkAra donoM upayogavAle hote hai| dvAram (18) kaSAya-prathamake tInasaMyama saMjvalanake cokameM hotA hai| sUkSma saMjvalanake lobhameM aura yathAkhyAta0 upazAnta kaSAya aura kSiNa kaSAyameM bhI hotA hai / dvAram (19) lezyA-sAmA. chedo0 meM cheoM lezyA, parihAra0 tejoM padma zukla tInalezyA, sUkSma eka zukla, yathAkhyAta. eka zukla tathA alezI bhI hote hai / dvAram (20) pariNAma-sAmA chedo0 parihAra0 hiyamAna vRddhamAna aura avasthita yaha tInoM pariNAma hote hai| jismeM hiyamAna vR. ddhamAnaki sthiti ja0 eka samaya u0 antaramahurta aura avasthi taki ja eka samaya u0 sota samaya / sUkSma pariNAma doya hiyamAna vRddhamAna kAraNa zreNi caDhate yA paDate jIva vahAM rahate hai unhoMki sthiti ja. u0 antaramahurtaki hai| yathAkhyAta. pariNAma vRddhamAna. avasthita jismeM vRddhamAnaki sthiti ja. u0 antara mahurta aura avasthitaki ja. eka samaya u0 dezonAkoDa pUrva ( kevalIki apekSA ) dvAram / (21) bandha sAmA0 chado0 pari0 sAta tathA ATha karma bandhe. sAta bandhe to AyuSya nahIM bandhe / sUkSma0 AyuSya mohaniya karma varjake che karmabandhe / yathAkhyAta. eka sAtA vedaniya bandhe tathA abandha / dvAram
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ . saMyamAdhikAra. ( 273) (22) vede prathamake cyAra saMyama AThoM karmavede / yathAkhyAta. sAta (mohaniya varjake ) karmavede tathA cyAra aghAtIyA karma vede| (23) udiraNA-sAmA0 chedo pari0 7-8-6 karmaudire. sAta AyuSya aura che AyuSya mohanIya varjake / sUkSma 5-6 karma udire pAMca AyuSya mohaniya vedaniya varjake / yathAkhyA05-2 doya nAma gautra karmaki udiraNA kare tathA anudiraNA bhI hai| (24) upasaMpajhANa-sAmA somAyika saMyamakoM choDe to. chadopasthApaniya sUkSama saMparAya saMyamAsaMyami (zrAvaka ) tathA asaMyama meM jAve / chedo0 chadopasthApanIyakoM choDe to0 sAmA0 pari0 sUkSma asaMyama, saMyamAsaMyama meM jaave| pari0 parihAra vizuddhiko choDe to chedo0 asaMyama do sthAnameM jAve / sUkSma sUkSmasaMparAya choDe to sAmA0 chedo0 yathA0 asaMyamameM jaave| yathA yathAkhyAtako choDake sUkSma0 asaMyama aura mokSameM jAve sarva sthAna asaMyama kahA hai vaha saMyama kAlakara devatAvoM meM jAte hai usa apekSA samajhanA itidvAram / (25) saMjJA-sAmA0 chedo0 pari0 cyAro saMjJAvAle hote hai tathA saMjJA rahita bhI hote haiM zeSa donoM no saMjJA hai| (26) AhAra-prathamake cyAra saMyama AhArIka hai yathAkhyAta syAt AhArIka syAt anAhArIka (caudavAguNa) (27) bhava-sAmA* chedo pari0 jaghanya eka utkRSTa 8 bhava kare arthAt sAta devake aura ATha manuSyake evaM 15 bhava kara mokSa jAve sUkSma ja0 eka u. tIna bhava kare / yathA0 ja0 eka u0 tIna bhava kare tathA usI bhava mokSa jAve / 18
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 274) zIghrabodha bhAga 4 thA. ( 28 ) Agaresa-saMyama kitanIvAra Ate hai / saMyama nAma. | ekabhavApekSA. | bahutabhavApekSA. - - - - / utkRSTa utkRSTa sAmAyika0 1 / pratyeka sauvAra 12 pratyeka hajAravAra chedo pratyeka sauvAra 2 sAdhika nausovAra parihAra0 1 ! 3 tInavAra 2 sAdhika nausovAra sUkSma cyAravAra 2' nauvAra yathAkhyAta doyavAra |25 vAra ( 29 ) sthiti-saMyama kitane kAla rhe| saMyama nAma. ekajIvApekSA. bahuta jIvApekSA. sAmA0 eka samaya dezonakoDa pUrva zAzvate zAzvate chedo0 250 varSa 50 kro0 sA. parihAra0 , 19 varSonA kroDAde.dosovarSa dezonakoDa pUrva sUkSma0 / , antarmuhurta antarmuhurta antarmuhurta yathA0 dezonakoDa pUrva zAzvate | zAzvate (30) antara-eka jIvApekSA pAMcoM saMyamakA antara ja0 antarmuhurte u0 dezonA AdhA pudgalaparAvartana bahuta jIvApekSA sA0 yathA0 ke antara nahIM hai| chedo0 ja0 63000 varSa parihAra0 ja0 84000 varSa utkRSTa aThArA kroDAkroDa sAgaropama deshonaa| sUkSma0 ja0 eka samaya u0 che mAsa / -
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamAdhikAra. ( 275 ) (31) samudghAta - sAmA0 chedo0 meM kevalI samu0 varjake che samu0 pAve. parihAra0 tIna kramasara sUkSma0 samu0 nahIM. eka kevalI samudghAta / yathA0 ( 32 ) kSetra0 cyAra saMyama lokake asaMkhyAtame bhAgameM hove / yathA0 lokake asaMkhyAta bhAgameM hove tathA sarva loka meM ( kevalI samu0 apekSA ) ( 33 ) sparzanA - jese kSetra hai vese sparzanA bhI hotI hai parantu yathAkhyAtApekSA kuccha sparzanA adhika bhI hotI hai / ( 34 ) bhAva -- prathamake vyAra saMyama kSayopazama bhAvameM hote hai aura yathAkhyAta, upazama tathA kSAyika bhAvameM hotA hai| ( 35 ) pariNAma dvAra - sAmA0 vartamAnApekSA syAt mIle syAt na mIle agara mIle to ja0 1-2-3 u0 pratyeka hajAra mIle / pUrva paryAyApekSA niyama pratyeka hajAra kroDa mIle / evaM chedo0 vartamAnApekSA mIle to 1-2-3 pratyeka sau mIle / pUrva paryAyApekSA agara mIle to ja0 u0 pratyeka sau kroDa miile| parihAra0 vartamAna agara mIle to 1-2-3 pratyeka sau pUrva paryAya mI to 1-2-3 pratyeka hajAra miile| sUkSma0 vartamAnApekSA mIle to 1-2-3 u0 162 mIle jismeM 108 kSapakazreNi aura 54 upazamazreNi caDhate huve pUrva paryAyApekSA mIle to 1-2-3 u0 pratyeka sau mIle / yathA vartamAna agara mIle to 1-2-3 u0 162 / pUrva paryAyApekSA niyamA pratyeka sau kroDa mIle (kevalI kI apekSA) ( 36 ) alpAbahutva | (1) stoka sUkSma saMparAya saMyamavAle / ( 2 ) parihAra vizuddha saMyamavAle saMkhyAte gune |
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 276 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. (3) yathAkhyAta saMyamavAle saMkhyAta gune / (4) chadopasthApaniya saMyamavAle saMkhyAta gune / ( 5 ) sAmAyika saMyamavAle saMkhyAta gune / // sevaMbhaMte sevaMbhaMte tameva saccam // thokaDA nambara 36 zrI dazavaikAlika adhyayana 3 jA. sUtra ( 52 anAcAra ) jisa vastukA tyAga kIyA ho una vastuko bhogavanekI icchA karanA, unakoM atikrama kahate hai aura una vastuprAptike liye kadama uThAnA prayatna karanA, unako vyatikrama kahate hai tathA una vastuko prApta kara bhogavanekI taiyArImeM ho unako aticAra kahate hai aura tyAga karI vastukoM bhogava lenese zAstrakAroMne anAcAra kahA hai| yahAMpara anAcArake hI 52 bola likhate hai / ( 1 ) munike liye vastra, pAtra, makAna aura asanAdi vyAra prakArakA AhAra munike uddezase kIyA huvA muni leve to anAcAra lAge / ( 2 ) munike liye mUlya lAi hui vastu leke muni bhogave to anAcAra lAge / (3) muni nitya eka gharakA AhAra bhogave to anAcAra (4) sAmane lAyA huvA AhAra bhogave to anAcAra " (5) rAtribhojana karate anAcAra lAge / 22
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAcArAdhikAra. (277) (6) dezasnAna sarvasnAna kare to anAcAra lAge / (7) sacitta-acitta padArthoM kI sugandhI leve to anA0 . 8) puSpAdikI mAlA seharA pahere to anAcAra ,, 9) paMkhA vIjaNAse vAyu le havA khAve to anA0 (10) taila ghRtAdi AhArakA saMgraha kare to anA0 (11) gRhasthoMke bartanameM bhojana kare to anA0 ( 12 ) rAjapiMDa yAne baliSTa AhAra leve to anA. (13) dAnazAlAkA AhArAdi grahana kare to anA0 : 14 / zarIrakA vinA kAraNa mardana kare to anA0 (15) dAMtose dAMtaNa kare to anAcAra lAge / (16) gRhasthoMko sukhazAtA pucche Taila bandagI kare to,, (17 ) apane zarIrakoM darpaNAdimeM zobhA nimitta dekhe to, (18) copATa setaraMjAdi ramata rame to anAcAra / (19) arthopArjana kare tathA javArameM saThA kare to anA0 ( 20 ) zItoSNake kAraNa chatra dhAraNa kare to anA0 (21) auSadhi davAiyoM batalAke AjIvIkA kare to anA0 (22) jutte moje buTAdi pAvoMmeM pahare to anA0 (23) agnikAyAdi jIvoMke AraMbha kare to anA0 ( 24 ) gRhasthoMke vahAM gAdItakIyoM Adi para baiThanese ,, ( 25 ) gRhasthoMke vahAM palaMga meja khATa para baiThanese ,, (26) jIsakI AjJAse makAna meM There unoMkA AhAra bhoga banese , / 27) vinA kAraNa gRhasthoMke vahAM beThanA kathA kahanele, 28) vigara kAraNa zarIrake pIThI mAlIsAdikA karanese,,
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 278) zIghrabodha bhAga 4 thA. ( 29 ) gRhastha logoMki vaiyAvaJca karanese anAcAra , ( 30 ) apani jAti kula batalAke AjIvikA kare to , ( 31 ) sacitta padArtha jalaharI Adi bhogave to anA ,, (32) zarIrameM rogAdi Anese gRhasthoMki sahAyatA lenese;. ( 33 ) mUlAdi banaspati ( 34 ) ikSu ( 35 ) kanda ( 36 ) mUla bhogave to anAcAra lAge. ( 37 ) phala phUla (38) bIjAdi bhogaveto anAcAra ,, (39) sacittanamaka (40) siMdhu dezakA siMdhAluNa (41) sAMbara dezakA sAMbaraluNa (42) dhUla khADikA luNa (43) samudrakA luNa (44) kAlAnamaka yaha sarva sacitta bhogave to anaacaarlaage| (45) kapaDoMko dhUpAdi padArthoMse sugandha banAnese anA0 (46) bhojana kara vamana karane se anAcAra , (47) vigara kAraNa julAbAdikA lenAse anAcAra ,, (48) guMjasthAnako dhonA samAranAdi karanese anA0 (49) netroM meM suramA aJjana lagAke zobhanika banAve ,, (50) dAMtoMko alatAdikA raMga lagAke sundara banAve ,, (51) zarIrako tailAdise ughaTanAdi kara sundara banAnese,, (52) zarIraki zuzrUSA karanA roma nakha samAraNAdi zobhA karanese. upara likhe anAcArako madeva TAlake nirmala cAritra pAlano caahiye| sevaM bhaMte sevaM bhaMte-tameva saccam.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamahAvrata. (279) thokaDA nambara 37 sUtra zrI dazavaikAlika adhyayana 4. ( pAMca mahAvratoMkA 1782 taNAvA.) jisa taraha taMbU ( Dere ) ko khar3A karane ke liye mula coba, ( baDI) uttara coba ( choTI ) bAMsa aura taNAvA (khUTIse baMdhI huI rasI) kI jarUrata hai, isI taraha sAdhUkoM saMyamarUpI taMbUke khare (kAyama ) rakhanemeM pAMca mahAvratAdi sAta baDI cobakI jarUrata hai. aura pratyeka cobakI majabUtIke liye sUkSma, bAdarAdi (4-4-6-3-6-4-6) karake tetIsa uttara coba hai. pratyeka uttara yobako sahArA denevAle tIna karaNa, tIna jogarUpI nau 2 vAMsa lage hai (isa taraha 33 ko 9 kA guNA karanese 297 hue ) aura ina vAloMko sthira rakhane ke vAste pratyeka vAMsake dinarAtrAdi, chai 2 taNAvA hai. isa taraha 297 ko chai guNA karanese 1782 taNAMve hue vA taNAve coba vAMsAdiko sthira rakhate hai. jisase taMbU khaDA rahatA hai. yadi inameM se eka bhI taNAvA.moharUpI havA se DhIlA hA jAya to tatkAla AlocanA rUpI hathoDese Thoka kara mamabUta karade to saMjamarUpI taMbU kAyama raha sakatA hai. agara esA na kiyA jAve to kramase dUsare taNAve bhI DhIle ho kara taMbU gira mAnekA saMbhava hai. isa liye pUrNataya isako kAyama rakhanekA pra. yatna karanA cAhiye. kyoMki saMyama akSayasukhakA denevAlA hai. - aba pratyeka mahAvratake kitane 2 taNAve hai so vistAra sahita dikhAte hai. . (1) mahAvata prANAtipAta-sUkSma, bAdara, prasa aura sthA.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 280 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. vara. ina cAra prakArake jovoMko manase haNe nahIM, haNAve nahIM, Tara anumode nahIM evam bArAha aura bArAha vacanakA, tathA vArAha kAyAse kula chatrIza hue inakoM dinakoM, rAtakoM akele meM, parSadA meM, nidrAvasthA meM, jAgRta avasthA meM, 6-ina bhAgako 36 ke sAtha guNA karane se prathama mahAvratake 216 taNAve hue. ( 2 ) mahAvrata mRSAvAda - krodhase, lobhase, hAsyase, aura bhaya se isa taraha cAra prakArakA jhUTha manase bole nahIM, bolAve nahIM bolateko anumode nahIM. evam vacana aura kAyAse guNatAM 36 hue inako dina, rAtri akele meM, parSadA meM, nidrA aura jAgRta avasthA, ye chai prakAra se guNA karane se 216 taNAvA dUsare mahAvrata ke hue. (3) mahAvrata adattAdAna - alpavastu, bahutavastu, choTo vastu, vaDI vastu, sacitta, ( zISyAdi ) acitta, (vastra pAtrAdi) ye chai prakArakI vastuko kisIke vinA diye manase leve nahI, levAve nahI, aura leteko anumode nahI. evam mana vacana aura kAyA se guNAne se 54 hue jisako dina, rAtri Adi 6 kA guNA karane se 324 taNAve tIsare mahAvratake hue. ( 4 ) mahAvrata brahmacArya - devI, manuSyaNI, aura trIryacaNI, ke sAtha maithuna manase seve nahIM, sevAve nahIM, sevate kI anumode nahIM. evam vacana aura kAyAse guNAtAM 27 hue jisako dina rAtri Adi 6 kA guNA karanese 162 taNAve cauthe mahAvratake hue. ( 5 ) mahAvrata parigraha - alpa, bahuta, choTA, vaDA, sacita, acita, chai prakAra parigraha manase rakhe nahIM rakhA nahIM, rAkhatekoM anumode nahIM, evam vacana aura kAyAse guNAtAM 54 hue jisa ko dinarAtri Adi 6 kA guNA karanese 324 taNAve pAMcave mahAvrata hue. ( 6 ) rAtribhojana - azana, pAMNa, khAdima, svAdima, ye cAra
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvratAdhikAra. ( 281) prakArakA AhAra manase rAtriko kare nahI, karAve nahI, karateko anumode nahI, evam vacana aura kAyAse guNAtAM 36 hue inako diname ( pahile dinakA lAyA huvA dUsare dina ) rAtrima, ake. lemeM, parSadAme, nidrAavasthA, aura jAgRta avasthA 6 kA guNAM karanese 216 taNAve hue. (7) chakAya-pRthvIkAya, appakAya, teukAya, vAyukAya banAspatikAya, aura sakAyako manase haNe nahI, haNAdhai nahI, haNateko anumode nahI. evam vacana aura kAyAse guNatAM 54 hue jisako dina rAtri Adi 6 kA guNA karanese 324 taNAve hue. . evam sarva 216-216-324-162-324.0216-324 saba milA kara 1782 taNAvA hue. aba prasaMgopAta dazavaikAlika sUtrake chaThe adhyayanase aThArAha sthAnaka likhate hai. yathA pAMca mahAvrata, tathA rAtribhojana, aura cha kAya evaM 12 akalpanIya vastra, pAtra, makAna aura cAra prakArakA AhAra 13 gRhasthake bhAjanameM bhojana karanA 14 gRhasthake palaMga khATa Asana para baiThanA 15 gRhasthake makAnapara beThanA arthAt apane utare huve makAnase anya gRhasthake makAna beThanA 16 snAna desase yA sarvase snAna karanA 17 nakha kesa roma Adi samAranA 18 ina aThArAha sthAna meM se eka bhI sthAnakakoM sevana karanevA. lokoM AcArase bhraSTa kahA hai| gAthA-daza aThThaya ThANAI, jAI bAlo varajA taththa annayare ThANe, niggaMtha tAu bhesaha ___artha-dasa ATha aThArAha sthAnaka hai unako bAlajIva virAdhe yA aThArAhamase eka bhI sthAna seve to nigraMtha ( sAdhu ) una sthAnase bhraSTa hotA hai. isa liye aThArAha sthAnakI sadeva yatanA karaNI cAhiye. iti. sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam / /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 282) zIghrabodha bhAga 4 thA. thokaDA naMbara 38 zrI bhagavatI sUtra za0 8 uddesA 10 ArAdhanA. ArAdhanA tIna prakArakI hai. jJAna ArAdhanA 1, darzana ArAdhanA 2 aura cAritra ArAdhanA. jJAna ArAdhanA tIna prakArako hai utkRSTa, madhyama aura jadhanya. utkRSTa jJAna ArAdhanA. caude pUrvakA jJAna yA prabala jJAnakA udyama kare. madhyama ArAdhanA. igyAre aMga yA madhyama jJAnakA udyama kare, jaghanya ArAdhanA, aSTa pravacana mAtAkA jJAna. va jaghanya jJAnakA udyama - darzana ArAdhanAke tIna bheda. utkRSTa (kSAyaka samyaktva) madhyama (kSayopazama sa0 ) jaghanya (kSayopazama yA sAsvAdanasa0) cAritra ArAdhanAke tIna bheda-utkRSTa (yathAkhyAta cAritra madhyama ( parihAra vizuddhAdi jaghanya ( sAmAyika0 ) utkRSTa jJAna ArAdhanAmeM darzana ArAdhanA kitanI pAvai ? do pAvai. utkRta madhya0 // utkRSTa darzana ArAdhanAmeM jJAna ArA. dhanA kitanI pAvai ? tIno pAvai. utkRSTa, madhyama aura jaghanya. utkRSTa jJAna ArAdhanAmeM cAritra ArAdhanA kitanI pAye ? do pAvai. utkRSTa aura madhyama / utkRSTa cAritra ArAdhanAmeM zAna ArAdhanA kitanI pAvai ? tIno pAva. utkRSTa, madhyama aura jaghanya. utkRSTa darzana ArAdhanAmeM cAritra ArAdhanA kitanI pAvai !
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhanA. ( 283 ) tIno pAve. utkRSTa, madhyama aura jaghanya // utkRSTa cAritra ArAdhanAmeM darzana ArAdhanA kitanI pAvai ? eka pAvai. utkRSTa // utkRSTa jJAnaArAdhanA vAle jIva kitane bhava kare ? jaghanya eka bhava, utkRSTa doya bhava. madhyama jJAna ArAdhanAvAle jIva kitane bhava kare ? jaghanya do. utkRSTa tIna bhava kare. jaghanya jJAna ArAdhanAvAle jIva kitane bhava kare ? jaghanya tIna aura utkRSTa paMdarAha bhava kare || evam darzana aura cAritra ArAdhanA meM bhI samajha lenA. eka jIva meM utkRSTa jJAnaArAdhanA hoya, utkRSTa darzana ArAdhanA hoya aura u0 cAritra ArAdhanA hoya. jisake bhAMgA nAce yaMtrameM likhe haiM. pahilA eka jJAna dusarA darzana aura tIsarA cAritra tathA 3 ke AMkako utkuSTa 2 ke AMkako madhyama aura 1 ke AMkako aghagya samajhanA, 3-3-3 3-3-2 3-2-2 2-3-3 2-3-2 2-1--2 1-3-1 2-3-1 2-1-1 1-2-2 2-2-2 1-3-3 1-2-1 2-2-1 1-3-2 11-2 1-1-1 sevaM bhaMte sevaM bhaMte - tameva saccam.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ (284) zIghrabodha bhAga 4 thA. thokaDA nambara 36 zrI uttarAdhyayanajI sUtra adhyayana 26 (sAdhu samAcArI) zrI jinendra devoMki pharamAi hui sAmAcAra ko ArAdhana kara anante jISa mokSame gaye hai-jAte hai aura jAyeMge. daza prakArakI samAcArIke nAma (1) Avassiya (2) nisi. hiMya 3) ApucchaNA (4) paDipucchaNA (5) chaMdaNA (6) IcchAkAra (7) micchAkAra (8) tahakAra 9 abbhuThaNA (10) upasaMpayA. (1) Avassiya-sAdhu ko Avazya x kAraNa ho tava There huve upAsarAse bAhara jAnA paDe to jAtI vakta pestara Ava. ssiya aisA zabda uccAraNa kare tAke guruvAdiko jJAta ho jAve kI amuka sAdhu isa TAimama bAhara gayA hai. (2) nisihi-kAryase nivRttI pAke pIchA sthAna para AtI vakta nisihi zabda uccAraNa kare tAke guruvAdiko jJAta ho kI amuka sAdhu bAharase AyA hai yadi kama-jyAdA TAima lagI ho to isa vAtakA nirNaya guru mahArAja kara sake hai. (3) ApujaNA-svayaM apane liye yacit bhI kArya ho to guruvAdiko pucche agara guru AjJA de to vaha kArya kare. . (gocariAdi.) x sAdhu cAra kAraNa pA ke upAsarA bAhara jAte hai so kAraNa [1] AhAra pAnI Adi lAnekoM [2] nihAra-sthaMDile mAtra jAnA ho to [3] vIhAra-eka grAmase dusare grAma jAnA ho to [4] jinaprAsAda jAnA ho to. sivAya cAra kAraNa ke bAhAra na jAve apane sthAnapara hi svAdhyAya dhyAna meM hI masta rahe.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcArI. ( 285) (4) paDipucchanA--anya sAdhuvoMko hareka kArya ho to guruse puccha kara vaha kArya guru Adezase hI kare / (5) chedaNA-jo gocarI meM AyA havA AhAra pANI guruvAdi kI marajI mAphika sarva sAdhuSoMko saMvibhAga kare apane vibhAgameM Aye huve AhAra kI kramazaH sarva mahA puruSokoM AmantraNa kare. yAne sarva kArya guru chAMde ( AjJA ) se kare / (6) icchAra-hareka kAryake andara guruvAdise prArthanA kareki he bhagavAna : ApazrIkI marajI ho to yaha kArya kareM yA meM karuM ( pAtralepAdi) (7) micchAra-yatkiMcit bhI aparAdha huvA ho to guru samIpa apanI AtmA ko niMdanArupa micchAmi dukkaDaM denA. Ai. ndAse meM yaha kArya nahI kruNgaa| (8) tahakAra-guruvAdikA vacana haravakta tahatta karake parimANa khuza dIlase. sva.kAra krnaa| (9) apabhuThaNA-guruvAdi sAdhubhagavAna yA glAnI tapasvI Adi kI vyAvaJca ke liye aglAnapaNe vyAvacca meM puruSArtha kara lAbha lenA meghamunikI mAphIka apanA kSaNabhaMgura zarIra muniyoM kI vyAvacca meM arpaNa karanA. (10) upasaMpayA-jIvana paryanta gurukula vAsa sevana karanA kSaNa mAtra bhI dura nahIM rahenA / guruAjJAkA pAlana karanA) (sAdhuoMkA dina kRtya.) sUryodaya honese dina kahA jAtA hai, eka dinakI cAra pehara aura eka rAtrikI cAra pehara evaM ATha peharakA dinarAtrI hotI hai . pehara dInakA pramANa batAte hai. jIsase sAdhuoMko TAimakI ghaDIyAM rakhane kI jarUrata na paDe. - asADha suda 15 karke zakrAMta sUrya dakSINAyana sarva abhIttara manDale cAla cAle taba 18 mUhurtakA dIna hotA hai usa vakta taDakA
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 286 ) zIghrabodha bhAga 3 jo. bha samabhUmi para khar3A ho kara apanA DhicaNakIM chAyA paDhe vaha do paga pramANa ho to eka pehara dInakA parimANa samajhanA athavA aser meM viza ( vetha ) kI chAyA vilaza parimANa ho to pehara dIna samajhanA aura zrAvaNa kRSNa saptamIkoM eka AMgula chAyA vaDe, zrAvaNa kRSNa amAvAsyAko 2 aMgula chAyA vaDe, zravaNa zukla saptamIkoM 3 AMgula chAyA vaDe, aura zrAvaNa zukla pUrNamAkoM 4 AMgula chAyA vaDe ( eka mAsameM 4 AMgula chAyA vaDe ) zrAvaNa zukla pUrNamA 2 paga aura 4 AMgula chAyA Ane se pehara dIna AyA samajhanA, bhAdrapada zukla pUrNamA ko 2 paga 8 AMgula chAyA, Azvana pUrNamA 3 paga chAyA, kArtika pUrNamA 3 paga 4 AMgula, mAgasara pUrNimA 3 paga 8 AMgula. poSa pUrNamA 1 paga chAyAke pehara dIna samajanA, isI mAphaka eka eka mAsameM 4 AMgula kama karate ASADha pUrNamAko 2 paga chAyAko pehara dIna samajhanA. yaha pramANa sama bhUmikA hai vartamAna viSama bhUmi honese kuccha taphAvata bhI rahatA than gItArthoM se nirNaya kare / porasI aura bahupaDinnA porasIkA yaMtra. jeSTe paga 2-4 bhAdrapada paga 3-8 mArga0 paga 2-8 aMgula 6x2 - 10 aMgula 8-3-4 aM0 10-4-6 ASADha paga 2 | Azvana paga 3 pauSa paga 4 caitra paga 3 aMgula 6x2 - 6 | aMgula 8-3-8 | aM0 10-1-10 | aMgula 8-3-8 zrAvaNa paga 2-4 kArtika 3-4 1 aMgula 6-2-10 aMgula 8-4 / phAlguna paga 3-4 aM0 8-4 mAgha pa. 3-8 aM0 0 10-4-6 vaizAkha paga 2-8 aMgula 8-2-4
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcArI. ( 287 ) bahupaDi pUnAporasIkA mAna jeSThaAsADha zrAvaNa mAsame jo peharakI chAyA batAI hai jIsameM 6 AMgula chAyA nAdA aura bhAdrapada Azvana kArtika meM 8 AMgula magasara poSa mAgha meM 10 AMgula phAlguna caita vaizAkhameM 8 AMgula chAyA bADhAnese paDipUnnA paurasIkA kAla Ate hai isa vakta mupattI vA pAtrAdiko phirase paDilehana kI jAtI hai. ura mAsa aura saMvatsarakA mAna vizeSa jotISIyAMko rasmeM likheMge yahAM saMkSepase likhate hai. jaina zAstrameM saMvatsara kI Adi zrAvaNa kRSNa pratipadAse hotI hai. zrAvaNa mAsa 30 donoMkA hotA hai. bhAdrapada mAsa 29 dInoMkA jIsameM kRSNapakSa 14 dInoMkA aura zukla pakSa 15 donoMkA hotA hai Azvana magasara mAgha caita jeSTa mAsa yaha pratyeka 30 dInoMkA mAsa hotA hai aura kArtika poSa phAlguna vaizAkha ASADha mAsa pratyeka 29 dIna kA hotA hai jo eka tithI ghaTatI hai vaha kRSNapakSa meM hI ghaThatI hai. isa sudharmA bhagavAn ke maMtra ko mAna denAse jainoM meM pakkhi saMvatsarikA jhaghaDA ko svayaM tilAMjalI mila jAvegI dinakA prathama peharakA cothA bhAga meM ( sUryodaya honAse do ghaDI ) paDilehana kare kiMcat mAtra vastrapAtrAdi upagaraNa vigere paDilehA na rakhe + paDilehanaki vidhi isI bhAgake caturtha samiti meM likhi gai he so dekho. paDilehana kara guru mahArAjakoM vidhipUrvaka vandana namaskAra kara prArthanA kareki he bhagavAn aba meM koI sAdhuvoMkI vyAvacca karUM yA svAdhyAya karUM? guru Adeza kareki amuka sAdhuki vyAvacca * yaha mAna candra saMvatsarakA kahA haiM I + kiMcat mAtropadhi vigara paDilehI rakhe to nasithasUtra tIje uddeze mAsika prAyazcita kahA hai.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 288 ) zIghrabodha bhAga 4 thA . karo to aglAnapane vyAvaztha kare agara guru Adeza karekI svA dhyAya karo to prathama peharakA rahA huvA tIna bhAgameM mulasUtroMki svAdhyAya kare athavA anya sAdhuvakoM vAcanA deve svAdhyAya kesI hai kI sarva dukhako anta karanevAlI haiM. dinakA dusarA pahera meM dhyAna kare arthAt prathama peharameM mUla urant svAdhyAya karI thI uskA arthopayoga saMyukta citavana kare. zAstroMkA nayA nayA apUrvajJAnake andara apanA citta ramaNa karate rahanA jInase jagat ki sarva upAdhIyAM naSTa ho jAtI hai vahI cetanakA mokSa hai. dinake tIsare peharameM jaba pUrNa kSudhA satAne laga jAve arthAt cha kAraNa ( thokaDA naM0 32 meM dekho ) se koi kAraNa ho to pUrva paDilehA huvA pAtrA le ke guru mahArAjakI AjJA pUrvaka Atu ratA capalatA rahita bhikSAke liye aTana kare bhikSA lAnekA 42 tathA 101 doSa ( thokaDe naM0 32 meM dekho ) varjita nirvadhAhAra lAve iriyAvahi AlocanA kara gurukoM AhAra dIkhA ke anya mahAtmAvako AmantraNa kare zeSa rahA huvA AhAra mANDalAkA pAMca doSa varja ke kSaNavAra bhAvanA bhAve dhanya hai jo muni tapazcaryA kare bAdame amucchita agiddhapaNe saMyama yAtrA nirvAhane ke liye tathA zarIrako bhADA rupa AhAra pANI kre| agara kIsI kSetra meM tIsarA peharameM bhikSA na milatI ho to jIsa baktameM mIle usa k lAve esA lekha dazavaikA likasUtra a0 5 u 2 gAthA 4 meM haiM ) isa kArya meM tIsarI pehara khatama ho jAti hai dinake cothe peharakA cAra bhAgameM tIna bhAga taka svAdhyAya kare aura cothA bhAgameM vidhipUrvaka paDilehana ( pUrva pramANe ) kare mAthameM sthaMDila bhI draSTIse pratilekhe bAdameM dInake viSaya jo lAgA huvA aticAra jiskI AlocanA rupa upayoga saMyukta pratikramaNa kare.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcArI. ( 289) kramazaH paTAvazyaka aura sAthameM inhoMkA + phala batAte hai. SaTAvazyakakA nAma * yathAH-sAvadha jogavirai uktANaguNa paDivati // khaliyassa niMdavaNA tigicchaguNa dhAraNAceva // 1 // tathA sAmAyika cauvIsattho vandanA pratikramaNa kAussaga paJcakhANa. ( AvazyakasUtra ) (1) prathama sAmAyikAvazyaka iriyAvahi paDikkame devasi pratikramaNaThAu jAva aticArakA kAussaga pArake eka namaskAra kahe vahAMtaka prathama Avazyaka hai dInake andara jItanA aticAra lagA ho yaha upayoga saMyukta kAussagameM citavana karanA isakA phala sAvadha yogoMse nivRtI hotI hai. karmAnekA abhAva. (2) dusarA cauvIsatthAvazyaka / ina aba sarpiNimeM ho gaye covIza tIrthaMkaroMkI stuti rUpa logasta kahenA-phala samyaktva nirmala hotA hai. (3) tIsarAvazyaka dhandanA--guru mahArAjako dvAdazAvRtanase vandanA karanA, phala nica gautrakA nAsa hotA hai aura ucca gautrakI prAptI hotI hai. (4) cothA pratikramaNAvazyaka dinake viSaya lAgA havA aticAra ko upayoga saMyukta guru sAkhe paDikkame so devasI ati. cArase lagAke oyariyovajjhAyA tIna gAthA taka cothA Ava. zyaka he phala saMyama rupi jo naukA jisme paDA huvA chedrakoM de. - + phala uttarAdhyayana sUtra adhyayana 29 mAM batAyA hai| * sUtra zrI anuyogdvaarmeN|
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 290 ) zIghrabodha bhAga 4 thA. ad chedrakA niruddha karaNA, jInase asavalA cAritra aura aSTa pravacana mAtAkI upayoga saMyukta ArAdhanA (nirmala) kare. (5) paMcama kAusaggAvazyaka pratikramaNa karatAM anA upayoga rahA huvA aticAra rupi prAyazcita jIskoM zuddha karaNe ke liye cAra logassakA kAussaga kare eka logassa pragaTa kare phala - bhUta aura vartamAna kAlakA prAyazcitako zuddha kare jaise koI manuSyako denA ho yA bajana kIsI sthAnapara pahuMcAnA ho unako pahuMcA deve yA denA de dIyA phira nirbhaya hotA hai isI mAphIka vrata me lagA huvA prAyazcitakoM zuddha kara prazasta dhyAnake andara sukhe sukhe vicare. -- (6) chaThA paJcakhANAvazyaka - guru mahArAjako dvAdazA vRtase 2 vandanA deke bhaviSyakAlakA paJcakhANa kre| phala AtA huvA Avaka roke aura icchAkA niruddha honAse pUrva upArjita karmoMkA kSaya kare. yaha SaDhAvazyaka rupa pratikramaNa nirvighnapaNe samAptaM hone para bhAva maMgala rupa tIrthaMkarAdi stuti caityavandana jaghanya 3 zloka utkRSTa 7 zloka se stuti karanA / phala jJAna darzana cAritraki ArAdhanA hotI hai jIsase jIva unhI bhavameM mokSa Ave athavA vimAnaka devatAM me jAve vahAMse manuSya hoke mokSameM jAve utkRSTa kare to bhI 15 bhavase adhika na kare. rAtrikA kRtya. jaba pratikramaNa ho jAve tava svAdhyAyakA kAla Ane se kAla paDilehana kare jese ThANayaMga sUtrakA dazamA ThANA meM 10 prakArakI AkAzakI asajjhAya batAI hai yathA tAro tuTe, dIzA lAla, akAlameM gAja vIjalI, kaDaka bhUmikampa, bAlacandra,
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcArI. ( 291) yakSacinha, agnikA upadrava, dhudhalu ( rajodhAtAdi ) yaha daza prakArakI AsvAdhyAyase koi bhI asvAdhyAya na ho to. + rAtrike prathama peharameM muni svAdhyAya (sUtrakA mUla pATha) kare. rAtrike dusare peharameM jo prathama peharameM mUla sUtrakA pATha kiyA thA unhIkA artha citavanarupa dhyAna kare parantu vAtoM. kI svAdhyAya aura suttAkA dhyAna jo karmabandhakA hetu hai unako sparza taka bhI na kare. svAdhyAya sarva duHkhoMkA anta karatI hai| rAtrike tIsarA peharameM jaba svAdhyAya dhyAna karatAM niMdrAkA Agamana ho to vidhipUrvaka saMthArA porasI bhaNA ke yatnApUrvaka saMthArA karake svalpa samaya nindrAko mukta kare. rAtrikA cothA pahara-java nidrAse uThe usa bakhata agara koI kharAba supana vigere havA ho to usakA prAyazcitake liye kAussagga karanA phira eka peharakA 4 bhAgameM tIna bhAga taka mUla sUtrakI svAdhyAya karaNA vAra vAra svAdhyAyakA Adeza dete hai isakA kAraNa yaha hai kI zrI tIrthakara bhagavAn ke mukhAraviMda se nikalI hui parama pavitra AgamakI vANI jisako gaNadhara bhagavAnane sUtrarupe racanA karI usa vAnIke andara itanA asara bharA huvA hai ki bhavya prANI svAdhyAya karate karate hI sarva duHkhoMkA anta kara kevalajJAnako prApta kara lete hai. isase hA zAstrakAra kahate hai ki yathA " savvaduHrakavimorakANaM " - jaba peharakA cothA bhAga (do ghaDI) rAtri rahe taba rAtri sabandhI jo aticAra lAgA ho usaki AlocanA rupa SaTAvazyaka pUrvavat pratikramaNa karanA + sUryodaya hotA hi guru mahArAjako __ + rAtrikA kAla porasIkA pramANa nakSatra Adise muni jAne vaha jotISIyAMkA adhikArakA thokaDAmeM likhA jAvegA. + mubhekA kAussagameM tapa cintavana karanA mujhe kyA tapa karanA hai ?
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ (292) zIghrabodha bhAga 4 thA. candana kara paJcakhAMna karanA aura guru AjJA mAphika pUrvavat dInakRtya karate rahenA. isI mAphika dina aura rAtrimeM baratAva rakhanA aura bhI, jJAna, dhyAna, mauna, vinaya, vyAvaJca parvArAdhana tapazcaryA dInarAtrimeM sAta vera caityavandana cAra bAra sajAya samiti gupti bhASA pUjana pratilekhanake andara pUrNa taya upayoga rakhanA paMca mahAvrata paMca samiti tIna gupti yaha 13 mUla guNa hai jIsme hamezA prayatna karate rahenA eka bhavame yadakiMcit parizrama uThANA paDatA hai parantu bhavobhavameM jIva sukhI ho jAtA hai. , yaha zrI sudharmAsvAmikI samAcArI sarva jainoMko mAnya hai vAste jhaghaDe kI samAcArIyAMko tilAJjali dekaM sudharma samA. cArImeM yathAzakti puruSArtha kare tAke zIghra kalyANa ho. zAntiH . zantiH zAntiH sevabhate-sevaMbhaMte-tamevasaJcam. V * // iti zIghrabodha caturtha bhAga samAptam //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA puSpa naM. 30 zrI ratnaprabhari sadgurubhyo namaH atha zrI zIghrabodha bhAga 5 vAM. thokaDA nambara 40 ( jaDa caityanya svabhAva . ) ataar svabhAva caitanya aura karmoMkA svabhAva jaDa evaM ata aura karmoMkA bhinna bhinna svabhAva hone para bhI jaise dhUla meM dhAtU tIloM meM taila dUdhameM ghRta hai, isI mAphIka anAdi kAla se ate aura karmoM ke saMbandha hai jaise yaMtrAdi ke nimitta kAraNa sedhUla se dhAtu tIloMse taila dUdhase ghRta alaga ho jAte hai isI mAphIka jIvoM ko jJAna, darzana, tapa, japa, pUjA, prabhAvanAdi zubha nimitta mIlane se karmoM aura jIva alaga alaga ho jIva siddha padaka prApta kara lete hai. jabataka jIvoMke sAtha karma lage huve hai tabataka jIva apani dazAko bhUla midhyAtvAdi paraguNa meM paribhramana karatA hai jaise suvarNa Apa nirmala akalaMka komala guNavAlA hai kintu agnikA saMyoga pAke apanA asalI svarupa choDa uSNatA ko dhAraNa karatA hai phIra jala vAyukA nimitta mIlane para agniko tyAgakara apane asalI guNako dhAraNa kara letA hai isI mAphIka jIva bhI nirmala
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 294) zIghrabodha bhAga 5 vAM. akalaMka amUtti hai parantu mithyAtvAdi ajJAna ke nimitta kAraNa se aneka prakArake rUpa dhAraNa kara saMsArameM paribhramana karatA hai parantu jaba sadjJAna darzanAdikA nimitta prApta karatA hai taba mithyAtvAdikA saMga tyAga apanA asalI svarUpa dhAraNa kara siddha avasthAko prApta kara letA hai. __ jIva apanA svarUpa kIsa kAraNase bhUla jAtA hai ? jase koha akalamaMda samajadAra manuSya madirApAna karane se apanA bhAna mUla jAtA hai phora una madirAkA nazA utarane para pazcAttApa kara acche kAryame pravRtti karatA hai isI mAphIka anaMta jJAna darzanakA nAyaka caitanyako mohAdi karmadalaka vipAkodaya hotA hai taba caitanyako vebhAna-vikala-banA detA hai phIra una karmoko bhogavake nirjarA karane para agara nayA karma na bandhe to caitanya karma mukta hA apane svarUpama ramaNatA karatA huvA siddha padako prApta kara letA hai. karma kyA vastu hai ? karma eka kIsmake pudgala hai jisa pudagaloma pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa, cyAra sparza hai jIvoMke una pudagaloM se anAdi kAlakA saMbandha lagA huvA hai una karmoMki preraNAse jIvoMke zubhAzubha adhyavasAya utpanna hote hai una adhyavasAyoMkI AkarSaNAse jIva zubhAzubha karma pudgaloMko grahana karate hai| vaha pudagala AtmAke pradezoMpara cIpaka jAte hai arthAt Atma pradezoMke sAtha una karma pudgaloMkA khIranirakI mAphIka bandha hote hai jinoM se vaha karma pudagala AtmAke guNoMko jhAMkhA banA dete hai jaise sUryako bAdala jhAMkhA banAtA hai| jaise jaise adhyavasAyoMkI maMdatA tIvratA hotI hai vaise vaise karmoM ke andara rasa tathA sthiti paDa jAti hai vaha karma bandhane ke bAda vaha karma kItane kAlase vipAka udaya hote hai usakoM abAdA kAla kahate hai jaise hunDIke andara mudata DAlI jAti hai| karma do prakArase bhogavIye
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma viSaya. (265) jAte hai (1) pradezodaya (2) vipAkodaya jisme tapa, japa, jJAna, dhyAna, pUjA, prabhAvanAdi karanese dIrgha kAlake bhogavane yogya karmoko AkarSaNa kara svalpa kAlameM bhogava lete hai jisakI khabara chamasthoMko nahIM paDatI hai use pradezodaya kahate hai tathA karma vipAkodaya hone se jIvoMko aneka prakArakI viTambanA se bhogavanA paDe use vipAkodaya kahate hai| azubha karmodaya bhogavate samaya ArtadhyAnAdi azubha kriyA karane se una azubha karmoM meM aura bhI azubha karma sthiti tathA anubhAga rasaki vRddhi hotI hai tathA azubha karma bhogavate samaya zubha kriyA dhyAna karane se vaha azubha pudagala bhI zubhapaNe praNama jAte hai tathA sthitighAta rasaghAta kara bahuta karma pradezoM se bhogavake nirjarA kara dete hai // zubha karmodaya bhogavate samaya azubha kriyA karanese vaha zubha karma pudgala azubhapaNe praNamate hai aura zubha kriyA karanese una zubha karmoM meM aura bhI zubhaki vRddhi hotI hai vaha zubha karma sukhe sukhe bhogavake anta meM mokSapadako prApta kara lete hai| sAhukAra apane dhana kA rakSaNa kaba kara sakeMge ki prathama caura AnekA kAraNa hetu rahasteko ThIka torapara samaja leMge phIra una cora Aneke rahastekoM bandha karavAde yA peharAdAra rakhade to dhana kA rakSaNa kara sake isI mAphIka zAstrakAroMne pharamAyA hai ki prathama caura yAne karmoM kA svarUpako ThIka torapara samajo phIra karma AnekA hetu kAraNako samajo. phIra nayA karma Aneke rahastekoM rokoM aura purANe karmoMko nAza karane kA upAya karoM tAMke saMsAra kA anta kara yaha jIva apane nija sthAna ( mokSa ko prApta kara sAdi anaMta bhAge sukhI ho| - karmoMki viSaya ke aneka grantha hai parantu sAdhAraNa manuSyoMke liye eka choTIsI kItAba dvArA mUla ATha karmoMki uttarakarma
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 296) zIghrabodha bhAga 5 vA. prakRti 158 kA saMkSipta vivaraNa kara Apa.ka sevAmeM rakhI jAti hai AzA hai ki Apa isa karma prakRtiyoMkoM kaMThastha kara Age ke liye apanA utsAha baDhAte rahegeM ityalam / -----* *thokaDA nambara 41 ( mUla ATha karmoki uttara prakRti 158.) (1) jJAnAvarNiyakarma-caitanyake jJAna guNako roka rakhA hai| 12 darzanAvarNiyakarma-caitanyake darzana guNako roka rakhA hai| (3) vedaniyakarma-caitanyake anyAbAda guNako roka rakhA hai| (4) mohaniyakarma-caitanyake kSAyika guNako roka rakhA hai| (5) AyuSyakarma-caitanyake aTala avagAhAnA guNako roka rakhA hai. (6) nAmakarma-caitanyake amUrta guNako roka rakhA hai| (7) gautrakarma-caitanyake aguru laghu guNako roka rakhA hai| (8) antarAyakarma-caitanyake vIrya guNako roka rakhA hai| ina AThoM karmoki uttara prakRti 158 hai unoMkA vivaraNa. (1) jJAnAvaNiyakarma jese ghANIkA bahala yAne ghANIke bahalake naitroMpara pATTA bAndha denese kIsI vastukA jJAna nahI hotA hai. isI mAphIka jIvoMke jJAnAvarNiya karmapaDala AjAnete vastutasyakA jJAna nahIM hotA hai / jIsa jJAnAvaraNIya karmaki uttara prakRti pAMca hai yathA-(1) matijJAnAvarNiya, 340 prakArake matijJAna hai (dekho zIghrabodha bhAga 6 ThA) unapara AvaraNa karanA arthAt matise kIsI prakArakA jJAna nahI hone denA acchI buddhi
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmokI uttaraprakRti. ( 297) utpanna nahI honA tatva vastupara vicAra nahIM karane denA. prajJA nahI phelanA-badalemeM kharAba mati-buddhi-prajJA-vicAra paidA honA yaha saba matijJAnAvarNiyakarmakA hI prabhAva hai (2) zrutajJAnAvarNiya-zrutajJAnako roke, paThana pAThana zravaNa karatako roke, .sadRzAna hoMne nahI deve yogya mIlanepara bhI sUtra siddhAnta vAcanA sunane meM antarAya honA-badalemeM mithyAjJAna para zraddhA paThana pAThana zravaNa karaneki rUcI honA yaha saba zrutijJAnAvarNiyakarmakA prabhAva hai (3) avadhijJAnAvaNiyakarma-aneka prakAra ke avadhijJAnakoM roke (4/mana paryavajJAnAvarNiyakarma Ate huve manaHparyavajJAnako roke (5 ) kevalajJAnAvarNiyakarma-saMpUrNa jo kevalajJAna hai unakoM Ate huvekoM roke iti // (2) darzanAvarNiyakarma-rAjAke polIyA jaise kIsI manudhyako rAjAse mIlanA hai parantu vaha polIyA mIlane nahI dete hai isI mAphika jIvoMko dharma rAjA se mIlanA hai parantu darzanAva. rNiyakarma molane nahI dete hai jIsaki uttara prakRti nau hai. (1) cakSu darzanAvarNiyakarma prakRti udaya se jIvoMko netra ( A~khoM) hina banA de arthAt ekendriya beindriya teindriya jAtimeM utpanna hote hai ki jahAM netroMkA bilakula abhAva hai aura caurindriya pAMcendriya jAtimeM netra hone para bhI rAtIdA honA, kANA honA tathA bilakula nahI dIkhanA ise cakSu darzanAvaNiyakarma prakRti kahate hai (2) acakSu darzanAvarNiyakarma prakRti udayase tvacA jIbha nAka kAna aura manase jo vastukA jJAna hotA hai unoMko roke jiskA nAma acakSu darzanAvaNiya kahate hai ( 3 ) avadhi darzanAvarNiyakarma prakRti udayase avadhidarzana nahI hone deve arthAta avadhi darzanako roke ( 4 ) kevala darzanAvaNiya karmodaya, kevala darzana hone nahIM deve arthAt kevala darzanapara AvaraNa kara roka rakhe // tathA niMdrA-niMdrA niMdrA darzanAdharNiyakarma prakRti udaya se
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 298) zIghrabodha bhAga 5 vAM. niMdrA Ati hai parantu sukhe sonA sukhe jAgrata honA use niMdrA / kahate hai / aura sukhe sonA duHkhapUrvaka jAgrata honA use niMdrAniMdrA kahate hai / khaDe khaDekoM tathA baiThe baiThekoM niMdrA Ave use pracalA nAmAki niMdrA kahate hai / calate phIrateko niMdrA Ave use pracalA pracalA nAmaki nidrA kahate hai| dinakoM yA rAtrIme citavana . (bicArAhughA ) kiyA kArya niMdrAke andara kara lete ho usako styAnaddhi nidrA kahate hai. evaM cyAra darzana aura pAMca nidrA mIlAne se nau prakRti darzanAvarNiyakarmaki hai / (3) vedaniyakarma-madhulIpta churI jaise madhukA svAda madhura hai parantu churIkI dhAra tIkSaNa bhI hotI hai isI mAphIka jIvoMko zAtAvedani sukha detI hai madhuvata aura asAtAvedani duHkha detI hai churIvat jIsaki uttara prakRti doya hai sAtAvedaniya, asAtA. vedaniya, jIvoMko zarIra-kuTumba dhana dhAnya putra kalatrAdi anukula sAmagrI tathA devAdi paudgalIka sukha prApti honA use sAtAvedaniyakarma prakRtikA udaya kahate hai aura zarIrameM roga nirdhanatA putra kalatrAdi pratikula tathA narakAdi ke duHkhokA anubhava karanA use asAtAvedaniyakarma prakRti kahate hai| (4) mohaniyakarma-madirApAna kIyA huvA puruSa bebhAna ho jAte hai phIra unakoM hitAhitakA khyAla nahA rahate hai isI mAphIka mohaniyakarmodayase jIva apanA svarUpa bhUla jAnese use hitAhitakA khyAla nahI rahatA hai jiske do bheda hai darzanamohaniya samyaktva guNako roke ora cAritramohaniya cAritra guNako roke jIsaki uttara prakRti aThAvIsa hai jiskA mUla bheda doya hai (1) darzanamohaniya (2) cAritra mohaniya jisme darzanamoha. niya karmaki tIna prakRti hai (1) mithyAtvamohanIya (2) samyakatva mIhaniya ( 3) mizramohaniya-jese eka kodrava nAmakA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ - karmokI uttaraprakRti. (299) anAja hAte hai jisko khAnese nazA A jAtA hai una nazAke mAre apanA svarUpa bhUla jAtA hai| (ka) jisa kodrava nAmake dhAMnakoM chAlI sahita khAnese bilakula hI bebhAna ho jAte hai isI mAphIka mithyAtva mohaniya karmodayase jAva apane svarUpako bhUlake paraguNameM ramaNatA karate hai arthAt tatva padArtha ki viprIta zraddhAkoM mithyAtva mAhaniya kahate hai jiske Atma pradezoMpara mithyAtvadalaka honese dharmapara zraddhA pratita na kare adharmaki prarUpanA kare ityAdi / ( kha ) usa kodrava dhAnakA ardha vizuddha arthAt kucha chAlI utArake ThIka kiyA ho unako khAnese kabhI sAvacetI Ati hai isI mAphIka mizramohanIvAle jIvoMko kuccha zraddhA kuccha azraddhA mizrabhAva rahate hai unako mizramohani kahate hai lekIna vaha hai mithyAtvameM parantu pahalA guNasthAna chuTa jAnese bhavya hai| (ga) usa kodrava dhAnakoM chAzAdi sAmagrIse dhoke vizuddha banAveM parantu una kodrava dhAnakA mUla jAtisvabhAva nahIM jAnese galachAka banI rahatI hai isI mAphIka kSAyaka samyakatva Ane nahI deve aura samyaktvakA virAdhi hone nahI deve use samyaktva mohaniya kahate hai / darzanamoha samyaktva ghAti hai dusarA jo cAritra mohaniya karma hai usakA do bheda hai (1) kapAya cAritra mohaniya (2) nokaSAya cAritra mohaniya aura kaSAya cAritra mohaniya karmake 16 hai / jisme ekeka kaSAyake cyAra cyAra bheda bhI ho sakte hai jese anaMtAnuvandhI krodha anaMtAnubandhI jesA, apratyAkhyAni jesA-pratyAkhyAni jesA-aura saMjvalana jesA evaM 16 bhedoMkA 64 bheda bhI hote hai yahAMpara 16 bheda hI likhate hai| anaMtAnubandhI krodha-pattharaki rekhA sAdRza, mAna banake
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 5 vAM. sthaMbha sAdRza, mAyA vAMsakI jaDa sAdRza, lobha karamajI resmake raMga sAdRza ghAta kare to samyaktvaguNaki sthiti yAvat jIvaki, gati kareM to narakaki || apratyAkhyAni krodha talAvaki taDa, mAna dAntakAsthaMbha, mAyA maMDhAkA zrRMga, lobha nagarakA kIca, ghAta kare to zrAvakake vratoki sthiti eka varSaki. gati tIryaca ki // pratyAkhyAni krodha gADAkI lIka, mAna kASTakA sthaMbha, mAyA cAlatA bailakAmUtra, lobha netroMke aJjana ghAta kare to sarva vrataki, sthiti kare to cyAra mAsaki, gati kareM to manuSyakI // saMjvalanakA krodha pANIkI lIka, mAna tRNakA sthaMbha, mAyAvAMsakI chAla lobha haladikA raMga, ghAta kare to vItarAgapaNAkoM, sthiti krodhakI do mAsa. mAnakI eka mAsa, mAyAkI pandarA dina, lobhakI antara muhurta. gati kare to devatAvoMmeM jAveM. ina solaha prakArakI kaSAyakoM kaSAya mohaniya kahate hai nau nokaSAya mohaniya-hAsya-katR hala mazkarI karanA / bhaya-DaranA vismaya honaa| zoka-phIkara ciMtA ArtadhyAna krnaa| jugupsA-glAnI lAnA napharata krnaa| rati AraMbhAdikAryoMmeM khuzI laanaa| arati-saMyamAdi kAryoMme arati karanA / strIvedajisa prakRtike udaya puruSoMki abhilASA karanA / puruSaveda jisa prakRtike udaya striyoMki abhilASA krnaa| napuMsaka veda jisa prakRti ke udaya khi-puruSa donoMki abhilASa karanA // evaM 28 prakRti. mohaniyakarmakI hai| (5) AyuSya karmaki cyAra prakRti hai yathA-narakAyuSya, tIryacAyuSya, manuSyAyuSya, devAyuSya / AyuSyakarma jese kArAgR. hakI mudata ho itane dina rahanA par3atA hai isI mAphIka josa gatikA AyuSya ho use bhogavanA paDatA hai| (6) nAmakarma citrakAra zubha aura azubha donoM prakAra ke
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoMki uttaraprakRti. ( 301 ) citroMkA avalokana karatA hai isI mAphIka nAmakarmodaya jIvoMkoM zubhAzubha kArya meM preraNA karanevAlA nAmakarma hai jIsakI ekasotIna ( 103 ) prakRtiyoM hai / ( ka ) gatinAmakarma kiM cyAra prakRtiyoM hai narakagati, tIrthacagati, manuSyagati. devagati / eka gatise dusarI gatirme gamanAgamana karanA use gatinAkarma kahate hai ( kha ) jAtinAma karma ki pAMca prakRti hai ekendriya jAti, beindriya teindriya0 corindriya0 paMcendriya jAti nAma / ( ga ) zarIra nAmakarmaki pAMca prakRti hai audArika zarAra afar AhArIka tejasa0 kAramaNa zarIra0 / pratidina nAzavinAza honevAloMkoM zarIra kahate hai / 0 (gha) aMgopAMga nAmakarmaki tIna prakRti hai. audArika zarIra aMga upAMga, vaikriya zarIra aMgopAMga, AhArIka zarIra aMgopAMga, zeSa tejasa kAramaNa zarIrake aMgopAMga nahI hote hai / (Ga) bandhana nAmakarmaki paMdarA prakRti hai - zarIrapaNe paula grahana karate hai phIra unoMkoM zarIrapaNe bandhana karate hai yathAaudArIka audArIkakA bandhana, audArIka tejasakA bandhana, 2 audArIka kAramaNakA bandhana, 3 audArIka tejasa kAramaNakA bandhana, 4 vaikriya vaikriyaktA bandhana, 5 vaikriya tejasakA bandhana, 6 kAraNakA bandhana. 7 vaikriya tejasa kAramaNakA vandhana 8 AhArIka AhArIkakA bandhana9 AhArIka tejasakA bandhana. 10 AhArIka kAramaNakA bandhana. 11 AhArIka tejasa kAramaNakA bandhana 12 tejasa tejasakA bandhana. 13 tejasa kAramaNakA bandhana. 14 kAramaNakAramaNakA bandhana 15 evaM 15 / (ca) saMghAtana nAma karma ki pAMca prakRti hai jo paudrala zarIrapaNe grahana kIyA hai unoMkoM yathAyogya avayavapaNe, majabuta banAnA /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 302 ) zIghrabodha bhAga 5 vA. jaise audArika saMghAtana, vaikriyasaMghAtana, AhArIka saMghAtana, tejasa saMghAtana, kAramaNa saMghAtana / (cha) saMhanana nAmakarmaki che prakRti hai. zarIraki tAkata aura hAski majabutikoM saMhanana kahate hai yathA vajra RSabhanArAca saMhanana / vajrakA artha hai khIlA. prabhakA artha hai pATTA, nArAcakA artha hai donoM tarpha markaTa yAne kuMTIyAke AkAra dono tarpha haDI juDI huI arthAt dono tarpha haDDIkA mIlanA usake upara eka ester paTTA aura ina tInoMmeM eka khIlI ho use vajraRSabha nArAca saMhanana kahate hai / nArAca saMhanana- uparavat parantu bIcameM khIlI na ho. nArAca saMhanana- isameM paTTA nahI haiM / arddha nArAca saMhanana - eka tarpha markaTa bandha ho dusarI tarpha khIlI ho / kilIkA saMhanana- dono tarpha aMkuDAki mAphIka eka haDImeM dusarI haDI phasI hui ho / chevayuM saMhanana - Apasa meM haDDIyoM juDI huI hai // (ja) saMsthAnanAmakarmaki che prakRtiyoM hai - zarIra kI AkRtikoM saMsthAna kahate haiM samacaturasra saMsthAna- pAlaTImAra ke ( padmAsana ) beThane se cotarpha barAbara ho yAne donoM jAnuke bica meM antara hai itanA hI donoM skandhoM ke bicmeN| itanA hI eka tarphase jAnu aura skandhake antara ho use samacaturasra saMsthAna kahate hai / nigrodha parimaMDala saMsthAna nAbhIke uparakA bhAga acchA sundara ho aura nAbhIke nicekA bhAga hina ho / sAdi saMsthAna - nAbhIke nicekA vibhAga sundara ho, nAbhIke uparakA bhAga kharAba ho / kubja saMsthAma- hAtha paira zira gardana avayava acchA ho parantu chAtI peTa pITha kharAba ho / vAmana saMsthAna - hAtha pairAdi choTe choTe avayava kharAba ho / huMDaka saMsthAna - sarva zarIra avayava kharAba apramANIka ho / ( jha ) varNanAmakarma ki pAMca prakRti hai - zarIra ke jo pudgala lAgA hai una pudgaloMkA varNa jaise kRSNavarNa, nilavarNa, raktavarNa,
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoki uttara prakRti. (303 ) petavarNa, zvetavarNa jIvoMke jisa varNa nAma karmodaya hote hai vesA varNa mIlatA hai| ( a ) gandha nAmakarmaki do prakRti hai-surbhigandhanAma karmodayase surbhigandhake pudgala mIlate hai durmigandhanAma karmodayase durbhigandhake pudgala mIlate hai| ( Ta ) rasa nAmakarmaki pAMca prakRti hai-pUrvavat zarIrake pudgala tiktarasa, kaTukarasa, kaSAyarasa, amlarasa, madhurarasa, jaise rasa karmodaya hotA hai vese hI pudgala zarIrapaNe grahana karate hai| (Tha) sparza nAmakarmaki ATha prakRti he jisa sparza karmakA udaya hotA hai vaise sparzake pudgaloMkoM grahana karate hai jaise karkaza, mRdula, guru, laghu, zita, uSNa, snigdha, rukSa / (Da) anupUrvi nAmakarmaki cyAra prakRtiyoM hai eka gatise marake jIva dusarI gatimeM jAtA huvA vigraha gati karate samayAnupUrvi, prakRti udaya ho jIvakoM utpattisthAna para le jAte hai jaise becA huvA vahalakoM dhaNI nAtha gAlake lejAve jIskA cyAra bheda narakAnupUrvi, tIryacAnupUrvi, manuSyAnupUrvi, devaAnupUrvi / (Dha) vihAyagati nAmakarma ki do prakRtiyoM hai jisa karmAdayase acchI gajagAminI gati hotI hai use zubha vihAyagati kahate hai aura jina karmodayase uMTa kharavat kharAba gati hotI hai use azubha vihAyagati kahate hai / ina caudA prakAraki prakRtiyoMke piMDa prakRti kahI jAtI hai aba pratyeka prakRti kahate hai| parAghAtanAma-jisa prakRtike udayase kamajorakoM to kyA parantu baDe baDe satvaSAle yoddhoMko bhI eka chInako parAjaya kara uzvAsanAma-zarIraki bAhIraki hayAko nAsIkAhArA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 304 ) zIghrabodha bhAga 5 vA. zarIrake andara khIMcanA use zvAsa kahate hai aura zarIra ke andarakI havA bAhara choDanA use nizvAsa kahate hai / AtapanAma - isa prakRtike udayase svayaM uSNa na honepara bhI dusaroMko Atapa mAluma hote hai yaha prakRti 'sUrya' ke baimAnake jo bAdara pRthvIkAya hai unake zarIrake pudgala hai vaha prakAza karatA hai, yadyapi agnikAya ke zarIra bhI uSNa hai parantu vaha Atapa nAma nahI kintu uSNa sparza nAmakA udaya hai / udyotanAma - isa prakRtike udayase uSNatA rahIta - zItala prakRti jese candra graha nakSatra tAroMke vaimAnake pRthvI zarIra hai tathA deva aura muni vaikriya karate hai taba unoMkA zitala zarIra bhI prakAza karatA hai / AgIyA- maNi - auSadhiyoM ityAdiko bhI udyota nAmakarmakA udaya hotA hai / agurulaghunAma - jIsa jIvoMke zarIra na bhArI ho ki apane se saMbhAlA na jAya na halakA ho ki havAmeM uDa jAve yAne parimANa saMyukta ho zIghratA se likhanA halanA calanAdi hareka kArya kara sake use agurulaghu nAma kahate hai / jinanAma -- jisa prakRtike udaya se jIva tIrthaMkara pada ko prApta kara kevalajJAna kevaladarzanAdi aizvarya saMyukta ho aneka bhavyAtmAkA kalyANa kare / nirmANanAma - jisa prakRtike udaya jIvoMke zarIra ke aMgopAMga apane apane sthAnapara vyavasthita hote ho jese sutAra citrakAra, putaloyoMke aMgopAMga yathAsthAna lagAte hai isI mAphIka yaha karma prakRti bhI jIvoMke avayava yathAsthAna para vyavasthita banA detI hai / upaghAtanAma -- jisa prakRtike udayase jIvoM ko apane hI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoki uttara prakRti 158. (305) avayava se takalIphoM uThAnI paDe jese masa nasUra dojIbhoM adhika dAnta hoThoM se bAhAra nikala jAnA aMgulIyoM adhika ityAdi / ina ATha prakRtiyoMko pratyeka prakRti kahate hai aba prasAdi daza prakRti batalAte hai| prasanAma-jisa prakRti ke udayase trasapaNA yAne beindriyAdipaNA mole use prasanAma kahate hai / bAdaranAma-jisa prakRtike udayase bAdarapaNA yAne jisako chadamastha apane caramacakSuse dekha sake yadyapi bAdara pRthvIkAyAdi pakeka jIva ke zarIra dRSTigocara nahIM hote hai. tathapi unoMke bAdara nAma karmodaya honese asaMkhyAte jIvoMke zarIra ekatra honese dRSTigocara ho sakate hai parantu sUkSma nAmakarmo. dayavAle asaMkhyAta zarIra ekatra honepara bhI caramacabhuvAloM ke dRSTigocara nahIM hote hai| paryApta nAma-jisa jAtimeM jitani paryAptI pAtI ho unoMkoM pUraNa kare use paryAptanAma kahate hai pudgala grahana karaneki zakti pudgaloko pariNamAneki zaktiko paryApti kahate hai| . pratyeka zarIra nAma-eka zarIrakA eka hI svAmI ho arthAt ekeka zarIrameM ekeka jIva ho use pratyeka nAma kahate hai / sAdhAraNa vanaspati ke sivAya saba jIvoMko pratyeka zarIra hai. - sthira nAma-zarIra ke dAnta haDDI grIvA Adi avayava sthira majabuta ho use sthiranAmakarma kahate hai| zubhanAma-nAbhI ke uparakA zarIrako zubha kahate hai jaise hastAdikA sparza honese aprIti nahIM hai kintu paroMkA sparza hote hI nArAjI hAti hai /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 306) zIghrabodha bhAga 5 vA. __ subhAga nAma-kosIpara bhI upakAra kiyA vigara hI logoM ke prItIpAtra honA usako subhAganAma karma kahate hai| athavA saubhAgyapaNA sadaiva banA rahanA yugala manuSyavat. susvara nAma-madhura svara logoMko prIya ho paMcamasvaravat Adeya nAma--jinoMkA vacana sarvamAnya ho Adara satkArase sarva lona mAnya kre| yazakIrti nAma-eka dezame prazaMsA ho use korti kahate hai aura bahuta dezoM meM tArIpha ho use yazaH kahate hai athavA dAna tapa zIla pUjA prabhAvanAdise jo tArIpha hotI hai use kIrti kahate hai aura zatruvoMpara vijaya karanese yazaH hotA hai| aba sthAvaraki daza prakRti kahate hai| sthAvara nAma-jisa prakRtike udaya se sthira rahe yAne zaradI garamIse baca nahIM sake use sthAvara kahate hai jese pRthvyAdi pAMca sthAvarapaNe meM utpanna honA ! sUkSma nAma-jisa prakRti ke udayase sUkSma zarIra-jo ki chadmasthoMke iSTigocara hove nahIM kosIke rokane para rUkAvaTa hove naho. khudake rokA huvA padArtha rUka nahI sake / vaise sUkSma pRthvyAdi pA~ca sthAvarapaNemeM utpanna honaa| aparyAptA nAma-jisa jAtimeM jitanI paryAya pAve unase kama paryAyavAndhake mara jAve, athavA pudgala grahana meM asamartha ho / ___ sAdhAraNa nAma anaMta jAva eka zarIrake svAmi ho arthAt eka hI zarIra meM anaMta jIva rahate ho. kandamUlAdi. ___ asthira nAma-dAnta hADa kAna jIbha grIvAdi zarIrake ava. yavoM asthira ho-capala hA use asthira nAma karma kahate hai|| azubhanAma-nAbhIke nIce kA zarIra paira vigere joki dusa
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoki uttara prakRti 158. (307) roMke sparza karatehI nArAjI Ave tathA acchA kArya karaneparamA nArAjI kare ityaadi| durbhAganAma-kosIke para upakAra karaneparabhI aprIya lage tathA iSTavastuoMkA viyoga honaa| duHsvaranAma-jisa prakRtike udayase UMTa, gardabha jesA kharAba svara ho use duHsvaranAma karma kahate hai / anAdeyanAma-jisakA vacana koibhI na mAne yAne Adara karaneyogya vacana honeparabhI koi Adara na kre| ayazaHkIrtinAma-jisa karmodayase duniyoM meM apayaza-akIrti phaile, yAne acche kArya karaneparabhI duniyoM unoMkoM malAi na deke burAiyoMhI karatI rahai iti nAmakarmakI 103 prakRti hai| (7) gotrakarma-kuMbhakAra jese ghaTa banAte hai usameM ucca padArtha ghRtAdi aura nica padArtha madIrA bhI bhare jAte hai isI mAphIka jIva aSTa madAdi karanese nica gotra tathA amadase ucca gotrAdi prApta karate hai jIsaki do prakRti hai uccagotra, nizcagotra jismeM ikSvAkuvaMsa harivaMsa candravaMsAdi jisa kulake andara dharma aura nItikA rakSaNa kara cIrakAlase prasiddhi prApti karI hoM uccakArya karttavya karanevAloMkoM ucca gotra kahate hai aura inhoMse vaprIta ho use nicagotra kahate hai| 18 ) antarAyakarma-jaise rAjAkA khajAMnacI-agara rAjA hukamabhI kara dIyA ho to bhI vaha khajAMnacI inAma dene meM vilamba karasatA hai isI mAphIka antarAya karmodaya dAnAdi kara nahA sakte hai tathA vIrya-puruSArtha kara nahI make jIsaki pAMca prakRti hai (1) dAnaaMtarAya-jese deneki vastuoM maujuda ho. dAna lenevAlA uttama guNavAna pAtra maujuda ho. dAnake phaloMkoM jAnatA
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ (308) zIghrabodha bhAga 5 vAM. ho, parantu dAna dene meM utsAha na baDhe vaha dAnAMtarAya karmakA udaya hai. dAtAra udAra ho dAnakI cIjoM maujUda ho Apa yAcanA karanemeM kuzala ho parantu lAbha na ho tathA aneka prakArake vyApArAdimeM prayatna karane para bhI lAbha na ho use lAbhAntarAya kahate hai / bhogavane yogya padArtha maujuda hai usa padArthoMse vairAgyabhAva bhI nahI hai na napharata Ati hai parantu bhogAntarAya karmodayase kIsI kAraNa se bhogava nahIM sake use bhogAntarAya kahate hai jo vastu eka daphe bhogameM Ati ho asAnAdi / upabhogAntarAya - jo khi va bhUSaNAdi vAravAra bhogane meM Ave esI sAmagrI mojUda ho tathA tyAgavRtti bhI naho tathApi upabhoga meM nahIM lI jAve use upAbhogAntarAya kahate hai / ryAntarAya-roga rahIta zarIra balavAna sAmarthya hone para bhI kucchabhI kArya na kara sake arthAt vIrya antarAya karmodayase puruSArtha karane meM vIrya phorane meM kAyaroMkI mAphIka utsAha rahita hote hai uThanA baiThanA halanA calanA bolanA likhanA par3hanA Adi kArya karane meM asamartha ho vaha puruSArthaM kara nahI sakate hai use vIrya antarAyakarma kahate hai ina ATha karmoMkI 158 prakRtiko kaMThastha kara phIra Age thokaDemeM karmabandhanekA karma toDane ke hetu likheMge usapara dhyAna de karmabandhake kAraNoMko choDanekA prayatna kara purAMNe karmakoM kSaya kara mokSapada prApta karanA cAhiye iti / sevate sevaMbhaMte tamevasacam -X()*+
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandha hetu. thokaDA nambara 42 ( 309 ) ( karmo ke bandhahetu ) karmabandhake mUla hetu cAra hai yathA-mithyAtva (5) avRti (12) kaSAya (25) yoga (15) evaM uttara hetu 56 jisadvArA karmoMke dala ekatra ho AtmapradezoMpara bandhana hote haiM yaha vizeSa pakSa hai parantu yahAM para sAmAnya karmabandhahetu likhate hai / jese jJAnAvarNiya karmabandhake kAraNa isa mAphIka hai 1 jJAna yA jJAnavAn vyaktiyoMse pratikULa AcaraNA yA unoMse vaira bhAva rakhanA / jIsake pAsa jJAna paDhA ho unakA nAma ko gupta rakha dusaroMkA nAma kahanA. yA jo viSaya Apa jAnatA ho unakoM gupta rakha kahanA ki meM isa bAtako nahi jAnatA hUM / jJAnIyAMkA tathA jJAna aura jJAna ke sAdhana pustaka vidyA mandira pATI pothI ThavaNI kalmAdikA jalase yA agnise naSTa karanA yA use vikraya kara apane upabhogameM lenA / jJAnIyoMpara tathA jJAnasAdhana pustakAdipara prema sneha na karake arucI rakhanA / vidyArthIyoMke vidyAbhyAsa meM vighna pahuMcAnA jaise ki vidyArthIyoMke bhojana vakha sthAnAdikA unako lAbha hotA ho to use aMtarAya karanA yA vidyAdhyayana karate huvoM ko choDA ke anya kArya krvaanaa| jJAnIyoMki AzAtanA karanA karavAnA jaise ki yaha adhyApaka nica kUla hai yA unake marma kI bAteM prakAza karanA jJAnIyAMko maraNAnta kaSTa ho ese jAla racanA niMdhA karanA ityAdi / isI mA phIka niSedha dravya kSetra kAla bhAvameM paDhanA paDhAnevAle gurukA .. vinaya na karanA juTA hAthose tathA aMgulIke thuka lagAke pustakoMke patrako ulaTanA jJAnake sAdhana pustakAdike pairoMse haTAnA *
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 310) zIghrabodha bhAga 5 vAM. pustakoMse takIyekA kAma lenaa| pustakoM ko bhaMDArameM paDe paDe sar3ane denA kintu unoMkA saddaupayoga na hone denA udarapoSaNake lakSame rakhakara pustake vecanA inoMke sivAya bhI jJAna dravyaki AmaMdako toDanA jJAnadravyakA bhakSaNa karanA ityAdi kAraNAMse jJAnAvarNIya karmakA bandha hotA hai agara utkRSTa bandha ho to tIsa kauDAkoDa sAgaropama ke karma bandha honese itanekAla taka kIsI kIsmakA jJAna ho nahIM sakate hai vAste mokSArthI jAvoMko jJAna AzAtanA TAlake jJAnako bhakti karanA-paDhanevAloMkoM sAhitA denA paDhanevAloMko sAdhana vastra bhojana sthAna pustakAdi denaa| (2 darzanA varaNIya karmabandhakA hetu-darzanI sAdhu bhagavAn tathA jinamandira jainamUrti jaina siddhAnta yaha saba darzanake kAraNa hai inoMkI abhakti AzAtanA avajJA karanA tathA sAdhana indriyoM kA aniSTa karanA ityAdi jase jJAnavirNiya karma bandhake hetu kahA hai isI mAphIka svalpahI darzanAvarNiyakarmakA bhI samajanA / bandha ora mokSameM mukhya kAraNa AtmA ke pariNAma hai vAste jJAna ora jJAnasAdhanA tathA darzanI (sAdhu ) ora darzana sAdhanoke sanmukha aprItI abhakti AzAtanA dIkhalAnA yaha karmabandhake hetu hai vAste yaha bandhahetu choDake AtmAke andara anaMta jJAnadarzana bharA huvA hai unako pragaTa karane kA hetu hai unase premasneha aura anta meM rAgadveSakA kSayakara apani nija vastuvoMke prApta kara lenA yahahI vidvAnoM kA kAma hai (3) vedaniyakarma do prakArase bandhatA hai (1) sAtAbe. daniya (2) asAtAvedaniya-jisme lAtAvedaniyakarmabandhake hetu jaise guruoMkI sevA bhakti karanA apanese jA zreSTa hai vaha guru jaise mAtA pitA dharmAcArya vidyAcArya kalAcArya jeSTa bhrAtAdi kSamA karanA yAne apaneme badalA lenekI sAmarthya honepara bhI
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandha hetu. ( 311) apane sAtha burA varatApa karanevAleko sahana karanA / dayA-dIna duHkhIyoMke dura karane ki kosIsa krnaa| anuvratoMke tathA mahA. vratoMkA pAlana karanA acchA suyogadhyAna mauna ora daza prakAra sAdhu samAcArIkA pAlana karanA kaSAyoMpara vijaya prApta karanAarthAt krodha mAna mAyA lobha rAga dveSa IrSA Adike vegoMse apani AtmAko bacAnA-dAna karanA-supAtroMko AhAra vastrAdikA dAna karanA-rogIyoMke auSadhi denA jo jIva bhayase vyAkUla ho rahe hai une bhayase chuDAnA vidyArthIoMke pustake tathA vidyAkA dAna karanA anya dAnase bhI baDhake vidyAdAna hai / kAraNa annase kSaNamAtra tRptI hotI hai| parantu vidyAdAnase cIrakAla taka sukhI hotA hai-dharmameM apani AtmAko sthira rakhanA bAla vRddha tapasvI aura AcAryAdiki vaiyAvaJca karanA ityAdi yaha saba sAtAvedaniya bandhakA hetu hai| ina kAraNoMse viprIta varatAva karanese asAtAvedaniya karmako bandhe hai jaise ki guruvAko anAdara kare apane upara kIye huve upakAroMkA badalA na deke ulaTA apakAra kare krUra praNAma nirdaya avinaya krodhI vrata khaMDita karanA kRpaNa sAmagrI pAke bhI dAna na kare dharmake bAremeM beparavA rakhe hastI azva beheloM para adhika bojA DAlane vAlA apane Apako tathA auroMko zoka saMtApameM DAlanevAlA ityAdi hetuoMse asAtAvedaniya karmakA bandha hotA hai| (4) mohaniyakarmabandhake hetu-mohaniyakarmakA do bheda hai (1) darzanamohaniya (2) cAritramohaniya jisameM darzana mohanIyakarma jaise-unmArgakA upadeza karanA jinakRyAse saM'sAraki vRddhi hotI hai unakRtyoMke viSayoMmeM isa prakArakA upadeza karanA ki yaha mokSake hetu hai jaiseki devI devoMke sAmane pazuvoMkI hiMsA karanese punyakArya maannaa| ekAnta jJAna yA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 312 ) zIghrabodha bhAga 5 vA. kriyAse hI mokSamArga mAnanA mokSamArgakA alpA karanA yAne nAsti hai isa loka paraloka punya pApa AdikI. nAsti karanA khAnA pInA aisa ArAma bhoga vilAsa karanekA upadeza karanA ityAdi upadeza de bhadrIka jIvoMko sanmArgase patitakara unmArga ke sammukha karavA denA. jinendra bhagavAnakI yA bhagavAnake mUrttiki tathA caturvidha saMghaki niMdA karane samavasaraNa - camra chatrAdikA upabhoga karanevAle vItarAgatya ho hI na sake ityAdi kahanA - jinapratimAkI niMdA karanA pUjA prabhAvanA bhaktike hAni pahuMcanA sUtra siddhAnta guru yA pUrvAcAryoMkI tathA mahAn jJAnasamudra jaise granthokI niMdA karanA yaha sarva darzana mohaniyakarma bandhaka hetu hai jinoMse anaMtakAla taka vItarAgakA dharma molanAbhI asaMbhava ho jAtA hai| cAritra mohaniya karma bandhake hetu-jaise cAritrapara abhAva lAnA. cAritravanta ki niMdA karanA muni ke mala-malIna gAtra aa dekha dugaMcchA karanA kharAba adhyAvasAya rakhanA. vrata karake khaMDana karanA viSaya bhogoM ki abhilASA karanA yaha saba cAritra mohanIyakarma bandhakA hetu hai jisa cAritra mohaniyakA do bheda hai (1) kaSAya cAritra mohaniya (2) nokaSAya cAritra mAMhanIya - jisme kaSAya cAritra mohaniya jaise anantAnubandhI krodha mAna mAyA lobha karanese anantAnubandhI AdikA bandha evaM apratyAkhyAnI - pratyAkhyAnI aura saMjvalana inoMke karane se kaSAya cAritra mohanIya karmabandhatA hai tathA bhAMDa jaisI kuceSTA karanA hA~sI karanA katUhala karanA dusaroMkI hA~sI vismaya karAnA ityAdi inoMse hAsya mohaniya karmabandha hotA hai| AraMbha meM khuzI mAnanevAlA, melA khelA dekhanevAlA cakSulolupI dezadezake nayA nayA nATaka dekhanA citracitrAmAdi khIMcanA premase dusaroMke
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandha hetu. mana apane ke Adhina karanA ityAdise rati mohaniya karma ba. ndhatA hai| IrSAlu-pApAcaraNA-dusaroMke sukha meM vighna karanevAle bure karma meM dUsareko utsAhI banAnevAlA saMyamAdi acchA kAyameM utsAhA rahita ityAdi hetubose arati mohaniya karmabandha hote hai ! khuda Dare auroMke DarAve trAsa denevAlA dayA rahita mAyAvI pApAcArI ityAdi bhayamohaniya karmabandha karatA hai| khuda zoka kare dusaroko zoka karAve ciMtA denevAlA vizvAsa ghAta svAmidrohI duSTatA karanevAlA--zokamohaniyakarma vandhatA hai| sadAcAraki niMdA kare caturvidha saMghaki niMdA kare jina. pratimAki niMdA karanevAlA jIva jugapsA mohaniya karma vandhatA hai / viSayAbhilASI parakhi laMpaTa kuceSTA karanevAlA hAvabhAvase dusaroMse brahmacarya se bhRSTa karanevAlA jIva triveda bandhatA hai| sarala svabhAvI-svadArA saMtoSI sadAcAravAlA maMda viSayavAlA jIva puruSaveda banyatA hai / satIyokA zIla khaMDana karanevAlA tIvra viSayAbhilASI kAmakIDAmeM Asakta tri-puruSoMke kAmaki puraNa abhilASA karanevAlA napuMsaka veda mohaniyakarma bandhatA hai ina saba kAraNoMse jIva mohanIyakarma upArjana karatA hai| (5) AyuSya karmabandhake kAraNa- jese raudra praNAmI mahAraMbha. mahA parigraha pAMcendriyakA ghAtI. mAMsAhArI, paradArAga mana vizvAsaghAtI, svAmidrohI ityAdi kAraNoMse jIva narakakA AyuSya bAndhatA hai.| mAyAvRtti karanA guDha mAyA karanA kuDA tola mApa jUTe lekha likhanA, jUTI sAkha denA parajIvoMkoM taka lIpha pahucAnA dusarekA dhana chIna lenA ityAdi kAraNoMse jIva tIryacakA AyuSya bAndhatA hai| prakRtikA bhadrIka honA vinayavAn honA-svabhAvasehI jinoMkA krodha mAna mAyA lobha patalA ho dusaroMki saMpatti dekha iyAM na kare bhadrIka dayAvAn komalatA
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 314 ) zIghrabodha bhAga 5 vAM. gAMbhIrya sarva janase priti guNAnurAgI udAra pariNAmi ityAdi kAraNoMse jIva manuSyakA AyuSya bandhatA hai| sarAga saMyama, saMyamAsayama akAma nirjarA bAla tapasvI devaguru mAtApitAdikA vinaya bhakti kare deva pUjana satyakA pakSa guNoMkA rAgI niSkapaTI saMtoSI brahmacarya vrata pAlaka anukampA sahita zramaNopAsaka zAsrarAgI bhoga tyAgI ityAdi kAraNoMse jIva devAyuSya bAndhatA hai| (6) nAmakarmaki do prakRti hai (1) zubhanAmakarma (2) azubha nAmakarma jisme sarala svabhAvI-mAyA rahita mana vacana kAyA vaipAra jiskA ekasA ho vaha jIva zubhanAmako bandhatA hai gauvarahita yAne Rddhigaurva rasagaurva, sAtAgauvaM ina tInoM gaurvase rahita honA pApase DaranevAlA kSamAvAnta mardavAdi guNoMse yukta paramezvaraki bhakti guru vandana tatvajJa rAga dveSa patale guNagRho ho ese jIva zubha nAmakarma upArjana kara sakate hai| dusarA azubha nAmakarma-jaise mAyAvI jinoMke mana vacana kAyAki AcAraNA meM aura vatalAne me bheda hai| dUsaroM ke ThaganevAle jUTI gavAhI denevaale| ghRta meM carabI duddha meM pANI yA acchI vastu meM burI vastu mIlA ke vecane pAle / apani tArIpha aura dUsaroMkI niMdA karanevAle vaizyAvoM ke vastrAlaMkAra de dusare ko brahmavrata se patita banAnevAle ityAdi devadravya jJAnadravya sAdhAraNadravya khAnevAle vizvAsaghAta karane vAle ityAdi kAraNoM se jIva azubha nAmakarma upArjana kara saM. sAra meM paribhramana karate hai. (7) gautrakarma ki do prakRti hai / 1) uccagautra 2) nicagautrajisme kisI vyakti meM doSoM ke rahate huve bhI unakA viSaya meM udAsIna sirpha guNo ko hI dekhanevAle hai / ATha prakAra ke madoM se rahita arthAt jAtimada, kulamada, balamada, cotho rupamada, zruta
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandha hetu. (315) mada aizvaryamada lAbhamada tapamada ina madoM kA tyAga kare arthAt yaha AThoM prakAra ke mada na kare / hamezAM paThana pAThana meM jinakA anurAga he devaguru kI bhakti karanevAlA ho duHkhI jIvoM ko dekha anukampA karanevAlA hA ityAdi guNoMse jIva uccagautra kA bandha karatA hai aura ina kRtyoM se viparIta varatAya karane se jIva nicca gotra bandhatA hai arthAt jinameM guNaSTi na hokara doSadRSTi hai jAti kulAdi ATha prakAra ke mada kare paThana pAThana meM pramAda Alasya-ghaNA hotI he AzAtanA kA karanevAlA he ese jIva nizcagotra upArjana karate hai (8' aMtarAya karma ke bandha hetu-jo jIva jinendra bhagavAn ki pUjA meM vighna karate ho-jaise jala puSpa agni phala Adi caDhAne meM hiMsyA hotI hai vAste pUjA na karanA hI acchA hai tathA hiMsyA RTa caurI maithuna rAtrIbhojana karanevAle mamatvabhAva rakhanevAle ho tathA samyak jJAnadarzana cAritrarUpa mokSamArga meM doSa dikhalAkara bhadrIka jIvoM ko sadamArga se bhraSTa banAnevAle ho dusaroM ko dAna lAbha-bhoga upabhoga meM vighna karanevAle ho| maMtra yaMtra taMtra dvArA dusage ki zakti ko harana karanevAle ho ityAdi kAraNoM se jIva aMtarAya karma upArjana karate hai upara ligve mAphIka ATha karmoM ke bandha hetu ke samyak prakAre samaja ke madeva ina kAraNoM se bacate rahanA aura pUrva upArjana kIye huve karmoM ko tapa japa saMyama jJAna dhyAna sAmAyika prabhAvanA Adi kara haTA ke mokSa kI prApti karanA caahiye| saMvaM bhaMte sevaM bhaMte-tameva saccam .
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 316) zIghrabodha bhAga 5 vA. thokaDA nambara 43 ( karma prakRti viSaya. ) jJAnaguNa darzanaguNa cAritraguNa aura vIryaguNa yaha cyAra caitanya ke mUla guNa hai jiskoM konasI karma prakRti caitanya ke sarva guNoM ki ghAtaka hai aura konaso karma prakRti deza guNoM ki ghAtaka hai baha isa thokaDA dvArA batalAte hai| . . kaivalyajJAnAvarNiya kavalya darzanAvarNiya mithyAtva mohaniya, nidrA, niMdrA niMdrA, pracalAniMdrA, pracalApracalAniMdrA, styA. naddhi nidrA anaMtAnubandhI krodha-mAna-mAyA-lomaapratyAkhyAni krodha-mAna-mAyA-lobha, pratyAkhyAni krodha-mAna-mAyA-loma. evaM 20 prakRti sarva ghAtI hai| ___ matijJAnAvaNiya zrutijJAnAvarNiya avadhijJAnANiya manaH paryavajJAnAvaNiya-cakSudarzanAvaNiya acakSudarzanAvaNiya avadhi darzanAvarNiya saMjvalanakA krodha-mAna-mAyA lobha-hAsya bhaya zoka jugapsA rati arati triveda puruSaveda napuMsakaveda dAMnAntarAya lAbhAntarAya bhogAntarAya upabhogAntarAya vIryAntarAya evaM 25 prakRti dezaghAtI hai tathA mizramohaniya. samyaktvamohaniya yaha do prakRti bhI dezaghAtI hai ! zeSa pratyeka prakRti ATha, zarIrapAMca, aMgopAMgatIna, saMhanana che, saMsthAna che, gaticyAra, jAtipAMca, vihAyogati do, anupUrvI AyuSyacyAra sakidaza, sthAvarakidaza, varNAdicyAra, gautraki 2 prakRti evaM 73 prakRti aghAtI hai| thokaDA nambara 41 meM ATha karmo ki 158 prakRti hai jisameM
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma prakRti viSaya. ( 317 ) 132 prakRtiyoMkA udaya samuccaya hote hai jisame 20 prakRti sarva ghAtI hai 27 prakRti dezaghAtI hai 73 prakRti aghAtI hai iskoM lakSameM leke udaya prakRtikoM samajhanA cAhiye / udaya prakRti 122kA vipAka alaga 2 kahate hai / ( 1 ) kSetra vipAkI pyAra prakRti hai joki jIva parabhava gamana karate samaya vigraha gatimeM udaya hotI hai jisake nAma narakAnupUrva tIryacAnupUrvI manuSyAnupUrvI aura devAnupUrvI / 6 ( 2 ) jIva vipAkI. jisa prakatiyoMke udayase vipAkarata jIvakoM adhikAMza bhogavate samaya duHkha sukha hote hai / yathA - jJAnA. varNiya pAMca prakRti, darzanAvarNiya nauprakRti. mohaniya aThAbIsa prakRti antarAyaki pAMca prakRti gautra karma ki do prakRti. vedaniya karmaki do prakRti - sAtAvedaniya - asAtAvedaniya tIrthakara nAmakarma sanAma bAdaranAma paryAptAnAma sthAvaranAma sUkSamanAma aparyAptAnAma saubhAgyanAma durbhAgyanAma susvaranAma duHsvaranAma AdeyanAma anAdeyanAma yazaH kIrtinAma ayazaH kItinAma uzvAsanAma ekendriya jAtinAma beindraya jAtinAma teindriya0 coreiMdra pAMcendriyaH narakagatinAma tIryaMcagatinAma manuSya gatinAma devagatinAma subihAgatinAma asuvidhAgatinAma evaM 78 prakRti jIvavipAkI hai / G (3) bhavavipAka jaise narakAyuSya tIrthacAyuSya manuSyAyuSya aura devAyuSya evaM cyAra prakRti bhavapratyaya udaya hotI hai| (4) pudgalavipAkI prakRtiyoM / yathA-nirmANa nAma sthira nAma asthira nAma zubhanAma azubha nAma varNanAma gandhanAma * rasanAma sparzanAma agAru laghu nAma audAroka zarIra nAma vaikrayazarIra nAma AhArIka zarIra nAma tejasa zarIra nAma kAramaNa
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 318) zIghabodha bhAga 5 vA. zarIra nAma tIna zarIrake AMgopAMga nAma cha saMhanana che saMsthAna upaghAta nAma sAdhAraNa nAma pratyeka nAma udyota nAma AtApa nAma parAghAta nAma evaM 36 prakRtiyAM pudgala vipAkI hai evaM 4-7.-4-36 kudha 122 pra0 udaya / parAvartana prakRtiyoM-eka dusare ke badale meM bandha sake-yathA zarIratIna AMgopAMgatIna saMhanana che saMsthAna che jAtipAMca gaticyAra vihAgatido anupUrvIcAra vedatIna doyugalaki cyAra kaSAyazolA udyota AtApa uccagautra nizcagautra vedaniya-sAtA-asAtA nidrApAMca trasakIdaza sthAvarakIdaza narakAyuSya tIryacAyuSya manughAyuSya devAyuSya evaM 91 prakRti parAvartana hai| zeSa 57 prakRti aparAvartana yAne jIsakI jagaha vaha hI pra. kati bandhatI hai use aparAvartana kahate hai / zeSa Age cothA karmagraMthAdhikAre likhA jAvegA sevaM bhaMte sevaM bhane-tameva saccam. -*thokaDA naMbara 44 ( karma graMtha dUsarA) mUla karma ATha hai jinakI uttara prakRti 1484 jinake nAma yokaDA naM0 42 meM likha Aye haiM vahAM dekha lenA una 148 prakRtiyoM meM se baMdha, udaya, udIraNA, aura sattA kisa 5 guNasthAna meM kitanI 2 prakRtiyAkI hai so likhate hai. (pra) guNasthAnaka kise kahate hai ? x zrI prajJApnA sUtrAnusvAra 148 prakRti hai aura karmagrandhAnusvAra 158 parantu donu mattAnusAra bandha prakRti 120 hai vaha hI adhikAra yaha batalAveMge /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma adhikAra. (319) ( uttara ) jisa taraha ziva ( mokSa ) maMdira para caThane ke liye pAvaDiyA ( sIDhI ) hai usI taraha karma zatru ko vidArane ke liye jIva ke zuddha. zuddhatara, zuddhatama adhyavasAya vizeSa. yadyapi adhyavasAya asaMkhyAte hai. parantu sthUla yAne vyavahAra nayase 14 sthAna kahe hai yathA mitthyAtva 1 sAsvAdana 2 mizra 3 avirati samyakadRSTi 4 dezavirati 5 pramatta saMyata 6 apramatta saMyata 7 nivRti bAdara 8 anivRtti bAdara 9 sUkSma saMparAya 10 upazAMta moha vItarAga 11 kSINamoha vItarAga chadmastha 12 sayogI kevalI 13 aura ayogI kevalI 14 yaha cavade guNasthAnaka hai pahile vatAI huI 148 prakRtiyoM meM se varNAdika 16 pAMca zarIrakA baMdhana 5 saMghAtana 5 aura mizra mohanIya! samyaktva mohanIya 1 evam 28 prakati kama karanese zeSa 120 prakRtikA samucaya baMdha hai| (1) mithyAtva guNasthAnaka meM 120 prakRtiyoM meM se tIrthakara nAmakarma 1 AhAraka zarIra 2 AhAraka aMgopAMga 3 tIna prakRtiyoMkA baMdha viccheda honese bAkI 117 prakRtiyoMkA baMdha hai. (2) sAsvAdana guNasthAnaka me naraka gati 1 narakAyuSya 2 narakAnupUrSI 3 ekendri 4 beindrI 5 teindrI 6 caurindrI 7 sthA.ghara 8 sUkSma 9 sAdhAraNa 10 aparyAptA 11 huMDhaka saMsthAna 12 Atapa 13 chevaTuM saMghayaNa 14 napuMsaka veda 15 mithyAtva mohanIya 16 ye solA prakRti kA vaMdha viccheda honese 101 prakRti kA baMdha hai. (3) mizra guNasthAnako pUrvakI 101 prakRti meM se ghiyacagati 1 triryacAyuSya 2 triryaMcAnupUrvI 3 nidrA nidrA 4 pracalA pracalA 5 thINaddhI 6 durbhAgya 7 duHsvara 8 anAdeya 9 anaMtAtuMbandhI krodha 10 mAMna 11 mAyA 12 lobha 13
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 320) zIghabodha bhAga 5 bAM. RSabha nArAca saMghayaNa 14 nArAcasaMghayaNa 15 arddha nArAca saM0 16 kIlikA saM0 17 nyagrodha saMsthAna 18 sAdi saMsthAna 19 vAmana saM0 20 kuja saM0 21 nIcagotra 22 udyota nAma 23 azubhavihAyogati 24 strI veda 25 manuSyAyu 26 devAyuH 27 sattAIsa prakRti choDakara zeSa 74 kA baMdha hoya. (4) avirati samyakaSTi guNasthAnaka meM manuSyAyuSya 1 devAyuSya 2 tIrthakara nAma karma 3 yaha tIna prakRtiyoMkA baMdha vi. zeSa kare isa vAste 77 prakRti kA baMdha hoya. (5) dezavirati guNasthAnaka pUrva 77 prakRti kahI usameM se bajraRSabhanArAcasaMghayaNa 1 manuSyAyu 2 maMnupyajAti 3 manudhyAnupUrvI 4 apratyAkhyAnI krodha 5 mona 6 mAyA 7 lobha 8 audArika zarIra 9 odArika aMgopAMga 10 ina daza prakRtiyoM kA abaMdhaka hone se zeSa 67 prakRti bAMdhe. (6) pramatta mayata guNasthAnaka meM pratyAkhyAnI krodha mAna 2 mAyA 3 lobha 4 kA viccheda honese zeSa 63 prakRti bAMdhe. (7) apramatta saMyata guNasthAnaka meM 59 prakRtikA baMdha hai. pUrva 63 prakRti kahI jisase zoka 1 arati 2 asthira 3 azubha 4 ayaza 5 asAtA vedanIya 6 ina cha: prakRtiyoM kA baMdha viccheda kare aura AhAraka zarIra 1 AhAraka aMgopAMga 2 vizeSa bAMdhe evam 59 prakRtikA baMdha kare. agara devAyuSya na bAMdhe to 58 prakRtikA baMdha kyoMki devAyuSya chaTTe guNasthAna kase vAMdhatA huvA yahAM Ave. parantu sAtaveM guNasthAnakase AyuSyakA bandha zuru na kare. 8) nivRti bAdara guNa sthAnaka kA sAta bhAga hai jisameM pa. hile bhAgameM pUrvavat 58 kA baMdha. daje bhAgameM nidrA 1 pracalA 2 kA vadha viccheda honese 56 kA baMdha ho. evam tIje, cauthe, pAMcava aura
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandhAdhikAra. ( 321) chaThe bhAga meM bhI 56 prakRtikA baMdha hai. sAtaveM bhAgameM devagati 1 de. bAnupUrvI 2 paMcendrI jAti 3 zubhavihAyogati 4 ghasanAma 5 bAdara 6 paryAptA 7 pratyeka 8 sthira 9 zubha 10 saubhAgya 16 suHsvara 12 Adeya 13 vaikriya zarIra 14 AhAraka zarIra 15 tejasa zarIra 16 kArmaNa zarIra 17 vaikriya aMgopAMga 18 AhAraka aMgopAMga 19 samacatuHsra saMsthAna 20 nirmANa nAma 21 jina nAma 22 varaNa 23 gaMdha 24 rasa 25 sparza 26 agurulaghu 27 upadhAta 28 parA. dhAta 29 aura uzvAsa 30 evam tIsa prakRti kA baMdha viccheda hIne se bAkI 26 prakRti bAMdhe. (9) anivRtti guNasthAnaka kA pAMca bhAga hai. pahile bhAga meM pUrvavat 26 prakRtimeMse hAsya 1 rati 2 bhaya 3 jugupsA 4 ye cAra prakRtikA baMdha viccheda hokara bAkI 22 prakRti bAMdhe dusare bhAga meM puruSaveda choDakara zeSa 21 bAMdhe. tIje bhAga meM saMjvalana kA krodha 1 cauthe bhAga meM saMjvalana kA mAna 2 aura pAMcave bhAga meM saMjvalanakI mAyA 3 kA baMdha viccheda hone se 18 prakRti kA baMdha hotA hai. (10) sUkSama samparAya guNasthAnaka meM saMjvalana ke lobhakA abaMdhaka hai isavAste 17 prakRtikA baMdha hoya. (11) upazAMta moha guNasthAnaka meM 1 zAtA vedanIya kA baMdha hai. zeSa jJAnAvaraNIya 5 darzanAvaraNIya 4 aMtarAya 5 ucca. gotra 1 yazaHkirti 1 ina 16 prakRtikA baMdha viccheda ho. . (12) kSINamoha guNasthAnaka meM 1 zAtA vedanIya bAMdhe.." (13) sayogI kevalI guNasthAnaka 1 zAtA vedanIya bAMdhe. (14) ayogI guNasthAnaka meM ( abaMdhaka ) baMdha nahIM. iti baMdha samApta. sevaMte sevabhaMte tameva saccam. --* *
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 322) zIghrabodha bhAga 5 vAM. thokaDA naM. 45 (udaya) samuccaya 148 prakRti meM se 122 prakRti kA ogha udaya hai. baMdhakI 120 prakRti kahI usameM se samakita mohanIya 1 mizramo. hanIya ra ye do prakRti udayameM jyAdA hai kyoMki ina do prakRtiyoM kA baMdha nahIM hotA parantu udaya hai|| (1) mithyAtva guNasthAnaka meM 127 kA udaya hoya kyoMki samyaktva mohanIya 1 mizramohanIya 2 jina nAma 3 AhAraka zarIra 4 AhAraka aMgopAMga 5 ye pAMca kA udaya nahIM hai. (2) sAsvAdanaguNa 112 pra0 kA udaya hai. mithyAtva meM 117 kA udaya thA usameM se sUkSma 1 sAdhAraNa 2 aparyAptA 3 AtApa 4 mithyAtva mohanIya 5 aura narakAnupUrvI 6 ina cha prakRtiyoMkA udaya viccheda huvA.. (3) mizraguNa0 meM 100 prakRtikA udaya hoya kyoMki 'anaMtAnubandhI cauka 4 ekeMdrI 5 vikaleMdrI 8 sthAvara 9 tiryaMcAnupUrvI 10 manuSyAnupUrvI 11 devAnupUrvI 12 ina bAre prakRtiyoMkA udaya viccheda hone se zepa 99 prakRti rahI. parantu mizramohanIya kA udaya hoya isa vAste 100 prakRtikA udaya khaa| . (4) aviratI samyak dRSTI guNa meM 104 kA udaya hoya. kyoMki manuSyAnupUrvI 1 triyaMcAnupUrvI 2 devAnupUrvI 3 narakAnu pUrSI 4 aura samyaktva mohanIya 5 ina pAMca prakRtikA udaya vizeSa hoya aura mizramohanIya kA udaya viccheda hoya. isa vAste 104 prakRtikA udaya kahA. (5) dezavirati guNa meM 87 prakRtikA udaya hAya kyoM
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmodayAdhikAra. (323) ki pratyAlyAnI cauka 4 triyaMcAnupUrvI 5 manuSyAnupUrvI 6 naraka gati 7 narakAyuSya 8 narakAnupUrSI 9 devagati 10 devAyumaka 11 devAnupUrvI 12 vaikriya zarIra 13 vaikriya aMgopAMga 14 durbhAgya 15 anAdeya 16 ayaza 17 ina satare prakatiyA kA udaya nahIM hotA. (6) pramAtta saMyataguNa meM pratyAkhyAnI cauka 4 priyaMcamati 5 priyaMcAyuSya 6 nicagAtra 7 evaM ATha kA udaya viccheda hone se zeSa 79 prakRti rahI. AhAraka zarIra 1 AhAraka aMgopAMga 2 ina do prakRtikA udaya vizeSa hoya isa vAste 81 prakRtikA udaya hoya. (7) apramatta saMyata guNa meM. thINaddhI trika 3 AhAraka dvika 5 ina pAMcakA udaya na hoya. zeSa 76 prakRti kA udaya hoya. (8) nivRti bAdara guNa meM samyaktva mohanIya 1 arddha nArAca saM0 2 kIlikA saM0 3 chevaTu saM0 4 ina cAra ko choDakara zeSa 72 prakRti kA udaya hoya. (9) anivRti bAdara gu0 meM hAsya 1 rati 2 arati 3 zoka 4 jugupsA 5 bhaya 6 inakA udaya viccheda hone se zeSa 66 prakRti kA udaya hoya. (10) sUkSma saMparAya guNa meM puruSaveda 1 strIveda 2 napuMsaka veda 3 saMjvalanA krodha 4 mAna 5 mAyA 6 ina chaH kA udaya vi. chacheda hone se bAkI 60 prakRti kA udaya hoya. (11) upazAMta moha guNa meM saMjvalana lobha kA udaya viccheda ho bAkI 59 kA daya ho. - (12) kSINa moha guNoM ke do bhAga hai pahile bhAga meM RSabha nArAca aura nArAca saMghayaNa tathA dUsare bhAga meM nidrA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 324 ) zIghrabodha bhAga 5 vAM. aura nidrA nidrA evam 4 prakRti kA udaya viccheda hone se zeSa 55 kA udaya hoya. (13) sayogI kevalI guNa0 meM jJAnAvaraNIya 5 darzanAvaraft 4 antarAya 5 evam 14 prakRti kA udaya viccheda hone se 41 prakRti aura tirthaMkara nAma karma ko milAkara 42 prakRti kA udaya hoya. (14) ayogI guNa0 meM 12 prakRti kA udaya hoya manuSyagati 1 manuSyAyu 2 paMcendrI 3 saubhAgya nAma karma 4 trasa 5 bAdara 6 paryAptA 7 uccaigautra 8 Adeya 9 yazakIrti 10 tirthakara nAma 11 vedanI 12 ye bAre prakRtiyoM kA udaya carama samaya viccheda hoya. // iti udayadvAra samAptam // aba udIraNA adhikAra kahete haiM. pahile guNa sthAnaka se cha guNasthAnaka taka jaise udaya kahA vaise hI udIraNA bhI ka hanI. aura sAta meM guNa sthAnaka se terameM guNa sthAnaka taka jo 2 udaya prakRti kahI hai usameM se zAtA vedanIya 1 azAtA vedanIya 2 aura manuSyAyu 3 ye tIna prakRti kama karake zeSa prakRti rahe to hareka jagaha kahanA. caudameM guNa sthAnakameM udIraNA nahIM. // iti udIraNA samAptam // -**@** thokaDA naM. 46 ( sattA adhikAra ) (1) mithyAtva guNa 0 meM 148 prakRti kI sattA. ( 2 ) sAsvAdana guNa0 meM jina nAma karma choDakara 147 prakRtikI sattA rahatI hai.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmasattAdhikAra. ( 325) (3) mizra guNoM meM pUrvavat 147 pra0 kI sattA hoya. cauthe avirati samyakadRSTi gu0 se 11 ve upazAMta moha gu. taka saMbhava sattA 148 prakati kI hai. parantu AThaveM gu0 se 11 dhe gu0 taka upazama zreNI karanevAlA anaMtAnubaMdhI 4 narakAyu 5 tri. yaMcAyu 6 ina chai prakRtiyoM kI vizaMyojanA kare isa vAste 142 prakRti ko sattA hoya. . kSAyaka samyakdRSTiacarama sarIrI cauthe se sAtave gu0 taka anaMtAnubaMdhI 4 samyaktvamohanIya 5 mithyAtvamohanIya 6 mizramohanIya 7 ina sAta prakRtiyoM ko khapAve zeSa 141 prakRti sattA meM hoya, kSAyaka samyakdRSTi carama zarIrI kSapaka zreNI karanevAloM ke cauthe se navameM ( anivRti ) guru ke prathama bhAga taka 138 prakRti kI sattA rahe. kyoMki pUrva kahI hui sAta prakRtiyoM ke sibAya narakAyu 1 priyaMcAyu 2 devAyu 3 ye tIna bhI sattA se viccheda karanA se| kSayopazama samyaktva meM vartatA huA cauthe se sAtaveM guNa taka 145 prakRti kI sattA hoya kyoMki carama zarIrI hai isaliye narakAyu 1 trayaMcAyu 2 devAyu kI sattA na rhe| : navame guNa ke dusare bhAgameM 122 kI sattA sthAvara ? sUkSma 2 triyaMca gati 3 triyaMcAnupUrvI 4 narakagati 5 narakAnupUrvI 6 mAtApa 7 udyota 8 thINaddhI 9 nidrA nidrA 10 pracalA pracalA 11 ekendrI 12 beindrI 13 terindrI 14 caurindrI 15 sAdhAraNa i6 ina sole prakRtiyoM kI sattA viccheda hoya. ___ navameM guNa0 ke dusare bhAgameM 114 prakRti kI sattA pratyAkhyAnI 4 aura apratyAkhyAnI 4 ina 8 prakRti kI sattA viccheda hoya. . navameM gu0 ke cothe bhAga meM 113 prakRti kI sattA. napuMsakave. dakA viccheda ho.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 326) zIghrabodha bhAga 5 vA. navameM gu0 ke pAMcaveM bhAga meM 112 pra0 kI sattA. zrIveda kA viccheda ho. - navameM gu0 ke cha? bhAga; 106 pra0 kI sattA. hAsya 1 rati 2 arati 3 zoka 4 bhaya 5 jugupsA 6 ina prakRtiyoM kA sattA viccheda hoya. - navameM gu0 ke sAtaveM bhAga meM 105 pra0 kI sattA. puruSaveda nikalA.. navameM gu0 ke AThaveM bhAgame 104 pra0 kI sattA saMjvalana kA krodha nikalA. ' navameM guru ke navameM bhAga meM 1.3 pra0 kI sattA. saMjvalana kA mAna nikalA. dazameM gu0 102 kI sattA ho. yahAM saMjvalana ki mAyA kA viccheda huA. igyArameM gu0 meM 101 kI sattA ho. yahAM saMjvalana ke lobhakI sattA viccheda huI. bArameM guNa meM 101 kI sattA vicarama samayataka rahe hai pIche nidrA pracaMlA 2 ina do prakRtiyoM ko kSaya kare carama samaya 99 kI sattA rhai| - terameM guNasthAnaka meM 85 kI sattA hoya cakSudarzanAvarNIya 1 acakSudarzanAvarNIya 2 avadhidarzanAvarNIya 3 kevaladarzanAvarNIya 4 jJAnAvarNIya 5 aMtarAya 5 ina caude prakRti kI viccheda huI. caudameM guNa meM pahile samaya 85 kI sattA rahai. pIche deva gati / devAnupUrvI 2 zubha vihAyogati 3 azubhavihAyogati / gaMdhatika 6 sparza 14 varNa 19 rase 24 zarIra 29 baMdhana 34 saMghA tena 39 nirmANa 40 saMgharyaNa 46 asthira 47 azubha 48 duHrbhAgya
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAbAdhAkAla. ( 327 ) 49 dusvara 50 anAdeya 51 ayazaH kIrti 52 saMsthAna 58 agurU laghu 59 upaghAta 60 parAghAta 61 uzvAsa 62 aparyAptA 63 vedanI 64 pratyeka 65 sthira 66 zubha 67 audArika upAMga 68 vaikriya upAMga 69 AhAraka upAMga 70 susvara 71 nIccagotra 72 ina bohattara prakRtiyoM kI sattA Talane se 13 kI sattA rahai. phira manuSyAnupUrvI ke viccheda hone se 12 prakRti kI sattA carama samaya hoya. inakoM usI samaya kSaya karake siddha gati ko prApta ho / bAraha prakRtiyoM ke nAma- manuSya gati 1 manuSyAyu 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptI 5 yazaH kIrti 6 Adeya 7 saubhAgya 8 tIrthakara 9 uccagautra 10 paMcendrI 11 aura vedanI 12 iti sattA samAptA sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam. -- -1101K thokaDA naM. 47, zrI pannavaNAjI sUtra. pada 23 ( abAdhAkAla. ) karmakI mUla prakRti ATha hai, aura uttara prakRti 148 hai .x kauna jIva kisa 2 prakRtiko kitane 2 sthitikI bAMdhatA hai, aura bAMdhaneke bAda svabhAvase udayameM Ave to, kitane kAlase Ave, yaha saba isa thokaDedvArA kaheMge. abAdhAkAla use kahate haiM. jaise huMDIkI mudata pakajAnepara + karma grantha meM pAMca zarIra ke bandhana 15 kahA hai vAste 158 prakRti mAnI gaI haiM.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 328 ) zIghrabodha bhAga 5 bAM. rupiyA denA paDatA hai, vaisehI karmakA abAdhAkAla pUrNa hone para karma udayameM Ate haiM. usa varUta bhoganA paDatA hai. huMDIkI mudata pakane ke pahilehI rupiyA de diyA jAya, to lenadAra mAMgane kA nahIM AtA. isI taraha karmoMke abAdhAkAlase pUrva tapa saMyamAdise karma kSaya kara diye jAya to karmavipAkoM bhogane nahIM paDhate. ( arjuna mAlIyatU ) abAdhAkAla cAra prakArakA hai. yathA. ( 1 ) jaghanya sthiti aura jaghanya avAdhAkAla. jaise dazameM guNasthAnaka aMtaramuhUrta sthitikA karmabaMdha hotA hai. aura usakA rararate bhI aMtaramuhUrtakA hai. ( 2 ) utkRSTa sthiti aura utkRSTa avAdhAkAla. jaise mohanIyakarma u0 sthiti 70 koDAkoDI sAMgaropamakI hai. aura abAdhAkAla bhI 7000 varSakA hai. ( 3 ) jaghanya sthiti aura utkRSTa abAdhAkAla. jaise manuSya tiryaMca, kroDa pUrvakA AyuSyavAlA kroDa pUrvake tIsare bhAga meM manuSya yA tirthaca gatikA alpa AyuSya bAMdhe. to koDa pUrva ke tIje bhAgakA abAdhAkAla aura aMtara mahurtakA AyuSya. ( 4 ) utkRSTa sthiti aura jaghanya abAdhAkAla. jaise aMta (chele ) aMtaramuhUrta meM 33 sAgaropamakA u0 narakakA AyuSya bAMdhe. mUla karma ATha jJAnAvaraNIya 1 darzanAvaraNIya 2 vedanIya 3 mohanIya 4 AyuSya 5 nAma 6 gotra 7 aMtarAya 8 samucaya jIva aura 24 daMDaka ke jIvoMke ATha karma hai. mUla ATho karmokI uttara prakRti 148 yathA jJAnAvaraNIya 5 darzanAvaraNIya 9 vedanIya 2 mohanIya 28 AyuSya 4 nAmakarma 93 gotrakarma 2 aura aMtarAya karmakI 5 evam 148. jImme
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAbAdhAkAla. (329) mohanIya karmakI 28 prakRtimeMse samyaktva mohanIya aura mizra mohanIyakA baMdha nahI hotA. bAkI 146 prakRti baMdhatI hai. - uttara prakRti 146 kI jaghanya utkRSTa sthiti aura abAdhAkAla kitanA 2 tathA baMdhAdhikArI kauna 2 hai ! matijJAnAvaraNIya 1 zruta jJAnAvaraNIya 2 avadhijJAnAvaraNIya 3 manaHparyadha jJAnAvaraNIya 4 kevala jJA0 5 cakSuda0 6 acakSa 60 7 avadhi da. 8 kevala 609 dAnAMtarAya 10 lAbhA0 11 bhogA0 12 upabhogA0 13 vIryA0 14 ina caudA prakRtiyoMko samukhya jIva bAMdhe to jaghanya aMtaramuhUrta tathA nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalA pracalA 4 thINaddhI 5 aura azAtAvedanIya 6 yaha chai prakRti samuzcaya jIva bAMdhe to, jaghanya 1 sAgaropamakA sAtiyA. tIna bhAga palyopamake asaMkhyAtameM bhAga uNA / nyUna : aura utkRSTa sthitIbaMdha ina vIsoM prakRtiyoMkA 30 koDAkoDI sAgaropama aura abAdhAkAla 3000 varSakA hai. yahI bIsa prakRti ekeMdrI bAMdhe to jaghanya 1 sAgaropama palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI. beindrI jaghanya 25 sA. palyo ke asaM0 bhAga UNI. teindrI 50 sA0 palyo ke asaM0 bhAga UMNI. cauridrI 108 sAga0 palyo ke asaM0 bhAga UMNI. aura asaMjhI paMcendrI 1 hajAra sAga0 palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI bAMdhe. tathA utkRSTa sthiti ekendrI 1 mAgaropama, be. indrI 25 sAga0 teindrI 5. sAga0 caurindrI 100 sAga0 asaMjhI paMceMdrI 1 hajAra sAga0 aura saMjJI paMceMndrI jaghanya 14 prakRti aMtaramuhUrta aura 6 prakRti aMta: koDAkoDI sAgaropamako bAMdhe. ut kRSTa vIso prakRtikI sthiti aura abAdhAkAla samuccaya jIvavat / ____eka koDAkoDI sAgaropamakI sthiti pIche sAmAnyase 1 sau varSakA abAdhAkAla hai. esehI ekendriyAdika sabameM samajha lenA.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ (330) zIghrabodha bhAga 5 vA. anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAnI koSa; ' mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAnI krodha, mAna, mAyA, lobha, aura saMjvalana krodha, mAna,mAyA, lobha, ina solaha prakRtiyoMmese prathamakI 12 prakati samuccaya jIva bAMdhe to, jaghanya 1 sAgaropamakA sA tiyA 4 bhAga palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI. aura saMjvalamakA krodha 2 mahInA. mAna / mahonA, mAyA 15 dina aura lobha aMtara muhartakA bAMdhe. utkaSTa 16 prakatikA sthitibaMdha 40koDAkoDI sAgaropama. aura abAdhAkAla 4 hajAra varSakA hai / yahI solaha prakRti ekendrI jaghanya 1 sAga0 behandrI 25 sA0 teindrI 50 sAga cauriMdrI 100 sAga asaMhI paMcendrI 1 hajAra sAga0 palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI sarva sthAna aura utkaSTa saba jIdha pUrI 2 bAMdhe, saMjJI paMcendrI 12 prakRti jaghanya aMtaH koDA. koDI sAgaropama tathA 4 prakRti pahile likhI usa mujaba bAMdhe. aura utkRSTa solaho prakRtikA sthitibaMdha tathA abAdAkAla samu. paya jIvavat smjhnaa| bhaya 1 zoka 2 jugupsA 3 arati 4 napuMsaka veda 5 narakagati 6 tiryacagati 7 ekendrI 8 paMcendrI 9 audArika zarIra 10 " baMdhana 11 aMgopAMga 12 aura saMghAtana 13 kriyazarIra 14 bandhana 15 aMgopAMga 16 tathA saMghAtana 17 taijasa zarIra 18" baMdhana 19 saMghAtana 20 kAramaNa zarIra 21 kAramaNa zarIrakA baMdhana 22 tasya saMghAtanA 23 chevaThThasaMhanana 24 huMDaka saMsthAna 25 kaSNa varNa 26 tiktarasa 27 durabhigaMdha 28 karakaza sparza 29 guru sparza 30 sIta sparza 31 rukSa sparza 32 narakAnupUrvI 33 tiyecAnupUrvI 34 azubhagati 35 uzvAsa 36 udyota 37 Atapa 38 parAghAta 39 upaghAta 40 aguru laghu 41 nirmANa 42 sa 43 bAdara 44 paryAptA 45 pratyeka 46 asthira 47 azubha 48 durbhAgya 49 duHsvara 50 ayaza 51 anAdeya 52 sthAvara 53 aura nIca gotra
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAbAdhAkAla. ( 331) 54 evam caupana prakRti samuccaya jIva bAMdhe to, jaghanya 1 sAgaro pamakA sAtIyA 2 bhAga palyopamake asaMkhyAtameM bhAga uMNI aura utkaSTa 20 kADAkoDI sAgaropama abAdhAkAla 2 hajAra varSakA ho. yahI prakRti ekendrI jaghanya 1 sAga beindrI 25 sAga teindrI 50 sAga0 caurindrI 100 sAga0 amaMjhI paMcendrI 1000 sAga0 palyopamake asaMkhyAtameM bhAga uNI. sarva sthAna aura utkara pUrI bAMdhe. saMjhI paMcendrI jaghanya aMtaH koDAkoDI sAga0 utkRSTa samucayapat. hAsya rati 2 puruSaveda 3 devagati 4 vajraRSabha nArAca saMghayaNa 5 samacaturasra saMsthAna 6 laghu sparza 7 mRdusparza 8 upNa sparza 9 snigdha sparza 10 zvetavarNa 11 madhurasa 12 surabhi gaMdha 13 devAnupUrvI 14 subhagati 15 sthira 16 zubha 17 sobhAgya 18 susvara 19 Adeya 20 yazaHkIrti 21 uccairgotra 22 evam 22 prakRti jisameM puruSaveda 8 varSakA, yazaH kIrti aura uccairgotra ina donoM prakatiyoMkI jaghanya sthiti 8 muhUrta zeSa 19 prakRtiyoMkI ja0 sthitI eka sAgaropamakA sAtiyA 1 bhAga palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI, aura 22 prakRtiyoMkI utkRSTa sthiti 10 koDAkoDI sAgaropamakI bAMdhe, abAdhAkAla 1 hajAra varSa // ekendrIse yAvat asaMhI paMcendrI pUrvavat 1-25-50 100-1000 sAga0 pa0 a0 uNI. saMjhI paMcendrI 3 prakRti samu. yavat, aura 19 prakRti aMtaH koDAkoDI sAgaropama tathA utkRSTa sthiti 22 prakRtikI daza koDAkoDI sAgaropama abAdhAkAta eka hajAra varSakA hai| khIveda 1 +sAtAvedanIya 2 manuSyagati 3 raktavarNa 4 kaSAya. rama 5 manuSyAnupUrvI 6 ina chaH prakRtiyomese zAtAvedanIyakA jaSa. zAtAvedanIya 2 prakArakI 1 iryAvahI pahele samaya bAMdhe dUsare samaya vede, aura tIje samaya nirjara saMpAyakI samuccayavat /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 332 ) zIghrabodha bhAga 5 vA. nyabandha 12 muhurta aura zeSa pA~ca prakRtiyoMkA jaghanyaM sthitibandha 1 sAgaropamakA sAtiyA 1 || bhAga pa0 a0 uMNI. utkRSTa cha prakRtikA bandha 15 koDAkoDI sAgaropama aura abAdhAkAla 15 so varSakA hai. ekendrI yAvat asaMjJI paMcendrI pUrvavat 1-25-50 100-2000 sA0 aura saMjJI paMcendrI zAtAvedanIya jaghanya 12 muhurta zeSa pAMca prakRti jaghanya aMtaH koDAkAMDI sAga0 ko bAMdhe. utkaSTa baMdha samuccayavat ? | beindriya 1 teindriya 2 caurindriya 3 sUkSma 4 sAdhAraNa 5 aparyAptA 6 kIlikAsaMhanana 7 aura kubjasaMsthAna 8 ye ATha prakRtikA samuccaya jIva jaghanya 1 sAgaropamakA paitIsIyA 9 bhAga palyopamake asaMkhyAta meM bhAga uNI. aura utkRSTa 18 koDAkoDI sAgaropamakI bAMdhe. abAdhAkAla 1800 varSakA / ekendrI yAvat asaMjJI paMcendrI pUrvavat 1-25-50 100 1000 sAgaropa pa0 saMjJI paMcendrI jaghanya aMtaH koDAkoDI sAgaropama utkRSTa samuccayavat. nyabandha 12 muhUrtta aura zeSa pAMca prakRtiyoMkA jaghanya sthitibandha 1 sAgaropamakA sAtiyA || bhAga pa0 a0 uMNI. utkRSTa cha 1 AhAraka zarIra 1 tasya baMdhana 2 aMgopAMga 3 saMghAtana 4 aura jinanAma 5 ye pAMca prakRti samuccaya bAMdhe to, jaghanya aMtaramuhurta utkRSTa aMtaH koDAkoDI sAgaropama, evam saMjJI paMcendrI || mithyAva mohanI samuccayajIva bAMdhe to, jaghanya baMdha 1 sAgaropama utkRSTa 70 koDAkoDI sAgaH a0 kAla 7 hajAra varSa. kendrI yAvat pacendrI pUrvavat. aura saMjJI paMcendrI jaghanya aMtaH koDAkoDI sAgaropama. utkRSTa samuccayavan. RSabhanArAca saMhanana 9 nyagrodha saMsthAna 2 ye do prakRti samuccaya jIva bAMdhe to, jaghanya 1 sAgaropamakA paitIsiyA 6 bhAga palyopamake asaMkhyAtameM bhAga UMNI. utkRSTa 12 koDAkoDI sAgaropamakI bAMdhe. abAdhAkAla 1200 varSa ekendrI yAvat asaMjJI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAbAdhAkAla. (333 ) paMcendrI pUrvavat. saMjJI paMcendrI jaghanya aMtaH koDAkoDI sAgaropama. utkRSTa samuccayavat. nArAca saMhanana 1 aura sAdi saMsthAna 2 ye do prakRti jo samuccaya jIva bAMdhe to jaghanya 1 sAgaropama ke petIsiyA 7 bhAga utkRSTa 14 koDAkoDa sAgaropama abAdhAkAla 1400 varSa ekendrI yAvat asaMjhI paMcendrI pUrvavat saMjJI paMcendrI jaghanya antaH koDA. koDa sAgaropama utkRSTa pUrvavat / arddha nArAca saMhanana aura bAMmana 'sasthAna e do prakRti samuccayajIva vAMdhe to ja01 sAgaropama ke paitIsIya 8 bhAga. u. 16 koDAkoDa sAgaropama-abAdhA kAla 1600 varSa zeSa pUrvavat / nIla varNa aura kaTuka rasa e do prakRti samu0 jIva bAMdhe toM jaghanya eka sAgaropama ke aThAvIsIyA 7 bhAga u0 17|| koDA koDa sAgaropama abAdhA kAla 1750 varSa zeSa pUrvavat / petta varNa aura AMbila rasa e do prakRti samu0 jIva bAMdhe to jaghanya eka sAgaropama ke aThAvIsIyA 5 bhAga u0 12 koDakoDa sAgaropama abAdhAkAla 1250 barSa zeSa pUrvavat / ___narakAyuSya aura devAyuSya e do prakRti, paMcendrI bAMdhe to jaghanya 18000 varSa u033 sAgaropama abAdhAkAla ja0 antara mahurta u0 koDa pUrva ke tIje bhAga / tIryacAyuSya aura manuSyAyuSya e do prakRti bAMdhe to jaghanya antara muhurta u03 palyopama abAdhAkAla ja0 antara0 u. koDa pUrva ke tIje bhAga isI ko kaNThastha karoM aura bistAra gurumukhase suno| . sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 334) zIghrabodha bhAga 5 vA. thokaDA naM. 48. .. zrI bhagavatisUtra zataka 8 u0 10 (karma vicAra.) lokake AkAzapradeza kitane hai ! asaMkhyAta hai. eka jISake Atmapradeza kitane hai! , . asaMkhyAte hai. ( jitane lokAkAzake pradeza hai, utanehI eka jIvake Atmapradeza hai.) karmako prakRti kitanI hai ? ATha-yathA jJAnAvarNIya, darzanAvarNIya, vedanI, mohanI, AyuSya, nAma, gotra, aura aMtarAya, narakAdi covIsa daMDakake nIvoMke ATha karma hai. paraMtu manuSyoMme ATha, sAta, aura cAra bhI pAye jAte hai. (vItarAga kevalI ki apekSA) jJAnAvarNIya karma ke avibhAga palIcheda (vibhAga) kitane hai? anaMta hai. evam yAvata aMtarAyakarma ke narakAdi covIsa daMDakameM kahanA. eka jIvake eka Atmapradezapara jJAnAvarNIya karmakI kitanI aveDA paveDI (karmakA AMTA jaise tAkalepara sUtakA AMTA) hai ? kitaneka jIvoMke hai aura kitaneka jIvoMke nahIM hai ( kevalIke nahIM.) jina jIvoMke hai, unake niyamA anaMtI 2 hai. evam darzanAvarNIya, mohanI, aura aMtarAyakarmabhI yAvat AtmAke asaMkhyAta pradezapara samajha lenA.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmoki niyamA bhajanA. (335 ) eka jIvake eka Atmapradezapara vedanI karmakI kitanI aveDI paveDA hai ? sarva saMsArI jIvoMke Atmapradezapara niyamA anaMtA 2 hai. evam AyuSya, nAmakarma, aura gotrakarmabhI hai. yAvat amakhyAta Atmapradezapara hai. isI mAphIka 24 daMDakoMme samajha lenA. kAraNa jIva aura karmake baMdhanakA sambaMdha anaMta kAlase lagA huvA hai. aura zumAzubha kArya kAraNase nyUnAdhika bhI hotA rahatA hai. - jahAM jJAnAvarNIya hai, vahAM kyA darzanAvaraNIya hai. evam yAvat atarAya karma? . nIceke yaMtradvArA samajhalenA. jahAM (ni) ho vahAM niyamA aura ( bha ) ho vahAM bhajanA (ho yA na bhI ho) samajhanA. iti karmamArgaNA jJAnA. darza. vedanI | moha. Ayu. nAma. gotra. | aMtarAya. zAnAvaraNIya darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya AyuSya nAmakarma gotrakarma aMtarAya kamamAgaNA 2 - * meM jaba . 20 sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 336) zIghrabodha bhAga 5 vAM. thokar3A naM0 46 . ( sUtra zrI pannavaNAjI pada 24 ) ( bAMdha to bAMdhe ) mUla karma prakRti ATha hai yathA jJAnAvarNIya, darzanAvarNIya, ghedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma karma, gotra karma antarAya karma // vedanIya karmakA baMdha prathama se terahavA guNasthAna taka hai / jJanAvarNIya, darzanA; nAmakarma, gotra, aura antarAya e pAMca kA~kA baMdha prathama se dazavAM guNasthAna taka hai // mohanIya karmakA baMdha prathama se navamA guNasthAna taka hai // AyuSya karmakA baMdha prathama se sAtamA guNasthAna taka hai / samuccaya eka jIva jJAnAvarNIya karma bAMdhatA huvA sAta karma ( AyuH varja ) bA~dhe-ATha karma bAMdhe, cha karma bAMdhe ( AyuH mohanI varjake ) evaM manuSya bhI 7-8-6 karma bAMdhe / zeSa narakAdi 23 daMDaka sAta karma bAMdhe ATha karma bAMdhe / iti / ___ samuccaya ghaNA jIva jJAnAvarNIya karma bAMdhate huve 7-8-6 karma bAMdhe jisame 7-8 karma bAMdhaNevAlA sAsvatA aura che karma bAndhanevAle asAsvatA jiskA bhAMgA 3. (1) sAta-ATha karma bAMdhanevAle ghaNA ( sAsvatA) (2) sAta-ATha karma bAMdhanevAle ghaNA aura cha karma bAMdhanevAlA ek| (3) sAta-ATha karma bAMdhanevAle ghaNA aura che karma bAMdhane vAle bhI ghaNA // ghaNA nArakIkA jIva jJAnAvarNIya karma vAMdhatA 7.8 kama bAMdhe jisameM sAta karma bAMdhanevAle sAsvate aura ATha karma bAM
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma bAndhatoM bAndhe. (337) (337) dhanevAle asAsvatA bhAMgA 3 / (1) sAta karma bAMdhanevAle ghaNA (sAsvatA hai) (2) sAta karma bAMdhanevAle ghaNA aura ATha karma bAMdhanevAlA eka / (3) sAta karma bAMdhanevAle ghaNA aura ATha karma bAMdhanevAle bhI ghaNA isI mAphika 10 bhuvanapati, 3 vikaleMdrI, tIryaca pAMceMdrI, vyaMtara deva, jotISi, aura vaimAnIka evaM 18 daMDaka kA 54 bhAMgA smjhnaa| pRthvyAdi pAMca sthAvara meM jJAnAvarNIya karma bAMdhatAM sAta karma bAMdhanevAle ghaNA aura ATha karma bAMdhanevAle bhI ghaNA / bhAMgA nahIM uThatA hai| / ghaNA manuSya jJAnAvarNIya karma bAMdhe to 7-8-6 karma bAMdhe jisameM sAta karma bAMdhanevAle sAsvatA 8-6 karma bAMdhanevAle asAsvate jisakA bhAMgA 9. | sAta karma ATha karma cha karma | sAta karma ATha karma cha karma 3 (ghaNA) 0 0 3 , 1 1 m ~ Wwww M 3 , 3 evaM 9 bhAMgA huvA. samuccaya jIvoMkA bhAMgA 3 aThAre daMDakakA bhAMgA 54 aura manuSyakA bhAMgA 9 sarva mIlake jJAnAvarNIya karmakA 66 bhAMgA huvA iti| evaM darzanAvarNIya, mAma, gotra, antarAya. evaM cAra karma jhAnAvarNIya sAza honese pUrvavat pratyeka karmakA 66 chASTa bhAMgA gINanese 330 bhAMgA huvA / 22
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ (338) zIghrabodha bhAga 5 vA. samuccaya eka jIva vedanIya karma bAMdhatA huvA 7-8-6-1 karma bAMdhe. isI mAphika manupya bhI 7-8-6-1 karma bAMdhe. zeSa 23 daMDakake eka eka jIva 7-8 karma baaNdhe| samuccaya ghaNA jIva vedanIya karma bAMdhatA 7-8-6-1 bAMdhe. jisameM 7-8-1 karma bAMdhanevAle sAsvatA aura 6 karma bAMdhanevAle asAsvatA jisakA bhaaNgaa3|| (1) 7-8-1 karma bAMdhanevAlA ghaNA ( sAsvatA) (2) 7-8-1 kA ghaNA aura cha karma bAMdhanevAlA eka / (3) 7-8-1 kA ghaNA aura chai karma bAMdhamevAle ghnnaa| ghaNA nArakIkA jIva vedanIya karma bAMdhatA 7-8 karma bAMdhe, jisameM 7 karma bAMdhanevAle sAsvate aura 8 karma bAMdhanevAle asAsvate jisakA bhAMgA 3 / (1) sAta karma bAMdhanevAle ghnnaa| (2) sAta karma bAMdhanevAle ghaNA aura 8 karma bAMdhanevAlA eka / (3)sAta karma bAMdhanevAle ghaNA 8 karma bAMdhanevAle ghaNA / evaM 10 bhuvanapati 3 vikaleMdrI, tiryaMca, paMceMdrI, vyaMtara, jyotiSI, vai. mAnika, narakAdi 18 daMDakameM tIna bhAMgA gINatAM54 bhAMgA huvaa| pRthvyAdi pAMca sthAvarameM sAta karma bAMdhanevAle ghaNA aura 8 karma bAMdhanevAle bhI ghaNA vAste bhAMgAM nahIM uThate hai| ghaNA manuSya vedanIya karma bAMdhatA 7-8-6-1 kama vAMdhe jisameM 7-1 karma bAMdhanevAle ghaNA jisakA bhAga 9 7-1 kA / 8 / 6 7-1 kA / 8 / 6 3 (ghaNA) 0 .3 1 1 ur orm mr mr or mr m m 3 . 3 evaM 9 bhAMgA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandhAdhikAra. (339) samuzcaya nIvakA bhAMgA 3 aThAre daMDakakA 54 manuSyakA 9 sarva 66 bhAMgA huvA iti / samuccaya eka jIva mohanIya karma bAMdhatA 7-8 karma bAMdhe evaM 24 dNddk| samuccaya ghaNA jIva mohanIya karma bAMdhatAM 7-8 karma bAMdhe jisameM 7 karma bAMdhanevAle ghaNA aura ATha karma bAMdhanevAle bhI ghaNA isI mAphika 5 sthAvara bhI samajha lenaa| ___ ghaNA nArakIkA jIva mohanIya karma bAMdhatAM 7-8 karma bAMdhe jisameM 7 karma bAMdhanevAle sAsvatA 8 kA asAsvatA jisakA bhaaNgaa| / 1) sAta karma bAMdhanevAle ghaNA ( sAsvatA) (2) , , ,, ATha bAMdhanevAlA eka (3) " " , ghaNA evaM pAMca sthAvara varjake 19 daMDakameM samajha lenA 57 bhAMgA hussaa| samuccaya eka jIdha AyuSya karma bAMdhatAM niyamA 8 karma bAMdhe evaM narakAdi 24 daMDaka isI mAphika paNA jIva AzrayI samuccaya jIva aura 24 daMDakameM bhI niyama 8 karma bAMdhe iti / bhAMgA 330-66-57 sarva mIlI 453 bhAMgA huvaa| sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 340) zIghabodha bhAga 5 bAM. thokaDA nambara 50 . (mUtra zrI pannavaNAjI pada 25) (bAMdhato vede) mUla karma prakRti ATha yAvat pada 24 ke mAphika samajhanA / samuccaya eka jIva jJAnAvarNIya karma bAMdhato huvo niyamA ATha karma vede kAraNa jJAnAvaraNIya karma dazamA guNasthAna taka bAMdhe hai vahAM ATha hI karma maujUda hai so veda rahA hai evaM narakAdi 24 daMDaka smjhnaa| samuccaya ghaNA jIva jJAnAvarNIya karma bAMdhate have niyamA ATha karma vede yAvat narakAdi 24 daMDakameM bhI ATha karma vede| evaM vedanIya karma varjake zeSa darzanAvarNIya, mohanIya, A. yuSya. nAma, gotra, antarAya karma bhI jJAnAvarNIya mAphika smjhnaa| samuccaya eka jIva vedanIya karma bAMdhe to 7-8-4 karmavede kAraNa vedanoya karma terahavAMguNasthAna taka bAMdhate hai| evaM manuSya bhI samajhanA zeSa 23 daMDaka niyamA 8 karma vede| __ samuccaya ghaNA jIva vedn| karma bAMdhate huve 7 8-4 karma vede evaM manuSya / zeSa 23 daMDaka ke jIva niyamA ATha karma vede| samuccaya jIva 7-8-4 karma vede jisameM 8-4 karma vedanevAle sAsvatA aura 7 karma vedane vAle asAsvatA jisakA bhAMgA 3 __(1) ATha karma aura cAra karma vedanevAle ghaNA (2)8-4 karma vedanevAle ghaNe sAta karma vedanevAlA eka (3) ATha-cAra karma vedanevAle ghaNA aura sAta karma vedanevAle ghaNA evaM manuSyameM bhI 3 bhAMgA samajJanA sarva bhAMgAdahuA iti| sevaMbhaMte sevaMbhaMte tamevasacam
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavedatoM bAndhe (341) thokaDA nambara 51 sUtra zrI panavaNAjI pada 26 ( vedatA bAMdhe ) . mUla karma prakRti ATha hai yAvat pada 24 mAphika samajanA samukhya eka jISa jJAnAvarNIya karma vedatoM huSoM 7-8-6-1 karma bAMdhe (kAraNa jJAnAvaraNIya bArahAyoM guNa sthAnaka taka vede hai) evaM manuSya zeSa 23 daMDaka 7-8 karma baaNdhe| samukhya ghaNAjIva jJAnAvarNIya karma vedato 7-8-6-1 karma bAMdhe jisameM 7-8 karma bAMdhanevAlA sAsvatA aura 6-1 karma bAMdhavAlA asAsthatA jisakA bhAMgA 9 7-8 / 6 / 1 7-8 / 6 / . . bh hh . . lh sh .. 3 evaM 9 maaNgaa| .. ekeMdrIkA pAMca daMDaka aura manuSya varjake zeSa 18 daMDaka meM zAnAvarNiya karma veda to 7-8 karma vAMdhe jisameM 7 kA sAsthatA 8 kA asAsvatA jisakA mAMgA 3 (1) sAtakA ghaNA (2)sAtakA ghaNA, AThako paka (3) sAtakA dhaNA aura AThakA bhI ghaNA evaM 18 daMDaka kA bhAMgA 54 ekendrI meM 7 kA bhI ghaNA aura ATha karmabAMdhanevAlA bhI
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ (342.) zIghrabodha bhAga 5 vA. ghaNA manuSya meM jJAnAvarNIya karma veda to 7-8-6-1 karma bAMdhe ji. sameM 7 karma bAMdhane vAlA sAsvatA zeSa 8-6-1 kA asAsvatA jisakA bhAgA 27 7 karma / 8 karma / 6 karma / 1 karma 7 k.| / 6 / 1 / 0 M 0 o 0 0 m wwwwww 0 mm 0 or (21)3 0 w m or m orm or mum mr m (14)3 3 . 1 evaM bhAMgA 27 evaM darzanAvarNIya aura antarAya karma bhI samajhanA / samu0 eka jIva vedanIya karma vedato7-8-6-1-0 (abAdha) karma bAndhe evaM manuSya / zeSa 23 daMDaka 7-8 karma bAMdhe / samu0 ghaNA jIva vedanIya karma ghedatA 7-8-6-1-0 jisameM 7-8-1 kA sAsthatA aura cha karma tathA abAMdhe kA asAsvatA hisakA bhAgA 9 /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavedatoM bAndhe 7-8-2 / 6 / abAdha : 7-8-1 / .. 3(ghaNA) 1. 3 (343 ) 6 / abAMdha 1 . 1 .ww 3 evaM bhAMgA 9 . nArakI kA jIva vedanIya karma vedatA 7-8 karma bAMdhe jisameM kA sAsvate aura 8 karma bAMdhane vAle asAsvate jisakA bhAMgA 3 / (1) sAta kA ghaNA ( 2 sAta kA ghaNA AThako eka (3) sota kA ghaNA aura ATha karma bAMdhane vAle bhI ghaNA / evaM ekendrI kA 5 daMDaka aura manuSya varja ke 18 daMDaka meM samajanA mAMgA 54 / ekendriyameM mAMgA nahIM hai| cA manuSya vedanoya karma vedatA 7-8-6-1-0 ( abAMdha ) jisameM 7-1 karma vAMdhane vAle sAsvate aura 8-6- kA asAsvate jisakA bhAMgA 27 / 7-1 / 8 / 6 0 (8)3 .1 . (1) 3 (ghaNA) . . . (9) 3 . 1 3 . (2) 3, 1 8 (10)3 ., 3 1 . m sh m * * * * * w sh . . .. .w..wwww 0 (5) 3 ., (6) 3, 3 . . 3 . . 0 1 (13) 3 (14) 3 , , 3 . 1 .
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ (344) zIghrabodha bhAga 5 bAM. (16) 3 ,, 0 (17) 3 , 0 1 1 1 3 (23) 3 ;, 1 (24) 3 ,, 3. 25) 3 ,, 3 . 3 1 1 3 1 3 (21) 3 ,, 1 1 3 evaM bhAMgA 27+ (22) 3 , 1 3 1 samu0 eka jIva mohanIya karma vedatoM 7-8-6 karma bAMdhe evaM manuSya zeSa 23 daMDaka 7-8 karma baaNdhe| ___ samuH ghaNA jIva mohanIya krarma vedatAM 7-8-6 karma bAMdhe jisme 7-8 karma bAMdhane vAle sAsvate 6 karma bAMdhane vAle asAsvate jisakA maaNgaa| (1) 7-8 karma bAMdhane vAle ghnnaa| - (2) ,, ,, cha karma bAMdhane vAle eka (3) , , ghaNA ghaNA nArakI mohanI karma vedatA 7-8 karma bAMdhe jisameM karma bAMdhane vAle sAsvate ora 8 karma bAMdhane vAle asAsvate jisakA bhaaNgaa3| (1) sAta kA ghaNA (2) sAta kA ghaNA ATha ko eka (3) sAta kA ghaNA ATha kA bhI ghaNAM evaM manuSya tathA ekeMdrI varja 18 daMDakoMkA bhAMgA 54 samajanA. ekedrI meM sAta karma bAMdhane vAlA ghaNA aura ATha karma bAMdhane vAlA bhI ghaNA / dhaNA manuSya meM mohanI karma vedatAM 7-8-6 karma vAMdhe jisameM x jese vedanIya karma vaise hI AyuSya, nAma, gotra, samajhanA /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmAbAdhAkAla. ( 345 ) 7 karma bAMdhane vAle sAsvate aura 8-6 karma bAMdhane vAle asAsvate misakA bhAMgA 9 / 7 karma 3 ghaNA 3 3 " " 8 karma / 0 1 3 6 karma 0 3 " " 3 " evaM bhAMgA 1 1 " 3 sarva bhAMgA jJAnAvarNIya karma kA 9-54-27 sarva 90 isI -mAphika 7 karma kA 630 aura mohanIya karma kA 3-54-9 sarva 66 bhAMgA huve / vedate huve bAMdhe jisakA kula bhAMgA 693 bhAMgA hubA iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte - tameva saccam. thokaDA naMbara 52 ( sUtra zrIpanbhavaNAjI par3ha 27 ) [ veda to vede ] mUla karma prakRti ATha yAvat pada 24 se samajhanA / samu0 eka jIva jJAnAvarNIya karma vedato 7-8 karma vede evaM manuSya zeSa 23 daMDaka meM niyamA 8 karma vede / samu0 ghaNA jIva jJAnAvarNIya karma vedatA 7-8 karma vede jisame 8 karma vedane vAle sAsvate aura 7 karma vedane vAle asAsvatA jisakA bhAMgA 3.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 346) zIghrabodha bhAga 5 vA. - (1) ATha karma vedane vAle ghaNA, ,, sAta kA eka. , ghaNA. manuSya varja ke zeSa 23 daMDakame niyamA 8 karma vede aura manuSya meM samuccaya jIvakI mAphika bhAMgA 3 samajanAM isI mAphi. kadarzanAvarNIya aura antarAya karma bhI samajhanA. samu0 eka jIva vedanIya karma vedato 7-8-4 karma vede evaM manuSya zeSa 23 daMDaka kA jIva niyamA 8 karma vede. samu0 ghaNA jIva vedanIya karma vedanA 7-8-4 karma vede jisameM 8.4 karma vedane vAle sAsvatA aura 7 karma vedane vAle asAsvatA bhAMgA3 (1) 8-4 kA ghaNA (2)8-4 kA ghaNA 7 ko eka (3 // 8-4 kA ghaNA 7 kA bhI ghaNA evaM manuSya meM bhI 3 bhAMgA sama. jhanA. zeSa 23 daMDaka meM vedanIya karma vedatA niyamA 8 karma vede. vedanIya karma kI mAphika AyuSya; nAma gotra karma bhI samajhanA. samu eka jIva mohanIya karma vedatoM niyamA 8 karma vede evaM 24 daMDaka samajhanA isI mAphika ghaNA jIva bhI 8 karma vede. sarva bhAMgA jJAnAvarNIyAdi sAta karma meM samuccayajIvakA tIna tIna aura manuSya kA tIna tIna evaM 42 bhAMgA huvA iti. sevaM bhante sebaM bhanne tameva maJcam. cyAro thokaDe ke mAMgA 453 bAMdhatAM bAMdhe kA bhAMgA 696 vedatA bAMdhe kA mAMgA 6 bAMdhato vede kA mAMgA 42 vedatA vede kA bhAMgA
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ (347 ) 50 boloMki bandhI. thokaDA nambara 53 (zrI bhagavatIjI matra zaH 6.3) 50 bola kI bAMdhI-dvAra 15 veda 4 (puruSa 1 strI 2 napuMSaka 3 avedI 4) saMyati 4 (saMyati 1 asaMyati 2 saMyatA saMyati 3 nosaMyati no saMyati nosaMyatA saMyati 4) dRSTi, 3 (samyaktva dRSTi 1 mithyA dRSTi 2 mizra dRSTi 3 sannI, 3 (saMjJI 1 asaMjJI 2 nosaMjJAnoasaMjJI 3 bhavya. 3 bhavya 1 abhavya 2 nobhavyAmavya 3 ) darzana, 4 (cakSudarzana 1 acakSu darzana 2 avadhidarzana 3 kevaladarzana 4) paryAptA 3 (paryAptA 1 aparyAptA 2 no paryAptAparyAptA 3) bhASaka, 2 (bhASaka 1 abhASaka 2 paratta 3, (parata 1 aparatta 2 no parattAparatta 3) jJAna, 8 matijJAna zrutajJAna avadhijJAna manaHparyavajJAna kevalajJAna matiajJAna zrutiajJAna vibhaMgazAma, yoga, 4 (manayoga vacanayoga kAyayoga ayogI) upayoga 2 (sAkAra anAkAra) AhAra 2 (AhArI anAhArI) sUkSamaH sUkSmabAdarano sUkSmano bAdara carama 2(carama 1 acarama 2) evam 50 (14) strIveda 1 puruSaveda 2 napuMsaka veda 3 asaMyati 4 saMyatAsaMyati 5 mithyAdRSTi 6 asaMjJI 7 abhavya 8 aparyAptA 9 aparatta 10 matiajJAna 11 zrutiajJAna 12 vibhaMgajJAna 13 aura sUkSma 14 ina caudAboloM meM jJAnAvarNiyAdi sAto karmoko niyamA bAMdhe, AyuSya karma bAMdhe ne kI bhajanA (syAt bAMdhe syAt na bAMdhe ). (13 ) saMjJI 1 cakSudarzana 2 acakSudarzana 3 avadhidarzana 4 bhASaka 5 matijJAna 6 zrutijJAna 7 avadhijJAna 8 manaHparyava jJAna 9 manayoga 10 vacanayoga 11 kAyayoga 12 aura AhArI 13 ina
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 341) zIghrabodha bhAga 5 vA. teraha boloM meM vedanI karma bAMdhane kI niyamA zeSa sAtA karma ' ' bAMdhane kI bhajanA. (11) saMyati 1 samyaktva dRSTi 2 bhavya 3 abhASaka 4 paryA sA 5 parata 5 sAkAropayoga 7 anAkAropayoga 8 bAdara 9 carama 10 aura acarama 11 ina gyAre boloM meM ATho karma bAMdhane kI bhananA. (6) no saMyatinoasaMyatinosaMyatAsaMyati 1 no bhavyA. bhavya 2 noparyAptAnoaparyAptA 3 no parattAparatta 4 ayogI 5 aura no sukSma no bAdara 6 evam chai boloMmeM kisI karmakA baMdha nahIM hai ( abaMdhaka ) (3) kevalajJAna 1 kevala darzana 2 no saMjJI no asaMjJI 3 ina tInoM meM vedanIya karma bAMdhanekI bhajanA. bAkI sAtoM karmoM kA abaMdha. (2) avedo 1 aNAhArI 2 ina donoM meM sAta karma vAMdhane kI majanA. AyuSya karmakA abaMdhaka aura (1) mizraSTi meM sAto karma bAMdhe AyuSya na bAMdhe iti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam thokaDA naMbara 54 ( zrI bhagavatIjI mUtra za0 8 u08) kaukA baMdha kokA baMdha jANane se hI usako toDanekA upAya sarala. tAse kara sakate hai isavAste ziSya prazna karatA hai ki
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ iryAvahibandha. (349) he bhagavan ! karma kitane prakArase baMdhatA hai ! do prakArase-yathA ? iryAvahi ( kevala yogoMki preraNA se 11-12-13 guNasthAnaka meM baMdhatA hai ) 2 saMprAya ( kaSAya aura yogoM se pahile guNasthAnaka se dasaveM guNasthAnaka taka baMdhatA hai| iryAvahi karma kyA nArakI, ke jIva bAMdhe tIryaca, tIrthacaNI manuSya. manuSyaNI devatA, devI bAMdhate hai! nArakI, tIryaca, tIryacaNI devatA, devI na vAMdhe zeSa manuSya, aura manuSyaNI, bAMdhe. bhUtakAla meM bahuta se manuSya aura manuSyaNIyoM ne iryAvahi karma bAMdhA thA aura vartamAna kAla kA bhAMgA 8 yathA 1 manuSya eka 2 manuSyaNI eka3 manuSya bahuta 4 manuSNI bahuta 5 manuSya eka aura manuSyaNI eka 6 manuSya paka aura manu. vyaNI bahuta 7 manuSya bahuta aura manuSyaNI eka 8 manuSya bahuta aura manuSyaNIyA bhut| iryAvahi karma kyA eka khI bAMdhe yA eka puruSa bAMdhe yA eka napuMsaka bAMdhe! esehI kyA bahuta se strI, puruSa, napuMsaka baaNdhe| . ukta 6 hI bolavAle jIva nahIM baaNdhe| kyA iryAvahi karmanotrI, nopuruSa, nonapuMsaka bAndhe ( pahilevedakA udayathA taba khI puruSAdi kahalAte the phIra vedake kSayahone se nokhI nopuraSAdi kaha jAte hai / ( uttarameM) - hAM, bAMdhe mUtakAla meM bAMdhA vartamAna meM bAMdhe aura bhaviSyameM bAMdhege. jisameM vartamAna baMdha ke bhAMgA 26 yathA asaMyogabhAMgA 6 eka nokhI bAMdhe bahutasI no bIyAM bAMdhe 2 eka no puruSa bAMdhe 3 bahuta se nopuruSa bAMdhe 4 eka no napuMsaka bAMdhe 5 bahuta se no napuMsaka baaNdhe|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 350 ) zIghrabodha bhAga 5 vAM. dvIsaMyogI bhAMgA 12 nostrI no napuMsaka | no puruSa no napuMsaka nostrI nopuruSa - 5 - mm cinha (1) eka vacana (3) bahuvacana samajanA trika saMyogI bhAMgA 8 / nostrI. no puruSa nonapuMsaka / nokhA. nopuruSa nonapuMsaka iti 26 bhAMgA ghaNA bhava AzrI iryAvahI karma jo 8 bhAMge nIce likhe hai unakA baMdha kahAM 2 hotA hai ? koNa sA jIva iNa bhAMgA kA adhikArI hai| (1) / vAMdhAthA, | bAMdhatA hai, bAMdhegA, bAMdhAthA, | bAMdhatA hai, nabAMdhegA, (3) / bAMdhAthA, nahIM bAMdhatA hai, bAMdhegA, bAMdhAthA, nahIM bAMdhatA hai, nabAMdhegA, (5) | nabAMdhAthA, bAMdhatA hai, vAMdhegA, (6) | nabAMdhAthA, | bAMdhatA hai, nabAMdhegA, (7) | nabAMdhAthA | nabAMdhatA hai, | vAMdhegA, (8) | nabAMdhAthA,| nabAMdhatA hai, | nabAMdhegA,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ iryAvahibandha. (351) - (pahilA) bhAMgA upazama zreNI vAle jIva meM mile. jaise upazama zreNI 1 bhavameM 1 jIva jaghanya eka vAra aura utkRSTa 2 vAra karatA he kIi jIva 1 vAra upazama zreNI karake pIchA gIrA to pahile upazama zreNI karIthI isaliye iryAvahI karma vAMdhA thA aura varta. mAnakAla meM davArA upazamazreNI varatatA hai isaliye iryAvahI karma bAMdha rahA hai. aura upazama zreNIvAlA avazya pIchA giregA. parantu phirabhI niyamA mokSa jAnevAlA hai isa vAste bhaviSya meM iryAvahI karma bAMdhegA. (dusarAbhAMgA pahile upazama zreNI kI thI tava iryAvahI karma bAMdhA thA. vartamAna meM kSapaka zreNI para varatatA hai isaliye bAMdhatA hai Age mokSa calA jAyagA isa vAste na bAMdhegA. (tIsarA bhAMgA pahile upazama zreNI karake bAMdhA thA varta mAnameM nIce ke guNasthAnaka para vartatA hai isaliye nahIM bAMdhatA aura mokSagAmI hai isaliye bhaviSya meM bAMdhegA. ( cothA ) bhAMgA caudamA guNasthAnaka yA siddhoM ke jIvoM (pAMcamAM ) bhAMgA bhUtakAla meM upazama zreNi nahIM kI isaliye nahIM vAMdhA thA vartamAna meM upazama zreNI para hai isaliye bAMdhatA hai bhaviSya meM mokSagAmI hai isaliye baaNdhegaa| . (chaThA ) bhAMgA prathama ho kSapaka zreNI karane vAlA bhUtakAla meM na bAMdhA thA, vartamAna meM bAMdhe hai bhaviSyameM mokSa jAvegA vAste na baaNdhegaa| ( sAtamA) bhAMgA bhUtakAla aura vartamAnameM upazama zreNI yA kSapaka zreNI nahIM kI isaliye nahIM bAMdhAM aura nahIM bAMdhatA hai parantu bhavya hai isaliye niyamA mokSa jAyagA taba baaNdhegaa| . ( AThamA ) bhAMgA abhavya prathamaguNasthAnakavargoM meM milatA
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 352) zIghrabodha bhAga 5 vAM. hai evaM eka bhavApekSI 7 bhAMgokA jIva mile chaThA bhAMgoM zUnya hai samaya mAtra baMdhabhAvApekSA hai| iryAvahi karma kyA ina cAra bhAMgo se bAMdhe ? 1 sAdisAMta 2 sAdi anaMta: anAdi sAMta 4 anAdi anaMta 1 sAdi sAMta mAMge se bAMdhe. kyoM ki iryAvahi kama 11-12-13 be guNasthAnaka ke aMta samaya taka baMdhatA hai isaliye Adi hai aura caudame guNasthAnaka ke prathama samaya baMdha viccheda hone se aMta bhI hai bAkI tIna mAMge zUnya hai. iryAvahi karma kyA deza (jIvakAekadeza) se daza ( iyAMvahi keekadeza) bAMdhe 1 yA desa se sarva 2 yA sarva se deza 3 yA sarva se sarva bAMdhe 4? ___ hAM sarva se sarvakA baMdha ho sakA hai bAkI-tInoM bhAMge zunya hai. iti iryAvahi karmabandha // ___ samprAya karma kyA nArakI. tiryaMca, tiryaMcaNI manuSya manuSyaNI, devatA. devI, bAMdhe 4. - hAM bAMdhe kyoMki samprAya karma kA baMdha pahile guNasthAnaka se dazame guNasthAnaka taka hai. ___samprAya karma kyA strI, puruSa napuMsaka yA bahuta se strI, puruSa, napuMsaka bAMdhe. hAM saba bAMdhe bhUtakAla me bahuta jIvoMne bAMdhA thA, vartamAna meM bAMdhate hai aura bhaviSya meM koi bAMdhegA koI na bAMdhegA kAraNa mokSame jAnevAle hai. samprAya karma kyA avedI (jinakAvedakSaya hogayAho) bAMdhe ? hAM, mUtakAlameM bahutase jIvoMne bAMdhAthA. aura vartamAna
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ samprAyakarma. ( 393) meM bhAMge 26 se iryAvahI karmavat bAMdhe. kyoMki avedI navameM guNasthAnaka ke 2 samaya bAkI rahane para ( vedoMkA kSaya hote hai ) hojAte haiM aura samprAya karmakA baMdha dazaveM guNasthAnaka taka hai samprAya karma kyA ina cAra bhAMgoM se vAMdhe 1 sAdi sAMta, 2 sAdi anaMta, 3 anAdisAMta, 4 anAdi anaMta, tIna bhAMgoM se bA~dhe, aura 1 mAMgA zunya, yathA. 1 sAdisAMta bhAMgoM se bAMdhe sammAyakarmabAMdhanekI jIvoM ke Adi nahIM hai. parantu yahAM apekSAyukta vacana hai jaise ki jIva upazama zreNI karake gyAraha guNasthAnaka vartatA huvA iryAvahI karma bAMdhe paraMtu igyArameM guNasthAnaka se niyamA girakara samprAya karma bAMdhe isa apekSA se samprAya karmakI Adi hai aura kSapaka zreNIkara ke bArameM guNasthAnaka avazya jAvegA. vahAM samprAya karma kA baMdha nahIM hai isaliye atabhI hai 2 sAdi anaMta mAMgA zanya hai kyoMki aisA koI jIva nahIM hai ki jisake samprAya karmakI Adi ho. yadi upazama zreNI kI apekSA se kahoge to vaha niyamA mokSabhI jAyagA to anta paNAkI bAdhA AvegI vAste yaha bhAMgA zAstrakAroMne zanya kahA hai. 3 anAdi sAMta. bhAMgA bhavya jIvoMkI apekSA se. kyoMki jIvake samprAya karmakI Adi nahIM hai paraMtu mokSa nAyagA isavAste aMta hai| .. 4 anAdi anaMta abhavya jIvakI apekSAse jisake samprAya karma kI Adi nahIM hai aura na kabhI aMta hogA. ___samprAya karma kyA ina cAra bhAMgoM se bAMdhe 1 deza (jIvakA) se deza (samprAya karmakA )2 dezase sarva 3 sarva se deza 4 sarva se sarva. ..
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 394) zIghrabodha bhAga 5 vA. . sarva se sarSa. isa bhAMge se samprAya karmabAMdhe bAkI tInoM bhAMge zunya samprAyakarma jagatame rulAne vAlA hai aura iryAvahI mokSa nagara meM pahuMcAne vAlA hai donuM baMdha chUTane se jIva mokSa me jAtA hai iti-samAptam sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saJcam // thokaDA naM0 55 (zrI bhagavatIjI sUtra0 26 u0 1) (47 bola kI bAMdhI) isa zataka meM kamoM kA ati durgamya sambandha haiM. isa vAste gaNadharoM ne sUtradevatA ko pahile namaskAra karake phira zataka ko prAraMbha kiyA hai. gAthA-jIvaya 1 lezyA 6 pakkhiya 2 dichI 3 nANa 6 anANa satrAo5 veya 5 kasAye 6 joge 5 uvaoge 2 ekArasavi. TThANe // 1 // artha-samuccaya jIva 1 // kRSNAdi lezyA 6 ale zI7 salazI 8 // pakSa0 kuSNapakSI 1 zuklapakSI 2 / / dRSTI0 samyaktvadRSTi 1 mizra. dRSTi 2 mithyAdRSTi 3 // matyAdi jJAna 5 sanANI 6 // ajJAna 3 anANI // maMjJA 4 nosaMjJA 5 // ved3|| saMvedI 4 avedI 5 // kaSAya.4 sakaSAya 5 akaSAya 6 // yoga0 3 sayogI ayogI 5 // upayoga0 sAkAra 1 // anAkAra 2 // evam 47 cauvIsoM daMDakoM meM se kauna 2 se daMDaka meM kitane 2 bheda pAve vaha nIce ke yaMtra dvArA smjlenaa|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM nAma daMDaka 13 1 nArakI |12|| bhuvana pati 10 vANa vyaMtara 1 jyotiSI 1 ve devaloka 1-2 devaloka 3 se 12 14 mA ni graiveka ka 47 boloMki bandhI. anuttara 5 pR. pANI vana0 3 teU vAyu 2 bikalendrI 3 tIryaca, paMcendrI | 17 12 122 23 124/ manuSya jI le pa ha jJA 1 4 2 3 15:2,3 4 m 1 6 2 3 6 4 5 5 6 5 247 MY 1 * 4 * ajJA 4 4 4 |2| 5|4| 2 |35| m 1 2 2 1 2 2 12 2 1 / 2 / 2 1 2 / 1 1 15 / 2 1 4 2 / 1 1 4 2 2 3 3 4 1 S 2 /3 4 4 4 4 1 8 2 3 6 / 4 / 5 5 tIje, cauthe aura pAMca meM, devalokameM eka padmalezyA aura chaThThe, se bArameM devaloka taka eka zukla lezyA hai isa liye pratyeka 'devaloka meM eka 1 lezyA hai| A 4. -- O 0 3 w m m m m m m m vada 4 4 3 5 4 2 37 * M 4 4 2 4 ( 355 ) v N N 0 ES. NEW 5 / 4 / 2 4 5 5 4 4 4 4 2 5 4 2 15 Jo 2 34 | 2 33 2 32 2 26 2 5 1 2 2 27 2 26. p 5 4 2 40 2 5.3 / 2 6 5 2 47 baMdhAkA bhAMgA 4 hai. isapara vizeSa dhyAna rakhane kI AvazyakatA hai / (1) karma bAMdhA, bAMdhe, bAMdhasI, (2) karma bAMdhA, bAMdhe, na bAMdhalI, (3) karma bAMdhA na bAMdhe bAMdhalI, (4) karma bAMdhA, bAMdhe, na bAMdhalI, na ATha karma hai. jisameM 4 ghAtI karmoM ko ekAMta pApa karma mAnA hai ( jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya, aura aMtarAya, ) aura inameM mohanIya karma saba se prabala mAnA gayA hai.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ (356) zIghrabodha bhAga 5. vA. zeSa vedanIya, AyuSya, nAma, gotra, ye cAra aghAtI karma hai ( pASa puNya mizrita) isaliye zAstrakAroM ne prathama samucaya pApakarma kI pRcchA alaga kI hai uparokta 47 bolomese kauna 2 se bolake jIva ina cAra bhAgoM meM se kauna 2 se mAMgoM se pApa karma ko bAMdhe. isa ma mohanIya karmakI prabalatA hai isaliye usake baMdha viccheda hone se zeSa karmoM ke vidyamAna hote hue bhI unake baMdha kI vivakSA nahIM kI.kyoMki uvavAI panavaNA sUtra meM bhI mohanIya kama parahI zAstrakAroM ne jyAdA jora diyA hai kAraNa ki mohanIya karma sarva karmoM kA rAjA hai. usa ke kSaya hone se zeSa tIna karmoM kA kiMcit bhI joraM nahIM calatA, uparokta saitAlIsa boloM meM se samuccaya jIva kI pRcchA karate hai samuccayajIva 1 zuklalezI 2 saMlezI 3 zukla pakSI 4 sajJAnI 5 matijJAnI 6 zrutajJAnI 7 avadhijJAnI 8 manaHparyavajJAnI 9 samyakadRSTi 10 noM saMjJA 11 avedI 12 sakaSAyI 13 lobha kaSAyI 14 sayogI 15 manayogI 16 vacanayogI 17 kAyayogI 18 sAkAra upayogI 19 anAkAra upayogI 20 ina vIsa boloM ke jIvAM meM cAroM bhAMgoM milate hai yathAH(1) bAMdhA, bAMdhe, bAMdhasI, mithyAtvAdi, guNaThANoM abhavya jIva. bhUtakAlameM bAndhA-bAndhe-bAndhasI. (2) bAMdhA, bAMdhe, na bAdhasI, kSapaka zreNI caDhatA huA navameM gu0 taka. bAndhe phIra mokSa jAyagA-na bandhasI. (3) bAMdhA, na bAMdhe, bAMdhasI, upazama zreNI. dazameM, igyAra meM gu0 taka. vartamAnameM nahIM bAndhate hai. (4) bAMdhA, na bAMdhe, na bAMdhasI, kSapaka zreNI dazameM guNa tadbhava mokSagAmI. (21) mizradRSTi do bhAMgA se mIlatA hai. 1-2 jo| yathA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 boloMki bandhI. ( 357) (1) bAMdhA, bAMdhe bAMdhasI, yaha sAmAnyatA se kahA hai. bahuta bhavapekSA. (2) bAMdhA bAMdhe, na bAMdhasI, yaha vizeSa vyAkhyA hai. kyoMki bhavya jIva hai va tadrava mokSa jAyagA taba (na bAMdhasI.) ( 22 akaSAyI meM do bhAMgA yathA-3-4 thA. (3) bAMdhA, na bAMdhe, bAMdhasI, upazama zreNI dazameM, igyArameM guNa vartatA huA bhUta kAlameM bAMdhA vartamAn ( na bAMdhe) parantu niyamA pIchA giregA. taba (bAMdhasI) (4) bAMdhA, na bAMdhe, na bAMdhasI.kSapaka zreNI vAle akaSAyI hai (25) alezI, kevalI aura ajogI, ma bhAMgA 1 bAMdhA, na bAMdhe, na bAMdhasI. bandha abhASa / (47) lezyA pAMca, kRSNapakSI, ajJAnA cAra, veda cAra, saMjJA cAra, kaSAya tIna, aura mithyAtvadRSTi ina bAisa boloM ke jIvoM meM bhAMgA 2 milate hai yathA / 1-2 jo| (1) bAMdhA, bAMdhe, bAMdhasI, abhavya kI apekSA se. (2) bAMdhA, bAMdhe, na bAMdhasI, bhavya kI apekSA se. yaha samuzcaya jIva kI apekSA se kahA. jaise hI manuSya ke daMDaka meM samajha lenA. zeSa tevIsa daMDaka ke jIva meM do bhAMgA milate hai yathA. 1-2 jo. .. (1) bAMdhA, bAMdhe, na bAMdhasI, abhavya kI apekSA vizeSa vyAkhyA na karake sAmAnyatA se. (2) bAMdhA, bAMdhe, na bAMdhasI, yaha vizeSa vyAkhyA hai kyoMki bhavya jIva hai vaha bhaviSya meM nizcaya mokSa jAyagA taba (na bAMdhasI) yaha samuccaya pApakarma kI vyAkhyA kI hai. aba AThoM karma
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 358) zIghrabodha bhAga 5 vA. kI bhinna 2 vyAkhyA karate hai jisameM mohanIya karbha samuccaya pApa karmavat samajha lenA. jJAnAvaraNIya karma ko pUrva kahe hue bIsa boloMmeM se sakapAyI aura lobha kaSAyI, yaha do boloM ko choDakara zeSa aThArA boloMke jIva pUrvokta cAro bhAMgoMse bAMdhe (pUrvameM jo kucha kaha Aye hai. aura Age jo kucha kaheMge, yaha saba bAteM guNasthAnaka se saMbadha rakhatI hai. isaliye pAThakoM ko hareka bola para guNasthAnaka kA upayoga rakhanA ati Avazyaka hai, vinA guNasthAnaka ke upayogI vAte samajha meM AnA muzkila hai. ) alezI, kevalI, aura ayogI, meM bhAMgA 1 cothA. bAMdhA, na bAMdhe, na bAMdhasI. mizradRSTi meM mAMgA 2 pahilA aura dUsarA pUrvavat akaSAyI meM bhAgA 2 tIsarA aura cauthA pUrvavat zeSa cauvIsa boloM ( bAvIsa pApakarma kI vyAkhyA meM kahA vaha aura sakaSAyI, lobha kaSAyI ) meM bhAgA 2 pahilA aura dUsarA pUrvavat thaha samuccaya jIva kI apekSA se kahA. isI taraha manuSya daMDaka meM samajha lenA. zeSa tevIsa daMDaka ke jIvoM meM do mAMgoM (pahilA aura dUsarA ) jaise jJAnAvaraNIya karma bAMdhe. evam darzanAvaraNIya nAma karma, gotrakarma aura aMtarAya karma kA bhI baMdha AzrayI bhAMgA lagAlenA-saMbandha sAdRza hai / ___ samuccaya jIvoM kI apekSA se vedanIya karma ko, samuccaya jIva, salezI, zuklalezI, zuklapakSI, samyakadRSTi, saMjJAnI kevala jJAnI. nosaMjJA, avedI, akaSAyI, sAkAra upayogI, aura anAkAra upayogI, ina (12) bArahA boloM ke jIvo meM tIna bhAMgA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 boloMkI bandhI. (359) milatA hai pahilA, dUsarA aura cauthA bhAMgA aura bAMdhA. na bAMdhe bAMdhasI, isa tIsare bhAMgoM meM pUrvokta bArahA boloM ke jIva nahIM milate. kyoMki yaha bhAMgA vartamAnakAla meM vedanIya karma na bAMdhe. aura phIra bAMdhegA yaha nahIM hosaktA. kAraNa vedanIya karma kA baMdha teravA guNasthAnaka ke aMta samaya taka hotA hai. ___alezI, ajogI, meM bhAMgo 1 cautho. bAMdhA, na bAMdhe, na bAMdhasI, zeSa tetIsa boloM meM bhAMgA 2 pahilA aura dUsarA. evam manuSya daMDaka meM bhI bhAMgA 3 samuccayavat samajha lenA zeSa tevIsa daMDaka meM bhAMgA 2 pahilA aura dUsarA. samuccaya jIvoMkI apekSA se AyuSya karmameM. alezI, ke valI aura ayogI, ye tIna boloM ke jIvoMmeM kevala cauthA bhAMgA pAve. kRSNapakSa meM mAMgA 2 pahilA aura tIsarA. mizradRSTi, avedI aura akaSAyI meM 2 bhAMgA. tisarA aura cauthA, mana: paryava jJAnI, nosaMjJA meM 3 bhAMgA. pahile tIsarA aura cauthA. zeSa aDatIsa boloM ke jIvoM meM cAroM bhAMgA se AyuSya karma bAMdhe, aba covIsa daMDakoM kI apekSA AyuSya karma ke baMdha ke bhAMge kahate hai nArakI ke pUrvokta 35 bolomeMse kRSNa pakSI aura kRSNa lezI meM bhAMgA do pAve. pahilA aura tIsarA. mizradRSTi meM bhAMgA do pAve tIsarA aura cauthA. zeSa battIsa yoloM ke jIva cAro bhAMgo se AguSya karma bAMdhe. devatAoM meM bhuvanapati se yAvat bArahAve devaloka taka ke devatAoMmeM pUrvokta kahe hue boloMmeM se kRSNapakSI, ora kRSNalezI (jahAM pAve vahAMtaka) meM do bhAMgA pahilA aura dUsarA mizradRSTimeM do bhAMgA tIsarA aura cauthA, zeSa boloM ke jIvoM meM mAMgA cAro paave| nava graiveka ke devatAoM meM pUrvokta 32 boloMmeM se kRSNapakSImeM
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ (360) zIghrabodha bhAga 5 vA. bhAMgA do pAve. pahilA aura tIsarA. zeSa 31 boloM meM cAroM bhAMgA pAve. // cAra anuttara vimAnoM ke devatAoM meM pUrvokta 26 bolomeM bhAMgA cAroM pAdhe / / sarvArtha siddha vimAnake devatAoM meM pUrvokta 26 bolo meM bhAMgA 3 pAve. dusarA, tIsarA, aura cauthA. pRthvIkAya, appakAya, aura vanaspatikAya ke jIvoM meM pUrvokta 27 bolo meM se tejolezI, meM bhAMgA eka pAve. tIsarA zeSa 26 boloM ke jIva cAroM bhAMgo se AyuSya kama bAMdhe // tejasakAya aura vAyukAya ke jIvo ke pUrvotta 26 bolo meM bhAMgA 2 pAve pahilA aura tiisraa| tInoM vikalendrI jIvoM ke pUrvokta 31 boloM meM se sajJAnI. matijJAnI. dhRtajJAnI, aura samyakadRSTi ina cAra boloM ke jIvoM meM bhAMgA tIsarA pAve zeSa 27 bolo meM mAMgA 2 pahilA aura tIsarA. tIryaca paMcendrI jIvoM ke pUrvokta 35 boloM meM se kRSNapakSI meM bhAMgA 2 pahilA aura tIsarA. mizradRSTi meM do bhAMgA tIsarA aura cauthA. aura sajJAnI, matijJAnI, zrutajJAnI tathA avadhijJAnI aura samyakadRSTi meM bhAMgA 3 pAve pahilA, tIsarA, aura cauthA. zeSa 28 boloM meM bhA~gA cAroM pAve. manuSya ke daMDaka meM pUrvokta 47 boloM meM se kRSNapakSI meM bhAMgA do pAve. pahilA aura tIsarA. mizradRSTi, adhedI. aura akaSAi meM mAMgA do pAve tIsarA aura cauthA. alezI, kevalI, aura ajogI me eka bhAMgA cauthA, nosaMjJA, cAra jJAna, sajJAnI aura samyakadRSTi meM tIna bhAMgA pahilA tIsarA aura cauthA. zeSa tetIsa bolo meM mAMgA cAro pAve. isa chavvIsave zataka ke prathama uddezAkA jitanA vistAra kiyA jAya utanA ho saktA hai parantu grantha baDhajAne se kaMThastha karaNA meM pramAda hone ke kAraNa se yahAM saMkSepa meM varNana kiyA hai. isa ko kaMThastha kara vistAra gurugama se dhAroM. iti //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 boloMki bandhI. ( 361) thokaDA naM. 56. ( zrI bhagavatI sUtra zataka 26 u 02 ) aNaMtara uvavannagAdi aMtarA rahitamoprathama samaya utpanna huA hai usakI apekSA yaha uddezA kaheMge isI zataka ke pahile uddeze meM jo 47 bola prathama kaha Aye hai unameM se nIce likhe 10 bola prathama samaya utpanna huA hai usameM nahIM milate kyoMki utpanna hone ke prathama samaya meM ina 10 boloM kI prApti nahIM hosaktI / yathA (1: alezI (2) mizradRSTi ( 3 ) manaHparyava jJAnI ( 4 ) kevalajhAnI ( 5) no saMjJA ( 6 ) avedI (7) akaSAyI / 8) ayogI (9 manayogI ( 10 ) vacanayogI zeSa 37 bola samuccaya jIvoM meM mile. . narakAdi daMDakoM meM nArakI se lekara bAraha devaloka taka pUrvokta kahe hue bolo meM se mizradRSTi, manayogI, aura vacana yogI. yaha tIna bola kama karake zeSa bolo meM prathama samaya kA utpanna huA jIva mile. nava graiveka tathA pAMca anusara vimAnoM meM pUrvokta kahe hue 32 aura 26 bolo meM se manayogI aura vacanayogI kama karake zeSa boloM meM prathama samaya kA utpanna huA jIva mile| tiryaca paMcentrI meM pUrvokta kahe huye 40 boloM meM se mizraSTi, manayogI, aura vacanayogI, yaha tIna bAla kama karake zeSa 37 boloM meM prathama samaya kA utpanna huvA jIva mile // manuSya daMDaka meM samuccayavat 37 boloM meM prathama samaya kA utpanna huvA jIva mile|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 362) zIghrabodha bhAga 5 vA. - cauvIsa daMDakoM meM prathama samaya utpanna hue jIvoM ke jo jo ghola kaha Ae hai una boloM ke jIva samuccaya pApakarma aura jJA. nAvaraNIya Adi sAta karmoM ( AyuSya choDa kara ) ko pUrvokta "bAMdhA, bAMdhe, bAMdhasI '' ityAdika cAra bhAMgA meM se kevala do bhAMgo se bAMdhe ( bAMdhA bAMdhe bAMdhasI, bAMdhA, bAMdhe na bAMdhasI.) ____ AyuSya karmako manuSya choDakara zeSa tevIsa daMDakoM meM pUrvokta kahe huai boloM meM "vAMdhA na bAMdhe. vaaNdhsii"| kA 1 bhAMgA pAve. kyoMki prathama samaya utpanna huvA jIva AyuSya karma bAMdhe nahIM, bhUta kAlameM bAMdhA thA aura bhaviSya meM bAMdhegA. , manuSya daMDaka meM pUrvokta 37 boloM meM se kRSNa pakSI meM mAMgA 1 tIsarA zeSa chattIsa boloM meM bhAgA 2 pAvai. tIsarA aura cauthA iti dvitIyodezakam. zataka 26 udadezo 3 jo paramparovanagA. utpatti ke dUsare samaya se yAvat AyuSya ke zeSa kAla ko "parampara uvavannagA," kahate haiM. isI zataka ke prathama uddese meM 47 boloM meM se jitane 2 bola pratyeka daMDaka ke kaha Aye haiM. usI mAphaka paramapara uvavannagA jAvoM ke samuccaya jIvAdi daMDako meM bhI kahanA. tathA bAMdhI kA bhAMgA cArosarva adhikAra prathama use ke mAphaka kahanA. bAMdhI ke bhAMgoM ke sAtha " parampara uvavannA" kA sUtra narakAdi sarva daMDaka ke sAtha joDa lenA. iti tRtIyoM dezakam. zrI bhagavatI sUtra za0 25 u0 4 aNaMtara ogADA. jIva jIsa gati meM utpanna huvA hai usagati ke AkAsa pradeza avagadhA ( AlaMbana kiye ) ko eka hI samaya havA hai usako aNaMtara ogADA kahate hai. isake bola aura bAMdhI ke mAMgoM kA sarvAdhikAra aNaMtara uvavannagA dvitIya uddese ke mAphaka kahanA. aura aNaMtara uvavannagA kI jagaha para aNaMtara ogADA kA sUtra
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtarotpAta. ( 363) marakAdi saba jagaha vizeSa kahanA. iti caturthoddezakam . zrI bhagavatI sUtra za0 26 u0 5 parampara ogADA. jIva jIsa gati meM utpanna huvA hai usa gati ke AkAsa pradeza avagAyAM ko 2 samaya se yAvat bhavAMtara kAla huA ho usako paramapara ogADA kahate hai. isakA sarvAdhikAra isA zataka ke prathama use vat kahanA parantu "parampara ogADA" kA sUtra saba jagaha vizeSa kahanA. iti paMcamodezakam. zrI bhagavatI sUtra za0 260 u06 aNaMttara AhAragA. jisa gati meM jIva utpanna huA hai. usa gati meM jo prathama samaya AhAra liyA. usako aNaMtara AhAragA kahate hai. isakA sarvAdhikAra aNaMtara uvavannagA jo dUsare use mAphaka samajhanA parantu aNaMtara uvavannagA kI jagaha para " aNaMtara AhAragA kA sUtra kahanA. iti SaSTamodadezakam.. zrI bhagavatI sUtra za0 20 u07 parampara AhAragA. jisa gati meM jIva utpanna huvA hai. usa gati kA AhAra dvitIya samaya se bhavAMtara taka grahaNa kare usako parampara AhA. ragA kahate haiM. isakA sarvAdhikAra prathama uddezA vat samajanA parantu "parampara AhAragA kA sUtra saba jagaha vizeSa kahanA. iti saptamodadezakam. zrI bhagavatI sUtra za0 260 u0 8 aNaMtara. pajhattagA. jisa gati meM jIva utpanna huA hai usa gati kI paryApti bAMdhane ke prathama samaya ko aNaMtara pajhattagA kahate haiM. isakA sarvAdhikAra isI zataka ke dUsare uddezA vat. parantu aNaMtara uvavannagA kI jagaha para " aNaMtara pajhattagA" kA sUtra kahanA. iti aSTamodezakam. . zrI bhagavatI sUtra za0 26 u0 9 parampara pajhattagA. paryApti ke dUsare samaya se yAvat AyuSya paryaMta ko paraMpara
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 364) zIghrabodha bhAga 5 vA. pajhasagA kahate haiM. isakA sarvAdhikAra prathama uddeze vat samajhanA. parantu paraMpara pajhattagA kA sUtra vizeSa kahanA. iti navamoddezakam . zrI bhagavatI sUtra za0 26 u0 20 caramodezo, jisa jIva kA jisa gati meM carama samaya zeSa rahA ho usako caramodezo kahate hai. isakA sarvAdhikAra prathama uddezAvat parantu "caramodadezo"kA sUtra vizeSa kahanA. iti dazamodadezakam zrI bhagavatI sUtra za0 26 u0 11 acaramodadezo. acaramodadezo prathama udadeze ke mAphaka hai. parantu 17 bolo meM alezI, kevalI, ayogI ye tIna bola kama karanA. bhAMgA 4 meM cautho bhAMgo aura devatA meM sarvArthasiddha ko bola kama karanA. zeSa prathama udeze ke mAphaka kahanA. iti zrIbhagavatI sUtra za026 samAptam. sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva sacam thokaDA naM. 57. ||shrii bhagavatI sUtra za0 27 / / zataka 26 udezA 1 meM jo 47 bola kaha Aye hai. usapara jo "bAMdhA, bAMdhe, bAMdhasI" ityAdika 4 mAMgoM kA vistAra pUrvaka varNana kiyA hai usI mAphaka yahAM bhI "karma kiriyA, kare, karasI'' ityAdika nIce likhe 4 bhAMgoM kA adhikAra pUrvavat 11 uddezoM baMdhI sAdRza hI samaja lenA. (1) karma kiriyA, kare, karasI, (2) kiriyA, kare, na karasI / 3) kiriyA, na kare, karasI (4) kariyA, na kare na karasI.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 boloMkA adhikAra. (365 ) (pra) jaba adhikAra sAdRza hai to alaga 2 zataka kahane kA kyA kAraNa hai ? (u) karma, kariyA, kare, karasI. yaha kriyA kAla apekSA sAmAnya vyAkhyA hai aura karma bAMdhA vAMdhe bAMdhasI. yaha baMdha kola apekSA vizeSa vyAkhyA hai. zeSAdhikAra bandhI zataka mAphIka samajanA. iti zataka 27 uddezA 11 samApta. thokaDA naM. 58 zrI bhagavatI sUtra za0 28 pUrSAta 47 boloM ke jIva pApAdi karma kahAM ke bAMdhe hue kahAM bhogave 1 isake bhAMge 8 hai yathA (1) tIryacameM bAMdhA tIryaca meM hI bhogave (2) tIryaca meM bAMdhA narako bhogave (3) tIryacameM bAMdhA manuSya meM bhogave (4) tIryaca meM bAMdhA devatA meM bhogave (5) tIryaca meM bAMdhA nArakI aura manuSya meM bhogave (6) tIryaca meM bAMdhA nArakI aura devatA meM bhogave (7) tIryaca meM bAMdhA manuSya aura devatA meM bhogave. (8) tIryaca meM bAMdhA nArako manuvya devatA tInoM meM bhogave evam bhAMgAM 8 / pahile jo zataka 26 uddezA 1 meM jo 47 boloM kA pratyeka daMDaka para barNana kara Aye hai. una saba boloM meM samuccaya pApa karma ora jJAnAvaraNIyAdI 8 karmoM meM bhAMgA ATha ATha pAye. iti prathamoddezaH . pUrvokta bAMdhI zataka ke 11 udezAvata isa zataka ke bhI 11 udeze hai aura pratyeka udeze ke boloM para upara likhe mujaba sATha 2 bhAMge lagA lenA. isa zatakase avyavahArarAsI mAnanA bhI * siddha hotA hai aura prajJApanA pada 3 bola 98 tathA jummAdhikArase dekho. . .' iti zataka 28 udadezA 11 samApta. -+000
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 366) zIghrabodha bhAga 5 vA. thokaDA naM.56 ( zrI bhagavatI sUtra za0 26) 47 bola pratyeka daMDaka para zataka 26 uddeze pahile meM viSa. raNa karacUke hai. unaboloM ke jIva ( 1 ) eka sAthe karma bhogavaNA mAMDiyA ( surUkiyA ) aura eka sAthe pUraNa kiyA (2) eka sAthe bhogavaNA mAMDiyA aura viSamatA se pUrAkiyA (3) viSama bhogavaNA mAMDiyA aura viSama pUrAkiyA (4) viSama bhogavaNA mAMDiyA aura sAthe pUrA kiyA. yaha cAro bhAMge kahanA kyoMki nIva 4 prakAra ke hai yathA (1) sama AyuSya aura sAthe utpanna huA. (2) sama AyuSya aura viSama utpanna huA (3) viSama AyuSya aura sAthe utpanna huA. (4) viSama AyuSya aura viSama utpanna huA. yaha cAra prakAra ke jIvoMmeM kauMna 2 sA bhAMgA pAbe so dikhAte hai. (1) sama AyuSya aura sAthe utpanna huA jisameM bhAMgA pahilA sa0 sa0 (2) sama AyuSya aura viSama utpanna huA jisameM bhAMgA dUsarA sa0 vi0 (3) viSama AyuSya aura sAthe utpanna huA jisameM bhAMgA tIsarA. vi. sa. (4) viSama AyuSya aura viSama utpanna huA jisameM bhAMgA cothA, vi. vi0 / yaha AyuSya karma kI apekSA se cAra bhAMgA hotA hai. iti prthmodesaa| dUsarA udezA aNaMtara uvavannagA kA hai. jisameM bhAMgA 2 pahilA aura dUsarA yahAM prathama samaya kI apekSA hai. isI mAphaka cauthA, chaThThA, aura AThamAM uddezA bhI samajha lenA. zeSa 1-3-57-9-10-11 yaha sAta uddezoM kI vyAkhyA saza hai (cAro bhAMgA . pAve ) iti za0 29 zataka 11 udesA samAptam. -
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ samausaraNAdhikAra. thokaDA naM. 60 zrI bhagavatI sUtra za0 30 samausaraNa - adhikAra. ( 367 ) samausaraNa cAra prakAra ke kahA hai yathA 1 kriyAvAdI 2 akriyAvAdI 3 ajJAnavAdI aura 4 vinayavAdI kriyAvAdI ke sUDAMga sUtra meM jo 180 bheda kahe hai vaha kevala midhyAdRSTi hai aura dazAzruta skaMdha meM jo kriyAvAdI kahe hai unhoMne pestara mithyAdRSTi meM AyuSya bAMdhA thA usake bAda meM samyaktva prApta kiyA hai aura yahAM jo kriyAvAdI kahe hai vaha samyakUdRSTi hai. samuccayajIva meM pUrva jo 47 bola 26 vAM zataka meM kaha Aye hai usameM kRSNapakSI 1 ajJAnI 4 mithyAdRSTi 1 evam chai bola meM samausaraNa 3 akriyAvAdI, ajJAnavAdI, aura vinayavAdI, ina tInoM samausaraNa ke jIva cAroM gati kA AyuSya bAMdhe. aura inameM bhavya, abhavya, donoM hove. jJAna 4 aura samyakadRSTi 1 ina pAMco boloM meM samausaraNa 1 kriyAvAdI AyuSya jo nArako, devatA, bAMdhe to manuSya kA aura manuSya, tIrthaca bAMdhe to vaimAnika kA aura niyamA bhavya hai. mizradRSTimeM samausaraNa 2 ajJAnavAdI aura vinayavAdI. AyuSya kA abaMdhaka aura niyama bhavya ho. manaH paryava jJAna aura nosaMjJA meM samausaraNa 1 kriyAvAdI. AyuSya bAMdhe to vaimAnika kA aura niyamA bhavya hoya. kRSNa, nIla, kApota, lezImeM samau0 cAra pAve. jisameM kriyA
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrabodha bhAga 5 bAM. vAdI AyuSya manuSya kA bAMdhe aura niyamA bhavya hoya. zeSa tIna samau0 AyuSya cAroMgati kA bAMdhe, aura bhavyAbhavya donoM hoya / tejo, padma, zukla lezI meM samau0 cAra pAve jisameM kriyAvAdI AyuSya manuSya vaimAnikako bAMdhe aura niyamA bhavya hoya. zeSa tIna samau0 nArakI varja ke tInagati kA AyuSya bAMdhe aura bhavyAbhavya donoM hoya. alezI, kevalI, ayogI, avedI, akaSAyI, ina pAMca boloM meM samausaraNa 1 kriyAvAdI AyuSya abaMdhaka aura niyamA bhavya hoya. zeSa 22 boloM meM samausaraNa cAroM jisameM kriyAvAdI Ayu. vya-manuSya aura vimAnika kA bandhe aura tIna samau0 vAle jIva AyuSya cAroM gati kA bAMdhe. kriyAvAdI niyamA bhavya hoya bAkI tIno samosaraNa meM bhavya abhavya donoM hoya. nArakI ke pUrvokta 35 boloM meM kRSNapakSI 1 ajJAnI 4 aura mithyAdRSTi 1 meM samausaraNa 3 pUrvavat. AyuSya manuSya tIryaca kA bAMdhe aura bhavya abhavya donoM hoya-jJAna 4 aura samyaSTi meM samausaraNa 1 kriyAvAdI AyuSya manuSya kA bAMdhe aura nizcaya bhavya hoya, mizradraSTi samuccayavat. zeSa tevIsa bola meM samausaraNa cAra aura AyuSya manuSya tIryaca donoMkA vAMdhe / kriyAvAdI niyamA bhavya-bAkI tIno samausaraNa ke bhavya abhavya donoM hoya isI mAphaka devatAoM meM navagraiveka taka pUrvokta jo jo bola kaha Aye hai una saba bolo meM samausaraNa nArakIvat lagA lenA. pAMca anuttaravimAna ke bola 26 meM samausaraNa 1 kriyAvAdI AyuSya manuSya kA bAMdhe aura niyamA bhavya hoya. pRthvIkAya, appakAya, aura vanAspatikAya, meM pUrvokta 27 boloM ke jIva meM do samausaraNa pAve akriyAvAdI, aura ajJAna
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ samausaraNAdhikAra. (369 ; ghAdI. tejolezyAma AyuSya na bAMdhe. zeSa bolo meM AyuSya. manuSya aura tIryaca kA bAMdhe bhavya abhavya donoM hoya. evam teu. kAya. vAyukAya ke 26 boloM meM samausaraNa 2 AyuSya tIryaca kA bAMdhe aura bhavya abhavya donoM hoya. tIna vikalendrI ke 31 boloM meM samosaraNa 2 akriyAvAdI aura ajJAnavAdI. tIna jJAna aura mamyaka STi AyuSya na bAMdhe zeSa boloM meM manuSya tIryaca dono kA AyuSya bAMdhe tIna jJAna aura samyakdRSTimeM sa0 eka kriyAvAdI AyuSyakA abandha niyamA bhavya zeSa boloMmeM sa. do Ayu ma tIryacakA aura bhavya abhavya donoM hoya / tIryaca paMcendrIMka 40 vAloM meM se kRSNapakSI 1 ajJAnI aura bhithyAdRSTi meM samausaraNa 3 akriyAvAdI, ajJAnabAdI aura vinayavAdI, AyuSya cAroM gati kA bAMdhe bhavya abhavya donoM hoya jJAna aura samyakadRSTi meM samaumaraNa 1 kriyAvAdI, AyuSya baimAnikakA bAMdhe aura niyamAbhavya hoya. mizradRSTimeM samausaraNa 2 vinayavAdi aura ajJAnavAdi AyuSyakA abaMdhaka aura niyamA bhavya hoya / kRSNalezI, nIla lezI, kApota lezImeM samosaraNa cAro pAve. jisameM kriyAvAdI AyuSya kA abaMdhaka aura niyamA bhavya hoya / zeSa tIna samausaraNameM cAgaMgatikA AyuSya bAMdhe aura bhavya abhavya donoM hoya / tejolezI padmalezI zuklalezIma samausaraNa cAro jisameM kriyAvAdI vaimA nika kA AyuSya bAMdhe aura niyamA bhavya hoya / zeSa tIna samaumaraNa nArakI choDa kara tIna gatikA AyuSya bAMdhe aura bhavya abhavya donoM hoya zeSa bAIsa bolome samausaraNa 4 jisameM kriyAvAdI vaimAnika kA AyuSya bAMdhe aura niyamA bhavya hoya bAkI tIna mamaumaraNa cArI gatikA AyuSya bAMdhe bhavya abhavya dono hoya. manuSya daMDaka meM pUrvokta jo 47 bola kaha Aye hai jisameM kRSNa pakSI. cAra ajJAnI, aura mithyASTi meM kriyAvAdI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ (370) zIghrabodha bhAga 5 vAM. choDakara zeSa tIna samausaraNa AyuSya cAroM gati kA bAMdhe aura bhavya abhabya dono hoya. cAra jJAna aura samya ka. dRSTi meM samausaraNa, kriyAvAdI AyuSya vaimAnika devatA kA bAMdhe aura niyamA bhavya haay| mizradRSTimeM samausaraNa do vinyvaad| aura ajJAnavAdI. AyuSyakA abaMdhaka aura niyamA bhavya hoy.| manaHparyava jJAna aura no saMjJA meM samausaraNa eka kriyAvAdI AyuSya vaimAnika devatA kA bAMdhe aura niyamA bhavya hoy.| kRSNAdi 3 lezyA meM samosaraNa 4 pAvai jisameM kriyAvAdI AyuSya kA abaMdhaka aura niyamA bhavya hoya / zeSa tIno samausaraNa cAro gati kA AyuSya bAMdhe aura bhavyAbhavya dono hoya tejo Adi 3 lezyA meM samausaraNa cAro pAvai jisameM kriyAvAdI AyuSya vaimAnika kA bAMdhe aura niyamA bhavya hoya / zeSa tIno samausaraNa naraka gati choDakara tIno gatikA AyuSya bAMdhe aura bhavyAbhavya dono hoya. alezI, kevalI, ajogI, avedI, aura akAI meM samausaraNa kriyAvAdI kA AyuSya abaMdhaka aura niyamA bhavya hoya. zeSa bAisa bolo meM samausaraNa cAroM pAvai jisameM kriyAvAdI AyuSya vaimAnikakA bAMdhe aura niyamA bhavya hoya / zeSa tIno samausaraNa AyuSya cAro gati kA bAMdhe aura bhavyAbhavya donoM hoya. iti tIsavAM zatakakA prathama udesA samApta / , bAMdhI zataka 26 vA uddasA dUsarA aNaMtara uvavannagA kA pUrva kaha Aye hai usI mAphaka cauvIsa daMDako ke 47 bola isa uddesa meM bhI lagA lenA. aura samosaraNa kA bhAMgA prathama uddesAvat kahanA parantu saba bolo meM AyuSya kA abaMdhaka hai kyoMki yaha uddesA utpanna hone ke prathama samaya kI apekSA se kahA gayA hai aura prathama samaya jIva AyuSya kA abaMdhaka hotA hai. evam cauthA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhikAra. (371) chaThA, AThavA, ye tIna use isa dUsare uddese ke sahaza hai. zeSa 3-5-7-9-10-11 ye chao uddesA prathamoddezAvat samajha lenAiti zrI bhagavatI sUtra zataka 30 uddesA 11 samApta. sevaM bhaMte sevaM bhaMte sameva saccam / . - REthokaDA naM061 zrI uttarAdhyayana sUtra a0 34 (cha, lezyA.) lezyA use kahate hai jo jIva ke acche yA kharAba adhyavasAya se karmadaladvArA jIva lezAvai. yaha isa thokaDedvArA 11 bolo sahita vistArapUrvaka kaheMge yathA 1 nAma 2 varNa 3 gaMdha 4 rasa 5 sparza 6 pariNAma 7 lakSaNa 8 sthAna 9 sthiti 10 gati 11 cyavana iti / (1) nAmadvAra-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA te. jolezyA, pannalezyA, zuklalezyA, (2) varNadvAra kRSNalezyAkA zyAmavarNa, jaise pAnI se bharA huA bAdala, bhaisA kA sIMga, arIThA, gADekA khaMjana, kAjala, AMkhoM kI TIkI, ityAdi aisA varNa kRSNalezyA kA samajhanA nIlalezyA-nIlAvarNa, jaise azoka patra, zuka kI pAMkhe, vaiDUryaratna ityAdivat samajhanA kApotalezyA-su/ liye hae kAlAraMgajaise alasI kA puSpa, koyala kI pAMkha, pArevAkI grIvA, ityA.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 372) zIghrabodha bhAga 5 vAM. divat tejolezyA-raktavarNa jaise hIMgalU, ugatA sUrya, totekI coMca , . dIpakakI zIkhA, ityAdivat pAlezyA- pItavarNa, jaise haratAla, halada, haladakA TukaDA saNa vanAspatikAvarNa ityAdivat pIlA zuklalezyA-zveta varNa jaise saMkha, aMkaratna macakuMda vanaspati, motI kA hAra, cAMdI kA hAra, ityAdivat. (3) rasadvAra-kRSNa lezyA kA kaTuka rasa, jaise kaDavA tUMbA kA rasa, nIMba kA rasa, rohiNI vanAspati kA rasa, inase anaMta guNa kaTu / nIlalezyA kA-tIkhA rasa-jaise soMThakA rasa, pIpara kA rasa, kAlImiraca, hastI pIpara, ina sabake svAda se anaMtaguNA tIkhA rasa / kApotalezyA kA khaTTA rasa-jese kaccA Amra, tuMbara banAspati, kaccA kabITha kI khaTAi se anaMtaguNA khaTTA / tejolezyA kA rasa-jaise pakAhuvA Amra, pakAhuvA kavITha ke svAda se anaMtaguNA / padmalezyA kA rasa-jaise uttama vAruNI kA svAda aura vividha prakAra ke Asava ke anetaguNA | zukla lezyA kA rasa-jaise khajUra kA svAda, drAkhakA svAda, khIra sakkara, ina se anaMtaguNA. ( 4 ) gaMdhadvAra-kRSNa, nIla kApota; ina tIna lezyAoM kI gaMdha jaise mRtaka gAya, kuttA, sarpa se anaMtaguNI durgadha aura tejo, padma, zukla, ina tIna lezyAoM kI gaMdha jaise kevaDA pramukha sugandhI vastu ko ghisane se sugandha ho usa se anNtgunnii|| (5) sparzadvAra-kRSNa, nIla kapota, ina tIna lezyAoM kA sparza jaise karota : ArI ) gAya baila kI jihvA sAka vRkSa ke patra meM anaMta guNA aura tejo, padma, zukla, ina tInoM lezyAoM kA sparza jaise bUra nAmA vanAspati, akkhana sarasoM ke puSpa se anaMtaguNA. (6) pariNAmadvAra-che lezyA kA pariNAma AyuSya ke tIje
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhikAra. ( 373 ) mAga, navame bhAga, sattAIsameMbhAga ikyAsImeM bhAga, dosautayAlIsameMbhAga meM jaghanya utkRSTa samajanA. (7) lakSaNadvAra-kRSNalezyA kA lakSaNa pAMca Azraya kA sevana karanevAlA, tIna guptIse aguptI. chakAyakA AraMbhaka, AraMbhame tIvrapariNAmI sarva jIvoMkA ahita akArya karanameM sAhasika isaloka paraloka kI saMkA rahita, nirvasa pariNAmI jIva haNatAM laga rahita, ajitendriya, aise pApa vyApAra yukta ho to kRSNalezyA ke pariNAma vAlA samajanA. nIlalezyAkA 'lakSaNa-irSAvat, kadAgrahI. taparahita, bhalI vidyArahita para jIva ko chalane meM hosiyAra, anAcArI, nirlaja viSayalaMpaTa. dveSabhAvasahita, dhUrta, AThoM madasahita, manojJa svAdakA laMpaTa, sAtAgaveSI AraMbha se na nivattai sarva jIvoM ko ahitakArI, vinA soce kArya karanevAlA aise pApa vyApAra sahita hoya usako nIlalezyA vAlA samajhanA. kApotalezyA-vAMkA bole, vAMkA kArya kare, nibuDha mAyA (kapaTAi) saralapaNArahita apanA doSa DhAMke, mithyAdRSTi. anArya dUsare ko pIDAkArI bacana bole, duSTavacana bole, corI kare, dusare jIvoMkI sukha sampatti dekha sake nahIM, aise pApavyApAra yukta ko kApota lezyA ke pariNAmavAlA samajhanA. - tejolezyA-mAna, capalatA, kautUhala aura kapaTAIrahita vinayavAna, gurukI bhakti karanevAlA, pAMcendrI damanevAlA, zraddhA vAna. siddhAMta bhaNe tapasyA (yoga vahana ) kare, priyadharmI, dRDhadharmI, pApase Dare, mokSakI vAMchAkare, dharmavyApAra yukta aise pariNAma vAle ko tejolezyA samajhanA. padmalezyA kA lakSaNa-krodha mAna, mAyA, lobha patalA (kamatI) hai AtamA ko dame, rAga dveSa se zAMta ho. mana, vacana kAyA ke
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 374 ) zIghrabodha bhAga 6 vA. yoga apane vasameM hoM. siddhAMta paDhatA huA tapa kare. thoDA bole, jitendriya ho aise pariNAma vAle ko padmalezI smjhnaa| zuklalezyA kA lakSaNa-Arta, raudra, dhyAna na dhyAve dharma dhyAna zukla dhyAna dhyAve prazasta citta rAgadveSa rahita paMca samiti samitA traNa guptie guptA. sarAgI ho yA vItarAgI aise guNoMsahitako zukla lezI samajhanA / (8) sthAna dvAra-cha ho lezyAkAsthAna asaMkhyAta hai vaha avasarpiNI utsarpiNI kA jitanA samaya ho athavA eka loka jaisA saMkhyAtA loka kA AkAza pradeza jitanA ho utane eka 2 lezyA ke sthAna samajhanA / / (9) sthitidvAra-1 kRSNalezyA jaghanya aMtara muhUrta utkRSTa 33 sAgaropama, aMtara muhUrta adhika nArakI meM jaghanya 10 sAga. ropama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika utkRSTa 33 sAgaropama aMtara muhUrtAdhika tiryaca pRthvyAdi 9 daMDaka / aura manuSya me jaghanya utkRSTa aMtara muhUrta. devatAoM meM jaghanya dasahajAra varSa utkRSTa palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga / 2 nIlalezyA kI samuccaya sthiti jaghanya aMtara muhUrta u. tkRSTa 10 sAgaropama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika, nA. rakI meM jaghanya tIna sAgaropama palyopamake asaMkhyAta meM bhAga adhika, utkRSTa 10 sAgaropama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika tiryaca-manuSya meM jaghanya utkRSTa aMtara muhUrta devatAoM meM nadhanya palyopamake asaMkhyAta meM bhAga yAne kRSNalezyA ktA utkRSTa sthitise 1 samaya adhika utkRSTa palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga. 3 kApotalezyAko samuccayasthiti jaghanya aMtaramuhurta. utkRSTa tIna sAgaropama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika, nArakI meM jaghanya dasa hajAra varSa utkRSTa tIna sAgaropama palyopama ke
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhikAra. ( 375) asaMkhyAta meM bhAga adhika, manuSya, tiryaMca, meM jaghanya utkRSTa aMtara muhurta, devatAme jaghanya palyopama ke asaMkhyAtameM bhAga yAne nIla lezyA kI utkRSTa sthiti se eka samaya adhika utkRSTa palyopamake asaMkhyAtame bhAga. 4 tejolezyA kI samuccaya sthiti jaghanya aMtaramuhurta, utkRSTa do sAgaropama palyopama ke asaMkhyAtameM bhAga adhika manuSya, tiryaMca meM jaghanya utkRSTa aMtaramuhurta, devatAoM meM jaghanya daza hajAra varSa utkRSTa do sAgaropama palyopama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika baimAnika kI apekSA. 5 pAlezyA kI samuccaya sthiti jaghanya aMtaramuhurta utkRSTa daza sAgaropama aMtaramuhurta adhika. manuSya, tiryaMca meM jaghanya utkRSTa antaramuhurta. devatoM meM jaghanya do sAgarApama palyopama ke asaMkhyAta meM bhAga adhika ( tejolezyA kI utkRSTa sthiti se eka samaya adhika ) utkRSTa daza sAgaropama antaramuhurta adhika. 6 zuklalezyA kI samuccaya sthiti jaghanya antaramuhurta utkRSTa 33 sAgaropama antaramuhurta adhika manuSya, tiryacameM jaghanya utkRSTa antaramuhurta aura manuSyoM meM kevalIkI jaghanya sthiti antaramuhurta. utkRSTa nava varSa UMNA pUrva kroDa varSa. devatAoM meM jaghanya daza sAgaropama aMtaramuhurta adhika ( paDalezyA ko utkRSTa sthiti se 1 samaya adhika) utkRSTa 33 sAgaropama antara muhUrta adhika. (10) gatidvAra kRSNalezyA, nolalezyA, kApotalezyA, ye tInoM adharma lezyA hai durgatimeM utpanna hoya / tejo pana aura zukla lezyA ye tInoM dharmalezyA kahalAtI hai. sugati meM utpanna hoM. * ' (11 cyavanadvAra. saba saMsArI jIvoM ko paramava jisa gati meM jAnA ho use marate varUta usa gati kI lezyA antaramu
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 376) zIghrabodha bhAga 5 vA. hurta pahile AtI hai. aura usakI sthiti ke pahile samaya aura chelle samaya meM maraNa nahIM hotA aura vicale samayoM meM maraNa hotA hai jaise pahile AyuSya baMdhA huA ho to usI gati kI lezyA Ave. agara AyuSya na bAMdhA ho to maraNa pahile aMtaramuhurta sthiti meM jo lezyA vartatI hai. usI gatikA AyuSya bAMdhe jisa gati meM jAnA ho usI ke anusAra lezyA Ane ke bAda antaramuhurta vaha lezyA pariName aura antaramuhUrta bAkI rahe jaba jIva kAla karake parabhava meM jAve iti| he bhavya AtmAo, ina lezyAoM ke svarUpako vicAra kara apanI 2 lezyA ko hamezA prazasta rakhane kA upAya karI iti. sevaM bhaMte sevaM bhaMte tameva saccam 90 thokaDA navara 62 (zrI bhagavartAjI mutra za0 1 02) ( saciTThaNa kAla ) saciTThaNa kAla kitane prakAra kA hai ? cyAra prakAra kA yathA-nArakI saciTThaNakAla, tIryaca sa0, manuSya sa0. devatA sa0. nArakI saciThThaNakAla kitane prakAra kA hai ? tIna prakAra kA. yathA-sUnyakAla, asUnyakAla, mizrakAla, sUnyakAla use kahate hai ki nArakI kA neriyA nArakI se nikala kara anya gati meM nA kara phira nArakI meM Ave aura pahile jo nArakI meM jIva the usameM kA 1 bhI jIva na mIle to. use sUnyakAla
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMciThThaNakAla. ( 377 ) aura jina jIvoM ko choDakara gayA thA ve saba jIba vahIM mile eka bhI kama jyAdA nahIM usako asUnyakAla kahate haiM aura kaI jIva pahileke aura kaI jIva naye utpanna huve mileM to usako mizrakAla kahate hai / tIryacame saciTThanakAla do prakArakA hai asamyakAla aura mizrakAla, manuSya aura devatAoM meM tInoM prakArakA nArakIvat samajha lenA / alpAbahutva nArakI meM sabase thoDA asUnyakAla unase mizrakAla anaMtaguNA aura sUnyakAla unase anaMtaguNa evam manuSya devatA, tIyaica meM sabase thoDA asUnyakAla unase mizrakAla anaMtaguNA. cAra prakAra ke saciTThaNakAla meM kaunasI gatikA bhava jyAdA kamatI kiyA jisakA alpAbahutva sabase thoDA manuSya saciTThaNaH kAla unase nArakI saciTThaNakAla asaMkhyAtaguNA unase devatA ciThThaNakAla asaMkhyAtaguNa aura unase tIrthaMca saciThThaNakAla anaMtaguNA / tAtparya bhUtakAla meM jIvo ne caturgati bhramaNa kiyA usakA frera jIvoM ke hita ke liye parama dayAlu paramAtmA ne kaisA samajhAyA hai ki jo hamezAM dhyAna meM rakhane lAyaka hai dekho, anaMta bhava tIyaicake asaMkhyAte bhaSa devatAoM ke aura asaMkhyAte bhava nArakI ke karane para eka bhava manuSyakA milA. aise durlabha aura kaThinatAse mile hue manuSya bhavakoM he ! bhavyAtmAoM ! pramAdavaza bUbA mata khoo jahAM taka ho sake vahAMtaka jAgRta hokara aise kAya meM tatpara ho ki jisase caturgati bhramaNa Tale. ityalam sevaM bhate sevaM bhaMte tametra maccam
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ (378 ) zIghrabodha bhAga 5 vA. thokaDA nambara 63 (sthiti bandhakA alpAbahutva) 1 sabase stoka saMyatikA sthiti bandha 2 bAdara paryAptA ekendrikA jaghanya sthiti bandha asaM. gu0 3 sukSma paryAptA ekendriIkA nadhanya sthiti bandha vi. 4 bAdara ekendrI apa0 kA jagha0 sthiti vi0 5 sukSma ekendrI apa0 kA jagha0 sthiti0 vi0 6 sukSma ekendrI apa0 (7) bAdara pakendrI apa0 vi0 8 sukSma ekendrI paryA0vi0 9 bAdara ekendrI paryAptAkA utkRSTa sthiti bandha anukrame vi. 10 berindrI paryAptA0 jaghanya sthiti saM0 11 berindrI apa0 jaghanya sthiti vi0 12 berindrI apa0 u. sthi0 vi0 . 53 berindrI paryA0 u0 sthiti0 vi0 14 terindrI paryA0 ja0 sthi0 saM0 gu0 15 terindrI apa0 ja. sthi.vi. 16 terindrI apa0 u0 sthi0 vi0 17 terindrI paryA0 u0 sthi0 vi0 18 caurindrI paryA0 ja0 sthi0 saM0 19 caurindrI apa0 ja0 sthi. vi0 20 caurindrI apa0 u0 sthi0 vi0 21 caurindrI paryA0 u. sthi. vi0 22 asaMjJI paMcendri paryA0 ja0 sthi0 saM0 gu0 23 asaMjhI paMcendrI apa0 ja0 sthi0 vi0
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandhAdhikAra. 24 asaMjJI paMcendrI apa0 u0 sthi0 vi0 25 asaMjJI paMkhendrI paryA0 u0 sthi0 vi0 26 saMyatI kA utkRSTa sthi0 saM0 gu0 27 dezavrattIkA ja0 sthi0 saM0 gu0 28 dezapratIkAkA u0 sthi0 saM0 gu0 29 samyaktvI paryA0 kA jaghanyasthi0 saM0 gu0 30 samyaktvI apa0 jaghanyasthi0 saM0 gu0 31 samyaktvI apa0 kA utkRSTasthi0 saM0 gu0 32 samyaktvI paryA0 kA u0 sthi0 saM gu0 33 saMjhI paMcendrI paryA0 kA ja0 sthi0 saM0 gu0 34 saMjJI paMcendrI apa0 kA ja0 sthi0 saM0 gu0 35 saMjJI paMcendrI apa0 kA u0 sthi0 saM0 gu0 36 saMjJI paMcendrI paryA0 kA u0 sthi0 saM. gu0 ( 379 ) sevaM bhante sevaM bhante tameva saccam. see G66666666666 iti zIghrabodha bhAga 5 vAM samAptam. 1999999999999999999999999999999656 samApta.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra lijiye apUrva lAbha. (1) zIghrabodha bhAga 1-2-3-4-5 vAM ru. 1 // ) A (2) zIghrabodha bhAga -8-10-11-12 ra 13-14-15-16, 7-24-25 rU. 3 // ) e (3) zIghrabodha bhAga 17-18-16-20-21-22 jismeM bArahA sUtroM kA hindi bhASAntara hai ru. 4) pustakeM mIlanekA pattA- . zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA / mu0 phalodhI-( mAravADa) zrI sukhasAgara jJAnapracAraka sbhaa| mu0 lohAvaTa-( mAravADa) SXSXSXSXSXES
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zrI jaina navayuvaka mitramaMDala. . muH lohAvaTa-jATAvAsa ( mAravADa.) pUjya muni zrI harisAgarajI tathA muni zrI jJAnasundarajI mahArAja sAhiba ke sadupadezaseM saM. 1676 kA caita vada 8 zanizcaravAra ko isa maMDalakI zubha sthApanA hui hai / mitra maMDalakA khAsa uddeza samAjasevA aura jJAnapracAra karanekA hai / pestara yaha maMDala navayuvakoMse hI sthApita huvA thA parantu maMDalakA kAryakrama acchA honese adhika ummaravAle sajana bhI maMDala meM sAmila ho maMDalake utsAhameM abhivRddhi karI hai| pArSIka candA. mubArIka nAmAvalI. pitAkA nAma. nivAsagrAma. 11) (1) zrImAn presiDenTa chogamalajI kocara cutarbhujajI lohAvaTa 11) () zrImAn vAisa presiDenTa indracaMdrajI pArakha rAvalamalanI 5) (3) zrImAn nAyaba presiDenTa khetamalajI kocara pIradAMnanI 11) (4) zrImAn cIpha sekreTarI rekhacaMdajI pArakha hajArImalajI 7) (5) zrImAn joinTa sekreTarI punamacaMdajI luNIyA ratnAlAlajI (6) zrImAn joinTa sekreTarI indracaMdajI pArakha conaNamalajI (7) zrImAn sekreTarI mANakalAlajI pArakha hIrAlAjajI 5) (8) AsisTaMTa sekreTarI zrImAna rISabhamalajI siMdhI / kucerAvAlA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3) (9) zrIyukta membara agaracaMdajI pArakha 2) (10) zrIyukta membara pRthvIrAjajI copaDA 2) (11) zrIyukta membara jItamalajI bhansAlI 3) (12) zrIyukta membara hastImalajI pArakha 2) (13) zrIyukta membara merUlAlajI copaDA 3) (14) zrIyukta membara jugarAjajI pArakha 3) (15) zrIyukta membara manasukhadAsajI pArakha 3) (16) zrIyukta membara kuMnaNamalajI pArakha 2) (17) zrIyukta membara kuMnaNamalajI kocara 3) (18) zrIyukta membara bhabhUtamalajI pArakha 2) (19) zrIyukta membara hIrAlAlajI copaDA 3) (20) zrIyukta membara jamanAlAlajI pArakha 2) (21) zrIyukta membara rekhacaMdajI pArakha 3) (22) zrAyukta membara bhabhUtamalajI pArakha 2 ) ( 23 ) zrIyukta membara sukhalAlajI copaDA 3) (24) zrIyukta membara phUlacaMdajI pArakha 2) (25) zrIyukta membara ghevaracaMdajI gaDIyA 2) (26) zrIyukta membara jeThamalajI DAkalIyA 2) (27) zrIyukta membara kuMnaNamalajI pArakha 3) (28) zrIyukta membara jamanAlAlajI botharA AidAMnajI khUbacaMdajI tulasIdAsajI rAtralamalajI rekhacaMdajI : rAvalamalajI hajArImalajI horAlAlajI hIrAlAlamo zrIcaMdajI motIlAlajI rAvalamalajI motIlAlajI karaNIdAMnajI hIrAlAlajI * kaivalacandajI juhAramalajI pratApacaMdajI sahajarAmajI alasIdAsajI lohAvaTa ?? " >> >> "" ........ >> "" mathANIyA. lohAvaTa "" >>
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayu lohAvaTa 3) (29) zrIyukta membara nemicandajI copaDA 2) (30) zrIyukta membara kuMnaNamalajI copaDA 2) (31) zrIyukta membara pukharAjajI copaDA 3) (32) zrIyukta membara kuMvaralAlajI pArakha 2) (33) zrIyukta membara cunilAlajI pArakha 3) (34) zrIyukta membara sukhalAlajI pArakha 1) (35) zrIyukta membara sImarathamalajI copaDA 3) (36) zrIyukta membara alasIdAsajI koMcara 3) (37) zrIyukta membara indracaMdajI veda 2) (38) zrIyukta membara ThAkuralAlajI copaDA 2) (39) zrIyukta membara ghevaracaMdajI botharA 2) (40) zrIyukta membara kanyAlAlajI pArakha 3) (41) zrIyukta membara saMpatalAlajo pArakha 3) (42) zrIyukta membara nemicaMdajI pArakha 2) (43) zrIyukta membara hemarAjajI pArakha 2) (44) zrIyukta membara bhabhUtamalajI kocara 2) (45) zrIyukta membara bhIkhamacaMdajI kocara 3) (46) zrIyukta membara godulAlajI seThIyA 3) (47) zrIyukta membara jorAvaramalajI vaida 3) (48) zrIyukta membara khetamalajI pArakha 2) (49) zrIyukta membara gaNezamalajI pArakha punamacaMdajI mAlacaMdajI tArAcaMdajI seracaMdajI sIvalAlajI motIlAlajI hIrAlAlajI punamacaMdajI sIvalAlajI rekhacaMdanI rAvalamalajI jamanAlAlamI indaracaMdanI hIrAlAlajI cAMnaNamalajI hastimalanI megharAjanI chogamalajI vadanamalajI hajArImalajI manasukhadAsajI phalodhI lohAvaTa
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2) (50) zrIyukta membara saMpatalAlajI pArakha 2) (51) zrIyukta membara sahasamalajI pArakha 2) (52) zrIyukta membara tanasukhadAsajI kocara 3) (53) zrIyukta membara bhIkhamacaMdajI pArakha 2) (54) zrIyukta membara suganamalajI pArakha 2) (55) zrIyukta membara jugarAjajI pArakha 3) (56) zrIyukta membara jamanAlAlajI pArakha 2) (57) zrIyukta membara khetamalajI kocara 2) (58) zrIyukta membara mANakalAlajI kocara 2) (59) zrIyukta membara mIsarIlAlajI kocara 2) (60) zrIyukta membara ghevaracaMdajI kocara 1) (61) zrIyukta membara nathamalajI pArakha 2) (62) zrIyukta membara nemicaMdajI pArakha 2) (63) zrIyukta vijayalAlajI hIrAlAlajI chogamalajI jeThamalajI mulacaMdajI cunilAlajI ratanalAlajI mulacaMdajI prabhudAnajI dalIcaMdajI khetamalajI jJAnamalajI haMsarAjajI manasukhadAsajI chaganamalajI