Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracita JT] ]]TI, (pU. zrI devacaMdrajI kRtI jJAnabharI vRtti sahita) jJAna bhaMDAra 0 anuNaka ) dhIrajalAla zAlAla mahetA 0 prakAzaka che zrI jainavarSa prasAraNa TrasTa sura vALA bhavana, amadAvAda-5
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaII hakI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH nyAyAcArya-nyAyavizArada-mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracitA ta((((3 tathA zrImad devacandra vAcakavara viracita jJAnamArza vRtti (saraLa gujarAtI anuvAda-bhAvArtha sAthe) : anuvAdaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA : prakAzaka : zrI jainadharma prasAraNa TrasTa-surata
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - h ^ = E F G * = ET G #a jaina dharma prasAraNa TrasTa e-602, pArzvadarzana komplekSa, navayuga koleja sAme, rAMdera roDa, surata, gujarAta, InDiyA-395009. Ph. (0261) 2763070 dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA e-602, pArzvadarzana komplekSa, navayuga koleja sAme, rAMdera roDa, surata-9, (INDIA) Ph. (0261) 2763070, M : 9898330835 sevaMtIlAla vI. jaina DI-51, sarvodayanagara, grAunDa phlora, pAMjarApoLa, 1lI lena, sI.pI. Tenka roDa, muMbaI-4. phonaH (022) 22404717, 22412445 kampojha' prinTIMga muMbAinDIMga zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, raMga maholanA nAke, mahesANA. (u. gujarAta) Ph. (02762) 222927 sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda. phona : (079) 25356692 Jor zrI jaina prakAzana maMdira dozIvADAnI poLa, amadAvAda. phona : (079) 25356806 bharata grAphiksa, nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda. Ph. (079) 22134176, Mo. 9925020106 vikrama saMvat 20600 vIra saMvat 2530 prathama AvRtti isvIsana 2011 kiMmata - rU|. 400-00 eka ET F mudraka H bharata grAphiksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda. Ph. (079) 22134176, Mo. 9925020106, E-mail : bharatgraphics1@gmail.com mA sthA no pra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana ! jJAna ajavALIe 7 AcArya vijaya kalyANabodhisUrijI eka saradArajI zAkamArkeTamAMthI pAchA pharI rahyA hatA, sAme temano jIgarI dosta maLyo, ane saradArajI bhegA thayA, eTale pahelA saradArajIe kahyuM "mArI thelImAM zuM che? te kahI de to tane temAMthI eka TameTuM ApuM. ane keTalAM che ? te jo kahI de to pAMca ApI dauM." bIjA saradArajIe bahu vicAra karyA pachI hAra mAnIne kahyuM ke "tArI thelImAM zuM che? ane keTaluM che? e joyA vinA mane kema khabara paDe ?" jyAM bujhavyA bAda paNa abujha ja kahevAya e che ghora ajJAnadazA ane jayAM svayaMbhUpaNe sahajajJAnanI saravANIo phUTatI rahe e che garavI jJAnadazA. AvI garavI jJAnadazAnA dhaNIoe ApaNA jevA pAmara jIvo upara upakAra karIne ApaNane be abhuta kRtionI bheTa ApI che ekanuM nAma che jJAnasAra ane bIjInuM nAma che jJAnamaMjarI. 1. madaM makheti mannortha, modI nAthyavRt | 2. svabhAvalAbhAt kimapi, prAptavyaM nAvaziSyate / u. tathA jAnanbhavonmAda-mAtmatRpto bhavenmuniH / 4. paraspRhA mahAyuddha, ni:spRhatve mahAsuram | jJAnasAranAM eka eka aSTaka AvA adbhuta vacanothI jAjaramAna che to bIjI bAju 1. lobhapariNAmaH parabhAvagrahaNecchApariNAmaH AtmaguNAnubhavavidhvaMsahetuH / 2. durlabhaM hi samyagdarzanajJAnacAritraM zuddhAtmadharmam / 3. bhAvatapaH AtmasvarUpaikAgratvarUpam / AvA prakAranA adhyAtmarahasyasabhara TaMkazALI vacanothI jJAnamaMjarI nAmanI TIkA kharekhara mahorI uThI che. kharekhara A banne kRtiomAM jJAnanA sAgarane gAgaramAM raju karavAmAM Avyo che. ahIM gAgarane ya TuMkamAM raju karIza. (1) pUrNASTaka :- batrIza aSTakomAM patharAyela jJAnasAra prakaraNanuM A prathama aSTaka che. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA potAnI anya kRtionI jema prastuta kRtino prAraMbha paNa A sarasvatInA maMtrasvarUpa "kArathI kare che. prathama ja zlokamAM jevI daSTi evI sRSTi - A tAtparyane spaSTa karyuM che. yAdaza: puruSAtmA tAdaza samApa - mANasa jevo che evuM e bole che - evA mahAbhAratanA vacana para IzAro karyo che. graMthakArazrIe kahyuM che ke - pUrNane samagra vizva pUrNa dekhAya che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 TIkAkArazrI aneka sthAno 52 'thoDA haTa kara' arthaghaTana kare che. prastutamAM temaNe - pUrNane samagra vizva apUrNa dekhAya che - evo pATha laIne arthaghaTana karyuM che. A artha paNa mananIya che. 'apUrNa pUrNa bane che ane pUrNa apUrNa bane che' AvI mULakArazrInI adbhuta paMktio 52 pu bhai: pUrvamALasvAtmAnano hrIyata va - jevA coTadAra spaSTIkaraNo karIne TIkAkArazrIe mULagraMthane cAra cAMda lagAvI dIdhA che. (2) magnASTaka :- ekAgratA alaga vastu che ane magnatA alaga vastu che. bilADI kabUtara para tarApa mAratA pUrve ekAgra bane che. paNa e magnatA nathI. mULakArazrIe magnanI vyAkhyA karI che, te traNa tabakkAmAM samAI jAya che. (1) pratyAhAra (2) manaHsamAdhi (3) jJAnamAtravizrAma. saMyamaparyAyanA kramathI tejolezyAvRddhi, saMyamazreNinuM svarUpa Adi Agamika padArthonuM TIkAkArazrIe A aSTakanI TIkAmAM suMdara nirUpaNa karyuM che. (3) sthiratASTaka :- anaMta kriyAo niSphaLa gaI, tenuM kAraNa e nathI ke bhavarogane maTADavAnuM sAmarthya kriyAmAM nathI. enuM kAraNa to e che ke hajI jIvamAMthI asthiratA nAmanuM zalya gayuM nathI. jyAM sudhI zalya na jAya tyAM sudhI auSadha guNa na karI zake. graMthakArazrIe A rUpaka dvArA potAnA cikitsAzAsrIya jJAnano paricaya to Apyo ja che. sAthe sAthe - khoLe khoLe niLasAptAmi yuvavazvayA paraMkhaMte / vammi maLatA vavRMtA jevatI khAyA / / (odhaniyukti 278) jevA AgamavacananuM maMDana paNa karyuM che samasta AtmapariNati niHsaMga rUpa parama sthiratA vALI hoya che - TIkAkArazrInuM A vacana adhyAtmanagaranA aneka dvA2onuM udghATana kare che. (4) mohatyAgASTaka H- 'huM ne mAruM' A mohano maMtra, 'na huM, na mAruM' A mohajayI maMtra... prathama zlokanA A zabdo zAsrasAgaranA arka jevA che. A eka ja aSTakanuM paNa punaH punaH parizIlana karavAmAM Ave, tenI pariNati prApta karavAmAM Ave to nikaTanA kALamAM vItarAgadazAnI prApti thaI zake. upAdhidoSastu sannapi tAdAtmyAbhAvAt saMsargajatvAd bhinna eva nirdhAryaH TIkAkArazrInuM A vacana zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAjAnA - yo bino someva ca - A zakrastavanA vacananuM prabaLa samarthana kare che. (5) jJAnASTaka H- mokSa mATe puSkaLa jJAnanI jarUra nathI, paNa pariNata jJAnanI jarUra che. A vAta A aSTakamAM khUba suMdara rIte jaNAvI che. Aje jJAnanA kSetre pragatinAM
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIkaraNo badalAyAM che. gurugama vinAnA - AcaraNa vinAnA jJAnanI bolabAlA che. dezavidezamAM jJAnasabhAo yojAya che. tathAvidha vidvAno AkarSaka rajUAtathI vaktavyo kare che. prastuta aSTakamAM TIkAkArazrI spaSTa pharamAve che ke AvAM vaktavyothI kadI mokSa thavAno nathI - kiM bahutareNa jalpajJAnena ? bhAvanAjJAnaM svalpamapyamRtakalpamanAdikarmarogApagamakSamam / (6) zamASTaka - vikalpAtIta svabhAvAlaMbana - A be vizeSaNothI vizeSita evo jJAnano je paripAka te ja zama. graMthakArazrInI A vyAkhyAmAM temanI prauDha pratibhA ane tAtparyArthane AMbavAnI kuzaLatA jhaLakI uThI che. (o) IndriyajayASTaka - atRpti e Indriyono svabhAva che. jo tuM tRpti Icchato hoya to e aMtarAtmAthI ja maLI zake che - mava tRptoDattaratminI I graMthakArazrInuM A eka ja vacana anAdi viSayatRSNAno aMta lAvavA mATe paryApta che. emAM paNa TIkAkArazrIe je tAtparyArtha raju che, te joIne jhUmI uThavAnuM mana thaI Ave che - aratmimAtmanoDAte svarUpe tRpto mavA svarUpAtmavenamantare na tUMIkSaya: vAstavamAM A tAtparyArtha AvA aneka tAtparyArthIne pAmavAnI cAvIrUpa che. prastuta TIkAnA punaH punaH parizIlanathI mati parikarmita thaze, eTale koI paNa paMktinA AvA adbhuta tAtparyArthInI sahaja phuraNA thaze, e nizcita che. (8) tyAgASTaka - aSTakanA prAraMbhe ja pU. TIkAkArazrI jaNAve che - jina hi tyAti uddhatA A paMkti be aSTako vacce setu to che ja. sAthe sAthe jeo viSayapravRtti ane vairAgyanuM sAmAnAdhikaraNya Icche che, teone spaSTa nivedana paNa karyuM che ke tamArI mAnyatA taddana khoTI che. viSaya pravRttinI hAjarImAM vairAgya zI rIte rahI zake ? ne vairAgyanI hAjarImAM viSayapravRtti zI rIte thaI zake ? mULa graMthakArazrIe anyatra kahyuM che - akRtvA viSayatyAgaM, yo vairAgyaM didhIrSati / jvalati jvalane vallI sa ropayitumicchati // (adhyAtmasAra pa-3) graMthakArazrInA A abhiprAyane uparokta paMktimAM bahu saraLa zailithI vyakta karAyo che. prastuta aSTakamAM AdhyAtmika parivAranuM je nirUpaNa karAyuM che. te kharekhara mananIya che. (9) kriyASTaka - AstikyanuM eka cihna che kriyA. viriyAvA LiyA suvigho - (dazAzrutaskaMdhacUrNi) A Agamavacana jJAnavAdI karatAM paNa kriyAvAdIne vadhu uMco darajjo Ape che. kriyAnI upAdeyatA AdinuM suMdara nirUpaNa A aSTakamAM karAyuM (10) tRtyaSTaka :- pudgalathI pugalanI ja tRpti thAya ane AtmAnI tRpti
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAthI ja thAya. mULakArazrInuM A vacana parama tRptinI keDIne kaMDAre che. to putrIsvAna suvimAna va mithyAjJAnam - TIkAkArazrInuM A vacana anAdi kAlIna bhramaNAone bhAMgI nAkhe che. (11) nirlepASTaka - AkAzane aMjanano saMyoga thavA chatAM paNa te lekhAtuM nathI. te ja rIte pudgalothI AtmAnuM lepAvuM zakya nathI. ItyAdi rahasyone A aSTakamAM sArI rIte chatAM karAyAM che. TIkAkArazrIe aneka sthaLoe AgamasAkSIone raju karI potAnA agAdha jJAnano paricaya Apyo che. (12) niHspRhASTaka - meLavavA yogya vastu koI hoya, to te che svabhAva. ane A vastu to meLavelI ja che. kAraNa ke tenI evI vyutpatti che - svo mAva:-svabhAva: | svabhAva e ja svayaM che. pote svabhAvathI bhinna nathI. mATe duniyAmAM koI vastunI spRhA karavA jevI nathI. ATalI ja samaja munivarane niHspRhatAnI khumArI arpe che. AvAM aneka rahasyone prastuta aSTakamAM raju karyA che. (13) monASTaka - sthUlatara dRSTie bolavuM nahIM te mauna che. sthUla daSTie IzArAhuMkArA Adino paNa tyAga e mauna che. paNa prastuta aSTakamAM maunanI sUkSma vyAkhyA kahI che - pujodhyapravRttinuM yonAM maunamuman ! vacananA anuccAra rUpa mauna to ekendriyomAM paNa sulabha che. paraMtu - "mana-vacana-kAyAnI pudgalomAM apravRtti." e sauthI uttama mauna che TIkAkArazrIe A aSTakamAM yogasthAnanI sUkSma prarUpaNA paNa karmaprakRtine anusAra karI che. (14) vidhASTaka - ataviSayA tabuddhi enuM ja nAma avighA. taviSayA tabuddhi enuM ja nAma vidyA. A vyAkhyAne zuci-azucinA dRSTAMta dvArA A aSTakamAM suMdara rIte spaSTa karavAmAM AvI che. (15) vivekASTaka :- samAdhitaMtrano eka zloka che - rehAntarArthInuM pheminAtmabhAvanA vInaM vinidhyarAtmacevAvanA | zarIraviSayaka "huM buddhi' e ja saMsAranuM bIja. AtmaviSayaka "huM buddhi' e ja mokSanuM bIja. bhavabIjane bALIne mokSabIjanuM vAvetara karavA mATenuM eka sAdhana che - viveka. prastuta aSTakamAM vivekanA AvirbhAvanI adbhuta cAvIo raju karavAmAM AvI che. (16) mAdhyacyASTaka - yukti e gAyanA sthAne che. koInuM mana vAcharaDA jevuM saumya hoya che, je e gAyane anusare che. jyAre koInuM mana vAMdarA jevuM tophAnI hoya che. je e gAyanuM pUMchaDuM kheMce che. eka nAnakaDA zlokamAM AvA sacoTa rUpaka dvArA yogagraMthonA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 gUDha rahasyone ahIM guMthI devAmAM AvyAM che. to TIkAkArazrIe - vApradamanamAM pakSavi na tattvadaSTi: - AvA amUlya vacana dvArA samagra vizvanA saMklezonA ane vivAdonA bIjano pragaTa nirdeza karI dIdho che. graMthakArazrIe amRtavelanI sajjhAyamAM kahyuM che dekhIe mArga zivanagarano, je udAsIna pariNAma re / teha aNachoDatA cAlIe, pAmIe jIma paramadhAma re / / 28 / mAdhyasthyanI upAdeyatA A eka padyathI avagata thAya che. TIkAkArazrIe vistRta nayaprarUpaNA ane sAkSIo sAthe prastuta aSTakanuM mananIya vizleSaNa karyuM che. (17) nirbhayASTaka H- jJAnadRSTi e mayUrI jevI che. enuM Agamana thAya enI sAthe ja AnaMda-caMdanavanamAM bhaya-sarponA baMdhana chUTTA paDI jAya che. AvA suMdara rUpaka dvArA graMthakArazrIe nirbhayatAnuM digdarzana to karAvyuM ja che. sAthe sAthe zrI siddhasena divAkarasUrijI mahArAjA jevA pUrvAcAryonI kRtionA parizIlanano paNa suMdara upayoga karyo che. uparokta padArtha sAthe kalyANamaMdira stotrano A zloka sarakhAvIe - dvarttini tvayi vibho ! zithilIbhavanti, jantoH kSaNena nibiDA api karmabandhAH / sadya bhujaGgamamA iva madhyabhAgamabhyAgate vanazikhaNDini candanasya // 8 // (18) anAtmazaMsASTaka H- kaMdarpane jItanArA paNa darpanI sAme hAra khAI gayA che. upadezamAlAmAM zrIdharmadAsagaNi mahArAjAe kahyuM che ke saMyamamAM samyak udyama karatA zramaNa paNa jo AtmaprazaMsA kare to teonuM samagra saMyamadhana lUMTAI jAya che. AtmaprazaMsA nAmanA A durjaya doSane jItavA mATe suMdara yuktio prastuta aSTakamAM raju karAI che. (19) tattvadRSTiaSTaka H- taMt = vastu tva = teno svabhAva svarUpa, vastu svarUpanuM darzana karanArI je dRSTi, tenuM nAma tattvadRSTi. dazavaikAlikasUtranI TIkAmAM pU. haribhadrasUri mahArAjAe kahyuM che - gatattvavarzananivandhano di rA:, sa tattvavargane nivartata va / rAganuM kAraNa koI hoya, to e che atattvadarzana, jo tattvadarzana AvI jAya, to rAgane gaye ja chUTako che. je ramaNImAM bAhyadRSTithI sudhAsAranAM darzana thAya che, te ja ramaNImAM tattvadRSTithI mAtra viSTA-mUtranA bhAjananAM darzana thAya che. AvA aneka nidarzanothI prastuta aSTakamAM tattvadRSTinuM svarUpa varNavyuM che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) sarvasamRddhi aSTaka :- eka vAra bAhyadRSTino nirodha thAya eTale sarva samRddhiono AtmAnI aMdara ja pratibhAsa thAya che. ATalI bhUmikA karIne prastuta aSTakamAM munirAjane lokokti pramANe Indra, cakravartI, nAgarAja, zaMkara, viSNu ane brahmAnI suMdara upamAo ApI che. (21) karmavipAkaciMtanASTaka - upazamazreNi para ArohaNa karIne vItarAgadazAnI prApti karanArA ane cauda pUrvIo paNa jo karmanA kAraNe anaMta saMsAra paribhramaNa karatA hoya, to pachI bIjAonI to zI visAta? karmavipAkanA AvA hRdayavedhI ciMtana dvArA vairAgya, apramAdabhAva Adi guNonI vRddhi karavA mATe A aSTaka suMdara AlaMbana rUpa che. (22) bhavoDhegASTaka :- jayavIyarAya sUtramAM prabhu pAse tera prArthanAo karavAmAM AvI che. temAM sau prathama mAMgaNI karI che 'pavaLabe ' jyAM sudhI saMsAra para vairAgya utpanna na thAya tyAM sudhI mokSayAtrAno prAraMbha thaI zakato nathI. prastuta aSTakamAM saMsArane sAgaranI upamA ApIne tenI bhayaMkaratAnuM tAdaza varNana karavAmAM AvyuM che. (23) lokasaMjJAtyAgASTaka :- gatAnugatikatAthI lokoe je karyuM, te karavuM, AvI mati lokasaMjJA che. dazavaikAlikasUtra-cUlikAmAM kahyuM che -- kapurano saMsAro, paDilogo tasa sattAro - anusrota e ja saMsAra che, pratisrota e ja mokSa che. graMthakArazrIe A ja padArthane vivRtapaNe raju karyo che. A viSayamAM TIkAkArazrI kahe che - nirvasthatu ratnatrayanodatA, sa va svarUpAnuImA ! AvI paMktio manISIone mana mahotsava jevI che. (24) zAstrASTaka - aMdhakAramAM davA vinA gati zakya che, paNa pragati zakya nathI. are, ulTa adhogatinI zakyatA vadhu che. zAstra eka dIpaka samAna che. cakSu samAna che. zAstra vinA Dagale ne pagale skUlanAo ja veThavI paDe che. AvAM vedhaka vacano dvArA A aSTakamAM zAstranuM mAhAbhya darzAvyuM che. bhautahiMsakanI asamaMjasatA darzAvato zloka tathA tenI TIkA mokSapathiko mATe eka mArgadarzakanI garaja sAre che. sarve mumukSuoe tenuM punaH punaH parizIlana karavA jevuM che. (25) parigrahASTaka :- sarovaranI pALa dUra thaI jAya eTale badhuM pANI ApoApa nIkaLI jAya che. tema parigrahano tyAga thAya, tyAre karmo ApoApa dUra thaI jAya che. AvA tAdaza daSTAMta, upanaya dvArA prastuta aSTakamAM parigrahanI heyatA samajAvI che. dazavaikAlikasUtramAM - muchI parivAro vRtto - e parigrahanI vyAkhyAne graMthakArazrIe potAnI AgavI zailImAM prastuta karI che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) anubhavASTaka - sUryodayanI pUrve jema aruNodaya thAya che, tema kevaLajJAnanI pUrve anubhava thAya che. anubhavanI vyAkhyA TIkAkArazrInA zabdomAM joIe - maththAnaiRtvInarUpa: 1 vizada adhyAtmanA AkAzamAM uDDayana karavA mATe prastuta aSTaka vizeSa upayogI che. (20) yogASTaka :- je mokSa sAthe joDANa karI Ape tenuM nAma yoga. pU. haribhadrasUrijI mahArAjA kRta yogaviMzikAnA sArane prastuta aSTakamAM bahu kuzaLatAthI guMthI levAyo che. (28) niyAgASTaka - uttarAdhyayana sUtranA bAramA adhyayanamAM bhAvaniyAga = bhAvayajJanuM suMdara zabdacitra raju thayuM che. AcArAMga sUtranA prathama adhyayanamAM kahyuM che ke sAdhu to bhAvayajJamAM parAyaNa hoya. bhAvayajJanuM svarUpa zuM che ? zI rIte temAM parAyaNa thaI zakAya ? e prastuta aSTakamAM varNavyuM che. (29) bhAvapUjAnTaka :- TIkAkArazrIe bhAvapUjAno abhuta artha karyo che - bhAvapUjA = svarUpasAdhanA. bhAvapUjAmAM dayArUpI pANIthI snAna karavAnuM che, saMtoSarUpI zubha vastro dhAraNa karavAno che... ItyAdi suMdara rUpaka dvArA graMthakArazrIe bhAvapUjAnuM svarUpa jaNAvyuM che. (30) dhyAnASTaka :- dhyAna e kevaLajJAnanuM anaMtara sAdhana che. mATe AgamAdi graMthomAM tenuM khUba mahAbhya varNavyuM che. prastuta aSTakamAM dhyAnanA svarUpa Adino nirdeza karyo che. dhyAnakartAnA vizeSaNono upanyAsa karatAM graMthakArazrIe eka vizeSaNa kahyuM che - prazAntI 1 TIkAkArazrI A sthAne lakhe che - prAnta pavItmAnamAvati AtmaguNonI anubhUti karavAno eka ja upAya che ke tame prazAnta banI jAo. AvI ekAda paMkti ja TIkAkArazrInI lokottara pratibhA ane anubhavajJAnanI paricAyikA banI jAya che. (31) tapa aSTaka - je karmone tapAvIne bhasmIbhUta karI de tenuM nAma tapa. tapanuM svarUpa, bAhya-abhyatara tapanI upAdeyatA, jJAnayoga, tapasaurya, tapanI AnaMdarUpatA, duHkhAtmaka tapovAdanirAkaraNa, zuddhatapalakSaNa, tapano upadeza, AvA gaMbhIra viSayone prastuta aSTakamAM rasALa zailithI vaNI levAyA che. (32) sarvanayAzrayaNa aSTaka - ekAntagraha e ja mithyAtva che. sarvatra sApekSatA samyagdarzana che. mATe samyagdarzananI prApti mATe sarvanayAzrayaNa Avazyaka che. graMthakArazrIe to "cAritrI sarvanayAzrita thAya' - ema kahevA dvArA AcArAMgasUtranA - paM sarpa ni pAsaNI te mori ti pAse - A sUtranA tAtparyane paNa sAthe sAthe ja guMthI lIdhuM che. TIkAkArazrIe
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 bhagavatIsUtra, Avazyakaniryukti, sanmati prakaraNa, SoDazakaprakaraNa, paMcavastuka prakaraNa, bhavabhAvanA prakaraNa, aSTakaprakaraNa, upadezamAlA Adi graMthonA saMdarbhe TAMkIne prastuta aSTakanI TIkAne ati samRddha banAvI che. graMthakArazrInI prazasti "zikhara para kaLaza ne kaLaza para dhajA' - A uktinI yAda apAvyA vinA rahetI nathI. AlaMbana utkRSTa che paNa tenAM rahasyo ane tAtparyone pAmavA mATe buddhi paNa utkRSTa joIe ne? nahIM to pelA saradArajI jevI dazA thAya. prastuta grantha upara saraLa gujarAtI vivecananI eka anivArya AvazyakatA hatI, vidvarya zrI dhIrUbhAIe A AvazyakatAnI pUrti karavAno bhagIratha prayAsa karyo che je Aje pUrNatAne pAmyo che e atyanta AnaMdanIya che. viSayanI gaMbhIratA, mULa granthanI ghaNI azuddhi, nayonI jaTila prarUpaNA, AvAM aneka pAsAo jotAM A granthanuM gujarAtI vivecana lakhavuM emAM paNa saraLa zailine jALavI rAkhavI, emAM paNa gAthArtha ane vizeSArtha dvArA arthane mahattama vyAsa Apavo... A badhuM kharekhara eka paDakAra rUpa hatuM, Ama chatAM sare dipITyo, prasAda zUrAza sare ' e nyAyathI zrI dhIrUbhAIe A paDakArane jhIlI lIdho. eTaluM ja nahIM balba khuba sArI rIte A kAryane pAra pADavA prayatna karyo e badala temane zatazaH dhanyavAda ghaTe che. viSamasthAnonI samajUti tathA saMzodhanano lAbha ApI temaNe mane AnaMdanIya svAdhyAyanI taka ApI che te badala huM temano AbhArI chuM. A vikaTa kAryamAM mArAthI koI kSati rahI hoya - jinAjJA viruddha nirUpaNa thayuM hoya to micchAmi dukkaDam. jJAnasAra ane jJAnamaMjarInuM A najarANuM saune kevalajJAnanuM nimitta bane e ja zubhAbhilASA sAthe viramuM chuM. Buybill Watu walimu kArataka vada-6, vi.saM. 2067, sUri prema 111 mo dIkSAdina, zrI aThavAlAInsa jaina saMgha, surata prAcIna AgamoddhAraka pa.pU.AcAryadeva zrImad vijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya AcArya vijaya kalyANabodhisUri
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnanA sArane meLavIe A. vijaya municandrasUri mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.nI anUThI kRti jJAnasAra, vi.saM. 1711 nA dIpAvalI parve siddhapuramAM racAyelI A kRti zrI saMghamAM ghaNI jANItI che. enA anuvAdo, padyAnuvAdo, vivecano paNa ghaNAM thayAM che. jJAnasAra upara svopakSa Tabbo paNa racAyo che. jJAnasAra upara TIkA racanArA zrImad devacandrajI pahelA che. vi.saM. 1795 nA jJAnapAMcamanA divase navAnagara (jAmanagara)mAM racAyelI A TIkA khajAnA jevI che. eka to graMthakAra adhyAtma yogI ane enA upara TIkA racanAra evA ja samartha adhyAtmayogI. graMthakArazrIe graMthamAM jJAnano sAra tathA anubhavano nicoDa ThAlavI dIdho che. to TIkAkArazrIe khajAnAnA ratnonI parakha karI che. zrImad devacandrajI atyAre mahAvidehamAM kevalI thaI vicarI rahyA hovAnuM manAya che. eTale emanI A racanA kevalajJAnanA kinAre beThelA eka viziSTa mahApuruSanI deNa kahevAya. jJAnamaMjarInuM prathama prakAzana A. buddhisAgarasUrijI ma.zrIe 'zrImad devacandra' mAM karAveluM. e pachI aneka hastapratono upayoga karI zuddhIkaraNano puruSArtha sA. divyaguNAzrIe karyo che. sUrata kailAsanagara jaina saMgha dvArA enuM prakAzana vi.saM. 2064 mAM thayuM che. Ama chatAM A jJAnamaMjarI upara gujarAtI vivecananI AvazyakatA hatI ja. paM. dhIrubhAInA prastuta vivecanathI A AvazyakatA pUrNa bane che. paM. dhIrUbhAI aDadhI sadIthI adhyApana kArya karI rahyA che. emanI adhyApana kuzaLatA jANItI che. videzanA tattvapremIone paNa teo suMda2 abhyAsa karAve che. vidyArthInI apekSAo, AvazyakatAone teo barobara samajI zake che. eTale teonAM ghaNAM vivecano lokAdara pAmyAM che. A vivecana paNa jJAnamaMjarImAM darzAvelA bhAvone samajavAmAM atizaya upayogI banaze. ratnAkara jevA A graMthamAMthI sahu potapotAnI kakSA mujaba gAgarane bharI AtmakalyANane vare e ja maMgaLa kAmanA... li. A. vijaya municandrasUrijI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA : pappA dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA bhAratanI bhUmi e mahAna AryabhUmi che. je AryabhUmi upara aneka sapuruSo ane satI strIo janmyA che ane janme che. zrI tIrthakara bhagavaMto, sAmAnya kevalIbhagaMvato, cauda pUrvadharo, gItArtha AcArya mahArAjAo ane aneka sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto vagere ghaNA mahAtmAo A bhUmi upara thayA che ane thAya che. AkhA kuTuMba sAthe saMyama svIkAratA hoya evA tyAgI AtmAo A bhUmi upara jovA maLe che. tyAga, tapa, vairAgya ane adhyAtmano vAraso to jANe A ja bhUmi upara prApta thayo che. amerikA, yuropa, AphrikA ane jApAna Adi anya dezo bhale bhautika rIte samRddhizIla hoya paNa AdhyAtmikatAmAM to sarvatra zUnyAgAra ja che. zuddha AtmatattvanI prApti to A ja dezanI bhUminA saMskArathI ja thaI che ane thAya che. A bhUmie ghaNA saMto ApyA che. A bhAratanI bhUmi upara gujarAta dezamAM mahesANA pAsenA kanoDA gAmamAM lagabhaga traNaso nevuM varSo pUrve granthakArazrI yazovijayajI ma.zrIno janma thayo. jasavaMta evuM nAmakaraNa thayuM, vikrama saMvata 1688 mAM pATaNamAM dIkSA thaI, yazovijayajI nAma rAkhavAmAM AvyuM, suMdara zAstrAbhyAsa karyo, amadAvAdamAM zatAvadhAna karI zAsanazobhA vadhArI, dhanajI surAnA AgrahathI nyAyazAstra ane darzanazAstronA sUkSma abhyAsa arthe guru mahArAja zrI nayavijayajInI sAthe kAzI tarapha vihAra karyo, kAzImAM ane AgrAmAM brAhmaNa vidvAno pAse nyAyazAstrAdino suMdara abhyAsa karyo, tyAMnA brAhmaNa paMDito dvArA nyAyAcArya ane nyAyavizAradanI padavI pAmyA. tathA brAhmaNa paMDitomAM ghaNuM mAna ane gaurava meLavyuM. tyArabAda vihArakarI rAjasthAna thaIne gujarAtamAM AvyA. saMskRta-prAkRta bhASAmAM gadya-padya rUpe aneka nAnA-moTA prAkaraNika grantho banAvyA. gujarAtI bhASAmAM paNa kAvyarUpe 125-150-350 gAthAnAM stavano, dravyaguNa paryAyano rAsa, aDhAra pApasthAnakanI sajhAya, ATha dRSTinI sajhAya, samyakatvanA 67 bolanI sajhAya, amRtavelanI sajhAya vagere nAnAM-moTAM aneka anupama ane ajoDa kAvyo banAvyAM. zuddha Atmatattvano yatkiMcit anubhava karAvato ane mohanA viSane utAravAmAM gADika maMtra samAna "jJAnasAra" nAmano eka mahAna AdhyAtmika grantha paNa banAvyo. A granthamAM zAstrajJAna prApta karyA pachI teno sAra zuM prApta karavo te samajAvAyuM che tathA A granthanA abhyAsathI abhyAsaka jIvomAM adhyAtmadazAnI prApti, svabhAvadazAnI sanmukhatA,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 vibhAvadazAnI parAThukhatA, vairAgyanI vRddhi, zuddha Atmatatvano anubhava, AtmaguNonI ja ramaNatA, deha ane dehInI bhedabuddhi, svatattvanuM yathArtha bhAna, jJAna-kriyAnI paraspara sApekSatA, nizcaya-vyavahArano samanvaya ane saMvega-nirveda bhAvavALI zuddha AtmatattvanI pariNatinI janatA AvA prakAranA apUrva aparimita bhAvo pragaTa thAya tevA bhAvavALI A grantharacanA che. A granthane vAraMvAra je bhaNe-gaNe ane sAMbhaLe te ja tenA tattvane samaje ane sAcA tattvane pAme. pUjaya granthakartA zrI yazovijayajI ma.zrInuM jIvanacaritra ane prakAzita karelA dravyaguNa paryAyanA rAsamAM savizeSa prakAzita karyuM che. mATe ahIM pharIthI lakhatA nathI, tyAMthI joI levA vinaMti che. A jJAnasAra grantha upara granthakAre pote ja granthanA bhAvArthane sUcavato eka gujarAtI bhASAmAM Tabo banAvyo che tathA pUjya gaMbhIravijayajI ma. kRta saMskRta TIkA paNa che tathA pUjaya A. bhagavaMta zrI bhadraguptasUrIzvarajInuM kareluM gujarAtI vivecana ane paMDita ramaNabhAI sI. zAhanuM kareluM vivecana hAla prasiddha che tathA A jJAnasAra grantha upara "jJAnamaMjarI" nAmanI saMskRta TIkA pUjya zrI devacandrajIe banAvI che. A TIkA kaMIka kaThIna ane duHkhe samajAya tevI che. chatAM vizeSa upayogI che. jJAnasArASTakanI maghamaghatI atizaya sugaMdhane cotarapha phelAvanAra ane vAtAvaraNanA mAholane AtmatattvanI viziSTa preraNA dvArA svabhAva sanmukha karanArI A TIkA che. tethI te jJAnamaMjarIno gujarAtI anuvAda ame lakhyo che ane tene A graMthamAM prakAzita karyo che. "sAra" zabdathI aMkita racanA karavAnI paddhati pUrvakALathI cAlI AvatI hoya ema lAge che. lokasArAdhyayana, samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, yogasAra, tattvasAra, pravacanasAroddhAra, ItyAdi aneka grantho sAra zabdathI joDAyelA che. tene anusarIne pUjaya upAdhyAyajI mahArAjazrInI racanAmAM paNa jJAnasAra, adhyAtmasAra nAmanA grantho jovA maLe che. pUjaya haribhadrasUrijInA granthomAM samuccaya zabda jovA maLe che. zrI yogadaSTi samuccaya, padarzana samuccaya vagere. tathA TIkAgranthomAM "maMjarI" zabda jovA maLe che. jemake syAdvAdamaMjarI, jJAnamaMjarI ItyAdi. ...........jJAnasArASTakanI garimA * * 32 aSTakono banelo A grantha che. te aneka camatkRtiono khajAno che. pratyeka zlokamAM adbhuta mIThAza ane madhura Takora TaMkArAyelI che. sAcA AtmArthI jIvanI dRSTi
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 badalAyA vinA rahe ja nahIM. anAdi kAlIna mohavAsanAnA jherIlA vAtAvaraNamAMthI A jIva avazya yu-Tarna le ja, pariNatinI dhArA badalAya ja, saMsArI bhAvomAM rasane badale kheda utpanna thAya ane nirasatA vadhatI jAya, zuddha Atmatattva taraphano vaLAMka zarU thAya, zuddha tattva prApta karavAnI laganI lAge, saMsAranAM sukho paNa upAdhibhUta ane heya lAge. nirmaLa buddhino vikAsa thAya. AvA prakAranA camatkArika bhAvo sarje evI A grantharacanA che. vAraMvAra niraMtara zloko gAvAnuM, raTana karavAnuM ane kaMThastha karavAnuM ja mana thAya tevI suMdara zailI che. anupama anuSTupa chaMda, mIThA madhurA zabdo, saraLa artho, AtmasparzI bhAvo, pUrNapaNe khIlelI adhyAtmadazAmAMthI pragaTelI zabdaracanA, paraspara kAryakAraNabhAvathI bharelI aSTakazailI, AvI AvI aneka camatkRtiono bhaMDAra A granthamAM che. vizeSa to A granthane je bhaNaze tene ja te granthanI garimA samajAze. jJAnasAramAM camatkArika suvAkyo jJAnasArASTakanA lagabhaga badhA ja zloko manane vairAgyathI mugdha kare, mohadazAnI gherI mUrchAno nAza kare tevA camatkArika suvAkyothI bharelA che. be-cAra namunA ahIM TAMkIe chIe, kevA kevA AtmasparzI bhAvo temAM bharyA che ? (1) dhana-dhAnyAdi paradravyanI vRddhithI thatI je pUrNatA che, te sagA-snehIonA mAgI lAvIne paherelA dAgInA tulya che kAraNa ke nAzavaMta che. ane jJAnAdi guNonI vRddhithI thatI je pUrNatA che te svAbhAvika che ane potAnA kamAyelA kiMmatI ratnonA dAgInA tulya che. kAraNa ke sadA rahenAra che. (1-2) (2) paramAM svabuddhi karanArA ane tenAthI ahaMkArI banelA rAjAo sadAkALa potAnI nyUnatA ja dekhanArA che. (sadAkALa duHkhI ja che, IrSyAnI AgathI baLyA ja kare che.) paraMtu svamAM svabuddhi karanArAne IndrathI paNa potAnAmAM kamInA dekhAtI nathI. (tethI sadA saMtoSI ane sukhI che.) (1-7) (3) je AtmAne jJAnarUpI amRtanA sAgara samAna zuddha AtmatattvamAM magnatA pragaTI che tene viSayAntaramAM joDAvuM paDe te halAhala-jhera jevuM lAge che. (2-2) (4) huM (ao) ane mAruM (mama) A banne moharAjAnA maMtro che te jagatane aMdha banAve che. jyAre tenI pUrve na joDavAmAM Ave che tyAre te (nA M-na mama) moharAjAne jitanAro pratimaMtra thAya che. (virodhI maMtra bane che.) (4-1)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 (5) zuddha Atmadravya e ja huM chuM ane jJAnaguNa e ja mAruM svarupa che. AnAthI anya huM koI nathI ane mAruM kaMI nathI AvI vicAraNA karavI e ja mohanA nAzanuM uttamazastra che. (4-2) (6) jema bhuMDa prANI viSTAmAM ja (kAdavamAM ja) AnaMda mAne che tema ajJAnI AtmA ajJAnadazAmAM ja AnaMda mAne che ane haMsa nAmanuM prANI jema sarovaranA nirmaLa pANImAM majA kare che tema jJAnI AtmA AtmajJAnamAM ja majA mANe che. (pa-1) (7) AtmajJAnadazA e samudra vinA utpanna thayeluM amRta che. auSadho vATyA vinA banAveluM rasAyaNa che ane bAhya bhautika saMpattinI apekSA vinAnuM parama aizvarya che Ama jJAnI puruSo kahe che. (pa-8) (8) he AtmA ! jo tuM saMsArathI bhaya pAmato hoya ane mokSaprAptine Icchato hoya to Indriyono vijaya karavA puruSArtha kara. (7-1) (9) pataMgIyuM, bhramara, matsya, hAthI ane haraNa A pAMca prANIo eka-eka IndriyanI AsaktithI (doSathI) jo mRtyu pAmyA che to je AtmA pAMce Indriyone paravaza che tenI to dazA ja kevI thAya? (7-7) (10) pudgaladravya pudgaladravyanI sAthe joDAya ane AtmA AtmatattvanI sAthe joDAya te ucita che. paraMtu paradravyanI prAptithI tRpti mAnavI te mithyA-bhramamAtra che. jJAnI AtmAne paradravyathI tRpti mAnavI ucita nathI. (10-5) (11) paradravyanI spRhA karavI e ja mahAduHkha che ane paradravyanI spRhArahitatA e ja mahAsukha che. Ama saMkSepamAM mahAtmA puruSoe sukha-duHkhanuM lakSaNa kahyuM che. (11-8) Ama AvA prakAranI cittamAM camatkAra sarjAvatI aneka vAto A granthamAM kaMDArAI che. jANe vAMcyA ja karIe vAMcyA ja karIe, kyAreya tRpti na thAya, pustaka choDavAnuM mana ja na thAya, Ama amRtarasano A mahAsAgara che. cittane sacoTa lAgI Ave, Azcarya utpanna kare, camatkAra sarje, Atmika AnaMda Ape, mohadazA pAtaLI pADe, svabhAvadazAno ughADa karAve evI bhavya ane uttama A kRti che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 .........jJAnasAra uparanI jJAnamaMjarI "jJAnasAra" upara bIjI TIkAo ane vivecano che paraMtu "jJAnamaMjarI" nAmanI TIkA kaMIka kaThIna ane duHkhe samajAya tevI tathA vizALa arthathI bharelI che. dareka aSTaka aSTake sAta nayothI ane cAre nikSepAothI te te viSayanI suvicAraNAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM che. prAsaMgika bIjA bIjA bhAvo paNa ghaNA AlekhyA che. jemake kammapayaDamAM AvatAM saMyamasthAnonI prarUpaNA tathA paDusthAnanI prarUpaNA, cha kArakanI prarUpaNA, yogasthAnakomAM AvatI vargaNA ane spardhakonI prarUpaNA vagere viSayo sUkSmatAthI carcA che. "jJAnamaMjarI" nI judA judA jJAnabhaMDAronI ghaNI bhinna bhinna hastalikhita tathA prakAzita thayelI prato che. paraMtu darekamAM ghaNI azuddhi dekhAya che. eTale sAco artha kADhavo ghaNo muzkela che. paraMtu pUjayapAda AcArya ma. zrI oMkArasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. yazovijayasUrIzvarajI ma.sA. AdinA samudAyanAM pUjaya sAdhvIjI ma. zrI ramya reNunA ziSyA pU. divyaguNAzrIjI mahArAjazrIe ghaNI prato bhegI karIne, paraspara pATho meLavIne, chellA 4-5 varSanA atizaya prayatnapUrvaka ghaNuM saMzodhana karIne hamaNAM ja vikrama saMvata 2064 nA varSamAM je pustaka prakAzita karyuM che teno mukhyatAe AdhAra laIne ame A jJAnamaMjarI TIkA tathA tenuM vivecana taiyAra karyuM che. A avasare A samudAyanAM sarve sAdhubhagavaMta ane sAdhvIjI bhagavaMtono tathA pUjaya zrI divyaguNAzrIjI ma.sAhebano ghaNo ja AbhAra svIkAruM chuM ane te sarveno upakAra mAnuM chuM ke je mAre zuddhikaraNa karavAnI ghaNI mahenata karavI paData, te ghaNI ochI karI nAkhI. teoe zuddhikaraNanuM A kArya karavAmAM ghaNI mahenata karI che. ...............jJAnamaMjarInA kartA, samaya ane sthAna "jJAnasAra" upara racAyelI jJAnamaMjarI e eka adbhuta TIkA grantha che. tenA kartA kharataragacchIya u. zrI dIpacaMdrajInA ziSya, pUjya zrI devacaMdrajI che. jeo dravyAnuyoganA tathA jaina AgamagranthonA sArA abhyAsI hatA. A TIkA vikrama saMvata 1796mA varSamAM kArataka suda pAMcamanA divase jAmanagaramAM racAI che tevo ullekha temanA jIvanacaritramAMthI maLe che. A mahApuruSe paramAtmAnI bhakti rUpe 24 suMdara stavano paNa racyAM che. je devacaMdrajInI covizI e nAme prasiddha che. teonuM saMkSipta jIvanacaritra A pramANe che. jJAnamaMjarInA kartAnuM jIvanacaritra rAjasthAna (mAravADa)nA bIkAnera nagaranI pAse AvelA "caMga" nAmanA gAmamAM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ osavAla vaMzanA suzrAvaka "tulasIdAsa" zAha rahetA hatA, temane "dhanabAI" nAme susaMskArI dharmapatnI hatAM, dhanabAI jyAre sagarbhA hatAM tyAre pUjaya upAdhyAya zrI rAjasAgarajI ma. zrI vicaratA vicaratA te gAmamAM padhAryA. A yugala dharmavRttivALu hatuM tethI gurujInuM vyAkhyAna sAMbhaLavA dararoja niyamita upAzraye jatuM, dharmanI bhAvanAthI vAsita hatuM ane vadhAre vAsita banyuM. mahArAjazrInI pAse evI pratijJA lIdhI ke "jo amane putraratna prApta thaze" to avazya tene ame jinazAsanane samarpita karIzuM. uttamakulamAM janmelA jIvonA kevA saMskAra hoya che? ane kevI suMdara bhAvanA hoya che? dhanabAInA garbhanI vRddhi thatAM zubha svapno AvavA lAgyAM, eka vakhata dhanabAIe svapnanI aMdara potAnA mukhamAM praveza karato caMdra joyo, svapna barAbara dhanabAIe yAda rAkhyuM. thoDAka samayamAM kharataragacchanA AcAryazrI jinacaMdrasUrijI vicaratA vicaratA te gAmamAM padhAryA. A daMpatIe A AcArya mahArAjazrIne te svapnanuM phaLa pUchyuM, AcAryamahArAje svapna zAstranA AdhAre te svapnanuM A pramANe phaLa kahyuM, "tamAre tyAM janma pAmanAra bALaka mahApuruSa thaze, kAM to chatrapati rAjA-mahArAjA thaze athavA dIkSA svIkArIne mahAyogI puruSa thaze." samaya jatAM vikrama saMvata 1746 mAM dhanabAIe caMdra jevA ujjavala putraratnane janma Apyo ane svapnane anusAra kuTuMbIoe te bALakanuM nAma "devacaMdra" rAkhyuM. .....dIkSAkALa ane zAstrAbhyAsa A devacaMdra jyAre ATha varSanA thayA tyAre vihAra karatA karatA zrI rAjasAgarajI vAcaka tyAM padhAryA. A daMpatIe te samaye karelI potAnI pratijJA mujaba bALa devacaMdrane gurujInA caraNomAM samarpita karyo, be varSa gurujIe potAnI pAse rAkhyo, uttama AtmA to hato ja, gurujIe tene vadhAre vadhAre maThArIne taiyAra karyo tathA vairAgyathI vAsita karyo ane samaya pAkatAM vikrama saMvata 17pa6 mAM dasa varSanI vaye devacaMdrane tenI potAnI bhAvanAne anusAre dIkSA ApI, thoDAka samaya pachI AcAryazrI jinacaMdrajIe vaDadIkSA ApI, temanuM "rAjavimala" nAma rAkhyuM, paraMtu teo "devacaMdrajI" AvA prAcIna nAme ja prasiddha thayA. temanA gurunuM nAma zrI dIpacaMdra vAcaka hatuM. A pramANe munipaNAmAM vicAravA lAgyA ane zAstrAbhyAsamAM tathA AtmasAdhanAmAM lIna banyA.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 keTalAka samaya pachI zrI rAjasAgarajI vAcake A bAla muni devacaMdranI yogyatA joIne "sarasvatI maMtra" Apyo, devacaMdrajIe belADA gAmamAM jaIne ramaNIya evA veNAnadInA kAMThe bhUmigRhamAM (bhoMyarAmAM) rahIne A maMtranI sAdhanA karI, potAnA puNyodaye sarasvatI prasanna thayAM ane temanI jIbha upara vasavATa karyo. A sarasvatI devInI prasannatAthI paDAvazyakasUtra, jainetaradarzananA 18 koSa, kaumudI-mahAbhASyAdi vyAkaraNa, piMgalA svarodaya, tattvArthasUtra, AvazyakabRhadravRtti, zrI vizeSAvazyaka mahAbhASya vagere granthono alpasamayamAM suMdara abhyAsa karyo tathA pUjya zrI haribhadrasUrijInA banAvelA, kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajInA banAvelA ane upAdhyAya zrI yazovijayajInA banAvelA granthono savizeSa abhyAsa karyo tathA cha karmagraMtho, kammapaDi, paMcasaMgraha, bRhatsaMgrahaNI ane kSetrasamAsa tathA AcArAMga Adi Agamika granthono paNa suMdara abhyAsa karyo ane sArA vidvAna paMDita thayA tathA sAthe sAthe kavirAja paNa thayA. ..............zrI devacaMdrajInI guruparaMparA kharataragacchamAM 61mI pATe zrI jinacaMdrasUrijI thayA. jeo zAsanaprabhAvaka hatA ane samrATu akabara bAdazAha upara prabhAvavALA hatA. (eTale pUjya hIrasUrIzvarajI mahArAjazrInA kALamAM eTale Azare 15mA saikAmAM zrI jinezvarasUrijI thayA.) teoe "yugapradhAna"nuM birUda prApta karyuM hatuM. temanA ziSya puNyapradhAnajI thayA, temanA ziSya sumatisAgarajI thayA, jeo vidyAvizAradanA bIrudane pAmyA hatA. temanA ziSya sAdhuraMgajI thayA, temanA ziSya rAjasAgarajI thayA ke jeonI pAse mAtapitAe jo "amAre putraratna janmaze to jainazAsanane samarpita karIzuM" evI pratijJA lIdhI hatI. te rAjasAgarajInA ziSya jJAnadharmapAThaka thayA ane te jJAnadharmapAThakanA ziSya zrI dIpacaMdrapAThaka hatA ke jeo devacaMdrajInA guru hatA. arthAt zrI dIpacaMdra upAdhyAyanA ziSya zrI devacandrajI hatA ke jeoe A jJAnamaMjarI nAmanI saMskRta bhASAmAM jJAnasAranI TIkA banAvI. AvA prakAranI guruparaMparA teoe pote ja jJAnamaMjarInA aMte prazastirUpe lakhI che. ......vihAra-granthasarjana ane zAsana prabhAvanA AcAryadeva zrI jinacaMdrasUrijInA AdezathI zrI devacaMdrajIe vikrama saMvata 1766 nA vaizAkha mAsamAM mulatAnamAM (paMjAbamAM) vihAra karyo, ane tyAM "dhyAna dIpikA catuSpadI" nAmano grantha banAvyo, te granthanI prazasti A pramANe che -
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 19 saMvata lezya rasane vAra zeyapadArtha (1766) vicArojI ! anupama paramAtamapada dhAro, mAdhavamAsa udArojI // kharatara AcAraja gacchAdhArI, jinacaMdrasUri jayakArIjI tasu Adeza lahI sukhakArI, zrI sulatAna majhArIjI || dhyAna dIpikA ehavo nAmo, aratha ache abhirAmo jI. ravizazi lagI dhiratA e pAmI, devacaMdra kahe AmojI . zrI devacaMdrajIe vikrama saMvata 1766 nuM cAturmAsa bIkAnera (rAjasthAnamAM) karyuM, ane vikrama saMvata 1767 nA poSa mAsamAM "dravyaprakAza" nAmano grantha sAta bhASAmAM banAvyo. (te kAle vaya 21 varSanI). te granthanI prazasti A pramANe che - anya mata sau arUMda, baMdhata he devacaMdrA ese jaina AgamameM, dravyaprakAza hai || vikrama saMvata mAna yaha bhaya lezyA ke bheda zuddhasaMyama anumodie karI Azravako cheda // (1767) tyArabAda vikrama saMvata 1774 mAM zrI rAjasAgaravAcaka tathA 1775 mAM zrI jJAnadharma pAThaka A banne vaDIla guruo svargastha thayA. tyAra pachI moTA koTamaroTamAM (rAjasthAnamAM) cAturmAsa karyuM. tyAM vikrama saMvata 1776 nA phAgaNa mAsamAM potAnA atyanta sahAyaka mitra evA durgAdAsanA AtmakalyANa arthe "AgamasAroddhAra" nAmanA granthanI racanA karI. A vAta teoe pote ja svahaste te graMthamAM jaNAvI che. te A pramANe Agama sAroddhAra yaha, prAkRta saMskRta rUpa / grantha kIno devacaMdra muni, jJAnAmRta rasakUpa | karyo IhAM sahAya ati, durgAdAsa zubhacitta ! samajAvana nija mittalu, kiIno grantha pavitta che. saMvata sittara chidattare, mana zuddha phAgaNa mAsa | moTe koTamaroTameM, vasatA sukha comAsa che tyArabAda vikrama saMvata 1777 mAM pATaNa (gujarAta) mAM padhAryA. tyAM pUrNimA gacchanA nagarazeTha zrImALI vaMzIya zrAvaka dozI tejazI jetasIe pUrNimA gacchanA AcArya zrI bhAvaprabhasUrijInA upadezathI sahagnakuTa jinabiMba bharAvIne temanI pAse ja pratiSThA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 karAvI hatI. te vakhate tapAgacchIya zrI jJAnavimalasUrijI ma.sA. paNa tyAM upasthita hatA. tyAre zrI devacaMdrajIe sahasrakuTamAM AvatA 1024 jinanAM nAmo gaNAvatAM banne vacce (devacaMdrajI ane jJAnavimalasUrijI vacce) prIti-maitrI vRddhi pAmI hatI. te bannee sAthe maLIne AnaMdaghana covIzImAM chellA be stavano racyAM che. tyArabAda zrImad devacaMdrajIe aneka bhavya pratiSThAo ane tenA mahotsavo karAvyA, tathA kriyodvAra paNa karyo, temAM aparigrahatAne savizeSa pradhAnatA ApI. tyArabAda rAjanagaramAM (amadAvAdamAM) AvI nAgorI zALAmAM utarI bhagavatI sUtranI vAcanA karI ane tatrastha DhuMDhaka mANekalAlane mUrtipUjaka banAvI navuM caitya karAvI temAM pratimAjInI sthApanA karAvI. vikrama saMvata 1779 mAM khaMbhAta cAturmAsa karyuM. pachI zatruMjaya padhAryA, tyAM tIrtha upara navAM caitya karAvyAM tathA keTalAka junAM tIrthono jirNoddhAra karAvyo. tenA dvArA zatruMjayatIrthano mahimA vadhAryo tyAra pachI zrI devacaMdrajI amadAvAda AvyA ane tyAMthI surata padhAryA. vikrama saMvata 1785-1786-1787 mAM pAlItANAmAM pratiSThAnuM kArya karIne punaH rAjanagaramAM (amadAvAdamAM) AvIne cAturmAsa karyuM. tyAM zAntinAthanI poLamAM sahasraphaNAnI pratiSThA karAvI ane samavasaraNanI pratiSThA vakhate paNa teo upasthita hatA. tyArabAda vikrama saMvata 1788 mAM zatruMjaya tIrtha upara zrI kuMthunAthajInI pratiSThA vakhate zrI devacaMdrajI potAnA guru zrI dIpacaMdrapAThakanI sAthe upasthita hatA, te ja varSe temanA guru zrI dIpacaMdra pAThaka svarge sidhAvyA. amadAvAdamAM ratnasiMha bhaMDArI subAnA ISTa priyamitra ANaMdarAyane dharmacarcAmAM jitavAthI ratnasiMha subo devacaMdrajI upara khuza hato te paNa tyAM pAlItANA vaMdana karavA Avyo hato. tathA tyAM phATI nIkaLelA mRgI nAmanA upadravane paNa mahAjanonI vinaMtithI zrI devacaMdrajIe zamAvyo hato, AvA prakAranI prabhAvakatA te mahAtmAmAM pravartatI hatI. dhoLakAvAsI zrAvaka jayacaMda zeThanI preraNAthI eka viSNuyogIne paNa zrI devacaMdrajIe jainadharmano anurAgI banAvyo hato. tyArabAda vikrama saMvata 1795 mAM pAlItANAmAM ane vi.saM. 1796 ane 1797 mAM jAmanagaramAM (jAmanagaranA navAnagara nAmanA parAmAM) sthiratA karI hatI. tyAM DhuMDhakone jitIne baMdha thayela jinapUjAne punaH cAlu karAvI hatI. tyAM vikrama saMvata 1796 nA kArataka suda 1 nA divase jAmanagaramAM (navAnagaramAM) vicArasAra
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 nAmano grantha ane kArataka suda pAMcamA divase jJAnamaMjarI nAmano graMtha pUrNa karyo, tenI sAkSI rUpe vicArasAra granthanI prazasti A pramANe che. jA jinavANI vijayai, tAva ciraM ciTThau imaM vayaNaM / nUtanapurammi raiyaM, devacandeNa nANaTTaM // *rasaniddI saMkhamAM. ( 2766 ) vRttei, siroyamavalasTa vavivase / AyatthaM uddhariyo, samayasamuddAo ruddAo || tyArabAda paradharInA ThAkorane pratibodhIne zrI devacaMdrajI punaH pAlItANA tathA navAnagaramAM padhAryA. pachI 1802-1803 mAM rANAvAvamAM sthiratA karI tyAMnA rANAno bhagaMdaravyAdhi maTADyo. vikrama saMvata 1804 mAM bhAvanagaramAM AvIne DhuMDhakamatanA ThAkarazIne mUrtipUjaka banAvyo tathA tyAMnA rAjA bhAvasiMhajIne (jenA nAmathI bhAvanagara nAma sthapAyuM tene) jaina dharma pratye prItivALo banAvyo. tyArabAda vikrama saMvata 18051806 mAM lIMbaDImAM (gujarAtamAM) sthiratA karI ane lIMbaDInA derAsaranA mUlanAyakanI banne bAjue be derIonI pratiSThA karAvI. tathA dhAMgadhrA ane cUDArANapuramAM paNa jinabiMbonI pratiSThA karAvI. dhAMgadhrAmAM temane sukhAnaMdajIno milApa thayo. vikrama saMvata 1808 mAM gujarAtathI saMgha laIne zatruMjaya gayA. tyAM viziSTha pUjAarcanA karAvI. temAM zrAvaka-zrAvikA varge ghaNuM sAruM dravya kharyuM. vikrama saMvata 18091810 gujarAtamAM suratamAM cAturmAsa karyAM. vikrama saMvata 1810 mAM suratanA zrI kacarAkIkA saMghavIe zatruMjayano saMgha kADhyo, temAM zrI devacaMdrajI padhAryA ane zatruMjaya tIrtha upara jinabiMbonI pratiSThA karAvI temAM kacarAkIkAe te kALanA calaNa pramANe 60,000 sAeTha hajAra dravya kharacyuM. saMghavInA stavanamAM zrImad devacaMdrajI kahe che ke - saMvata aDhArase ne dasa varase, sIta mRgasIra terasIe 1 zrI suratathI bhakti harakhathI, saMgha sahita ullasIe // kacarAkIkA jinavarabhakti, rUpacaMda guNavaMtajI e / jJAnAnaMdita tribhuvanavaMdita, paramezvara guNalInA e / devacaMdrapada pAme adbhuta, parama maMgala layalInA e / tyArabAda vikrama saMvata 1811 mAM lIMbaDImAM pratiSThA karAvI ane vaDhavANamAM DhuMDhaka zrAvakone pratibodhyA, mUrtipUjaka banAvyA.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 .vAcakapadapradAna-ziSyaparaMparA-svargagamana vikrama saMvata 1812 mAM zrImad devacaMdrajI rAjanagara (amadAvAda)mAM padhAryA, tyAre temanA gacchAdhipatie temane vAcakapada arpaNa karyuM. zrImad devacaMdrajI vAcakavara amadAvAdamAM dozIvADAnI poLamAM DahelAnA upAzraye bIrAjatA hatA. tyAre vAyuprakopathI vamanAdi vyAdhi thatAM potAnA ziSyone bolAvI hitazikSA ApI. zrI devacaMdranA mukhya be ziSyo hatA. (1) zrI manarUpajI ane (2) tarkazAstranA abhyAsI zrI vijayacaMdrajI. te bannene be be ziSyo hatA. manarUpajI devacaMdrajI vijayacaMdrajI vaktejI rAyacaMdajI rUpacaMdajI sabhAcaMdrajI vikrama saMvata 1812 nA bhAdaravA vadI amAvAsyAnI rAtre eka prahara pUrNa thatAM dazavaikAlika tathA uttaradhyayana sUtra vagere sUtronuM zravaNa karatAM karatAM tathA zrI arihaMta paramAtmAnuM dhyAna dharatAM dharatAM zrI devacaMdrajIe dehano tyAga karyo. ane sarva zrAvakoe mahotsavapUrvaka temanA mRtadehano haripurAmAM ghaNuM dravya kharacIne agnisaMskAra karyo. sarve mahAjanoe maLI temanA dAhasthaLe stUpa karAvI temanI caraNapAdukA tyAM sthApana karI je Aje paNa jovA maLe che. vikrama saMvata 1743 mAM tapAgacchIya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.zrI DabhoImAM svargavAsa pAmyA. tyArabAda traNa varSe 1746 mAM zrI devacaMdrajIno janma thayo. temanI 1756 mAM dIkSA thaI ane 1812 mAM svargavAsa pAmyA. zrI devacaMdrajI kharatagacchanA hovA chatAM tapAgacchanA zrI AnaMdaghanajI, zrI yazovijayajI Adine pUjya mahApuruSo gaNIne temanA granthono vizALa abhyAsa karatA hatA ane potAnI grantharacanAmAM Thera Thera temanAM avataraNo teozrI TAMkatA hatA. jainetara yogasUtrakAra pataMjaline paNa "mahAtmA puruSa" kahIne ullekhyA che. vaLI tapAgacchIya zrI khImAvijayajInA ziSya jinavijayajI Adine pATaNamAM jaIne zrI vizeSAvazyakabhASya bhaNAvyuM che. te aMgeno pATha A pramANe che -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zrI jJAnavimalasUrijI kanDe, vAMcI bhagavatI khAsa / mahAbhASya amRta lo, devacaMdra gaNi pAsa che" tathA zrI jinavijayajInA ziSya zrI uttamavijayajIne bhAvanagaranA comAsAmAM Agamono abhyAsa karAvyo hato te aMgeno pATha "uttamavijayajI nirvANa rAsa"mAM che. te A pramANe - bhAvanagara Adeze rahyA, bhavi hita kare mArA lAla / teDAvyA devacaMdrajIne, have Adare mArA lAla ! vAMce zrI devacaMdrajI pAse, bhagavatI mArA lAla / pannavaNA anuyogadvAra, vaLI zubhamati mArA lAla ! sarva AgamanI AjJA dIdhI, devacaMdrajI mArA lAla | jANI yogya tathA guNagaNanA vRMda mArA lAla | tapAgaccha, kharataragaccha ane aMcalagaccha vagere gacchonA vidvAna munivaro pratye temano ghaNo premabhAva hovAthI tathA guNAnurAgitA, samabhAvadaSTi ane AtmajJAnitA ItyAdi guNo teomAM atizaya vikAsa pAmelA hovAthI sarva gacchomAM temanI hayAtimAM ja teonI pratiSThA-mahattA-khyAti ane vidvattA ghaNI prasiddhine pAmI hatI. zrI paghavajayajIe banAvelA "uttamavijayajI nirvANarAsa"mAM jaNAvyuM che ke - kharataragacchamAMhe thayA re, nAme zrI devacaMdra re | jainasiddhAnta ziromaNi re, dharyAdika guNavRMdo re || dezanA jAsa svarUpanI re .....22 guNothI alaMkRta vyaktitva vikrama saMvata 1825 nA Aso suda-8 nA ravivAre banAvelA (te divase pUrNatA pAmelA) "devavilAsa rAsa"mAM prAraMbhamAM pUjyazrImAM suMdara advitIya 22 guNo hatA teno ullekha tathA varNana tyAM ApeluM che. te 22 guNonAM nAmo A pramANe che. (1) satyavaktA (5) niSkapaTI (9) sakalazAstrapAragAmI (2) buddhimAna (6) akrodhI (10) dAnezvarI (3) jJAnavaMtatA (7) nirahaMkArI (11) vidyAdAnazALApremI (4) zAstradhyAnI (8) sUtranipuNa (12) pustakasaMgrAhaka
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 (13) vAcakapada prApta (17) rAjendrapradhAnapUjita (21) mastake maNidhAraka (14) vAdijIpaka (18) mArI-upadravanAzaka (22) zAsanaprabhAvaka (15) nUtanacaityakAraka (19) suvikhyAta (16) vacanAtizayavALA (20) kriyoddhAraka ....aMtarmukhI ane svarUpalakSI jIvana vAcakavara zrI devacaMdrajI vidvAna prabhAvaka, lekhaka, adhyApaka ane vaktA hovAnI sAthe sAthe adhyAtmayogI aMtarmukhI ane AtmajJAnI paNa hatA, jema ArisAmAM vyaktinuM pratibiMba paDe che tema lekhamAM lekhakanuM, gAyanamAM gAyakanuM, cAlamAM cAlakanuM ane kRtimAM kRtikAranuM vyaktitva avazya pratibiMbita thAya che. temanI racanAzailI uparathI ja temanAmAM prakaTita ucca koTinI AtmadazAnI pariNati hatI tenI sahajapaNe ja pratIti thaI jAya che. kAraNa ke potAnA sahaja zuddha svarUpanI siddhi vinA nijAnaMdanI mastIno ATalo badho uchALo kema saMbhave ? paugalika padArthonA kAmarasane choDyA vinA ane Atmika zuddha svarUpanA anubhava rasanA AnaMdane mANyA vinA koI paNa AtmAnI vRtti aMtarmukhI banatI nathI, kAraNa ke dehAdhyAsanA saMskAra anAdikAlIna che te dehAdhyAsanA nAzapUrvaka AtmasvabhAvamAM sthira thavAnI pravRtti jIva jyAre kare che tyAre ja saccidAnaMdamaya Atmika sukhanuM AsvAdana thAya che. devacaMdrajI AvI uttama dazAnA svAmI hatA tathA teo bAlabrahmacArI hatA, vairAgI hatA. tethI temanI Atmika zuddha upayoganI ramaNatAmAM nyUnatA ke zUnyatA AvatI na hatI. zrI devacaMdrajI upAdhyAye AgamomAM rahelA sArAmAM sArA ane gaMbhIramAM paNa gaMbhIra tatvone tathA dravyAnuyoga jevA gahana padArthane paNa covIsa tIrthakara bhagavaMtonAM stavano banAvavA rUpe padyagraMthomAM sAdI ane saraLa bhASAmAM guMthI lIdhAM che. viSayo guMthyA che eTaluM ja nahIM, paraMtu tenA upara bAlAvabodha lakhIne vidrogya sAhityane bAlabhogya paNa banAvI dIdhuM che. teo jyAre prabhubhaktimAM layalIna thaIne mastamojI banI jatA hatA, tyAre dehAtIta thaIne bAhyabhAvathI sarvathA parAkkha banI jatA hatA ane svarUparamaNatAmAM khovAI jatA hatA, mATe ja temanA grantho rUpI sarovaramAM bhaktirasanI sAthe sAthe tattvarasanI, adhyAtmarasanI, vairAgyarasanI ane samatArasanI choLo uchaLe che. mojA uchaLe che. uttamarasathI sarve kRtio chalakAya che. jJAnamaMjarInI racanA karIne jJAnasArASTakane atizaya spaSTa kholI ApyuM che. gUDhArthaka
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 granthane spaSTArthaka karI lIdho che. kyAMka kyAMka nAnA nAnA manohara suvAkyothI suMdara upadeza Apyo che to kyAMka kyAMka svopajJa TabAnA arthathI bhinna artha paNa kahyo che. dareka aSTakanA prAraMbhamAM naya-nikSepA samajAvI viSayanuM suMdara vistRtIkaraNa karyuM che. kyAMka kyAMka kammapaDi Adi granthonA gahanaviSayo paNa siMcyA che. kyAMka kyAMka saMsArane samudranI ane aTavInI upamA ApIne tyAMnI samAna bhayaMkaratA paNa samajAvI che. A rIte A jJAnamaMjarI eka rasaprada mahAgrantha banyo che. Avo addabhuta graMtha banAvanArA te mahAtmAne amArI lAkho lAkho vaMdanA. .............artha lakhavAnI preraNA pUjaya AcArya ma.sA. zrI rAmasUrIzvarajI (DahelAvALA)nA samudAyanAM pUjaya sAdhvIjI ma.sA. zrI padmalattAzrIjI tathA priyadarzanAzrIjI ma.nAM ziSyA zrI rAjaprajJAzrIjI ma.sA. vagere sAdhvIjI ma.sA. A jJAnamaMjarInA artha bhaNavA mATe mArI pAse AvyAM, tyAre sauthI prathamavAra A granthano mane sparza thayo. jJAnasAra upara jJAnamaMjarI nAmano eka TIkAgrantha che evo khyAla paNa mane tyAre ja Avyo. artha kholavAno prAraMbha karyo. navA navA bhAvo jANavA maLyA. tenA abhyAsano rasa lAgyo ane pAThazALAmAM klAsa cAlu karyo, 15-20 sAdhvIjI ma.sAhebo sAthe bhaNe, pratidina grantha AgaLa vaMcAto gayo. samaya jatAM A grantha be traNa vAra vaMcAvyo. temAMthI tenA artho lakhavAnI tamannA thaI. abhyAsaka sAdhvIjI mahArAjazrIoe paNa preraNA karI ane vikrama saMvata 2063 mAM artha lakhavAno prAraMbha karyo, hastalikhita prato tathA chApelI prato bhegI karI, paNa ghaNI ja azuddha hatI, pUrvAparanI saMkalana karI azuddhio kaMIka aMze sudhArI, temAMthI paNa artha kholavAnI vizeSa preraNA thaI. 2063 mAM cAluM kareluM kArya vikrama saMvata 2066 nA divALInA divase A kArya pUrNa thayuM. pUjya rAjaprajJAzrIjI ma.sA. tathA abhyAsaka sarve pUjaya sAdhvIjI mahArAjazrIoe jo preraNA ane artha kholavAmAM sahAyakatA na karI hota to kadAca A kArya na thayuM hota. te mATe te tamAma abhyAsaka sAdhvIjI mahArAjazrIno huM ghaNo ghaNo AbhAra mAnuM chuM ane pU. rAjaprajJAzrIjI ma.sA.no savizeSa upakAra mAnuM chuM ke jeonI preraNAe mane AvA eka sArA kAryamAM joDyo. ..prazaktinI vicAraNA TIkAkArazrIe pote A granthanA aMte prazasti lakhI che. temAM saMvegaraMgazALAnA kartA zrI jinezvarasUrijI, temanA ziSya jinacaMdrasUrijI ane temanA ziSya zrI abhayadevasUrijI thayA, ke jeo kharataragacchanA hatA ane navAMgIvRttikAra hatA (zloka-3-4-5), Ama kahyuM che. paraMtu navAMgIvRttikAra abhayadevasUrijI prAcIna caMdragacchamAM thayAnI vAta prasiddha che 1. pUjya abhayadevasUrijI kharataragacchanA hatA. A vAta vicAraNIya che. **********************************prazA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ re da pUjya TIkAkArazrI devacaMdrajI kharataragacchanA hatA ane teo zrI dIpacaMdrajInA ziSya hatA chatAM te kALanA tapAgaccha Adi anya gacchonA munimahAtmAonI sAthe sva-parano upakAra thAya te rIte ekamekapaNe vartavAnA svabhAvavALA hatA. granthakartA ane TIkAkartA A bane mahAtmA puruSo adhyAtmI, tIvravairAgyavAna ane svabhAvAbhimukha pariNativALA hatA. teonA A badhA uddagAro mohanA viSano nAza karavAmAM viziSTa amRtanuM kAma karanAra che. AtmArthI jIvoe A grantha vAraMvAra vAMcavA jevo che. tenuM niraMtara cintana-manananididhyAsana karavA jevuM che. saMsAra sAgara karavAmAM avazya vahANanuM kAma karanAra che. A granthanuM vivecana lakhavAmAM, prakAzana karavAmAM ane saMzodhana karavAmAM je je mahAtmAoe sahayoga Apyo che te sarveno A avasare huM ghaNo ja AbhAra mAnuM chuM. lakhANa karavAmAM pUjaya sAdhvIjI mahArAja sAheboe, prakAzana karavAmAM amerikAmAM vasatA bhAvuka AtmAoe tathA ahIMnA koI koI suzrAvakoe ane saMzodhana karI ApavAmAM parama pUjaya A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna parama pUjaya A. zrI kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAjazrIe ghaNo sAtha sahakAra Apyo che. te sarveno huM AbhArI chuM, AbhAra mAnuM chuM. A granthanI chapAI kALe "A grantha mAro ja che" ema manathI mAnIne dattacitta banIne mupho sudhAravAnI bAbatamAM paMDitavarya zrI ratilAla cImanalAla dozIe ghaNI ja kALajIpUrvaka kArya karyuM che. teono paNa AbhAra mAnuM chuM. A pustakanuM chApakAma karanAra bharata grAphIksanA mAlika zrI bharatabhAI ane mahendrabhAIe paNa mAtra paisA tarapha dRSTi na rAkhatAM granthanI pratibhA ane zobhA vadhe tevuM suMdara umadA kAma karyuM che te badala teono paNa AbhAra mAnuM chuM. aMte anupayogadazAthI, chamasthapaNAthI ane maMdakSayopazamanA kAraNe mArAthI kaMI zAstraviruddha lakhAI gayuM hoya athavA kaMIpaNa kSati rahI gaI hoya to caturvidha saMgha samakSa trividha trividha micchAmi dukkaDa mAguM chuM ane mahAtmA puruSo mArI bhUlo avazya sudhArajo ane mane sUcanA karajo ke jethI navI AvRttimAM te kSatio sudharI jAya. ApazrIno huM jarUra upakAra mAnIza. e-602, pArthadarzana komlekSa, navayuga koleja sAme, rAMdera roDa, surata-395009, gujarAta (India) dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA phona: 0261-2763070 mo: 9898330835
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. 5 @__n jJAnasAra granthanuM sarjana karanAra pU. upA. zrI yazovijayajI ma.sA. bahumukhI pratibhAnA svAmI hatA. kUrcAlI sarasvatInI upamAthI oLakhAtA nyAyavizArada, nyAyAcArya pU. upA. ma.sA.nA hulAmaNA nAmathI ane kAmathI jaina jagatamAM bhAgye ja koI ajANa haze. prayatna chatAM temanI janma-sAlanI prApti thaI zakI nathI. ramavAnI vaye arthAt bAlyavayamAM ja pU. zrI devasUrijI ma.sA.nI puNyanizrAmAM vi.saM. 1688 mAM pravrajyAne prApta karI. pU. zrI nayavijayajI ma.sA.zrInA ziSya banyA. jazavaMtalAlamAMthI zrI yazovijayajI ma. thayA. saMyamI banI jJAnayoganI sAdhanAmAM lIna banyA. agiyAra varSa * jJAnopAsanAmAM pasAra karI prakRSTa prajJAnA baLe kohInUra hIrAnI jema jainazAsananA gaganAJaNamAM vidvattAno nirmala prakAza pAtharI rahyA. vi.saM. 1743 mA varSe agiyAra divasanA anazana pUrvaka mahAsuda-5 nA divase A nazvara dehano tyAga karyo. paNa chappana varSanA saMyamaparyAyamAM jJAna-darzanacAritranI anupama ArAdhanAno evo to ratnadIpaka pragaTAvyo ke je ratnadIpaka Aje traNaso varSa vItyA pachI paNa ApaNane anupama prakAza pAtharI rahyo che. jJAnasAdhanA evI to utkaTa hatI ke jeozrI smRtibaLe zatAvadhAnI tarIke prasiddhi pAmyA, to viziSTa dhAraNA baLe aSTAvadhAnI tarIke pUjyazrI vidita banyA. jJAnanAM UMDAM rahasyone pragaTa karavA rUpe saMskRta-prAkRta-gujarAtI bhASAmAM aneka vidvadbhogya granthonI racanA karI jaina zAsanane samarpita karyA. prakaTa-aprakaTa jenI saMkhyA zatAdhika granthonI che. eka bAju kalpita naya-upanayonuM varNana karatA vidvAna digaMbarAcArya zrI devasenakRta nayacakra granthanA khaMDanarUpe dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM sarjana karyuM to e ja naya, nikSepa ane saptabhaMgInA svarUpane mukhyapaNe samajAvatA nayapradIpa, nayopadeza ane nayarahasya vagere granthone mUrta rUpa ApyuM. to e ja jJAnopAsanAnA bhAga svarUpe pote svayaM paNa aneka granthonI kopIo karI. jema adhyayana mATe alabhya evA pUrvAcAryaracita nayacakra granthanI zramaNa bhagavaMtoe jAte nakala karI. e ja rIte zrI zivazarmasUrijI kRta 'karmaprakRti' granthanI pote TIkA racI. svahastalikhita te TIkA Aje paNa zrI cANasmA-jaina jJAnabhaMDAramAM surakSita jovA maLe che. A ja mahAtmAe adhyAtmabhAvamAM cAritramArganI ArAdhanA dvArA parabhAvaramaNatAthI svabhAvaramaNatAmAM AvavA vaDe jagatanA jIvono upakAra thAya te mATe anekAneka adbhuta adhyAtma granthonuM sarjana karyuM. jemAM adhyAtmopaniSad, adhyAtmasAra, vairAgya kalpalatA, upadeza rahasya vagere aneka graMtho vartamAnakALe paNa adhyAtmarasika jIvone aneka rIte upayogI banI rahyA che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 A jJAnasAra granthanuM nirmANa paNa zrI siddhapuramAM vi.saM. 1711nA dIpAvalinA divase thayuM. A jJAnasAra adhyAtmarasabharyo aNamola grantha che. A granthamAM batrIza aSTako dvArA AtmasvarUpanuM zreSTha sudhApAna karAvyuM che. sAthe sAthe batrIze aSTakonA viSayonuM kArya-kAraNa bhAvanA nirUpaNa dvArA AtmavikAsanI keDIe svabhAvadazA tarapha AgaLa vadhavAno AtmasparzI mArga kaMDAryo che. A ja grantha upara pote mAtRbhASA-gurjaragirAmAM viziSTa jijJAsuo mATe suMdara TabAnuM sarjana karyuM che. Aje to A jJAnasAra grantha upara saMskRta ane gurjara bhASAmAM ghaNuM sAhitya suprApya che. A badhAmAM pU.upA. zrI devacandrajI kRta jJAnamaMjarI TIkA potAnI AgavI viziSTatA dharAve che. A jJAnamaMjarI TIkAnA kartA paNa adhyAtmamArge AgaLa vadhelA che. pU. upA. zrI yazovijayajI ma.sA.nA kALadharma pachI mAtra traNa varSe TIkAkAra pU. devacaMdajI ma.sA.no janma thayela che. mAtra daza varSanI vaye saMyamI banI A mahAtmA paNa jJAna-dhyAnamAM atyaMta lIna thayA. bhaktirasamAM eTalA badhA lIna hatA ke pU.upA. zrI yazovijayajI ma.sA.nI jema pU. devacandrajI ma.sAhebe paNa AtmAne vibhAvadazAmAMthI svabhAvadazAmAM lAvavA khUba ja gaMbhIra bhAvavALI covizInI racanA karela che. jainadarzanamAM nayamArganI prarUpaNA ghaNA ghaNA granthomAM karelI dekhAya che ane A nayamArganA jJAna vinA jainadarzananuM jJAna ghaNuM ja adhuruM gaNAya che. niyonA avabodhane kAraNe ja jainadarzana syAdvAda rUpe ke anekAntavAda rUpe samajI zakAya che. anyathA ItaradarzanonI jema jainadarzana paNa ekAntavAdanuM jJApaka banI jAya. eTale jJAnasAra granthanA zabdArtha-bhAvArthane spaSTarUpe samajavA mATe A batrIze aSTakamAM sAte nayone vyavasthita utAravA mATe pU. devacaMdajI ma.sAhebe jJAnamaMjarI TIkA rUpe A prayatna karyo che ane potAnA prayatnamAM teozrI khAsA saphaLa rahyA che. kAraNa ke dareka padArthamAM naya-nikSepe avataraNa karavuM khUba jaTila che ane sAmAnya buddhivALA AtmAone te samajAvavuM paNa zakya nathI. eka to alpabuddhi hovAnA kAraNe jAte nayo ghaTAvatAM buddhi aTakI jAya che ane vistRta rIte nacAvataraNa samajAvanArA gratho paNa alpa che. thoDA granthomAM be-cAra prasiddha padArthomAM ghaNA sthaLe nayo batAvelA jaNAya che. A viSayamAM pU.paM. zrI rUpavijayajI ma.sA.zrInA ziSya pU.paM. zrI kuMvaravijayajI ma.sAhebe vi.saM. 1882 mAM pAlI rAjasthAnamAM lakhela zrI adhyAtmasAra (navatattva-vivecana)mAM sAro prakAza pAtharela che. eTale atyaMta kaThina evuM batrIze viSayomAM nayaavataraNanuM kArya pU. zrI devacandrajI ma.sAhebe lagabhaga dareka viSayamAM navo utArI kaThIna kAryane kaMIka sugama banAvyuM che. jo ke pU. devacaMdajI ma.sA. kharataragacchanA che. kharataragaccha ane tapAgacchanI keTalIka paraMparAo alaga hovA chatAM je granthomAM zAstrIya padArthonI mAnyatAmAM alagatA na hoya to ApaNe gajasAra muni likhita daMDaka prakaraNanI jema AvakArela che ja.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 AvA vidvad-bhogya granthonuM paThana-pAThana pU. suvihita paMDita muni-mahArAjAomAM ja prAyaH pracalita hatuM, paNa chellA keTalAka samayathI yogya tattva-pipAsu AtmAomAM jJAnanI bhUkha jAgI che. paNa saMskRta bhASAnA bodhanA abhAve naya-nikSepanA svarUpa vALo bodha atyaMta muzkela hato. jethI tattva-pipAsu AtmAone sahAyaka thavA vibudhavarya paMDitajI zrI dhIrUbhAIe A jJAnamaMjarI TIkAno bhAvAnuvAda karavA saphaLa prayatna karyo che. pa.pU.A.deva zrI kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sAhebe khUba TUMkANamAM paNa sArI rIte dareka aSTakone sparza karatI prastAvanA Alekhela che. jyAre upA. zrI yazovijayajI ma.sA. to jainazAsananA gaganAMgaNamAM bhAnunI jema sva-prakAzita che ja, eTale vidvadarya paMDitajIe ahIM pU. devacandrajI ma.nA jIvananuM prasaMgocita varNana karela che. eTale te bAbatamAM mAre khAsa kaMI kahevA jevuM nathI. zrI dhIrubhAInA TuMkA nAme jaina jagatamAM paricita paMDita pravara zrI dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA suIgAma (banAsakAMThA)nA vatanI che. khUba jJAnarasika che. anekavidha saMsArI AdhivyAdhimAM aTavAyelA hovA chatAM samaya phALavI vidvadbhogya jainazAsananA aneka granthonuM bALabhogya gurjara-girAmAM avataraNa karatA rahe che. gaNadharavAda-syAdvAda ratnAkarAvatArikA-dravyaguNa-paryAyano rAsa ane sanmatitarka vagere tenuM zreSTha udAharaNa che. temaNe gujarAtImAM anuvAda ke vizeSArtha lakhela pustakonI sUci A ja graMthamAM Apela che. paThana-pAThanamAM ati rasika paMDitajI potAnI 77 varSanI vaye paNa A anuvAdAdi kArya khUba utsAhathI dhIraja dhAraNa karavA pUrvaka karI sva-nAmane sArthaka karI rahyA che. A granthanI mudraNa-parimArjana-zuddhinuM kArya upayoga pUrvaka zakti-anusAra meM karela che. chatAM keTalAka padArthone namArgamAM utAravAnI mArI zaktinI sImitatAe huM kadAca A bAbatamAM yogya nyAya ApI zakyo nathI. tethI anupayogathI athavA anipuNatAe mArAthI kaMI paNa bhUla rahI gaI hoya-athavA azuddhinuM parimArjana thaI zakyuM na hoya to te badala trividha trividha kSamA yAcuM chuM. prAnta zrI jainasaMghane AvuM utkRSTa najarANuM arpaNa karavA badala khUba khUba dhanyavAda sAthe paM. pravara zrI dhIrubhAInI jJAna-jAgRtinuM khUba khUba anumodana karavA pUrvaka potAnI saghaLI AdhivyAdhi-upAdhine bAjumAM mUkI AvA sAnuvAda Atma-jAgRti preraka prasthAnuM zreSTha najarANuM jainasaMghane arpaNa karavAnI vadhAre zakti ApavA zAsanadevane aMtaranI prArthanA. tA. 21-12-2010, budhavAra ratilAla cImanalAla dozI "abhiSeka", gopIpurA, subhASacoka, ludarAvALA vAlmika kAyastha vADI sAme, surata
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (amArA anya prakAzano) zrI jaina dharmanA maulika siddhAnta - navakArathI sAmAiyavayajuro sudhInAM sUtro upara vivecana. navatattva, cauda guNasthAnako, karmanA 158 bhedo, sAta nayo, saptabhaMgI ane kAlAdi pAMca samavAyI kAraNo upara saraLa gujarAtI vivecana. zrI jena tattva prakAza :- devasI-rAia pratikramaNanAM sUtro upara saraLa gujarAtI vivecana. jena dhArmika praznottara mAlA :- prauDha baheno ane bhAIone upayogI cAraso praznauttarono suMdara saMgraha. jena dhArmika pAribhASika zabdakoSa :- jaina zAstromAM vAraMvAra vaparAtA pAribhASika dhArmika zabdonA artho, dhArmika zabdakoza. yogaviMzikA - upAdhyAyajI kRta TIkAnA anuvAda sAthe. gujarAtI saraLa vivecana. yogazataka :- svopajJaTIkA tathA TIkAnA anuvAda sAthe. gujarAtI saraLa vivecana. yogadRSTi samuccaya :- pU. zrI haribhadrasUrIzvarajI kRta svopajJa TIkA sAthe TIkAnuM atizaya saraLa gujarAtI vivecana. prathamakarmagrantha (karmavipAka) - saraLa gujarAtI vivecana. dvitIya karmagrantha (karmastava) - saraLa gujarAtI vivecana. tRtIya karmagrantha (baMdhasvAmitva) - saraLa gujarAtI vivecana. caturtha karmagrantha (SaDazIti) - saraLa gujarAtI vivecana. paMcamakarmagrantha (zataka) :- pUjayapAda AcArya zrI devendrasUrIzvarajI ma.sA. kRta so gAthAnA zataka nAmanA pAMcamA karmagranthanuM gAthA-gAthArtha-zabdArtha-saMskRta chAyA sAthe gujarAtI saraLa vivecana. chaThTho karmagrantha (saptatikA) - chaTTA karmagranthanuM gAthA-gAthArtha-zabdArtha-saMskRta chAyA sAthe gujarAtI saraLa vivecana. tattvAdhigamasUtra :- sUtronuM saraLa, rocaka saMkSipta vivecana. samyaktvanA saDasaTha bolanI sakjhAya - ghaNI ja rocaka kathAo sAthe tathA samyaktva saptatikAnI gAthAo sAthe saDasaTha guNonuM varNana. ATha dRSTinI sajhAya - pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. sA. kRta ATha dRSTinI sajajhAyanA saraLa gujarAtI artho. savAso gAthAnuM stavana :- pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI ma.sA. kRta, zrI sImaMdharasvAmI paramAtmAne vinaMti karavArUpe nizcayanaya ane vyavahAranaya garbhita savAso gAthAnuM stavana gujarAtI artha vivecana sAthe. 10.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 18. navasmaraNa :- mULa gAthAo, gujarAtImAM gAthAonA saraLa artha, iMglIzamAM mULa gAthAo ane iMglIzamAM te gAthAonA artha. pUjA saMgraha sAthe - paMcakalyANaka, aMtarAyakarma nivAraNa, pistAlIsa AgamanI pUjA Adi pUjAo suMdara bhAvavAhI artha sAthe. 20. snAtra pUjA sAthe :- pU. vIravijayajI kRta snAtra pUjA artha sAthe. zrI samyaktva mUla bAravrata - vivecana saha. zrI vAsupUjA sAthe :- pU. AcArya zrI buddhisAgarajI kRta vAstupUjAnuM suMdara-saraLa tathA jaina vidhi saha gujarAtI bhASAMtara. ratnAkarAvatArikA(bhAga-1) :- pramANanayatattvAloka uparanI pU. ratnAprabhAcArya racita TIkA tathA te TIkAno saraLa gujarAtI artha. (pariccheda 1-2) 24. ratnAkarAvatArikA (bhAga-2) :- pU. vAdidevasUrijI racita pramANanayatattvAlaka uparanI pU. ratnaprabhAcArya racita TIkA tathA te TIkAno saraLa gujarAtImAM artha. (pariccheda 3-4-5) ratnAkarAvatArikA (bhAga-3) :- pariccheda 6-7-8. pU. ratnaprabhAcArya ma.sA. racita TIkA tathA tenuM saraLa gujarAtI vivecana. dravyaguNa-paryAcano rAsa :- pU. 3. zrI yazovijayajI ma. kRta gujarAtI TabA sAthe tathA TabAnI tamAmapaMkitaonA vivecana yukata artha sAthe. aTAra pApasthAnakanI sajjAya - artha vivecana sAthe. sammati prakaraNa - pUjaya A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI kRta sammati prakaraNanuM pAThya pustakarUpe gujarAtI vivecana. gaNadharavAda :- paramArAdhya siddhAntapAkSika pUjyapAda AcArya zrI jinabhadragaNikSamAzramaNajI viracita zrI vizeSAvazyakabhASya AdhArita zrI mAladhArI hemacaMdrAcAryajI viracita TIkAnA anuvAda rUpe "gaNadharavAda". 30. jJAnasAra aSTaka tathA jJAnamaMjarI - dravyAnuyoganA prakharAbhyAsI zrI devacaMdrajI ma. kRta jJAnamaMjarI TIkA tathA TIkAnA vivecana sAthe saraLa gujarAtI jJAnasArASTakanuM vivecana. 31. amRtavelanI sajhAya - artha sabhara suMdara gujarAtI vivecana. bhAvimAM lakhavAnI bhAvanA 32. jenadarzanano saMkSipta paricaya : pUjya zrI devacaMdrajI ma. kRta covIzInA saraLa gujarAtI artho. 29.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 3 4 5 6 7 8 aSTakanuM nAma 2 pUrNASTaka. magmASTaka sthiratASTaka mohatyAgASTaka. jJAnASTaka zamASTaka . IndriyajayASTaka tyAgASTaka.. kriyASTaka. 10 tRptiaSTaka 11 nirlepASTaka . 12 niHspRhASTaka 13 maunASTaka 14 vidyASTaka 15 vivekASTaka 16 mAdhyasthyASTaka 17 nirbhayASTaka 18 anAtmazaMsanASTaka 19 tattvadRSTi aSTaka 20 sarvasamRddhi aSTaka 21 anukramaNikA pAnA naMbara 1 thI 30 .31 thI 77 78 thI 102 .103 thI 136 137 thI 174 175 thI 200 .201 thI 225 .226 thI 263 264 thI 291 2292 thI 317 .318 thI 350 .351 thI 367 2368 thI 402 .403 thI 425 .426 thI 458 .459 thI 508 .509 thI 525 .526 thI 547 .548 thI 572 .573 thI 593 karmavipAkaciMtanASTaka ......594 thI 619 ** 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 * * * // // // // * aSTakanuM nAma bhavodvegASTaka lokasaMjJAtyAgASTaka zAsrASTaka parigrahASTaka .656 thI 676 677 thI 694 .695 thI 714 ..715 thI 742 743 thI 760 761 thI 776 2777 thI 196 tapa aSTaka 2797 thI 817 sarvanayASTaka ....818 thI 849 upasaMhAra . .850 thI 855 jJAnasAranI garimA .......856 thI 871 anubhavASTaka yogASTaka niyAgASTaka pUjASTaka pAnA naMbara .620 thI 641 .642 thI 655 dhyAnASTaka, jJAnasAranI racanAmAM kSetrAdi . ..........872 thI 874 cAritralakSmInI sAthe lagna .875 thI 877 svabhAdazAnI prAptimAM maMgala . .878 thI 882 nirvANanagaranI prApti.....883 thI 884 graMthakAra prazasti 885 thI 886 TIkAkAra prazasti ..........887 thI 891
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham nyAyavizArada-nyAyAcArya zrImad yazovijayajI upAdhyAya viracita jJAnasAra aSTaka (zrImad devacandravijayajI kRta jJAnamaMjarI vRtti yukta) zrI pArzvezaM jinaM natvA, zuddhaM syAdvAdasaMyutam / AtmAnaMdavizuddhyarthaM, jJAnasAraM pratanyate // 1 // paropakArapravaNA munIzAH, pUrvaM babhUvurguNarohaNezAH / teSAM suvAkyAmRtapAnapInaH, karomi TIkAM svahitAM subodhAm // 2 // nAstIha loke hyupakArayogyo, matto'pi saMsAravighAtadhIraH / tathAtmabodhAya tanomi TIkAM, bhASyAdizAstrArthakRtAvalambaH // 3 // syAdvAdathI saMyukta ane atyanta zuddha (nirmaLa) evA zrI pArzvanAtha jinezvaraprabhune namaskAra karIne mArA potAnA AtmAnA AnaMdanI vizuddhi mATe athavA AtmAnA AnaMda mATe ane vizuddhi mATe zrI jJAnasAra nAmanuM zAstra vistArAya che. (saMskRta TIkA dvArA vivecana lakhAya che) II1ii paropakAra karavAmAM pravINa evA ane guNo mATe rohaNAcala parvata samAna evA aneka munIzvara puruSo pUrvakAlamAM thayA che. teonAM banAvelAM zAstronAM) suvAkyo rUpI amRtanA pAnathI puSTa banelo evo huM mArA potAnA AtmAnA hitane karanArI ane sukhe sukhe samajAya tevI saraLa TIkA (vivecana) karuM chuM. merA A saMsAranI aMdara mArAthI anya bIjo koIpaNa puruSa upakAra karavA yogya tathA saMsArano vinAza karavAmAM tatpara mane jaNAto nathI (mArA mATe sauthI prathama huM ja upakArayogya dekhAuM chuM.) tethI mArA potAnA AtmAnA bodha mATe zrI vizeSAvazyakabhASya tathA pUjya upAdhyAyajI ma. zrI kRta bAlAvabodha (gujarAtI Tabo) vagere zAstronA arthonuM lIdheluM che AlaMbana jeNe evo huM A jJAnasArASTakanI sukhe bodha thAya tevI saraLa TIkA (vivecana) banAvuM chuM. III
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra iha ziSTAcAraparipAlanAya maGgalAdi vAcyam, tacca zuddhAtmasvarUpanirUpaNapaTiSThatvAt sarva eva grantho maGgalam, tathApi granthAvyucchittisukhAvabodhAya ziSyamativikAzArthaJca paJcamaGlabIjabhataM zrImanmanirAjAdipaJcapadasmaraNarUpaM maGgalamAviSkRtam // guNistavana-dhvani-aJjalIkaraNayogAhlAdAdikAraNotpannAtmIyaguNe arhadAdibahumAnaikatvarUpabhAvamaGgalAtmakaM karturvidyAsiddhibIjaM "e~" itismaraNarUpamaGgalAtmakaM cAdyaM padaM vakti granthakAraH - ahIM ziSTa puruSonA AcAronuM pAlana karavA mATe maMgalAcaraNa Adi (maMgalaviSaya-saMbaMdha-prayojanAdi) kahevAM joIe ane A saghaLoya grantha zuddha AtmatattvanA svarUpanuM ja nirUpaNa karavAnI pradhAnatAvALo hovAthI jo ke saMpUrNa evo te grantha ja maMgala svarUpa che. to paNa ziSya-praziSyAdi vargamAM pAMcamA ArAnA aMta sudhI A granthano vyavaccheda thayA vinA satata bhaNAto ja rahe tathA sukhe sukhe sarvene bodha thAya teTalA mATe ane ziSyonI buddhinA vikAsa mATe paMcamaMgalanA bIjabhUta evuM ane zrI munirAjAdi pAMca parameSThinAM pAMca padonA smaraNAtmaka evuM navakAramaMtranA jApa rUpa maMgala graMthakArazrI vaDe karAyeluM che. tathA guNavAna mahAtmA puruSonA guNonI stuti karavA rUpe dhvanyAtmaka (uccAraNa svarU5) vacanayoga, be hAtha joDI mastaka namAvavA rUpa aMjalIkaraNAtmaka kAyiyoga ane AlhAdAdi rUpa manayoga ema traNa prakAranA zubha yogAtmaka kAraNonA nimittathI utpanna thayelA potAnA guNomAM arihaMta paramAtmA Adi paMcaparameSThinA guNo pratyenuM bahumAna karavA dvArA "ekatA" (tanmayatA) svarUpa je bhAvamaMgalAtmaka "u" pada che. tathA graMthakartA evA pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrIne viziSTa vidyAonI siddhinA bIjabhUta evuM je "u" AvA prakAranuM pada che. te padanuM smaraNa karavA svarUpa bhAvamaMgalAtmaka "" ItyAdi AdyapadapUrvaka banAvAyela (prathama zloka) graMthakArazrI jaNAve che -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 // atha prathamaM pUrNASTakam // aindrazrIsukhamagnena, lIlAlagnamivAkhilam / saccidAnandapUrNena', pUrNaM jagadavekSyate // 1 // gAthArtha :- devendra saMbaMdhI lakSmInA sukhamAM magna evA puruSa vaDe (eTale ke saMsAranA sukhe sukhI evA puruSa vaDe) jema saghaLuMya jagata sukhamAM ja lagna (arthAt sukhI ja sukhI) dekhAya che. tema sat evA jJAna ane AnaMdathI pUrNa evA yogI puruSa vaDe samasta evuM A jagata (jJAnAdi anaMtaguNo vaDe) pUrNa bhareluM che ema dekhAya che. (A artha svopajJa TabAnA AdhAre karela che.) II1ii. athavA AtmAnA guNorUpI lakSmInA sukhamAM magna evA mahAtmA puruSa vaDe saghaLuMya A jagata mohanI lIlAmAM lAgeluM (arthAt mugdha-brAnta) dekhAya che. nitya evA jJAnaguNanA AnaMdathI pUrNa evA muni vaDe A jagata "pUu" = mohamAM mUDha arthAt brAnta dekhAya che (A artha jJAnamaMjarI TIkAnA AdhAre karela che.) I/1l TIkA :- "zrI" rUti-tena muninI pana sUri yathArthakSayopazamopathImAvatI tathA zrImadarhatA siddhaparamAtmanA kSAyikopayogavatA, nyAyasarasvatIbirudadhareNa shriimdyzovinayopAdhyAyena ("zvitna') "pU" sajana, na-izuddhapasaMyoninavanvpryaaygmnshiiltvaat jagat lIlAlagnamiva-kalpanAkalpitakrIDAmugdhamiva avekSyate-dRzyate iti saMTaGkaH / ityanena zuddhAmUrtAtmAnandAnubhavalagnAH parAnubhavamagnAn mUDhatvenaiva pazyanti, na ca paravastuni kiJcid bhogyatvamasti, vastuvRttyA svIyaguNaparyAyAnubhava eva yukta iti / ataH parasvarUpamagnA mugdhA iti tAtparyam / ahIM granthakArazrI upAdhyAyajI mahArAjazrI tathA TIkAkArazrI devacaMdrajI mahArAjazrI A zlokanA arthamAM bhinna bhinna Azaya dharAve che. graMthakArazrIe potAnA svopajJaTabAmAM (bAlAvabodhamAM) je artha karyo che. te artha A pramANe che. zrI = IndrasaMbaMdhI lakSmInA sukhamAM magna thayela puruSa vaDe eTale utkRSTa sAMsArika sukhavALA sukhI puruSa vaDe, rUva = jema, vinam = samasta jagata, nAnInAnam =sukhamAM magna, vezyate = dekhAya che. sArAMza ke sukhI mANasane AkhuMya jagata sukhI lAge che. tema satA = pragaTa thayelA, jJAnAnandra = jJAna ane AnaMdanA sukhathI pUrNAna pUrNa evA yogI vaDe A samasta jagata 1. pUnA Avo pAThAntara suratanI mohanalAlajInI lAyabrerInI pratamAM che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra pUf = jJAna, darzana ane cAritrathI paripUrNa-bhareluM dekhAya che. jema sukhIne AkhuMya A jagata sukhI ja dekhAya che tema jJAnI-yogIne AkhuM ya A jagata jJAnAdi guNothI pUrNa (potAnA sarakhuM anaMtaguNothI ane anaMta guNonA sukhathI bhareluM ja) dekhAya che. kAraNa ke nizcayanayathI tevuM che. - jyAre TIkAkArazrI A zlokano artha uparokta arthathI kaMIka judo kare che ane A zlokanA cothA caraNamAM pUrNa padane badale pUI pada lakhe che tathA " zrI" zabdamAM rUdrano artha devendra na karatAM "AtmA" artha kare che. strInAtanam = padano artha sukhamAM magnane badale mohadazAnI lIlAmAM lagna (parabhAvadazAmAM magna) Avo artha kare che tethI bhAvArtha Avo jaNAya che ke AtmAnI guNAtmaka bhAvalakSmInA sukhamAM magna ane sat (zAzvata-nitya) jJAnanA AnandathI pUrNa evA yogI mahAtmA vaDe brim = pUof = AkhuM ya A jagata mohanI lIlAmAM lagna arthAtu parabhAvadazAvALI kalpanAmAtrathI kalpita evI mohakIDAmAM mugdha baneluM (brAnta thayeluM) dekhAya che. tethI jJAnAdi AtmikaguNo (nA AvirbhAva)thI apUrNa che AvuM dekhAya che. kAraNa ke vyavahAranayathI tevuM che. A bane arthomAM bhinna bhinna vivaphA jaNAya che. pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrI saMsArI devendra (zakrAdi)nuM nAma ApIne lakhe che ke jema devendra jevA sukhomAM magna puruSa pote sukhI hovAthI saMpUrNa evA A jagatane sukhI ja dekhe che tene kyAMya duHkha dekhAtuM nathI, tevI ja rIte saccidAnaMdathI pUrNa evA yogI mahAtmAone A jagata potapotAnA anaMtaguNothI paripUrNa bhareluM ja dekhAya che. koI jIvamAM koI nyUnatA dekhAtI nathI. kAraNa ke sarve jIvo sattAthI siddha samAna anaMtaguNovALA che ja. paraMtu TIkAkArazrI "' no artha devendra na karatAM mAtmA artha kare che ane tethI Avo artha jaNAve che ke "AtmAnI anaMta guNAtmaka lakSmInA sukhamAM magna ane saccidAnaMdathI pUrNa evA mahAtmA yogI puruSa vaDe rivrad = samasta evuM A jagata tnInAtanamiva = mohanI lIlAmAM lagna = temAM ja jANe sukhonI kalpanA karI hoya tema AtmaguNonI lakSmInA sukhathI saMpUU = apUrNa dekhAya che. A ja kAraNe A zlokanA cothA caraNamAM pUcha pada prasiddha che. chatAM TIkAkArazrIe TIkAmAM "pU" pada lakhela che. TIkAkArazrInA Azaya pramANe TIkAno artha ApaNe vicArIe - zrI = AtmAnA guNomAM ja AnaMda mANavA svarUpa sukhorUpI lakSmImAM magna evA yathArtha kSayopazamabhAvanA upayogavALA muni-upAdhyAya ane AcArya vaDe tathA kSAyikabhAvanA upayogavALA evA zrI arihaMta bhagavAna ane siddhaparamAtmA vaDe (sArAMza ke AtmaguNonA sukhanA AnaMdamAM magna
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 evA pAMca parameSThi vaDe) tathA nyAyazAstromAM sarasvatInA birudane dhAraNa karanArA evA pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrI vaDe pUf (ahIM tni pATha hovo joIe) = samasta evuM A jagata paradravyanA saMyoga dvArA utpanna thatA azuddha evA navA navA mohAtmaka paryAyomAM gamana karavAnA svabhAvavALuM hovAthI jANe moharAjAnI lIlAmAM ja lAgeluM hoya zuM? eTale ke potAnI mohAdhIna kalpanAo mAtra vaDe kalpAyelI bhogasukhanI kriIDAomAM ja mugdha thayeluM hoya zuM? arthAt brAnta thayeluM = mUDha thayeluM dekhAya che. yogI mahAtmAone A jagata moharAjAnI parAdhInatAvALuM mUrkha baneluM dekhAya che. jema DAhyA mANasane dArUDIyo puruSa gAMDo dekhAya che. tema jJAnIne A jagata mUDha dekhAya che ema samajavuM. A kAraNathI ja zuddha ane amUrta evA AtmAnA guNonA AnaMdamAM ja magna banelA mahAtmA puruSo paradravyanA anubhavamAM ja magna banelA eTale ke padgalika padArthonA sukhamAM ja sukhabuddhivALA puruSone "mUDha (mUrkha-gamAra)" tarIke dekhe che. kAraNa ke paradravyamAM bhogavavApaNuM kaMI che ja nahIM, potAnA AtmAnA guNono ane paryAyono anubhava karavo e ja ucita che. jema paranI mAlikIvALuM dhana kAMkarA barAbara che, bhogya nathI ane potAnuM dhana ja bhogya che, sukhakArI che. tevI ja rIte paradravyano AnaMda e bhogya nathI, moha karAvavA dvArA karmabaMdhane ja karAvanAra che. AtmAnA guNono AnaMda ja karmonA baMdhanamAMthI mukAvanAra che, mATe bhogya che. A kAraNathI corI karIne lAvelA pArakAnA dhanathI lahera karanArA jema mUrkha kahevAya che tema paradravyanA svarUpamAM ja magna evA mohAlva jIvo paNa mUrNa che AvuM kahevAno TIkAkArazrIno Azaya che. tena kathambhUtena ? aindrazrIsukhamagnena = indro jIvaH, tasya iyaM aindrI, aindrI yA zrIza = hendrazrI -nAtmakuLanI:, tasyA: sunna , tatra mAnaka ekatvAvasthApannena, punaH sat-zubhaM zAzvataM vA, cit-jJAnaM, tasya ya AnandaH, tatra pUrNenajJAnAnandabhRtena muninA jagat mithyAtvAsaMyamamagnaM mUDhaM vilokyate, pUrNAH apUrNaM jagat bhrAntaM jAnanti, ityataH pUrNAnandAtmasmaraNena svIyaH pUrNAnandaH sAdhya iti // 1 // saMskRta TIkAnI prathama paMktimAM je "tena kuninA para sUrie" vagere pado lakhIne paMcaparameSThI jaNAvela che, te paMcaparameSThI kevA che? A viSaya jaNAvavA temanA vizeSaNa rUpe kahe che ke "jendrazrI/zvana = ahIM rUdra eTale zuddha AtmA samajavo. tenI je guNAtmaka bhAva-lakSmI che tene "zI" kahevAya che. tyArabAda "triI ane zrI A banne zabdono karmadhAraya samAsa thAya che. zuddha AtmAnI guNAtmaka je bhAvalakSmI che te zrI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra kahevAya che. te lakSmInuM je sukha-te lakSmIno je AnaMda, tevA prakAranA AnaMdamAM je magna, te "penazrIsubramana" kahevAya che. sArAMza ke zuddha AtmAnA guNorUpI bhAva-lakSmInA AnaMdamAM magna evA A paMcaparameSThI che. te paMcaparameSThI vaDe saMpUrNa evuM A jagata mohanI lIlAmAM lagna thayeluM (mohamAM DubeluM-mohamAM gAMDuM thayeluM) dekhAya che. vaLI A paMcaparameSThI kevA che ? tenuM bIjuM paNa eka vizeSaNa lakhe che '"sadhvivAnapUrvena'" A padamAM je sat zabda che teno artha zubha athavA zAzvata karavo ane te sat padane jJAnanuM vizeSaNa karavuM. tethI zubha (sarvathA nirmaLa-kSAyikabhAvathI pragaTa thayelA) evA jJAnanA athavA sarvakAle-sadA rahenArA (kyAreya nAza na pAmanArA) evA jJAnanA AnaMdane dhAraNa karanArA muni vaDe (paMcaparameSThI vaDe) A jagata mithyAtva ane asaMyamamAM (tathA kaSAyAdimAM) DubeluM-mUDha baneluM dekhAya che. jema buddhizALI ane vivekI mANaso dArU pIdhelA ane jema tema vartatA mANasane mUDha-gamAra-mUrkha-nazAbAja mAne che tema guNothI pUrNa evA paMcaparameSThI pade rahelA mahAtmA puruSo guNothI apUrNa (je jIvonA AtmaguNo pragaTyA nathI tevA mohAnya jIvovALA) A jagatane bhrAnta-mUDha-mUrkha-mArga bhUleluM mAne che. jema DAhyA mANasane gAMDo mANasa gAMDArUpe dekhAya che, tema jJAnI mahAtmAne A saghaLuMya jagata guNothI apUrNa-bhrAnta dekhAya che. tethI "A AtmA AtmaguNonA AnaMda vaDe sadA pUrNAnaMdamaya che tenuM vAraMvAra smaraNa karavA-karAvavA dvArA potAnA AtmAmAM rahelo zuddhaguNo saMbaMdhI pUrNAnaMda ja sAdhya che."1 zuddha guNo saMbaMdhI AnaMda ja meLavavA lAyaka che. // 1 // 1. A zlokamAM devacaMdrajI mahArAja ndra zabdano artha AtmA kare che ane upAdhyAyajI mahArAja phandra zabdano artha vevendra kare che. tathA cothA caraNamAM devacaMdrajI mahArAja ''apUrNAM" pada TIkAmAM lakhe che ane upAdhyAyajI mahArAja potAnA bAlAvabodhamAM ''pUrNa" pada lakhe che. A banne zabdono taphAvata jotAM upAdhyAyajI mahArAjazrInI dRSTi nizcayanayanI pradhAnatAvALI lAge che. tethI A jagatanA sarve paNa jIvo karmAdhIna hovAthI bhale malIna che to paNa sattAgata rIte tirobhAve rahelA AtmaguNothI siddhasamAna che. guNothI paripUrNa bharelA che arthAt samasta jagata pUrNa che Ama yogIo dekhe che, evo artha kare che. jyAre devacaMdrajI mahArAjazrInI dRSTi vyavahAranayanI pradhAnatAvALI lAge che jethI A jagatanA sarve paNa jIvo mohanIyAdi karmonA udayavALA hovAthI potAnA guNonI pragaTatA karI zakyA nathI. mATe pragaTaguNonI apekSAe A jagata apUrNa che. Ama yogIo dekhe che. AvI rIte vivakSAbhedathI arthabheda che. eka Antarika zuddha svarUpane pradhAna kare che. bIjA karmAdhIna evA bAhyasvarUpane pradhAna kare che. jethI sattAgata svarUpanI apekSAe jagata pUrNa ane AvirbhUta svarUpanI apekSAe jagata apUrNa che ema yogIone dekhAya che. A banne arthomAM vivakSAbheda mAtra kAraNa che.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 natha pUrva vastuno nirUpati - have padArthanI vAstavika pUrNatA jaNAve che - pUrNatA yA paropAdheH, sA yAcitakamaNDanam / yA tu svAbhAvikI saiva, jAtyaratnavibhAnibhA // 2 // gAthArtha - upAdhibhUta evA paradravya thakI je pUrNatA che te mAgIne lAvelAM parAyAM dhAraNa karelAM AbhUSaNa tulya che ane AtmAnA svabhAvabhUta evA guNothI je pUrNatA che te jAtimAna rananI kAntitulya (sAcI) pUrNatA che. rA. TIkA :- "pUta yA paropaH ti"--yA paropAze: putrasaMyogatnudhnsvjnyshHkhyaatyaadiruupaayaaH yA pUrNatA cakrizakrAdInAmiva sA yAcitakamaNDanaM mArgitAbharaNazobhA, tena ibhyatvam yad jagajjIvairanantazo bhuktvocchiSTaM Atmano'zuddhatAhetuH tadyoge svarUpAnubhavamagnAnAM zobhA na, pUrve bAMdhelA puNya karmanA pugalonA udayathI utpanna thayelI zarIra, dhana, svajano, yaza ane khyAti Adi rUpa je pUrNatA che. pachI bhalene te cakravartI ane IndranA jevI rAjaRddhi AdinI pUrNatA hoya to paNa te pUrNatA mAgelA AbhUSaNa tulya che. lagnAdi prasaMge sagAMonA ane snehIonA mAgIne lAvelA ane zarIra upara paherelA dAgInAonI zobhA jevI kRtrima pUrNatA che. jema sagAM-vhAlAoe paheravA mATe ApelA dAgInA ApaNA nathI, sAcavavA paDe che mATe upAdhirUpa che, ciMtAjanaka che. jyAre mAge tyAre ApI devA paDe che. tevI ja rIte pasyodayathI maLelI cakravartI ane IndranI rAjyalakSmI paNa he Atmana ! tArI nathI. puNyodayarUpa karmarAjAnI che. te puNyakarmano jyAre kSaya thAya che tyAre ApI devAnI ja hoya che. puNyodaya pUro thatAM cAlI ja jAya che. bhautika saMpatti e ApaNI nathI. paradravya hovAthI upAdhirUpa che, duHkhadAyI che. viyogakAle duHkha ApanArI che ane avazya viyoga pAmanArI ja che. pArakAnA AbhUSaNa tulya che. tevA prakAranAM para evAM te pudgaladravyo vaDe je zreSThiANuM (sukhIpaNuM) che te AtmAnI azuddhatAnuM kAraNa che. kemake sarve paNa pudgaladravyo jagatanA jIvo vaDe anaMtIvAra bhogavI bhogavIne tyajAyelAM che. eTale eMThAM karAyelAM che. jema koI manuSya koI vaDe eThuM karAyeluM anna ane jalano upayoga kare to te mUrkha kahevAya che. tema ja anaMta bhUtakAla gayo che temAM sarve paNa pudgaladravyo sarva jIvo vaDe anaMtIvAra bhogavI bhogavIne mukAyelAM che. sarva jagatanI eMThatulya che. teno upabhoga karavo ane temAM AnaMda mAnavo te sAcesAca mUrkhatA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra ja che. tethI AtmAnA svarUpano anubhava karavAmAM magna evA jIvone rAjyaRddhi cakravartInI Rddhi ke IndranI Rddhi Adi aparimita pugaladravyano yoga thAya to paNa temAM AtmAnI zobhA lAgatI nathI, AnaMda thato nathI. paradravyarUpa upAdhi ja vadhI che. je viyogakAle avazya duHkhadAyI ja che Ama lAge che." tattvarasikAnAM tu-punaH yA svAbhAvikI svabhAvotthA darzanajJAnacAritrAdyAtmakA sakalAtmasvabhAvAvirbhAvarUpA zobhA, sA eva zobhA jAtyaratnavibhAnibhA jAtyaratnasya vibhA kAntiH tattulyA / paraMtu AtmatattvamAM rasika evA AtmAone ema lAge che ke AtmAnI je svAbhAvika (potAnA svabhAvabhUta) evI samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritra svarUpa AtmAnA saghaLA ya zuddha svabhAvanI pragaTatA rUpa je zobhA che te ja sAcI zobhA che ane te zobhA jAtimAna evA (viziSTa kiMmatI) ratnanI kAntitulya che. pArakA dAgInAnI zobhA duHkhadAyI, ciMtAjanaka ane bhArabhUta che. paraMtu potAnA dAgInAnI zobhA paranA dAgInAnI zobhAnI apekSAe sukhadAyI, ciMtArahita ane AnaMdadAyaka che. tevI ja rIte paudgalika saMpatti duHkhadAyI, ciMtAjanaka ane kuzobhArUpa che. jyAre Atmika guNonI saMpattinI zobhA sukhadAyI, ciMtArahita ane vAstavika zobhArUpa che, je kiMmatI ratnanI kAntitulya che. Ama tattvarasika jIvone dekhAya che. kAraNa ke te saMpatti AtmAnI potAnI che. prApta thayela guNonI te saMpatti kAyama rahevAvALI che. teno kadApi viyoga thato ja nathI. jethI kyAreya duHkha AvatuM nathI. anaMtakAla sadA sukha ApanArI ja bane che. yA hi pudgalAdiparopAdhijanyA sA tu sphaTikopalapuTikAvarNikAtulyA, yA tu svabhAvotpannA sA tu jAtyamANikyakAntitulyA, ataH svIyazuddhasahajapUrNatArucibhAsanaramaNatayA bhavitavyam iti // 2 // pudgala vagere (pudgala ane parivArAdi anya jIvadravya) svarUpa paradravyAtmaka upAdhithI utpanna thayelI A jIvanI je pUrNatA athavA zobhA che. (eTale ke mArI pAse ghaNuM dhana che, vaibhava che, mAna-pAna che, parivAra che, ghaNo snehIvarga che, mitravarga che ItyAdi bAhya padArtho vaDe A jIvane potAnI je pUrNatA athavA zobhA dekhAya che.) te saghaLI zobhA 1. koI koI pratomAM svarUpanumavazvanAM zamA Avo pATha che. tyAM evo artha karavo ke pagalika padArthonA yogamAM je sukhabuddhi thAya che te AtmasvarUpathI bhraSTa thayelA AtmAone zobhA rUpa che. paNa tattvarasika jIvone zobhArUpa nathI. kAraNa ke te sAcI zobhArUpa nathI, mithyAkalpanA che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 (manamAnI pUrNatA), sphaTikanA patthara upara paDelA raMgaberaMgI vastrAdinA pratibiMba tulya che. je avAstavika che, lobhAmaNI che, aMte nAza pAmanArI che. jyAre A AtmAmAM AtmAnA svAbhAvika evA jJAnAdi guNothI utpanna thayelI je zobhA che (athavA pUrNatA che) te kharekhara jAtimAna (bhAre kiMmatavALA) mANikyAdi viziSTa ratnanI kAntitulya che. arthAt te zobhA sAcI zobhA che, vAstavika che, sadA rahenArI che, nirupAdhika che ane svAdhIna hovAthI sadA anaMta sukhane ApanArI che. A kAraNathI A AtmAnI potAnI zuddha ane svAbhAvika evI je guNonI saMpattirUpa zobhA arthAt pUrNatA che temAM ja vadhAre ne vadhAre prIti (ruci) karavI joIe. teno ja anubhava meLavavo joIe. te guNasaMpattimAM ja ramaNatA (layalInatA) meLavavI joIe. arthAt AtmAnA guNonI ja ruci, guNono ja anubhava ane guNomAM ja ramaNatA karavI joIe ke jenuM sukha svAdhIna che, nirupAdhika che, bAhya padArthothI nirapekSa che, aMtavRttirUpa che. rA. avAstavI vikalpaiH syAt pUrNatAbdherivormibhiH / pUrNAnandastu bhagavAn, stimitodadhisannibhaH // 3 // gAthArtha - taraMgo vaDe samudranI pUrNatA jema avAstavika che tema mohanA vikalpo vaDe kalpAyelI pUrNatA paNa avAstavika che. potAnA AtmaguNonI pUrNatAnA AnaMdavALo A bhagavAna AtmA svarUpe sthira samudratulya zAnta (sthira) che. IIll TIkA :- 3vAstavI kRti-vastu pArtha, tasya phayaM vAstavI, vAstavI "avAstavI" parasaMyogodbhavA rAgadveSamohAdijaiH vikalpaiH pUrNatA, abdheH samudrasya UrmibhiH iva syAt / yathA UrmibhiH samudraH agrAhyo'navagAhyazca bhavati tathAtmApi rAgadveSormibhiH agrAhyo'navagAhyazca bhavati / vastu eTale ghaTa, paTa, AtmA Adi padArtha, te padArtha saMbaMdhI je zobhA (pUrNatA) te "vAtavI" = vAstavika ane je AvI vAstavI na hoya te avAstavI (arthAt avAstavika) eTale ke para padArtha dvArA manamAM mAnelI pUrNatA, te vAstavika nathI, pAramArthika nathI eTale ke avAstavika che. gADI (dhana-alaMkAra-vAhana-vastrAdi), vADI (ghara-dukAnakhetara vagere) ane lADI (strI-bALako vagere parivAra) ItyAdi je vastuo rUpa padArtho che te parapadArtho che. te parapadArthono saMyoga thavAthI rAga-dveSa ane mohAdi janya manamAnyA vikalpo dvArA utpanna thayelI je pUrNatA che (mAre dhana che, mAna che, parivAra che, A che,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra te che, badhuM ja che. huM bahu ja sukhI chuM. AvA prakAranA mohajanya vikalpo dvArA paradravyasaMbaMdhI je pUrNatA che) te pUrNatA taraMgo vaDe samudranI pUrNatA tulya che. jyAre jyAre samudramAM 810-15 phuTanA pANInAM mojAM uchaLe che. tyAre tyAre samudra ghaNA-ghaNA pANIthI bharapUra bharelo lAge che. paNa te kSaNika ja hoya che. te pUrNatA kAyama TakatI nathI. vAyunuM tophAna baMdha thatAM A pUrNatA cAlI jAya che. tema puNyodaya thavAnA kAraNe prApta thayelI bAhyapadArthothI je pUrNatA che te paNa rAgAdi karAvanArI, jhaghaDA karAvanArI, kleza karAvanArI, duHkhadAyI ane aMte puNyodaya samApta thatAM ja nAzavaMta che. mATe avAstavika che. mojAM vaDe uchaLato samudra jema agrAhya (na mApI zakAya tevo) hoya che ane anavagAhya (aMdara na utarI zakAya tevo) hoya che tevI ja rIte mohaka padArtho uparano rAga ane temAM vidana karanArA uparano dveSa ItyAdi vikAro, vAsanAo ane klezo rUpI taraMgothI bharapUra bharelo A AtmA paNa zuddhAtmattva prApta karavA mATe agrAhya ane anavagAhya bane che. parapadArtho pratye rAgAdi bhAvavALo mohabdha banela A AtmA sAcuM tattva pAmavA mATe ayogya bane che. tu''-puna:, "pUnaH "--mAtmayAnantasaMghavIsvIrUpa-niSpanaparamAtmavsthaaruupH bhagavAn paramaizvaryarUpaH stimitodadhiH sthirodadhiH, tena sannibhaH sadRza iti / ataH calatvaM vihAya acalatayA bhavitavyam, AtmA AtmasvabhAvasthaH nirvikalpo bhavati, tatsAdhanAya yatitavyamityarthaH // 3 // paraMtu potAnA AtmAnA anaMta guNonI saMpattinA AsvAdana rUpe pragaTa thaI che paramAtmadazA jene evo AtmaguNanA parama aizvaryavALo bhagavAna svarUpa A AtmA mohadazAnA vikalpa vinAno banyo chato, taraMgo vinAnA samudra tulya atyanta zAnta (sthira) bane che. tethI ja asthiratAno tyAga karIne he Atman ! tAre sthira thavuM joIe. sArAMza ke A AtmA jyAre AtmasvabhAvamAM vartanAro bane che tyAre mohanA vikalpa vinAno thavAthI sthira bane che. mATe tevI sthiratA sAdhavA jIve prayatna karavo joIe. A jIvane jyAM sudhI parapadArtho tarapha prItivizeSa hoya che tyAM sudhI mAre A joIe che ane mAre te joIe che. AnA vinA na cAle ane tenA vinA na cAle ema mAnasika vikalpo dvArA citta sadAkAla caMcaLa-asthira rahe che ane tenAthI prApti-aprApti thavA dvArA rAga-dveSa thavAthI kleza-kaDavAza-verajhera Adi doSovALo ja A jIva rahe che. tethI para padArtho taraphanI prIti tyajIne AtmAnA svabhAvabhUta guNasaMpattine ja "sAcuM mAruM
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 dhana A ja che" A ja dhana mArI sAthe sadA rahevAnuM che. ema samajIne nirvikalpadazAvALA banavuM joIe. III jAgarti jJAnadRSTizcet, tRSNAkRSNAhijAGgulI / pUrNAnandasya tatkiM syAdainyavRzcikavedanA ? // 4 // gAthArtha :- jo tRSNArUpI kALA nAganuM damana karavAmAM "gArUDika maMtra samAna" evI jJAnadazA jenI jAge che tevA pUrNAnaMdasvabhAvI jIvane dInatArUpI viMchInI vedanA zuM thAya? arthAt na thAya. //4 TIkA - nA-rti jJAneti, - "jJAnavRSTi:" tattvajJAnarUpA draSTiH vakSa: jAgarti-vikAzarUpA pravartate, tasya "pUrNAnandasya" svarUpAvirbhAvAsvAdAnandayuktasya bhagavataH "dainyaM" dInatA, tadrUpA vRzcikavedanA kiM syAt ? api tu na syAt / dainyaMnyUnaM tasya na bhavati svIyasahajAprayAsAnandasya pUrNataiva bhavati / kathambhUtA jJAnadRSTiH ? tRSNAkRSNAhijAGgalI, tRSNA pudgalabhogapipAsA, sA eva kRSNAhiH-kRSNasarpaH, taddamane jAGgulI-gAruDamaMtravizeSa iti / jo tattvajJAna rUpI AtmadaSTi (aMtarthakSu) A AtmAmAM jAge che. mAruM tattva zuM? ane parapadArtha zuM ? mAre kone prema karAya ? kone prema na karAya ? AvI Antarika pariNati zuddha banIne vikasvarapaNe jene pravarte che. tevA AtmasvarUpanI pragaTatAvALA jJAnAnaMdI bhagavAnasvarUpa A jIvane parapadArthonI yAcanA karavA svarUpa je dInatA che te dInatArUpI viMchInI vedanA zuM hoya? arthAt na ja hoya. kAraNa ke dInatA eTale nyUnatA, parapadArtho tarapha ochAza, mAre A nathI ane te nathI Ama parapadArthonI je apekSA te dInatA AvA prakAranI parapadArthonI apekSA ja A jIvane hotI nathI, tethI tene dInatAnI pIDA saMbhavatI nathI. parapadArthonI prIti rUpa tRSNA jene hoya che tene ja yAcanArUpI dInatA hoya che. jene tattvajJAnAtmaka dRSTi vikase che tene potAnA svAbhAvika alpaprayAsathI sAdhya evA svakIya guNonA AnaMdavALA jIvane) potAnA guNonI ja pUrNatA dekhAya che. tethI parapadArtha tarapha dRSTi thatI ja nathI. tenA kAraNe tenA mATe dInatA dAkhavavA rUpI viMchInI pIDA te jIvane kema hoya ? arthAt te pIDA saMbhavatI nathI. A tattvajJAnAtmaka dRSTi kevI che? "tRSNA" eTale ke paudgalika pAMce IndriyonAM viSayasukho bhogavavAnI tamannA, te rUpI je kALo nAga che tenuM damana karavAmAM A tattvadRSTi
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra gADika maMtrasamAna che. sArAMza ke kALA nAganA jherane utAre evo gArUDika maMtra smRtipaTamAM jene hoya che tene viMchInI vedanA zuM asara kare ? kaMI ja asara na kare. tevI rIte tRSNAne (parapadArthanA bhoganI IcchAne) ja mArI nAkhe evI tattvadRSTi jenA hRdayamAM vikase che. mAruM svarUpa guNo ja che, pudgala sukho e mAruM svarUpa nathI kAraNa ke te parapadArtha che, heya che AvuM jJAna jenA hRdayamAM varte che. tene parapadArthonI jyAM tyAM yAcanA karavA rUpI dInatA zuM hoya? arthAt na ja hoya. hRdayamAM rahelI parapadArthonI apekSA e kALo nAga che ane bIjA pAse parapadArthonI mAgaNI karavI te viMchInA DaMkha che. tethI jo parapadArthonI apekSA ja nathI to pachI parapadArthonI mAgaNI kema hoya? atra bhAvanA - saMsAracakrakroDagatasya jantoH svIyAsaGkhyeyapradezavyAptajJAnAdiguNAsvAdacyutasya paudgalikabhogapipAsAsarpadaSTasya svaparavivekarUpajJAnadRSTijAGgalIsmaraNena paratRSNAnirviSasya zuddhasvarUpaikatvatattvadhyAnamagnasya niSpannakSAyikabhAvAnandasya pUrNasya nAsti dInatA, yato hi aviratasamyagdRSTiH tattvazraddhAyukta AtmAnaM AtmatayA paraJca paratayA nirdhArya (vicArayan) vicaran tRSNAturo na bhavati, tarhi kiM purNAnandamagnAnAmiti // 4 // uparokta kathanano bhAvArtha A pramANe che - saMsAracakranA madhyamAM rahelA ane potAnA asaMkhya AtmapradezomAM pradeza pradeze vyApelA jJAnAdi anaMta guNono je vAstavika-svAbhAvika AnaMda che. te AnaMdanA sukhano anubhava nahIM karanArA tathA bhautika pAMca IndriyonA bhogasukhonI pipAsArUpI sarpathI DaMkhAyelA evA saMsArI jIvane svasvarUpa zuM ? ane parasvarUpa zuM? ItyAdi sva ane paranA vivekavALI tattvajJAnAtmakadaSTi jo ughaDI jAya to te tattvajJAnAtmaka dRSTirUpI gArUDikamaMtranuM jyAre smaraNa thAya che. tyAre AvA prakAranI tattvadRSTirUpa gArUDikamaMtranA smaraNamAtrathI ja paradravyanA bhogasukhonI pipAsA rUpI tRSNA cAlI jAya che. nAza ja pAmI jAya che. tethI te tRSNArUpI kALA nAganA viSa rahita banelA ane A ja kAraNathI AtmAnA ratnatrayImaya zuddha svarUpanI sAthe ekamekatA pAmavA rUpa tattvajJAnanA dhyAnamAM magna banelA ane tethI ja kSAyikasamyakatvAdi guNono AvirbhAva thavAthI prApta thayo che kSAyika bhAvano AnaMda jene evA jIvane potAnA AtmAnA guNothI ja pUrNatA mAnavAnA kAraNe padgalika sukhonI dInatA hotI nathI. kAraNa ke bhale aviratasamyagdaSTi jIva hoya to paNa AvA prakAranI tattvadRSTino vikAsa thavAthI Atmatattva e ja mAruM sAcuM tattva che. AvI zraddhAyukta evo te
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 tattvadRSTivALo jIva potAnA AtmasvarUpane ja mArApaNe ane parapudgalAdi dravyane parapaNe nizcayapUrvaka jANIne bhale saMsAramAM rahelo che tethI avirati hovA chatAM paNa tRSNAne AdhIna thato nathI. jo cothA guNaThANAvALA AtmAne tattvadRSTi khIlatAM-sva-parano viveka pragaTa thatAM tRSNAnuM viSa utarI jAya che. to pachI pAMcamAthI bAramA guNaThANA sudhInA jIvo ke je jIvo AtmAnA guNonA pUrNAnaMdamAM ja magna che tevA jIvone tRSNA hoya ja kema ? ane tRSNA na hovAthI ja dInatAnI pIDA paNa na ja hoya. jo sarpanuM jhera utarI jAya to vichInuM jhera utaravuM te nAnI vAta che. "thvI mAtrA" kahevAya che. A pramANe tattvajJAnAtmakadaSTi khIlavAthI tRSNA ja cAlI jAya che tethI parabhogasukhonI yAcanA rUpa dInatA kyAreya saMbhavatI ja nathI. 4 pUryante yena kRpaNAstadupekSaiva pUrNatA / pUrNAnandasudhAsnigdhA, dRSTireSA manISiNAm // 5 // gAthArtha :- paradravyanA saMyoga vaDe je lobhI jIvo potAne pUrNa mAne che tenI upekSA karavI te ja sAcI pUrNatA che. (paradravyanA saMyogAtmaka pUrNatA tyajavA lAyaka che). kAraNa ke paradravyanA saMyogAtmaka je pUrNatA che. e sAcI pUrNatA nathI. AvA prakAranI AtmAnA guNonA upabhogathI pUrNa AnaMdarUpI amRtathI siMcAyelI dRSTi mahAtmA puruSonI hoya che. pA TIkA :- pUryA rUti-cena para saMyogena dhanadhAnyAvinA "paUT:" mama: AtmadharmasaMpadvikalAH parAsvAdanarasikatvenAtmAnaM dhanyaM manyamAnAH, vastudharme thIratAnyA: "pUrva" pravurA mavatti saT 'pUtA' upAdhinA "pekSA aa" anaGgIkArayogyA eva / athavA tadupekSA eva, na hi eSA pUrNatA, kintu pUrNatAtvena upekSate Aropyate ityarthaH / dhana-dhAnya-parivAra-vastra-alaMkAra-ghara-hATa vagere padgalika padArtho ane anya jIvAdi parapadArthonI prApti thavAthI kRpaNa eTale ke lobhI manuSyo arthAt AtmIya dharmanI saMpatti vinAnA bhogI jIvo parapadArthanA upabhogamAM ja rasika hovAthI parapadArthanI pUrNatAthI potAnI jAtane dhanya dhanya mAne che. vAstavika vastusthiti samajavAmAM jeo dhIratA vinAnA ane buddhihIna che tevA AtmAo paradravyanA saMyoga vaDe potAnI jAtane pUrNa mAnanArA mUDha jIvo ghaNA ghaNA hoya che. paraMtu kharekhara te pUrNatA parapadArthanA saMyogAtmaka hovAthI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra upAdhijanya che. AtmAnI potAnI A pUrNatA nathI. vinAzI padArthono yoga hovAthI A pUrNatA game tyAre vinAza pAmanArI che, duHkha ApanArI che. tene meLavavAmAM, sAcavavAmAM ane viyogakAlamAM duHkha ja ApanArI che tethI upekSAyogya ja che. anaMgIkAra karavA yogya ja che. svIkAra karavA yogya nathI. temAM rAcavA-mAcavA jevuM kaMI ja nathI. teno AnaMda mANavA jevo nathI. athavA AvA prakAranI upAdhirUpa pUrNatA upekSA karavA yogya ja che. eTale ke na svIkAravA yogya ja che. kAraNa ke kharekhara to A pUrNatA ja nathI, paraMtu pUrNatApaNAno temAM mAtra Aropa ja karAya che. jema pattharanI gAya te vAstavika gAya nathI, tethI dUdha ApatI nathI. mAtra AkAra ja gAyano hovAthI gAya tarIke Aropita karAya che. tema dhanAdi paradravyajanya pUrNatA e AtmAnuM sahajasvarUpa na hovAthI ane aMte te pUrNatA nAzavaMta hovAthI upacarita pUrNatA che, svAbhAvika ane sahaja evI te pUrNatA nathI, sukhadAyI nathI, du:khadAyI ja che. tathAhi - ghaTa: jalenApUrNaH bahiH snigdhajamalena pUrNa: kenaciducyate malapUrNo'yaM ghaTa:, NA mananA (yA) pUrNatA, sA viM pUrNammatvAvasthAM namate ? naiveti / evamAtmAnantajJAnAnandAdisvarUpApUrNasya karmopAdhijA pUrNatA, sA kiM tattvabhogapUrNaiH pUrNatvenAGgIkriyate ? naiveti, evaM jJAtvA upekSA eva jemake - pANIthI na bharelo eka ghaTa che. tenI aMdara pANI na bhareluM hovAthI aMdarathI khAlI che. paNa bahArathI cIkaNA-cIkaNA kAdava vaDe cAre bAju lapeTAyelo che. ghaTanI bahAranA bhAgamAM sarvatra kAdava-mela lAgelo che. AvA ghaTane joIne koIka puruSa vaDe kahevAyuM ke "kAdava-kIcaDAdi malathI bharelo A ghaTa che" AvA prakAranI A gaMdA-melA padArthasaMbaMdhI ghaTamAM je pUrNatA che te zuM "pUrNakuMbhatva"nI avasthAne pAme kharI ? arthAt na ja pAme. navA gharanA ke navI dukAnanA vAstAmAM tathA zAntisnAtrAdi mahotsavamAM zukanasvarUpemAMgalikasvarUpe je pUrNakuMbha mukavAmAM Ave che. tyAM zuM jalathI apUrNa ane kAdavathI pUrNa ghaTa mukAya ? arthAt na mukAya, paraMtu jema jalathI bharelo ghaTa "pUrNaghaTa" tarIke mukAya che, zobhA pAme che. mukanArA jIvo paNa jalapUrNa kuMbha mukIne ame maMgalakArya karyuM evo AnaMdaAnaMda mAne che. tenI sAme maMtroccArAdi karI navasmaraNAdi gaNI kuMbhasthApanA karI evo harSa dhAraNa kare che. tema jalathI khAlI ane bahAra kAdava-malathI bharelo ghaTa pUrNakuMbhapaNAnI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 15 avasthA zuM pAmaze? tevo ghaTa zuM koI mAMgalika tarIke ghara vagerenA vAstAmAM mukaze? tenI sAme maMtroccArAdi karIne koI kuMbhasthApanA karaze ? na ja kare. eTale ke ghaTamAM jalathI pUrNatA e ja sAcI pUrNatA che. malathI pUrNatA e sAcI pUrNatA nathI. e ja pramANe AtmAnA anaMta jJAnAdi guNonA AnaMda Adi AtmasvarUpathI je jIva apUrNa che khAlI che. evA jIvane puNyakarmanA udayarUpa upAdhijanya sAMsArika bhogothI je pUrNatA che. te pUrNatA bahArano mela mAtra hovAthI, nAzavaMta hovAthI, paradravya hovAthI, AtmasvarUpane bhraSTa karanAra hovAthI, mohadazA vadhAranAra hovAthI, rAgAdi karAvavA dvArA saMsAranI vRddhino hetu hovAthI tattvajJAnanI rasikatAthI pUrNa svarUpavALA mahAtmA puruSo vaDe "pUrNatA" tarIke zuM svIkArAya? arthAt na ja svIkArAya. mahAtmA puruSo cakravartInI Rddhi jevI Rddhine paNa lAta mArIne sanyAsa svIkAre che bAhya pUrNatAne pUrNatA kahetA nathI. jema kAdava-kIcaDAdi melathI bharelo ghaTa "pUrNaghaTa"nI zobhAne pAmato nathI. mAMgalikAvasare tenAthI vyavahAra thato nathI. tevI ja rIte puNyakarmanA udaya rUpa upAdhibhUta padgalika vibhUti vaDe pUrNa evo A AtmA pUrNatAnI zobhAne pAmato nathI. padgalika A vibhUti to mela che mela, kAdava-kIcaDa ja che. tethI AvuM samajIne tenI upekSA karavI e ja yogya che. temAM AnaMda mAnavo e ghora ajJAna che. tenAthI dUra rahevuM temAM ja AtmAnI zobhA che. dUra rahevAmAM ja AtmAnuM kalyANa che. ata eva anAdisvarUpabhraSTAnAM paropAdhijA pUrNatA tanmayatvenAbhedapariNatyA pravartamAnatvAt, nirvikalpAnAM tu samyagdarzanajJAnacAritrabhedaratnatrayIrUpA pUrNatA svAbhAvikI api abhinavAbhyAsataH savikalpA kSIyamANatvAt, abhedaratnatrayIpariNatAnAM svAbhAvikI pUrNatA nirvikalpA bhavati, tatsAdhyatvena tattvasAdhanarasikatayA bhavitavyamityupadezaH / A kAraNathI ja eTale ke mithyAtvamohanA udayajanya ghora ajJAnadazA hovAthI anAdikAlathI Atma-svarUpathI bhraSTa thayelA jIvo paradravyasaMbaMdhI vibhUtine ja sukhanuM sAdhana mAnIne tenI ja sAthe tanmaya thaIne abheda buddhipaNe pariNAma pAmIne pravartatA hovAthI "A ja mAruM sukha che, A vibhUti ja mane sukha ApanAra che" AvI tenI sAthe tanmayabuddhi rAkhIne pravarte che. tenI ja vRddhine Icche che. tethI tevA prakAranA AtmasvarUpabhraSTa jIvone ja "paropAdhanajI pUItA" e pUrNatA lAge che. tevA prakAranA sAMsArika sukho maLavAthI ja potAnI jAtane huM pUrNa chuM, huM sukhI chuM, mAre je prApta karavAnuM hatuM te meM prApta karyuM,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra Ama mAnIne kAdava-kIcaDa rUpa paradravyajanya pUrNatAne ja pUrNatA mAnI le che ane harSita thaI mohadazAmAM samaya pasAra kare che. anaMta janma-maraNanI paraMparA vadhAre che. paraMtu AvA prakAranA-mithyAtvamohanA vikalpo vinAnA jIvo be prakAranA hoya che. cothAthI bAramA guNaThANA sudhInA jIvo ane teramA-caudamA guNaThANAvALA tathA siddhaparamAtmAnA jIvo. cothAthI bAramA guNaThANA sudhInA je jIvo che te bhedaratnatrayI vALA che. sAdhakAvasthAvALA che. savikalpadazA vALA che ane teramA-caudamA guNaThANAvALA jIvo tathA siddhaparamAtmAnA jIvo abhedaratnatrayIvALA che, siddhAvasthAvALA che ane nirvikalpadazAvALA che. A sarve jIvo mithyAtvamohanA udaya vinAnA che tethI paradravyane paradravya samajI tenI pUrNatAne upAdhijanya-pUrNatA mAnI tyaje che. tenAthI dUra rahe che. svaguNonI pUrNatAne ja sAcI pUrNatA mAne che. tene ja prApta karavA prathama kakSAnA jIvo (cothAthI bAramA guNasthAnaka vALA jIvo) prayatna kare che. te jIvone te ja sAdhya hoya che. te svaguNanI pUrNatAne prApta karavA ja manamAM vikalpo kare che. tethI savikalpAvasthAvALA hoya che ane bIjI kakSAnA jIvo (teramA-caudamA vALA ane siddhanA jIvo) svaguNonI pUrNatAne pAmI cUkyA hoya che. mATe prApta karavAnA vikalpo hotA nathI. tethI nirvikalpAvasthAvALA kahevAya che. prApta thayelA guNomAM abhedabhAve ramaNatA karanArA hoya che. tethI te jIvone abheda ratnatrayIvALA kahevAya che. paMktiono artha A pramANe che - svarUpabhraSTa AtmAone paropAdhijanya pUrNatA hoya che. paraMtu mithyAtvamohanA vikalpo vinAnA jIvomAM cArathI bAra guNaThANAvALA AtmadazAnA sAdhaka evA AtmAone kSAyopazamika bhAvanA samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritrAtmaka A traNa guNo ke je darzanamohanIya, jJAnAvaraNIya ane cAritramohanIya ema bhinna bhinna karmonA kSayopazamathI pragaTa thAya che. te bheda ratnatrayI svarUpa je pUrNatA che. te AtmAnI guNAtmaka svAbhAvika pUrNatA che. temAM paradravyano lezamAtra aMza nathI mATe paropAdhijanya pUrNatA nathI, svAbhAvika AtmadhananI pUrNatA che. to paNa kSAyopamika bhAvanI A pUrNatA hovAthI tene pragaTa karavA navo navo abhyAsa karavAno hovAthI "AvuM dharmakArya karuM to guNa pragaTa thaze ke bIjuM dharmakArya karuM to guNa pragaTa thaze" AvA mAnasika sAdhakadazAnA vikalpovALI dazA hovAthI savikalpaka pUrNatA che ane te paNa yogasaMnyAsa dazAvALo sAmarthyayoga pragaTe tyAre kSAyikabhAva AvavAthI kSAyopamika bhAvanI A pUrNatA kSaya thatI hovAthI nirvikalpa abhedaratnatrayIrUpa pUrNatA ApIne virAma pAmanArI A pUrNatA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 che ane te cArathI bAra guNaThANAvALA AtmatattvanI sAdhanAnA vikalpavALA jIvone savikalpaka pUrNatA hoya che. dhIre dhIre kSayopazamabhAvanA guNo kSaya thatAM ane kSAyikabhAvanA guNo pragaTa thatAM teramA-caudamA guNaThANe tathA siddha paramAtmAone guNonI siddhadazA pragaTa thavAthI sAdhakadazA na hovAthI temano AtmA ja ratnatrayIsvarUpa banavAthI abhedabhAve ratnatrayI svarUpe pariNAma pAmelA nirvikalpaka evA AtmAone potAnA svabhAvabhUta nirvikalpaka avasthAvALI potAnA guNonI ja pUrNatA pragaTa thAya che. 1. mithyAtvI jIvone mohAndha hovAthI paropAdhijanya pUrNatA dekhAya che. 2. samyagdaSTi chadmastha jIvone bhedaratnatrayI rUpa savikalpaka pUrNatA hoya che. 3. kevalI paramAtmAnA jIvone abhedaratnatrayI rUpa nirvikalpaka pUrNatA hoya che. upara pramANe vastusthiti hovAthI nirvikalpaka abhedaratnatrayI rUpa pUrNatA e sAdhya che. tene sAdhavA mATe te nirvikalpaka pUrNatAnA sAdhanarUpe rahelI bhedaratnatrayI rUpa savikalpaka pUrNatAnA rasika banavuM joIe. kSAyopazamika bhAvanA guNomAM rasika banIe to kAlAntare kSAyikabhAvanI abhedaratnatrayIrUpa svAbhAvika AtmaguNonI paripUrNa pUrNatA pragaTa thAya che. je anaMta sukhAtmaka che, kyAreya paNa nAza pAmanArI nathI, parAdhIna nathI. Ama gurujIno upadeza che. manISiNAM paNDitAnAM zuddhazraddhAnabhAsanapUrvakatattvaramaNAnugavIryapravRttimatAM ''pUrgAnanvasudhA'" tathA nidhA vRddhirmati / pUrvAM:-anyUnaH, ya Anandra: pUrvAnandaH, pUrNAnanda eva sudhA pUrNAnandasudhA, tayA snigdhA dRSTiH pUrNAnandasudhAsnigdhA eSA bhavatIti sambandhaH / svarUpasvAbhAvikapUrNAtmIyAtyantikaikAntikanirdvandvAnandasudhAsnigdhA dRSTiH tattvajJAnavatAM bhavati / tattvajJAninaH svarUpAnandapUrNatAmeva pUrNatvena manyante iti / na tatra paudgalikapUrNatA - saGkalpaH upAdhitvena nirdhArAt // 5 // " zuddha evI kSAyikabhAvanI (karmonA sarvathA kSayathI thayelI) zraddhA ane zuddha jJAnapUrvaka AtmatattvanI ramaNatAmAM ja vIryanI pravRtti karanArA manISI (paMDita-jJAnI) puruSonI dRSTi, AtmAnA anaMtaguNonI ramaNatA svarUpa svAbhAvika pUrNatAnA AnaMda rUpI je amRta, tenA vaDe siMcAyelI hoya che. eTale ke pUrNAnandarUpI amRtathI siMcAyelI snehALa banelI dRSTi tattvajJAnIonI hoya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra pUrNa eTale jarA paNa nyUna nahIM evo je Ananda arthAt paramAnanda-pUrNAnanda, te paramAnanda e ja amRta, eTale ke pUrNAnanda sudhA, tevA amRta vaDe siMcAyelI je dRSTi te pUrNAnandasudhAsnigdhA. evA prakAranI nirdoSa, atyanta zuddha, svaguNaramaNatAnA AnaMdavALI A dRSTi mahAtmA puruSonI hoya che. jema bhogI jIvonI dRSTi, puNyodayathI prApta thayelAM paulika sukho ke je paropAdhijanya che, bandhanarUpa che, parAdhIna che, navAM navAM karma baMdhAvanAra che temAM ja layalIna hoya che. 18 tevI ja rIte tattvajJAnavALA manISI puruSonI dRSTi AtmAnA zuddha svarUpAtmaka guNo saMbaMdhI je svAbhAvika pUrNatA che temAM ja vAstavika Atyantika-aikAntika nirhandu Ananda mANavA rUpa je amRta tevA amRtathI siMcAyelI hoya che, je AnaMda parAdhIna nathI paNa potAnA guNono ja AnaMda che mATe vAstavika che te AtmIya che, paripUrNa AnaMda che. "jarA paNa nyUna nathI te Atyantika", "kyAre ya javAno nathI sadAkAla A AnaMda rahevAno ja che te aikAntika" ane "je AnaMdamAM zoka-arita, udvegAdi kaluSita bhAvo nathI te nirdendu AnaMda kahevAya che.'' AvA prakAranA A adbhuta AnaMdarUpI amRtathI siMcAyelI dRSTi mahAtmA puruSonI hoya che. bhogI jIvo bhoga-sukhanI sAmagrInI prAptine ja pUrNatA mAne che paNa te bhrAmaka che. jyAre tattvajJAnI AtmAo svarUpanA AnaMdanI pUrNatAne ja pUrNatA tarIke svIkAre che. AvI dRSTi jyAre thAya che tyAre tyAM paudgalika-pUrNatAno aMzamAtrathI vicAra paNa Avato nathI. kAraNa ke paudgalika-pUrNatA e upAdhibhUta che, parAdhIna che, duHkhadAyI che, nAzavaMta che. moha karAvavA dvArA saMsAravardhaka che. Avo pAko nirNaya mahAtmA-puruSonA hRdayamAM thayelo che. mATe te mahAtmAo tyAM dRSTipAta paNa karatA nathI. teonI dRSTi tyAM jatI ja nathI. paudgalika sukhane moTuM baMdhana mAne che. pA apUrNa: pUrNatAmeti, pUryamANastu hIyate / pUrNAnandasvabhAvo'yaM jagadadbhutadAyakaH // 6 // gAthArtha :- paudgalika bhAvo vaDe je apUrNa hoya che te ja AtmAnA guNonI pUrNatAne pAme che ane paulika bhAvo vaDe pUrNa thato AtmA Atmika guNo vaDe hAni pAme che. pUrNAnaMdano A svabhAva jagatane Azcarya pamADanAro che. / / 6 / / TIkA :- pUrNa: rUti - ya: cAriLatyA sajanapuAnaparityAdhi: putpAta:
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 19 ''apUrNAM: '' sAdhAtmaguLa: ''pUrNatAM'' '"ti-'' prApnoti / tu=puna: pUrvamALa: pusANai:, hIyate pUrNAnandena, pudgalaiH pUryamANasya AtmAnando hIyate eva / ayaM jJAnagocarIbhUtaH pUrNAnandasvabhAvaH jagadadbhutadAyakaH asti iti / pUrNAnandasvabhAvasyeyamadbhutatAparasaGgatyAge vRddhiH, parabhAvapUraNe hAni: / je AtmA aMtaraMga vairAgya ane tyAganI pariNatipUrvaka pudgalAtmaka paradravyonA baMdhanono sarvathA parityAga karavAnI atizaya rucivALo che. te AtmA jema jema pudgalo vaDe apUrNa bane che (pudgalonA baMdhana ane paudgalika sukhonI vAsanA choDIne tyAgI bane che) tema tema baMdhano ane baMdhanonI sArasaMbhALanI ciMtAthI mukta thatAM sAdhaka dazA vRddhi pAmatAM AtmAnA guNo vaDe pUrNatAne pAme che. bAhya bhAvonI ciMtAthI ane mohathI mukta banelo A sAdhaka AtmA Antarika guNonI sArI rIte sAdhanA karI zake che. mATe ja bAhya bhAvothI hIna AtmA Antarika guNonI vRddhivALo bane che. paraMtu bAhya evA pudgalanA padArtho vaDe ane tevA tevA prakAranA paudgalika sukho vaDe pUrNa banato jato evo te AtmA (paradravyonA baMdhanomAM jhakaDAvAnA kAraNe) AtmaguNonI sAdhanA ane tenA saMbaMdhI parama AnaMda pAmavAnI bAbatamAM hAni pAme che. sArAMza ke pudgalonA baMdhano vaDe pUrAtA (jhakaDAtA, baMdhanomAM phasAtA) evA te AtmAno Atmika guNono paramAnanda hAni pAme che. A pUrNAnandasvabhAva jJAnAdi Atmika guNonI ramaNatA rUpa anubhavanA viSayavALo che ane te jagatane Azcarya utpanna karanAro che. kAraNa ke jagatamAM gADI, vADI ane lADInAM paulika sukho jema jema vadhe che tema tema saMsAramAM vikAsa karyo, AgaLa vadhyo, vRddhi pAmyo, ghaNI siddhi meLavI Ama kahevAya che ane hAla je vAta cAle che te tenAthI sarvathA ulaTI che. A pUrNAnandasvabhAvanI AvA prakAranI adbhutatA che ke paradravyanA saMgano jema jema tyAga thAya tema tema pUrNAnaMda vRddhi pAme che ane paradravyonA saMgAtmaka parabhAvadazA jema jema vRddhi pAme che tema tema pUrNAnandasvabhAva hAni pAme che. parano saMga ghaTe to pUrNAnanda vRddhi pAme ane parano saMga vadhe to pUrNAnanda hAni pAme. Avo pUrNAnandano svabhAva che. je saMsAra-rasika jIvone na samajAya tevo che. atra bhAvanA-AtmanaH sakalasvarUpAvirbhAvAnubhAvotpannAnandaH, jagati-loke anAdipravRttipravRtte pudgalAnandabhoktari vismayarUpaH / zuddhatattvapUrNAnAM tu svarUpatvAd na vismayaH / ata eva pUrNAnandasAdhanabhUte vizuddhasamyagratnatrayasAdhane yatno vidheya kRti // 6 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra bhAvArtha A pramANe che - AtmAne potAnA saMpUrNa zuddha svarUpano AvirbhAva thavAthI tenA anubhava dvArA utpanna thayelo je parama AnaMda che te AnaMda A saMsAramAM anAdikALathI mohAtmaka pravRttimAM pravartelA ane pudgalasukhamAM ja AnaMdane bhogavanArA evA saMsArI jIvamAM Azcarya karanAro che. kAraNa ke AvA prakAranA saMsArI jIve mohAtmaka pudgalasukhane ja sukha mAnyuM che. AtmAnA guNonI ramaNatAnuM sukha joyuM nathI, mANyuM nathI. tethI te jIvane A vAta sAMbhaLIne Azcarya thAya che. paraMtu zuddha AtmatattvanA svarUpathI pUrNa banelA mahAtmAone to A ja vAstavika potAnuM svarUpa hovAthI alpa paNa Azcarya thatuM nathI. ulaTuM AtmAmAM potAnA anaMta guNone anubhavavA svarUpa svAdhIna ane nirupAdhika sukha hovA chatAM saMsArI jIvo parAdhIna, duHkhadAyI, sopAdhika ane anaMta janma-maraNanI paraMparA vadhAranArA evA paudgalika sukhamAM je magna che te joIne teone Azcarya thAya che. ane bhUlA paDelA saMsArI jIvo upara bhAvakaruNA upaje che. 20 A kAraNathI ja AtmAnA guNonA AvirbhAvarUpa pUrNAnaMdanuM mukta avasthAmAM je che tenA sAdhanabhUta evA nirmaLa samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra svarUpa anaMta sukhadAyI evI ratnatrayInI sAdhanAmAM ja sAdhaka jIve prayatna karavo ucita che. A sAdhanAmAM ja mAnavajIvananI sAcI sArthakatA che. // 6 // sukha parasvatvakRtonmAthA, bhUnAthA nyUnatekSiNaH / svasvatvasukhapUrNasya, nyUnatA na harerapi // 7 // gAthArtha :- paradravyamAM potAnApaNuM mAnavAthI unmAdavALA banelA rAjAo paNa sadA potAnAmAM nyUnatA ja jonArA hoya che ane potAnA AtmaguNomAM ja potAnApaNuM mAnavAthI anaMta sukhathI pUrNa bharelA evA munine potAnAmAM IndrathI paNa nyUnatA jaNAtI nathI. (arthAt Indra karatAM paNa adhika sukha dekhAya che.) IIGA TIkA :- paratveti-pare-paravastuni sAsimAvanavimAvaLito svasya bhAva: svatvam, parasmin svatvaM parasvatvam, tena kRta unmAtha unmAdaH - vyAkulatvaM yeSAM te parasvatvakRtonmAthAH, evambhUtA bhUnAthAH - pRthvIzA api nyUnatekSiNa:-nyUnatAdarzanazIlAH, yataH parasampadraktAnAM cintAmaNyanantakoTiprAptAvapi na tRptiH, tRSNAyA anantaguNatvAt sadaivApUrNatvAt nyUnatAmeva pazyanti, tRSNAyA vibhAvatvAt parityAge (va) mum /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 potAnA AtmA sivAyanA sarve AtmAo (kuTuMbanAM sarve pAtro, snehIo ane mitrAdi sarve jIvo) tathA sarve paNa pudgaladravyo e A vivakSita jIvane paradravya arthAt paravastu kahevAya che. te pAtrono ane dhanAdi pudgaladravyono puNyodayathI saMga thAya che. paraMtu A jIva pUrvabaddha mohanIya karmanA udayathI te dravyonI sAthe rAgAdi bhAvo dvArA aMgAMgIbhAvane pAme che (mArApaNAnI mamatAthI joDAya che.) Ama A jIva vibhAvadazAmAM pariNAma pAme che. svastha mAvA-sva mArApaNuM-huMpaNuM-mamatA je thAya che tene "vRtva" kahevAya che. para evAM jIvadravyo ane pudgaladravyono puNyodayathI saMga thaye chate tenI sAthe thayelo je aMgAMgIbhAva (ekamekatA-tallInatA), tenAthI vibhAvapariNati utpanna thaye chate te paradravyamAM mArApaNAnI je buddhi thAya che tene "pare svatvam' = parasvatva, parasvatva kahevAya che. dhana-dhAnya-ghara-hATa-kuTuMbaparivAra-snehIo ane mitro ItyAdi parapadArthonI prApti thaye chate tene mAruM mAruM mAnIne tenA dvArA thayo che unmAda eTale AkuLa-vyAkulatA jene evA je bhogI jIvo che te paradravyonI prApti vaDe abhimAnI banelA potAnI jAtane sukhI sukhI mAnanArA, duniyAne dabAvanArA AvA jIvo rAjA banyA hoya to paNa potAnAmAM nyUnatAne ja jonArA che. haju mAre A nathI, haju mAre peluM nathI ema nathI nathI ane nathIne ja jonArA pratidina adhika adhika meLavavA mATe aDhAre pApasthAnaka sevanArA hoya che je maLyuM che teno saMtoSa hoto nathI, paraMtu je nathI maLyuM teno asaMtoSa ane uga ja ghaNo hoya che. ane Akula-vyAkulatA tathA te meLavavAnI lAlasA ja ghaNI hoya che. tethI ja lakhapati jIva karoDapatithI potAnAmAM nyUnatA dekhe che. karoDapati jIva abajopatithI potAnAmAM nyUnatA dekhe che. rAjAdi cakravartI karatAM potAnAmAM nyUnatA dekhe che. Ama A jIvo paradravyane meLavavAmAM ja AkuLa-vyAkula thayA chatA potAnuM samasta jIvana mAnasika duHkhamaya pasAra kare che ane bIjAnuM adhika dhana-sukha Adi joIne sadA baLyA ja kare che. IrSAnI AgathI baLatA ja rahe che. IrSyA, adekhAI, ciMtA ane asaMtoSa AdithI duHkhI ja duHkhI rahe che. kAraNa ke paradravyane potAnI saMpatti mAnIne temAM ja rakta banelA pulAnaMdI-bhogI jIvone ciMtAmaNiratna tulya apAra karoDo vastuonI prApti thAya, chatAM paNa tRpti thatI nathI (saMtoSa thato nathI). mohAdhIna jIvamAM rahelI tRSNA IndranathI Aga vadhe tema "nAde noda pavaphA" AvI zAstrokta nIti pramANe anaMtaguNI vadhe che. tethI sadAkAla apUrNa ja rahe che. mATe potAne potAnI lakSmInI nyUnatA ja dekhAya che. A saMsAramAM sarve jIvone lakSmI bIjAnI ja vadhAre dekhAya che ane sarasvatI potAnI ja vadhAre dekhAya che" A ja
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra moTI bhramabuddhi che. tRSNA (eTale paradravyane prApta karavAnI mahecchA) e vibhAvadazA hovAthI tenA tyAgamAM ja paramasukha che. jema jene bhUta vaLageluM hoya che te bhUtanA kAraNe duHkhI hoya che ane bhUta nIkaLyA pachI sukhI thAya che. tema A paradravyano saMga e jIvane vaLageluM eka prakAranuM mahAbhUta che. tethI ja paradravyanI mamatAvALA jIvo potAne nyUna cUna dekhIne sadA AkuLa-vyAkula, duHkhI, ciMtAtura ane aneka prakAranI upAdhiovALA bane che. jyAre A paradravyonI mamatA tyaje che tyAre ja sAcuM sukha prApta thAya che. svazabdena AtmA, tatraiva svatvaM svasvatvam, tadutpannasukham- AtmasvabhAvanirdhArabhAsanaramaNAnubhavarUpaM sukham, tena pUrNasya muneH "harerapi"-indrAdapi "na nyUnatA" / yata indrAdInAM zubhAdhyavasAyanibaddhapuNyavipAkabhoginAM AtmaguNAnubhavazUnyAnAM dInatvameva vilokyate tattvarasikaiH / svarUpasukhalezo'pi jIvanaM paramAmRtam, puNyodayodbhavasukhakoTirapi svaguNAvaraNatvena mahaduHkham / ahaha ! bandhasattAto'pi udayakAlaH dAruNaH, yenAtmano (puNyodayakAlaH) guNAvaraNatA / ataH svarUpasukhe ruci: veryA uttarArdhamAM lakhelA sva zabdathI AtmA artha karavo. te AtmAmAM ja mArApaNuM je karavuM tene svasvatva kahevAya che. AtmAnA guNone "A ja mAruM sAcuM dhana che." Ama mAnavAthI utpanna thayeluM je sukha eTale ke AtmAnA zuddha svabhAvanI ja zraddhA karavI, jJAna prApta karavuM ane temAM ja ramaNatAno anubhava karavo AvA prakAranuM je sukha che tevA prakAranA AtmikaguNonI ramaNatAnA sukhathI bharapUra bharelA evA munine (AtmArthI jIvane) Indra thakI paNa kaMI nyUnatA nathI. kAraNa ke pUrva bhavamAM zubha adhyavasAyathI bAMdhelA pUNyakarmanA vipAkodayane bhogavanArA ane AtmAnA nirmaLa guNonI ramaNatAnA anubhavathI sarvathA zUnya evA bhogI Indra' vagere mahAsukhI jIvomAM paulika bhAvomAM ja sukhabuddhi sthira thayelI hovAthI tevA jIvomAM tattvarasika mahAtmAo vaDe dInatA ja dekhAya che. ekabIjAnuM rAjya paDAvI levA laDAI kare che. eka-bIjAnI strIomAM mohita thaIne apaharaNa kare che. A badhuM zuM che ? paradhana ane parastrInI luMTAluMTa e bhogasukho mATenI dInatA ja che. sAmAnya rAjA hoya, cakravartI rAjA hoya ke Indra hoya paNa A sarve parapadArthomAM sukhabuddhivALA hovAthI kaDavAza-verajhera-luMTAluMTa ane yuddhAdi karI satata kaluSita cittavALA, dInatAvALA tathA vairAyamANasvabhAvavALA varte che. kaSAyothI bharelA ja rahe che. 1. ahIM Indro samyagdaSTi hovAthI paulika sukhanI atizaya AsaktivALA hotA nathI. paraMtu avirati hovAthI TIkAkArazrIe Indrano ullekha karyo hoya ema lAge che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 23 jyAre AtmAnA zuddha svarUpAtmaka guNonA anubhava rUpa sukhano bhale leza ja mAtra hoya to paNa te parama amRtamaya jIvana che. kAraNa ke jyAM AvI vibhAvadazA-kASAyikavRttio nathI, sthira darIyAtulya zuddha manovRtti hoya che. jyAre puNyanA udayathI utpanna thayeluM paulika sukha ghaNuM ghaNuM hoya to paNa te sukha rAgAdi kaSAyo karAvanAra che. tenAthI AtmAnA zuddha guNonuM AvaraNa ja thAya che. mATe mahAduHkhamaya che. jema koI eka sattAdhIza manuSya bIjA manuSyane sAruM sAruM khAvA-pIvAnuM Ape, rahevA sAruM makAna Ape, sukhasagavaDatA Ape paNa tenA parivAra sAthe (patnI ane bALako sAthe) maLavA na de. tenA potAnA parivArathI sadA dUra ja rAkhe, to te bahAranuM sukha paNa duHkha ja che. tema A bhautika sukha paNa moha karAvavA dvArA svaguNonuM AvAraka che. eTale ke svaguNonI prAptithI dUra ja rAkhe che. mATe mahAna duHkharUpa che. aho Azcarya sAthe duHkhanI vAta che ke baMdhAyeluM puNya) karma ane sattAmAM raheluM puNyakarma AtmAnA guNonuM evuM AvAraka nathI, paraMtu vipAkodayamAM AveluM puNyakarma (rAgAdi kaSAyo karAvavA dvArA) AtmAnA nirmaLa guNonuM AcchAdana karIne A AtmAne mUDha (gAMDo) banAvI de che. A kAraNe ja baMdhakAla ane sattAkAla karatAM udayakAla atizaya (dAruNa) bhayaMkara che. jenA vaDe AtmAnA guNonuM vartamAnakAle AvaraNa karAya che. tethI he AtmAnuM! tAre AtmAnA svarUpanA sukhamAM ja prIti-vizvAsa karavA jevAM che. padgalika sukhono anubhava A jIvane aMdha karanAra che. svaguNonI saMsmaraNatA ane ramaNatA e A AtmAne satata jAgRta rAkhanAra che. 7l kRSNe pakSe parikSINe, zukle ca samudaJcati / dyotate' sakalAdhyakSA, pUrNAnandavidhoH kalA // 8 // gAthArtha - kRSNapakSa kSINa thaye chate ane zuklapakSa zarU thaye chate AtmaguNonA pUrNAnandarUpI caMdramAnI kalA sarva janane pratyakSa evI prakAzita thAya che. ITA TIkA - Mo pakSe rUti-kRSNa pakSe parikSI-kSakSya prApta, guvanne pakSe samudaJcati-udayaM prApte sati "sakalAdhyakSA"-sakalajanapratyakSA vidho:-candrasya kalA dyotate iti lokapravRttiH / evaM kRSNa pakSe ardhapudgalAdhikasaMsArarUpe kSINe sati, 1. dyotane satnAdhyakSA , pUnavidho: snA: Ama prasiddhapATha bahuvacanavALo che. paNa TIkAkArazrIe mUlamAM tathA TIkAmAM sarvatra ekavacana karyuM che. eTale ame paNa ekavacana vALo ja pATha rAkhela che.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasAra 24 pUrNASTaka - 1 zuklapakSe ardhapudgalAbhyantarasaMsArarUpe pravartamAne sati, pUrNAnandaH-AtmA, sa eva vidhuzcandrastasya kalA svarUpAnuyAyicaitanyaparyAyaprAgbhAvarUpA dyotate zobhate ityarthaH / kRSNapakSa (dareka mahInAno aMdhArIyo pakSa-vadI pakSa) kSaya thaye chate ane zuklapakSa (ajavALIyAno pakSa-sudI pakSa) udayamAM AvyuM chate caMdramAnI kalA vadhArene vadhAre prakAzita thatI jAya che. A vAta sarve manuSyone pratyakSa che, anubhavasiddha che. AvA prakArano lokavyavahAra che. temAM kaMI kahevuM paDe ke samajAvavuM paDe tema nathI. evI ja rIte ardhapudgalaparAvartanathI adhika saMsAranA hovArUpa kRSNapakSa kSINa thaye chate ane ardhapugala parAvartananI aMdara (tenAthI nyUna) saMsAranA hovA rUpa zukla pakSano udaya thaye chate pUrNAnandamaya je A AtmA che te ja jANe caMdramA hoya tema tenI AtmasvarUpane anusaranArI cetanyaparyAyanI pragaTatA thavArUpa kalA vadhAre ne vadhAre prakAzita thAya che. A jIvano mokSe javAno ardhapulaparAvartanathI vadhAre kAla bAkI hoya (arthAt mokSaprApti dUra dUra kAle thavAnI hoya) tyAre kRSNapakSa kahevAya che ane A jIvano mokSe javAno kAla jyAre ardhapudgalaparAvartananI aMdarano hoya che. tenAthI nyUna hoya che tyAre zuklapakSa kahevAya che. jyAre kRSNapakSakAla hoya tyAre mokSa dUrakAle thavAno hovAthI AtmAnuM cetanA vIrya bhoga taraphayugalanA sukho tarapha, temAM ja sukhabuddhi karIne pravartanAruM hoya che ane jyAre zuklapakSakAla Ave che tyAre mokSa nikaTakAlamAM ja thavAno hovAthI AtmAnuM cetanA vIrya bhogasukho tarapha udAsIna thAya che ane AtmAnA svarUpane anubhavavAmAM ja AnaMda mAnanArA evA cetanA vIryano prAdurbhAva thAya che. AtmAnI caitanyazakti ane vIryazakti svaguNonI ramaNatAnA AnaMda tarapha vaLe che. cAlatAM cAlatAM gAmanI bhAgoLa Ave tyAre game tevA thAkelAnA paNa paga jorathI upaDe che tema ahIM samajavuM. dezona ardhapudgala parAvartana kAla bAkI rahevA rUpa zuklapakSa Ave tyAre AtmAnI dRSTi ja badalAI jAya che. bhogasukhone badale AtmaguNonI ramaNatAnA sukha tarapha A AtmA doTa muke che. zuklapakSe prApte Atmani cetanAparyAyaH zobhate, kRSNapakSe hi anAdikSayopazamIbhUta-cetanAvIryAdipariNAmaH mithyAtvAsaMyamaikatvena saMsArahetutvAt na zobhata ityarthaH / asya hi AtmanaH svarUpasAdhanAvasthA eva prazasyA / kRSNapakSazuklapakSalakSaNaM tu -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI A AtmAno jyAre zuklapakSa zarU thAya che tyAre samyaktva-dezavirati-sarvaviratianaMtAnubaMdhIkaSAyanI visaMyojanA ane zreNI ItyAdi ArohaNabhAvono yoga saMbhavato hovAthI ane mithyAtva, avirati, kaSAya ItyAdi karmabaMdhanA hetubhUta kaluSita bhAvonI hAni thatI jatI hovAthI "cetanAparyAya" (jJAnaparyAya) ane vIryaparyAya (dharmakAryomAM pravRtti karavA rUpa kriyAparyAya) atizaya zobhA pAme che. jyAre kRSNapakSa hato tyAre anAdikALathI jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamabhUta cetanAparyAya ane vIryAntarAyakarmanA kSayopazamabhUta vIryaparyAya mithyAtva ane aviratibhAvanI sAthe ekameka hovAthI saMsArano hetu banato hato. pragaTa thayelI samasta buddhi ane mana-vacana-kAyAnI samasta pravRtti mithyAtvavALI, avarita bhAvavALI ane kASAyika bhAvavALI hatI. tethI nirantara karmabaMdhanuM ja ane tenAthI saMsAravRddhinuM ja kAraNa banatI hatI. tethI tevo cetanAparyAya (buddhi) ane vIryaparyAya (pravRtti) zobhA pAmatA na hatA. AtmAne sukhano hetu na hato, paNa du:khano ja hetu hato. mATe A AtmAnI AtmasvarUpane sAdhI Ape evI sAdhanAtmakAvasthA (sAdhakAvasthA) ja prazaMsanIya gaNAya. paNa karmabaMdha karAve-saMsAramAM rajhaLAve evI bAdhakAvasthA zobhA na pAme. kRSNapakSamAM bAdhakAvasthA ane zuklapakSamAM sAdhakAvasthA hoya che. kRSNapakSa ane zuklapakSanuM svarUpa A pramANe che . pUrNASTaka - 1 - - jesimavaDDapuggalapariaTTo sesao ya saMsAro / te sukkapakkhiyA khalu, avare puNa kiNhapakkhIyA // 72 // 25 (zrAvakaprajJapti gAthA-72) no jiriyAvADuM so, maLyo niyama (5) suva pavastrIyo / aMto puggalapariaTTassa, u sijjhai niyamA / iti dazAzrutaskandhacUrNau ( SaSThI dazA akriyAvAdisvarUpam ) je AtmAono saMsAra apArdhapudgalaparAvartana mAtra ja zeSa hoya che. te jIvo avazya zuklapAkSika kahevAya che ane bAkInA jIvo (ke jeono saMsAra apArdhapudgala parAvartanathI adhika hoya che te jIvo) niyamA kRSNapAkSika hoya che. je kriyAvAdI jIvo che te niyamA bhavya ane niyamA zuklapAkSika hoya che ane ardhapudgalaparAvartanakAlamAM niyamA siddhipadane pAmanArA hoya che. dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM kahyuM che ke -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra jo akiriyAvAdI so bhavito abhaviu vA niyamA kiNhapakkhIo / kiriyAvAdI NiyamA bhavvao NiyamA sukkapakkhIo aMtopuggalapariyaTTassa niyamA sijjhihi tti sammadiTThI vA micchadiTThI hojja / je akriyAvAdI che te bhavya paNa hoya athavA abhavya paNa hoya, paraMtu niyamo kRSNapAkSika ja hoya (ardhapugalaparAvartanathI vadhAre saMsAravALA ja hoya) tathA je kriyAvAdI jIvo che te jIvo niyamA bhavya ja hoya, niyamA zukla pAkSika ja hoya ane ardhapugala parAvartananI aMdara ja niyamA siddhipada prApta karanAra hoya che. bhale te samyagdaSTi paNa hoya athavA mithyASTi paNa hoya. eTale zuklapakSamAM vartatA jIvanI AdhyAtmika kalA vRddhi pAme che. pUrNa iti guNatvAt guNinamantareNa na bhavati pUrNatvam, vastuni svarUpasiddhau bhavati / tatra nAmapUrNaH "pUrNa" iti kasyacit nAma zabdAlAparUpam / pUrNasya AkAra Aropo vA sthApyate sA sthApanA, pUrNaghaTatvAdirUpA sthApanApUrNaH / dravyapUrNa:dravyeNa pUrNaH dhanADhyo jalAdipUrNaghaTAdirvA, dravyAt pUrNaH svakAryapUrNaH, "arthakriyAkAri dravyam" iti lakSaNAt, dravyeSu pUrNaH dharmAstikAyaskandhAdiH, "aNuvaogo davvaM" iti vacanAt Agamato dravyaM-pUrNapadasyArthajJAtA anupayuktaH, noAgamataH-jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedAt tridhA, tatra pUrNapadajJakalevaraM jJazarIram, bhAvipUrNapadajJAtA laghuziSyAdiH bhavyazarIram, tadvyatiriktastu sattayA pUrNaH guNAdibhiH tathApi tatpravRttirahitaH karmAvRtaH AtmA avivakSitabhAvasvabhAvaH / uktaM ca zrI zAntivAdivetAlaiH ___ "navaraM tadvyatiriktazca jIvo dravyajIva ucyate iti prakramaH, tu-vizeSadyotakaH, sa cAyaM vizeSo-yathA na kadAcittatparyAyaviyuktaM dravyaM, tathApi ca yadA ca tadviyuktatayA vivakSyate tadA tadravyaprAdhAnyato dravyajIvaH (utt2|dhyyn-adhyyn 36). "pUrNa" pUrNapaNuM e padArthano guNavizeSa che. eTale ke pUrNatA e padArthano dharma che. jemake A ghaTa jalathI bharapUra bharelo che. bharelApaNuM-pUrNapaNe e ghaTano guNa thayo arthAt dharma thayo. ane je guNa hoya che te guNI vinA saMbhavato ja nathI. tethI pUrNatva e guNa hovAthI svarUpathI siddha evI vastu sat hoya to ja temAM pUrNatva saMbhavI zake. (eTale ke vastu pote vAstavikapaNe A saMsAramAM sat hoya to ja tevI) vastu hote chate pUrNatA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 27 nAmano guNa temAM saMbhavI zake che. mATe jIva nAmano padArtha paNa sat che ane te potAnA guNothI pUrNa paNa che. have A pUrNatA upara nAmAdi cAra nikSepA samajAve che - koIka vyaktinuM "pU" AvuM nAma rAkhavAmAM Ave eTale ke koI vyaktine uddezIne "A pUrNa che" A prakAranA zabdonA AlApathI bolAvAya, tyAre te "nAmathI pUrNa" kahevAya che. pUrNa evI vastuno je AkAra te, athavA pUrNapaNe jenI kalpanA karAya (Aropa-upacAra karAya) te sthApanA pUrNa kahevAya che. jemake pUrNa ghaTAdi rUpe sthApanA karAya te kuMbhasthApanAdi. "dravyapUuf" nA judA judA artho thAya che. tRtIyA tapuruSa samAsa karIe to dravya vaDe je pUrNa te dravyapUrNa - jemake dhana vaDe pUrNa evo dhanADhya caitra-maitrAdi, athavA jala vaDe ane ghI vaDe bharelo ghaTAdi. have paMcamI samAsa karIe to "vyAt pUU:" dravyathI pUrNa eTale ke sAMsArika potAnAM badhAM kAryo jenAM pUrNa thaI gayAM che (sarve javAbadArIo jenI pUrNa thaI gaI che, nivRtta jIvana jenuM che) te dravyapUrNa kahevAya che. kAraNa ke "arthakriyA karavI te dravyanuM lakSaNa che." jeNe potAnI badhI arthakriyA karI lIdhI che tethI te dravyathI pUrNa kahevAya che. "baiju pUIf:" Ama jyAre saptamI samAsa karIe tyAre cha dravyomAM je pUrNa dravya che arthAt akhaMDa dravya che, jenA khaMDa-khaMDa thatA nathI evo dharmAstikAyano je skaMdha che te. Adi zabdathI adharmAstikAyano je skaMdha, AkAzAstikAyano je skaMdha te dravyapUrNa kahevAya che. je dravya jevuM che tevuM ja pUrNapaNe rahe che. paraMtu pugaladravyanI jema khaMDa khaMDa thatuM nathI. pUrNapaNe che te dravyapUrNa ane pUrNapaNe je rahe te paNa dravyapUrNa. athavA "anupayogo dravya" upayogazUnya je hoya tene paNa dravya kahevAya che. jema upayoga vinA karAyelI dharmakriyAne dravyakriyA kahevAya che, tema "pUrNa" kone kahevAya? te pUrNapadanA arthane sArI rIte je AtmA jANato hoya, paraMtu tenI prarUpaNA karatI vakhate upayoga na hoya arthAtu anupayogI je vaktA te AgamathI dravyapUrNa. noAgamathI dravyapUrNanA traNa bheda che - 1. jJazarIra, 2. bhavyazarIra ane 3. tavyatirikta. tyAM jeNe pUrNapadano artha pUrvakAlamAM barAbara jANyo hato paraMtu hAla avasAna (mRtyu) pAmyA che tevA jIvanuM mRtaka zarIra (phlevara). te zarIragata jIve pUrve jANyuM hatuM mATe jJazarIra, tathA hAla je bAlaziSya-nAnA muni che paNa bhAvimAM je pUrNapadanA arthane bhaNaze-jANaze, bhAvimAM jANavAne yogya che te laghuziSyAdi (bAlamuni Adi) bhavyazarIra. tathA sattAthI je AtmA siddhanI samAna anaMtaguNo Adi vaDe pUrNa che. to paNa karmothI AvRtta evo te AtmA hAla anaMtaguNonI pravRtti karI zakato nathI, te guNonI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pUrNASTaka - 1 jJAnasAra pravRtti vinAno che tethI ja jemAM anaMtaguNo hovA chatAM paNa kArya na karatA hovAthI, nathI vivakSA karAI AvA prakAranI bhAvasvabhAvanI jenI evo je nigodAdimAM rahelo saMsArI AtmA te taduvyatirikta noAgamathI dravya kahevAya che. zrI vAdivetAla evA zAnticaMdrasUrijI mahArAje uttarAdhyayananA 36mAM adhyayananI TIkAmAM kahyuM che ke - te te guNo ane paryAyothI vyatirikta evo je jIva te taduvyatirikta dravyajIva kahevAya che. AvA prakAranI ahIM nIti-rIti che. ahIM je tu zabda (uttarAdhyayananI mUlagAthAmAM) lakhavAmAM Avyo che. te vizeSatAno sUcaka che, te vizeSatA A pramANe che ke - koIpaNa dravya kyAre paNa potapotAnA te te guNa-paryAyothI rahita hotuM ja nathI. to paNa te te guNa-paryAyothI rahitapaNe jyAre dravyamAtranI vicAraNA karAya che tyAre dravyanI ja pradhAnatA hovAthI tene dravyajIva kahevAya che. jemake amadAvAdamAM pacAsa lAkha manuSyo hAla vase che. ahIM manuSyamAtranI ja gaNatarI karI, koI ucca jAtinA ane koI nIca jAtinA che, koI bAla-yuvAna Adi paryAyavALA che, koI ochuM-vadhAre jJAna dharAve che, koI zArIrika kALA-gorA Adi bhinna bhinna guNo dharAve che. paraMtu te te guNo ane paryAyonI vivakSA na karatAM "jIvo ATalA che" AvI je vivakSA karAya che tene taduvyatirikta noAgamathI dravya kahevAya che. dravyapUrNa samajAvIne have bhAvapUrNa samajAve che. bhAvapUrNaH AgamataH pUrNapadArthajJaH samastopayogI / noAgamataH jJAnAdiguNapUrNAH, saGgraheNa sarve jIvAH, naigamenAsannasiddhimanto bhavyAH pUrNAnandAbhilASiNaH, vyavahArataH abhyAsavantaH, RjusUtreNa tadvikalpavantaH, zabdanayena samyagdarzanAdisAdhakaguNAnandapUrNAH, samabhirUDhena arhadAcAryopAdhyAyasAdhavaH svasvabhAvasukhAsvAdanena bhavodvignatvAt, evambhUtataH siddhAH anantaguNAnandAvyAbAdhAnandapUrNatvAt / bhAvapUrNanA be bheda che - AgamathI ane noAgamathI. je AtmA pUrNapadanA arthanA jANakAra che ane samastapaNe temAM upayogavALA che, prarUpaNA karatAM tenA yathArtha upayogavALA che. te AgamathI bhAvapUrNa kahevAya che. have noAgamathI bhAvapUrNa jJAnAdi AtmaguNo vaDe je paripUrNa che te kahevAya che. tene barAbara samajavA mATe sAta nayothI vicAravAmAM Ave che - (1) nagamanayathI - dezonAdhapugalaparAvartana jeTalA nikaTanA kAlamAM ja siddhi pAmavAvALA pUrNAnandasvarUpanI prAptinA abhilASI evA bhavyajIvo, kAraNa ke naigamanaya
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 jJAnamaMjarI pUrNASTaka - 1 kAryanA kaMIka dUra evA kAraNamAM paNa kAryano Aropa karIne kArya svIkAranAra che. jema tRNamAM paNa ghInI zakti che. to ja kAle kAle ghI pragaTa thAya che. tema ardhapudgalaparAvartanamAM Avelo jIva ja kAle kAle siddhipadanI prAptirUpa kAryane karanAro che. (2) saMgrahanayathI - sarve jIvo pUrNa che kAraNa ke saMgrahanaya sadaMzagrAhI che ane nigoda-naraka Adi samasta jIvomAM siddhaparamAtmAnI samAna anaMta anaMta guNonI pUrNatA sattAthI rahelI che. mATe sarve paNa jIvo saMgrahanayathI pUrNa che. (3) vyavahAranayathI - siddhapadamAM rahela guNonI pUrNatAne prApta karavAnA abhyAsavALo (Teva pADato) jIva, jemake dezavirata-sarvavirata-tyAga-tapa Adi karavA dvArA abhyAsavALo-pravRttizIla je jIva te pUrNa. sAdhaka avasthAvALo AtmA. (4) RjutranayathI - pUrNAnanda prApta karavAnI mAnasika tamannAvALo jIva, pUrNasvarUpanA AnaMdanI prAptinA vikalpavALo je jIva te pUrNa kahevAya che. RjusUtranaya vartamAnakAlagrAhI che ane hAla vartamAnakAle jene AvI pUrNatA prApta karavAnA manoratha jAgyA che, bhogadRSTi dUra thaI che ane te pUrNAnaMdane meLavavA satata prayatnazIla che. tene pUrNa kahevAya che. (5) zabdanayathI - samyagdarzana-samyajJAna ane samyakcAritra Adi sAdhaka-AtmAnA je guNo che tenA AnaMdathI pUrNa hoya tene pUrNa kahevAya che. kAraNa ke mAtra vikalpa hoya paNa pravRtti na hoya to zuM kAmanuM ? tethI A naya vikalpanI sAthe pravRtti hovI joIe to ja te sAcI pUrNatA che Ama samajIne AtmA pote tevA prakAranI pUrNatAnA AnaMdano anubhavI thAya te pUrNa kahevAya che. (6) samabhirUDhanayathI - paMcaparameSThimAMthI siddhaparamAtmA vinA bAkInA arihaMta paramAtmA-AcArya-upAdhyAya ane sAdhu A cAre pade bIrAjamAna mahAtmA-puruSo potAnA AtmasvabhAvanA vAstavika sukhano aMze aMze AsvAdana karanArA hovAthI ane sAMsArika bhAvothI udvega pAmelA hovAthI AMzika te paryAyamAM pravartanArA che mATe pUrNa kahevAya che. (7) evaMbhUtanayathI koIpaNa jAtanuM pratibaMdhakatattvabhUta karma jene bAkI nathI, sarvathA nirAvaraNa thayelA ane saMpUrNapaNe anaMtaguNonA AnaMdathI tathA avyAbAdha sukhanA AnaMdathI jeo pUrNa che evA siddhaparamAtmAo pUrNa kahevAya che. A pramANe noAgamathI bhAvapUrNatA sAta nayo vaDe samajAvI che. -
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNASTaka - 1 jJAnasAra atra hi - bhAvanikSepaH sAdhyaH, tataH evambhUtaH pUrNAnandaH sAdhanatvena gRhItaH iti / zuddhasiddhAmalAnantAkRtrimasvarUpasakalasvabhAvAvirbhAvAnubhavasvarUpaH pUrNAnandaH sAdhyaH / sAdhanA tu yA samyagratnatrayAbhyAsavattvenAtmaguNAsvAdAnandatayA pariNamayya pUrNAnandasAdhanA vidheyA / iti vyAkhyAtaM pUrNASTakam / 30 upara kahelA cAra nikSepAmAMthI cothA nikSepAvALI bhAvapUrNatA ja prApta karavA lAyaka che. kAraNa ke te ja pUrNatA AtmAnuM zuddha, nirmaLa ane vAstavika svarUpa che. svAdhIna ane anaMtakAla rahenAruM svarUpa che mATe bhAvapUrNatA ja sAdhya che. tethI evaMbhUtanayane mAnya siddhAvasthAvALI je AtmikaguNonA parama AnaMdarUpa pUrNatA che. te ja sAdhavAlAyaka tarIke = sAdhya tarIke svIkArAI che. sArAMza ke zuddha-siddha-nirmaLa-anaMta-akRtrima (vAstavika) AtmasvarUpamaya sakalaguNAtmaka AtmasvabhAvano AvirbhAva thavo ane teno anubhava karavo A pramANe anubhavAto je sAco parama AnaMda che te ja sAdhya che te ja meLavavA jevo che. uparokta sAdhya prApta karavA mATe tenI pUrvabhUmikArUpe cArathI cauda guNasthAnakomAM ArohaNa karavA svarUpa samyag evI ratnatrayInA niraMtara abhyAsavALA banavA dvArA AtmAnA guNonuM AsvAdana karavA svarUpa AnaMda rUpe pariNAma pamADIne ArAdhanAnA kAlamAM je pUrNAnanda mANavo te pUrvakAlIna (ArAdhanAmaya ane sAdhanAmaya) je bhUmikA che te pUrvabhUmikA rUpe sAdhanarUpa bhUmikA samajavI ane paripUrNapaNe pragaTa karelA guNono AnaMda mANavo te sAdhyarUpa bhUmikA samajavI. prathama pUrNASTaka samApta
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ che atha dvitIyaM manASTam | atha magnASTakaM vitanyate-tatra nAmasthApane sugame, dravyeNa-dhanamadirApAnAdinA magnaH, dravyAt-dhanakAJcanAd magnaH, dravye zarIrAdau magnaH / athavA dravyarUpo magno dvidhA-Agamato magnapadArthajJAtA anupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIre pUrvavat, tadvyatiriktastu mUDhaH zUnyaH jaDaH / bhAvamagno dvividhaH, azuddhaH zuddhazceti / tatra azuddhaH krodhAdimagnaH vibhAvabhAvitAtmA, zuddho dvividhaH, sAdhakaH siddhazceti / have magnASTaka kahevAya che. tyAM sau prathama magnatA upara cAra nikSepA samajAvAya che (1) koInuM paNa "magna" evuM nAma karavuM te nAmamagna, (2) koIpaNa viSayamAM magna (otaprota) thayelAnuM citra doravuM athavA tevI mUrti banAvavI te sthApanAmagna. A banne nipA sugama che. (3) dravyamagnamAM jema jema samAsa badalIe tema tema artha badalAya che. dravya mana: Ama tRtIyA tapuruSa samAsa karIe tyAre dhana vaDe athavA madirApAnAdi vaDe je magna te dravyamagna kahevAya che. vyAt mana = Ama paMcamI tapuruSa samAsa karIe tyAre dhanAdithI athavA kaMcanAdithI je magna te dravyamagna kahevAya che. pratye manaH = Ama saptamI tapuruSa samAsa karIe tyAre zarIrAdi dravyamAM je magna te dravyamagna kahevAya che. sArAMza ke dhana-kaMcana-kAminI ane zarIrAdi bAhya padArthomAM je rasika hoya, tenI ja jene tAlAvelI lAgI hoya te dravyamagna kahevAya che. athavA A dravyamagna be prakArano che. (1) AgamathI ane (2) noAgamathI. tyAM magna" padanA arthano je jANakAra hoya. paraMtu tenuM vyAkhyAna karatI veLAe upayogazUnya hoya te AgamathI dravyamagna kahevAya che. jJAna che mATe AgamathI ane upayoga nathI mATe dravyathI te magna kahevAya che. noAgamathI dravyamagnanA traNa bheda che. (1) jJazarIra ane (2) bhavyazarIra A be bheda pUrvanI jema (pUrNatASTakamAM kahyA tema) samajavA, jeNe magnatA padano artha barAbara jAmyo che tevA AtmAnuM mRtyu pAmyA bAda klevara (zarIramAtra) te jJazarIra ane je bhAvimAM magnatAno artha jANaze evA bAla-ziSyAdi (navadIkSita sAdhu Adi) te bhavyazarIra. have trIjo je bheda che te mohabdha evo je mUDha jIva, pUrvAparanI vicAraNAzakti vinAno je zUnya jIva, alpacetanAvALo jaDa jevo je jIva te dravyathI taduvyatirita nAmano trIjo bheda kahevAya che. kAraNa ke je mohakapadArthamAM magna che athavA ajJAnamAM ja masta che te jIva potAnA AtmAno upakAra prApta karanAra nathI mATe dravyathI magna kahevAya che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 manASTaka - 2 jJAnasAra have bhAvamagna be prakArano che (1) azuddha ane (2) zuddha. tyAM krodha-mAna-mAyAlobhAdi azubha bhAvomAM je magna, eTale ke vibhAvadazAthI vyApta evo je AtmA te azuddha bhAvamagna samajavo. zuddha bhAvamagna be prakArano che (1) sAdhaka ane (2) siddha. te bannenuM svarUpa have nayothI samajAve che. magna nAma sthApanA dravya bhAva Agama noAgama azuddha zuddha zarIra bhavyazarIra tavyatirikta sAdhaka siddha tatra sAdhako vastusvarUpAbhimukhaH, AdyanayacatuSTaye tu niranuSThAnadagdhAdidoSavarjita-vidhyupetadravyasAdhanapravRttipariNataH vastusvarUpasAdhanarucimato (rucimAn) bhavati / zabdAdinayamagnastu samyagdarzanajJAnacAritrAdyAtmasamAdhimagnaH, siddhamagnaH sampUrNavastusvarUpe nirAvaraNe magnaH niSpannaH / atra hi guNasthAnAdivizuddhasvarUpAnandamagnatvamIkSyate / tatra magnatvalakSaNaM vadannAha - vastunA zuddha svarUpane prApta karavA mATe tene abhimukha thayela AtmA, (AtmAnA zuddhasvarUpane prApta karavA tenA upAyomAM pravartato AtmA) te sAdhakabhAvamagna kahevAya che. ahIM A viSayamAM sAta nayothI vicAraNA karAya che. naigamAdi prathamanA cAra nayo dravyagrAhI hovAthI sthUlanayo che ane zabdAdi pAchaLanA traNa nayo paryAyagrAhI hovAthI sUkSmanayo kahevAya che. tyAM niranuSThAna ane dagdha anuSThAna Adi doSothI rahitapaNe tathA vidhisahita dravyakriyA karavAnI pravRttithI pariNata thayelo evo je AtmA vastunA zuddha svarUpane sAdhavAnI rucivALo hoya che te prathamanA cAra nayanI apekSAe sAdhakabhAvamagna kahevAya che ane samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritrAtmaka guNamaya AtmasamAdhimAM je magna bane che te zabdAdi pAchalA traNe nayonI apekSAe sAdhaka bhAvamagna kahevAya che. sAdhakabhAvamagnamAM 1. upayoga rahita samUrNimAnI pravRtti tulya je kriyA te niranuSThAna. 2. A lokanA sukhanI IcchAthI je kriyA karAya te viSAnuSThAna ane paralokanA sukhanI IcchAthI je anuSThAna karAya te garAnuSThAna. A banne anuSThAnone dagdhAnuSThAna kahevAya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ che jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 33 sAta naya jaNAvavAmAM AvyA che. jema muMbaI javAnI IcchAvALo puruSa amadAvAdathI TrenamAM bese tyArathI muMbaI pahoMcavA rUpa vastusvarUpane abhimukha hovAthI muMbaIno sAdhaka kahevAya che. paNa naDiyAda karatAM vaDodarA pahoMcelo, vaDodarA karatAM bharUca pahoMcelo ane bharUca karatAM surata pahoMcelo adhika adhika sAdhaka kahevAya che. tema ahIM sAdhyasvarUpanI abhimukhatAne dhyAnamAM rAkhIne sAdhaka magnadazA upara nayo lagADAya che. (1) nigamanaya - olve othe - kaMIka kaMIka dravyathI dharmakriyAmAM pravarte che. (2) saMgrahanaya - AtmAmAM vastusvarUpane sAdhavAnI rucivALo hoya te. (3) vyavahAranaya - rucivALo thaIne niranuSThAna-daSpadoSAdi doSarahitapaNe pravarte che. (4) RjusUtranaya - rucivALo thaIne doSarahitapaNe vidhiyukta je anuSThAna kare te. (5) zabdanaya - kSAyopazamikabhAvanI ratnatrayInI sAdhanAmAM magna. samabhirUDhanaya - kSAyikabhAvanI ratnatrayInI sAdhanAvALI sayogI avasthA. (7) evaMbhUtanaya - kSAyikabhAvanI ratnatrayInI sAdhanAvALI ayogI avasthA. have "siddhamagna" kone kahevAya ? te samajAve che ke - sarvathA AvaraNa rahita thayelA ane AtmAnA zuddha svarUpAtmaka vastusvarUpamAM saMpUrNapaNe magna thayelA AtmA ke je muktigatAtmA che te siddhamagna kahevAya che. jene kaMI sAdhavAnuM bAkI nathI te siddha magna jANavA. ahIM nAmamagna-sthApanAmagna ke dravyamagnanI AvazyakatA nathI. paraMtu apunarbandhakathI aviratasamyagdaSTi Adi guNasthAnakomAM ArohaNa karatAM karatAM vizuddha evA potAnA AtmasvarUpane sAdhanArI je magnatA che te magnatA ja IcchAya che. kAraNa ke te magnatA ja siddhamagnatA apAvanAra che. mATe sAdhyabhUta siddhamagnatAne je sAdhI Ape. siddhamagnatAnuM je kAraNa bane, tene ja sAdhakamagnatA kahevAya che ane tevI sAdhakamagnatA ja samajavAlAyaka che ane prApta karavAlAyaka che. te mATe AvA prakAranI AtmAnA zuddha svarUpanI prApti mATenI je sAdhakamagnatA che tenuM lakSaNa jaNAvatAM kahe che ke - pratyAhRtyendriyavyUha, samAdhAya mano nijam / dadhaccinmAtravizrAntirmagna ityabhidhIyate // 1 // gAthArtha :- IndriyonA samUhane viSayothI aTakAvIne, potAnA manane AtmabhAvamAM sthira karIne, jJAnamAtramAM je vizrAnti dhAraNa karavI tene "magna" ema kahevAya che. [1]
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 manASTaka - 2 TIkA :- ''pratyAkrRtyendriya'' kRti-phandriyALAM sparzanasanaprALacakSu:zrotravALAC, yo vyUhaH samUhastaM pratyAhRtya - pratyAhAraM kRtvA, viSayasaJcarato nivArya, jJAnasAra (prANAyAmaH prANayamaH zvAsaprazvAsarodhanam / ) pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAhRtiH // iti vacanAt // (abhidhAna cintAmaNi zloka 83) nijaM svIyaM manaH - cetanAvIryaikatvavikalparUpaM, samAdhAya - samAdhau saMsthApya viSayanirodhaM AtmadravyaikAgratArUpaM kRtvA, " samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanapUrvakam / ( evaM yogo yamAdyaGgairaSTAbhiH sammato'STadhA // 85 // ) (abhidhAna cintAmaNi zloka 85) AtmasvarUpabhAsanaikatvarUpasamAdhiH, tatra manaH kRtvA cinmAtre jJAnamAtre Atmani, mukhyato darzanajJAnamaya eva AtmA, "uvautto nANadaMsaNaguNehiM" iti vAkyAt / jJAnasvarUpe svadravye vizrAntiM dadhat " magna" iti abhidhIyate - kathyate, vivecana :- ApaNA zarIramAM je evAM aMgo (avayavo) che ke jenAthI jIvane jJAna thAya che tene Indriya kahevAya che. AvA prakAranAM jJAnanA sAdhanabhUta pAMca aMgo che. (1) sparzana (cAmaDI), (2) rasana (jIbha), (3) ghrANa (nAka), (4) cakSu (netra), (5) zrotra (kAna). AvA prakAranI je pAMca Indriyo che. teono je vyUha eTale samUha, tene IndriyavyUha kahevAya che. teno "pratyAhAra" karIne eTale ke viSayomAM jatI rokIne jJAnAtmaka evA AtmasvarUpamAM AtmAnuM je layalIna thavuM, tene "magna" kahevAya che. "pratyAhAra" e yoganA ATha aMgomAMnuM eka aMga che. (1) yama, (2) niyama, (3) Asana, (4) prANAyAma, (5) pratyAhAra, (6) dhAraNA, (7) dhyAna ane (8) samAdhi. yoganAM A ATha aMgo che zrI abhidhAna ciMtAmaNi zloka 83 mAM prANAyAma ane pratyAhArano artha A pramANe kahela che. prANane (mukha-nAsikAthI saMcAra karatA vAyune) rokavo te prANAyAma, e ja pramANe prANanuM (vAyunuM) saMyamana karavuM te prANayama tathA pAMce IndriyonI viSayothI vyAvRtti karavI te pratyAhAra kahevAya che. pAMce Indriyo potapotAnA viSayane jANe-anubhave tene jJAna kahevAya che. paraMtu jANIne ISTAniSTa buddhi karavA dvArA je rAga-dveSa thAya che "A mane game che ane
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 35 A mane nathI gamatuM" Avo je pariNAma thAya che. te moha che. karmabaMdhanuM kAraNa che. tethI viSayothI Indriyone rokavI te magnatAnuM pradhAnatama kAraNa che. tathA cetanAguNa ane vIryaguNa A banne guNonI sAthe ekatAnA vicAravizeSasvarUpa evA potAnA manane samAdhimAM sthApana karIne eTale ke viSayono virodha karIne AtmadravyanA svarUpaciMtananI sAthe ekAgratA karavI te samAdhi kahevAya che. samAdhi e paNa yoganA ATha aMgomAMnuM eka aMga che. teno artha abhidhAna ciMtAmaNi zloka 85 mAM A pramANe kahyo che. je zuddha AtmasvarUpa prApta karavAnuM dhyeya che te dheyAtmaka artha mAtrano ja AbhAsa thavo eTale ke mAtra AtmasvarUpanI sAthe layalInatA keLavavI te samAdhi kahevAya che. A pramANe yama-niyama vagere ATha aMgo vaDe yoga ATha prakArano manAyelo che. temAM AtmasvarUpanA jJAnanI sAthe AtmAnI ekatA te samAdhi kahevAya che. tevA prakAranI samAdhimAM mana sthira karIne cetanya svarUpa eTale ke jJAnasvarUpa evA AtmAmAM vizrAnti (sthiratA) dhAraNa karavI tene magnatA kahevAya che. AtmAmAM anaMta guNo hovA chatAM mukhyatve darzana ane jJAnaguNa kahevAya che. kAraNa ke darzana ane jJAnamaya AtmA kahelo che. zAstramAM kahyuM che ke "3vaDo nA vaMsaUT |diM" jJAnaguNa ane darzanaguNanA upayogavALo A AtmA che. sarve guNomAM jJAna ane darzana e guNo pradhAnatama che. ane te bannemAM jJAna pradhAna che. A pramANe A AtmAe jJAnasvarUpa AtmadravyamAM sthiratA dhAraNa karavI, tene magna kahevAya che. jJAnasvarUpamAM sthiratA dhAraNa karanArane magna kahevAya che. TIkA - rUtyunena manAvataH artha nIva: putrInavaripablivipu manojJeSu svajanAdiSu ca bhraman vikalpakoTikoTiM prApta iSTAn viSayAnicchannaniSTAn viSayAnanicchan vAtodbhUtazuSkapalAzavad bhramati / sa ca kadAcit svaparavivekarUpaM bhedajJAnaM prApya anantajJAnadarzanAnandamayaM svIyaM bhAvaM svatayA nirdhArya, idaM viSayasaGgAdikaM na mama, nAhamasya bhoktA, upAdhireva eSaH, na hi mama kartRttvaM bhoktRtvaM grAhakatvaM ca paravastUnAm, mayA hi svarUpabhraSTena idaM vihitam, sAmprataM jinAgamAJjanena jAtasvaparavivekena teSu ramaNAsvAdanaM na yuktam, iti vicArya svarUpAnantasvabhAvaguNaparyAyasyAdvAdAnantAtmani vizrAntiM prAptaH, AtmAnamanantAnandasaMpanmayaM jJAtvA paramAtmasattAsvarUpe magno bhavati, sa-"magnaH" thIyate rUti zA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ magnASTaka - 2 jJAnasAra "AtmasvarUpamAM sthira thavuM" te ja sAcI magnatA che. AvuM yathArtha tattva jANavA vaDe have samajAya che ke padgalika padArthomAM utpanna thayelA manojJa evA varNa-gaMdha-rasasparza ane zabdAdi pAMca IndriyonA pAMca viSayomAM ane kuTuMba-mitravargAdi svajana vageremAM anAdikAlathI bhrAnta thayelo (A mArA che ane huM teno chuM Ama mohajanya mArApaNAnA pariNAmarUpa mithyA buddhivALo thayelo) evo A AtmA aneka prakAranA koDAkoDI mAnasika vikalpone karato chato, managamatA ISTa viSayone Icchato ane aNagamatA aniSTa viSayone nahIM Icchato "vAyu dvArA uDADAyelA sukA pAMdaDAnI jema" anaMtAnaMta janma-maraNanI jaMjALa rUpa saMsAramAM ahIMthI tahIM bhaTake che. jema vRkSa uparathI kharelAM sukAM pAMdaDAM vAyu dvArA ahIM tahIM uDADAya che. tema mohAdha evo A AtmA ajJAnadazA ane mohadazAnA kAraNe anaMta janma-maraNavALA saMsAramAM ahIM tahIM bhaTake che. te AtmA kyAreka potAnuM kalyANa thavAno kALa pAke tyAre viziSTa bhAgyayogathI eTale ke tathAbhavyatA pAkavAthI) sva-paranA vivekarUpa bhedajJAnane prApta karIne eTale ke zuddha anaMta jJAnAdi guNamaya je svarUpa che te ja mAruM svarUpa che, camakavALuM pugala padArthonuM je svarUpa che te mAruM svarUpa nathI Avo viveka pragaTa thavA rUpa bhedajJAna prApta karIne ananta jJAna-darzananA AnaMdamaya potAnA svarUpane potAnApaNe deDha karIne (barAbara oLakhIne) "pAMca IndriyonA viSayono saMga karavo. temAM racyApacyA rahevuM" vagere mAruM svarUpa nathI, huM AvA prakAranA paradravyanA svarUpano bhoktA nathI, A paradravyano saMga e to eka moTI upAdhi che. jema pArakAnI saMpattino huM kartA-bhoktA ke grAhaka nathI tema A paNa paradravya ja che. mArA AtmAthI bhinna dravya che tethI paravastuonuM kartApaNuM-bhoktApaNuM ane tene svIkAravA rUpa grAhakapaNuM e mAruM svarUpa nathI. AtmAnA zuddhasvarUpane nahIM jANatA ane tethI ja svarUpathI bhraSTa thayelA evA mArA vaDe "A ghara mAruM, A dhana mAruM, A kuTuMba mAruM, huM eno" AvuM mAnI levAyuM che. paraMtu kharekhara huM mohabdha thayo chato parapadArthamAM mArApaNAnI buddhithI Asakta thayelo chuM. ane A para-padArthanA saMgathI ane AsaktithI ghaNo ghaNo duHkhI thayo chuM. kahyuM che ke - egohaM natthi me koi, nAhamannassa kassai / evamadINamaNaso, appANamaNusAsai // 1 // ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA. savve saMjogalakkhaNA // 2 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 37 saMjogamUlA jIveNa, pattA dukkhaparamparA / tamhA saMjogasambandhaM, savvaM, tiviheNa vosiriyaM // 3 // have jinezvara paramAtmAnA AgamanuM jJAna prApta thavA rUpI aMjana AMjavA dvArA mArI aMtarthakSa khulavAthI mane sva-paranI vivekadRSTi prApta thaI che. sAcuM mAruM zuM che? ane parAyuM zuM che? Avo viveka mane jAgyo che. tethI pragaTa thayo che sva-parano viveka jene evA mAre te pAMca IndriyonA viSayomAM ane kuTuMba-mitra-vargAdi svajanomAM ramavAno AnaMda mANavo te ucita nathI. AvuM vicArIne eTale ke parapadArtho uparano moha tyajIne "zuddha svarUpAtmaka, anaMta, svAbhAvika (akRtrima) guNa-paryAyavALuM tathA syAdvAdamaya evuM je anaMta AtmasvarUpa che. temAM vizrAntine (sthiratAne) huM pAmyo chuM. parapadArthano moha tyajIne svasvarUpamAM ja sthira banyo chuM. mAro A AtmA ja anaMta AnaMdanI saMpatti svarUpa che. anaMtAnaMta guNonA AnaMdamaya che. AvuM jANIne A AtmA ja paramAtmA che. tenAmAM ja sattAthI anaMta guNAtmaka svarUpa raheluM che. mAro A AtmA ja bhagavAna svarUpa che. tethI parama evA AtmAnA sattAgata anaMta svarUpamAM ja A jIve magna thavuM joIe. temAM ja tallIna banavuM joIe. tene ja yathArtha "magna" kahevAya che. [1] ya AtmAnubhavamagna: sa kIdRg bhavati, tadAhayasya jJAnasudhAsindhau, parabrahmaNi magnatA / viSayAntarasaJcArastasya hAlAhalopamaH // 2 // gAthArtha :- jJAnarUpI amRtanA mahAsAgara evA parama AtmasvarUpamAM ja je AtmAnI magnatA che. tene viSayAntaramAM joDAvuM paDe te halAhala viSatulya lAge che. //rA. TIkA :- "gati'-I navI manAvivimAvaviratI jJAnasudhAsindhajnyaanaamRtsmudrruupe parabrahmaNi-paramAtmasamAdhau magnatA, (yasya magnatA'sti) tasya jIvasya viSayAntare varNagandhAdau saJcAraH-pravartanaM hAlAhalopamaH-mahAviSabhakSaNatulyaH / yo hi amRtAsvAdamagnaH sa viSamattuM (viSamaviSaM bhoktuM) kathaM pravartate ? mAlatIbhogamagnaH madhukaraH karIrAdiSu na vasati, evaM zuddha-niHsaGga-nirAmaya-nirdvandvasvIyAtma-jyotirmagnaH anantajIvocchiSTeSu svayamanantavArabhuktamukteSu, vastutaH abhogyeSu svaguNAvaraNahetubhUteSu viSayeSu tasya mano na saJcarati, na pravartate iti tattvam // 2 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 magnASTaka - 2 jJAnasAra vivecana :- je AtmAnA anubhavamAM magna hoya che te AtmA kevo hoya che. te A zlokamAM jaNAve che. - anAdi kALathI lAgI paDelI je vibhAvadazA che tenAthI viramaNa pAmelA evA je AtmAne jJAnarUpI amRtanA mahAsAgaratulya evA parabrahmamAM eTale ke parama evA AtmasvarUpamAM magnatA pragaTI che. eTale ke vibhAvadazA tyajIne svabhAvadazAnA AnaMdamAM je AtmA magna banyo che te jIvane viSayAntaramAM saMcAra karavo paDe eTale ke zarIra-kuTuMba ane svajanAdinA baMdhanonA kAraNe varNa-gaMdha-rasa-sparzavALA padgalika sukhomAM pravartana karavuM paDe, te halAhala viSanA bhakSaNatulya lAge che. svabhAvadazAnA AnaMdanA sukhamAM magna banelAne paudgalika sukhonI aMdara kAraNavazAt karavI paDatI pravRtti paNa halAhalaviSanA bhakSaNatulya bhAse che. kAraNa ke A AtmAnuM mana temAMthI uThI gayuM che. je AtmA ekavAra paNa amRtanA AsvAdanA sukhamAM magna bane che te viSanuM bhakSaNa karavA kema pravarte ? je bhramara mAlatI jevA sugaMdhI puSponA upabhogamAM magna che te keraDAnA jhADa ke bAvaLanA jhADa upara kema bese? arthAt na ja bese. je gaMgA nadI ke sarovaramAM snAna karatA hoya te khAbociyAnA chIcharA pANImAM kema praveze? evI ja rIte zuddha, paradravyanA saMga vinAnI, rAga-dveSa-vAsanA-vikArAdi bhAvarogothI rahita ane nirdU (sarvathA prakAzamaya arthAt alpa paNa nathI ajJAnarUpI aMdhakAra jemAM) evI potAnA ja AtmAnI jJAnAtmaka ke jyoti che. te jyotimAM magna thayelo A AtmA have anaMta anaMta jIvo vaDe vAraMvAra bhogavI bhogavIne eThAM karAyelAM tathA svayaM potAnA dvArA paNa anaMtavAra bhogavIne mukAyelA padgalika padArthomAM kema Asakta thAya? jema koI para vaDe ke potAnA vaDe eThuM mukAyeluM bhojana khAvuM yogya nathI tema A pudgala dravyo anaMtIvAra potAnA vaDe ane para vaDe bhogavI bhogavIne mukAyelAM hovAthI vAraMvAra eThAM thayelAM che mATe vAstavikapaNe bhogavavAne ayogya ja che tathA jeTalo jeTalo padgalika sukhomAM A jIva AnaMda mAne che. temAM ja racyo pacyo rahe che. teTalo teTalo bhogAsaktinI vRddhinA kAraNe AtmAnA guNonA AnaMdathI dUra jato jAya che. tethI potAnA AtmAnA guNonA (AnaMdamAM) AvaraNa karavAnA hetubhUta evA pAMce IndriyonA viSayomAM svabhAvAnaMdI evA te jIvanuM mana jAmatuM nathI. ekavAra paNa jeNe svabhAva-sukhano AnaMda vAstavikapaNe mANyo che. tevA jIvane bhogonA viSayomAM joDAvuM paDe te halAhala-jhera jevuM lAge che. tethI bAhya pratibaMdho vinA A jIva viSayomAM joDAto nathI ane pratibaMdhonA kAraNe joDAvuM paDe to paNa nirasapaNe joDAya che ane potAnI nirasikatA hovAthI avasara Ave tyAre pratibaMdhono paNa tyAga karIne kALAntare pravrajita thAya che paNa viSayabhogomAM mana pravartAvato nathI. rA.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 punastadeva dyotayati - svabhAvasukhamagnasya, jagattattvAvalokinaH / kartRtvaM nAnyabhAvAnAM, sAkSitvamavaziSyate // 3 // gAthArtha :- svAbhAvika sukhamAM magna ane jagatanA tattvonuM syAdvAda dvArA yathArtha nirIkSaNa karanArA AtmAne potAnA bhAvothI anya bhAvonuM kartRtva saMbhavatuM nathI. mAtra sAkSipaNuM ja hoya che. ill TIkA :- "mAvasua" ti-svamAva: - sanna mu saddagAtyanirvantikaanndm, zazvadapratipAdAdAtyantikama, vyatikIrNasukhaduHkhahetubhAvAdyantarAnapekSAd aikAntikam, tatra magnasya-tanmayasya, jagat-lokaH, tasya tattvaM-taddharmaM yathArthatayA vilokinaH-darzanazIlasya puruSasya anyabhAvAnAM-parabhAvAnAM rAgAdivibhAvAnAM jJAnAvaraNAdikarmaNAM bAhyaskandhAdAna-nikSepANAM kartRtvaM na, kintu jJAyakasvabhAvatvAt sAkSitvameva, | vivecana - AtmAnuM je svAbhAvika sukha eTale ke sahaja-sukha che. arthAt potAnA guNonA ja sahaja, Atyantika ane aikAntika evA sukhano je AnaMda che. temAM magna banelA jIvane anya bhAvonuM kartutva hotuM nathI. AtmAne potAnA guNonA sukhano je AnaMda che ke koIpaNa paradravyanI apekSA vinAno che mATe sahaja che tathA zAzvata che. AvyA pachI kyAreya pratipAta pAmato nathI, cAlyo jato nathI, anaMtakAla rahe che mATe Atmattika che ane sukhanAM kAraNo tathA duHkhanAM kAraNo ema banne prakAranA (anya) padArthonI apekSA vinAnuM A sukha hovAthI kAntika sukha che. tevA sukhamAM magna thayelA jIvane anya bhAvonuM kartRtva saMbhavatuM nathI. tathA je A jagata che eTale ke loka che. tenuM je tattva che, svarUpa che. dravyathI sarve paNa bhAvo sadA dhruva (nitya) ane paryAyathI sarve bhAvo sadA utpAda-vyayavALA che. Ama tripadImaya evuM nityAnitya bhAvayukta syAdvAdamaya je jagasvarUpa che tene ja yathArthapaNe jANavuM ane jovuM te ja jIvanuM sAcuM svarUpa che. tethI jANavAnA ane jovAnA svabhAvavALA evA A jIvane anya bhAvonuM kartRtva saMbhavatuM ja nathI. rAga-dveSa-krodha-mAna-mAyA-lobhavAsanA-vikArAdi bhAvakarmonuM, jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha dravya karmonuM ane ghaTa-paTa Adi bAhya- pulaskaMdhone grahaNa karavA ane tyajavA rUpa nokarmanuM kartApaNuM saMbhavatuM ja nathI.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 magnASTaka - 2 jJAnasAra paraMtu jIvano jJAyakasvabhAva hovAthI te te pragaTa thatA bhAvomAM kAryakAle mAtra sAkSIpaNuM ja (hAjarI ja) hoya che kartAbhAva hoto nathI. A jIva paradravyono kartA nathI mAtra jJAtA ja che. mohathI paradravyanuM kartApaNuM mAnI lIdhuM che je ajJAna che. rAga-dveSAdi doSo mohanIyakarmanA udayajanya bhAvapariNAmAtmaka hovAthI bhAvakarma kahevAya che. jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha-karma kArmaNa vargaNArUpa pudgaladravya hovAthI dravyakarma kahevAya che ane ghaTa-paTAdi bAhya-pugalaskaMdho (rAga-dveSAdi bhAvakarmanuM) nimittakAraNa hovAthI nokarma kahevAya che. A jIva paramArthathI potAnA guNono ja kartA che. parabhAvono kartA nathI, Ama kahevAnI pAchaLa graMthakArazrI tathA TIkAkArazrIno abhiprAya evo che ke jema devadatta nAmanA puruSane koI bhUta vaLagyuM hoya tyAre DAhyo evo paNa devadatta avivekabharyuM bolavuM-khAvuM-hAsyAdi karavAM-tALI pADavI vagere ghaNuM ja anucita vartana kare che. paraMtu A anucita vartanano kartA devadattano jIva nathI. paNa te devadattanA zarIramAM pravezelA bhUtano jIva te bhAvono kartA che. bhale devadatta ja badhuM anucita vartana kare che to paNa tenI bhUtAdhanapaNe pravRtti che. asalI devadattanI A pravRtti nathI. jyAre jyAre bhUtano Aveza nathI hoto tyAre tyAre A anucita pravRtti jarA paNa saMbhavatI nathI. te ja devadatta bhUtanA Aveza vinAnA kAle barAbara DahApaNapUrvaka ja pravarte che. tenI jema asalI A jIva rAgAdi bhAvakarma, jJAnAvaraNIyAdi dravyakarma ke ghaTa-paTAdi nokarma ItyAdi kaMI karato nathI. paraMtu jIvamAM pravezela pUrvakRta mohanIyakarmanA udayajanya mithyAtva-avirati-kaSAyAdi vikArAtmaka je bhUta che te ja A bhAvono kartA che. jyAre pUrvakRta mohanIya karmano udaya cAlyo jAya che tyAre mohanIyanA udayathI mukta banelo A jIva uparokta bhAvo karato nathI. tethI jIva bhAvakarma-dravyakarma ke nokarmano kartA nathI. svaguNono ja kartA che. jIvamAM bhaLela vikArAtmaka bhUta ja karmono kartA che. vikArAtmaka bhUta vinAno jIva svayaM zuddha hoya tyAre sarva prakAranA karmono akartA ja che. rAjAnI AjJAthI sainya paradezanA rAjAnA sainya sAthe yuddha kare che. paraMtu tenAthI prApta thayela jaya-parAjaya rAjAno ja gaNAya che. mATe vAstavikapaNe to rAjA ja anya rAjA sAthe yuddha kare che. sainya to rAjAne paravaza che. tene yuddha karavuM ke maravuM gamatuM nathI. tema A jIva karmane paravaza thayo chato karmono kartA che. svataMtrapaNe karmono kartA nathI. AvA prakAranAM udAharaNothI A vAta barAbara samajavI. A jIva zuddha-buddha-nirmaLa hovAthI karmono kartA nathI. paraMtu temAM bhaLelI pUrvakRta karmodayajanya malInatA ja karmo karAve che. jIva to kevaLa ekalA jJAyakasvabhAvavALo che. mATe jagatathI alipta rahyo chato jagatanA bhAvone
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 jonAro ane jANanAro che. jema dIpaka prakAzAtmaka che te dIpaka to mAtra prakAza ja phelAve che tema jIva jJAnAtmaka che. mATe jJAnaprakAza ja pAthare che. temAM rahelI malInatA ja jIva pAse karmono baMdha karAve che. mohodayajanya malInatA jyAre karmabaMdha karAve che tyAre tyAM sAkSIbhUtarUpe jIvanI hAjarI mAtra ja hoya che. zuddha jIva karmono kartA nathI. tatra kartRtvam-ekAdhipatye kriyAkAritvam, tad jIve jIvaguNAnAmeva, cetanAvIryopakaraNakArakacakropakaraNena, yato hi ekAdhipatyakriyAzUnyatvena dharmAdidravyeSu na kartRtvam, jIvasyApi kartRtvaM svakAryasya / na hi jIvaH ko'pi jagatkartA, kintu svakArya-pAriNAmikaguNapayAryapravRttereva kartA, na parabhAvAnAm, parabhAvAnAM tu kartRtve asadAropasiddhyabhAvAdayo doSAH, jJAtA (tu) lokAlokasya, ata eva nAyaM parabhAvAnAM kartA, kintu svabhAvamUDhAzuddhapariNatipariNataH azuddhanizcayena rAgAdivibhAvasya azuddhavyavahAreNa jJAnAvaraNAdikarmaNAM kartA jAto'pi sa eva sahajasukharuciH anantAvinAzisvarUpasukhamayaM AtmAnaM jJAtvA AtmIyaparamAnandabhogI, na parabhAvAnAM kartA bhavati, kintu jJAyaka eva / / vivecana - ahIM "kartApaNuM" eTale ke "eka ja dravyanA Azraye pravartatI kriyAnuM karavApaNuM te kartutva kahevAya che." je kriyA karavAmAM eka ja dravyanuM Adhipatya (svAmitva hoya - anyanI apekSA no hoya tene katva kahevAya che. AvuM kartutva jIvamAM ja che ane te paNa jIvanA potAnA guNonuM ja (guNa-paryAyonuM ja) kartutva che. kAraNa ke cetanApUrvaka pravartatA vIryano upakAra kare evA kArakacakranI sahAya hovA vaDe jIvamAM ja AvuM kartutva saMbhave che. jIvamAM cetanA ane vIrya che tathA buddhipUrvaka vIrya pravartAve che temaja buddhipUrvaka vIrya pravartAvatA jIvane zeSa chae kArakacakranI sahAyano yoga maLI rahe che. te A pramANe - prApta karavA jevuM jo kaMI hoya to jIvanuM svarUpa ja prApta karavAnuM che e karmakAraka, jIvanI potAnA svarUpamAM ja sthiratA thavA vaDe te svarUpa prApta thavAnuM che A karaNakAraka, svarUpaprApti-janya AnaMda jIvane ja thavAno che A saMpradAnakAraka, AvRta thayelA svarUpano jIvamAMthI ja AvirbhAva karavAno che A apAdAnakAraka ane pragaTa-apragaTa AtmasvarUpano AdhAra AtmA ja che. A adhikaraNakAraka. Ama chae kArakacakranI sahAya cetanApUrvaka virya pravartAvatA jIvane ja hoya che. A kAryamAM anya koI dravyanI sahAya levI paDatI nathI. mATe jIva dravyamAM ja kartutva che ane te paNa paramArthathI svaguNonuM ja kartRtva che. mohanI parAdhInatAthI paranA kartutvano Aropa mAtra karAya che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 manASTaka - 2 jJAnasAra kAraNa ke dharmAstikAyAdi dravyomAM ekalA potAnA dravyathI ja kriyA thatI hoya tevuM nathI. mATe "ekAdhipatyapaNe" kriyAnI zUnyatA che. jIva ane pudgaladravyo gamanAgamana kare to ja temAM gatisahAyakatAnI kriyA pravarte che. evI ja rIte jIva ane pudgalo sthira rahe to ja adharmAstikAyamAM sthitisahAyakatAnI kriyA pravarte che ane jIva-pudgalo avakAza lahe tyAre ja AkAzamAM avagAhasahAyaktAnI kriyA pravarte che. A badhI kriyA paradravyApekSita che. potAnA eka dravyane AzrayI nathI tathA dharma-adharma-AkAza dravyamAM cetanApUrvaka vIryanI pravRtti nathI. tethI temAM "katRtva" saMbhavatuM ja nathI. jIvamAM cetanApUrvaka vIryanI pravRtti che ane te paNa svaguNomAM pariNamana pAmavuM e ja eka kArya jIvamAtra Azrita hovAthI svaguNonuM kartRtva jIvamAM ghaTe che. koIpaNa jIva A jagatanA bhAvono kartA nathI, paraMtu potAnAmAM ja rahelA ane kArya-kAraNabhAve pariNAma pAmatA evA guNo ane paryAyonI pravRttino ja kartA che. paraMtu parabhAvono kartA nathI. kAraNa ke rAgAdi kaSAyo rUpa parabhAvono jo kartA jIva kahIe to "asadAropa ane muktino abhAva" vagere doSo Ave che. te A pramANe - rAga-dveSa ane kASAyika adhyavasAyo AvavA e paramArthe jIvanuM svarUpa nathI. jo te jIvanuM svarUpa hota to muktigata jIvomAM paNa hota. pUrvabaddha karmonA udayathI jIvamAM A pariNAma Ave che. eTale paradravyakRta pariNAmo che. jIvanA potAnA nathI. svataMtrapaNe AtmAnA A pariNAma nathI. anucita vartana karavApaNAnuM kartRtva devadattane vaLagelA bhUtanuM ja che. paNa asalI devadattanuM te kartRtva nathI. jo kASAyika pariNAma te jIvanuM potAnuM svarUpa che. ema mAnIe to jJAnAdi guNonI jema kASAyika pariNAma kyAreya paNa jIvamAMthI nAza pAme nahIM ane tethI jIvanI kyAreya paNa mukti thAya nahIM. mATe A rAgAdi bhAvo jIvanA potAnA nathI, paradravyakRta che. tethI teno kartA jIva kema kahevAya ? ane rAgAdino kartA na hovA chatAM tene rAgAdi parabhAvono kartA kahIe to tenA upara khoTo Aropa lagADyAno doSa lAge, jene "asadAropa" nAmano doSa kahevAya che. je svabhAva jeno nathI chatAM te svabhAva teno che Ama jo kahIe to tyAM asadAropa nAmano doSa lAge. tathA jo te jIvanuM potAnuM svarUpa che Ama mAnI laIe to jIvamAMthI kyAreya nAza pAme nahIM tethI jIvanI koI kAle paNa mukti na thAya. tethI siddhi abhAva nAmano doSa lAge. A rIte doSo Ave, mATe rAgAdi parabhAvono kartA jIva nathI. paraMtu jIva jJAnaguNAtmaka hovAthI lokAlokano jJAtA avazya che. jagatano jJAtA che paNa kartA nathI. A kAraNathI A jIva rAgAdi bhAvakarmono, jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmono ane ghaTa-paTAdi nokarmarUpa parabhAvono kartA nathI.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 paraMtu svabhAvamUDha (AtmAnA zuddha-nirmaLa svabhAvane nahIM jANanAro-brAnta banelo) ane mohanIyakarmanA udayathI azuddhapariNatirUpe pariNAma pAmelo evo A AtmA "azuddhanizcayanayathI" rAgAdi bhAvono ane azuddha vyavahAranayathI jJAnAvaraNIyAdi karmono kartA banyo che. je svarUpa potAnuM nathI, paranuM che teno kartA vAstavikapaNe A jIva nathI. paraMtu karmonA udayanI AdhInatAthI azuddhanayonI apekSAe temAM tenuM kartRtva AropAyuM che. naigamana thI ghaTa-paTAdi dUrataravartI padArthonuM kartRtva, azuddhavyavahAranayathI jJAnAvaraNIyAdi karmonuM (paradravyonA pariNamananuM) kastRtva ane azuddhanizcayanayathI rAgAdibhAvo (rUpa azuddha evA bhAvapariNAmo)nuM kartRtva A jIvamAM Aropita karAyuM che. tapelA loDhAnA goLAmAM rahelI Aga dAha karatI hovA chatAM tapeluM loDhuM dAha kare che AvuM jema kahevAya che tema jIvamAM rahelA pUrvabaddha karmodayajanya rAgAdi bhAvo karmonA kartA hovA chatAM te rAgAdi bhAvo jIvamAM vyApelA hovAthI jIva karmono kartA che Ama jIvamAM kartA tarIkeno upacAra karAyo che. Aropa karAyo che. tapelA loDhAmAM loDhuM dAha karatuM nathI paNa temAM rahela agni dAha kare che Avo jyAre khyAla Ave che tyAre tenA upara pANI nAkhIne agni-agnino ja nAza karavAmAM Ave che. tyArabAda zeSa kevaLa ekaluM raheluM loDhuM kyAreya paNa dAha karatuM nathI. (kAraNa ke dAha karavo e lohano svabhAva hato ja nahIM) tema jIvamAM bhaLelA rAgAdi bhAvo ja karmonA kartA che. jIva pote karmono kartA nathI. Ama hovAthI naigamanaya-azuddhavyavahAranaya ane azuddhanizcayanayathI anukrame ghaTa-paTAdi bAhyapulaskaMdhono, jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmono ane rAgAdi bhAvakano A jIva kartA hovA chatAM paNa sa vi sanakuvaraH = te ja jIva jyAre potAnA svAbhAvika AtmaguNonA AnaMdanA sukhanI rucivALo bane che ane satya samaje che. tyAre tene bhAna thAya che ke ananta ane avinAzI evA mArA potAnA zuddhasvarUpanA sukhavALo (sukhamaya) mAro AtmA che. huM A paradravyanI parAdhInatAmAM (babAlamAM) kyAM phasAyo ? AvuM jyAre bhAna thAya che tyAre potAnA AtmAne Avo paradravyathI bhinna jANIne bhedajJAnanI prApti dvArA (paradravyanA sukhathI ubhagIne) potAnA guNonA ja sukhanA paramAnandano bhogI A jIva bane che. tethI parabhAvono kartA nathI. paraMtu AtmA jJAnasvabhAvI hovAthI parabhAvono jJAtA mAtra ja che (kartA nathI). atra prastAvanA-ayaM hi AtmA svaniHsapatnasaGgAGgitayA svIyavizeSasvabhAvAnAM svaguNakaraNena satpravRttimatAmapi svaguNakaraNAvaraNena jJAnacetanAvIryAdikSayopazamAnAM parAnuyAyinAM tatsahakAreNa ca kartRtvAdipariNAmAnAM parakartRtvAdivibhAvapariNamanena
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 manASTaka - 2 jJAnasAra parakartRtve jAte'pi teSAmeva guNAnAM svabhAvasammukhIbhavanena karttRtvAdInAM parAvRttiH, tena samyagdarzana-jJAna-cAritrapariNateH svarUpasAdhanakartRtvAdi kurvan guNakaraNaiH pUrNaiH sAdhanakarttRtvaM vidhAya guNapravRttirUpaM zuddhaM kartRtvAdikaM karoti, ata eva sAdhakAnAM sanmunInAM svarUpasanmukhAnAM na parabhAvakartRtvamiti, kintu jJAyakatvameva / A AtmA potAnA kevaLa zuddhasvarUpanA ja saMgavALo hovAthI (na:mapatna nathI zokya rUpe virodhI azuddha tattva jemAM evA kevaLa zuddha svarUpano ja saMgI che. tethI) potAnA svAbhAvika je guNo che tenI ja tanmayatA karavA dvArA uttamottama pravRttisvarUpa potAnA ja vizeSa guNono (jJAna-darzana cAritrAdi guNono) kartA che. Ama hovA chatAM paNa (1) potAnA guNonI tanmayatAnuM AvaraNa karanArA evA jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA udayajanya vikAronA kAraNe, tathA (2) paradravyane anuyAyI banelI evI jJAnacetanA ane vIrya guNa Adi kSAyopazamika bhAvanA guNonA kartRtva-bhotRtva-grAhakatvAdinA pariNAmo je che-te 52kartRtvAdi vibhAva svarUpe pariNAma pAmyA che. te be kAraNone lIdhe A jIvamAM aupacArika rIte "parakartRtva" Avela che. chatAM paNa te ja jJAnacetanA ane vIryAdi kSAyopazamikabhAvanA guNonI jyAre svabhAvadazA tarapha sanmukhatA thAya che tyAre (svabhAvadazA samajAya che ane te tarapha guNonuM yuMjanakaraNa thAya che tyAre) kartRtva-bhoktatva ane grAhakatva dharmonI parAvRtti thAya che. jema khoTe raste caDI gayelo mANasa khoTA rastAno khyAla na hoya tyAM sudhI te mArge ja gADI doDAve che paNa A rasto khoTo che ema bhAna thatAM ja tyAMnA koI anubhavIne pUchIne gADIne sAcA mArge vALIne vadhAre spIDathI gADI doDAve che. tema kartRtvAdi bhAvo je parAnuyAyI hatA te saMbaMdhI bhedajJAna thatAM ane satya samajAtAM ja te bhAvo svadazAnuyAyI banI jAya che. tethI samyagdarzana-samyajJAna ane samyakcAritranI pariNati pragaTa thavAthI AtmAnA zuddhasvarUpanI sAdhanAnuM ja kartRtva-bhoktRtva ane grAhakatvAdi pragaTa thAya che. Ama A jIva potAnA svAbhAvika je guNo che tenI ja pUrNapaNe tanmayatA karavA dvArA AtmatattvanI sAdhanAnAM kartRtvAdi pragaTa karIne mohajanya doSomAM pravartana karavA rUpa je azuddha kartRtvAdi hatA tene tyajIne AtmaguNomAM ja pravartana karavA svarUpa zuddha kartRtvAdi bhAvone pragaTa kare che. = sArAMza ke "AtmA kevala ekalA guNono ja saMgI che" doSo to paradravyathI AvelA che. paradravyanA mIlanathI AvyA che. mATe te jIvanuM potAnuM asalI svarUpa nathI. tethI guNomAM tanmaya thavuM, guNomAM ja pravartavuM, e ja potAnuM kAma che. A ja AtmAnuM kartRtvabhoktatva ane grAhakatvAdi che. chatAM paNa (1) AtmAnA guNonuM AvaraNa karanArAM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 45 jJAnAvaraNIya ane mohanIya karmanA udayathI tathA (2) jJAnacetanA ane vIryAdi guNo parAnuyAyI banI javAnA kAraNe, Ama A be kAraNone lIdhe AtmadravyamAM rahelA kartRtvAdi dharmo parakartRtvAdi vibhAvabhAve pariNAma pAmyA che. tethI jIvamAM paradravyanA kartRtvano Aropa karAyo che. paraMtu vAstavikapaNe jIvamAM parakartRtvAdi dharmo nathI. tethI ja jyAre A jJAnAvaraNIyakarma ane mohanIyakarmanA udayo maMda paDe che ane tenA kSAyopazamikabhAvanI vRddhi thAya che tyAre te ja jJAnacetanA ane vIryAdi guNo svabhAvadazA tarapha thavAnA kAraNe kartRtvAdi dharmono badalo thaI jAya che. gADI je mArge doDatI hatI te mArgane choDIne tenAthI viparIta (sAcA) mArge doDe che. tenI jema je parAnuyAyI kartRtvAdi hatuM te ja svabhAvadazAnuyAyI kartRtvAdi thavAthI ratnatrayI rUpa guNo pragaTa thAya che. A rIte zuddha AtmasvarUpanI sAdhanAnuM ja kartRtva banI jAya che. A pramANe svakIya guNomAM ja pUrNapaNe tanmayatA dvArA AtmAnA guNonI ja sAdhanAnuM kartRtva pragaTa karIne guNomAM ja ramavuM (paradravyamAM na joDAvuM) evuM zuddha kartRtvAdi A jIvamAM Ave che. svaguNo e vAstavika potAnuM ja svarUpa che. mATe tenuM ja kartRtvAdi vAstavika che. paradravyano saMyoga to mohanIyAdi karmonI udayAtmaka upAdhithI thayelo che. tethI avAstavika che mATe tenuM kartRtva paNa avAstavika che, Aropita che, kalpita che. ata va = A kAraNathI ja AtmAnA guNonI sAdhanA karanArA ane potAnA zuddhasvarUpa tarapha ja vaLelA evA uttama muni-mahAtmAone parabhAvanuM kartRtva saMbhavatuM nathI. paraMtu "jJAtRtva" e AtmAno guNa hovAthI jagatanA sarva bhAvonA jANavApaNA rUpa "jJAyakatva" svabhAva avazya hoya che. mATe jIva jagatanA bhAvono jJAtA-dRSTA che paNa kartA-bhoktA nathI. * atra praznaH tarhi munInAM parabhAvAkarttRtve uktahetudvayajanyakarmakartRtA kuta: ? tatrAha-svasvabhAvamagnAnAM sAdhakamunInAmanabhisandhijavIryatadanugatacetanayA karmabandhakarttRtvamasti, tathApi svAyattAbhisandhijaguNapravRttInAM svabhAvAnugatatvAt akartRtvam / athavA evambhUtasiddhatvAsvAdAnandamagnAnAM tu na parabhAvakartRtA / - athavA samyagdarzanAdiguNaprAptau vastusvarUpavivaraNena svarUpAnugatasvazaktitvena AtmanaH parabhAvakartRtvaM nAstyeva, jJAyakatvameveti / ataH svarUparasikAnAM sarvabhAvajJAyakatvam, kartRtvaM tu svapAriNAmikabhAvasya / ataH -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 magnASTaka - 2 jJAnasAra svAtmAnamekAnte nivezya anAdibhrAntijaM parabhAvakartRtva-bhoktRtva-grAhakatvAdikaM nivAraNIyam, svarUpAkhaNDAnandakartRtvAdikaM karaNIyamiti gAthArthaH // 3 // prazna :- jo A AtmA parabhAvano kartA nathI ane parabhAvano akartA ja che. to pachI upara kahelAM be kAraNone lIdhe (eka kAraNa jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmano udaya ane bIju kAraNa jJAnacetanA ane vIryapravRtti paradravyAnuyAyI banI gaI che te. Ama be kAraNone lIdhe) utpanna thayelI karmonI katA eTale ke pratisamaye te mahAtmAne karmono baMdha thavo te paNa A AtmAmAM kema ghaTaze? arthAt jo A jIva parabhAvano kartA nathI to karmano kartA paNa thaze nahIM ane jo karmono kartA na mAnIe to tene karmo baMdhAtAM ja nathI to pachI karmone toDavA dharmapuruSArtha karavAnI jarUra zuM? saMsArI AtmA paNa muktigata AtmAnI jema svarUpano ja kartA-bhoktA raheze. tene karmo baMdhAtAM ja nathI to pachI karmonA kSayano prayatna karavAno raheze nahIM. uttara - saMsArI jIvomAM mana-vacana ane kAyAnA AlaMbane pravartatuM karaNavIrya be prakAranuM che. (1) abhisandhija (IcchApUrvaka vIryane kAryamAM pravartAvavuM) ane (2) anabhisandhija (IcchAnA abhAve sahajabhAve vIryanuM kAryamAM pravartavuM). ghaNI vakhata ApaNe buddhipUrvaka IcchA sAthe koI koI kAryamAM pravartIe chIe. jemake bhojanakriyA, gamanAgamana kriyA, A kriyAmAM vaparAtuM je vIrya te abhisandhija vIrya kahevAya che ane keTalAMka kAryomAM AtmAnuM vIrya sahaja rIte - svAbhAvikapaNe ja vaparAya che. paraMtu potAnI IcchA pramANe nahIM. jemake bhojana karelA AhAranuM udaramAM gayA pachI pAcanakriyAnuM kArya. te anabhisandhija vIrya kahevAya che. have vicAro ke - potAnA Atma-svabhAvamAM ja magna banelA ane AtmasAdhanA karanArA mahAtmA muniomAM pravartatuM je anabhisabdhija vIrya che ane te vIryane anusaranArI je jJAnacetanA che, tenA vaDe vyavahArAdi nayothI aupacArika rIte karmonA baMdhanuM kartutva che. to paNa potAne AdhIna (potAnI IcchA pramANe pravartAvAtA) evA abhisaMdhija vIrya vaDe potAnA AtmaguNomAM ja pravRtti karanArA evA te mahAtmAone potAnA zuddhasvabhAvamAM ja pravartavApaNuM hovAthI tAttvikapaNe karmonA baMdhanuM akartutva che. jema mahAmunio kAyAne TakAvavA mATe tathA kAyA dvArA saMyamadharmanI sArI ArAdhanA thAya te mATe AhAra vApare che. paraMtu te AhAramAM aliptadazA hovAthI AhAra vAparavA chatAM karmo bAMdhatA nathI, kAraNa ke te AhAramAM buddhipUrvaka rAgAdi dazAthI vIryapravRtti nathI. te ja AhAra gRhasthAdi vApare to
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 47 gRhasthAdi anya saMsArI jIvonI rAgAdi bhAvapUrvaka vIryapravRtti hovAthI te AtmA karmabaMdhano kartA thAya che. Ama ahIM A mahAtmA purUSonI anabhisandhija vIryapUrvaka pravRtti che. mATe karmono akartA che. abhisandhija vIryapUrvaka pravRtti svaguNomAM ja che. mATe A mahAtmA svaguNonA ja kartA che. jyAM abhisaMdhija vIryapravRtti hoya che tenA ja kartRtvano vyavahAra thAya che. athavA AvA prakAranI siddhatvadazAnA AsvAdanA AnaMdamAM magna banelA mahAtmAono upayoga svaguNaramaNatAmAM ja hovAthI kAyAthI parabhAvanuM kArya kare che paraMtu temAM ramaNatA na hovAthI tevA prakAranA parabhAvanuM kartApaNuM nathI. - athavA samyagdarzanAdi AtmAnA zuddha guNonI prApti thaye chate vastunuM vAstavika svarUpa samajAvAthI potAnA zuddha svarUpane ja anusaranArI potAnI zaktino vaparAza karanArA banavAthI AtmAne parabhAvanuM kartRtva saMbhavatuM nathI. mAtra jJAnasvabhAvI AtmA hovAthI "jJAyakatva" dharma ja ghaTe che. A rIte AtmasvarUpamAM ja rasika evA mahAtmA puruSone sarve paNa sva-parabhAvonuM zAyakatva hoya che. paraMtu kartRtva to phakta potAnA zuddha guNomAM pariNAma pAmavA rUpa svabhAvonuM ja eTale ke potAnA pAriNAmikabhAvanuM ja hoya che. - uparokta carcAthI tattva samajyA bAda potAnA AtmAne ekAntamAM sthApana karIne yathArtha ciMtana-manana karavA dvArA sthira karIne anAdikAlathI mohanIya ane jJAnAvaraNIya karmanA udayajanya bhrAntabhAve rahela parabhAvanA kartRtva-bhoktRtva ane grAhakatva vagere malIna bhAvone dUra karavA joIe ane AtmAnA zuddha svarUpanA ja akhaMDa-amUlya AnaMdanuM ja kartRtva-bhoktatva ane grAhakatvAdi prApta karavuM joIe. mohajanya parabhAvanA kartRtvAdine tyajIne svabhAvanA ja kartRtvane svIkAravuM joIe. jJAnaprAptino A ja sAra che. Iaa parabrahmaNi magnasya, zlathA paudgalikI kathA / kvAmI cAmIkaronmAdAH, sphArA dArAdarAH kva ca // 4 // gAthArtha :- parama brahmAtmaka AtmasvarUpamAM magna evA AtmAne pudgalanA sukhanI vArtA paNa nirasa hoya che. to pachI sonAnI rAzine grahaNa karavA rUpa ane tenAthI thatA unmAdo kema hoya ? tathA dedIpyamAna evA strIsaMbaMdhI hAvabhAva jovAnA paNa kema hoya ? // 4 // TIkA :- paradrALIti-parabrahmaLi-paramAtmani manasya tanmayasya, svarUpA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 manASTaka - 2 jJAnasAra valonAmaLarastasya, paulijhI = putsAhasacinI, thA-nAma vArtA, RthAshithilaa ityarthaH / paratvena agrAhyatvena abhogyatvena nirdhArAt yasya kathAspi zlathA, tasya grahaH kuto bhavati ?, ata eva amI cAmIkaronmAdAH tasya kva ?, zuddhAtmaguNasampadvatAM cAmIkaragrahaH eva na, paratvAt pApasthAnahetutvAt kuta unmAda: ?, na = puna: spArA-nevIpyamAnA, dvArA = vanitA, tasyA: AvarA: vava ? kRti tra ? naiveti / svabhAvasukhabhoginAM paudgalikabhoga eva na, tarhi mAyAkuTI, rAgapaTI, azuddhavimAvanaTI vArATI, tatrAva: vayaM mati ? naiveti // 4 // vivecana :- paramAtmasvarUpamAM tanmaya banelA AtmAne eTale ke zuddha AtmasvarUpanuM ja avalokana karavAmAM ramaNatAvALA mahAtmA puruSane koIpaNa prakAranAM pudgalonI sArAnarasApaNAnI kathA-vArtA karavAmAM rasa ja hoto nathI. pudgalanI carcA ja nirasa banI jAya che. kAraNa ke je pudgaladravya che te A AtmAthI paradravya (bhinnadravya) che. tathA parAyI vastu hovAthI na to grahaNa karavAlAyaka che, ke na to bhogavavA lAyaka che. Avo pAko nirNaya A jIve karelo che. A rIte pudgaladravyanI banelI sarve paNa vastu Atmadravyane parapadArtha hovAthI, agrAhya hovAthI ane abhogya hovAthI tenI kathA-vArtA karavI paNa gamatI nathI. te saMbaMdhI vAtacIta karavAmAM rasa nathI, tevA mahAtmA puruSane pudgaladravyanuM grahaNa kyAMthI saMbhave ? je AtmAne jenI vAtamAM rasa paNa na hoya, tevA AtmAne teno saMgraha karavo kema saMbhave ? mATe AvA AtmAne pudgalabhAvonuM grahaNa saMbhavatuM nathI. A kAraNathI te mahAtmAne vAmI-sonuM-rUpuM-hIrA-mANeka-pannA Adi kiMmatI dhAturUpe rahelA dhanano saMgraha ja saMbhavato nathI. koIpaNa jAtanuM pudgaladravya bheguM karatA ja nathI. rAkhatA ja nathI. to pachI te dhana saMbaMdhI unmAda-ahaMkAra, moTAI-garva vagere kaluSita bhAvo kema hoI zake ? arthAt AvA rAga-dveSAtmaka malIna bhAvo te mahAtmAmAM saMbhavatA nathI. zuddha evI AtmaguNonI bhAvasaMpattivALA A AtmAne suvarNAdi dhananuM grahaNa ja hotuM nathI, "kaMcana-upala beu sama gaNe re lola" A paMkti pramANe sonuM ane patthara banne samAna hovAthI manamAM suvarNa Adi koI paNa parapadArtha pratye prIti jAgatI nathI, mahattA nathI to pachI te suvarNAdi dravya para hovAthI, pApabaMdhano hetu hovAthI tenuM abhimAna karavuM ke potAnI jAtane suvarNAdi paradravyathI moTI mAnavI ane dhanAdithI phulAvuM vagere mithyA abhimAna kema saMbhave ? na ja hoya. tra puna:-tathA vaLI dedIpyamAna (arthAt atizaya rUpavALI) evI je strI hoya,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 tenA paNa mohajanaka je hAvabhAva-aMgapradarzana vagere vastuo jyAM hoya tyAM te strI pratye ane teonA hAvabhAvo pratye A jIvane AdarabhAva kema hoya ? Akhara to e paNa sAtadhAtunAM ja banelAM aMgo che. gaMdAM pugalo ja che, paradravya ja che. mATe teno Adara kema hoya ? arthAt na ja hoya. ahIM puruSane AzrayI strI kahI che. tema strIne AzrayI puruSa samajI levo. AtmAnA guNonA akhaMDa AnaMdarUpa sukhane mANanArA mahAtmA puruSone padgalika sukhano ke sukhanA AnaMdano rasa ja hoto nathI. to pachI mAyA (kapaTa)nuM ghara, rAga karAve tevA rezamI camakavALA vastranI tulya, azuddha evI vibhAvadazA utpanna karavAmAM uttejaka evI catura nadI tulya, AvA prakAranAM vizeSaNo vALI strInAM je koI aMgo che (strInAM sarva aMgo puruSane AzrayI kAmottejaka hoya che evI ja rIte puruSanAM sarve aMgo strIne AzrayI kAmottejaka che). temAM AvA mahAtmAone AdarabhAva-snehabhAva kema thAya? arthAt na ja thAya. A saMsAramAM rAgAdi mohabhAvanAM pradhAnapaNe be sAdhana che kaMcana ane kAminI. (strIne AzrayI kaMcana ane puruSa) mahAtmA puruSonuM mana svaguNonI saMpattinA upabhogamAM ja AnaMda mAnanAruM che. tethI paradravyarUpa tathA pApabaMdhanA hetubhUta evA kaMcana-kAminInA svarUpamAM mahApuruSo kema mohabdha bane ? arthAt tenA tarapha jotA paNa nathI. to tenI IcchA karavI ke prApti karavI ke teno garva karavo ke temAM prIti karavI sarvathA ghaTatI nathI. III tejolezyAvivRddhiryA, sAdhoH paryAyavRddhitaH / bhASitA bhagavatyAdau, setthambhUtasya yujyate // 5 // gAthArtha :- cAritravALA sAdhumahAtmAne mAsa-varSa Adi kAla pramANe cAritraparyAyanI vRddhi thavAthI AtmaguNonA anubhava rUpI tejolezyAnI vRddhi bhagavatI Adi sUtromAM je kahI che. te AvA prakAranA svaguNonI ramaNatAmAM magna munine ghaTe che. pA. TIkA - tenottezyA rUtti"tenonezyA-cittasu9tmAmanakSaUTI jJAnAnanhAsvaadaashlessruupaa, tasyAH vizuddhiH-vizeSato varddhanam yA, sAdho:-nirgranthasya, paryAyavRddhitaH-cAritraparyAyavRddhitaH, bhagavatyAdau bhASitA-uktA, bhagavatyAdau-paJcamAGge sA nirmalasukhAsvAdarUpA, itthambhUtasya-AtmajJAnamagnasya ratnatrayaikatvalIlAmayasya vAcaMyamasya yajyate-ghaTate, nAnyasya mandasaMveginaH /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 magnASTaka - 2 jJAnasAra vivecana :- zrI bhagavatIjI nAmanA pAMcamA aMgamAM sAdhu-saMta mahAtmAone pravrajyA svIkAra karyAne jema jema mAsa-varSa Adi adhika adhika kALa pasAra thAya che tema tema AtmAnA guNonA AnaMdano anubhava thavAthI ane "padravyano AnaMda mohaka che, bhrAmaka che." A vAta barAbara samajAI javAthI bhogI jIvane jema bhogasukhathI mukha upara teja (lAlI) camake che. tema AtmAnaMdI A sAdhubhagavaMtone mukha upara AtmaguNonA sukhanA AsvAdanA AnaMdanI laharIo (tejolezyA) camake che. maMdavairAgyavALAne (paradravya pratyenI prIti haju sarvathA gaI na hovAthI) tevI camaka (tejovezyA) AvatI nathI. AtmaguNonA sukhamAM ja AnaMda mAnanArA ane pAradravyanA sukhane bhrAmaka mAnanArA jIvane A teja vadhe che. zabdArtha A pramANe che - tejovezyA eTale cittamAM sukhanI prApti thavI te, arthAt nirupAdhika evo je sukhalAbha te tejolezyA, eTale ke jJAnanA AnaMdanA AsvAdano je anubhava thavo te tejalezyA. svaguNonA AnaMdanI laharIo camakavI te tejalezyA. tejanI vezyA, tenI vizeSa vRddhi thavI, dina-pratidina temAM vizeSa vadhAro thavo, AvA prakAranI tejolezyAnI vizeSavRddhi sAdhune eTale ke nircandamunine cAritraparyAyanI vRddhi thavAthI thAya che. A pramANe zrI bhagavatIjI sUtramAM eTale ke pAMcamA aMgamAM je tejalezyAnI vizeSa vRddhi kahI che. te nirmaLa AtmaguNonA sukhano AsvAda karavA rUpa tejolezyAnI vivRddhi AvA munine ja eTale ke AtmAnA jJAnasukhamAM je magna che tevA munine ja saMbhave che. jJAna-darzana-cAritra rUpa ratnatrayInI sAthe ekatA pAmelA, te guNonA sukhanI ja lIlAvALA evA mahAtmAne ja saMbhave che. maMda vairAgyavALA munine guNonA sukhanA AnaMdano anubhava (yathArtha rIte) thato nathI. atra prastAvanA-tatra prathamaM saMyamasvarUpamucyate-Atmani cAritranAmA guNaH anantaparyAyopetAnantAvibhAgarUpo'sti / tathA ca vizeSAvazyake-dAnAdilabdhipaJcakaM cAritraM siddhasyApi icchanti, tadAvaraNasya tatrApyabhAvAt, AvaraNAbhAve ca tadasattve kSINamohAdiSvapi tadasattvaprasaGgAt, tatastanmate cAritrAdInAM siddhAvasthAyAM sadbhAvaH / cAritraM ca cAritramohAvRtaM, tacca tattvazraddhAsamyagjJAnapUrNAnandehAvirbhAvapazcAttApAdibhyaH kSayopazamAvasthAgataM ca cAritramohapudgaleSu udayaprApteSu bhukteSu anuditeSu viSkambhiteSu keSucit pradezabhogitAM nIteSu, cAritraguNavibhAgAnAmAvirbhAvo bhavati, ahIM bhAvArtha A pramANe che - sauthI prathama saMyamanuM ja svarUpa samajAvAya che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 51 AtmAmAM "cAritra" nAmano eka suMdara guNa che ane te cAritraguNa anaMta anaMta paryAyothI yukta tathA anaMta anaMta avibhAganA samUhAtmaka che. eTale cAritraguNanA buddhithI anaMta anaMta avibhAga (nirvibhAjya evo antimakhaMDa te avibhAga) khaMDa thaI zake teTalA anaMta avibhAga khaMDonA samUhamaya A guNa che. zrI vizeSAvazyakabhASyamAM pUjya zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe kahyuM che ke - "siddha paramAtmAne paNa dAnAdi pAMca labdhio ane cAritra zAstrakAro Icche che." siddha paramAtmAo dhana-vastra ke khorAkanuM garIbone dAna karatA nathI. kAraNa ke pugala sAthe saMbaMdha ja nathI, temaja zarIrano paNa tyAga karelo che. eTale koI pudgalano lAbha nathI. khorAkAdi bhoga paNa nathI. vastra paheravAM ke alaMkAro paheravA ke strI vyavahAra karavo evo upabhoga paNa nathI tathA mana-vacana-kAyAthI rahita che. tethI tenA dvArA vaparAtuM karaNavIrya paNa nathI. tethI ahIM zaMkA thavI saMbhavita che ke siddha bhagavaMtone dAnAdi pAMca labdhio kema ghaTe ? tathA cAritra eTale sadAcArI jIvana, pAMca mahAvratanA pAlana svarUpa cAritra. paraMtu siddhabhagavaMtone jIvana nathI, zarIra nathI, mana nathI eTale koIpaNa jAtanuM sadAcArI jIvana ke mahAvratanuM pAlana e rUpa cAritra paNa nathI. tethI A guNo teomAM kema hoI zake ? Avo prazna thavo saMbhavita che. teno A paMktimAM uttara Ape che ke - sarvathA pulonA vyavahArono tyAga ane pudgalAdi paradravyathI AtmAne atyanta bhinna karavo e ja anaMtadAna, potAnA anaMtaguNonI prApti e ja anaMtalAbha, potAnA guNono vaparAza te bhoga, vAraMvAra svaguNono vaparAza te ja upabhoga, guNonA sukhanA AnaMdamAM ja vIryanuM vAparavuM te anaMtalabdhivIrya. Ama dAnAdi pAMce labdhio siddha paramAtmAne hoya che tathA mana-vacana-kAyA dvArA sadAcArI jIvana jIvavuM ke mahAvratapAlana rUpa je cAritra che te tyAM zarIra na hovAthI bhale na hoya. paraMtu kyAreya vibhAvadazAmAM na javuM. parabhAvadazArUpe pariNAma na pAmavuM. svabhAvadazAmAM ja layalIna rahevuM te svarUpa anaMtacAritra siddha bhagavaMtone che Ama siddhabhagavaMtone dAnAdi pAMca labdhio tathA cAritra avazya hoya che. dAnAdi pAMca labdhio ane cAritra siddhabhagavaMtone hovAnuM kAraNa e che ke A guNonA AvaraNa karanArAM aMtarAyakarma ane mohanIya karmano kSINamoha-yogI ane ayogI guNavasthAnakanI jema tyAM (siddhAvasthAmAM) paNa sarvathA abhAva ja che. kSapakazreNInA kAle A jIvoe te karmono nAza karelo che. AvaraNabhUta evAM aMtarAya karma ane mohanIya karmano abhAva siddhadazAmAM hovA chatAM paNa jo dAnAdi labdhio ane cAritra na mAnIe
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ para manASTaka - 2 jJAnasAra to kSINamoha-sayogI ane ayogI guNasthAnakomAM paNa aMtarAya ane mohanIyakarmano abhAva hovA chatAM te pAMca labdhi ane cAritra nathI. ema ja mAnavAno prasaMga Ave, je zAstra sammata na hovAthI barAbara nathI. (aMtarAyakarmano kSaya bAramAnA carama samaye ane mohanIyakarmano kSaya dasamAnA carama samaye thAya che ema jANavuM.) te kAraNathI zAstrakAronI dRSTie cAritrAdi guNono (cAritra ane pAMca labdhi-Atmaka guNono) siddhaparamAtmAne sadbhAva che Ama jANavuM. tathA A cAritra nAmano guNa cAritramohanIyakarmathI AvRta karAyelo che. (DhaMkAyelo che). cAritramohanIyakarmano sarvathA kSaya karavAthI A cAritraguNa sarvathA AvirbhUta thAya che ane pAMcamA guNasthAnakathI dasamA guNasthAnaka sudhImAM cAritramohanIyakarmano kSayopazama karyo hovAthI AMzika pragaTa thAya che. tyAM samyagdarzana ane samyajJAnapUrvaka AtmaguNonA pUrNa AnaMdanI IhA (vicAraNA-tanmayatA) karatAM karatAM pragaTa thayelA (pAponA) pazcAttApAdi thakI kSAyopazamika avasthAne pAmeluM AMzika cAritra pragaTa thAya che. cAritramohanIya karmanA pudgalo je pUrvakAlamAM bAMdhela che ane udayamAM Avela che. teno (sajAtIya paraprakRtimAM saMkramAvIne) bhogavavA dvArA A jIva kSaya kare che te kSaya, ane je pudgalo hAla udayamAM AvyAM nathI paNa sattAmAM che ane udIraNAkaraNa tathA apavartanAkaraNa vaDe udayamAM lAvI zakAya tema che. tene aTakAvye chate arthAt udIraNA ane apavartanA dvArA udayamAM na Ave tevI rIte dabAvI devA dvArA upazama karye chate, A rIte keTalAMka cAritramohanIyakarmanAM pudgalono pradezodayathI (sajAtIya paraprakRtirUpe) bhogavIne nikAla karyo chate cAritranAmanA guNanA keTalAka keTalAka vibhAgono (aMzono) AvirbhAva thAya che. tene kSAyopamika bhAvanuM cAritra kahevAya che. A cAritraguNa dezaviratirUpe pAMcamA guNasthAnake ane sarvaviratirUpe chaThThA guNasthAnakathI dasamA guNasthAnaka sudhI hoya che. sarvaviratirUpa A saMyamanAM sthAnonI jaghanyathI utkRSTa vaccenI taratamatA A pramANe hoya che - tatra sarvajaghanyasaMyamasthAne sarvAkAzapradezAnantaguNatulyacAritraparyAyaprAgbhAvaH prathamaM saMyamasthAnam / te kattiyA paesA ?, savvAgAsassa maggaNA hoi / tejattiyA parasA, avibhAgato anaMtaguNA // 4512 // (bRhatkalpasUtra gAthA 4512)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 prathamaM saMyamasthAnaM sarvotkRSTadezavirativizuddhasthAnataH anantaguNavizuddham, dvitIyaM saMyamasthAnaM prathamasthAnAdanantatame bhAge yAvantaH avibhAgAstAvadavibhAgavRddhau bhavati, evaM tRtIyaM, evaM caturthaM, evamanantabhAgavRddhyA aGgulamAtrAkAzakSetrasya aGgulAsaGkhyabhAgAkAzapradezapramANasamAni sthAnAni bhavanti / idaM prathamaM kaNDakam / tataH paramasaGkhyAtabhAgavRddhirUpaM yatsaMyamasthAnamasti tadasaGkhyeyabhAgavRddharUpa- kaNDaka prathamaM saMyamasthAnam, (arthAt ) = prathamakaNDakasya caramasaMyamasthAne yAvanto'vibhAgAsteSAmasaGkhyAtatame bhAge yAvanto'vibhAgA-stAvanto'dhikAH kSayopazamA (kSayopazamAMzA) manti, tAr (amaghyeyamA dhiAmidhAne) Do prathama saMyamasthAnam, tato'saGkhyeyAni sthAnAnyanantabhAgavRddhirUpANi aGgulAsaMkhyeyabhAgapradezarAzipramANAni ( anantabhAgavRddhAbhidhaM ) dvitIyaM kaNDakam / tataH paramekamasaGkhyAtabhAgavRddhirUpaM ( saMyamasthAnam ) / punaH asaGkhye yAni anantabhAgavRddhirUpANi ( saMyamasthAnAni, tad anantabhAgavRddhAbhidhaM) tRtIyaM kaNDakam, tataH ekamasaGkhyeyabhAgavRddhirUpam (saMyamasthAnam ), 53 ahIM saMyamasthAnonI taratamatArUpe SaTcAna prarUpaNA'" jaNAvelI che. paMktionA zabdo pramANe artha samajAvavAnuM aMdara AvI jAya te rIte bhAvArtharUpe A viSaya samajAvAya che - cAritramohanIyakarmanA kSayopazamane anusAre AtmAmAM "saMyama" prApta thAya che. saMyama e AtmAno guNa che. paNa ghaTa-paTanI jema padArthavizeSa nathI. tethI ghaTa-paTanA jema TukaDA thaI zake che tema A saMyamaguNanA vibhAga (khaMDa-TukaDA) thaI zakatA nathI, paraMtu eka jIvanA saMyamasthAnathI bIjA jIvanuM saMyamasthAna keTaluM adhika che ? te samajavA mATe prathamanA saMyamasthAnanA buddhimAtrathI karAyelA atizaya sUkSma (kevalIparamAtmAnA jJAnathI paNa nirvibhAjya evA) je vibhAgo karAya che, tene "avibhAga" kahevAya che. tyAM sauthI jaghanyamAM paNa jaghanya evuM cAritramohanIyakarmanA kSayopazamathI je "sarvavirativALuM prathama saMyamasthAna" Ave che. temAM je kSayopazama che tenA buddhikRta nirvibhAjya vibhAgo jo karAya to sarva AkAzAstikAyanI jeTalI pradezarAzi che tenA karatAM anaMtaguNA cAritranA paryAyono prAdurbhAva te jaghanya cAritramAM che. eTale ke saMpUrNa AkAzAstikAyanA pradezarAzi karatAM anaMtaguNI saMkhyAnI tulya cAritra paryAyonA avibhAgovALuM prathama saMyamasthAna (jaghanyamAM jaghanya evuM sarvavirativALuM A saMyamasthAna) che. bRhatkalpasUtrano sAkSI pATha ApatAM TIkAkArazrI jaNAve che ke -
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 magnASTaka - 2 jJAnasAra "prathama saMyamasthAnamAM keTalA pradezo (avibhAga bhAgo) hoya? teno uttara ApatAM jaNAve che ke saMpUrNa AkAzAstikAyanI vicAraNA karavI. te saMpUrNa AkAzadravyamAM jeTalA AkAzapradezo che tenAthI anaMtaguNA bhAgo avibhAga svarUpe eka saMyamasthAnamAM che." (bRhatkalpa sUtra gAthA-4512) A sarvaviratidharmavALuM prathama saMyamasthAna paNa paDimAdhArI zrAvaka-zrAvikAnA sarvotkRSTa dezavirati dharmavALA vizuddha saMyamasthAna karatAM anaMtaguNa vizuddhivALuM che. kAraNa ke dezaviratidhara AtmA sAvadyayogavALo che ane jaghanya saMyamasthAne vartatA sAdhu mahAtmAno AtmA niravadyayogavALo che. sAdhu mahAtmAnA saMyamasthAnomAM sauthI jaghanya saMyamasthAnamAM vartatA AtmAnuM je saMyamasthAna che te prathama (jaghanya) saMyamasthAna che. te prathamasaMyamasthAnathI bIjuM saMyamasthAna (eTale ke kaMIka adhika vizuddhivALuM-kSayopazama bhAvanuM saMyamasthAna) anaMtabhAgavRddhivALuM hoya che. eTale ke prathama saMyamasthAnamAM je cAritramohanIyano kSayopazama che. tenA buddhithI anaMtA bhAga karIe temAMno eka bhAga prathamanA saMyamasthAnanI vizuddhimAM umerIe teTalI adhika vizuddhivALuM bIjuM saMyamasthAna che tene "anaMta bhAgAdhika" evuM saMyamasthAna kahevAya che. pahelA saMyamasthAnathI bIjuM saMyamasthAna anaMtabhAgAdhika avibhAgovALuM saMyamasthAna che. Ama samajavuM. parva tRtIya, parva caturtha = pahelA sthAnathI bIjuM sthAna jema anaMta bhAga adhika kahyuM te ja pramANe bIjAthI trIjuM saMyamasthAna ane trIjAthI cothuM saMyamasthAna, cothAthI pAMcamuM saMyamasthAna ema kramazaH asaMkhyAtAM saMyamasthAno "anaMtabhAgAdhika vizuddhi" vALAM jANavAM. prazna - anaMtabhAgAdhika-anaMtabhAgAdhika vizuddhivALAM saMyamasthAno "asaMkhyAta" che ema kahyuM. paraMtu asaMkhyAtAnA caDa-utara asaMkhyAtA bheda hoI zake che. to ahIM "asaMkhyAta" eTale keTalAM saMyamasthAna levAM? tenuM koI vAstavika pramANa (mApa) che ? uttara - hA, aMgulamAtra je AkAza, tenA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza hoya te mApa ahIM levuM. tene zAstronI paribhASA pramANe "kaMDaka" kahevAya che. have jyAM jyAM kaMDaka zabda vAparavAmAM Ave tyAM tyAM "aMgalapramANa AkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM je AkAzapradezanI rAzi hoya teTalI saMkhyA" svayaM samajI levI. vanittamAM vRddhaca = A pramANe anaMtabhAga adhika anaMtabhAga adhika vizuddhinI vRddhi vaDe "aMgula mAtra AkAzavALuM je kSetra, te kSetranA eTale ke aMgulapramANa AkAzakSetranA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA AkAzapradezo che tenI saMkhyApramANa saMyamasthAno
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 55 anaMtabhAgAdhika vizuddhivALAM che. tene eka kaMDaka kahevAya che. AvA ghaNAM kaMDaka AvavAnAM che. tethI A kaMDakane prathama kaMDaka kahevAya che ane tenuM nAma "anaMtabhAgAdhika vizuddhi" vALuM A prathama kaMDaka thayuM ema jANavuM. A vAtane barAbara samajavA mATe "aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelI AkAzapradezanI rAzine eTale ke kaMDakane asatkalpanAe 4 tarIke kalpanA karIne hamaNAM ApaNe vicArIzuM. tataH param = tyAra bAda arthAt anaMtabhAganI vizuddhivALuM eka kaMDaka samApta thayA pachI je saMyamasthAna Ave che. temAM vizuddhi = kSayopazama, pUrvanA saMyamasthAna karatAM "asaMkhyAtabhAga" adhika hoya che. jema anantabhAga adhika vizuddhinuM eka kaMDaka thayuM. tema asaMkhyAtabhAga adhika vizuddhinuM paNa kaMDaka thavAnuM che tenuM A prathama sthAna jANavuM. eTale ke anaMtabhAgAdhika vizuddhinA kaMDaka pachInuM asaMkhyAtabhAga adhika vizuddhivALuM je saMyamasthAna Ave che te saMyamasthAna asaMkhyAtabhAga adhika vizuddhinuM je kaMDaka thavAnuM che tenuM prathama sthAna che Ama samajavuM. sArAMza ke anaMtabhAga adhikanA prathamakaMDakanA carama saMyamasthAnamAM cAritramohanIyanA kSayopazamanA jeTalA vibhAgo che tenA karatAM tenA asaMkhyAtamA bhAgamAM jeTalA vibhAgo thAya teTalA adhika kSayopazamanA aMzavALA vibhAgo tenA pachInA saMyamasthAnamAM hoya che. tethI te saMyamasthAnane "asaMkhyAtabhAga adhika saMyamasthAna" kahevAya che. te saMyamasthAna asaMkhyAtabhAga adhika evA nAmavALuM have je kaMDaka thavAnuM che tenuM prathama saMyamasthAna che. A vAtane barAbara samajavA mATe nIce mujaba kalpanA karavAmAM Ave che. anaMtabhAga adhika eTale asaMkhyAtabhAga adhika eTale saMkhyAtabhAga adhika eTale saMkhyAtaguNa adhika eTale asaMkhyAtaguNa adhika eTale 4 ane anaMtaguNa adhika eTale 1 thI 4 (kaMDaka pramANa) saMyamasthAno anaMtabhAgAdhika che. tyArapachInuM saMyamasthAna eTale ke pAMcamuM saMyamasthAna asaMkhyAta bhAgAdhika che. mATe 70001 AvI AkRti thaI. tataH saccena thAnAni manantamArIvRddhirUpa = tyArabAda anaMtabhAga adhika-anaMtabhAga adhika vizuddhivALAM saMyamasthAno asaMkhyAtAM kahevAM eTale ke aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganA pradezarAzi pramANa kahevAM, arthAt anaMtabhAgAdhikanuM eka kaMDaka kahevuM 0. 0 0 cha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 magnASTaka - 2 jJAnasAra tene anaMtabhAga adhikavizuddhivALuM evA nAmanuM A bIjuM kaMDaka kahevAya che. A kAraNe 000010000 AvI AkRti thaI. tatta: param = tyArabAda asaMkhyAtabhAga adhika vizuddhivALuM eka saMyamasthAna jANavuM. tethI AkRti 0000100001 A pramANe banaze. punaH saMyeyani = tyArabAda anaMtabhAganI vRddhi rUpe asaMkhyAtAM eka kaMDaka pramANa saMyamasthAno kahevAM, tethI AkRti A pramANe bane che. 20001000010000 chellAM cAra je saMyamasthAno AvyAM tene anaMtabhAga adhikavizuddhivALuM trIjuM kaMDaka kahevAya che. tataH ma dhyeyamAM vRddhirUpam = tyArabAda asaMkhyAtabhAga adhika vizuddhivALuM eka ja saMyamasthAna kahevuM. jethI AkRti AvI banaze - O00010000100001. evamanantabhAgAntaritAGgulAsaceyabhAgamAtram asaGkhyabhAgavRddhirUpam, aGgalAsaGkhyeya-bhAgakaNDakamAnasthAnarUpaM dvitIyaM sthAnam / tataH saGkhyAtabhAgavRddhirUpaM prathamaM saMyamasthAnam / A pramANe anaMtabhAganI vRddhivALAM kaMDaka-kaMDakapramANa saMyamasthAno vacamAM vacamAM che jene evAM asaMkhyAtabhAganI vRddhivALAM saMyamasthAno paNa aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga mAtra pramANa-arthAt kaMDaka pramANa jANavAM. tethI AkRti AvI bane che 00001000010000100001. ahIM cAra ekaDA thavAthI asaMkhyAtabhAganI vRddhivALuM eka kaMDaka samApta thayuM jANavuM. tyAra pachI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgavALA kaMDakanA pramANarUpe anaMtabhAga adhika vRddhivALAM saMyamasthAno eka kaMDakapramANa kahevAM tethI AkRti AvI bane che 000010000100001000010000 tata: = tyArabAda saMkhyAtabhAga adhikanI vRddhivALuM paheluM eka saMyamasthAna kahevuM. tethI have AkRti AvI bane che - OOOO1OOOO1OOOQ10000100002. tataH punaH anantabhAgavRddhirUpANi asaGkhyeyAni (saMyamasthAnAni), tataH punaH ekamasaGkhyabhAgavRddhirUpam (saMyamasthAnam ), tataH asaGkhyeyAni anantabhAgavRddhirUpANi, evamaGgalamAtrakSetrAsaGkhyabhAgapradezamAnakaNDakeSu gateSu ekaM saGkhyAtabhAgavRddhirUpaM sthAnam, evamaGgalAsaGkhyeyabhAgatulyAni saGkhyeyabhAgavRddhisthAnAni gatAni / evaM saGkhyAtaguNavRddhi-asaGkhyAtaguNavRddhi-anantaguNavRddhirUpANi asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni bhavanti / tataH paraM sthAnamasaGkhyeya
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 guNasaMyamasthAnamAnaM bhavati, ekAntaraM tAni asaGkhyeyAni anantabhAgavRddhirUpANi saMyamasthAnAni bhavanti / sarvasaMyamasthAnasaGkhyA lokasamAnA: aloke asaGkhyeyA lokAkAzAH kalpyante, tAvatpradezarAzitulyAni saMyamasthAnAni bhavanti uttarottaranirmalAni / AditaH anukramasaMyamasthAnArohI niyamAt zivapadaM labhate / prathamamevotkRSTamadhyama ( jaghanya ) saMyamasthAnAtirohI niyamAt patati / evaM prathamasthAnataH anukrameNa saMyamakSayopazamI tasya cAritraparyAyanirmalatvena cAritrasukhasvarUpaM bhagavatIvAkyam, AlApakazca bhagavatyAm 57 tyArabAda pharIthI anaMtabhAganI vRddhivALAM asaMkhyAta (kaMDakatulya-asatkalpanAe saMyamasthAno jANavAM. AkRti A pramANe bane che 00001000010000100001000020000, tyArapachI vaLI eka asaMkhyAtabhAgavRddhivALuM saMyama sthAna jANavuM. AkRti A pramANe 000010000100001000010000200001, tyArabAda anaMtabhAganI vRddhivALAM saMyamasthAno asaMkhyAtAM (kaMDakatulya-asatkalpanAe cAra) jANavAM. AkRti - 000010000100001000010000200010000. upara dorelI AkRtimAM anaMtabhAgavRddhidarzaka zUnya 20 ane asaMkhyAtabhAgavRddhidarzaka ekaDA 4, ema kula 24 aMka gaye chate (saMkhyAtabhAganI vRddhisUcaka) eka bagaDo Ave che. e ja pramANe aMgulamAtra kSetranA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahelA pradezarAzinA mApavALA asaMkhyAtabhAganI vRddhinA sthAnonA kaMDako gaye chate (tenA upara anaMtabhAgavRddhinuM eka kaMDaka gayA pachI) bIjuM saMkhyAtabhAganI vRddhivALuM saMyamasthAna Ave che. 20 zUnyanI vacce 4 ekaDA gaye chate eka bagaDo Ave che. e ja rIte bIjAM 24 sthAno pasAra karatAM, vacce asaMkhyAtabhAganI vRddhisUcaka ekaDAvALAM cAra saMyamasthAno pasAra thaye chate bIjuM eka saMkhyAtabhAgavRddhinuM bagaDAvALuM sthAna Ave che. AkRti A pramANe thAya che 00001000010000100001000020000100001000010000100002, 4) have samajAze ke 24 sthAna pasAra karIe tyAre eka bagaDo, bIjAM 24 sthAna pasAra karIe tyAre bIjo bagaDo, trIjAM 24 sthAna pasAra karIe tyAre trIjo bagaDo ane cothAM 24 sthAna pasAra karIe tyAre cotho bagaDo ema bagaDAvALAM (saMkhyAtabhAganI vRddhivALAM saMyamasthAno paNa 4 eTale ke) kaMDaka pramANa thavAM joIe. pacIsamA naMbare, pacAsamA naMbare, paMcoteramA naMbare ane somA naMbare 4 bagaDA Avaze. tyArabAda pharIthI
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 manASTaka - 2 jJAnasAra anaMtabhAgavRddha ane asaMkhyAta bhAgavRddhanAM 24 sthAna kahyA bAda 125 mA sthAne eka saMkhyAta guNavRddhivALuM prathama sthAna Ave. purva saMdhyAtaUvRddhi = A pramANe 125-250-37pa-500 naMbaramAM cAra saMkhyAtaguNavRddhivALAM sthAno kahyA pachI 625 mA naMbare asaMkhyAtaguNavRddhivALuM prathama sthAna kahevuM. e ja krame 1250-1875-2500 naMbaramAM cAra asaMkhyAtaguNavRddhinAM sthAna kahevAM, tyArabAda 3125 mA sthAne anaMtaguNavRddhinuM prathama sthAna Ave, A rIte 31 256250-9375 ane 12500 mA naMbare cAra eTale (kaMDakatulya) anaMtaguNavRddhivALAM sthAno Ave. A pramANe upara samajAvelI rIta mujaba saMkhyAtaguNavRddhi-asaMkhyAtaguNavRddhi ane anaMtaguNavRddhivALAM saMyamasthAno kaMDaka-kaMDaka pramANa asaMkhyAtAM-asaMkhyAtAM thAya che. tataH paraM sthAnam = tyArabAda eTale ke anaMtaguNavRddhivALuM kaMDaka samApta thayA bAda (12500 pachI). asaMkhyAtaguNanI vRddhivALAM saMyamasthAno pUrvokta mAnapramANa (kaMDakatulya) thAya che. 13125-13750-1437pa-15000 naMbara pramANe kaMDakatulya (4) asaMkhyAtaguNavRddhirUpa sthAno Ave che. uttara tAni = A pramANe eka ekanA aMtare te saMyamasthAno asaMkhyAtAM asaMkhyAtAM (kaMDakatulya-kaMDakatulya) kahetAM kahetAM chelle anaMtabhAga vRddhivALAM saMyamasthAno (kaMDakatulyo Ave che. 15000 pachI 15125-1525015375-15500. Ama cAra saMkhyAtaguNavRddhivALAM sthAno Ave che. tyArabAda 15535, 15550, 15575, 15600. Ama cAra saMkhyAtabhAgavRddhinAM sthAna Ave che. tyArabAda 15605-15610-15615-15620. Ama cAra asaMkhyAtabhAgavRddhinAM sthAno Ave che. tyArabAda chellAM 15621-1562-15623-15624 A naMbaravALAM asaMkhyAtAM (kaMDakatulya) anaMtabhAganI vRddhivALAM sthAno Ave che. ahIM eka SasthAna pUrNa thAya che. je sthAno kaMDakatulya che (aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganA AkAzapradezapramANa che) tene mAtra cAranI kalpanA karIne uparokta AkRti samajavA mATe phakta banAvI che. vAstavikapaNe to A saMyamasthAno (cAritramohanIyakarmanA kSayopazamanI taratamatA) asaMkhyAta asaMkhyAta thAya che. A sarva saMyamasthAnonuM mApa zAstramAM A pramANe kaheluM che. nosamAnA: = lokAkAza jevaDA asaMkhyAtA lokAkAza jo alokamAM buddhithI kalpIe, te asaMkhyAtA lokAkAzanA jeTalA AkAzapradezo thAya, teTalA AkAzapradezanI rAzinI tulya A saMyamasthAno thAya che ane eka pachI eka adhika adhika vizuddhivALAM atyanta nirmaLa A saMyamasthAno hoya che. kAraNa ke e prakAranI adhika adhika vizuddhi jaNAvAI che. prathamanA saMyamasthAnathI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 anukrame vizuddhi vadhatAM vadhatAM upara uparanA saMyamasthAnomAM ArohaNa karanAro (caDhanAro) jIva niyamA muktipadane pAme ja che ane pahelethI utkRSTa saMyamasthAnamAM AvIne vizuddhi ghaTatAM ane azuddhi vadhatAM madhyamasaMyamasthAnomAM Ave ane tyArabAda jaghanyasaMyamasthAnomAM je jAya te AtmA pratiroddI = patanAbhimukha thayo chato niyamA paDe ja che. 59 A pramANe prathamanA saMyamasthAnathI anukrame ArohaNa karatA (caDhatA) jIvane saMyamano kSayopazama vRddhi pAme che. AvA prakAranI vRddhiyukta kSayopazamavALo je jIva caDhe che tenA cAritraparyAyanI atyanta nirmaLatA thavAthI cAritranA sAcA sukhasvarUpane (cAritranA AdhyAtmika AnaMdane) A AtmA potAnA anubhavasvarUpe mANe che. tenI ja tejolezyAnI (cAritranA AdhyAtmika AnaMdanI) vRddhi cAritraparyAyanI vRddhine anusAre bhagavatIsUtranA vAkyomAM jaNAvI che. bhagavatIsUtramAM jaNAvelI vAtanuM dizAsUcana upAdhyAyajI mahArAjazrIe A gAthAmAM jaNAvyuM che. bhagavatIsUtramAM 14mA zatakamAM 9mA uddezAmAM 537 mA sUtramAM A AlAvo (pATha) che. te (pATha) AlAvo A pramANe che - "je ime bhaMte ? ajjattAe samaNA niggaMthA viharanti, ee NaM kassa teullesaM vitIvayanti ? goyamA ! mAsapariyAe samaNe NiggaMthe vANamantarANaM devANaM teullesaM vitIvayanti / dumAsapariAe samaNe NiggaMthe asuriMdavajjiANaM bhavaNavAsINaM devANaM ullesaM vitIvayanti / eeNaM abhilAveNaM timAsapariAe samaNe NiggaMthe asurakumArANaM devANaM teullesaM vitIvayanti / caumAsapariAe gahagaNaNakkhattatArArUvANaM jotisiANaM teullesaM, paMcamAsapariAe candimasUriyANaM joisiyANa teullesaM, chammAsapariAe sohammIsANANaM teulesaM, sattamAsapariAe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariAe baMbhalogANaM laMtagANaM teulesaM, NavamAsapariAe mahAsukkasahassArANaM devANaM, dasamAsapariAe ANaya-pANaya- AraNaccUyANaM devANaM, ikkArasamAsapariAe gevijjavimANANaM devANaM, bArasamAsapariAe samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teulesaM vitIvayanti, teNa paraM sukke sukkAbhijAie bhavai / tao pacchA sijjhati jAva aMtaM karenti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte / hAla vartamAnakAle je A zramaNa nigraMtha munimahAtmAo (athavA pApakarmathI rahita thaIne AryapaNe je zramaNa nigraMtha munio) vicare che e munimahAtmAo konI tejolezyAne (mAnasika sukhanA AnaMdanI prAptine) oLaMgI jAya che ? Ama gautamasvAmI bhagavAna zrI mahAvIra prabhune pUche che. bhagavAna zrI mahAvIraprabhu kahe che ke, he gautama ! eka mAsanA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6) manASTaka - 2 vijJAnasAra cAritraparyAyavALA zramaNa nigraMtha munio vANavyaMtara devonI tejolezyAne oLaMgI jAya che. A pramANe - be mAsanA paryAyavALA muni asurendrane varjIne zeSa bhavanapati devonI tejolezyAne traNa mAsanA paryAyavALA muni asurakumAra devonI tejovezyAne cAra mAsanA paryAyavALA muni grahagaNa, nakSatra ane tArAnA devonI tejalezyAne pAMca mAsanA paryAyavALA muni caMdra-sUrya nAmanA jyotiSka devonI tejolezyAne cha mAsanA paryAyavALA muni saudharma-IzAna devonI tejovezyAne sAta mAsanA paryAyavALA muni sanaskumAra-mahendra devalokanA devonI tejolezyAne ATha mAsanA paryAyavALA muni brahmaloka ane lAntaka devonI tejolezyAne nava mAsanA paryAyavALA muni mahAzukra ane sahasrAra devalokanA devonI tejolezyAne dasa mAsanA paryAyavALA muni Anata-prANata-AraNa ane ayyata devonI tejolezyAne agiyAra mAsanA paryAyavALA muni raiveyakavimAna vAsI devonI tejolezyAne ane bAra mAsanA paryAyavALA muni anuttaropapAti devonI tejolezyA (mAnasika cittanI prasannatA)ne oLaMgI jAya che. jema jema cAritraparyAyamAM kALa pasAra thato jAya che tema tema vibhAvadazAnA bhAvono rasa bhUlAto jAya che, smaraNamAM Avato paNa nathI ane kevala svabhAvadazAnA anubhavanA sukhamAM ja Anade-AnaMda mANe che. te i ja AnaMda-AnaMda mANe che. tethI cittanI prasannatAmAnasika AnaMda vRddhi pAmato jAya che. A kAraNe devone vaibhavika sukhathI je cittanI sukhAsikA (mAnasika AnaMda-AnaMda) hoya che tenA karatAM A mahAtmApuruSone potAnA guNomAM sukhanA AnaMdano anubhava vadhAre anubhavAya che. A vAta upamAthI samajAvI che. A viSaya evo che ke je mANe te ja jANI zake. bhogI jIva yogInA yogasukhanA AnaMdanI kalpanA karI zakato nathI. je bhogasukhamAM bhogI jIva AnaMda mANe che te ja bhogasukhane yogasukhano AnaMda mANanArA yogIo brAnta arthAt gAMDapaNa, mUrkhAI, athavA cittabhrama thayo mAne che. bAramAsanA cAritraparyAyanA pAlanathI AgaLa jema jema cAritra paryAyano kAla vadhato jAya che tema tema te potAnA AtmaguNonI ramaNatAnA AnaMdamAM garakAva thaI jAya che. tethI varSo jatAM A mahAtmA zukla ane zuklAbhijAtya thAya che. A banne zabdonA artha AgaLa samajAvAya che.) tyArabAda te mahAtmA puruSa siddhipadane pAme che. yAvat sarva karmono aMta kare che. zuddha-buddha niraMjana nirAkAra bane che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 gautamasvAmI kahe che ke sevaM aMte sevaM bhaMte = he bhagavAn ! te vastu ema ja che te vastu ema ja che. jema Apa kaho cho, te vastu barAbara tema ja che. jarA paNa anyathA nathI. TIkAyAM lezyAprakramAdidamAha "je ime ityAdi", ya ime pratyakSA ajjattAetti AryatayA pApakarmabahirbhUtatayA, adyatayA adhunAtanatayA vartamAnakAlatayA ityarthaH / "teulesaMti"-tejolezyA-sukhAsikA, tejolezyA hi prazastalezyopalakSaNam, sA ca sukhAsikAheturiti, kAraNe kAryopacArAt, tejolezyAzabdena sukhAsikA vivakSiteti / "viIvayanti"-vyativrajanti-vyatikrAmanti / "asuriNdvjjiyaannNti"vamaravattivardhatAnAM, "tenA para"--tataH param, tata:-saMvatsat parata: "suti" zuklo nAmAbhinnavRtto'matsarI, kRtajJaH sadArambhI, hitAnubandhI, niraticAracaraNa ityanye / "sukkAbhijAtitti" zuklAbhijAtyaM paramazuklamityarthaH, ata evoktam AkiJcanyaM mukhyaM, brahmApi paraM sadAgamavizuddham / sarvazuklamidaM khalu, niyamAt saMvatsarAdUrdhvam // 13 // (pozaprazaRUT-12, zloka 3 ) bhagavatIsUtra uparanI TIkAmAM TIkAkArazrI vezyAnA prakaraNanA varNana prasaMge upara kahelA pAThamAM AvelA keTalAka zabdonA arthonuM spaSTIkaraNa karatAM jaNAve che ke - ne rU" hAla vartamAnakALe AryapaNe je A munio vicare che te munio ahIM samajavA. A pAThamAM "mannAI" Avo je zabda che tenA be artha kare che. (1) kAryatA = AryapaNe saMskArIpaNe-sAdhupaNAnA saMskArothI yuktapaNe arthAt aDhAre pApasthAnaka karmonA sevanathI bahirbhatapaNe-pAparahitapaNe je vicare che te. (2) adyatayA = hAlanA kAle, arthAt vartamAnakAle pAMcamA ArAnA viSamakAlamAM vicaratA munio paNa devonA cittanI je prasannatA che tene oLaMgI jAya che. to pachI cothA ArAnA ane mahAvidehakSetranA munionI vAta to karavI ja zuM ? tevatte aMti" tejolezyA arthAt sukhAsikA = sukhapUrvaka rahevuM, mananI prasannatApUrvaka vasavuM, AtmaguNonA sukhano anubhava thaI rahyo hovAthI cittanI atyanta nirmaLatApUrvaka bAhyabhAvothI dUra banIne svabhAvadazAnA sukhamAM ja AnaMda mANavApUrvaka rahevuM te sukhAsikA. tejolezyAno vAstavika artha prazastalezyA thAya che. paraMtu prazastalezyA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 manASTaka - 2 jJAnasAra hoya to ja sukhapUrvaka (mAnasika AnaMdapUrvaka) rahevAya che. anyathA udvegapUrvaka rahevAya che. A rIte prazastalezyA (tejolezyA) e sukhAsikAno hetu che. prazastalezyA e kAraNa che ane sukhAsikA e kArya che. kAraNamAM ja kAryano upacAra karavAthI tejalezyA zabdathI sukhAsikAnI vivakSA karAI che. viryuvana" (vitIvatti) kriyApada che. teno artha pasAra thAya che. cAlyAM jAya che. atItakAla bane che. Avo artha samajavo. "masuriMmyAti" A padano artha asuranikAya nAmanA bhavanapatidevonA dakSiNa-uttara dizAnA adhipati je camarendra ane balI nAmanA Indro che. te bannene varjIne bAkInA 9 nikAyanA je 18 Indro che. tenA sukhane A munio oLaMgI jAya che. evo artha karavo. teT para'' bhagavatI sUtranA AlAvAmAM chellI be lITImAM je te para zabda Ave che teno artha tatta: param = tenAthI AgaLa evo artha karavo. tyAM paNa tad: zabdano artha eka varSathI AgaLa, arthAt eka varSathI vadhAre kAla cAritra pALanArA muni zukla thAya che. tathA zuklAbhijAtya bane che. yAvat siddhagatine pAme che. sarvakarmono aMta kare che. muti" zukla zabda je Apyo che. teno artha vizuddha-nirmaLa cAritraguNanI sAthe abhedabhAvavALo, AtmAnI ane uttama cAritraguNanI ekAkAratAvALo, IrSyA-adekhAI vagere matsarabhAva vinAno, pUrvapuruSoe karelA upakArone barAbara jANavAvALo, uttamauttama kAryono ja AraMbha karavAvALo, hitano eTale ke kalyANano ja anubaMdha karavAvALo, bhavobhavamAM kalyANanI paraMparA prApta thAya tevA AcAravALo je AtmA te zukla kahevAya che. koI koI AcAryo "niraticAra cAritravALo je AtmA" tene paNa zukla kahe che. "sualfmanatitti" zuksamAM paNa abhijAtya = viziSTa, arthAt viziSTa zukla, vadhu zukla, eTale parama zukla Avo artha karavo. pUjya haribhadrasUrijI mahArAjazrIe SoDazakaprakaraNa nAmanA graMthamAM bAramA SoDazakanA teramA zlokamAM kahyuM che ke - "pradhAnapaNe akiMcanapaNuM, atyanta zreSTha jJAnaramaNatA, uttamottama zAstronI lInatA dvArA atyanta vizuddhatA, A sarva zukla kahevAya che. eka varSanA cAritraparyAyanA pAlana pachI AvA guNo Avirbhata thAya che. (1) akiMcanapaNuM - koI vastuno saMgraha nahIM, parigraha nahIM ane zarIranA kAraNe anivAryatAne lIdhe je vastu rAkhavI ja paDe tenI mamatA-mUcha-Asakti nahIM.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 (2) AtmajJAnamAM ja magnatA, adhyAtma ane vairAgyamAM ja lInatA. (3) sarvottama evAM AgamazAstronA adhyayanamAM ja rasikatA AvI javAthI mohadazAnA vikAro vinAno A AtmA arthAt atyanta vizuddha AtmA. te zukla AtmA kahevAya che. 63 etacca zramaNavizeSamevAzrityocyate, na punaH sarva evaMvidho bhavati / atra mAsaparyAyeti (mAsaparyAye iti ) / saMyamazreNigatasaMyamasthAnAnAM mAsAdiparyAyagatasamayamAtrollaGghanena tatpramANasaMyamasthAnolI munirgrAhya iti / atra paramparA - sampradAyaH, jaghanyataH utkRSTaM yAvat asaGkhyeyalokAkAzapramANeSu saMyamasthAneSu kramAkramavartinirgrantheSu mAsataH dvAdazamAsasamayapramANasaMyamasthAnollaGghanoparitane vartamAnaH sAdhurIdRgdevatAtulyaM sukhamatikramya vartate iti jJeyam / uktaJca dharmabindau - - "uktaM mAsAdiparyAyavRddhayA dvAdazabhiH param / tejaH prApnoti cAritrI, sarvadevebhya uttamam // 36 // (dharmabindu adhyAya-6 zloka 36) tejazcittasukhalAbhalakSaNaM vRttau / ityevamAtmasukhavRddhiH AtmajJAnamagnasya mati I SoDazakaprakaraNamAM bAramA SoDazakanA teramA zlokamAM je A zramaNanuM varNana karyuM che te koI viziSTazramaNane AzrayI kaheluM che. paraMtu sarve zramaNa tevA viziSTa dazAvALA saMbhavatA nathI. koI viziSTa mahAtmA puruSa AvI uMcI dazAvALA hoya che ema jANavuM. bhagavatIjI sUtranA pAThanA AlAvAmAM 'poyamA ! mAsariyA'' ItyAdi pAThamAM je kaMI kahevAmAM AvyuM che te saMyamaguNanI caDhatI zreNImAM rahelAM je saMyamasthAno che temAM 1 mAsa, 2 mAsa, 3 mAsa Adi pramANavALA cAritraparyAyamAM samaya mAtra pasAra thavAthI teTalA pramANavALAM saMyamasthAnone oLaMgI janArA muni hoya che Ama jANavuM. sArAMza e che ke - saMyamabhAvamAM jema jema samaya pasAra thAya che tema tema teno yathArtha anubhava thavAthI vibhAvadazA nAza pAmatAM ane svabhAvadazA khIlatAM A muni caDatA caDatA saMyamasthAnomAM kudako mAranArA bane che. eka eka mahInAmAM to vacce-vaccenAM ghaNAM ghaNAM saMyamasthAno oLaMgI-oLaMgIne ekadama uparanA saMyamasthAnamAM ArohaNa karanAra bane che. AtmaguNonA sukhano AsvAda ja AvA rasavALo hoya che. je ekavAra cAkhyA pachI kyAreya mukAto nathI. paudgalikasukhanA anubhavavALI vibhAvadazA to sarvathA bhUlAI ja jAya che. tenI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ magnASTaka - 2 jJAnasAra viSamatA barAbara samajAI gayelI che tethI svabhAvadazAnA anaMta AnaMdanA anubhavamAM A munio garakAva thaI jAya che. A viSayamAM pUrvAcAryonI paraMparAvALo saMpradAya ja pramANa che. te paraMparAvALo saMpradAya A pramANe jaNAve che ke - jaghanyasaMyamasthAnathI prAraMbhIne utkRSTa sudhInAM saMyamasthAno asaMkhyalokAkAza pradezapramANa che. te saMyamasthAnomAM koI muni krame krame adhika adhika vizuddhi dvArA ArohaNa kare che ane koI muni ekadama vadhAre vizuddhinI vRddhi pAmavAthI vacce vaccenAM keTalAMka saMyamasthAno choDIne krama vinA sahasA upara ArohaNa karanArA paNa bane che te krame ane akrame upara caDhanArA muniomAM 1 mAsa, 2 mAsa, 3 mAsa Adi bAra mAsanA samaya pramANa saMyama pALavAthI pragaTa thayelA "saMyamabhAva" vaDe aneka saMyamasthAnone oLaMgI oLaMgIne uparanA TocanA saMyamasthAnamAM vartatA ane saMsArI bhAvothI virakta evA A muni AvA prakAranA devo-saMbaMdhI sukhane paNa oLaMgI jaIne AtmasukhamAM ramatA hoya che Ama jANavuM. dharmabindu nAmanA graMthamAM chaTTA adhyAyanA 36mA zlokamAM paNa A ja pramANe kahyuM che. te graMthanI sAkSI ApatAM TIkAkArazrI jaNAve che ke - zrI bhagavatIjIsUtramAM kahyuM che ke 1 mAsa2 mAsa Adi cAritraparyAyathI prAraMbhIne 12 mAsanA cAritraparyAyathI munivara puruSo sarva devo karatAM paNa uttama evuM zreSTha teja prApta kare che." dharmabindunA A ja zlokanI vRttimAM (A zloka uparanI TIkAmAM) "teja"no artha cittasukhalAbha karelo che mAnasika atyanta AnaMda. guNonA anubhavanuM mAnasika viziSTa sukha Avo artha tyAM TIkAmAM karelo che. AvA prakAranA AtmAnA guNonA anubhava rUpa sukhanI vRddhi AtmajJAnamAM magna mahAtmAne ja hoya che. pI. jJAnamagnasya yaccharma, tad vaktuM naiva zakyate / nopameyaM priyAzleSairnApi taccandanadravaiH // 6 // gAthArtha :- jJAnamAM magna AtmAne je sukha che te jIbha dvArA kahevAnuM zakya nathI. priyAnA AliMgananA sukha sAthe ke caMdananA ghoLanA sparzanA sukha sAthe te sukha sarakhAvI zakAtuM nathI. dA.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 65 TIkA :- ''jJAnamayanasyaMti''-jJAnama nasya AtmasvarUpopandhiyuktasya yat zarmasukhN, sparzajJAnAnubhavAnandaH, tad vaktuM naiva zakyate, atIndriyatvAd avAggocaratvAt / tad adhyAtmasukhaM priyA-manojJeSTavanitA, tasyAH AzleSaiH - AliGganaiH, tathA candanadravaiHcandanavilepanairnopamIyate / yataH strakcandanAGganAdijaM sukhaM vastutaH na sukham, AtmasukhabhraSTaiH (naSTaiH) sukhabuddhyA Aropitam, loke pudgalasaMyogajamAropasukhaM jAtyA duHkhameva / uktaJca vizeSAvazyake "natto vitra parvyavavuM, somna ! mudde sthi muvamevevuM / tappaDiyAravibhattaM, to puNNaphalaM pi dukkhaM ti // 2005 // visayahaM dukkhaM ciya, dukkhapaDiyArao ttigicchavva / taM suhamuvayArAo, na uvayAro viNA taccaM // 2006 // sAyAsAyaM dukkhaM, tavvirahaMmi ya suhaM jao teNaM / deheMdiesa dukkhaM, sukkhaM deheMdiyAbhAve // 2011 // vivecana :- jJAnamAM magna banelA munine eTale ke AtmAnA ratnatrayImaya zuddha svarUpanA sukhanI upalabdhi (anubhava)vALA munine je sukha che, Atmika guNonI sparzanAvALA jJAnasaMbaMdhI anubhavano je AnaMda che arthAt AdhyAtmika sukha che te rasanendriya dvArA kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke te sukha IndriyagrAhya nathI ane vANIthI gocara nathI, guNonA anubhavanuM te sukha to "je mANe te ja jANe'' zabdAtIta che, vANIthI agocara che. A saMsAramAM bhogI jIvanAM je je bhogasukho che temAM sarvazreSTha gaNAtuM kAminInA saMganuM sukha ane caMdananuM (pAMca IndriyonA viSayanuM) je sukha che tenI sAthe paNa na sarakhAvI zakAya tevuM A AdhyAtmika sukha che. Ama jaNAvatA granthakArazrI uttarArdhamAM be upamAo ApIne tenI sAthe na sarakhAvI zakAya tevuM A sukha che Ama jaNAvatAM kahe che ke priyA eTale manane haranArI, rUpALI, suMdara hAvabhAva karanArI ane manane atizaya ISTa evI je patnI, tevA prakAranI strInA zarIranI sAthenA AliMganavALA sukhanI sAthe paNa AdhyAtmika sukha sarakhAvI zakAtuM nathI (ahIM puruSane AzrayI A vidhAna che evI ja rIte strIne AzrayI priya ane manavAMchita patinA zarIranI sAthenA AliMganavALA sukhanI sAthe paNa na sarakhAvI zakAya te svayaM samajI levuM.) tathA caMdananuM je vilepana che te atizaya zItaLatA ApanAruM che. mATe saMsAramAM sukhadAyI kahevAya che. (A sparzanendriyanA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ magnASTaka - 2 jJAnasAra sukhanuM udAharaNa che tene anusAra upalakSaNathI pAMce IndriyonAM sukho samajI levAM) tevA prakAranA caMdananA vilepana rUpa sparzanendriyanA sukhanI sAthe paNa na sarakhAvI zakAya tevuM A AdhyAtmika sukha che. pati-patnInAM sukho ke pAMca IndriyonA viSayonAM sukho alpakAlIna che, parAdhIna che, te sukhanI prApti karavAmAM, sukhane sAcavI rAkhavAmAM ane aMte sukhanA viyogamAM pArAvAra duHkha ja duHkha thAya che. kSaNamAtranA e sukhane mANavA jatAM ghaNA lAMbA kALanI ghaNI upAdhio A jIvane veThavI paDe che. alpa sukha ane ghaNuM ja duHkha tathA ghaNI ja upAdhio veThavI paDe che. vaLI puSponI mAlA, caMdananuM vilepana ane strInA zarIranI sAthenuM AliMgana ItyAdi pAMce pAMca IndriyonA viSayathI janya je sukha che te kharekhara paramArthathI sukha ja nathI. kAraNa ke zarIramAM vAsanA-bhUkha-tarasa vagere je vikArI-kaluSita bhAvo utpana thAya che teno A bhogo kSaNamAtra pratikAra karanArA che. paNa vikArIbhAvono nAza karanAra ke maTADanAra nathI, jema IMdhana nAkhavAthI agni vadhe che, tema viSayasevanathI IndriyasukhanI ghelachA vadhe che, maTatI nathI. vAraMvAra tenA sevananI ja IcchA rahe che ane tenAthI bIjI paNa aneka upAdhio Ave ja che. khasanA rogI jIvane khaNaja upaDe ane te paNa tenAthI te AnaMdasukha mAne paraMtu te khaNaja khasanA rogane vadhAre che paNa maTADe nahIM. khaNatAM khaNatAM te ja rIte khaNaja zarIramAM cAMdAM pADe, mATe khaNaja khaNavI e vAstavika sukha nathI, upaDelI caLano kSaNika pratikAra karavA rUpa ja mAtra che. AtmatattvanA guNonuM je sukha che te sukhane nahIM samajanArA, tevA prakAranA vAstavika sukhathI bhraSTa thayelA mohAdhu bhogI jIvo vaDe "bhogasukha e sukha che" Ama Aropita karAyuM che kalpanA karAI che. pattharanI gAya, gAya tarIke Aropita karAya paNa tethI kaMI te gAya dUdha na ja Ape kAraNa ke te to kalpita gAya che tema ahIM samajavuM. A saMsAramAM alaMkAra, viziSTa vastrAdi dvArA karAtI vezabhUSA, viziSTha mevAmIThAIvALAM bhojana ItyAdi pudgala dravyanA saMyogamAM mAneluM je sukha che te saghaLuM ya Aropita sukha che. jemake sonA-rUpA-hIrA-mANekAdinA karAyelA alaMkAro paherAya ghaDI be ghaDI, paNa tene prApta karavAmAM dhana meLavavA mATe ghaNAM duHkho veThyAM, banAvyA pachI corAI na jAya, luMTAI na jAya, bhAMgI na jAya, khovAI na jAya, tenI khAtara prANasaMkaTa na Ave ItyAdi mAnasika aneka duHkho, tema chatAM khovAI jAya, corAI jAya athavA bhAMgI-tUTI jAya tyAre paNa duHkha ja. Ama sarvatra paradravyanA saMyogamAM duHkha ja duHkha che. tethI paradravyajanya sukha te sukha nathI paNa parAdhInatA ja che. jAtisvabhAve te duHkharUpa ja che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 mohathI A jIva tene sukha mAne che. jyAre jyAre vAMkuM paDe, Apatti Ave, tyAre tyAre sukha mAnanAro A ja jIva potAnI jIbhe ja bole che ke "baLyo A saMsAra, AnA karatAM A saMsAra na mAMDyo hota to sAruM hatuM" Ano artha e che ke jAtisvabhAve A duHkharUpa ja che. mohAlva jIvoe temAM sukhabuddhithI sukhanuM AropaNa mAtra kareluM che. zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke - he gautama ! je kAraNathI pAMca Indriyajanya pratyakSa jaNAtuM sukha te sukha ja nathI, duHkhamAtra ja che. mAtra duHkhano kSaNika pratikAra karanAra che tethI puNyanuM phaLa paNa (upAdhirUpa hovAthI) duHkha ja che. 2005 jema roga thayo hoya to auSadha rogano pratikAra karanAra hovAthI sukharUpa lAge paNa auSadha levuM ja paDe te sukharUpa nathI. tenI jema pAMca IndriyonA viSayathI thanAruM sukha e sukha nathI paNa duHkha ja che. ghaDIbhara duHkhano pratikAra karanAra che. vAstavika to te baMdhana rUpa che mATe duHkha ja che. temAM sukhano upacAra karAyo che. sAcA sukha vinA upacAra saMbhavato nathI. jema jaMgalamAM sAco siMha che to ja bahAdUra puruSamAM siMhano upacAra karAya che. jagatamAM sAco sarpa che to ja krodhI mANasamAM sarpano upacAra karAya che. tema sAcuM AdhyAtmika sukha che to ja viSayasukhamAM sukhano upacAra karAyo che. 2006 tethI sAtA hoya ke asAtA hoya te banne (puNya-pApa evAM karmonAM baMdhano che mATe) duHkha ja che. sonAnI hoya ke lokhaMDanI hoya paNa Akhara te banne beDI ja che. paganuM baMdhana ja che. te bannemAMthI eka paNa sukhadAyI nathI. paraMtu te banne beDIno viraha thavo - paga chuTA thavA te sukha che tema puNya ane pApanAM baMdhanonA virahamAM ja sukha che. tethI zarIra ane Indriyo hote chate AtmA te zarIramAM ane IndriyomAM baMdhAyelo che, mATe duHkha ja che. zarIra ane IndriyonA abhAvamAM ja baMdhanamukti hovAthI, svataMtra hovAthI, parAdhInatA na hovAthI anaMtasukha che. 2011 3ta autsukyamAtramavasAdayati pratiSThA / kliznAti labdhaparipAlanadRSTireva // nAtizramApagamanAya yathA zramAya / rAjyaM svahastadhRtadaNDamivAtapatram //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 manASTaka - 2 jJAnasAra tasmAt saMsAraH sarvaH duHkharUpa eva / svAbhAvikAnanda eva sukham, yAvad indriyasukhe sukhabuddhiH, tAvat samyagdarzanajJAne na iti tattvArthavRttau, ataH adhyAtmasukhaM pudgalA''zleSajasukhena nopamIyate iti // 6 // anyatra paNa kahyuM che ke - - koIpaNa rAjA jyAre rAjya prApta kare tyAre meM rAjya meLavyuM, huM sukhI thayo ema mAne che. paraMtu hakIkata kaMIka judI ja che te mohane paravaza thayelA jIvane samajAtI nathI. rAjya prApta thavAthI jagatamAM maLelI pratiSThA "mAre rAjya meLavavuM che, mAre rAjya meLavavuM che" evI je utsukatA hatI, ghelachA hatI teno ja nAza kare che. bAkI to mAthA upara ghaNo bhAra vadhe che. prApta thayelI A saMpattinuM paripAlana (saMrakSaNa) karavAnI je dRSTi che te dararoja pIDA ja karyA kare che. mAruM rAjya cAlyuM na jAya, koI laI na le, tenI ciMtAmAM jIva baLIne khAkha thaI jAya che. tethI A rAjya atizaya lAgelA parizramane dUra karavA mATe nathI paNa (vadhAre ne vadhAre) parizrama mATe ja che. jema je chatrano daMDa potAne jAte ja pakaDI rAkhavo paDe, te chatra jema sukhadAyI nathI paNa dAMDo pakaDI rAkhavA dvArA hAtha duHkhADanAra ja che, duHkhadAyI ja che. tema rAjya paNa bhAra-ciMtA ane upAdhio vALuM hovAthI du:khadAyI ja che. tethI A saghaLoya saMsAra duHkhasvarUpa ja che. potAnA zuddha svabhAvamAM vartavuM eno je svAbhAvika AnaMda che. te ja paramArthathI sukha che. jyAM sudhI IndriyonA sukhamAM sukhabuddhi che tyAM sudhI A jIvane samyagdarzana ane samyajJAna paNa AvatAM nathI. AvuM tattvArthasUtranI TIkAmAM kahyuM che. A kAraNathI Atmika guNonuM je AdhyAtmika sukha che te sukhane pudgalonA saMyogajanya sukhanI sAthe sarakhAvI zakAtuM nathI. eka sukha svAbhAvika che. bIjuM sukha vaibhAvika che. eka sukha svataMtra che. bIjuM sukha parataMtra che (parAdhIna che) eka sukha karmonA kSayajanya che. bIjuM sukha puNyakarmonA udayajanya che. eka sukha karmono nAza karanAra che. bIjuM sukha karmo baMdhAvanAruM che. eka sukha nirupAdhika che. bIjuM sukha sopAdhika che. eka sukha anaMtakAla rahenAra che. bIjuM sukha parimitakAlavALuM che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 mATe AtmArthI jIve pIdgalika sukhano, padgalika sukhanA rAgano ane pudgalamAtranA saMyogano tyAga karavAnI ja sadA bhAvanA rAkhavI. dA. zamazaityapuSo yasya, vipruSo'pi mahAkathA / kiM stumo jJAnapIyUSe, tatra sarvAGgamagnatA // 7 // gAthArtha - "upazamabhAva"nI zItaLatAnI puSTivALA evA je mahApuruSa che tenA eka bindunI paNa mahAkathA che. (mahAprabhAva che) to pachI jJAnAmRtamAM sarve paNa aMgo jenAM layalIna banI gayAM che tevA jJAnInI to ame zuM stuti karIe? vAcAthI na kahI zakAya tevI te jJAnamagnatA che. llNA TIkA :- "zanazaityapuSa" rUtti, zama:- paza:-rAjapAmAvaH, tattvIsvAvatvam Atmani nirdhArya iSTAniSTe vastuni rAgAdInAM zAntiH, na hi rAgAdayo vastupariNAmAH, kintu vibhAvajA azuddhA bhrAntipariNatiH, na hi pudgalAdInAM zubhAzubhapariNatiH kasyApi jIvasya nimittA, kintu pUrNagalanapAriNAmikatvena, athavA varNAdikarmavipAkAd vA, tatra rAgadveSatA tu bhrAntireva, uktaJca kaNago loho na bhaNai, rAgo doso kuNantu majjha tumaM / niyatattaviluttANaM, esa aNAIa pariNAmo // 1 // vivecana :- "zama" eTale samatA-rAga ane dveSano abhAva. kaI vastu kevA svarUpavALI che? ItyAdi vicAravuM, jANavuM, paryAyo pAmavA e vastunuM sahaja svarUpa che. varNa-gaMdha-rasa ane sparza A pudgaladravyanA guNo che. pariNAmI dravya hovAthI kSaNe kSaNe palaTAtA paryAyovALuM te pudgaladravya che. pudgaladravyanA ke jIvadravyanA koIpaNa paryAyo sadA rahenArA nathI. to kayA paryAya upara rAga karavo ane kayA paryAya upara dveSa karavo? je koI vastu che te potAnA paryAyomAM pariNAma pAme ja che. paryAyo pAmavA e vastuno svabhAva che. AvA prakAranuM nirlepadazAvALuM jJAnAtmaka je tattva che. te tattvanuM AsvAdana karavuM te AtmAno dharma che. parapadArthanA svarUpane para jANIne tenA tattvano jJAnarUpe AsvAda (anubhava) karavo e AtmAno dharma che. Avo pAko nirNaya karIne ISTa vastu upara thatA rAgane ane aniSTa vastu upara thatA TreSane rokavo, rAga-dveSa na thavA devA tene "zI" kahevAya che. puSpamAlA-caMdana-aMganA joIne je rAga thAya che ane viSa-kaMTaka-sarpAdi joIne
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 magnASTaka - 2 jJAnasAra je dveSa thAya che, te rAga ane dveSa puSpa-mAlAdi ane viSAdi vastuonA pariNAmo (te te vastuonA dharmo) nathI. vastuo to pote potAnA svarUpavALI che. paraMtu mohodayajanya je ISTAnijha buddhi thAya che te A AtmAmAM pragaTelI vibhAvadazA che. tenAthI utpanna thayelI azuddha ane brAnta AtmapariNati che. AtmA pote ISTa-aniSTa buddhi karIne rAgadveSa kare che. "je lIMbaDo che" te potAnA svarUpe jevo che tevo che. paNa manuSyone te kaDavo lAge che. tethI tenA pratye aniSTabuddhi thAya che ane uMTa vagere prANIne te ja padArtha vadhAre bhAve che tethI tenA tarapha ISTabuddhi thAya che. sonA-rUpAnA dAgInA bhogIne bhogasukha ApanArA hovAthI ISTa che ane yogIne A ja dAgInA baMdhanabhUta lAge che tethI aniSTa che. Ama vastumAM potAnAmAM rAga-dveSa nAmanA dharma nathI, paraMtu AtmAmAM ja mohodayajanya A azuddha pariNAmo thAya che. pudgalAstikAyAdi dravyomAM zubha ke azubha je pariNamana thAya che te koIpaNa jIvanA nimitte thatuM nathI, paraMtu pudgaladravyano pUraNa ane galana sva-svabhAva che te tevA prakAranA pariNAmika bhAvathI thAya che. pratisamaye pariNamana thavuM te teno svabhAva che. tAjuM rAMdheluM garamAgarama bhojana hoya to jIvane game che ane te ja bhojana potAnA pAriNAmikabhAve ThaMDuM paDI gayuM hoya, calita rasavALuM thayuM hoya, roga utpanna kare tevA bhAve pariNAma pAmyuM hoya to te ja bhojana te jIvane gamatuM nathI. bhojanamAM je uSNatAmAMthI zItaLatA thaI ke calitarasapaNuM thayuM ke rogajanakatA thaI te potAnA pariNAmikabhAve thaI che. koIpaNa jIva vaDe karAI nathI, eTale pariNamana thavuM e vastuno svabhAva che. koI strInuM bharayuvAvasthAvALuM dedIpyamAna ane mohaka rUpavALuM je zarIra hoya che te ja strInuM te ja zarIra ghaNuM ghaNuM sAcavavA chatAM ane tela, attara, pAvaDara Adi aneka padArthono upayoga karavA chatAM paNa kAlAntare karacalIovALuM TubuM, besI gayeluM, thuMka ane lITa nIkaLatuM, jovuM paNa na game tevuM gharaDI DozI rUpe pariNAma pAmatuM Aje paNa dekhAya che. te ja strIne potAnuM zarIra AvuM bibhatsa thavA devuM nathI, paNa thAya zuM? pugaladravyano pUraNagalana thavA rUpa A pAriNAmika svabhAva ja che ke je badalAyA ja kare. mohanA udayane AdhIna thayelo jIva pote temAM rAga ane dveSa kare che. vastu to koI sArI paNa nathI ane koI naThArI paNa nathI. jevI che tevI che, paNa jIva tene ISTa-aniSTa mAne che. koI eka pitAe potAnI putrIne sArA ghare paraNAvI. te putrInA zarIranI yuvAvasthA, rUpavALApaNuM, kAntivALApaNuM ItyAdi je paristhiti che te to che ja, chatAM pitAne tenA tarapha vAtsalyano
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 71 bhAva, bhAI-bahenone tenA tarapha kauTuMbika prema, patine tenA tarapha bhogyapaNAno bhAva ane sasarA Adine tenA tarapha putravadhU tarIkeno kauTuMbika prema jaNAya che. Ama jIvo vaDe ja karAyelA A azuddha rAga-dveSanA pariNAma che. paudgalika zarIra to potAnA pAriNAmikabhAve rUpALuM ane kAntimAna baneluM che ane kAlAntare karamAvAvALuM paNa che. Ama sarvatra samajavuM. vastu pote potAnA pAriNAmikabhAve zubha-azubha rUpe pariNAma pAme che. paraMtu jIva pote temAM mohanA udayathI ISTAniSTa buddhi karIne rAga-dveSa kare che. A jIvanI ja vibhAvadazA-janya azuddha pariNati che. tene rokavI-aTakAvavI te zamabhAva kahevAya che. prazna :- jIvanA zarIramAM je rUpALApaNuM, kapApaNuM, gorApaNuM, kALApaNuM ItyAdi je kaMI bane che te pUrvakAlamAM jIve bAMdhelA tevA tevA varNa-gaMdha-rasa ane sparza nAmakarmanA udayathI bane che. mATe rUpALApaNuM ke kapApaNuM jIva vaDe karAyeluM che. pudgalanA pAriNAmikabhAvathI thayuM nathI. Ama kema na kahevAya ? Avo koI prazna kare to te prazna athavA zabda lakhIne jaNAve che. athavA varmiviSAAvuM vA = athavA have koI Avo prazna kare ke varNAdi nAmakarmanA vipAkodayathI pudgalamAM suMdaratA ane asuMdaratA pragaTI che. tene pudgalano pAriNAmika svabhAvamAtra kema kahevAya ? A viSayamAM mahApuruSo kahe che ke karmodaya to eka nimittamAtra che. vAstavika to pudgalano pAriNAmikasvabhAva ja kAraNa che. jemAM Avo pariNAma pAmavAno svabhAva na hoya tene paNa karyodaya pariNamAvI zakato hoya to karmodayathI te pariNAma thayo kahevAya, jemake AkAza arUpI che te rUpALApaNe ke kadarUpApaNe pariNAma pAmatuM nathI. jo karmodaya AkAzane rUpALApaNe ke kadarUpApaNe pariNAma pamADI Ape to karmodaye karyuM kahevAya. paraMtu tema kyAre ya banatuM nathI. pudgalamAM potAnAmAM varNAdi bhAve pariNAma pAmavAno svabhAva che ane karmodaya temAM nimitta che. mATe upAdAnakAraNapaNe pudgaladravyanA pAriNAmika svabhAvathI ja A pariNamana thAya che ema kahevAya. ane nimittakAraNa rUpe varNAdi nAmakarmonA udayathI pariNamana thAya che Ama kahevAya, paraMtu temAM ISTAniSTa buddhi zA mATe karavI ? rAga-dveSanA pariNAma to jIva kare to ja thAya che. evo mahAtmA puruSono upadeza che. vA = athavA dhAro ke "karmodayathI ja" A pudgalamAM rUpAdi bhAvo banyA che. Ama mAnI laIe to paNa he jIva ! tArA potAnA karelA to te rUpAdi bhAvo nathI ja. eTale ke tArI mAlikInA to nathI ja. karmodaye karyA che ane te puNya-pApano udaya jyAM
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ magnASTaka - 2 jJAnasAra sudhI raheze tyAM sudhI ja rahevAnA che. te rUpAdi bhAvono mAlikIhakka puNya-pApa karmodayano che, tAro nathI. to tAre te bhAvomAM rAga ke dveSa (ISTAniSTa-buddhi) kema karAya ? mATe karmodayathI varNAdibhAva hoya to paNa tyAM rAga-dveSatA karavI te brAntimAtra ja che, bhrama ja che, khoTuM ja che, gAMDapaNa che. jema koI anya puruSanI patnI rUpavatI hoya ke kurUpa hoya to tene dekhIne rAga ke dveSa karAto nathI. kAraNa ke te pAtra anya vyaktinI mAlikInuM che. tevI ja rIte zarIramAM thayelA rUpAdi bhAvo paNa puNya-pApa karmodaye karelA che. jIve pote karyA nathI. jo jIve banAvyA hota to to managamatA ja varNa-gaMdha-rasa-sparza banAvata. paNa Ama nathI to parakRta padArthamAM rAga-dveSatA karavI te mUrkhatAmAtra-bhramamAtra che, mithyAtattva che. zAstramAM A viSayamAM kahyuM che ke - suvarNa ane loDhuM kyAreya koIne paNa ema kahetuM nathI ke tame mArA upara rAga karo ane dveSa karo. (suvarNa ema nathI kahetuM ke huM kiMmatI dhAtu chuM mATe mArA upara rAga karo, loDhuM ema nathI kahetuM ke huM binakiMmatI dhAtu chuM mATe mArA upara dveSa karo). paraMtu potAnA AtmatattvanA ajANa jIvono A anAdikAlIna mahodayajanya vibhAvadazAvALo azuddha pariNAma mAtra che." mATe rAga ane dveSa e saMsArI jIva kare che. tethI A rAga ane dveSa e jIvakRta azuddha pariNAma che paNa vastugata dharma nathI. svarUpasya svAyattatvAt svabhogyatvAt, paravastusaMyogaviyogAbhyAmiSTAniSTatopAdhiH, evaM zamasya zaityaM-zItalatvam-ataptatvam, tasya puSaH-poSakasya yasya puruSasya zamazaityapuSaH, vipuSaH-bindumAtrasyApi mahAkathA-mahAvArtA, zamazaityabindurapi durlabhaH, yasya jJAnapIyUSe-tattvajJAnAmRte sarvAGgamagnatA, tatra-tasmin sthAne kiM stumaHkiM varNayAmaH ? tasya varNanAM vaktumasamarthA vayamiti / yo hi svarUpajJAnAnubhavamagnaH sa atiprazasyaH / uktaJca labbhai surasAmittaM, labbhai pahuattaNaM na saMdeho / rU nari na naDamarU, niziMvariyo tho jhA (saM. sittari-14) dhammo pavittirUvo, labbhai kaiyA vi nirayadukkhabhayA jo niyavatthusahAvo, so dhammo dullaho loe // niyavatthudhammasavaNaM, dullahaM vuttaM jiNiMdiANa suyaM / tapphAsaNamegattaM, huMti kesiM ca dhIrANaM // ataH vastusvarUpadharmasparzanena paramazItIbhUtAnAM paramapUjyatvameva // 7 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 73 "AtmAnuM ratnatrayI-Atmaka je svarUpa che te svarUpa ja svAdhIna hovAthI ane paramArthathI te svarUpa ja bhogya hovAthI tenA ja AnaMdane mANavo, temAM ja sukhabuddhi karavI te vastudharma che. parapadArthonA saMyoga ane viyoga vaDe te parapadArthamAM je ISTatAbuddhi ane aniSTatA buddhi thAya che te upAdhi che. duHkhadAyI tattva che. sphaTika pote svayaM ujvala ja che. lAla-lIlA phUlathI sphaTikamAM je lAlAza ane lIlAza dekhAya che te upAdhikRta che. tema ahIM paradravyamAM rAgAdino pariNAma karavo e vaDavyAdhi = moTA rogatulya mahA-upAdhimAtra che. vAstavika svarUpa nathI. AvuM samajIne sAnukula ke pratikula paridravyonA saMyoga ke viyogakAle je mahAtmApuruSo rAga-dveSa karatA nathI te "zama" = samatAbhAva kahevAya che. AvA prakAranA zamabhAvadazAnI je zItaLatA che. arthAt ataptatA (garama na thavApaNuM) che. tevA prakAranI zamadazAnI zItalatAne puSTa karanArA arthAt samatAnI zItalatAthI puSTa banelA evA je mahAtmA puruSa che te mahAtmA puruSanA (bhUka-lIMTa ane mala-mUtra jevA apavitra padArthanA) eka biMdunI paNa mahAkathA-mahAvArtA che. AvA mahAtmA puruSonA zArIrika aMzonuM eka biMdu paNa jIvonA rogone maTADanAruM hoya che. tathA AvA mahAtmA puruSonA jJAnAmRtanuM eka biMdu paNa jIvonA bhavarogane dUra karanAruM thAya che. tevo teno prabhAva che mATe mahAkathA che. to pachI je mahAtmApuruSanI tattvajJAnarUpI amRtamAM sarva aMgonI magnatA che. aMge aMge tattvajJAna rUpI amRta vyApta baneluM che. te sthAnamAM (eTale ke tevA prasaMgamAM) to ame teonI zuM stuti karIe ? te mahAtmAonuM zuM varNana karIe ? teonuM varNana karavAne mATe ame kharekhara asamartha chIe. AvA mahAtmAonuM jJAnAmRtanA pAnavALuM jIvana zabdothI varNavI zakAtuM nathI. ahobhAvamAtrathI samajI zakAya che. jene bhojananI, pANInI. zarIrazobhAnI. TApaTIpanI, sagAM-snehIonI ke mAna-apamAnanI kaMI ja apekSA nathI. kevala zuddhasvarUpanI jJAnarasikatA ja pyArI che. jyAre dekho tyAre AtmAnA jJAnaguNanI vicAraNAmAM ja layalIna hoya che. tevA zuddhasvarUpanA anubhavamAM ja magna evA te mahAtmA puruSa ja atizaya prazaMsanIya che. anya zAstromAM kahyuM che ke - "kyAreka devendrapaNuM paNa maLI jAya, kyAreka prabhutva (rAjApaNuM athavA cakravartIpaNuM) paNa maLI jAya, temAM kaMI saMdeha nathI. paraMtu jinezvara bhagavaMte kahelo eka zuddha Atmadharma pharI maLato nathI." (- saMbodha sittarI gAthA-14) "narakamAM ghaNAM duHkho che ema samajIne tenA bhayathI anuSThAna AdaravA rUpa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 magnASTaka - 2 jJAnasAra pravRttidharma kyAreka prApta thaI jAya che. paraMtu AtmadravyanA svabhAvabhUta A Atmadharma che Ama Atmadharma samajIne te prApta thavo A lokamAM ghaNo durlabha che." "potAnA AtmadravyanA svabhAvabhUta dharmanuM zravaNa ghaNuM ja durlabha kaheluM che" Ama jinezvara bhagavaMtonuM Agama jaNAve che. tathA te AtmadharmanI sAthe sparzanA thavI-ekamekatA thavI-tenI laganI lAgavI e to koI dhIrapuruSomAM ja Ave che." A kAraNathI vastunA svarUpAtmaka je zuddha dharma che teno sparza thavAthI atizaya zItala banelA (rAga-dveSAdi vikArothI rahita banelA) evA mahAtmAomAM ja paramapUjyapaNuM raheluM che. tevA mahAtmAo ja darzanIya, vaMdanIya ane pUjanIya che. teone amArA lAkho lAkho bhAvathI vaMdana hojo. III yasya dRSTiH kRpAvRSTiH, giraH zamasudhAkiraH / tasmai namaH zubhajJAnadhyAnamagnAya yogine // 8 // gAthArtha - je uttama AtmAnI dRSTi kRpA varasAvanArI che ane vANI samabhAva rUpI amRtane varasAvanArI che tevA zubha jJAna ane dhyAnamAM magna rahenArA yogipuruSane mArA namaskAra hojo. ITA TIkA :- "gati"- THjJAnadhyAnamanAya yozine nama:, zukaM nAma zuddhama, jJAnaM-yathArthaparicchedanam, bhedajJAnavibhaktasvaparatvena svasvarUpaikatvAnubhavaH, tanmayatvaM dhyAnam, tatra magnaH, tasmai yogine manovAkkAyarodhakAya ratnatrayAbhyAsazuddhasAdhyasaMsAdhakAya namaH / kasmai namaH ? yasya dRSTiH kRpAvRSTiH paramakaruNAvarSiNI, yasya giraH vAcAM samUhaH zamasudhAkiraH krodhAdiparityAgaH zamaH, sa eva sudhA-amRtam, tasyAH kiraNaMsecanam, (yasya) tacchIlA dRSTiH kRpAmayI, vAk samatAmRtamayI, tasmai yogine namaH rUti | vivecana - uttama jJAnamAM ane uttama dhyAnamAM magna evA te yogipuruSane mArA namaskAra hojo. ahIM zubha eTale zuddha, nirdoSa, mohanI malInatA vinAnuM. ane jJAna eTale je vastunuM jevuM svarUpa che te vastunA tevA svarUpano bodha karAvanAruM arthAt yathArtha vastunuM paricchedaka te jJAna, eTale ke bhedajJAna karavA dvArA sva-svarUpa ane para-svarUpano
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI manASTaka - 2 vibhAga karavApUrvaka mAtra sva-svarUpamAM ja ekatAno anubhava thavo te ahIM AtmakalyANa sAdhanAruM jJAna kahevAya che. AvA prakAranA jJAnamAM je tanmayatA-ekAgratA-sthiratA tene dhyAna kahevAya che. 75 AvA prakAranA zuddha jJAna ane zuddha dhyAnamAM magna, mana-vacana ane kAyAno (azubha yogono) nirodha karanArA tathA jJAna-darzana ane cAritra rUpI ratnatrayInA abhyAsAtmaka zuddha sAdhyane sAdhanArA te yogIpuruSane amArA namaskAra hojo. vaLI A yogIpuruSa kevA che ? mai namaH ? = kevA yogIpuruSane ApaNe namaskAra karavA IcchIe chIe ? to javAbamAM kahe che ke - je yogI puruSanI dRSTi kRpAne varasAvanArI che arthAt parama karUNAthI jenI dRSTi bharelI che. vaLI je yogI puruSanI vANI (vAksamUha) samatArUpI amRtane varasAvanAra che. krodha-mAna-mAyA-lobha-rAga ane dveSAdi vikArono tyAga te "samatAbhAva'" te samatAbhAva eTalo badho ucca koTino che ke jANe amRta ja hoya evo atizaya mITho lAge che. mATe samatAbhAva rUpI je sudhA (amRta) tene varasAvanArI vANI che. sArAMza ke jemanI vANI samatAbhAva rUpI amRtanuM nirantara pAna karAvanAruM jharaNuM ja hoya zuM ? tevI che tevA yogI puruSane mArA namaskAra hojo. je yogI puruSanI ApaNA upara najara mAtra paDe ane ApaNAM dravya-bhAva dAritrya dUra thaI jAya evI svAbhAvika karUNAmayI jenI dRSTi che tathA je mahAtmAo mukhamAMthI alpamAtrAe paNa je upadeza Ape te vANI ApaNA krodhAdi kaSAyonI Agane ThArI nAkhe evA amRtathI bharelI che. AvA uttamottama zreSTha-jJAnasAdhanAmAM magna yogIne mArA namaskAra hojo. atra bhAvanA - anAdimithyAtvAsaMyamakaSAyayogacApalyavidhvastAtmasvabhAvAnAM iSTAniSTaparabhAvagrahaNAgrahaNarasikatvena tatprAptyaprAptau ratyaratyazuddhAdhyavasAyamagnAnAM jIvAnAM kutaH svarUpamagnatA ? tataH zaGkAdyaticAraviyuktAvAptadarzano hi jIva: zuddhAzayaH tribhuvanamapyupahatamohamahendhanajvalitakarmadahanakkathyamAnamazaraNamavalokya guNAvaraNAd duHkhodvignaH nirdhAritatattvazraddhAnaH, AzravanivRttisaMvaraikatvapratijJAmArUDhaH dRDhIkaraNArtham paJcaviMzatibhAvanAbhAvitAntarAtmA dvAdazAnuprekSAsthirIkRtAdhyavasAyaH,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 manASTaka - 2 jJAnasAra pUrvakarmanirjarAbhinavAgrahaNAvirbhAvabhUtasvarUpasampadAnubhavamagnaH sukhI / evAgamazravaNavibhAvaviratitattvAvalokanatattvaikAgratAdyupAyaiH svarUpAnubhavamagnatvameva kAryam / saMsAre karmaklezasantaptatvamavagamya' saMsArodvignena virAgamArgAnugapravartinA AtmasvarUpAvirbhAvahetuSu samyagdarzanajJAnacAritreSu vartitavyamityarthaH // 8 // upara samajAvela vastuno bhAvArtha A pramANe che - anAdikAlathI A jIvane lAgelA karmabaMdhanA hetuo (1) mithyAtva, (2) asaMyama, (3) kaSAya ane (4) mana-vacana ane kAyAnA yogonI caMcaLatA, tenA kAraNe niraMtara karmonA baMdha-udaya-udIraNA ane sattAmAM ja racyA pacyA rahevAnA kAraNe, vinAza pAmyo che AtmAno zuddha svabhAva jeno evA saMsArI jIvone, ISTa evA parabhAvane (pudgaladravya ane parajIvadravyane) ja grahaNa karavAmAM ane aniSTa evA parabhAvane (aNagamatA pudgaladravya ane jIvadravyane) grahaNa nahIM karavAmAM ja rasikatA hovAthI te ISTapudgalAdinI prAptikAle rati ane aprAptikAle arita (tathA aniSTa pudgalAdinI prAptikAle arati ane aprApti kAle rati) pAmavA dvArA mohodayajanya azuddha adhyavasAyavALA jIvone, AtmAnA zuddha svarUpanI mannatA AvavI kyAMthI saMbhave ? dArUnA madamAM masta banelA dArUDIyAne DAhyA mANasanA jevI vivekabuddhi kyAMthI saMbhave ? tema mohanA madamAM masta banelA mohAndha jIvane AtmasvarUpanI mannatA rUpI vivekacakSu kyAMthI saMbhave ? na ja saMbhave. ata: = A kAraNathI satsaMga, svAdhyAya, satzAstronuM vAraMvAra zravaNa, satzAstronA arthanuM vAraMvAra manana, svAdhyAyapremI jIvono niraMtara saMga, yathAzakti dharmAnuSThAnonI layalInatA, yathAzakti vratAdinuM pAlana ItyAdi uttama upAyonA vAraMvAra sevanathI ja zaMkAAkAMkSA Adi aticAro rahita prApta karyuM che niraticAra samyagdarzana jeNe evo jIva, zuddha AzayavALo thayo chato, pahRta = udayamAM AvelA moharUpI mahAIMdhaNa vaDe jAjvalyamAna karAyelA evA karmorUpI agnimAM ukaLatA (mohajanya kAma-krodhAdi vikAromAM baLatA) ane azaraNa evA traNe bhuvanane joIne "AtmAnA guNo AvRta thayelA che A ja A saMsAramAM moTuM duHkha che" AvuM tattva samajIne guNonA AvaraNanA kAraNe ja duHkhathI udvegI banelo 1. pUjya ramyareNu saMpAdita pustakamAM tathA ghaNI pratomAM mannA: suddhina: ema bahuvacana che. paraMtu zeSa badhA ja vizeSaNavAcI zabdo ekavacanamAM che. tethI tenA vizeSyarUpe A banne zabdo paNa ekavacanamAM hovA saMbhave che. 2. koI koI pratomAM satatatva-saMtatatva zabda paNa che. teno artha karmo ane klezonI niraMtaratA jANIne Avo artha saMbhavI zake che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 jJAnamaMjarI magnASTaka - 2 (ajJAnatAnA duHkhathI ja udvegavALo banelo) A jIva, nizcita karI che tattvonI zraddhA jeNe evo, AzravonI nivRtti ane saMvaranI sAthe ekatA thavI ja joIe evI daDha pratijJA upara ArohaNa karIne te pratijJAne barAbara majabUta karavA mATe pAMca mahAvratonI pAMca pAMca ema saMyamanI pacIsa bhAvanAo bhAvavA vaDe bhAvita (vAsita-komaLa) banyo che aMtarAtmA jeno evo tathA anitya-azaraNa Adi bAra bhAvanAo vaDe sthira karyo che nirmaLa adhyavasAya jeNe evo A jIva, pUrvakAlamAM bAMdhelA karmonI nirjarA ane navA navA karmonuM agrahaNa (navAM karmo na bAMdhavA) vaDe pragaTa thayelI AtmAnI guNAtmaka je saMpatti, te saMpattinA ja anubhavamAM magna thayelo A jIva ja paradravyanI babAlathI mukta banI zake che. ane te jIva ja sAco sukhI che. samyakatva prApta karavA pUrvaka parAnuyAyitAno tyAga karavo e ja sAcuM sukha che. A kAraNe ja (1) AgamazAstronuM niraMtara zravaNa, (2) vibhAvadazAnI satata virati, (3) niraMtarapaNe tattvonuM ja avalokana tathA (4) tattvonuM ja ciMtana-manana karavArUpe tattvonI sAthe ja ekAgratA tathA tenA sAdhanarUpe niraMtara satsaMga, svAdhyAya, dharmacarcA, vairAgyavAhI graMthonuM dohana ItyAdi rUpe AtmAnI nirmaLatA sAdhanArA evA uttama upAyo vaDe "AtmAnA zuddha svarUpanI magnatA" ja prApta karavI joIe. A saMsAramAM karmo ane klezonI bhayaMkara Aga lAgelI ja che ema jANIne athavA karmonI ane klezonI ja niraMtaratA che ema jANIne saMsArathI (saMsAranA sukhothI) ugI banIne, vairAgyavALA uttama mArgane anusaravAnI pravRttivALA thaIne AtmAnuM zuddha svarUpe pragaTa karavAnAM je je sAcAM kAraNo che tevAM samyagdarzana-samyajJAna ane samyakacAritramAM ja satata pravRtti karavI joIe. tene ja sAdhya mAnIne te tarapha doTa mukavI joIe. AtmatattvanI jhAMkhI karAve tevI jJAnadazA ja upakAraka che bAkI badhI bAhya babAla ja che Ama jANavuM. mohadazAne jItIne svAdhyAyapremI thaIne jJAnadazA jAgRta karavI joIe. ja , dvitIya majhASTaka samApta che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha tRtIyaM sthiratASTakam // atha magnatvaM sthiratayA bhavati, ataH sthiratASTakaM pradarzyate, tatra dharmAstikAyAdInAM trayANAM sthiratA akriyatvAt, pudgalAnAM sthiratA skandhAdinibaddhA, sA tu na sAdhanahetu:, atra nAGgIkRtA, yA tu vastuvRttyA sthirasya paropAdhitaH calIbhUtasya samyagdarzanAdiguNAvAptau parabhAvAdiSvagamanarUpA AtmanaH sthiratA (sA atra ) pratanyate, tatra nAmasthApanA sugamA, dravyataH sthiratA yogaceSTArodharUpA, dravye sthiratA mammaNavat, dravyeNa sthiratA rogAdisambhavA, dravyarUpA sthiratA = dravyasthiratA AgamataH noAgamata:, AgamataH sthiratApadArthajJasya anupayuktasya, noAgamataH svarUpopayogazUnyasya sAdhyavikalasya prANAyAmAdiSu kAyotsargAdirvA dravyasthiratA / pUrNatA magnatAthI Ave che ane magnatA sthiratAthI Ave che. mATe pUrNatASTaka pachI magnASTaka ane magnASTaka pachI sthiratASTaka kahevAya che. A saMsAramAM dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, ane jIvAstikAya Ama kula pAMca dravyo che. kAla chaThThuM vAstavika dravya nathI, paNa upacarita dravya che. padbhavyAtmaka A jagata che. temAM dharma-adharma ane AkAza A traNe dravyo jyAM che tyAM ja rahe che, jema tema ja rahe che. lokAkAzavyApI ke lokAlokavyApI je paristhiti che te pramANe ja sadAkAla varte che. mATe te traNe dravyomAM je sthiratA che te sahaja che. tathA te traNe dravyo akriya hovAthI paNa svAbhAvika sthiratA che. evI ja rIte pudgalAstikAyadravyamAM paNa jyAre jyAre paramANuo sAthe maLIne skaMdharUpe bane che tyAre tyAre skaMdhanI racanArUpe sthiratA temAM paNa pragaTa thAya che. paraMtu A cAre dravyomAM rahelI je sthiratA che te AtmAnA guNonI sAdhanAno hetu banato nathI, tethI te sthiratA ahIM svIkArAI nathI. paraMtu vAstavika svarUpe je dravya (Atmadravya) sthira che ane para evA karmarUpI upAdhibhUta dravyathI je (Atmadravya) calIbhUta (caMcaLa) banyuM che tevA caMcaLa banelA AtmadravyamAM samyagdarzanAdi guNonI prApti thaye chate "parabhAva Adi dazAmAM na javuM" (potAnA svarUpamAM ja sthira thavuM) evA svarUpa vALI je sthiratA che te AtmadravyanI sthiratA ahIM samajAvAya che. kAraNa ke te sthiratA ja prApta karavAnI che. sarve paNa AtmAo potAnA mUlabhUta svarUpe siddhasamAna hovAthI AtmapradezonI caMcalatA vinAnA sthiratA bhAvavALA ja che. AvA prakArano sthira rahevAno teno svabhAva 1. ahIM nAmasthApane mume Avo pATha hovo joIe.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 79 ja che. paraMtu mana-vacana-kAyAnA AlaMbane vaparAtuM je vIrya te karaNavIrya, tenA kAraNe Atmapradezo ukaLatA pANInI jema caMcaLa banyA che, asthira banyA che, jene "yoga' kahevAmAM Ave che. athavA karaNavIrya kahevAya che. AtmapradezonI A caMcaLatA e ja karmabaMdhanuM kAraNa bane che. '"jAyavAGamana: varma yoga: 6-1, 6 Azrava: 6-2, zuma: puNyasya 63, ane azuma: pApasya 6-4, A pramANe tattvArthasUtranA chaThThA adhyAyamAM kahyuM che. pUrvakAlamAM bAMdhelA (manaHparyApti nAmakarma, bhASAparyApti nAmakarma, svaranAmakarma, audArika Adi zarIra nAmakarma ItyAdi) nAmakarmanA udaya svarUpa paropAdhithI Atmapradezo mana, vacana ane kAyAnA yoga svarUpe caMcaLa (asthira) banyA che te dravyathI asthira kahevAya che ane mohanIyanA udayathI parabhAvamAM gamana karavArUpa bhAvAsthiratA paNa AvelI che. dravya asthiratA yogAtmaka che ane bhAva asthiratA mithyAtva. avirati, pramAda ane kaSAya rUpa che. te bannethI karmabaMdha thAya che. tethI te asthiratA dUra karavA sthiratA samajAvAya che. samyagdarzanAdi guNonI prApti karAye chate parabhAvAdimAM AtmAnuM je agamana te ja sAcI AtmAnI bhAvasthiratA che te ahIM samajAvAze. sarve paNa vastuonI vicAraNA cAra nikSepAthI ane sAta nayathI karavAmAM Ave che. tene anusAre ahIM sthiratA upara paNa cAra nikSepA samajAvAya che. tyAM nAma ane sthApanA nikSepa sugama che. koIpaNa padArthanuM sthira ke sthiratA evuM nAma rAkhavuM te nAmasthiratA, sthirapadArthanuM je pratibiMba te sthApanAsthiratA samajavI. have dravyasthiratA samajAve che - dravyasthiratAmAM 3/4 prakAre samAsa chuTA pADIne artha karI zakAya che. tyAM paMcamItatpuruSa samAsa karIe to dravyataH sthiratA = dravyathI kevala bahAra-bahAranI sthiratA te dravyasthiratA, mana-vacana ane kAyAnA yogonI ceSTAne rokavI te dravyasthiratA. agnizarmA athavA kamaThatApasa Adi tApasonI dravyathI karAyelI sthiratA. saptamItatpuruSasamAsa karIe to dravya sthiratA iti dravyasthiratA dhanAdi dravyane viSe sthira thavuM te mammaNazeThanI jema. tRtIyAtatpuruSa samAsa karIe to dravyana sthiratA zarIramAM thayelA vAta, pitta athavA kaphAdi rogonA kAraNe zarIranuM sthira thaI javuM. jema lakavAthI zarIra saMcaraNarahita bane che tema. ane karmadhArayasamAsa karIe to dravyarUpA sthiratA te dravyasthiratA, A dravyasthiratA be prakAranI che eka AgamathI ane bIjI noAgamathI. = = sthiratA padano artha je jANe paraMtu tenI prarUpaNA karavAnA avasare upayoga na hoya te AgamathI dravyasthiratA jANavI. jJAna mATe Agama, paraMtu upayoga nathI mATe dravyathI. AtmAnA svarUpanI prApti karavA rUpa upayogathI zUnya athavA sAdhyadazA vinAnA jIvanI
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra prANAyAmAdi karatI vakhate karAtI je sthiratA, aMgonuM halanacalana rokavuM, zvAsa rokavo te, athavA upayogazUnya ane sAdhyavikala jIvanI karAtI kAyotsargAdi rUpe sthiratA te saghaLI noAgamathI dravyasthiratA jANavI. have bhAvasthiratA samajAvAya che tathA temAM 7 nayo paNa samajAvAya che. bhAvato dvividhA, azuddhA rAgadveSamanojJaviSayeSu tanmayatvena ekatA, zuddhA ca samyagdarzanajJAnacAritrAdisvarUpe tanmayatvarUpA, dharmadhyAnazukladhyAnAdiSu acalatA bhaavsthirtaa| bhAvathI sthiratA be prakAre che (1) azuddha ane (2) zuddha, tyAM prathama azuddha bhAvasthiratA samajAve che - rAga ane dveSanA hetubhUta evA manojJa (IsTa) viSayomAM rAgaleSayukta bhAvapUrvaka tanmaya thaIne je ekAkAratA (sthiratA) thAya che te azuddha bhAvasthiratA kahevAya che. rAganA hetubhUta ISTaviSaya prApta thatAM temAM tallIna thaI javuM athavA veSanA hetubhUta ISTaviSaya prApta thatAM dveSabhAvapUrvaka te viSayamAM sthira thavuM te. ahIM haiyAnA bhAvamAM rAgAtmaka ke dveSAtmaka je buddhi che te azuddhi che mATe A azuddha sthiratA kahevAya che. jema managamatA atithi AvyA hoya (jamAI-vevAI vagere) tyAre rAgabhAvapUrvaka vAtomAM ane AgatA-svAgatAmAM sthira thaI javuM ane aNagamatA atithi AvyA hoya tyAre (jemake ADoza-pADozavALA vyakti vAraMvAra AvI ja pahoMcatA hoya tethI te gamatA na hoya eTale dveSanA hetubhUta che. paNa AvyA che eTale (jatA raho ema na kahevAya tethI) teonI sAthe vArtAlApamAM ke AgatA-svAgatAmAM sthira thavuM te, A banne azuddha sthiratA che. AtmAnA zuddha svarUpanA sAdhanabhUta evA samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritranA svarUpamAM tanmayatA thavI athavA dharmadhyAna ane zukladhyAnAdimAM sthira thavuM te zuddha bhAvasthiratA kahevAya che. je sthiratAthI AtmAnA guNono AvirbhAva thAya tevI ja sthiratA te zuddha bhAvasthiratA jANavI. have A bhAvasthiratA upara nayo samajAve che - zuddhasAdhyazUnyA yogAdInAM (yA) sthiratA sA durnayarUpA, yA tu sAdhyavArtayA sAdhyaniSpAdanapariNativikalA (sA sthiratA) nayAbhAsarUpA, yA tu sAdhyAbhilASasAdhyodyamapariNatyA kAraNabhUtA yogAdInAM dravyAzravatyAgarUpA sthiratA sA AdyanayacatuSTayarUpA, yA tu samyagdarzanajJAnacAritreNa svarUpasAdhanasAdhyaniSpAdanAbhyAsavatI sthiratA, sA zabdanayasthiratA, yA tu dharmazukladhyAnagatasvarUpA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 pracyutipariNatirUpA samabhirUDhanayasthiratA, yA tu kSAyikadarzanajJAnacAritravIryasukhAdibhyo'pracyutirUpA sA evambhUtasthiratA, vibhAve'pi sarvanayarUpA sthiratA tattvavikalAnAmiSyate / tathApi atra paramAnandasandohabhogarUpasiddhatvasAdhanarUpA svabhAvasthiratA, tasyA eva avasaraH, tataH sA vyAkhyAyate / anAdyazuddhatAmagnaH svarUpasukhAprAptau indriyasukhecchayA caJcalo'yaM jIvaH, tasya karuNayA gururvakti 81 AtmAnA zuddha svarUpane prApta karavA rUpa je zuddha sAdhya che. tenA vinA mana-vacana ane kAyAnA yogonI je sthiratA te durdayanI apekSAe sthiratA kahevAya che. jemake agnizarmA, kamaTha vagere tApasa jevA jainetara RSio vagerenI sthiratA. kAraNa ke jApa jape, dhyAna kare tyAre sthiratA avazya Ave che. paNa Atmatattva ja oLakhyuM nathI, jANyuM nathI, tethI A sthiratA AtmakalyANa karanArI banatI nathI, buddhi khoTI che. (eTale ke mAnAdi prApta karavAnI buddhi che) ahIM "khoTI buddhi eTale khoTo naya arthAt durraya" kahevAya che. AtmAnA zuddhasvarUpAtmaka sAdhyanI vArtA kare, tenuM svarUpa samaje ane samajAve paNa pote jyAre jApa kare. dhyAna kare, prANAyAma Adi kare athavA kAyotsargAdi kare tyAre sAdhya prApta karavAnI pariNati vinA oghe othe athavA mAna-lobhAdinA kAraNe mana-vacana-kAyAnA yogAdinI sthiratA kare te nayAbhAsanI dRSTie sthiratA jANavI. jemake aMgAramardaka AcArya Adi pravrujita thayelA abhavya jIvonI je sthiratA te bahArathI dekhAya uttama, paNa sAdhyazUnya hovAthI nayAbhAsathI A sthiratA kahevAya, tApasAdi jainetaranI sthiratA sAdhyazUnya che teno khyAla AvI jAya che mATe durnayathI sthiratA kahI che ane aMgAramardaka AcAryAdinI sthiratA sAdhyazUnya che teno khyAla Avato nathI. phakta AgamavacanathI jaNAya che. mATe durnaya na kahetAM nayAbhAsa (jANe naya ja hoya zuM ? sAcI buddhi ja hoya zuM ? evI apekSA lagADIne nayAbhAsa) kahyo che. - tathA je sthiratAmAM sAdhya sAdhavAnI abhilASA hoya tathA sAdhya sAdhavA mATeno udyama paNa hoya - ema abhilASA ane udyamavALI pariNatipUrvaka sAdhyanI siddhinuM kAlAntare paNa kAraNa bane evI dravyathI Azravono tyAga karavA rUpa je mana-vacana-kAyAnA yogonI sthiratA te prathamanA cAra nayanI apekSAe sthiratA kahevAya che. kAraNa ke A sthiratAmAM buddhi sAdhya sAdhavAnI che eTale zuddha che. mATe naya kahela che durnaya ke nayAbhAsa kahevAto nathI. jemake - apunarbandhaka, samyagdaSTi-dezaviratidhara ane sarvaviratidhara pramatta muninI kAyotsargAdikAle yogonI sthiratA. A jIvomAM yatkiMcit sAdhyanI apekSA rahelI che. sAdhya sAdhavAno udyama paNa guNasthAnaka pramANe yathAyogya pravarte che. paraMtu mohanIyakarmanA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiratASTaka - 3 jJAnasAra udayano Avega cAlu che tethI upayoganI zUnyatA, vidhinI zUnyatA, kyAreka vaiSayika sukhonI paNa sAthe sAthe temanA ItyAdi doSo AvI jAya che. mATe prathamanA cAra sthUlanayonI apekSAe A sthiratA kahevAya che. paNa A sthiratA te mohanA doSovALI hovAthI sUkSmanayonI apekSAe sthiratA kahevAtI nathI. A cAra nayomAM paNa jema jema dUra dUra kAraNa hoya te naigama naya, tenAthI nikaTapaNe sAdhyanuM kAraNa bane te saMgrahAya, tenAthI paNa nikaTapaNe sAdhyanuM kAraNa bane te vyavahAra, tenAthI paNa vadhAre nikaTapaNe sAdhyanuM kAraNa bane te RjusUtra naya. Ama nayo jANavA. A cAre nayomAM upayoganI zUnyatA ke vidhinI zUnyatA hoI zake che tethI dravyAzravono tyAga kahela che. paNa bhAvaAzravono tyAga kahela nathI. bhAvaAzravono tyAga to pAchalA traNa nayomAM Avaze. jemake hAla vartamAnakAle upayoga vinA ane vidhinI apekSA vinA karAtI jainadharmanA anuSThAnonI kriyAmAM kAyotsargAdimAM thatI sthiratA. (ahIM upayoga ane vidhipUrvaka karatA mahAtmAonI kriyAne bAda karavI.) vizeSa karIne Aghe Aghe jainadharmanA anuSThAnonI kriyA karatA sAmAnya jIvomAM rahelI je sthiratA te ahIM jANavI. (1) apunarbandhaka AtmAmAM mithyAtva kaMIka aMze maMda thayela hovAthI othe sAthanI dRSTi AvI che tethI dharmAnuSThAnano upacAra karAya che mATe te naigamanayathI sthiratA jANavI. (2) aviratasamyagdaSTimAM mithyAtvano udaya cAlyo gayo che. paNa cAritramohanIyanuM jora che. mATe apunarbandhaka karatAM A jIvanA anuSThAnomAM muktinuM kaMIka nikaTa kAraNa che ema samajIne saMgrahAyathI sthiratA jANavI. (3) dezaviratidhara AtmAmAM kAyotsargAdinI sthiratAmAM nikaTatarapaNe muktinI kAraNatA che mATe vyavahAranayathI sthiratA jANavI. (4) sarvaviratidhara pramattamuninI kAyotsargAdi kAle je sthiratA che te dezaviratidhara karatAM vadhAre nikaTatamapaNe muktinuM kAraNa bane tevI sthiratA che mATe RjusUtranayathI sthiratA jANavI. - A cAremAM sAdhyanI abhilASA paNa che, yathAzakti udyama paNa che. mAtra upayogavidhi-Azayazuddhi vagerenI kacAsa che. tethI pAchalA nizcayardaSTivALA zuddha namo na letAM AgalA skUlanayo ahIM lagADelA che ane sthUladaSTie AvuM kahevAya paNa che. A jIvo AvI paNa dharmakriyA kare che to karatAM karatAM kyAreka zuddha kriyA paNa karaze eTale zuddhakriyAnA kAraNabhUta A kriyA che ema samajIne prathamanA cAra naya kahela che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 83 (5) samyagdarzana samyajJAna ane samyakcAritra Ama ratnatrayInI sAdhanA karavA dvArA AtmAnA zuddhasvarUpanuM sAdhana bane evI, sAdhya sAdhavA mATenI ja upayogAdi pUrvakanA abhyAsavALI yogonI je sthiratA te zabdanayathI sthiratA jANavI. A viSayamAM upayoganI, vidhinI ane AzayanI zuddhi che. mATe sUkSmanayathI A sthiratA kahevAya che. sAtamA guNaThANe vartatA sAdhaka apramattamuninI je sthiratA te zabdanayathI sthiratA jANavI. (6) dharmadhyAna ane zukladhyAnamAM vartatA uttama mahAtmAonuM "AtmAnA zuddha svarUpane sAdhavAmAM" je ArohaNa thayuM che, je uMcI Toce pahoMcyA che tyAMthI na paDavuM arthAt te kAlanI je sthiratA te samabhirUDhanayathI sthiratA jANavI. kSapakazreNImAM vartatA 8 thI 12 guNasthAnakavALA caudapUrvadhArI, zrutakevalI athavA cauda pUrvAdinA abhyAsa vinAnA paNa kSapakazreNIgata mahAtmAo. A AtmAo muktidazAnA atizaya nikaTatama kAraNarUpa che mATe A sthiratA te samabhirUDha nayathI sthiratA kahevAya che. (7) ghAtIkarmonA kSayathI pragaTa thayelAM kSAyikabhAvanAM darzana jJAna-cAritra-anaMtavIrya tathA aghAtI karmonA kSayathI thayelAM avyAbAdhasukha Adi Atmika zuddha guNomAM AtmAnI je sthiratA ke jyAMthI kyAre paNa patana thavAnuM nathI evI je sthiratA te evaMbhUta nayanI apekSAe sthiratA jANavI. teramA-caudamA guNasthAnakavartI mahApuruSo tathA muktigata siddhabhagavaMtonI je sthiratA te A nayathI sthiratA jANavI. A sthiratA e ja antima sthiratA thaI. A pramANe AtmAnA anaMtaguNAtmaka zuddhasAdhyane sAdhavAne AzrayI sAtanayothI A sthiratA jaNAvI, te "svabhAvadazAne AzrayI kahI" evI ja rIte kAmAnya mANaso kAmasukhanA upabhogamAM sthira thAya, zikArI zikAranI kriyAmAM, pAMca IndriyonAM sukho bhogavanAro AtmA te te Indriyajanya sukhanA upabhogamAM layalIna banI jAya te saghaLI paNa sthiratA kahevAya che. paNa te vibhAvadazAmAM sthiratA thaI ema jANavuM. jema sAdhaka AtmAo svabhAvadazAne sAdhavAmAM uttarottara adhika adhika sthira samajAvyA. tevI ja rIte pApa AcaranArA bahirAtmAo vibhAvadazAmAM adhika adhika sthira thAya che. mATe vibhAga dazAmAM paNa sarvanayonI apekSAe sthiratA jovA maLI zake che te sthiratA tattvavikala (bahirAtma bhAvavALA) jIvomAM jANavI. mohAnya jIvomAM AvA prakAranI vibhAvadazAnI sthiratA samajavI. jema svabhAvadazAnA sAdhaka evA aMtarAtmA ane paramAtmAmAM sthiratA hoya che,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra tevI ja rIte svabhAvadazAnA bAdhaka ane vibhAvadazAnA sAdhaka evA bahirAtmAmAM paNa pApakArya karavAmAM sthiratA hoya che. tathApi = to paNa paramAnaMdanA samUhano upabhoga karavArUpa eTale ke kSAvikabhAvanA zuddha AtmaguNono anubhava karavArUpa je sarvottama siddhatva dazA che. tenA sAdhanabhUta evI judA judA nayonI apekSAe apunarbandhakathI prAraMbhIne ayoga kevalI guNasthAnaka sudhInI AtmAnA zuddhasvarUpane sAdhanArI sAcI je sAdhyasAdhaka sthiratA che te sthiratAnuM ja varNana karavAno A avasara che. (bAdhaka evI vibhAvadazAnI sthiratA to anAdinA moha ane ajJAnanA saMskAranA jore samajAvyA vinA paNa AvI ja jAya che. tethI te samajAvavAnI hotI nathI. tathA te sthiratAthI AtmAnuM kalyANa thatuM nathI, paNa akalyANa ja thAya che. tethI tene samajAvavAno A avasara nathI.) mATe AtmaguNonI sAdhaka evI sthiratA havenA aSTakamAM samajAvAya che. anAdikAlathI jJAnAvaraNIya ane mohanIyakarmanA udayajanya ajJAnatA, rAga ane dveSa Adi azuddha bhAvomAM ja A jIva magna banelo che. azuddha bhAvone kAraNe ja AtmAnA zuddhasvarUpanI prApti thatI nathI ane zuddha svarUpanI aprApti hote chate mohanI parAdhInatAthI pAMca IndriyonAM sukhonI IcchA tIvra banatI jAya che. te sukhonI prApti mATe A jIva jyAM tyAM bhaTake che. tethI potAnI sahaja sthiratA gumAvI bese che ane varjhanortha nIva: A jIva caMcaLa-asthira-jyAM tyAM sukhanI ghelachAthI bhaTakanAro banI jAya che. sAMsArika sukhonI tIvra ghelachAe ja A jIvane caMcaLa (asthira) banAvyo che. tevA jIvane karUNAbharI dRSTithI gurujI (pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrI) samajAve che - vatsa ! kiM caJcalasvAnto, bhrAntvA bhrAntvA viSIdasi / nidhiM svasannidhAveva, sthiratA darzayiSyati // 1 // gAthArtha - he vatsa ! caMcaLa hRdayavALo tuM bhaTakI bhaTakIne kheda kema pAme che ? (sthira thA). sthiratA ja tane tArI potAnI pAse ja "nidhi" che te batAvaze. 15 TIkA - "vatyeti' he vatsa ! vaM varjhanasvAntaH-patnItta 2: san itastataH1 bhrAntvA, ekaM tyajan anyaM gRhNan anAditaH kathaM viSIdasi-viSAdavAn 1. chApelI pratomAM rUta: rUta: pATha che. pU. ramyaguNAzrIjI ma.zrInA pustakamAM rUta: pATha che. vicAra karatAM phatastataH hovo joIe. 2. pratamAM "tivIra:" pATha che paNa te azuddha hoya ema lAge che. pU. ramyaguNAzrIjInA pustakamAM banAvata: karyuM che te ucita lAge che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 bhavasi ? aprAptyA dInaH prAptyA'tRptaH, ata eva parabhAve viSAda eva, sukhabuddhayA gRhItasya svayaMsukharUpAbhAvAt prAptau api na sukham, ataH atra pravRttirviSAdamUlaiva / re vatsa ! svanidhAveva-svatamIpe va-Atmani va, nidhi-svazuLasambhadvAnanam, tava sthiratA bhedaratnatrayAbhedaratnatrayaikatvarUpA darzayiSyati - upayogagocarA kariSyati, ato'nAdiviSayAsvAdacalatAM tyaktvA zuddhe anAdyanantaguNe zuddhAtmani sthiratvaM kuru ph 85 vivecana H- he vatsa ! (atizaya lAgaNIbharyuM, vAtsalyabhAvathI yukta, upakAra karavAnI bhAvanAvALuM A saMbodhana che). caMcaLa hRdayavALo thayo chato tuM anAdikAlathI ahIM tahIM bhaTakI bhaTakIne eka sthAnane choDato ane bIjA sthAnane grahaNa karato thAkI thAkIne kheda kema pAme che ? jyAM tyAM bhaTakavA chatAM jyAre vastunI aprApti ja thAya che athavA vastu prApta thavA chatAM te vastu cAlI ja jAya che tyAre tuM udAsa thayo chato kheda pAme che. paNa have kheda pAmavAnI zuM jarUra ? mArga ja khoTo pakaDAyo che tethI sAcI vastu prApta thavAnI ja nathI. mATe kheda-du:kha kema kare che ? kaMIka sthira thA, ciMtana kara, sAco mArga vicAra, khoTo mArga che teno tyAga kara. khoTA mArge cAlIe to phalaprApti na thAya A vAta svAbhAvika che. emAM kheda-duHkha dharavAnI kyAM jarUra che ? mArga badalavAnI jarUra che. he vatsa ! tuM vicAra kara. khoTo mArga choDIne sAcA mArge Ava. tArA sukhanA heturUpe mAnelI vastunI jo tane aprApti thAya che tenAthI tuM dInaudAsa-lAcAra banI jAya che. (eTale ke du:khI thAya che) ane tane tArA sukhanA heturUpe mAnelI vastunI kadAca prApti thAya che. to paNa prApta vastunA sukha karatAM aprApta vastunI ghelachAthI atRpta (asaMtoSI-lobhI) thayo chato tyAM paNa tuM du:khI ja thAya che. A pramANe paudgalika padArthomAM aprAptithI dInatAnuM duHkha ane prAptimAM atRptinuM-asaMtoSanuM eTale ke lobhanuM duHkha tane satAyA ja kare che. A kAraNathI parabhAvadazAmAM (parapadArthonA saMbaMdhamAM ane tenA saMbaMdhonI ghelachAmAM) viSAda ja thAya che, kheda ja thAya che, duHkha ja Ave che, sukha che ja nahIM. sukhanI buddhithI grahaNa karAyelA parapadArthamAM te padArtha pote svayaM sukharUpa na hovAthI sukhaprApti thatI nathI. jema pIttalanA TukaDAmAM suvarNanI buddhi karIne hoMze hoMze te TukaDo grahaNa karyo hoya to paNa te TukaDo svayaM suvarNa rUpa na hovAthI bajAramAM vecavA 1. ahIM atra ne badale taMtra pATha paNa hoI zake che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra jatAM dhArelI kiMmata na AvatAM duHkha thAya che. khoTI 500 nI noTamAM sAcI noTanI buddhi thavAthI grahaNa to karI, paNa bajAramAM vaTAvavA jatAM kaMI na maLyuM tyAre kheda thAya che. tema ahIM samajavuM. tethI pIttaLanA TukaDAmAM suvarNanI buddhithI ane khoTI noTamAM sAcI noTanI buddhithI pravRtti karavI te jema duHkhadAyI ja che tema ahIM paNa pAMca IndriyonA sukhamAM sukhabuddhithI pravRtti karavI te viSAdamUlaka ja che (duHkhadAyI ja che). mATe he vatsa ! tuM sthira thA. ane sukhanA sAcA sAdhanane jANa tathA tene grahaNa kara. khoTA mArge bhaTakIne duHkha ja AvavAnuM che. he vatsa ! tArA potAnA AtmAmAM ja, tArI potAnI pAse ja tArA potAnA AtmAnA zuddha-anaMta-akhaMDa guNonI saMpattino bhaMDAra che. paNa tuM bahAra bhaTakavAnuM baMdha karIne sthira thaIne aMdara najara kara. bAhyadRSTine tyajIne aMtardraSTivALo thA, to AvA prakAranI A tArI sthiratA ja tArI pAse rahelo te bhaMDAra ja tane dekhADaze. aMtardraSTi keLavyA vinA A bhaMDAra dekhAya tema nathI. ArAdhanAnA prathama kAlamAM jJAna-darzana-cAritra e AtmAnA guNo che ane AtmA e guNI dravya che. paNa guNo pragaTa thayelA nathI, guNo pragaTa karavAnA che mATe bhedaratnatrayInI upAsanA karavAnI che ane guNo jyAre pragaTa thAya che tyAra pachInA kAlamAM guNa-guNI ekAkAra hovAthI abhedaratnatrayInI upAsanA hoya che. Ama bhedaratnatrayInI ane abhedaratnatrayInI upAsanA hoya che. A rIte bhedaratnatrayInI ane abhedaratnatrayInI upAsanA karatAM karatAM te bannenI ekatA thavA rUpa je sthiratAguNa che te guNa ja tArI guNasaMpattinA bhaMDArane tane batAvanAra banaze. upayogano viSaya karAvaze. A kAraNathI anAdi kALathI bhUta-pretanI jema tane vaLagI paDelo pAMca IndriyonA viSayonAM sukhono je AsvAda che tenA kAraNe AvelI caMcaLatAne (bhUtAviSTa gAMDapaNanI jema) tyajIne zuddha jJAna-darzana-cAritrAdi anaMtaguNamaya evA zuddha AtmAmAM ja layalIna thA. tyAM ja laganI lagAva. to AvAM duHkha Avaze nahIM. mATe he vatsa ! tuM AvA zuddha AtmabhAvamAM ja sthira thA. // 1 // jJAnadugdhaM vinazyeta, lobhavikSobhakUrcakaiH / AmladravyAdivAsthairyAditi matvA sthiro bhava // 2 // gAthArtha :- khATA padArthanI jema asthiratAthI parabhAvanI AsaktinA vikAro rUpI kUcAo vaDe jJAnarUpI dUdha nAza pAmI jAya che. Ama samajIne he jIva ! tuM sthira thA. // 2 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 87 TIkA :- "jJAnakumati" "tomavikSobha " gadhairthAt jJAna, vinazveta ! lobhaH-lolatApariNAmaH', icchA mUrchA gRdhnatA kAGakSA ityAdi lobhaparyAyAH / tadbhAvajanyA vikSobhAH-parabhAvAbhilASarUpAH azuddhapariNAmAH, ta eva kUrcakAH, tairjJAnaM tattvAvabodhatattvaikatvarUpam, dugdhamiva dugdham, vinazyeta-kSayaM labheta, lobhapariNAmaH AtmasvarUpAnubhavavinAzahetuH kasmAdiva ? AmladravyAdiva, yathA Amladravyayoge payo vinazyati tathA lobhapariNatyA AtmasvarUpasukhaM vinazyatIti / lobhapariNAmaH-parabhAvagrahaNecchApariNAmaH-AtmaguNAnubhavavidhvaMsahetuH, iti jJAtvA AtmasvarUpe-akhaNDAnandarUpe citsvarUpe avarNAgandhArasAsparze Atmani zraddhAnajJAnaramaNatayA sthiro bhava // 2 // vivecana - asthiratAthI lobhanA vikArorUpI kUcAo dvArA jJAnarUpI dUdha vinAza pAme che. ahIM lobha zabdano artha lolatAvALo pariNAma, eTale ke lolupatAvALo AtmAno malIna pariNAma. AsaktivALo-tRSNAvALo malIna pariNAma evo artha karavo. IcchAmUcha-gubatA ane kAMkSA ItyAdi (Adi zabdathI tRSNA-jhaMkhanA-vAMchA-abhilASA ItyAdi) zabdo lobhanA ja paryAyavAcI zabdo che. taddhIvananya = hRdayamAM rahelI te mUchanA kAraNe utpanna thayelA je vikAro -parapadArthane meLavavA rUpa azuddha pariNAmo te lobhavikSobha kahevAya che. tevA prakAranA Asaktijanya je azubha pariNAmo che te rUpI je kUcAo, tenA vaDe jJAnarUpI dUdha nAza pAme che. yathArtha tattvano je avabodha, tenI sAthe AtmAnI je ekatA te samyajJAna kahevAya che te samyajJAnano lobhanA vikArorUpI kUcAo vaDe nAza thAya che. paradravyanI AsaktirUpa je lobhapariNAma che te AtmadravyanA svarUpanA anubhavanA nAzanuM ja kAraNa che. A jIva jeTalo jeTalo parabhAvanA pariNAmamAM varte che. teTalo teTalo potAnI svabhAvadazAmAMthI zruta thAya che. A svAbhAvika niyama che. saMsAramAM paNa sAmAnyathI A jaNAya che ke je strI athavA puruSa potAnA gharathI bahAra bhaTake eTale ke vyabhicArI bane, parapAtranI sAthe joDAya, teTaluM teTaluM te pAtronuM citta gharamAMthI vinAza pAme che. ahIM dUdhanuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che tethI prazna thAya che ke dUdha konA thakI nAza pAme che? teno uttara ApatAM jaNAve che ke mAnadravyAt = khATA dravyathI, jema lIMbu1. nannatA zabda pU. ramyaguNAzrIjI ma.zrInA pustakamAM che. snolupatA koI koI chApelI pratamAM che. artha banneno sarakho che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra AmalI vagere khATA padArthono yoga karavAmAM Ave to dUdha kUcA kUcA rUpe thaIne nAza pAme che tevI ja rIte asthiratAthI lobha-pariNatinI vRddhi thatAM jJAnAtmaka AtmAnA svarUpanA sukhano paNa nAza thAya che. ahIM dUdhanI jagyAe jJAna, khATA padArthanI jagyAe asthiratA ane kUcAnI jagyAe lobhapariNati Ama upamA ghaTAvavI. lobhano je pariNAma che te parapadArthone grahaNa karavA, teno saMgraha karavo, tenI mamatA-mUrchA karavI, parapadArthanA ja levaDa-devaDamAM racyA-pacyA rahevuM te lobhapariNAma che. AvA prakArano A lobha-pariNAma AtmAnA nirmaLa guNonA anubhavanA nAzano hetu che. paramAM lIna rahenAro jIva potAnAmAM lIna rahI zakato nathI. Ama samajIne AtmAnA nirmaLa svarUpamAM eTale ke akhaMDa AnaMdamaya, jJAnasvarUpavALA ane varNa-gaMdha-rasa ane sparza vinAnA evA potAnA AtmAmAM ja zraddhA ane jJAnaramaNatA karavA jevI che. tethI te ramaNatA karavA pUrvaka ja he vatsa ! tuM sthira thA. //rI asthire hRdaye citrA, vAGanetrAkAragopanA / puMzcalyA iva kalyANa-kAriNI na prakIrtitA // 3 // gAthArtha :- hRdaya asthira hote chate bhinna bhinna prakAre vANInI, netranI ane AkAranI gopanakriyA vyabhicArI strInI jema kalyANakArI kahI nathI. lill TIkA :- "sthira ti"- sthire sati-paramavAminAja vitte sati citrA-anekaprakArA vAGanetrAdyAkAragopanA dravyakriyArUpA puMzcalyA iva-asatI strI iva, kalyANakAriNI na prakIrtitA-hitakAriNI na matA / jainAnAM dravyakriyA bhAvadharmayutA bhAvAbhilASiNI eva prazasyA, bhAvadharmarahitA tu mArjArasaMyamatulyA / tattvArthe dravyakriyA keSAJcit paramparayA dharmahetutayA jAtA, sA tu devAdisukhehalokayazobhilASarahitAnAmeva, na tu lokasaJjArUDhAnAm, atastattvasvarUpAbhimukhIbhUya mana AtmadharmaikatvaM vidhAya cittasthiratApUrvakaM sthairyaM karaNIyamiti // 3 // vivecana :- dharmakriyA karatI vakhate jo ApaNuM citta asthira hoya arthAt je dharmakriyA cAle che temAM na hoya paNa anya viSayamAM hoya to te dharmakriyA karmanirjarA karanArI banatI nathI. A viSaya upara tattva samajAvatAM zAstrakArazrI kahe che ke - hRdaya asthira hote chate eTale ke A lokanAM paudgalika sukhonI athavA paralokanAM svargAdinAM sukhonI athavA anya koI yaza-mAna-svArtha vagere parabhAvanA sukhonI abhilASAvALuM citta hote chate triI
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 89 = aneka prakAre karAyelI dharmakriyA - jemake vANInA AkAranuM gopana (bolavAnuM baMdha karIne mauna dhAraNa karyuM hoya te) athavA netranA AkAranuM gopana (AMkho baMdha karIne kAyotsargAdi karyA hoya te) mari zabdathI hAtha-paganA AkAronuM gopana, kAyotsargAdi rUpe sthira mudrA, AvA AvA prakAranI sAdhyanA upayogathI zUnya evI je koI dharmasaMbaMdhI dravyakriyA karI hoya te vyabhicArI strInI jema eTale ke kulaTA strInI jema kalyANakAriNI-AtmAnuM hita karanArI zAstromAM kahI nathI. jema vyabhicArI strInuM mana para-puruSanI abhilASAvALuM hoya che. tethI potAnA patinI sAthe para-puruSanI sAthenA rAgAtmaka bhAvonuM gopana karIne bahArabahArathI saghaLo sAro vyavahAra kare che. to paNa svAbhAvika vyavahAra ane kRtrima vyavahAramAM taphAvata hovAthI patine khyAla AvatAM A vyavahAra kalyANakArI thato nathI, sukhadAyI thato nathI. ghara bhAMge ja che ane du:khadAyI ja thAya che. tema ahIM paNa samajavuM. ahIM mUlazlokamAM "vAknatrIlaropanA" = zabda che. tethI vANI, netra ane AkAranuM gopana Avo artha thaI zake. vANInuM gopana eTale mauna, netranuM gopana eTale AMkho baMdha karI dharmakriyA karavI arthAt dhyAna dharavuM. ane AkAranuM gopana eTale saMsArI kapaDAM badalI sAdhujIvanano veza paheravo, zrAvakane AzrayI sAmAyika-pratikramaNAdi kriyAkAle dhotI-khesa Adino veza paheravo. te saghaLuM ya mana asthira hoya (saMsArI bhAvomAM ja mana jo ramatuM hoya) to nirarthaka che, karmanirjarA karAvatuM nathI. Ama vANI-netra ane AkAra traNanuM gopana Avo artha karI zakAya. paraMtu teno artha karavA jatAM TIkAmAM lakhelo Adi zabda saMgata thato nathI. TIkAmAM vADanetradyAropanA lakhyuM che. eTale vA ane netra A be zabdono ja dvanda samAsa karavo, traNa zabdono dvanda samAsa na karavo. vADa ane netra A be ja zabdono dvanda samAsa karI Adi zabdanI sAthe bahuvrIhi samAsa karI vAra zabdanI sAthe SaSThItapuruSa samAsa karavo. jethI artha A pramANe thAya che - vANInA AkAronuM gopana ane netranA AkAronuM gopana tathA mAri zabdathI zeSa aMgonA AkAronuM gopanamukhAkRtinuM gopana, zarIranA bIjA aMgonI caMcaLatAnuM gopana karavuM te saghaLuM ya hRdaya anyatra hote chate kalyANakArI banatuM nathI. Avo artha karavo. jainadarzanamAM dravyakriyA be prakAre kahelI che. (1) A lokanAM sukhonI IcchAthI ke paralokanAM (svargAdi) sukhonI IcchAthI je dharmakriyA karAya tene dravyakriyA kahevAya che. jene viSAnuSThAna ane garAnuSThAna kahevAya che. (2) bIjI dravyakriyA tene kahevAya che ke je kriyA karatI veLAe A kriyAthI mArAM karmono kSaya thAo, mane mukti prApta thAo. mAro AtmA zuddha-buddha bano AvA prakAranA bhavadharmayutA = bhAvadharmathI sahita hoya, uparokta bhAvanI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 sthiratASTaka - 3 vijJAnasAra abhilASAvALI hoya, paraMtu vidhi barAbara AvaDatI na hoya, jIva barAbara vidhi karato na hoya mATe dravyakriyA kahevAya, athavA upayoganI (ekAgratAnI) zUnyatA hoya tene paNa dravyakriyA kahevAya che. jene trIjA naMbaranuM ananuSThAna kahevAya che. A banne prakAranI dravyakriyAmAMthI pAchaLa kahelI (anuSThAnavALI) je dravyakriyA che. te bhAvadharmathI yukta bhAvadharmanI abhilASAvALI paraMtu avidhivALI athavA upayogazUnya je drakriyA che te ja kriyA dravyakriyAnI aMdara prazaMsanIya che. kAraNa ke tyAM sAdhyanI zuddhatA che, mAtra sAdhananI ja azuddhatA che je kAlAntare dUra thaI zake che, samajAvanArA guru AdinA yoge bAhya azuddhi dUra thaI zake che. paraMtu jyAM hRdaya padgalika sukhanuM ja abhilASI che tyAM sAdhya zuddhi na hovAthI tAmalI tApasa AdinI jema te dravyakriyA kalyANakArI kahelI nathI. jema tAmalI tApasanI tapakriyA ghaNI ja uMcI hatI paraMtu manamAM bhoga-sukha prApta karavAnI tIvra IcchA hatI. tethI ja devalokanAM sukha pAmyo paNa AtmakalyANa prApta na karyuM. athavA agnizarmAnI tapakriyA athavA vinayaratnanI saMyamakriyA vagere udAharaNo ahIM samajavAM. sAdhyazuddhi na hoya te vyakriyA kalyANakArI nathI. paraMtu jyAM sAdhyazuddhi hoya phakta sAdhanazuddhi na hoya te dravyakriyA kAlAntare kalyANakArI banavAno saMbhava che. TIkAkArazrI "mArnArasaMmitulya" kahIne bIlADInA saMyamanI upamA Ape che. jema bIlADI uMdarane pakaDavA zarIramAM vadhAre vegathI kudako mAravAnI zakti pragaTa karavA zarIrane saMkocIne sthira rahe che paNa te kevala zikAra meLavavA paratuM ja che. tema Ihaloka-paralokanA sukhanI IcchAthI jo dharmakriyA karAya to te dharmakriyA A loka-paralokanAM sukha mATe ja karAya che. AmAM sAdhya zuddha nathI. tethI dhAro ke te kriyA A loka-paralokanAM sukho Ape che to paNa te ApIne tyAM ja virAma pAmI jAya che, kalyANa karanArI banatI nathI. tattvArthe-tattvArthasUtramAM (TakAmAM) koI koI jIvone dravyakriyA paraMparAe dharmano hetu thAya ema kaheluM che. paraMtu te devalokanAM sukho ane A lokanAM sukho yaza, mAna, svArtha ItyAdinI abhilASA rahita jIvone ja samajavuM. arthAt upayoganI (ekAgratAnI) zUnyatA hoya athavA vidhinI zUnyatA hoya paNa sAdhyazuddhinI zUnyatA na hoya tevA ja jIvone AzrayI jANavuM. paraMtu A loka ke paralokanAM sukhone ja prApta karavAnI lAlasAvALA ane lokasaMjJAmAM taNAyelA jIvonI dravyakriyAne AzrayI te vidhAna nathI Ama samajavuM. A kAraNathI tAttvika svarUpanI sanmukha thaIne manane AtmAnA dharmanI sAthe layalIna karIne cittanI sthiratApUrvaka sthiratA guNa avazya keLavavo joIe. he vatsa ! jo tuM AvI sthiratA keLavIza to te sthiratA tane sukhano bhaMDAra tArI pAse ja che ema dekhADaze. llll.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 antargataM mahAzalyamasthairyaM yadi noddhRtam / / kriyauSadhasya ko doSastadA guNamayacchataH // 4 // gAthArtha :- jo aMdara rahela mahAzalya tulya asthiratA dUra karavAmAM na AvI hoya to lAbha na ApatA evA kriyArUpI auSadhano zuM doSa? Ill TIkA - "mA" rUti- satamathyantara, mahAzacaM-mahaMtu zarU - bhAvAnuyAyi-parabhAvAnugatacetanAvIryapariNatirUpam, asthairyam-asthiratvam, atazcApalyam AtmapariNatInAM svasvakAryAkaraNe parabhAvonmukhapravartanarUpam asthairyam yadi na uddhRtam-na vAritam, tadA kriyauSadhasya ko doSaH ? na ko'pItyarthaH, kathambhUtasya kriyauSadhasya ? guNaM svAtmasvabhAvAvirbhAvarUpamayacchataH-adadataH, kriyA hi vRttirUpA, bhAvapariNatistu AtmaguNazuddhirUpA, antaH zalye sati kriyauSadhena no rogApagamaH, ataH AbhyantaraM parAnuyAyitA-parakartRtA-paravyApakatArUpaM zalyaM nivAraNIyamiti // 4 // vivecana - antargata eTale aMdara raheluM, hRdayanI aMdara vartatuM, arthAt abhyattara evuM je mahAzalyarUpa (pIDAkArI moTA kAMTA tulya) "asthirapaNuM" jo dUra karAyuM na hoya to dharmakriyAo ghaNI karIe paNa karmanirjarA rUpI phaLanI prApti na thAya to temAM dharmakriyAno zuM doSa? zarIranI aMdara jo koI pIDAkArI roga vyApyo hoya, tene jo dUra na karIe ane bahAra-bahArathI auSadha laIe to te auSadha jema koIpaNa prakArano guNa karatuM nathI. tema hRdayanI aMdara rahela asthiratA rUpI mahAzalya jo dUra na karAyuM hoya to bahArathI karAtI dharmakriyArUpI auSadha phaLa na Ape to temAM dharmakriyA rUpI auSadhano zuM doSa ? ahIM "asthiratA" e mahAzalya che ane te hRdayanI aMdara che. prazna - "asthiratA" eTale zuM? astharya kone kahevAya ? uttara - parabhAvAnuyAyi = para padArthone anusaravApaNuM, para evA anya jIvadravya ane pudgaladravyane mArAM mArAM mAnIne tenI prAptinA prayatnamAM garakAva thaI javuM. parapadArthone potAnA mAnIne tene grahaNa karavAmAM ane tenuM saMrakSaNa karavAmAM vaparAtI cetanA ane vIryanI pariNati te asvairya che. A jIva parapadArthone mArA mArA mAne che tethI parapadArthamAM ja mArApaNAnI cetanA (buddhi) thAya che. tathA tene potAnAM mAnyAM hovAthI tene ja bheguM karavAmAM savArathI sAMja sudhI potAnI vIryazaktino A jIva vaparAza kare che. AtmAnA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra guNone oLakhavAno ke meLavavAno bodha paNa hoto nathI, prayatna paNa karato nathI ane samaya paNa hoto nathI. pAMce IndriyonA sukhanA sAdhanabhUta padgalika sAmagrI meLavavAmAM ja potAnI buddhizakti ane vIryazakti vaparAya che. tethI citta paNa satata temAM ja parovAyeluM rahe che. manamAM tenA ja vicAro ghumatA hoya che, je paulika sAdhana na meLavI zakAyuM hoya tenAthI jIva dIna thaIne duHkhI thAya che ane je paudgalika sAdhana meLavI zakAyuM hoya te haju ochuM che ochuM che ema asaMtoSI thaIne atRptithI ane IrSyAdithI duHkhI thAya che. mATe parapadArthonA grahaNa-mocanAdimAM vaparAtI cetanAzaktinI ane vIryazaktinI je pariNati che tene ja asthiratA-astharya kahevAya che. A astharyane ja caMcaLatA paNa kahevAya che. A kAraNathI A cApalya, AtmAnA zuddhaguNonI je nirmaLa pariNati che. tene potapotAnuM kArya karavA detI nathI. eTale potAnA guNonI pravRttino pratibaMdha karIne parabhAvanI sanmukha cetanAne ane vIryane pravartAve che. AvA prakAranuM capalatA svarUpa je asvairya che, tene jo hRdayamAMthI dUra karavAmAM na Ave, hRdayamAM pragaTa thatA evA A astharyane jo vAravAmAM (rokavAmAM) na Ave to dharmakriyA karavA rUpI auSadha laIe chatAM phalaprApti na thAya to temAM dharmakriyAno zuM doSa ? kriyArUpI auSadhano koI doSa nathI. A dharmakriyA rUpI auSadha kevuM che ? jo hRdayamAM koI zalya na hoya to AtmAnA zuddhasvabhAvano AvirbhAva avazya kare ja evA prabhAvavALuM dharmakriyA rUpa A auSadha che. paraMtu aMdarathI jo zalyano uddhAra na karyo hoya to potAnA AtmAnA zuddha svabhAvano AvirbhAva karavA svarUpa guNane (phAyadAne-lAbhane) na Ape to temAM dharmakriyArUpI auSadhano zuM doSa? teno koI ja doSa nahIM. dharmakriyA e to eka kAyika zubha AcaraNasvarUpa che. bhAvapariNati to AtmAnA guNonI zuddhisvarUpa che. tethI hRdayanI aMdara asthiratA rUpI zalya hote chate bahArathI karAyelI dharmakriyA rUpI auSadhathI bhAvarogano apagama (vinAza) thato nathI. A kAraNathI paradravyane anusaravA rUpa parAnuyAyitAnI buddhi, paradravyano huM kartA-bhoktA chuM. AvA prakAranI kastRtvabuddhi, tathA te te parapadArtho mArA che ane huM teno chuM. Ama mamatAthI paradravyamAM vyApakatAnI buddhi A traNe zalya svarUpa che. tenuM AtmArthI jIve nivAraNa karavuM joIe. AvI asthiratAne cittamAMthI dUra karavI joIe. jo sthiratA vAGmanaHkAyai-ryeSAmaGgAGgitAM gatA / yoginaH samazIlAste, grAme'raNye divA nizi // 5 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 93 gAthArtha :- vacananI sAthe, mananI sAthe ane kriyAnI sAthe je mahApuruSomAM sthiratA ekamekapaNAne pAmI che te yogI puruSo gAmamAM ane araNyamAM, divasamAM ane rAtrimAM sama-svabhAvavALA ja hoya che. II5 TIkA :- ''sthiratA kRti''-yeSAM prALinAm, vAGa mana:jAya:-vaghanamana:Ayayoo: sthiratA-AtmaguNanirddhArabhAsanaramaNaikatvarUpA, aGgAGgitAm- tanmayatAM gatA-prAptA, te yoni:-munIzvarA:, samazIlA:-samasvamAvA:, svadravya-svakSetra-svAtasvbhaavruupsvaatmsvbhaavtH anyat-paradravye paratvarUpaM samatvena jJAnAt svAtmanaH sakAzAt yadanyat tatsarvaM bhinnamiti samatvaM yeSAM niSpannaM teSAM grAme - janasamUhalakSaNe, sAthe-nibaMne, tutvatvam-DAniSTatA'mAva:, vivA-vAso, nizi-rAtrau, samanvaM -tulyapariNatiH, araktadviSTatArUpA samapariNatirbhavati // 5 // vivecana :- je mahApuruSomAM potAnA vacanayoga, manayoga ane kAyayoganI sAthe sthiratA nAmano guNa ekamekatAne-tanmayatAne pAmyo che. arthAt "mArA AtmAnA guNo e ja mAruM svarUpa che" AvI pAkI zraddhA, AvuM ja nizcayAtmaka jJAna ane A bhAvamAM ja ramaNatA Ama A traNe guNonI ekatA-tanmayatA te sthiratA, AvI sthiratA je mahAtmAonA mana-vacana ane kAyAnA romeromamAM aMgAMgI bhAvane pAmI cUkI che. kyAMya bahAra parapadArthamAM mArApaNuM lAgatuM ja nathI te yogI puruSo eTale ke muniprava2 mahAtmAo sarvatra samasvabhAvavALA hoya che. kAraNa ke potAnAthI je para padArtha che temAM koI potAnuM che ja nahIM. tethI ekane Agho ane ekane pAcho mAnavAno savAla ja pedA thato nathI. sarva padArthomAM parapaNAnI buddhi samAna hovAthI sarvatra samasvabhAvavALA ja te munio hoya che. potAno AtmA e ja svadravya, potAnA AtmAnA je asaMkhya Atmapradezo e ja svakSetra, potAnA AtmAmAM raheluM je vaikAlika dhruvatva e ja svakAla ane potAnA AtmAmAM rahelI je anaMtaguNonI saMpatti e ja svabhAva, A pramANe svadravya, svakSetra, svakAla ane svabhAva, e potAnA AtmAnuM svarUpa che. A ja sva-svabhAva che. A sva-dravyAdimaya AtmasvabhAvathI je koI anya padArtha che te saghaLA paNa padArtho (pachI potAnuM zarIra hoya, kuTuMba hoya, dhanasaMpatti hoya ke mitravarga hoya athavA gRha-alaMkArAdi hoya te sarve paNa padArtho) paradravya che. te saghaLA paNa parapadArtho rUpa paradravyamAM (paratna) "parapaNuM" sarakhuM ja che. sarvatra parapaNuM ja raheluM che. AvuM dRDha jJAna thavAthI potAnA AtmAthakI je koI anya vastu che te sarve paNa (zarIrAdi) vastuo mArA AtmAthI bhinna ja che. jema anya
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra puruSonuM zarIra mArAthI bhinna che, tema mAruM zarIra paNa mArAthI bhinna che. jema anya puruSanA kuTuMbo mArAthI bhinna che, tema mAruM kuTuMba paNa mArAthI bhinna che. tethI "paratva' (arthAt bhinnatva) sarvatra sarakhuM ja che. huM konA upara rAga (gamo) karuM ? ane konA upara dveSa (aNagamo) karuM ? Ama samajI sarvatra samatva (samAnapaNuM) jenA hRdayamAM pragaTa thayuM mahAtmAone jyAM lokasamUha raheto hoya evuM gAma hoya ke nirjana araNya hoya Ama banne sthAne tulyatA ja che. kyAMya ISTatAbuddhi ke aniSTatAbuddhi thatI nathI. arthAt ISTAniSTa buddhino abhAva ja hoya che. tathA divasa hoya ke rAtri hoya, bannemAM samatva ja hoya che. tulya pariNAma ja hoya che. gAma-araNya ane divA-nizA ema A be udAharaNa che. tene anusAre mAna-apamAnamAM, svadeza ke paradezamAM, potAnA parivAramAM ke anyanA parivAramAM rAga ane dveSano abhAva arthAt parapaNAnI samAna pariNita hoya che. koI paNa parapadArthamAM aMjAtA nathI ke aNagamo karatA nathI, AtmaguNomAM ja sthira thaI jAya che. teno ja A pratApa che. pA sthairyaratnapradIpazced-dIpraH saGkalpadIpajaiH / tadvikalpairalaM dhUmairalaM dhUmaistathA''zravaiH // 6 // gAthArtha :- jo puruSanA hRdayamAM sthiratA rUpI ratnano dIpaka dedIpyamAna che to te puruSane saMkalparUpI dIpakamAMthI utpanna thayelA evA vikalporUpI dhUmADA vaDe saryuM, tathA atizaya malIna evA Azravo vaDe paNa saryuM. // 6 // TIkA :- "sthaaiti''-yastha puruSasva cet-va dhairyapravIpa:-sthiratAparatnavIpa:, vIpra:-tevIpyamAna:, tat-tavA, sakuMpavIpanA: viN:dhUma: atyaM-mRtam / paracintA'nugA'zuddhacApalyarUpaH saGkalpaH punaH punaH tatsmaraNarUpo vikalpaH, saGkalpavikalparUpadhUmaiH alaM sRtam / yasya svarUpaikatvarUpA sthiratA bhAsate, tasya saGkalpavikalpA na bhavanti / yadyapi nirvikalpasamAdhiH abhedaratnatrayIkAle, tathApi svarUpalInAnAM sAMsArikasaGkalpavikalpAbhAvaH, tathA "alaMdhUmai" - atyantadhUmaiH malInaiH AzravaiH api alaM-sRtam, ataH saGkalpavikalparUpa - calapariNatimapahAya dravyabhAvaprANAtipAta-mRSAvAdAdattAdAna - maithuna-parigraharUpairAzravaiH sRtam, yo hi AtmasamAdhirataH svasvabhAvasthirastasya AzravA: kuta iti ? vivecana :- mahAtmA puruSanA hRdayamAM "sthiratA" rUpI ratnano dIpaka jo dedIpyamAna
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 95 che. tat = to saMkalpa rUpa dIpakathI utpanna thayelA vikalpo rUpI dhUmADA vaDe saryuM. dIpaka be prakAranA hoya che. eka to koI koI ratna ja evuM viziSTa hoya ke cAre bAju prakAza Ape. vartamAnakAlamAM IlekTrIkanA dIpaka ke je bahu prakAza Ape ane temAM dhUmADA na hoya ane bIjo dIpaka mATInA koDIyAmAM karelo telano dIpaka ke jemAM ghaNA dhUmADA hoya, dIvAla kALI kALI thaI jAya. have jo gharamAM ratnano dIpaka athavA IlekTrIkano dIpaka maLato hoya to dIvAlane kALI kare evA dhUmADAvALo dIpaka koNa rAkhe ? tema ahIM sthiratA e ratnadIpaka che ke jemAMthI vikalpo (rUpI dhUmADA) thatA nathI. ane asthiratA rUpI saMkalpa e koDIyAno dIpaka che ke jemAMthI vikalporUpI dhUmADA thayA vinA rahetA nathI. tethI ratnano dIpaka jo jhaLahaLato hoya to koDIyAno dIpaka koNa rAkhe ? arthAtu koI rAkhe nahIM. tema sthiratA pragaTI hoya to asthiratAnI jarUra nathI. paradravyanA saMbaMdhavALI, rAga-dveSa yukta, azuddha AtmapariNAmAtmaka evI je caMcaLatA asthiratA-rAgadveSapaNe mananuM paradravya pratye bhaTakavuM te "saMkalpa" kahevAya che ane vAraMvAra tenuM smaraNa thavuM te vikalpa kahevAya che. ISTa vastu pratye rAgAtmaka ane aniSTa vastu pratye aNagamA rUpa je azuddha AtmapariNAma, te rUpI je caMcaLatA-asthiratA tene ja saMkalpa kahevAya che ane vAraMvAra tenuM smaraNa thavuM tene vikalpa kahevAya che. jema dhUmADA dIvAlane kALI kare che ane AMkhone bALe che tema A saMkalpa-vikalpa AtmAne kALo (azuddha) kare che ane manane bALe che, duHkhI duHkhI kare che. mATe tene dhUmADAnI upamA ApI che. jemAMthI jarA paNa dhUmADA nIkaLatA nathI tevo ratnano dIpaka jo maLato hoya to dhUmADAvALo koDIyAno dIpaka koI na rAkhe, vartamAnakAlamAM dhUmADA vinAnA IlekTrIka dIpaka maLe che to koDIyAnA dIpaka koI rAkhatuM nathI. tevI ja rIte je mahAtmA puruSanA hRdayamAM AtmAnA zuddhasvarUpanI sAthe ekAgratA-layalInatA thavA rUpa sthiratAno dIpaka pragaTyo che te mahAtmA puruSane saMkalpa ane vikalparUpI dhUmADAvALA dIpaka saMbhavatA nathI. jene potAnA hRdayamAM AtmasvarUpanI ja laganI lAgI hoya che te mahApuruSane paradravya pratye dRSTipAta ja thato nathI. to pachI tenA saMbaMdhI prApti-aprAptinA vicAro, tenA upAyonA vicAro. tenI saphaLatA-niSphaLatAmAM thatA harSa-zokAdi bhAvo. abhimAna ane lAcArI (udAsInatA) vagere azuddha bhAvo (ke jene dhUmADo kahevAya che, te) kema thAya ? aMtarAtmabhAvamAM pariNAma pAmelA mahAtmAne bahirAtmabhAvanA mohanA vikArorUpI dhUmADA hotA nathI.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiratASTaka - 3 jJAnasAra jo ke saMpUrNapaNe nirvikalpa samAdhi to sarvathA mohanIyakarmano kSaya thayA pachI sayogIayogI kevalI guNasthAnake abhedaratnatrayInA kAle ja Ave che. tethI AtmAnA zuddhasvarUpanI sAdhanAmAM lIna banelA apramatta guNasthAnakathI kSaNamoha guNasthAnaka sudhInA sAdhaka AtmAone potAnA zuddha guNonI prApti-aprApti viSayaka saMkalpa-vikalpo jo ke hoya che, to paNa sAMsArika (anya jIva ane pudgalanI prApti-aprApti viSayaka) saMkalpa-vikalpo hotA nathI. AvA prakAranA karmabaMdhanA hetubhUta parabhAvaviSayaka saMkalpa-vikalpono abhAva hoya che. tene AzrayIne uparokta vAta kahelI che. AtmAnA zuddhasvarUpanI prApti-aprAptinA saMkalpa-vikalpo sAdhaka avasthAmAM hoya che paNa te mohajanya na hovAthI ane te paNa kSIyamAna thatA jatA hovAthI tenI virakSA ahIM karavAmAM AvI nathI. AzravanA hetubhUta saMkalpa vikalpo hotA nathI. tathA satsaMdhU: = ahIM mazabdano artha atyanta ane dhUma zabdano artha malIna karavo. atizaya malIna evA Azravo vaDe paNa saryuM. sthiratAnuNavALA mahAtmAne atizaya malIna (cIkaNAM karma baMdhAve tevA) Azravo saMbhavatA nathI. paradravya pratyenA rAga-dveSanA pariNAma thavA dvArA pragaTa thatI asthiratA nathI, mATe atizaya malIna karmabaMdhavALA Azravo hotA nathI. mAtra AtmAnA zuddhasvarUpanI prApti karavAnA viSayavALI laganI-rAga (saMjvalana) kaSAya ane tenA upAyomAM pravartavA rUpa trividha yoga janya alpa Azrava saMbhave che. je kAlAntare avazya kSaya thaI jAya che. taH = A kAraNathI moharAjAnA gharanI saMkalpa ane vikalpa rUpa caMcaLatA (asthiratA)nI pariNatino tyAga karIne dravyathI ane bhAvathI prANAtipAta-mRSAvAdaadattAdAna-maithuna ane parigraha svarUpa pAMce pApiSTha Azravono A jIve tyAga karavo. ahIM mana-vacana ane kAyA dvArA jIvaghAta karavo, asatya bolavuM, pArakI vastu levI, kuceSTA karavI ke dhanAdino saMgraha karavo te dravya Azrava kahevAya che ane AvA prakAranA pApo karavAnI ghelachA karavI, IcchA karavI, kASAyika pariNAmamAM rahevuM te taMdulIyA malyanI jema bhAvaAzrava kahevAya che. sthiratAnuNavALA mahAtmAo dravyaAzrava ke bhAvaAzravane sevatA nathI. je mahAtmApuruSa Atma-samAdhimAM ja layalIna banyA che. potAnA svabhAvamAM ja sthira thayA che. te mahApuruSane AvA Azravo kema hoya ? arthAt na ja hoya. ataH AtmanaH svadharmakartRtva-yathArthabhAsana-svarUpagrAhakatva-svaguNabhoktRtvasvasvabhAvarakSakatvapariNatasya nAzravAH, eteSAM svabhAvAnAM parabhAvapariNatAnAM AzravAH,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 svarUpabhrAntireva svapariNatIH parakarttRtvena pariNamayati, yadA tu asya svarUpAvabodhaH svakAryakaraNanirdhAraH jAtastadA svapariNatIH svakAryakaraNe eva vyApArayati na parakarttRtve, kArakacakramapi svarUpamUDhenaiva parakarttRtvAdivyApAreNa azuddhIkRtaM, yadA anena svaparavivena '"ahaM haM'', '"para: para:'', "nAduM parAM parovatA' evaM labdhavivekaH svakArakacakraM svakAryakaraNe vyApArayati, AtmA AtmAnam AtmanA Atmane AtmanaH Atmani pravartayati iti svarUpam, evaM svarUpapariNatAnAmAzravA na bhakti ddA 97 je have kahevAtI vAta samajavA mATe ApaNe eka udAharaNa laIe chIe ke saMsArI puruSa potAnA ja gharamAM vase che, potAnA ja kuTuMbamAM haLato-maLato rahe che, potAnI ja patnIthI saMsAra-vyavahAra kare che, potAnuM ja kamAyeluM dhana vApare che, potAnA dhanathI ja kharcA kare che ane potAnA ja dhana-parivArAdine potAnA mAnIne cAle che te puruSa kyAreya saMsAramAM duHkhI-kalaMkita thato nathI. kArAvAsAdinA daMDane pAmato nathI tene gunegAra gaNavAmAM Avato nathI. tenI dharapakaDa ke tene kArAvAsa thato nathI. tenA upara kesa thato nathI. paraMtu je puruSa bIjAnA gharamAM ghusI jAya che, bIjAnuM ghara bhADe rAkhIne mAlika banI jAya che, bIjAnA ja kuTuMbamAM haLato-maLato rahe che, parapuruSanI patnIthI saMsAravyavahAra kare che, pArakAnuM dhana vApare che, pArakAnA dhanathI kharcA kare che, corI karIne lAvelA dhanathI jalasA kare che ane pArakAnA dhana-parivArAdine potAnA mAnIne vartavA jAya che te duHkhI thAya che, mAra khAya che, apayaza pAme che, daMDAya che, dharapakaDa ane kArAvAsa pAme che. tenA upara korTamAM kesa thAya che A vAta jANItI che. A ja udAharaNa svasvarUpamAM ane parasvarUpamAM rahenArA AtmA mATe lagADavuM joIe. A ja vAta gurujI have ApaNane samajAve che - ataH = A kAraNathI potAnA AtmadharmonuM ja kartRtva, potAnA AtmasvarUpanA ja yathArthajJAnanI magnatA, potAnA zuddhasvarUpanI ja grAhakatA, potAnA ja AtmaguNonuM bhoktApaNuM ane potAnA AtmAnA svabhAvanI ja rakSA karavApaNuM ItyAdi rUpe svabhAvadazAmAM pariNAma pAmelA AtmAne karmabaMdharUpa Azravo lAgatA nathI. kartRtva, jJAtRtva, grAhakatva, bhoktRtva ane rakSakatva ItyAdi A ja svabhAvo jyAre parabhAvanA saMbaMdhamAM pariNAma pAme che. eTale ke (paragharamAM gayelA puruSane jema mAra paDe che tema) para-padArthaviSayaka kartRtvAdi bhAvo bane che tyAre ja karmano baMdha thavA rUpa Azravo lAge che. parapadArthane potAnA mAnIne jIva ghelo bane che. tenuM ja kartRtva vagere mAnI le che. tenAthI karmonA Azrava thAya che.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiratASTaka - 3 jJAnasAra pIttaLanA TukaDAmAM karAyelo suvarNano bhrama ja atizaya du:khadAyI thAya che. pIttaLane suvarNa mAnIne suvarNa tarIkenI kiMmata cUkavI Ape ane pachIthI khyAla Ave ke A TukaDo to pIttaLa che tyAre ghaNuM duHkha thAya che. tevI ja rIte AtmAnA zuddha svarUpanI bhrAnti ja svapariNatine paranA kartRtvarUpe pariNAma pamADe che. mohanA udayane paravaza thayelo jIva potAnA zuddha svarUpano huM kartA-bhoktA chuM te bhUlI jAya che. paramAM ja kartRtva-bhoktatvAdi mAnI le che. jyAre A jIvano mohodaya maMda paDe che ane A jIvane potAnA svarUpano bodha thAya che ane mArA AtmAnA zuddha guNono AvirbhAva karavAnuM kArya ja mAre karavuM joIe. AvA prakArano pAko nirdhAra (nizcaya) thAya che tyAre potAnA AtmAnI pariNati je paranA kartRtvAdi bhAvamAM joDI hatI tene potAnA guNono prAdurbhAva karavA svarUpa svakArya karavAmAM ja prayaMjita kare che, ane have te jIva potAnI AtmapariNatine paranA kartRtvamAM joDato nathI. 98 svarUpa dazAthI mUDha (ajANa) evA A jIve chae kArakacakra paranA ja kartRtvabhoktRtva-grAhakatva-saMrakSakatva Adi bhAve vyApArita karIne te kArakacakrane azuddha karyuM hatuM. potAnuM zuddha evuM paNa kArakacakra malIna karyuM hatuM, jyAre svadravya zuM ? ane paradravya zuM ? teno viveka (bhedajJAna) A jIvane jyAre thAya che tyAre "huM te ja huM chuM (mAro AtmA te ja huM chuM), paradravya saghaLAM para che (anya saghaLAM jIvadravyo ane pudgaladravyo mArAM nathI, mArAthI para che, mAtra karmanA udayathI tenuM milana thayuM che), huM parano kartA ke parano bhoktA nathI, AvA prakArano pragaTa thayo che viveka jene evo A jIva potAnA kArakacakrane potAnA AtmaguNone pragaTa karavAmAM ane pragaTa thayelA AtmaguNono upabhoga karavA svarUpa svakArya karavAmAM ja prayuMje che. parathI khasIne svamAM joDAya che. (1) AtmA mArA AtmAmAM rahelA mArA zuddha svarUpane pragaTa karanAra mAro potAno AtmA ja che. bIjAthI A svarUpa pragaTa thatuM nathI. (A kartAkAraka). - (2) AtmAnam - mAre mArA AtmAne (AtmasvarUpane) ja meLavavAnuM che. bIjuM kaMI paNa meLavavA jevuM che ja nahIM ane meLaveluM te bIjuM dhanAdi parasvarUpa kAyama rahetuM ja nathI, vinAzI che. kAraNa ke AtmAnuM potAnuM (mAlikIbhAve) te svarUpa nathI, puNyakarmodayajanya saMyogamAtra ja che, mATe mAre to kSAyikabhAvanA guNo ja prApta karavA jevA che (A karmakAraka). AtmanA (3) - huM jo mArA sva-svabhAvamAM rahIza to ja eTale ke sva-svabhAvamAM
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99 jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 vartavA vaDe ja mAruM svarUpa huM pragaTa karI zakIza. para-svabhAvamAM vartavA vaDe nahIM. (A karaNakAraka thayuM.) (4) mAtmane - sva-svabhAvamAM rahevA vaDe prApta thayeluM mAruM zuddha AtmasvarUpa mAre mArA AtmAne ja ApavAnuM che anya koIne ApavAnuM nathI. (A saMpradAnakAraka thayuM.) (5) AtmanaH - guNono A khajAno mArA AtmAmAM ja bharelo che. eTale te AtmAmAMthI ja pragaTa karavAno che, bahArathI kyAMthI lAvavAno nathI. (A apAdAnakAraka thayuM). (6) mAtmane - svabhAvadazAmAM rahevA vaDe AtmAmAMthI pragaTa karelo A guNakhajAno pragaTa karIne paNa AtmAmAM ja sAcavI rAkhavAno che. bIjI koI tIjorImAM rAkhavAno nathI. (A adhikaraNakAraka thayuM.) Ama A AtmA ja potAnA AtmasvarUpane potAnA svabhAvamAM vartavA vaDe potAnA AtmAne ja ApavA mATe potAnA AtmAmAMthI pragaTa karIne potAnA AtmAmAM ja pragaTapaNe surakSita svarUpe pravartAve che. AvA prakAranuM AtmasvarUpa che. tethI potAnA svarUpamAM pariNata thayelA mahAtmAone karmabaMdhanA Azravo lAgatA nathI. saMdI udIrayiSyasi svAntAdasthairyapavanaM yadi / samAdherdharmameghasya, ghaTAM vighaTayiSyasi // 7 // gAthArtha - he vatsa ! jo tuM tArA hRdayamAMthI asthiratA rUpI pavanane pravartAvIza, to prApta karelI samAdhirUpI dharmanI meghaghaTAno tuM vinAza karIza. II TIkA :- "vIraSyiti' kRti, yadra svAntI-santa:RUIC zairyapavanaM udIrayiSyasi, asthiratAmArutaM yadA pravartayiSyasi, tadA samAdheH svarUpArthavizrAntirUpadharmameghasya ghaTAM vighaTayiSyasi-dUrIkariSyasi iti / asthirasya samAdhidhvaMso bhavati / ataH AtmadharmaviSaye sthiratA karaNIyA // 7 // | vivecana :- gurujI ziSyane vAtsalyapUrNa hRdayapUrvaka hitazikSA ApatAM kahe che ke, he vatsa ! jo tuM tArA aMtaHkaraNamAMthI asthitA (caMcaLatA-ahIM tahIM bhaTakavApaNuM te) rUpI pavanane utpanna karIza eTale ke asthiratA rUpI pavanane pravartAvIza to AtmAnA zuddha svarUpAtmaka arthane viSe vizrAnti thavArUpa samAdhi nAmanA dharmameghanI ghaTAne tuM vikherI nAkhIza. kAraNa ke asthiratA e samAdhinI vinAzaka vastu che.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiratASTaka - 3 jJAnasAra jema AkAzamAM meghaghaTA (vAdaLonI ghaTATopatA) thaI hoya, hamaNAM ja varasAda tUTI paDaze ema lAgatuM hoya, cAre tarapha kALAza-kALAza vyApI gaI hoya, vijaLInA ghaNA camakArA dekhAtA hoya ane vAdaLonA garjArava saMbhaLAtA hoya, loko varasAda tUTI paDaze evA bhayathI bhAgAbhAga karatA hoya, evAmAM jo "pavana" phUMkAya to sarve mANasonI varasAda tUTI paDavAnI AzA bhAMgIne bhukko thaI jAya che. pavanathI meghaghaTA vikherAI jAya che, AkAza cokhkhuM thaI jAya che ane sarve loko nirAza thaI jAya che. eka pavane badhI bAjI badalI nAkhI. tevI ja rIte he vatsa ! A asthiratA e pavanatulya che. ghaNI ghaNI mahenate prApta thayela samAdhi rAgadveSanA abhAvAtmaka samatAbhAva rUpa "svarUpArthamAM lInatA'nI nAzaka che. je te parapadArthomAM gamo-aNagamo karAvatI ane tenAthI vAraMvAra kleza tathA duHkhane pamADatI mAnasika asthiratA mohajanya saMkalpa-vikalpo karAvavA dvArA samatulAno nAza kare che. cittane DAmADoLa kare che. ghaNA ghaNA AghAta-pratyAghAtane utpanna kare che ane jIva du:khI du:khI thAya che. A kAraNathI AtmAnA zuddha dharmanA viSayamAM atizaya sthiratA ja karavA jevI che. parapadArtho kAlAntare avazya viyoga pAmanArA ja che tathA nAza pAmanArA ja che sadA rahenArA nathI mATe temAM citta nAkhavA jevuM ja nathI. IISII cAritraM sthiratArUpamataH siddheSvapISyate / yatantAM yatayo'vazyamasyA eva prasiddhaye // 8 // 100 = gAthArtha :- A kAraNathI ja siddhaparamAtmAmAM paNa "sthiratA" svarUpa cAritra jaina zAstromAM IcchAya che. mATe mahAmunioe A sthiratAnI ja siddhi mATe avazya prayatna karavo joIe. // 8aa TIkA :- "vAtrimiti ataH kAraNAt siddheSvapi sakalakarmamalamukteSvapi sthiratArUpaM cAritramiSyate, paJcamAGge siddhAnAM cAritrAbhAvaH uktaH, sa ca kriyAvyApArarUpaH, yastu sthiratArUpaH 1 sa ca vastudharmatvAt astyeveti / prajJApanAtattvArtha-vizeSAvazyakAdiSu vyaktaM vyAkhyAtatvAt / AvaraNAbhAve AvAryasya prAgbhAvAt vigatacAritramohasya cAritraprakaTanAt, siddhAnAmapi sthiratArUpaM cAritram, ataH sthiratA sAdhanIyA / "" 1. ahIM Aritra no viSaya cAle che ane ghAtri zabda napuMsaka liMga che. mATe sthiratArUpa ( nrAztri), tattva Avo pATha hovo joIe. sthiratArUpa AtmapariNAma Avo artha karIe to pariNAma zabda pulDiMga hovAthI uparano pATha saMgata paNa thaI zake che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sthiratASTaka - 3 101 vivecana :- potAnA anaMta labdhivIryane potAnA svarUpamAM ja pravartAvavuM, svasvabhAvamAM ja sthira thaI javuM, jAmI javuM, layalIna banI javuM. AvA prakAranuM "sthiratA" rUpI cAritra sarva karmamalathI mukta banelA evA siddhaparamAtmAomAM paNa hoya che. Ama jaina AgamazAstromAM kaheluM jovAya che. bhagavatIjI nAmanA pAMcamA aMgamAM jo ke siddhaparamAtmAone cAritrano abhAva kahelo che. paraMtu te cAritrapAlananI kriyA karavAnA vyApArAtmaka cAritrane AzrayI cAritrano abhAva kahelo che. sAdhujIvanamAM vihAra karavo. locAdi karavA, betAlIza doSa rahita zuddha gocarIcaryA karavI, vastrAdinuM paDilehaNa karavuM ItyAdi AcaraNA AcaravA rUpa kriyAtmaka cAritra siddha-bhagavaMtone saMbhavatuM nathI. kAraNa ke bhagavaMto mana-vacana ane kAyAnA yogarahita che. paraMtu bahirbhAvano sarvathA tyAga karIne aMtarAtmabhAvamAM atizaya sthira thaI javuM tathA AtmapradezonI paNa atyanta sthiratA (ayogIpaNuM) te sthiratAsvarUpa je cAritra che te cAritra to AtmA nAmanI vastuno dharma (svabhAva) hovAthI siddhaparamAtmAne paNa avazya hoya ja che. prajJApanA sUtra-tattvArthasUtra ane vizeSAvazyakabhASya vagere darzanaprabhAvaka mahAgranthomAM spaSTa samajAveluM che. cAritra guNanuM AvaraNa karanAruM je cAritramohanIya karma che te AvaraNano siddhaparamAtmAone abhAva thayelo che tethI AvArya (cAritra) guNano avazya prAdurbhAva thAya ja che. tethI dUra thaI gayuM che cAritramohanIyakarma jenuM evA siddhaparamAtmAnA AtmAone potAnA AtmasvabhAvamAMthI calita na thavuM. paNa atizaya sthira ja rahevuM. AvA prakAranuM sthiratA svarUpa cAritra avazya pragaTa thayeluM ja che. tethI siddhabhagavaMtone paNa "sthiratA" rUpa cAritra hoya che. mATe mumukSu AtmAoe svasvabhAvamAM vartavA rUpa cAritra avazya sAdhavuM joIe. athavA te sAdhavA prayatna karavo joIe. prathamaM samyagdarzanena zraddhAsthiratAM kRtvA sadbhAsanasvarUpavizrAntisvarUpaikAgratArUpAM sthiratAM kRtvA samastaguNaparyAyANAM svakAryapravRttirUpAM sthiratAM niSpAdya, samastAtmapariNatiniHsaGgarUpAM paramAM sthiratAM niSpAdayati / ataH samastacApalyarodhena yogasthiratAM kRtvA upayogasthiratvena svarUpakartRtva-svarUparamaNa-svarUpabhoktRtvarUpaM sthiratvaM sAdhyam, tasmAt sthiratvasAdhane yatnaH karaNIya ityupadezaH // 8 // - sauthI prathama mithyAtvamohanIyAdi traNa darzanamohanIya ane anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya A sAta darzanasaptakanI prakRtiono kSaya karavA dvArA nirmaLa samyagdarzana prApta karIne tenA vaDe zraddhAnI sthiratA karavI joIe. te karIne = (daDha sthiratAvALA banIne) samyajJAnAtmaka
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 sthiratASTaka - 3 jJAnasAra zuddha Atma-svarUpamAM ja vizrAnti karavA svarUpe ekAgratA prApta karavA rUpa bIjI sthiratA meLavavI joIe. te meLavIne potAnA AtmAnA ja samasta guNo ane paryAyonuM potapotAnA kAryamAM pravartana karavArUpa sthiratA pragaTa karIne potAnA AtmAnI samasta evI pariNationuM saMpUrNapaNe paradravyothI nisaMga banavArUpa je paramasthiratA che tene A jIve pragaTa karavI joIe. darzanaguNa (zraddhAguNa) ane jJAnaguNamAM atyanta sthiratA meLavIne vibhAvadazAno tyAga ane svabhAvadazAno svIkAra karavArUpa cAritranI vizrAnti meLavavA dvArA AtmAnI samasta pariNatione paradravyothI sarvathA niHsaMga banAvIne AtmAnA zuddha evA anaMta guNomAM ane anaMta paryAyomAM ja pravartAvavI, temAM ja ramavuM, temAM ja jAmI javuM. AvI sthiratA A jIve meLavavAnI che. sthiratAnI prAptino A ja sAco krama che. A kAraNathI samasta prakAranI caMcaLatA (asthiratA)no tyAga karIne mana-vacana ane kAyAnA samasta yoganA prakAronI sthiratA prathama meLavavA jevI che. jyAM sudhI mana caMcaLa hoya, jyAM tyAM bhaTakatuM hoya, kAyA calita hoya, tyAM sudhI upayoganI sthiratA AvavI zakya nathI. tethI prathama yoganI sthiratA meLavavA jevI che. tyArabAda jJAnagaMgAmAM ramaNatA karavArUpa upayoganI sthiratA prApta karI zakAya che. upayoganI sthiratA meLavavA vaDe AtmAnA zuddhasvarUpanuM ja kartRtva, AtmAnA zuddhasvarUpamAM ja ramaNatA ane AtmAnA zuddha svarUpanuM ja bhoktRtva prApta karavA lAyaka che. mATe temAM ja sthiratA prApta karavI e ja pAramArthika sAdhya che. ante A ja sAdhavAnuM che. tethI AvI yoga-upayogAtmaka sthiratA meLavIne potAnA ja svarUpanA kartRtvAdi bhAvomAM sthiratA sAdhavAmAM AtmArthI jIvoe prayatna karavo joIe. pudgalanA bhAvomAM to mohanA udayane kAraNe A jIva bhavobhava layalIna thato ja Avyo che. tenA ja kAraNe karmo bAMdhIne janma-maraNanI paraMparAmAM aTavAto ja Avyo che. svabhAvadazAnuM bhAna bhUlelA jIvane duHkha ja Ave che. sAMsArika sukha paNa upAdhiovALuM, parAdhInatAvALuM, vinAza pAmavAnA svabhAvavALuM, viyogakAle atizaya duHkhakAraka ja che. tethI svabhAvadazAnA sukhanI tulanA kyAMya thAya tema nathI. e ja avinAzI, nirupAdhika ane svAdhIna sukha che. tenA mATeno prayatna karavo e ja mAnavajIvananI sArthakatA che. II8 // tRtIya sthiratASTaka samApta
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 103 che atha caturtha mohatyASTim | atha sthiratA mohatyAgAd bhavati, AtmanaH pariNaticApalyaM mohodayAt, mohodayazca nirdhArarUpasamyagdarzanasvarUparamaNacAritrAvArakazca, kSayopazamI cetanAvIryAdInAM viparyAsapararamaNatAdipariNamanarUpaH iti tena cApalyam, ataH mohodayavAraNena sthiratA bhavati, tena mohatyAgASTakaM vitanyate, nAmasthApanAmohaH sugamaH, dravyeNa-madirApAnAdinA mohaH-mUDhatApariNAmaH, dravyAt-dhanasvajanaviyogAt, dravye-zarIraparigrahAdau, dravyarUpo mohaH mohanagItAdiSu gandharvAdInAM vAkyeSu, anupayuktasya Agamato, noAgamato rAgavatsu / uparanA aSTakamAM kahelo sthiratA nAmano guNa mohanA tyAgathI jIvane prApta thAya che. kAraNa ke A AtmAnI mAnasika pariNatinI (pariNAmonI) asthiratA mohanA udayathI thAya che. vastuo pratyenI ISTAnijha buddhi ja jIvane kaluSita-asthira vicAravALo kare che. A mahodaya be prakArano hoya che - eka darzanamohano udaya ane bIjo cAritramohano udaya. tyAM nirdhAra = jinezvarabhagavaMtoe je bhAkhyuM che te saMpUrNapaNe satya che evo pAko je nirNaya, te rUpa samyagdarzana nAmanA guNano AvAraka je mohodaya te darzanamohodaya kahevAya che ane AtmAnI potAnA zuddha svarUpamAM je ramaNatA che te rUpa cAritraguNane rokanAro je mohodaya che te cAritramohodaya kahevAya che. Ama zraddhA rUpa samyagdarzanano ane svarUparamaNatA rUpa cAritrano AvAraka je mohodaya, te be prakArano mohodaya che. jJAnAvaraNIyakarmanA ane vIryAntarAyakarmanA kSayopazamathI pragaTa thayela cetanAguNa ane vIryaguNanA kSayopazamavALo jIva te ja cetanAguNanI ane vIryaguNanI mohodayanA kAraNe viparyAsa rUpe eTale ke paradravyamAM ja ramaNatA karavA svarUpe pariNamana karanAro bane che. sArAMza ke kSayopazama bhAvavALA cetanAguNa ane vIryaguNano viparyAsa karAvavA dvArA A mohodaya AtmAne paradravyomAM ja pariNamana karAvavAvALo thAya che. AtmAnA guNone kaluSita karanAra, azuddhabhAve pariNAma pamADanAra A mahodaya che. A pramANe pUrvabaddha mohanIyakarmanA udayathI A jIvane padgalika padArtho pratye tathA anya jIvadravyo pratye ISTAnijha buddhi karAvavA dvArA A mahodaya ja AtmAnI caMcaLatA (asthiratA) sarjAve che. A kAraNathI AvA prakAranA A mahodayane vAravA vaDe jIvamAM sthiratA pragaTa thAya che. eTale ke jo mohodayane aTakAvavAmAM Ave to ja sthiratA guNa
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 mohatyAgASTaka- 4 jJAnasAra pragaTa thAya che. te kAraNathI have mohatyAgASTaka kahevAya che. temAM prathama cAra nikSepA kahevAya che. nAmanikSepa ane sthApanAnikSepa vALo moha sugama che. koInuM "mohanalAla", "rAgiNI" ItyAdi nAmo pADavAmAM Ave che te nAmamoha kahevAya che. tathA mohavALA jIvanI AkRti doravAmAM Ave te sthApanA moha kahevAya che. have dravyamohamAM bhinna bhinna samAsa karavAthI bhinna bhinna artho thAya che. tyAM vyaT" Ama tRtIyA tapuruSa samAsa karIe to madirApAna vagere dravyo vaDe thayelo mUDhatAno (mUchano) je pariNAma te dravya moha kahevAya che. kAraNa ke te mUDhatA, madirA Adi dravyathI janmI che. tathA "vyAt' Ama paMcamItapuruSa samAsa karIe to dhana ane potAnAM sagAM-vahAlAM je snehIjano, tenAthI thayelo je moha, te dravyamoha kahevAya che. kAraNa ke dhanAdi ane svajanAdi dravyothI A moha pragaTelo che. have "cce" Ama saptamI tapuruSa samAsa karIe to zarIra upara ane dhanAdinA parigraha upara je moha te dravyamoha kahevAya che. tathA "vyarUpo moda:" Ama karmadhAraya samAsa karIe to manane moha pamADe tevAM gaMdharvAdi devo vaDe gavAyelAM gItAdi rUpa vAkyone viSe je moha te dravyamoha kahevAya che. sarvaprakAranI vyutpattimAM dravyAtmaka parapadArtha pratyeno je moha te dravyamoha kahevAya che. te dravyamohanA be bheda che. eka AgamathI ane bIjo noAgamathI, tyAM dravyamohanA arthane je jANe, paNa prarUpaNA karatI vakhate teno upayoga na hoya, dararojano anubhava hovAthI saheje saheje prarUpaNA upayoga vinA paNa thaI zakatI hoya te AgamathI dravyamoha kahevAya che ane rAganimittaka padArthone viSe (rAgavALI vyaktio pratye) je moha te noAgamathI dravyamoha kahevAya che. ahIM rAgavALI sAmenI je vyakti che te AgamarUpa (zAstrarUpa) nathI mATe noAgama ane ahIM paradravyanI pradhAnatA hovAthI dravyamoha kahevAya che. have bhAvamohanA prakAro samajAve che. bhAvataH mohaH aprazastaH samastapApasthAnahetuparadravyeSu kudeva-kuguru-kudharmeSu, prazastastu mokSamArge samyagdarzana-jJAna-cAritra-tapohetuSu sudevagurvAdiSu / tatra mohatyAgaH utsarjanam, bhinnIkaraNam / atra yAvat ( yAvAn ) aprazastastAvat (tAvAn ) sarvathA tyAjya eva, azuddhatvanibandhanatvAt / prazastamohaH sAdhane asAdhAraNahetutvena pUrNatattvaniSpatteH arvAk kriyamANo'pi anupAdeyaH / zraddhayA vibhAvatvenaivAvadhAryaH / yadyapi parAvRttistathApi azuddhapariNatirataH sAdhye sarvamohaparityAga eva zraddheyaH / bhAvathI moha be prakArano che. eka aprazasta ane bIjo prazasta. tyAM samasta
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 105 pApasthAnakanA kAraNabhUta evA paradravyomAM potAne thayelo je moha te aprazastamoha che. koIpaNa parapadArtha strI-putra-pati Adi sacetanapadArtha ke ghaTa-paTa Adi acetanapadArtha upara A jIvane jo ISTAniSTabuddhi thaI, rAga-dveSa Adi thayA, to teno saMyoga-viyoga karavAmAM, tenuM saMrakSaNa ane vinAza karavAmAM A jIva hiMsA-juTha-corI Adi aDhAre pApasthAnako seve che. pApasthAnako sevIne paNa rAgavALA padArthanI prApti ane dveSavALA padArthanI aprApti Adi karIne ja jaMpe che. eTale paradravyo pratyeno mohodaya A jIvane samasta pApasthAnakonuM sevana karAvavAmAM kAraNa bane che. tethI te mohodaya aprazasta che. tathA khoTA deva, khoTA guru, ane khoTA dharmane viSe je rAga, te paNa khoTe raste caDhAvanAra che. ghaNAM ghaNAM pApa karAvanAra che. bhavabhramaNA vadhAranAra che mATe te paNa aprazasta mohodaya che. jeTalo jeTalo aprazastamoha che te saghaLo paNa tyAjya che. tathA mokSanA mArgabhUta evA samyagdarzana, samyajJAna, samyakcAritra ane samyaktapa ItyAdi AtmaguNamaya dharmanI ArAdhanA AcaravAmAM hetubhUta evA sudeva-suguru ane sudharma Adine viSe je mohodaya thAya arthAt dharma upakAraka tattvo pratye rAga thAya te prazasta mohodaya jANavo. te banne sthAnomAM thatA mohano eTale ke aprazasta ane prazasta sthAnomAM thatA mohano tyAga karavo tene mohatyAga kahevAya che. mohano tyAga karavo eTale ke AtmAmAMthI prazasta ane aprazasta ema banne prakAranA mohanuM utsarjana karavuM arthAt AtmAmAMthI mohane sarvathA bhinna karavo, Ama tyAga zabdano artha utsarjana arthAt bhinnIkaraNa evo artha samajavo. ahIM jyAM jyAM aprazasta moha che tyAM tyAM te saghaLo paNa aprazasta moha tyAga karavA lAyaka che. AtmAnI azuddha pariNatinuM ja kAraNa che. aprazasta mohathI A AtmA azuddha pariNAmavALo bane che. mATe te sarvathA tyAjya ja che. ane je sudeva-suguru ane sudharma pratyeno moha che ke jene prazasta moha kahevAya che te prazasta moha AtmAnA zuddha svarUpAtmaka tattvanI sAdhanA karavA mATe prAthamika kakSAmAM asAdhAraNa kAraNa che. mATe zuddha evA A AtmatattvanI saMpUrNapaNe prApti na thAya tyAM sudhI eTale ke pUrNaprAptinA pUrvakAlamAM karavA lAyaka che. to paNa paramArthe te anupAdeya ja che. vyavahArathI atyAjya che ane nizcayathI anupAdeya che. jema kuvAmAM paDelA mANasane bahAra nIkaLe tyAM sudhI ja doraDuM pakaDavA lAyaka che. bahAra nIkaLyA pachI te doraDuM tyajavA lAyaka che. vAstavikapaNe to A paNa eka prakAranuM baMdhana ja che. mATe paramArthe tyajavA lAyaka che, AdaravA lAyaka nathI. eka gAmathI bIje gAma javAmAM ghoDo athavA gADI vagere sAdhana che mATe sAmenA gAmanI prApti
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 mohatyAgASTaka- 4 jJAnasAra na thAya tyAM sudhI teno upayoga karAto hovA chatAM paNa gAma pahoMcIne gharamAM jatAM ke uparanA majalAomAM caDhatAM te ghoDAno ane gADIno tyAga ja karavAno hoya che tema ahIM prazastamoha sAdhanAthakAle karavA lAyaka che to paNa sAdhyanI pUrNapaNe jema jema siddhi thatI jAya che tema tema tyajavA lAyaka che. sAdhanAkAle sudeva-suguru ane sudharma upakAraka che. tenAthI ja saMsAra tarAya che. te pratyeno rAga paradravyonA rAgane ane kudevAdinA rAgane mukAvanAra che. mATe prAraMbhakAle karavA lAyaka che to paNa "A paNa vibhAvadazA ja che" jIvane parapratyenuM ja AkarSaNa che te paNa eka prakAranuM baMdhana ja che. zrI gautamasvAmIjIne prabhu mahAvIra svAmI pratye jema apratIma rAga hato te kevalajJAnanI prAptimAM baMdhana ja banyo. mATe "A paNa vibhAvadazA ja che" Ama zraddhApUrvaka manamAM nirNaya karavo joIe. paNa sadA upAdeya che Ama na svIkAravuM. jo ke jema jema sAdhyanI siddhi thatI jAya che tema tema A prazastamoha tIvramAMthI maMda, maMdatara ane maMdatama bhAve parAvartana pAme che ane aMte nAza paNa pAme ja che. paraMtu jyAre te varte che tyAre te "AtmAnI nirmaLa zuddha pariNati che" Ama na mAnavuM, A paNa eka prakArano rAga ja che, moha ja che, vibhAvadazA ja che. mATe azuddhapariNati ja che. ata: = A kAraNathI AtmAnI nirmaLa zuddha pariNati sAdhavAmAM aprazasta ke prazasta ema banne prakAranA mohano sarvathA parityAga karavo. eTale ke aprazasta ane prazasta ema bane prakAranA mohano saMpUrNapaNe nAza karavAno hoya che. AvI ja zraddhA rAkhavI. manamAM mAnavuM ke aMte A prazastamoha paNa choDavAno che. kAraNa ke koIpaNa prakArano moha hote chate mokSa thato nathI. A pramANe moha upara cAra nikSepA samajAvIne have sAtanaya samajAve che - AdyanayacatuSTaye karmavargaNApudgaleSu tadyogeSu tadgrahaNapravRttyA saGkalpe karmapudgaleSu sattAgateSu badhyamAneSu calodIriteSu udayaprApteSu azuddhavibhAvapariNAmarUpamohahetuSu mohatvam / zabdAdinayatraye mohapariNatacetanApariNAmeSu mithyAtvAsaMyamaprazastAprazastarUpeSu mohatvam / ata Atmano'bhinavakarmahetuH mohapariNAmaH / mohenaiva jagad baddham, mohamUDhA eva bhramanti saMsAre / yataH jJAnAdiguNasukharodhakeSu caleSu anantavAramanantajIvairbhuktamukteSu jaDeSu agrAhyeSu pudgaleSu manojJAmanojJeSu grahaNAgrahaNarUpo vikalpaH mohodbhavaH / tenAyaM pudgalAsaktaH mohapariNatyA pudgalAnubhavI svarUpAnavabodhena mugdhaH parizramati ata: mohatyAro hitA . 3 - karmarUpe banavAne yogya evAM kAmaNa vargaNAnAM pudgalone viSe tathA tadyomy = te
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka- 4 107 pudgalono je saMyoga thAya temAM, te pudgalone grahaNa karavAnI pravRtti dvArA karAyelA saMkalpavikalpane viSe, tathA baMdhAtAM ane tethI sattAmAM AvelAM evAM karmapugalone viSe, temaja udIraNAkaraNa dvArA udIraNAthI udayamAM AvelAM athavA udayakAla pAkavAthI udayakAlane prApta thayelAM = udayamAM AvelAM evAM karmapudgalone viSe rAgAdi bhAvo lAvavAnI kAraNatA hovAthI mohapaNuM = mohanIyapaNuM jANavuM. kAraNa ke te kArmaNavargaNAnAM pudgalo ja AtmAne azuddha evI vibhAvadazAnA pariNAma svarUpa mohanAM kAraNo bane che. tethI AvA prakAranI vibhAvadazAnA pariNAmanuM kAraNa bane tevA pudgalomAM mohapaNuM mAnavuM te prathamanA cAra nayanI apekSAe mohatva kahevAya che. prathamanA cAra nayo dravyArthagrAhI hovAthI pudgalomAM mohatva kahe che ane pAchalA traNa nayo paryAyArthagrAhI hovAthI Atma-adhyavasAyomAM mohatva kahe che temAM prathamanA cAra nayomAM paNa RjusUtra karatAM vyavahAra, vyavahAra karatAM saMgraha ane saMgraha karatAM naigama dUra dUranA kAraNamAM kAryatvano vyavahAra kare che. tethI cAre nayomAM pRthaka pRthaka vicAra A pramANe che. (1) tojyeSu varmavaUTydrajopu = hAla je kArmaNavargaNA svarUpe ja che, karma svarUpe jIva vaDe grahaNa karAyAM nathI paNa grahaNa karAvAne yogya che evAM kArmaNavargaNAnAM nahIM baMdhAyelAM paNa bhAvimAM baMdhAvAne yogya pakSI mohatva mAnavuM te naigamanaya, kAraNa ke "moha" karAvavAnuM dUratara-dUratama kAraNa che. mATe kAraNamAM kAryano upacAra karyo AthI nigamanaya. (tathA tadyogopu = pATha laIe to te pugalono saMyoga thAya tyAre temAM mohanI kAraNatA che. tethI temAM mohatva mAnavuM te naigamanaya jANavo.) (2) taLapravRjya sadbhave = te grahaNayogya kArmaNavargaNAnA pudgalone grahaNa karavAnI buddhipUrvaka pravRtti karavA dvArA manamAM karAyelA saMkalpa-vikalpamAM "mohatva" mAnavuM te saMgrahAya. kAraNa ke "vaMzAdI" saMgrahAya che. je karmapudgalo grahaNa karAvA lAgyAM, tenA mATenA manamAM zubhAzubha saMkalpo uThyA, tethI temAM mohanIyakarmatva prApta thavAno aMza (hetu) Avyo mATe saMgrahAya. (3) karmapulleSa sattA tevu vadhyaneSu = hAla baMdhAtAM ane baMdha dvArA sattAmAM AvelAM evAM karmapudgalomAM mohatva mAnavuM te vyavahAranaya che. kAraNa ke je pudgalo mohanIyakarmarUpe baMdhAI cUkyAM che temAM mohatva AvI cUkyuM che ane thoDA ja kAlamAM te karmo udayamAM AvIne jIvamAM rAgAdi lAvavAnAM che mATe nikaTatama kAraNa hovAthI vyavahAranaya.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mohatyAgASTaka-4 jJAnasAra (4) ratnovIriteSa 3yaprAptapu = udIraNAkaraNa dvArA udIrita karelAM athavA dravyakSetra-kAla-bhAvAdi sAmagrInA yoge udayamAM Avela kArmaNavargaNAnA pudgalomAM "mohatva" mAnavuM te RjusUtranaya jANavo. kAraNa ke te pugalo hAla vartamAnakAle udayamAM AvelAM che ane jIvamAM rAgAdi utpanna kare che. eTale atyanta nikaTatama vartamAnakAla vartI kAraNa che. mATe Rjasutranaya jANavo. ahIM dUratara kAraNa te naigamanaya, dUrakAraNa te saMgrahanaya. nikaTakAraNa te vyavahAranaya ane nikaTatama kAraNa te RjusUtranaya. Ama rAgAdinA kAraNabhUta evA pudgaladravyamAM mohatva mAnanArA A cAra nayo jANavA. have pachInA traNe nayo kAmaNavargaNAnA pugaladravyomAM mohatva mAnavAne badale tenAthI utpanna thayelA (kAryAtmaka) evA AtmAnA zubhAzubha adhyavasAyomAM-AtmapariNAmomAM mohatva mAnanArA che. kharekhara to A AtmAmAM utpanna thayelA mithyAtva bhAvavALA, avirati bhAvavALA ane prazastaaprazasta kaSAyAtmaka bhAvavALA je je pariNAmo che - AtmAnA adhyavasAyo che. mohabhAve pariNAma pAmelI evI cetanAnA vikAro che temAM ja sAcuM mahatva che. tethI te mohamAM mohatva mAnanArA paryAyArthagrAhI pAchalA traNa nayo che. kArmaNavargaNAnA pugalo to AvA vikAronuM kAraNa mAtra che tethI temAM prathamanA cAra nayanI apekSAe mohatva upacArAyuM che. vastutaH koIpaNa jaDavastu jevI che tevI ja che te vastu mohAtmaka nathI, tene joIne jIvamAM je rAga-dveSAdi bhAvo janme che te ja sAco moha che ane te ja navA karmabaMdhanuM kAraNa bane che. mATe zabdAdi pAchalA traNe nayo mohabhAve pariNAma pAmelA evA cetanAnA vikArAtmaka mithyAtva-avirati ane prazasta-aprazasta kASAyika pariNAmomAM ja mahatva mAne che. (5) mithyAtva e prathama guNasthAnaka sudhI ja che. mATe mithyAtvabhAvavALA adhyavasAyo aviratibhAvavALA adhyavasAyo karatAM alpakAlIna hovAthI zabdanayathI tyAM mohatva jANavuM. (6) aviratibhAva 4/5 guNasthAnaka sudhI che. tethI mithyAtvabhAvavALA adhyavasAyo karatAM dIrghakAlIna hovAthI samabhirUDhanayathI tyAM mohatva jANavuM. (7) prazasta-aprazasta rUpa kASAyika rAga-dveSAtmaka je AtmapariNAmo, te dasamA guNasthAnaka sudhI che tethI atizaya dIrghakAlIna A pariNAmo che. mATe tyAM evaMbhUtanayathI mohatva jANavuM. Ama pUrva-pUrvanA no vizAla ane skUla-dRSTivALA jANavA ane pachI pachInA nayo sAMkaDA ane sUkSma-daSTivALA jANavA (vizeSa gItArtha mahAtmA puruSo pAsethI jANavuM.)
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka- 4 109 A rIte AtmAno A mohapariNAma ja navA navA karmanA baMdhano hetu bane che. pUrvakAlamAM bAMdheluM mohanIyakarma kAla pAkatAM jIvane udayamAM Ave che ane tenA udayane AdhIna thayelo jIva zubhAzubha adhyavasAyavALo thayo chato navAM navAM karmo bAMdhe che. Ama jIvano A saMsAra cAle che. jo udayamAM AvelA mohanIyakarmane satsaMga, svAdhyAya, vItarAganI vANInuM satata zravaNa-manana ItyAdi upAyo dvArA niSphaLa kare ane rAga-dveSAdi vikAro na pAmatAM kSamA namratA-saraLatA-saMtoSAdi guNomAM jo A jIva varte to navAM karmo na baMdhAtAM ane junAM karmono kSaya thatAM jIvano mokSa thAya che. samasta evuM A jagata mohathI ja jhakaDAyeluM che. mohamAM mUDha thayelA jIvo A saMsAramAM janma-jarA-maraNanI paraMparArUpe bhaTake che. padgalika manojJa ane amanojJa padArtho upara tathA sAnukULa ane pratikULa para-jIvadravyo upara rAga ane dveSa karavA vaDe sarve saMsArI jIvo saMsAramAM paribhramaNa kare che. manojJa ane amanojJa je pugaladravyo che te rAga ane dveSanAM kAraNa hovAthI jIva tenA rAga-dveSamAM ja racyo pacyo rahe che. tethI tenI prApti-aprApti, saMyoga-viyoganA vicAromAM ja samaya pasAra kare che. tethI AvA prakAranA saMkalpa ane vikalponA kAraNe citta asthira caMcaLa thavAthI A jIva jJAnAdi guNo prApta karI zakato nathI. kAraNa ke jJAnAdi guNonI prApti sthira citta hoya to ja thAya che. mATe padgalika padArtho rAga-dveSa Adi karAvavA dvArA jJAnAdi AtmaguNonA AnaMdanA rodhaka bane che; vaLI paulika padArtho game tyAre cAlyA javAvALA che. arthAt nAzavaMta che, calita che, saMsAramAM rahelA anaMta anaMta jIvo vaDe anaMtIvAra bhogavI bhogavIne mukAyelA che. eTale ke AkhA jagatanI eMTha che. tathA sarve paNa pudgaladravyo jaDa che, acetana che, AtmAnuM svarUpa nathI, tethI ja agrAhya che. AvA prakAranA (1) jJAnAdi guNonA sukhanA pratibaMdhaka, (2) calita, (3) anaMta jIvo vaDe anaMtIvAra bhogavIne mukAyelA = jagatanI eThatulya (4) jaDa (5) grahaNa karavAne mATe ayogya evA prakAranA manojJa ke amanojJa pudgaladravyo pratye grahaNa karavAno ane agrahaNa karavAno je AtmapariNAma che te ja mohodaya che. je pudgaladravyo A AtmAthI parapadArtha che, jagatanI eMTha che. jIvanI sAthe AvyA nathI, AvavAnA nathI. jIvanI sAthe kAyama rahevAnA nathI. tene viSe he jIva ! ATalo badho moha kema ? A mohano tyAga karavo e ja sAco paramArtha che. te mohanA udayathI aMdha banIne, pudgalomAM Asakta thayo chato, mohanA pariNAmane anusAre pudgalanA sukha-duHkhane anusaranAro thayo chato, potAnA zuddha svarUpanuM bhAna na
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra hovAnA kAraNe mUDha banela A jIva apAra evA saMsAra-samudramAM bhaTake che. tethI mohano tyAga karavo e ja kalyANa karanAra che. jo Atmahita karavuM hoya to mohano tyAga ja kartavya che. zAstromAM kahyuM che ke - AyA nANasahAvI, daMsaNasIlo visuddhasuharUvo / so saMsAre bhamai, eso doso khu mohassa // 1 // jo u amutti akattA, asaMganimmalasahAvapariNAmI / so kammakavayabaddho, dINo so mohavasagatte // 2 // hI dukkhaM AyabhavaM, mohamappANameva dhaMseI / jassudaye NiyabhAvaM, suddhaM savvaM pi no sarai // 3 // ityevaM mohasya vijRmbhitaM matvA ( mohaH ) tyAjya iti kathayati A AtmA jJAna-svabhAvavALo che. darzana-svabhAva vALo che. nirmaLa, anaMtasukhasvarUpa che chatAM te saMsAramAM bhaTake che. te AtmAne lAgelA mohano doSa che. // 1 // je AtmA amUrta che, akartA che, asaMga che. nirmaLa svabhAvavALo che, pratikSaNe pariNAmI che. paraMtu mohane vaza thayo chato te ja AtmA karmarUpI kavacathI baMdhAIne dIna thayelo che. 2 kharekhara duHkhanI vAta che ke A ja AtmAmAMthI utpanna thayelo moha A ja AtmAno vinAza kare che. mohanA udayakAle A ja jIva potAno AtmasvabhAva zuddha hovA chatAM te sarvane jarA paNa yAda karato nathI. gA mohano vilAsa Avo che. (potAnA AtmAnA mUlabhUta zuddhasvarUpane bhUlAvI de che) Ama samajIne ja te moha tyAjya che ema zAstrakAra mahArAjA kahe che - ahaM mameti mantro'yaM, mohasya jagadAndhyakRt / ayameva hi naJpUrvaH, pratimantro hi mohajit // 1 // gAthArtha :- "huM" ane "mAruM" A moharAjAno mantra che je jagatane aMdha karanAra che ane A ja maMtra "na" pUrvakano "nArUM" "na mama" hoya to moharAjAne jitanAro pratispardhI mantra che. 15
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 TIkA :- "ahaM meti mantroomiti''-samiti mohatyAtmAzuddhapariNAmasva upacArataH nRpetisaJjJasya " ahaM mama" ityayaM mantra: jagadAndhyakRt - jJAnacakSUrodhakaH, ahamiti-svasvabhAvenonmAdaH parabhAvakaraNe karttRtArUpo'haGkAraH aham, sarvasvapadArthataH bhinneSu pudgalajIvAdiSu idaM mameti pariNAmo mamakAraH, ityanena ahaM mameti pariNatyA sarvaparatvaM svatayA kRtam, eSaH azuddhAdhyavasAyaH mohajaH, mohoddyotakazca, zuddhajJAnAJjanarahitAn jIvAn (zuddhajJAnAJjanarahitAnAm jIvAnAm ) AndhyakRt svarUpAvalokanazaktidhvasaMkaH, "hi" iti nizcitam ayameva naJpUrvakaH pratimantro - viparItamantraH mohajit - mohajayo mantraH, tathA ca " nAham, ete ye pare bhAvA mamApi ete na, " bhrAntireSA, sAmprataM yathArthapadArthajJAne nAhaM parAdhipaH, na parabhAvA mama / tazca 111 vivecana : ane AvA prakAranA abhimAnasUcaka ane mamatA-mUrchAsUcaka be nAnAM vAkyono banelo je maMtra che te moharAjAno maMtra che ane jagatane aMdha karanAro te maMtra che. moharAjA eTale AtmAno azuddha pariNAma, A azuddha pariNAma tenI IcchA pramANe jIvane nacAve che, duHkhI kare che, tenI ja vadhAre sattA cAle che. tethI ja azuddha pariNAmAtmaka mohamAM "rAjA'paNAno upacAra karAyo che. A rIte "nRpa'paNAnA upacArane pAmelo evo azuddha"mAlIka AtmapariNAma che. tenA ja "huM ane mAruM ( a-mama ) A banne maMtro che. azuddha pariNAmane kAraNe "huM kaMIka chuM", meM A karyuM, meM A karyuM, huM hato to ja A thayuM. AvA prakAranA abhimAnasUcaka zabdo A AtmAmAMthI nIkaLe che tethI jagatane aMdha karavAmAM (vivekazUnya karavAmAM) A vAkyo 'maMtratulya' che. jema koI maMtravAdI puruSa maMtrathI jagatanA dekhatAM dekhatAM potAnuM dhAryuM kArya kare che. tema A moharAjA jIvone "huM ane mAruM" AvA prakAranA maMtra dvArA aMdha (vivekazUnya) kare che. temAM "huM" evuM vAkya abhimAna sUcaka-sattAsUcaka-kartRtvasUcaka maMtra che. A maMtra jJAnarUpI cakSune rokanAra che. "duM' evA prakArano potAnI jAtano kartRtva buddhivALo abhimAnasUcaka je azuddha AtmapariNAma che te potAnA AtmAmAMthI ja malIna svabhAvanA kAraNe utpanna thayelo unmAda (mohanuM tophAna) che. parabhAvanA kAryo karavAmAM kartRtvabuddhi svarUpa khoTo ahaMkAramAtra che. tathA potAnA AtmAnA je sarva prakAranA svabhAvo (jJAnAdi guNo) che. tenAthI atyanna bhinna evA pudgaladravyo pratye ane anya jIvapadArtho pratye "A mAruM che" "A mAruM che" AvA prakArano AtmAno mamatAtmaka malIna je pariNAma che tene "mamakAra" nAmano maMtra kahevAya che. paramAM mArApaNAnI je buddhi te ja mama kahevAya che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 mohatyAgASTaka-4 jJAnasAra AvA prakAranI mohanA udayathI thayelI mithyA buddhi dvArA "huM ane mAruM" evA prakAranI khoTI pariNati vaDe sarve paNa parapadArthomAM paratva (parapaNuM = bhinnapaNuM) hovA chatAM paNa te paratvane svatvarUpe A jIve karyuM che. para-padArthone potAnA che ema mAnIne A jIva temAM mohabdha banelo che. AtmAno A ja azuddha pariNAma che. vaLI A azuddha pariNAma pUrve bAMdhelA mohanIyakarmanA udayathI thayelo che ane navA mohanIyakarmano udyotaka (baMdhAvanAra) che. nirmaLa samyajJAna rUpI aMjanathI rahita evA jIvone "huM ane mAruM" AvA prakArano A azuddhapariNAma aMdha karanAro che. AtmAnuM siddhaparamAtmAnI samAna nirmaLa zuddha je svarUpa che te svarUpanuM avalokana karavAnI AtmAmAM je zakti che teno nAza karanAro A azuddhapariNAma che. AvA mahAnya jIvo AtmAnA nirmaLa svarUpane joI zakatA nathI. mUla zlokamAM lakhelo di zabda nizcita arthamAM che. mohAlva jIvo AtmAnA zuddha svarUpane joI zakatA ja nathI. jagatane bhrAnta karanAra, satyasvarUpanuM avalokana karavAmAM vidana karanAra evo "huM ane mama" nAmano je maMtra che te ja maMtrane jo nagna pUrvaka karavAmAM Ave eTale ke niSedhavAcaka najara AgaLa lagADavAmAM Ave to A ja maMtra moharAjAne jitanAro pratimaMtra thAya che. virodhImaMtra bane che. viparItamaMtra bane che. "marda ne badale nAduM ane ma ne badale na mama" A saMsAramAM huM koI parabhAvano kartA nathI ane A saMsAramAM mAruM koI nathI." huM parabhavathI ekalo Avyo chuM ane ekalo ja javAno chuM. huM koIno nathI ane mAruM koI nathI Avo je viparIta maMtra che te moharAjAne jitanAra maMtra che. mohano vijaya karAvanAra maMtra che arthAt pratimaMtra che. nAda" paradravya e huM nathI, parabhAvono huM kartA nathI. "te the re mAvI, mamApi te ra" A je koI parabhAvo-parapadArtho dekhAya che. te sarve parapadArtho che, paradravyo che. emAMthI eka paNa dravya mAruM nathI. ekapaNa dravya mArI IcchA pramANe pravartatuM nathI, te sarvamAM mAro svAmitva-saMbaMdha nathI. vartamAnabhavamAM paNa te dravyono saMbaMdha sadA raheto nathI, huM para-jIvadravyothI ane para-pudgaladravyothI sarvathA bhinnadravya chuM. teono rAga-dveSa karavo mArA mATe ucita nathI. mArI A vibhAvadazA che, je karmabaMdhanuM kAraNa che. paradravyone huM je mArAM mAnuM chuM te kharekhara mArI bhrAnti che. paramAtmA zrI vItarAgadevanAM zAstrothI ane sagurujInA yogathI have mane padArthonuM yathArtha jJAna thayuM che. te yathArtha evuM bhedajJAna thaye chate meM jANyuM che ke huM parano svAmI paNa nathI ane parabhAvo e mArA nathI. parane mAruM mAnavuM ane tenI prIti karavI A saghaLo bhramamAtra che. anya sthaLe kahyuM che ke -
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 113 "egohaM natthi me koI, nAhamannassa kassa vi / evaM adINamaNaso, appANamaNusAsai // 26 // ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 27 // saMjogamUlA jIveNa, pattA dukkhaparaMparA / tamhA saMjogasaMbaMdhaM, savvaM tiviheNa vosire // 28 // (AurapaccakakhANa (paInA) gAthA 26, 27, 28) (saMthArA porisI gAthA 11-12-13) ityevaM vibhAvya dravyakarmatanudhanasvajane bhinnatAM nIteSu svabhAvaikatvena mohajayo dRSTa, ata: dakramamaratyA phuI phuti zA "huM ekalo ja chuM, mAruM potAnuM vAstavika koI nathI, huM paNa anya koIno nathI, A pramANe dInatA vinAnA manavALA thaIne pote ja potAnA AtmAne pratidina samajAvavo joIe. radI, "eka mAro AtmA ja zAzvata che. te AtmA jJAna ane darzanaguNathI yukta che. bAkInA sarve paNa bhAvo mArAthI bAhya che ane te sarve bhAvono mAtra mArI sAthe saMyoga ja che. paramArthathI temAM mAruM kaMI ja nathI. ra7I A AtmA vaDe je duHkhonI paraMparA prApta karAI che tenuM mULa kAraNa "padravyono saMyoga" ja che tethI sarva prakAranA paradravyanA saMyogamAtrane ja trividha trividhe tyajI dauM chuM. 28. A traNe gAthAo AurapaccakakhANa nAmanA payanAnI gAthA 26-27-28 che tathA saMthArAporisimAM paNa A ja traNa gAthA 11-12-13 naMbare Ave che. A pramANe bahu ja ciMtana-manana karIne jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha dravyakarma tathA zarIra-dhana ane snehIjano rUpI nokarmane viSe potAnA AtmAthI bhinnatA vicArIne tenA upara rAgadveSa karavArUpa bhAvakarmane tyajIne AtmAnA zuddha svabhAvanI sAthe ja ekatA karavA dvArA mohano vijaya prApta karavA jevo che. Ama karIe to ja mohano jaya thAya evuM zAstromAM jovAya che. A kAraNathI ahaMkAra ane mamakArano tyAga karavo e ja ISTa che. AtmAne hitakArI che. tenA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra punartadeva mAvati = pharIthI A ja vAta vadhAre spaSTapaNe samajAve che. zuddhAtmadravyamevAhaM, zuddhajJAnaM guNo mama / nAnyo'haM, na mamAnye, cetyado mohAstramulbaNam // 2 // gAthArtha - zuddha Atmadravya e ja huM chuM ane zuddha jJAna e ja mAro guNa che. e vinA anya huM koI nathI ane mAruM koI nathI. AvA prakAranuM tattvaciMtana-tattvamanana e ja mohane mAranAruM prabaLa zastra che. rA TIkA :- "zuti"-zuddha-niH -sannapurdUnAgneti jJAnavarzanavaritraviiryaavyaabaadhaamuurtaadynntgunnpryaay-nityaanityaadynntsvbhaavmyH, asaGkhyapradezI, svabhAvapariNAmI, svarUpakartRtvabhogakartRtvAdidharmopetaH AtmA zuddhAtmA, tadeva zuddhAtmadravyamevAham, anantasyAdvAda-svasattAprAgbhAvarasikaH, anavacchinnAnandapUrNaparamAtmA, paramajyotIrUpaH aham, zuddhaM nirAvaraNaM sUryacandrAdisahAyavikalaprakAzaM, ekasamaye trikAlatrilokagatasarvadravyaparyAyotpAdavyayadhrauvyAvabodhakaM jJAnaM mama guNaH, ahaM kartA jJAnasya, me kArya jJAnam, jJAnakaraNAnvitaH jJAnapAtraH jJAnAd jAnan jJAnAdhAraH aham, jJAnameva mama svarUpam, ityavagacchan anye dharmAdharmAkAzapudgalAstato'nyo jIvapadArthaH, jIvapudgalasaMyogajapariNAmaH anyaH sarvaH, ahaM na, mattaH bhinnA eva ete pUrvoktA bhAvAH, mama dravyAdicatuSTayena bhinnatvAt / vivecana :- huM zuddha Atmadravya ja chuM. zuddha eTale atyanta nirmaLa, sarva prakAranA pudgalonA AliMganathI rahita, alpa paNa nathI pudgalano saMbaMdha jene evo kevala ekalo mAro AtmA e ja huM chuM. jJAna, darzana, cAritra, vIrya, avyAbAdha sukha, amUrtatA vagere vagere anaMta guNa-paryAyavALo huM chuM, AvA prakAranA svAbhAvika anaMta guNo ane svAbhAvika anaMta paryAyo e ja mAruM svarUpa che, pugalonI sAthe joDAvuM e mAruM svarUpa nathI. dravyathI nitya ane paryAyathI anitya, guNa-guNIbhAve bhina ane tAdAbhyasaMbaMdhathI abhina, Ama nityAnitya, bhinnAbhina, ekAneka, vAcyAvAcya, sAmAnya-vizeSa, asti-nAsti ItyAdi paraspara viruddha dekhAtA paNa vividha nayonI apekSAe samanvaya pAmatA evA anaMta svabhAvamaya huM chuM. tathA lokAkAzapramANa asaMkhya AtmapradezovALo huM AtmA chuM. zuddha nizcayanayanI dRSTie huM mArI svabhAvadazAmAM ja pariNAma pAmanAro padArtha chuM. (vibhAvadazA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 115 mArAmAM azudghanayonI dRSTie AvelI che, kRtrima che. kAlAntare javAvALI che. te dazA mArI potAnI nathI mohanA udayathI te dazA AvelI che.) huM to mArA potAnA zuddha svarUpano ja kartA ane zuddhasvarUpano ja bhoktA chuM. AvA prakAranA svAbhAvika guNonA ane paryAyonA kartA-bhoktA Adi dharmothI yukta (paradravyonA mIlanathI sarvathA rahita) evo huM zuddha, nirmaLa, niraMjana kevala Atmadravyamaya ja chuM. arthAt tevA prakAranuM zuddha Atmadravya e ja huM chuM. huM jarA paNa malIna nathI, paradravyothI mizra nathI, paradravyo te mArAM dravyo nathI. mohanA udayathI malInatA AvelI che. ananta syAdvAda dharmathI yukta evI mArI potAnI guNamayI anaMtI AtmasaMpattinI je sattA rahelI che. te sattAne ja pragaTa karavAmAM huM to rasika chuM, nirantara anaMta AnaMdathI pUrNa bharelo paramAtmA svarUpa huM chuM. jJAnAdi guNonI paramajyotimaya huM chuM. huM alpa paNa ajJAna rUpa aMdhakAramaya nathI, jJAnAvaraNIya Adi karmothI mArI jyoti avarAyelI che paNa naSTa thayelI nathI. tethI huM anaMta prakAzAtmaka, zuddha cetanAmaya, nirmaLa Atmadravya chuM. tathA jJAnaguNa e ja mAro guNa che. bIjuM kaMI paNa mAruM nathI. te jJAnaguNa kevo che ? zuddha che, nirmaLa che te guNane koI kaluSita karI zakatuM nathI. sadAkAla nirmaLa rahe tevo A mAro guNa che. tathA A guNa vAstavikapaNe nirAvaraNa che, jJAnAvaraNIya Adi karmo jIvane lAge che. paraMtu tenAthI A jJAnaguNa vyavahArathI AvRta thAya che, paramArthathI AvRta thato nathI, jevo che tevo ja sadA rahe che. tathA caMdra-sUrya vagere sahAyaka padArtho vinA svayaM pote ja prakAzAtmaka che. tenAthI vastuno bodha karavAmAM caMdra-sUryanI sahAyatA levI paDatI nathI. jJAna svayaM prakAzAtmaka ja che eTaluM ja nahIM paraMtu ekasamayamAtramAM ja traNe kAlanA, traNe lokanI aMdara rahelA sarve paNa dravyo ane tenA sarve paNa paryAyo, tathA utpAda-vyaya ane dhrauvya Adi anaMta anaMta dharmono avabodha karanAro evo A mAro jJAnaguNa che. mAro jJAnaguNa e kaMI sAmAnya guNa nathI, AvA prakAranA zuddha, nirAvaraNa sarva bhAvono jJAtA evA jJAnaguNano huM kartA-bhoktA chuM. (saMsArI anaMtajIvo vaDe anaMtavAra bhogavAyelAM ane sarvanI eMThatulya pudgalabhAvono huM kartA-bhoktA nathI). nirantara AvuM jJAna prApta karavuM, jJAnaguNamAM ja ramavuM, jJAnaguNamAM ja ekAgra banavuM e ja mArA AtmAnuM kartavya che. sArAMza ke - 1. huM jJAnaguNano ja kartA chuM 2. jJAna e ja mAruM kartavya che, prAptavya che. 3. jJAna nAmanA karaNathI (sAdhanathI) huM yukta chuM. kartA karma karaNa
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 mohatyAgASTaka - 4 4. vaLI huM zAnanuM ja pAtra chuM - jJAnane ja yogya chuM. saMpradAna 5. huM jJAna dvArA ja jANanAro-jonAro chuM. apAdAna 6. tathA huM jJAnaguNano AdhAra chuM. jJAna mArAmAM varte che. adhikaraNa jJAnasAra A pramANe chae kArakathI jJAna e ja mAruM svarUpa che. jJAnAtmaka guNa vinA bIjuM kaMI paNa mAruM nathI, AvuM jANato A mAro AtmA anya dravyothI sarvathA bhinna che. mArAthI anya dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAya ema je dravyo che. te cArethI sarvathA bhinna evo mAro jIvapadArtha che. dharmAstikAyAdi cAre dravyo to bhinna che paraMtu jIva ane karmAdi pudgaladravyonA saMyogathI utpanna thayelA naraka-devAdinA bhavasvarUpa je paryAyo che. te sarve paryAyo paNa karmodayakRta hovAthI eTale ke auyikabhAvanA hovAthI mArA potAnA nathI, te sarve paryAyarUpa huM nathI, kAraNa ke karmodaya dUra thatAM ja te paryAyo cAlyA javAvALA che. mATe pUrve kahelA sukhI-duHkhI, rAjA-raMka, rogI-nirogI, devanArakI Adi sarve paNa je bhAvo che te mArAthI bhinna che. dravyAdi (dravya-kSetra kAla ane bhAva e) cAranI apekSAe dharmAstikAyAdi dravyo tathA jIva-pudgalanA saMyogajanya paryAyo mArAthI atyanta bhinna che mATe te bhAvo mArA nathI. jema kAdavamAM paDelo sphaTika bhale cAre tarapha kAdavathI avazya lapeTAya che. paNa vacce je sphaTika che teno eka kaNa paNa kAdava banato nathI, te jevo che tevo nirmaLa ane zuddha ja rahe che. mATe ja pANI nAkhatAM kAdava dUra thatAM asalI rUpamAM te sphaTika camake che tema jIva paNa zuddha ane nirmaLa che. sphaTikano guNa jema camaka che tema jIvano guNa jJAna che bAkI badhuM ja para che. mATe mAre koInA ya upara moha karavAno raheto nathI. yo hi vyApyavyApakabhAvAd bhinnaH, mama sa na yaH asaGkhyapradeze svakSetre abhedatayA svaparyAyapariNAmaH, sa mama iti, svasvarUpe svatvam, pare paratvapariNAmaH, mohAstraM-mohacchedakaM astram, IdRgbhedajJAnavibhaktatvena mohakSayaH, ataH sarvaparabhAvabhinnatvaM vidheyam / ata eva nirgranthAH tyajanti AzravAn zrayanti gurucaraNAn, vasanti vaneSu, udAsIbhavanti vipAkeSu, abhyasanti' AgamavyUham, anAdiparabhAvacchedAya prayatnaH uttamAnAm // 2 // je be bhAvo vyApya-vyApaka bhAvathI sAthe ja hoya te banne bhAvo abhinna kahevAya che. jemake "agni ane dAhakatA' jyAM jyAM agni raheto hoya che tyAM tyAM dAhakatA tenI 1. karI rahyAAnayoktra (dhAtupATha 132) ahIM as dhAtu svAdivALo prathama gaNano levo. koI pratomAM kamyanti pATha che. te abh dhAtu divAdi cothA gaNano samajavo.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka- 4 117 sAthe sAthe sarvatra vyApIne rahelI ja hoya che. Ama vyApya-vyApakabhAva hovAthI abhinna che tevI ja rIte "sphaTika ane tenI camaka" tathA "sAkara-madhuratA" "mIThuM-khArAza" ItyAdi bhAvo vyApya-vyApaka bhAvavALA hoya che. mATe abhinna che - ekameka che. paraMtu jyAM vyApya-vyApakabhAva nathI, tyAM abheda nathI paNa bheda che. jemake "agni ane kASTha" jyAM jyAM agni hoya tyAM tyAM kASTha (lAkaDAM) hoya - evo niyama nathI tathA jyAM jyAM kASTha hoya tyAM tyAM agni hoya evo paNa niyama nathI. mATe agnithI kASTha abhinna nathI paNa bhinna che. tathA sphaTika ane tene lAgelo kAdava bhinna che. sAkara ane sAkara rAkhavAno Dabbo, mIThuM ane mIThA mATenuM pAtra A sarve padArtho vyApya-vyApaka bhAvathI joDAyelA nathI tethI bhinna che. upara kahelA dekhAjone anusAra je jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha karma, zarIra, dhana ane svajanAdi padArtho che. te mArA AtmAnI sAthe vyApya-vyApakabhAvathI joDAyelA nathI mATe bhinna che te saghaLA paNa padArtho mArA nathI, "huM tenAthI bhinna chuM te padArtho mArAthI bhinna che." huM A manuSyabhavamAM Avyo tyAre mArI sAthe AvyA nathI ane huM jaIza tyAre mArI sAthe te padArtho AvavAnA nathI. mATe te padArthone mArA mAnavA te bhrama che. paraMtu jJAna-darzana-cAritra-vIrya-avyAbAdha sukha ItyAdi je bhAvo mArA AtmAnA asaMkhyAtapradezo svarUpa mArA potAnA kSetramAM abhedabhAva (tanmayapaNe ekAkArapaNe) pariNAma pAmelA che. mArA potAnA guNonA paryAya pariNAmo che. te ja kharekhara mArA che. je kyAreya mArAthI vikhuTA paDyA nathI ane vikhuTA paDavAnA paNa nathI mATe svasvarUpamAM ja svatva (mArApaNuM) mAnavuM ucita che ane parapadArthomAM paratva (parapaNuM) mAnavuM te ja vAstavika satya che. paraMtu parane mAruM mAnavuM te viparIta buddhi hovAthI mithyAtva che, arthAt bhrama che. A pramANe sva-svarUpamAM ja mArApaNAnI buddhi ane para-padArthomAM parapaNAnI je buddhi che te ja mohAstra che. mohano nAza karanAruM zastra che. parapadArtho te para che mArAthI bhinna che mArA nathI AvuM je tAttvikajJAna thAya che. tene ja zAstrakAro bhedajJAna kahe che. Ama bhedajJAna thavAthI parapadArthone para jANIne teno vibhAga karavA dvArA tenA uparano moha nAza pAme che. A kAraNathI A AtmA potAnA AtmAnA ratnatrayImaya zuddha svarUpa sivAya sarva parabhAvothI bhinna che. Avo manamAM pAko nirNaya karavo ane te parabhAvothI e ja mAnavajIvananuM sAcuM sAdhya che. mohanA kSayano sAco A ja upAya hovAthI nircastha munio jenA-jenAthI karmo baMdhAya che tevA 18 pApasthAnakonA Azravone tyaje che. svasvarUpanA abhyAsa mATe guruonA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 mohatyAgASTaka-4 jJAnasAra caraNone seve che. parapadArtho upara prIti (mArApaNAnI buddhi) na thaI jAya te mATe parapadArthothI dUra ja rahevA mATe vanomAM vase che. puNyakarma tathA pApakarmonA udayathI anukrame AvelI sukhasAmagrI ane duHkhasAmagrI pratye udAsIna rahe che. AsaktivALA ke dveSabhAvavALA thatA nathI, mohano nAza karAve ane AtmAnA zuddha svarUpano ughADa karAve tevA AgamazAstronA samUhano ja niraMtara abhyAsa kare che. AvAM zAstro kaMThastha kare che, satata vAMce che ane satata vaMcAve che tenA ja vAtAvaraNamAM rahe che. anAdikALathI vaLagelI evI je parabhAvadazA che. tenA ucchada mATe ja uttama mahApuruSono satata prayatna hoya che. A jIve paNa A ja prayatna karavA jevo che. koI paNa pugaladravya ke anya jIvadravya potAnuM che nahIM, thayuM nathI ane thaze paNa nahIM. mATe tenA para padArtho pratye moha karavo e ja saMsAra-paribhramaNanuM bIja che. tenA mohano uccheda karavA niraMtara teno tyAga karavo, te para padArthothI dUra rahevuM = pravrajita thavuM, e ja zreSTha mArga che. rA yo na muhyati lagneSu, bhAveSvaudayikAdiSu / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 3 // gAthArtha :- pUrvabaddha karmonA udaya AdithI prApta thayelA bhAvomAM je AtmAo moha pAmatA nathI, te AtmA jema kAdava vaDe AkAza na levAya tema pApakarmathI lepAtA nathI. llall TIkA :- "vo na muti ta"--yo nIvartattvavitrIsI mauthivipu bhAveSa zubhAzubhakarmavipAkeSu AdizabdAt parabhAvAnugakSayopazame azuddhapAriNAmikabhAvagrahaH, teSu lagneSu = Atmani svakSetrIbhUteSu yo na muhyati-mohaikIbhAvaM na prApnoti, bhedajJAnavivekena tyaktaparasaMyogaH avazyoditeSu yaH avyApakaH sa pApena karmaNA na lipyate / kamiva ? paGkena AkAzamiva, yathA AkAzasthapaGkaH AkAzasya na lepakRt, tatra apariNamanAt / evaM zamasaMveganirvedanigRhItaparabhAvasya avazyodayavipAke bhujyamAne'pi avyApakatvAt na lepaH / sa hi pUrvakarmanirjarArUpaM kAryaM karoti, svIyapariNAmasya bhinnarakSaNena akartRtvaM tasya parabhAvAnAm / uktaJcAdhyAtmabindau - vivecana - je AtmA tattvajJAnamAM ja AnaMda pAmanAra che, potAnA zuddha-svarUpanI mastImAM ja sukha anubhave che, jJAnarUpI amRtanA pAnamAM ja layalIna rahe che. vaLI je AtmA puNyakarmanA udayathI prApta thayelA sukhakArI audayika bhAvomAM ane pApakarmanA udayathI prApta thayelA duHkhakArI audayikabhAvomAM tathA AdizabdathI parabhAvane anusaranAro evo
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 119 je kSayopazama che (mithyAtvamoha ane cAritramohanA udayathI yukta evo jJAnAvaraNIyakarma ane darzanAvaraNIya karmano je kSayopazama che) te mohanA udayayukta evo jJAnAvaraNIyAdino kSayopazamabhAva hote chate azuddha banelA evA AtmAno je pariNAmikabhAva che tenuM paNa grahaNa karavuM. arthAt puNyodayamAM, pApodayamAM ane Adi zabdathI mohodayajanya AtmAnA azuddha pAriNAmika bhAvomAM je AtmA moha pAmato nathI, rati-arati karato nathI, eTale ke sukhakArI bhAvo, duHkhakArI bhAvo ane azuddha pariNAmo, je AtmAne lAgelA hoya, prApta thayelA hoya, AtmAnA potAnA asaMkhyAtapradezo rUpa svakSetramAM vyApta banyA hoya, chatAM te bhAvomAM je AtmA moha karato nathI. eTale ke puNyodayajanya sukhakArI bhAvomAM prIti, pApodayajanya duHkhakArI bhAvomAM aprIti ane mohodayajanya azuddha pAriNAmika bhAvomAM rAga-dveSa je AtmA karato nathI. mohanI sAthe tanmayatAne bhajato nathI, bhedajJAna dvArA vivekabuddhipUrvaka paranA saMyogone para jANIne jeNe te bhAvono tyAga karyo che. tathA potAnAM bAMdhelA karmo potapotAnuM avazya phaLa ApavAnAM ja che ema samajIne te karmaphaLomAM je AtmA lIna banato nathI, te AtmA pApakarmothI lapAto nathI. sukhanA saMjogo, duHkhanA saMjogo ane AtmAnA azuddha pAriNAmika bhAvothI je AtmA bhinna rahe che, temAM mArApaNAnI buddhi karato nathI te AtmA karmothI lapAto nathI. ahIM konI jema lapAto nathI? evuM udAharaNa jANavAnI zaMkA thAya te mATe eka udAharaNa jaNAve che ke kAdava vaDe jema AkAza levAtuM nathI tema A AtmA karmothI lapAto nathI, game teTalo kAdava AkAzamAM uchALo to paNa AkAzamAM rahelo te kAdava AkAzane malIna karanAro banato nathI. kAraNa ke AkAza te bhAve pariNAma pAme tevuM dravya nathI, apariNAmI dravya che. e ja pramANe zamabhAva, saMvegabhAva ane nirvedabhAvonA baLe sarvathA kaMTrola karyo che parabhAvadazAno jeNe evA mahAtmApuruSane potAnAM nikAcita, cIkaNAM ane avazya udayamAM Ave ja evAM karmo udayamAM AvyAM hoya ane tenA phaLasvarUpe prApta thayelAM sukha-duHkha te mahAtmA puruSo bhogavatA hoya, to paNa temAM prIti-aprIti pAmavA svarUpe vyApakatA (layalInatA) na pAmatA hovAthI te mahAtmApuruSane karmano lepa lAgato nathI. A mahAtmA puruSa uditakarmonA phaLamAM na lepAtA hovAthI navAM karmo bAMdhatA nathI paNa te mahApuruSa pUrvakAlamAM bAMdhelA karmone khapAvavA svarUpa nirjarA karavAnuM ja eka kArya kare che. eTale ke navAM karmo bAMdhatA nathI ane junAM karmo khapAve che. ahIM puNyakarmanA udayamAM na levAnArA tIrthaMkarabhagavanto, pRthvIcaMdrarAjA ane guNasenanAM caritro jANavAM. tIrthaMkarabhagavanto saMsArI avasthAmAM bhogasukha bhogavavA chatAM ane kevalI avasthAmAM 34
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra atizayonI puNyAI bhogavavA chatAM temAM alipta (avyApaka) hovAthI navAM karmo bAMdhatA nathI. pRthvIcaMdra rAjA rAjya bhogavavA chatAM ane guNasena vivAhakAle caoNrImAM bhoga avasthAmAM hovA chatAM paNa alipta hovAthI karmonI nirjarA karanArA ane kevalajJAna prApta karanArA banyA che. e ja rIte pApakarmanA udayamAM na lepAnArA baMdhakamuninA ziSyo, gajasukumAlamuni, sukozalamuni vagere mahApuruSonAM dRSTAnto jANavAM. AvA prakAranA mahApuruSo potAnA AtmAnuM pariNamana parabhAvomAM-vibhAvadazAmAM lAgI na jAya, parabhAvamAM Asakta na banI jAya te rIte bhinna rAkhavA pUrvaka potAnA AtmAnuM rakSaNa karavA dvArA surakSita rAkhanArA hoya che. mATe te mahApuruSane parabhAvanuM kartRtva lAgatuM nathI. sukhano kAla hoya ke duHkhano kAla hoya, banne avasthA karmajanya hovAthI temAMnI eka paNa avasthA AtmAnI nathI, banne avasthA parAI che, kAlAntare avazya javAvALI che, sAthe rahevAvALI nathI, pachI zA mATe temAM lepAvuM ? ema samajIne uttama jIvoe sAMsArika sukha-duHkhamAM lepAvuM nahIM. sukha-duHkhanuM te badhuM ja svarUpa aupAdhika che, karmothI AveluM che ane kAla pAkatAM javAvALuM che, AtmAnuM nathI, vibhAvadazA ja che, lobhAmaNI bAjI ja che, mATe tenAthI dUra rahevuM. temAM ja AtmAnuM kalyANa che. A viSayanI sAkSI purato adhyAtmabindu dvAra pahelAno zloka 26 tathA uttarAdhyayana sUtra adhyayana 32no zloka 101 TIkAkArazrI lakhe che - svatvena svaM paramapi paratvena jAnan samastA'nyadravyebhyo viramaNamitazcinmayatvaM prapannaH / svAtmanyevAbhiratimupayan svAtmazIlI svadarzI sevaM tAM thapi mavet rmano naiSa nIva: / - / (adhyA. bindu) tathottarAdhyayane na kAmabhogA samayaM uviMti na yAvi bhogA vigayaM uviMti / je tappaosI ya pariggahI ya, so tesu mohA vigaI uvei // 101 // (adhyayana-32, gAthA-101) artha :- sva-svarUpane ja potAnApaNe jANato, para-svarUpane parapaNe jANato, samasta anya dravyo thakI viramaNa pAmato, A kAraNathI ja cinmaya dazA (jJAnaramaNatA)ne prApta karato, potAnA AtmAnA AtmabhAvamAM ja AnaMdane anubhavato, potAnA AtmabhAvamAM ja
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 121 ramanAro, potAnA AtmabhAvane ja dekhanAro je A AtmA che. te AtmA keme karIne karmono kartA banato nathI. kAmavAsanAo ane bhogasukho svayaM (samartha-samAM) kyAreya zAnta thatAM nathI tathA te vAsanAo ane bhogasukho (visAyaM-vipatti) mRtyune ke narakAdi vigatine pAmatAM nathI. kAraNa ke mohanA udayathI utpanna thayelA te sarve AtmAnA vikArAtmaka paryAyo che, paNa dravya nathI, paraMtu je AtmA te bhogasukho upara ane kAmavAsanAo upara atyanta dveSa kare che athavA tenI mamatA-mUccha-prIti kare che. te jIva ja temAM tevA prakArano moha pAmavAthI vikArane ane narakAdi vigatine pAme che. evaM paradravye'ramamANaH AtmA mucyate, ata eva sarvasaGgaparihArI, saGgo hi muhyatAnimittam, muhyatAtyAgArthI tannimittAn dhanasvajanAGganAbhogabhojanAdIMstyajati / kAraNAbhAve kAryAbhAvaH iti bhAvAzravapariNatirodhaH saMyamaH, tadrakSaNAya tavRddhyarthaM taddhitAya AzravatyAgo munInAm / bhAvanA ca-yaiH parabhAvA abhogyA agrAhyAH vRtA, te vartha tatra mane ? rUA. A pramANe paradravyomAM (padgalika sukha-duHkhomAM ane anya jIvadravyomAM) je AtmA ramato nathI, prIti-aprIti karato nathI te ja AtmA muktisukhane pAme che. A kAraNathI ja A mahAtmA puruSa sarvasaMgano tyAga karanAra bane che. sarva parapadArthono saMga tyajI de che. kAraNa ke A saMga ja mohadazAnuM nimittakAraNa bane che. parano saMga hoya to moha thayA vinA rahe ja nahIM. mATe paradravyano saMga ja tyAjya che. tethI mohadazAne tyajavAno arthI jIva te mohadazAnA kAraNabhUta nimittono eTale ke dhana-svajano-aMganAbhoga ane bhojana Adi paradravyonA saMgavALAM bhogasukhono tyAga kare che. jo sAme kAraNa na hoya to kArya thAya ja nahIM. eTale ke bhoganAM nimitto jo sAme na hoya to tenA nimitte thanArA rAgaASAtmaka pariNAma thavAnAM kArya thAya ja nahIM. tethI bhAva Azrayono virodha karavA svarUpa bhAva saMyamaguNa A jIva prApta kare che. te saMyamaguNanI rakSA mATe, te saMyamaguNanI vRddhi mATe tathA te saMyamaguNanA hita mATe munione dravya Azravono ane bhAva Azravono tyAga ja karavo yogya che. bAhya parigraha tathA abhyattara parigraha na sevavo e ja kalyANakArI mArga che. bhAvArtha evo che ke parabhAvo bhogavavA yogya nathI. grahaNa karavA yogya nathI. tathA A bhogo sarpanI jema
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 2. bhoddtyaa||sstt4 -4 jJAnasAra bhayaMkara che. Avo pAko nirNaya je mahAtmAoe karyo che te mahAtmApuruSo tyAM (bhogasukhomAM) kema rame? arthAt na ja rame, bhogasukhomAM AnaMda kema mAne? arthAt na ja mAne. Ill pazyanneva paradravyanATakaM pratipATakam / bhavacakrapuraHstho'pi, nAmUDhaH parikhidyati // 4 // gAthArtha :- poLe poLe (galIe galIe - zerIe zerIe) paradravyanA nATakane ja joto tattvajJAnI AtmA saMsAranA cokamAM rahevA chatAM paNa kyAMya kheda pAmato nathI, karmodaya AvavA chatAM uga karato nathI. A saghaLo paNa puNyodaya ke pApodaya che ema samajIne samabhAvamA 29 cha. (55 navai so vito nathI) // 4 // st :- "pazyanneveti"-svarUpAcyutasvadharmaikatve amUDhaH-tattvajJAnI, svarUpasAdhanodyataH, pratipATakam = ekendriya-vikalendriya-paJcendriyarUpapATake naratiryagdevanarakalakSaNe sarvasthAne, paradravyanATakaM-janmajarAmaraNAdirUpaM saMsthAnanirmANavarNAdibhedavicitraM pazyanneva na parikhidyati-na khedavAn bhavati / jAnAti ca pudgalakarmavipAkajA citratA na matsvarUpam, bhrAntAnAM bhavatyeva, na tattvapUrNAnAm / kathambhUtaH amUDhaH ? bhavacakrapuraHstho'pi-anAdisvakRtakarmapariNAmanRparAjadhAnIcaturgatirUpacakrakroDagato'pi, AtmAnaM bhinnaM jAnan na khidyate, parasmaipadaM tu kAvye prayuktatvAt "khidyati kAvye jaDo" iti pAThadarzanAt, ityanena karmavipAkacitratAM bhuJjannapi akhinnastiSThati, kartRtvakAle nAratyanAdarau, tarhi bhogakAle ko dveSaH ? udayAgatabhogakAle iSTAniSTatApariNatireva abhinavakarmahetuH, ato'vyApakatayA bhavitavyam, zubhodayo'pi AvaraNam, azubhodayo'pi AvaraNam, guNAvaraNatvena tulyatvAt, kA iSTAniSTatA ? // 4 // vivecana :- AtmAnA zuddha svarUpathI bhraSTa nahIM thaye chate ane te ja zuddhasvarUpAtmaka AtmadharmamAM lInatA-ekAgratA prApta thaye chate AvA prakArano amUDhAtmA eTale ke tattvajJAnI AtmA poLe poLe paradravyanA nATakane joto chato jarA paNa kheda pAmato nathI. ahIM paTala = pA), poga, galI athavA zerI, pratipATakam = poNe poNe, galI galIye 52dravyarnu (arthAt bho 2 / ) na23 4 cha. mema sama4. jema naTavaiyA loko dravyopArjana karavA mATe lokaraMjana karAvavAnA hetuthI koI strI puruSano, koI puruSa strIno, koI viduSakano navo navo veSa paherIne Ave che. asalI rUpa
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka- 4 1 23 saMtADI rAkhe che. A dekhIne loko tALIo pADe che, rAjI rAjI thAya che. paNa vAstavika paristhiti jANanAro mANasa temAM aMjAto nathI. te samaje che ke A to nATakamAtra che, koI rAmacaMdrajIno ane koI sItAjIno veSa dhAraNa karIne rAmalIlA kare tethI rAmacaMdrajInuM nATaka bhajavanAra kaMI sAcA nItimAna rAmacaMdrajI rAjA banI jatA nathI tathA sItAjInuM nATaka karanArI strI vAstavika satI strI hotI nathI. tenI jema A jIva paNa ekendriyanA bhavamAM, vikasendriyanA bhavamAM ane paMcendriyanA bhavamAM ema bhavarUpI pADAomAM (poLomAMgalIomAM) athavA manuSyabhava, tiryaMcano bhava, devano bhava ane narakano bhava ItyAdi rUpa sarvasthAnomAM, karmarAjA nAmanA paradravyanuM nATaka ja che. koI sthAne janma ane tenA kAraNe harSAdi, koI sthAne jarAvasthA ane tenA kAraNe glAni-udAsInatA ane ciMtA, koI sthAne maraNa ane tenA kAraNe rudana tathA kANa-mokANanA AlApo, tathA zArIrika AkRtionI citra-vicitratA, zArIrika avayavo saMbaMdhI vyavasthAnI citravicitratA, zArIrika varNa-gaMdharasa-spardhAdi bhAvonA aneka bhedonA kAraNe citra-vicitratA, AvA prakAranuM paradravyakRta (karmarAjAkRta) nATakane joto A tattvajJAnI AtmA temAM kheda pAmato nathI. temAM aMjAI jato nathI. tene sAcuM svarUpa mAnIne harSa-zokAdi ke glAni-udAsInatA Adi karato nathI. nAnAti = te tattvajJAnI hovAthI jANe che ke A saghaLI paNa pugaladrAvyAtmaka pUrvabaddha karmodaya janya citra-vicitratA mAtra che. A vAstavika AtmAnuM svarUpa nathI, sukha Ave ke duHkha Ave, anukuLatA maLe ke pratikuLatA maLe, mAna maLe ke apamAna thAya, Ama je koI citra-vicitratA A saMsAramAM dekhAya che. te saghaLI citra-vicitratA paradravya (karmarAjA)nuM nATakamAtra che. mAruM (zuddha AtmAnuM) svarUpa nathI, je brAnta jIvo che teone ja A sAcuM svarUpa che ema lAge che. saMsAramAM jIve jIve dekhAtI citra-vicitratA sAcI jIvanI potAnI nathI chatAM te sAcI potAnI che. ema mohamUDha = brAnta jIvo mAne che, paraMtu tattvathI pUrNa evA AtmAone (tattvajJAnI AtmAone) to A nATakamAtra che ema lAge che. te tattvajJAnIne sarve paNa jIvo asalI svarUpe siddhasamAna ja jaNAya che ane anaMta anaMta svaguNothI bharelA dekhAya che. koIpaNa jIvamAM asalI svarUpe koIpaNa jAtanI citra-vicitratA saMbhavatI nathI. citra-vicitratA karmamAtrajanya che. tethI nATakamAtra che, kRtrima che paNa vAstavika nathI. Ama tattvajJAnI AtmAo samaje che. thabhUta: = te tattvajJAnI AtmA kevA che? to tenuM eka vizeSaNa jaNAve che ke - anAdikAlathI potAnAM ja karelAM karmonA vipAkodaya rUpa rAjAnI rAjadhAnI samAna cAra prakAranI gatisvarUpa saMsAracakramAM rahelo hovA chatAM paNa potAnA AtmAne te karmodayanA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 24 mohatyAgASTaka- 4 jJAnasAra bhAvothI bhinna mAnato chato jarA paNa kheda pAmato nathI, haiyAmAM duHkha, sukha ke Azcarya dhAraNa karato nathI. kAraNa ke je mUDha-ajJAnI hoya che te ja karmakRta vicitratAne potAnuM svarUpa mAnI le che. ane tenA kAraNe harSa-zokAdi paNa kare che. paNa amUDha-jJAnI AtmAnI mAnyatA evI hotI nathI, te karmakRta vicitratA e paradravyanuM nATakamAtra che, mAruM svarUpa nathI. huM to siddhaparamAtmAnI samAna anaMta guNono svAmI chuM. mAruM asalI rUpa to te che. A to nATakanI jema kRtrima-nAzavaMta ane cAlyuM javAvALuM paradravyakRta svarUpa che te kharekhara mAruM svarUpa nathI. AvA prakAranI alipta dazA jAgRta hovAthI pUrvakAlamAM bAMdhelA puNya-pApakarmanA udayajanya sukha-duHkhano anubhava karavA chatAM alpa paNa kheda pAmyA vinA AvelI paristhitiomAM madhyasthabhAve (harSa-zokAdi-pAmyA vinA) A mahAtmA varte che. te tattvajJAnI mahAtmA manamAM AvA prakArano vicAra kare che ke he jIva! teM ja pUrvakAlamAM A karma bAMdhyuM che ane tAre ja bhogavavAnuM che. to have saMtApa zeno? karma karavAnA kAle hoMze hoMze bAMdhyAM che. te kAle karmo bAMdhavAmAM arati ane anAdara hatAM nahIM, are are ! AvuM karma mAre kema karAya? mArAthI AvuM pApa na thAya, Avo jarA paNa kSobha-aprIti ke pApa karavAno anAdara paNa karyo nathI, hoMze hoMze rAcI-mAcIne pApa karavAmAM tuM kudI paDyo che to pachI have bhogavavAnA kAle ATalo badho dveSa = nAkhuzIbhAva kema kare che ? karmonA udayathI AvelI sAnukuLa ke pratikula paristhitine bhogavavAnA kAle "A mane ISTa che ane A mane aniSTa che" AvI IniSTanI pariNati ja (rAga-dveSAtmaka pariNAma ja) navA karmanA baMdhanuM kAraNa bane che. udayakAle jeTalI vadhAre Asakti ane AkuLa-vyAkuLatA karAya che teTalo vadhAre cIkaNo navA karmano baMdha thAya che. A kAraNathI puNyodayakAle maLelI sukhasAmagrImAM ke pApodayakAle maLelI duHkhasAmagrImAM sadA avyApakapaNe ja rahevuM joIe. eTale ke sukhamAM aMjAvuM nahIM ane duHkhamAM muMjhAvuM nahIM. te bannemAMthI eka paNa paristhiti jIvanI potAnI nathI, jIvane upakAra karanArI nathI, rAga ane dveSa karAvavA dvArA guNone bhulAvanArI che. arthAt puNyodaya paNa sukhamAM Asakti karAvavA dvArA AtmaguNonA sukhano AvAraka che ane pApodaya paNa 1. vid dhAtu dhAtupAThamAM AtmAnapadI che. chatAM graMthakAre mUlazlokamAM briti lakhIne parasmapadano prayoga karyo che. tenuM kAraNa e che ke "kAvyanI racanAmAM kyAMka kyAMka parasmapadano prayoga paNa dekhAya che. jemake "viMdati vacce no" = jaDapuruSa arthAtuM ajJAnI mANasa manohara kAvyamAM paNa kheda dhare che. A rIte prayoga saMbhavatA hovAthI mUlagAthAmAM karelo prayoga nirdoSa jANavo.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 125 duHkhamAM ati-udvega-anAdaratA ane AkuLa vyAkuLatA karAvavA dvArA AtmaguNonA sukhano AvAraka che. guNonuM AvArakapaNuM bannemAM tulya che. banne bhAvo AtmAne potAnA asalI svarUpanuM bhAna bhUlAvI de che. eka udaya sukhamAM prIti karAvavA vaDe ane bIjo udaya duHkhamAM dveSa karAvavA vaDe samabhAvAtmaka-vItarAgatAtmaka guNonA banne udayo AvAraka che. AtmAne potAnuM mUlasvarUpa prApta karavAmAM banne bhAvo bAdhaka che. to pachI tyAM ISTAniSTatA vALI buddhi kema karAya ? he jIva ! A sukha-duHkha e tAruM potAnuM svarUpa ja nathI, nATaka bhajavavA mATe karelI vezabhUSAnI jema karmodayajanya (paradravyasaMbaMdhI) tAruM paNa A nATakAtmaka svarUpa che. asalI svarUpa nathI mATe tuM tyAM rati-ati na kara. prApta thayelI paristhitimAM vyApaka banyA vinA samabhAvathI pasAra kara, udAsIna bhAva rAkha ane navAM karmo na bAMdha, Avo gurujI ApaNane upadeza Ape che. 4 vikalpacaSakairAtmA, pItamohAsavo hyayam / bhavoccatAlamuttAlaprapaJcamadhitiSThati // 5 // gAthArtha :- mananA vikalpo rUpI madirApAnanA pAtra vaDe pIdho che moharUpI dArU jeNe evo A jIva, jyAM uMcA uMcA hAtha karIne tALIo pADavAnI ceSTA karAya che. tevA saMsArarUpI dArUnA pIThAno Azraya kare che. arthAt dArU pIdhelo A jIva pIThAmAM nAca kare che. pA TIkA :- "vittpati'' virupAzcittonA va SaSA:-madyapAnapAtrALi, taiH, "hi" iti nizcitam ayaM jIvaH, pItaH moha eva Asavo mAdakaraso yena saH pItamohAsavaH puruSaH, bhavoccatAlaM - bhavaH saMsAraH, sa eva uccatAlaM - madyapagoSThI kSetraM prati, uttAlaM - punaH punaH uccasvareNa tAlAdAnarUpaM prapaJcaM - vistAraM adhitiSThati prApnoti, ityanena mohI jIvaH madirAmattavat cApalyaM vaikalyaM karoti / paraM svatvena svaM ca paratvena kalayan AtmAnamakAryaniSpAdanapaTiSTaM pravartayan svasthAnabhraSTaH bhramati, ataH va mohatyAga: zreyAn // vivecana :- A gAthAmAM saMsArI jIvane dArUDIyAnI sAthe zAstrakAra sarakhAve che. jema dArUnA pIThAmAM dArU pIvAnA pAtra vaDe koI eka dArUDIyAe dArU pIdho hoya ane jyAre tene dArUno mada caDhyo hoya tyAre tenA pAMca-pacIsa sAthIdAro uMcA hAtha karIne tALIo pADI pADIne tene nacAve che, kudAve che. evI ja paristhiti A saMsArIjIvanI paNa che. manamAM sAMsArikasukhanA moTA moTA vikalpo ane Ayojano karavA dvArA rAga ane
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra dveSAtmaka moharUpI madirAnuM A jIva pAna kare che. tethI AzAo ane IcchAothI baMdhAyelo A jIva saMsAracakra rUpI dArUnA pIThAmAM, snehIjano rUpI mitro vaDe harSa ane AnaMdanA prasaMgo ujavavA dvArA A jIvane mohAndha banAvAya che. A jIva potAnA mUlasvarUpanuM bhAna bhUlI jAya che. snehIjanonI IcchAo pUrI pADavAmAM ja rAgAndha banelo A jIva AnaMda mAne che. ahIM zabdArtha nIce pramANe jANavo. mananI IcchAo-AzAo = vikalpa pIta pIdho che. mava = saMsArarUpI ttAla = uMcA hAtha karIne tAlIo pADavApUrvaka varSA = dArU pIvAnuM pAtra, pyAlo mohAsava = moharUpI dArU jeNe unnatAna = dArUnuM pIThuM prapanneM = vistAra, atizaya vadhAre aiitati = rahevuM, nAcavuM, vartavuM. vikalpo eTale sAMsArika sukhaprAptinA ane duHkha parihAranA manamAM uThatA vicAro, te mATenI Akula-vyAkulatA, cittamAM thatA kalezo, Ama karuM ke tema karuM AvA prakAranA mAnasika taraMgo, ene ja caSaka = dArU pIvAnA pyAlA (pAtra) samajavAM, tevA tevA mananA taraMgorUpI pyAlAo vaDe pIdho che rAga-dveSAtmaka moharUpI dArU jeNe evo A jIva, bhava eTale saMsAra, te rUpI dArU pIvAnA pIThAmAM rakhaDe che, bhaTake che. jema dArUDIyo bhAna bhUlIne pIThA upara ja lathaDIyAM khAya che, nAce che, kUde che. astavyasta vyavahAra kare che. tevI ja rIte A jIva paNa AzAo ane IcchAo dvArA rAga-dveSa ane kaSAyo karIne potAnA mUlabhUta zuddhasvarUpane bhUlI jaIne temAM ja racyo-pacyo thayo chato eka divasa hasato, eka divasa raDato, eka divasa gussAvALo ane eka divasa rIsAyelo. Ama asta-vyasta vyavahAravALo thaIne parabhAvadazAnA mohamAM aMdha banIne potAnI jIMdagI pasAra kare che. ttAna = dArUDIyAnI sAthenA mitro A jIvane dArU pIvarAvIne bhAna bhulAvI de che ane pachI dArU pIdhelo A jIva vAraMvAra uMcA uMcA avAje zabdo bolavApUrvaka tAlIonA AdAna-pradAna karavA rUpe atizaya adhikapaNe tenA te ja pIThAmAM nAcato-kudato rahe che. bhAna bhUlIne ghaNo samaya bIbhatsa vartana kare che. tevI ja rIte moddI = mohAndha banelo A jIva paNa madirAnA madamAM masta banelA jIvanI jema ja A saMsAracakramAM cApajyuM caMcaLatAnI ceSTA kare che. caMcaLatA eTale vaijyaM =vikalatAnI ceSTA kare che. vikalatA = eTale buddhihInatA arthAt mohAndha banelo A jIva dArUDIyAnI jema bhAna bhUlIne zuddhibuddhi vinAno thayo chato parapadArthane potAnA mAne che ane jJAnAdi guNAtmaka potAnA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 127 asalI svarUpane parAyuM mAne che tathA mohAndhatAnA kAraNe ja potAnA AtmAne corI, juTha, maithuna, hiMsA Adi na karavA lAyaka pApakAryo karavAmAM ja caturAIpUrvaka pravartAve che. potAnA AtmAne pApakAryomAM ja joDe che. temAM ja tanmayatA kare che. dArUDIyAnI sAthe tenA kahevAtA mitro jema tALIo pADIne uMcA uMcA avAje bIbhatsa zabdo bolatA chatAM dArUDIyAne ramADe che tema sagAM-vahAlAMo-snehIjano potapotAnI IcchAo ane AzAo pUrNa karavA mATe A jIvane AvA prakAranA pApakAryomAM joDe che. jema jema potapotAnI IcchAo A jIvathI saMtoSAtI jAya che tema tema A jIvane mAna ApIne, prazaMsA karIne, prema bAMdhIne AvAM pApakAryo karAvavA dvArA cAra gatirUpI saMsAramAM bhamADAya che ane potAnA asalI mUla-svarUpane bhUlI gayelo-mohAnva banelo A jIva paNa mohAnyatAnA kAraNe AvAM pApakAryo karIne cAra gatirUpa saMsAramAM laDathaDIyAM khAto khAto rakhaDe che. A kAraNathI ja jema madirApAna tyajavA jevuM che tevI ja rIte saMsArI bhAvono moha paNa tyajavA yogya che. e ja zreyaskara mArga che. gurujI ApaNane A zlokamAM Avo upadeza Ape che. / / 5 / / nirmalasphaTikasyeva, sahajaM rUpamAtmanaH / adhyastopAdhisambandho, jaDastatra vimuhyati // 6 // gAthArtha :- AtmAnuM svAbhAvika mUlasvarUpa nirmaLa sphaTikanA jevuM zuddha che. paraMtu Aropita karAyelA upAdhionA saMbaMdhavALo mUrkha manuSya temAM (Aropita svarUpamAM) moha pAme che. 6 // TIkA :- "nirmala" kRti-nirmalaTisya nirdoSanirAvaraganisyaMga Tisya iva AtmanaH jJAyakadravyasya sahajaM svAbhAvikaM zuddhaM rUpamastItyanena vastuvRtyA AtmA sphaTikavat nirmala eva - nissaGga eva, saGgrahanayena AtmA paropAdhisaGgI eva nAsti, paramajJAyaka-cidAnandarUpaH, adhyastopAdhisambandha: - 'prAptapudgalasaMsargajakarmopAdhisambandhaH, anekaglAna-mlAnAvasthaH jaDaH vastusvarUpAparijJAnI tatra upAdhibhAve muhyatiekatvaM prApnoti / vivarcana :- jema sphaTika nAmanuM dravya nirmaLa hoya che tema A AtmA atyanta nirmaLa svarUpavALo che. koIpaNa jAtanA bhAMgavA-tuTavAnA ke cirADa paDavAnA doSa vinAnuM 1. ahIM koI koI pratamAM prApta ne badale lpita zabda che. te zabda vadhAre saMgata che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 28 mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra sphaTika jema svAbhAvika hoya che ane tenA upara koI AvaraNa hotuM nathI. tathA te sphaTikanI aMdara koI anya dravyano saMga hoto nathI. AvA prakAranA nirdoSa-nirAvaraNa ane niHsaMga evA sphaTikanuM rUpa jema atyanta nirmaLa ane sahaja hoya che. tenI jema ja vastutattvane jANavAmAtranuM svarUpa che jenuM evA jJAyakasvabhAvavALA AtmA nAmanA dravyanuM paNa svAbhAvika svarUpa zuddha che, nirmaLa che, nirdoSa che, nirAvaraNa che ane niHsaMga che. kAdavamAM paDI gayelI sonAnI lagaDI bhale cAre bAju kAdavathI lapeTAyela hoya to paNa te lagaDI pote vAstavikapaNe kAdava banI gaI nathI. eTale ja kAdava dUra karIne asalI-mUlasvarUpamAM lAvI zakAya che tema A AtmA paNa vAstavika rIti pramANe to sphaTikanI jema tathA sonAnI lagaDInI jema nirmaLa ja che, nirAvaraNa ja che ane niHsaMga ja che. saMgrahanaya je sadaMzagrAhI che. vastunI aMdara je sat aMza che tene grahaNa karavA vALI je dRSTi che tene saMgrahanaya kahevAya che. A saMgrahanayanI apekSAe A AtmA paradravyarUpa upAdhinA saMgavALo paNa nathI ja. kAraNa ke lADavo kAdavamAM paDyo chato kAdava banI jAya che. tema sphaTika ke sonAnI lagaDI kAdavamAM paDI chatI kAdava banI jatI nathI. tema AtmA paNa paradravyothI vIMTAvA chatAM paNa paradravyarUpe banI jato nathI, tethI vAstavikapaNe to tene paradravyano saMga thayo ja nathI, te to aliptadravya ja che, siddha paramAtmA samAna che. mAtra sAMyogikabhAve sAthe maLyA che. paramArthathI to A AtmA paramajJAyaka svabhAvavALo che. cidAnaMdamaya = jJAnanA AnaMda svarUpavALo che. sphaTikanI pAchaLa lAla-lIlAM puSpo dharavAthI jema lAla-lIlA raMganI upAdhithI pratIti thAya che tema Aropita karAyelA upAdhinA saMbaMdhavALo A AtmA che. pudgalonA saMsargathI utpanna thayela evAM karmonI upAdhinA saMbaMdhavALo A AtmA che. jema sphaTika vyavahAra dRSTie kAdavathI kharaDAyela kahevAya ane nizcayardaSTie zuddha kahevAya tema A AtmA paNa vyavahAranaye karmorUpI upAdhinA saMbaMdhavALo banelo kahevAya che. paramArtha-daSTie sphaTika jevo zuddha kahevAya che. paramArthanA svarUpane na jANanAro, uparachallI daSTivALo, sAMsArika prApta thayelAM duHkho joIne aneka prakAranI glAni ane glAninI avasthAvALo, kyAreka hasato, kyAreka raDato, kyAreka gussAvALo, kyAreka abhimAnavALo evo jaDa jevo mUrkha A jIva, karmodayajanya duHkha-sukhane potAnA AtmAnuM sAcuM svarUpa mAnI laIne tyAM upAdhijanya bhAvomAM muMjhAya che. karmodayarUpa upAdhithI AtmAnI banelI sukhI avasthAmAM athavA duHkhI avasthAmAM ekatAne pAmI jAya che. tenI sAthe vyApaka banI jAya che. tene ja sAcI mAnI le che ane eTale ja harSa-zoka-krodha-mAnAdi vikArIbhAvone pAme che. tethI ja navAM navAM karmo bAMdhIne duHkhI thAya che.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 129 yathA mUrkhaH zyAmanIlapItAdipuSpasaMyogAt sphaTikAbhedarItyA nIlapItasvabhAvaM jAnAti, tathA vastusvarUpAvabodhavikalo jIvo mithyAtvAviratikaSAyayoganimittAd baddhaikendriyAdinAmakarmodayAd ekendriyAdibhAvamApannaM ekendriyAdirUpameva manyate, "ekendriyo'ham, vikalendriyo'ham, paJcendriyo'ham iti jAnAti, paraM zuddhaM svIyaM saccidAnandarUpaM nirmalaM svarUpaM nAvabudhyatIti mUrkhatApariNatiH / jema mUrkha manuSya zyAma, nIla ane pIta (kALA-nIlA ane pILA raMganA) puSponA saMyogathI sphaTikaranamAM paDelA zyAma, nIla, pIta evA pratibiMbane sAcuM mAnIne sphaTika ja zyAma, nIluM ane pILuM banI gayuM che ema abhedabhAva mAnavAnI rIti mujaba sphaTikane ja zyAma, nIla ane pItabhAve pariNAma pAmeluM jANe che. tevI ja rIte padArthanA sAcA svarUpanA avabodha vinAno jIva, mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoganA nimittathI baMdhAyela ekendriyAdi jAtinAmakarmanA udayathI ekendriyAdi bhAvane pAmela A jIvane ekendriyAdi svarUpa ja che Ama mAnI le che. rAmalIlA ramavA AvelA pAtromAM koI sItAnuM pAtra bhajave ane koI rAmacaMdrajInuM pAtra bhajave, tene vAstavika sItA-rAma ja samajI le che. pati-patnI ja che Ama mAnI le che. te strIne satI mAnavI ane te rAmacaMdrajIne pUjya ane nyAyasaMpanna rAjA mAnI levA - A jema bhrama che, bhUla che. kAraNa ke A to nATakamAtra bhajavAya che. tevI ja rIte "huM ekendriya chuM, huM vikasendriya chuM ane huM paMcendriya chuM" Ama A jIva paNa potAnI jAtane je jANe che, te paNa bhUla ja che, bhrama ja che. pUrvabaddha karmodayajanya A paNa nATaka svarUpa ja che. jIvanuM vAstavika anAdi-anaMta sahaja svarUpa A nathI. mUrkha manuSya tene ja sAcuM mAnIne harSa-zokAdi kare che. paraMtu zuddha evuM potAnuM jJAnanA AnaMdamaya pAriNAmika bhAvavALuM, svAbhAvika nirmaLa sAcuM svarUpa je che tene to A jIva jANato ja nathI. AvA prakAranI mUrNa jIvanI A mUrkhatAnI pariNati che. mUrkha jIva zuM nathI kalpato? tema karmodayajanya sukha-duHkhathI A jIvane sukhI-duHkhI mAnavo. A paNa bhramamAtra ja che. mATe he jIva! tuM kiMIka samaja. A sAMsArika avasthAo tArI potAnI nathI, karmodayathI AvelI che ane karmodaya samApta thatAM javAvALI che. sphaTikanI AgaLa zyAmAdi puSpo dharo tyAre zyAmAdi bhAvo dekhAya che ane puSpAdi laI lo to zyAmAdi bhAvo dekhAtA nathI. tethI nizcita thAya che ke te zyAmAdi bhAvo sphaTikanA potAnA nathI, kRtrima che, aupacArika che, Aropita che. tema A jIvamAM paNa ekendriyAdi bhAvo kalpita che, Aropita che, aupacArika che paNa vAstavika nathI. jIvanuM potAnuM pariNAmikabhAvavALuM sahaja svarUpa nathI. tene sahaja svarUpa mAnI levuM te mUrkhatAnI ja pariNati che.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13) mohatyAgASTaka-4 jJAnasAra punaH tattvajJaH khAnisthavajaM samalaM sAvaraNaM samRdapi ratnaparIkSakavat vajratvena avadhArayati, evaM jJAnAvaraNAdyAvRtamatadAkAraM jJAnajyotiHprakAzavikalamapi AtmAnaM pUrNAnandaM sahajAprayAsAnandasaMdohaM sarvazaM sarvatattvasvarUpAbhinnamAtmAnaM samyagjJAnabalena nirdhArayatIti, ityanena AtmA zuddha eva zraddheyaH, upAdhidoSastu sannapi tAdAtmyAbhAvAt saMsargajatvAd bhinna eva nirdhArya iti // 6 // khANamAM raheluM vajaratna bhale malIna hoya, AvaraNavALuM hoya ane mATI sahita hoya to paNa ratnanI parIkSA karanAro vicakSaNa puruSa jema tene vajaratna tarIke jANe che tema jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha karmanA udayathI AvRta thayelA paNa vAstavikapaNe tadAkAratAne nahI pAmelA, jJAnAtmaka jyoti svarUpa je prakAza che te (prakAza DhaMkAyelo hovAthI te) prakAza vinAnA jIvane paNa sattAthI pUrNa prakAzavALo, pUrNa AnaMdavALo, svAbhAvika ane aprayAsasAdhya (prayatna vinA ja prApta karavA lAyaka) evA AnaMdanA samUhamaya, sarvajJa, sarvadarzI, sarva prakAranA tAttvika svarUpathI abhinna evo nirmaLa zuddha AtmA che ema tattvane jANanAro jJAnI puruSa samyajJAnanA bala vaDe jANe che, nizcaya kare che. A rIte A AtmA zuddha ja che AvI zraddhA karavI. karmodaya svarUpa upAdhithI prApta thayeluM ekendriyadipaNuM jo ke A jIvamAM AveluM che, paraMtu te rAmalIlA ramavA AvelA pAtroe paherelA sItA ane rAmanA paheraveza jevuM hovAthI te upAdhijanya doSa hovA chatAM paNa tenI sAthe tAdAbhyabhAva na hovAthI ane te svarUpa mAtra kamodayanA saMsargajanya ja hovAthI AtmA tenAthI sarvathA bhinna ja che. (nATaka bhajavanAra pAtro jema sItA svarUpe ke rAmasvarUpe pariNAma pAmyAM nathI. tema karmajanya A aupAdhika svarUpathI zuddha AtmA paNa bhinna ja che ema svIkAravuM joIe.) ekendriyAdi bhavo, sukhI-duHkhI avasthA, rAjA-raMkapaNuM, rogInirogIpaNuM, strI-puruSapaNuM, ItyAdi sarve paNa sAMsArika avasthAo audayikabhAvanI ja mAtra che. karmodayathI AvelI che ane kAlAntare javAvALI che. pAriNAmika bhAvanI nathI. tethI he jIva! AvI avasthAone mArI che ema mAnI levuM ane tenAthI rAga-dveSAdi karavA te kevala tArI mUrkhatA ja che. he jIva ! tuM kaMIka tattva samaja. Avo upadeza gurujI ApaNane Ape che. llii mohI jIvaH paravastu Atmatvena jAnan AropajaM sukhaM sukhatvena anubhavati / bhedajJAnI tu AropajaM sukhaM duHkhameveti nirAvaraNAya yatate, tadupadizannAha - mohanA udayamAM aMdha banelo mohAlva jIva paravastune potAnI che ema jANato chato Aropita sukhane sukha tarIke mAnIne sukharUpe anubhave che. paraMtu bhedajJAnI AtmA (padravya
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 131 e paravastu che, mAruM dravya nathI, mAruM svarUpa nathI. zarIra paNa mAruM dravya nathI AvuM samajanAro tattvajJAnI AtmA Aropita sukhane-paudgalika sukhane duHkha ja che ema mAnIne tenA nivAraNa mATe bhogasukhono tyAga karavA prayatna kare che. AvA prakArano upadeza ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke - anAropasukhaM moha tyAgAdanubhavannapi / AropapriyalokeSu vaktumAzcaryavAn bhavet // 7 // gAthArtha :- mohanA tyAgathI anAropita (pAramArthika) sukhane svayaM anubhavavA chatAM paNa Aropita sukha (bhautika sukha) ja che priya jene evA lokonI samakSa (Aropita) sukhane sukha kahetAM AzcaryavALA thAya che. jJA TIkA :- '"anAropeti'' anAropajaM sahajaM sukhaM svaguNajJAnanirddhAraprAgbhAvarUpaM sukham, mohatyAgAd-mohakSayopazamAd anubhavannapi - bhuJjannapi, AropaH - mithyopacAraH priyaH yeSAM te AropapriyAH, AropapriyAzca te lokAzca AropapriyalokA:, teSu AropasukhaM vaktumAzcaryavAn bhavet ? atra kAkUktiH, api tu na bhavet, yena AropajaM sukhaM prAptaM sa Aropajasukhe AzcaryavAn - camatkAravAn bhavati / = vivecana :- je anAropajanya sukha che eTale ke AtmAnA guNone anubhavavAnA AnaMda svarUpa je pAramArthika sukha che tene 6 thI 13 guNasthAnakomAM vartatA yogI puruSa mohanA kSAyopamika bhAvathI ane kSAyika bhAvathI anubhavatA hovA chatAM paNa Aropitakalpita-mithyA upacAravALA sukhano ja AnaMda che priya jene evA je sAMsArika loko che te Aropapriyaloka kahevAya che jeo Indriyajanya sukhane ja sukha samaje che. bIjA sukhanI jeone koI kalpanA paNa nathI tevA Aropapriya lokonI vacce "Aropita sukhane" "A sukha che" ema kahetAM paNa te yogIone Azcarya upaje che. arthAt A sAMsArika sukha e sukha che ema kahevAne jarA paNa samartha banatA nathI. jenA vaDe Aropita sukha prApta karAyuM che. te jIva Aropita sukha prApta thaye chate huM ghaNo sukhI chuM ema mAnIne AzcaryavAna bane che. ahIM kAkUkti che. jyAM praznano uttara ApavAno hoya tene badale praznano uttara prazna dvArA ja ApavAmAM Ave tene kAkUkti kahevAya che. bhogInA bhogasukhane joIne yogI AzcaryavAna banatA nathI paNa bhogI upara dayAvALA bane che ema samajAvavuM che paNa te pramANe samajAvavA mATe prazna karavA pUrvaka kahe che mATe te kAmUkti kahevAya che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ mohatyAgASTaka - 4 jJAnasAra bhAvArtha Ama samajAya che ke "vastumAzcaryavAn mavet" A antima vAkyamAM ? AvuM praznArthacihna levuM ke na levuM ema dvidhA jaNAya che. mUla zlokamAM khAsa koI pustakamAM ke pratamAM praznArthacihna dekhAtuM nathI, chatAM TIkAkAra zrI devacaMdrajI mahArAjazrIne koI pratamAM jaNAyuM haze tethI prathama praznArthacihna rAkhIne artha kare che ane pachIthI athavA lakhIne praznArthacihna vinA artha kare che. prathama artha A pramANe che - 132 yogIne yogadazAmAM ja sukha lAge che tene ja sukharUpe anubhave che. AvA prakAranuM yogadazAnuM sukha jyAre prApta thAya che tyAre AnaMda-AnaMda thAya che, Azcarya pAme che ane parAdhInatA vinA svataMtrapaNe guNonA sukhano AnaMda mANe che. paraMtu bhogI jIva bhogasukhonI ja prItivALo che. tethI jema jema sAMsArika bhogasukho prApta thatAM jAya che tema tema gADIbaMgalA vagere joIne Azcarya pAme che, camatkArane anubhave che. tenI raheNI-karaNI, bolavAcAlavAnI chaTA badalAI jAya che. mukhanA hAvabhAva ane rUvAba judI ja jAtanA thaI jAya che. duniyAnA lokone dabAvato cAle che, paraMtu bhogInA te bhogasukho joIne yogIne temAM zuM Azcarya thAya ? arthAt na thAya. kAraNa ke A sukho anaMtIvAra jIva vaDe prApta karAyAM ane cAlyAM gayAM che. sukho tyAM ne tyAM ja mUkIne AvyA chIe. mATe te kAyamI nathI, nAzavaMta che. svAdhIna nathI, parAdhIna che. lokhaMDanI beDI hoya ke suvarNanI beDI hoya temAM suvarNa dekhIne zuM Azcarya pAmavAnuM ? Akhara to banne beDI ja hovAthI baMdhanatA to tulya ja che. bhogI je gADI-vADI joIne malakAya che tene ja joIne yogIne bhogI upara bhAvadayA upaje che. bhogI puruSa yogInI sAme potAnA baMgalAnuM Azcarya sAthe varNana kare che ke meM A baMgalAmAM AvI AvI suvidhAo karAvI che. te sAMbhaLIne yogIpuruSa "A badhuM Aropita sukha e sAcuM sukha che" ema kahevAne mATe bhogInI jema AzcaryavAna kema bane ? arthAt na ja bane. kAraNa ke te yogIpuruSa samaje che ke A bhogI jIva mohAndha banelo che eTale sukha mAne che paNa vAstavika parAdhInatA ja che, duHkha ja che. A jIva vadhAre vadhAre phasAyo che. have jaldI saMsAranA phaMdAmAMthI nahIM nIkaLI zake - ema samajIne bhAvadayA hRdayamAM ciMtave che. bhogIjIva jene sukha kahe che tene AvA yogIpuruSa sukha kema kahe ? tane AvuM adbhuta bhautika sukha maLyuM ema te mahAtmA temanI jIbhe kema kahe ? te sukhane sukha che ema sAMbhaLavAmAM paNa temane bhIMta bhUlyAno anubhava thato hoya che tyAM AvA sukhane joIne Azcarya kema thAya ? A sukha to bhavobhavamAM bhogaveluM hovAthI temAM navAI zuM che ? ema samajIne Azcarya thatuM nathI. praznArthacihna laIe to A bhAva nIkaLe che. have TIkAkArazrI athavA zabda kahIne praznArthaka cihna vinAnA vAkyathI bIjo artha pote ja TIkAmAM jaNAve che -
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka-4 133 athavA anAropasukhAnubhavI AropapriyalokeSu agre AropajaM sukhaM "sukhamiti" vaktumapi AzcaryavAn bhavati, vaktuM na samartho bhavati, sukhAbhAvAt sukhakAraNAbhAvAt / tacca vastuvRtyA duHkharUpe sukhamiti lokArthamukte'pi svayamAzcaryavAn bhaveta, kimaktamidaM mayA? nedaM sakhama, ataH paramasambhave sakhe sakhAbhAsaH nivAraNIyaH mohamUlatvAt, paudgalike sukhe sukhabhrAntireva abhyantaraM mithyAtvamiti // 7 // athavA anAropasukhanA (AtmaguNonA AnaMdanA) anubhavI evA yogIpuruSa Aropita sukhonI prItivALA lokonI AgaLa te lokone mAThuM na lAge teTalA mATe arthAt teo jevA prasanna che tevA prasanna ja rahe, udAsa na banI jAya teTalA mATe "A sukha paNa sukha che" AvuM kyAreka te lokonI samakSa kahevuM paDe, to te kahevA mATe paNa manamAM AzcaryavALA bane che. mana mAnatuM nathI, "A sukha che" AvuM kahevAnuM hRdaya samartha banatuM nathI, kAraNa ke pAMca IndriyonAM je viSayasukho che te sukhasvarUpa paNa nathI ane sukhanA kAraNasvarUpa paNa nathI, tenAthI jIvane zAnti maLatI nathI paraMtu upAdhionI paraMparA ja vadhe che. rAta-divasa kleza, kaDavAza ane vera-jhera ja vadhe che. mATe vAstavikapaNe te saMsAranuM bhautika sukha duHkharUpa ja che. chatAM lokone mAThuM na lAge te mATe lokoe mAnI lIdhelA duHkharUpa sukhamAM "have tame sukhI thayA" "tame sukha pAmyA" he bhAgyazALI ! tame to sukhI cho. Ama kahevuM paDe to paNa te bAbatamAM yogIpuruSane hRdayamAM Azcarya thAya che ke "are ! mArA vaDe A zuM kahevAI gayuM ?" A sukha che ja nahIM, duHkhonI paraMparA, upAdhio ane cittAo ja ApanAruM A sukha che. Ama hRdayamAM bhUla thayAnuM kheda sAthe Azcarya thAya che. A bIjo artha athavA lakhIne je karyo che te praznArthakacihna nathI ema jANIne AzcaryavALA bane che" ema vidhAyaka tarIke artha karyo che. A kAraNathI parapadArthothI utpanna thayelA sakhamAM "A sakha che" evI sakhapaNAnI buddhi mohAzvetAmUlaka hovAthI nivAraNa karavA jevI che. tyajavA jevI che. paudagalika sukhomAM sukha mAnavuM e brAnti ja che ane te abhyattara mithyAtva ja che, avaLI buddhi che. jJAnIo jene duHkha kahe che tene sukha mAnavuM ane sukha kahevuM te viparIta buddhi hovAthI hRdayagata mithyAtva che. kudeva-kugurune tyAM jatA-AvatA hoIe, namana-vaMdana karatA hoIe to koIka loko paNa dekhe, koIka roka-Toke, koIka samajAvIne vAre, mATe te bAhya mithyAtva che, paNa A viparIta buddhi hRdayanI aMdara che, bIjA lokone dekhAtI nathI. koI ApaNane A viparIta buddhithI roka-TokI zakatuM nathI, koI samajAvI zakatuM nathI, koI vArI zakatuM nathI. mATe abhyattara mithyAtva che. AzA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 mohatyAgASTaka - 4 yazciddarpaNavinyasta-samastAcAracArudhIH / kva nAma paradravye'nupayogini muhyati ? // 8 // jJAnasAra gAthArtha :- jJAnarUpI darpaNamAM ja sthApana karelA evA samasta paMcAcAranA pAlana dvArA manohara banI che buddhi jenI evA je yogI puruSa che te bInajarUrI evA paradravyamAM kema moha pAme ? // 8 // TIkA :- ''yazcittvana''kRti-ya: puruSa: sAmAnu tAzaya:-tri-jJAna sarvapavArthapricchedkm, tadeva darpaNam - Adarza:, tena ( tasmin ) vinyastAH sthApitAH samasta jJAnAdyAcArA: (yena saH), tena cArurmanoharA dhIrbuddhiryasya saH puruSaH, nAma iti jomalAmantro, patravya-puAbhAvI anupayogini-giizcatvare, jenApi ( smipi) kArye grahItumayogye kva muhyati ? ityarthaH, yo jJAnAdipaJcAcAreNa saMskAritopayogI AtmAnandaM jJAnadarpaNe pazyan paradravye kathaM muhyati ? naiveti / vivecana :- je puruSa AgamazAstrone anusaravAnA AzayavALo che. arthAt AgamazAstrone anusaranAruM traNe kAlanA, traNe lokanA, sarva padArthone jaNAvanAruM je jJAna che te jJAnarUpI darpaNamAM ja sthApita karyA che paMcAcAra jeNe evo je puruSa che. tathA te paMcAcAranA pAlana vaDe manohara (nirmaLa) banI che buddhi jenI evo je yogIpuruSa che. sArAMza ke AgamazAstrone anusAre nirmaLa zuddha syAdvAdapUrvakanA samyajJAna sahita nirdoSapaNe paMcAcAranuM pAlana karatAM karatAM saMskArita ane zuddha buddhivALA je yogI mahAtmA banyA che te mahApuruSa anupayogI-jemAM AtmAnuM kaMI paNa bhaluM thavAnuM nathI evAM - akiMcitkara, - AdhyAtmika koIpaNa kArya karavA mATe grahaNa karavAne ayogya (AdhyAtmika kArya karavAmAM Dakhaligira karanArAM) evAM pudgalonI sArI ke naThArI racanAmAM kema moha pAme ? je mahAtmA puruSa uttama evA jJAnAcAra-darzanAcAra vagere pAMca AcAronuM suMdara pAlana karavApUrvaka atizaya nirmaLa ane saMskArita upayogavALA banyA chatA potAnA AtmAnA sukhaguNane anubhavavAno AnaMda jJAnanI mastImAM ja mANatA hoya che te mahAtmA puruSo akiMcitkara ane AtmakalyANamAM vighnabhUta (moha utpanna karavA vaDe rAga-dveSa karAvavA dvArA Atma-kalyANamAM vighna karanArA) evA sArA-narasA paulikabhAvonA banelA paradravyamAM moha kema pAme ? arthAt AvA jJAnIo jJAnasukhane mANatA chatA pudgalasukhamAM rAcatA-mAcatA nathI ja.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mohatyAgASTaka - 4 135 tattvajJAnavikalAnAmanAdimithyAtvAsaMyamavatAM svarUpAnubhavazUnyAnAmeva paradravyAnubhavaH / tatra sukhabhrAntirUpo mohaH / svabhAvadharmanirdhAra-bhAsana-ramaNAnubhavasukhAsvAda-lInAnAM na mohaH / ataH AtmasvarUpaikatvameva mohatyAgopAyaH, ata eva anAdibhrAntimapahAya AtmAnubhavarasikatayA bhavanIyam / AtmasvarUpa-zraddhAna-bhAsanaramaNAnubhavodyamavatA' sthAtavyamiti tattvam / __ AgamazravaNakusaGgatyAgAt tattvarucitattvajJAnabalena saMyogajaM sarvamanityamazaraNaM saMsArahetuH, AtmA ekaH sarvapadArthAntaram, Atmavyatiriktaparasparza evAzuciH / parAnuyAyitA eva AzravAH, svarUpAnugamanaM saMvaraH, udIrNake amagnatA, ityAdi pariNatyA mohatyAgo vidheyaH // 8 // je AtmAo tattvajJAna vinAnA che. AtmatattvanA svarUpathI ajANa che. anAdikAlathI mithyAtvadazA (viparIta buddhi) ane aviratibhAvavALA che tathA AtmAnA nirmaLa ane zuddha guNono anubhava jeNe jANyo-mANyo nathI evA bhogAsakta jIvone ja paradravyamAM (padgalika padArthonA sukhamAM tathA potAnA AtmA sivAya anya AtmAomAM prIti-aprIti karavA dvArA) sukhabuddhi karavA vaDe AnaMdano anubhava thAya che. jema bhUMDane kAdavanI aMdara ramavAmAM, mAkhIne viSTA ane zleSmAdi azucimAM besavAno AnaMda Ave che tema mohAsa evA bhogI jIvone paradravyanA bhogamAM ja AnaMda Ave che. tyAM sukha nathI paNa mohAlpatAthI sukhabuddhi thAya che te sukhanI bhrAnti svarUpa moha mAtra ja che. je mahAtmA puruSo AtmAnA zuddha, nirmaLa ane nirdoSa evA svAbhAvika dharmomAM ja zraddhA rAkhavApUrvaka te ja dharmonuM jJAna prApta karavApUrvaka te ja dharmomAM ramaNatA karavA svarUpa ratnatrayInA anubhavasukhanA AsvAdamAM lIna banelA che te mahApuruSone paradravyanA sukhamAM moha thato nathI. A kAraNathI zatruthI bacavA mATe jema tenA virodhInuM zaraNuM levuM te upakAraka thAya che tema AtmAnA svarUpanI sAthe ekAkAratA e ja mohanA tyAgano eTale ke mohathI bacavAno upAya che. A kAraNathI anAdikAlathI lAgelo (paramAM sukhabuddhino) A bhrama tyajIne AtmAnA guNonA sukhamAM ja rasika thavAno prayatna A jIve karavo joIe. AtmAnA ja ratnatrayImaya zuddha svarUpanI ja zraddhA, jJAna ane ramaNatAnA anubhavamAM ja udyamazIla 1. ahIM ghaNI pratomAM ramaUTInubhavavatA zabda che. pUjya ramyaguNAzrIjI ma.sAhebanA saMpAdana karAyelA pustakamAM pAnA naMbara 30mAM ramaUInubhavo yamavatA zabda che. paraMtu pAThanA arthanI saMgati karatAM maUInumodyamavatA hovuM joIe ema lAge che.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 mohatyAgASTaka- 4 jJAnasAra banavuM joIe. e ja A tattvano sAra che. parapadArthone paradravya jANIne tenI prIti tyajIne AtmaguNonA sukhanA AnaMdamAM layalIna thavuM e ja A tattva jANavAno sAra che. niraMtara gurugama dvArA zAstronuM zravaNa, tattvonuM ciMtana-manana, kusaMgano tyAga, satsaMganuM satata sevana ItyAdi upAyo dvArA yathArtha tattvanI ruci ane yathArtha tattvanuM samyajJAna meLavavA vaDe AdhyAtmika baLa prApta karIne (karmonA udayajanya) paradravyonA saMyogathI prApta thayelI sarve paNa duHkhasAmagrI ane sukhasAmagrI anitya che (nAzavaMta che, avazya viyoga pAmanArI che), azaraNa che (duHkhAdi kAle rakSaNa ApanArI nathI) tathA rAga ane dveSa karAvavA dvArA saMsAravardhanano (janmamaraNanI paraMparA vadhAravAno) hetu che. AvA prakAranI sarbuddhi karavI. ApaNo AtmA ja eka potAno che ane te anya padArthothI padArthAntara che. ekalo ja Avyo che ane ekalo ja javAno che. potAno AtmA e ja eka potAno padArtha che. tethI AtmAne choDIne anya koIpaNa para padArthano sparzamAtra karavo te paNa apavitratA ja che. (karmabaMdhano hetu che). tethI paradravya pratye ISTAniSTa buddhi karavA dvArA tene anusaravApaNuM e ja karmabaMdhanA Azravo che ane AtmAnA nirmaLa svarUpane anusaravApaNuM ja eka saMvaramArga che. mATe udayamAM AvelA puNyakarma ane pApakarmamAM (puNyodayajanya sukhamAM ane pApodayajanya duHkhamAM) amagnatA rAkhavI-udAsInapaNuM rAkhavuM. rita-arita na karavI. kAraNa ke karmodayathI AveluM A sukha-duHkhanuM svarUpa AtmAnuM nathI, parAyuM che, nAzavaMta che ItyAdi. alipta bhAvanAvALI AtmapariNati dvArA A jIve mohano tyAga ja karavo joIe. AvA prakArano upadeza graMthakArazrI ApaNane A aSTakamAM samajAve 9.11211 caturtha mohatyAgASTaka samApta
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 // atha pazcama jJAnASTam // 137 mohatyAgazca jJAnAd bhavati, ataH jJAnASTakaM likhyate / tatra jJAnalakSaNaM vyavahArAvyabhicArarUpaM sarvapadArthAvabodharUpaM sAmAnyavizeSAtmani padArthajAte vizeSAvabodhalakSaNaM jJAnam, jJAyate'neneti jJAnam / uktaJcottarAdhyayane eyaM paMcavihaM nANaM, davvANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savvesiM, nANaM nANIhiM desiyaM // 28/5 // ( uttarAdhyayana adhyayana 28, gAthA-v ) iti AtmanaH vizeSalakSaNam / uparanA aSTakamAM samajAvelA mohano (ISTAniSTa buddhino) tyAga samyajJAnathI thAya che. samyajJAna hoya to ja mohane jItI zakAya che. A kAraNathI have jJAnASTaka lakhAya che. tyAM jJAnanuM lakSaNa A pramANe samajavuM - (1) vyavahAranI sAthe avyabhicAra rUpa je hoya, (2) sarve paNa padArthonI jANakArI svarUpa hoya ane (3) sAmAnya dharma ane vizeSa dharmothI yukta evA padArthonA samUhanI aMdara vizeSa dharmono bodha karavA svarUpa je jANakArI hoya tene ja jJAna kahevAya che. je padArtha jevo hoya, jevuM tenuM nAma tathA svarUpa vyavahArAtuM hoya tevo ja temAM bodha karavo tene vyavahArAvyabhicArI kahevAya che. AvA prakAranA yathArtha bodhane jJAna kahevAya che. vastu jaNAya jenA vaDe tene jJAna kahevAya che. uttarAdhyayana sUtra adhyayana 28 gAthA pAMcamImAM kahyuM che ke - "A pramANe sarve dravyonuM, guNonuM ane paryAyonuM je jJAna che te jJAna pAMca prakAranuM che ema jJAnIpuruSo vaDe kahevAyeluM che." 28-5 / vastumAM rahelA sAmAnya ane vizeSa ema be prakAranA dharmomAMthI vizeSa dharmono je bodha, tene jJAna kahevAya che ane te jJAna ja AtmAnuM vizeSa lakSaNa che. have A jJAna upara cAra nikSepA ane sAta nayo samajAvAya che. nAmajJAnaM zabdAlAparUpam / sthApanAjJAnaM siddhacakrAdau sthApitam / dravyajJAnamAgamato jJAnapadAvabodhI anupayuktaH / noAgamato dravyajJAnamanupayuktAvasthA kRti tattvArthe (adhyAya-1/5) / tathA dravyajJAna pustayastam, gathavA vAdhanAprcchnaa-privrtnaa-dhrmkthaanuprekssaadiinaaN dravyajJAnam / bhAvajJAnamupayogapariNatiH / matyAdiprakAraM svaparavivecakaM paricchedAvalokanA - bhAsanAdiparyAyam /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra "jJAna" AvA prakArano zabdAlApa karavo (uccAraNa karavuM) te nAmajJAna kahevAya che. siddhacakra Adi paTomAM "jJAna" AvuM Alekhana karavuM te sthApanAjJAna jANavuM. dravyajJAna be prakAranuM che - (1) AgamathI ane (2) noAgamathI. tyAM jJAnapadanA arthano avabodha jene barAbara che paraMtu prarUpaNA karatI vakhate upayoga nathI tevA anupayukta jJAnapadanA jJAnI puruSane AgamathI dravyajJAna kahevAya che tevA dravyajJAnavALA jJAnInI anupayogavALI je avasthA che te avasthAne noAgamathI dravyajJAna kahevAya che. ahIM jJAna ane jJAnInI bhedavivakSA karIne jJAnane Agama ane jJAnIne noAgama kahela che. tathA pustakomAM lakheluM je zrutajJAna te paNa noAgamathI dravyajJAna jANavuM. kAraNa ke pustaka hovAthI jaDa che AgamasvarUpa nathI. chatAM temAM lakheluM je jJAna che te Agama che. mATe dezathI Agama ane dezathI anAgama ema noAgamathI dravyajJAna jANavuM. ahIM no zabda dezavAcI jANavo. athavA vAcanA-pracchanA-parAvartanA-dharmakathA ane anuprekSA (bhAvanA) ema pAMca prakArano je svAdhyAya te paNa noAgamathI dravyajJAna kahevAya che. kAraNa ke te svAdhyAya vAcika-kAyika pravRttirUpa che ane pravRtti te yogAtmaka che mATe Agama nathI. chatAM je viSayanA vAcanAdi thAya che te viSaya AgamasvarUpa che. Ama kathaMcit Agama, kathaMcit anAgama ema noAgama jANavuM ane upayogAtmaka je jJAnanI pariNita che te bhAvathI jJAna jANavuM. A jJAna ti Adi (mati-zruta-avadhi-manaHparyava ane kevala ItyAdi) pAMca bhedavALuM ane 51 peTAbhedavALuM jANavuM. tathA svadravya zuM ? ane paradravya zuM ? tenA vivekane karanAruM jANavuM. te jJAnanA ja 1 pariccheda, 2 avalokana, 3 AbhAsana Adi paryAyavAcI zabdo jANavA. A pramANe A bhAvajJAna samajAvyuM. have sAta nayo samajAvAya che. tatra naigamena jJAnaM bhASAdiskandhaH jJAnam / saGgraheNa sarvajIvAjJAnam abhedopacArAt, vyavahAreNa pustakAdijJAnam, RjusUtreNa tatpariNAmasaGkalparUpaM jJAnam, athavA - jJAnahetuvIryaM naigamena, saGgraheNa AtmA, vyavahAreNa kSayopazamIbhUtajJAnAvibhAgapravRttiH, RjusUtreNa vartamAnabodhaH yathArthAyathArtharUpamubhayajJAnam, zabdanayena samyagdarzanapUrvakayathArthAvabodhalakSaNaM kAraNakAryasApekSaM jJAnaM svaparaprakAzaM syAdvAdopetamarpitAnarpitAdiyuktaM samyagjJAnaM jJAnam, samabhirUDhanayena sakalajJAnavacanaparyAyazaktipravRttirUpam, evambhUtanayena matyAdInAM svasvarUpapUrNe evambhUtatA vastutaH kevalaM jJAnaM evambhUtajJAnam / 1. tattvArthasUtra-1/5 nI TIkAmAM lakhyuM che ke - tathA dravyajJAnamanupayuktatAvasthA, bhAvajJAnamupayogapariNativizeSAvasthA /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 atra mithyAdarzane'pi viparyAsopetaM jJAnaM kujJAnam, tanna mohatyAgahetuH, ataH samyagdarzanapUrvakasvasvarUpopAdeyaparabhAvaheyopayogalakSaNaM samyagjJAnaM gRhItam, tasyaiva saMsAraudAsInyahetutvAt, uktaJca - (1) zrotAne samajAvavA mATe vaktA vaDe uccAraNa karAtA (bolAtA) zabdo rUpe mukAtA zabdorUpe banAvelAM je bhASAvargaNAnAM pudagalo tathA tenA banelA je skaMdho tene nagamanayathI jJAna kahevAya che. naigamanaya upacAragrAhI naya che tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne bhASAnA skaMdhone ja jJAna mAne che. vaktAnI bhASA zrotAnA jJAnanuM kAraNa bane che. tethI jJAnanI bhASAnA pudgala skaMdhomAM upacAra karAyo che. tathA vaktAnI bhASA vaktAnA jJAnanuM kArya paNa che. tyAM kAryamAM kAraNano upacAra samajavo. (2) saMgrahanayanI apekSAe sarve paNa jIvomAM raheluM mithyAtvAdi doSothI yukta, ajJAnAtmaka (viparIta jJAnAtmaka) je jJAna te jJAna kahevAya che. kAraNa ke mithyAtvAdi dUSita bhAvovALuM hovAthI bhale "ajJAna" kaho, paraMtu te che jJAnAtmaka - cetanAtmaka, arthAt viparIta hoya ke aviparIta hoya paNa temAM jJAnAMza che mATe jJAna kahevAya che. mohanA udayathI bhale ajJAna kahevAya paraMtu te ajJAna paNa caitanyAtmaka jJAna che. (3) pustakAdimAM (pustakamAM-pratamAM-tADapatrImAM ke paTAdi upara) lakheluM je jJAna te vyavahAranayathI jJAna kahevAya che. kAraNa ke jIvone jJAnaprAptinuM nikaTa ane asAdhAraNa kAraNa che mATe vyavahAranaya, dUra-dUranA kAraNamAM kAryano upacAra kare te maigamanaya ane nikaTanA kAraNamAM kAryano upacAra kare te vyavahAranaya jANavo. (4) je viSaya jANavAmAM Avyo te viSayanA jANavApaNAnA pariNAmAtmaka je vicAradhArA che tene RjusUtranayathI jJAna kahevAya che. kAraNa ke vastutattvane jANavAnA pariNAma svarUpa jJAna che. ahIM upacAra nathI, kAraNa nathI, paNa kArya che. mATe RjusUtranaya. athavA (1) jJAnanI prApti mATe tenA kAraNa rUpe mana-vacana-kAyAnA AlaMbane vaparAtuM je karaNavIrya te naigamanayathI jJAna kahevAya. viryazaktimAM jJAnano upacAra-Aropa che mATe. (2) "AtmA" e ja jJAna che A saMgrahanayathI jANavuM. kAraNa ke "jJAna-jJAnI"nI ekatA hovAthI abhedanI pradhAnatA te saMgrahanaya.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14) jJAnASTaka - 5 jJAnasAra (3) kSayopazamabhAvathI pragaTa thayelA evA jJAnamAM avibhAgapaNe-aTakyA vinAniraMtara pravRtti karavI te vyavahAranayathI jJAna. RjusUtranaya vartamAnakAlagrAhI che jyAre vyavahAranaya nikaTavartI traNe kAlane grahaNa karanAra che ane naigamana tathA saMgrahanaya dIrghapaNe traNe kAlane grahaNa karanAra che. tethI naigamanaya ane saMgrahanaya sattAmAM rahelA jJAnane paNa jJAna mAne, vyavahAranaya pragaTa thayelA jJAnane ane tadanusAra pravRttine jJAna mAne ane RjusUtranaya vartamAnakAlIna jJAnane jJAna mAne. Ama bheda jANavo. (4) RjusUtranaya vartamAnakAlagrAhI che. tethI vartamAnakAle vartato je bodha, pachI bhale te yathArtha bodha hoya ke ayathArthabodha hoya. ema ubhayabodhane A naya jJAna mAne che. (5) zabdAdi pAchalA traNe nayI tattvagrAhI dRSTivALA che tethI (1) samyagdarzana pUrvaka yathArtha (je vastu nityAnityAdi bhAvavALI che tevo yathArtha) bodha thavA svarUpa je jJAna, (2) kAraNa ane kAryanI apekSAvALuM je jJAna, (yogAcAravAdI bauddho zeya vinA jJAnamAtra mAne che tevuM nahIM, kAraNa ke zeya hoya to ja te viSayanuM jJAna thAya che. mATe zeyanI apekSAvALuM jJAna) (3) sva ane para ema banneno prakAza karanAruM evuM jJAna, arthAt jJAna ane ya ema bannene jaNAvanAruM dIpakanI tulya jJAna (koI koI darzanakAro ema mAne che ke jema suzikSita naTakhaTu parane potAnA khabhA upara caDhAvI zake che paNa potAne potAnA khabhA upara caDhAvI zakato nathI tema jJAna zeyane jaNAvI zake che paraMtu potAne jaNAvI zakatuM nathI. koIka darzanakAro jJAnane samayAntare thayelA bIjA jJAnathI prakAzita thAya paraMtu svayaM svano prakAza na kare ema mAne che. koI koI darzanakAro jJAna arthane jaNAve ane artha jJAnane jaNAve ema mAne che. A sarve matonA niSedha mATe lakhela che ke sva-para prakAzaka evuM jJAna) (4) syAdvAda dharmathI yukta evuM jJAna (sarve paNa padArtho nityAnitya, bhinnabhinna, astinAsti, sAmAnyavizeSa che AvuM ja jJAna te). (5) arpita ane anarpita Adi bhAvothI yukta (kyAreka dravyArthikanayanI pradhAnatA karanAruM ane kyAreka paryAyArthikanayanI pradhAnatA karanAruM, ema je kAle jenI arpaNA (pradhAnatA) karavAthI AtmAnuM hita-kalyANa thAya te rIte arpaNa ane anarpaNA karavAnA bhAvathI yukta, AvuM je samyajJAna che tene ja zabdanaya jJAna kahe che. (6) samabhirUDhanayanI apekSAe sarvaprakAranI vastune jANavAnI jJAnazakti, tene samajAvavA mATenI vacanazakti ane te te vastumAM rahela paryAya pAmavAnI zakti ema
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 141 traNe prakAranI zaktinA samanvayapUrvakanI pravRttivALuM je jJAna che tene ja zAna kahevAya ema mAne che. (7) evaMbhUtanayanI apekSAe mati-zruta-avadhi Adi pAMce jJAno potapotAnA svarUpanI apekSAe paripUrNapaNe pragaTyAM hoya tyAre ja evaMbhUtatA A jJAnane jJAna kahevAya ema mAne che. je jJAna jeTalA dravya-kSetra-kAla ane bhAvane jaNAvavAnA viSayavALuM che te jJAna teTalA viSayane jaNAvavAnA svarUpavALuM jyAre pragaTe che tyAre ja temAM evaMbhUtatA = yathArtha jJAnavattA Ave che. mATe tene ja jJAna mAne che. paramArthe to prathamanAM cAra jJAno kSAyopamika bhAvavALAM hovAthI parimita viSayavALAM che, tethI tene choDIne saMpUrNa viSayavALA kevalajJAnane ja evaMbhUtanaya jJAna kahe che. A rIte jJAna upara nayonI yojanA samajAvI. = ahIM mithyAtvamohanIyanA udayakAle paNa jIvane nava pUrva sudhInuM jJAna thAya che. tathApi te jJAna viparyAsabhAvavALuM che. tethI kuzAna kahevAya che. tethI te jJAna mohanA tyAganuM kAraNa banatuM nathI. tethI tene samajAvavAno ahIM adhikAra nathI, paraMtu samyagdarzana pUrvakanuM je jJAna, eTale ke AtmAnA zuddha evA sva-svarUpane upAdeya ane parabhAvane heya tarIke samajavA-samajAvavAnA upayogavALuM je samyajJAna che tene ja samajAvavA mATe grahaNa kareluM che. kAraNa ke tevA prakAranuM te samyajJAna - je saMsAra pratyane udAsInatA (saMsArI bhAvo upara vairAgya) lAvavAmAM hetusvarUpa che. mATe te samyajJAna ja ahIM samajAvavAno avasara che. samyajJAna ja A jIvane tAranAruM che. anyatra kahyuM che ke - " tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum // 1 // ataH jJAnaM tattvAvabodharUpam, AtmanA svasvabhAvAviSkaraNahetuH, mokSamArgasya mUlam, jJAnakriyAbhyAM mokSaH, paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae (dazavaikAlika a-4, gAthA-10) UsvarUpam, atrAnuprekSAyuvatasparzajJAnacAvatarastar vyAkhyAyate te jJAna ja na kahevAya ke je jJAna pragaTa thaye chate rAgAdi kaSAyono samUha jora karato hoya, sUryanA kiraNonI AgaLa TakI rahevAnI zakti aMdhakAranI kevI rIte hoya ? arthAt na hoya, tema ahIM samajavuM.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra A kAraNathI tattvano sAco bodha je karAve tene ja jJAna (samyajJAna) kahevAya che. AvA prakAranuM je samyajJAna che te ja AtmAnA zuddhasvabhAvanI prAptinuM avantyakAraNa che. eTaluM ja nahIM paNa te jJAna ja mokSamArganuM mUla che. zAstromAM ja kahyuM che ke "jJAna ane kriyA vaDe mokSa thAya che, prathama jJAna ane pachI dayA, sarva sAdhusaMtoe A pramANe samyajJAna prApta karIne jJAnapUrvakanI dayA pAlavA prayatna karavo joIe.'" AvA prakAranuM jJAnasvarUpa che. ahIM anuprekSAyukta (bhAvajJAnathI sahita) AtmAne sparzeluM je jJAna che te ja mohanA kSayanuM prabaLa kAraNa che. tethI te jJAnane ja samajAvavAno avasara che. mATe tenuM vyAkhyAna karAya che - majjatyajJaH kilAjJAne, viSTAyAmiva zUkaraH / jJAnI nimajjati jJAne, marAla iva mAnase // 1 // gAthArtha :- jema bhUMDa viSTAmAM ja AnaMda mAne che tema ajJAnI puruSa ajJAnamAM ja AnaMda mAne che. tathA jema haMsa mAnasarovaramAM ja AnaMda mANe che tema jJAnIpuruSa jJAnagaMgAmAM ja AnaMda mANe che. // 1 // TIkA :- "mannatyajJa kRti''-ajJa: svamAvimAvAvivecA:, ti kRti satye, ajJAne - ayathArthopayoge, majjati - magno bhavati, yathArthAvabodhavikalaH ayathArthe lIno bhavati / ka iva ? viSTAyAM zUkaraH iva, yathA zUkaro viSTAyAM majjati, tathA'jJo'bhogye AtmaguNAvaraNakAraNe paravastuni sAtAdivipAke indriyaviSaye majjati / jJAnIyathArthAvabodhI, jJAne-tattvAvabodhe, AtmasvarUpe nimajjati - tanmayo bhavati / vivecana :- je AtmAo svabhAvadazA ane vibhAvadazAno bheda karI zakatA nathI. tevA AtmAne ahIM ajJAnI kahevAya che. gAthAmAM lakhela li zabda satya arthamAM che. AvA prakAranA svabhAvadazA ane vibhAvadazAno bheda nahIM jANanArA ajJAnI AtmAo ajJAnamAM ja - ayathArtha bodhamAM ja magna thAya che. arthAt je AtmA yathArtha bodhathI rahita che te AtmA mithyAjJAnamAM ja magna bane che. konI jema magna bane che ? Avo prazna thAya to udAharaNa kahe che ke - jema zUkara (bhUMDa nAmanuM prANI) viSTAmAM ja AnaMda mAne che. viSTA e atizaya gaMdo padArtha che. to paNa zUkara temAM ja majhA mANe che. tevI ja rIte ajJAnI puruSo paramArthathI bhogavavAne ayogya, AtmAnA guNonA AvAraka, sAtA-yaza vagerenA viSayabhUta evA pAMca IndriyanA viSayasvarUpa parapadArthomAM ja rAcyA-mAcyA rahe che. pAMce IndriyanA viSayo parapadArtha che, jIvanuM svarUpa nathI, to paNa ajJAnI jIva mohAndhatAnA kAraNe temAM ja majhA mANe che. tene svabhAvadazAno alpa paNa viveka nathI.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 143 paraMtu je jJAnIpuruSa che, yathArtha tattvajJAna pAmelo AtmA che. te AtmA jJAnamAtramAM eTale ke tAttvika avabodha prApta karavAmAM ja, AtmAnA zuddha-nirmaLa svarUpamAM ja tanmaya thAya che. AvA jJAnI AtmAne jJAnanI rasikatA vinA bIjuM kaMI rucatuM nathI. AtmasvarUpAvabodhAnubhavalInAH zabdAdiviSayAn manojJAn indrAdivismayahetUMstRNayanti, ramante svasvarUpe, bhISma grISmatApataptazIlAtalasthA api zItalA:, atyantahime'kampA dhyAyanti svatattvam, jagadvikSobha - anAkSobhakSudhAzcintayanti svaguNaparyAyAn, zakrasparddhicakrilIlAM tyajanti, kiM bahunA ? AtmAnandAvabodharasikAnAmanyad duSTam, yathArthasampUrNapratyakSAtmabodharasikAH titikSanti parISahAn, prArambhayanti zreNim, tanvanti svarUpaikatvarUpaM dhyAnam, ataH jJAnAsvAdina eva dhanyAH / uktaJca saMvegaraGgazAlAyAm dhannA sukayatthA, jesiM niyatattaboharur3a jAyA / je tattabohabhoI, te pujjA savvabhavvANaM // 1 // jesiM nimmalanANaM, jAyaM tattaM sahAvabhogittaM / te paramA tattasuhI, tesiM nAmapi suTTuyaraM // 2 // teSAM janma jIvitaM saphalam, ye svatattvabodharasikA iti ato jJAnI jJAne mannati, yathA mAla:-haMsa: mAnase mati tathA kRti // svabhAvadazAnA rasika AtmAone jJAna-goSThI vinA bIjuM kaMI ja rUcatuM nathI, A kAraNathI ja AtmAnA svarUpasaMbaMdhI avabodhanA anubhavamAM lIna banelA mahAtmA puruSo, IndrAdi saMsArI bhogI jIvone Azcarya pamADe evA manohara pAMca IndriyonA viSayo prApta thayA hoya to paNa te viSayone tRNanI jema gaNe che. (jema gharamAM paDelAM ghAsanAM taNakhalAM pheMkI devAmAM Ave che tema baMgalA jevAM moTAM makAno ane rAjyaRddhine paNa tRNanI jema mahAtmApuruSo tyajI de che) ane nirjana vanamAM jaIne zuddha AtmasvarUpamAM ja rame che. bhayaMkara grISmaRtunA tApathI tapI gayelI zIlAnA zikharabhAga upara rahyA chatA paNa atizaya jANe zItaLa hoya tema varte che. atizaya hima paDato hoya to paNa akaMpita thayA chatA AtmAnA svarUpanuM dhyAna kare che. AkhA vizvane AkulavyAkula kare evI kSudhA (bhUkha) lAgavA chatAM, alpamAtrAe paNa nathI thaI Akula-vyAkulatA jene evI kSudhAvALA A munio AtmAnA ja zuddha guNo ane
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra paryAyonuM ciMtana-manana kare che. IndranI sAthe spardhA kare evI cakravartInI lIlA maLI hoya to paNa kSaNamAtramAM ja teno tyAga kare che. are ghaNuM kahIe ? AtmAnA guNonA AnaMdanA anubhavamAM ja rasika evA te mahAtmAone bIjuM badhuM ja duHkhadAyI dekhAya che. yathArthapaNe paripUrNa pratyakSa thayo che AtmAno anubhava jene evA te anubhavamAM ja rasika mahAtmA puruSo ghora parISahone paNa sahana kare che. kSapakazreNino prAraMbha kare che. svarUpanI sAthe ja ekatA pAmavA svarUpa dharmadhyAna-zukaladhyAna dhare che. A kAraNathI AvA prakAranA AtmajJAnano AsvAda lenArA jIvo ja dhanyavAdane pAtra che. saMvegaraMgazAlA nAmanA graMthamAM kahyuM che ke "te puruSo dhanya che atizaya kRtArtha che ke jeone potAnA tattvanI ruci prApta thaI che. tathA je puruSone potAnA AtmatattvanA bodhano anubhava maLyo che te ja puruSo sarve bhavya jIvone pUjya che. // 1 // "jeone nirmaLa jJAna pragaTa thayuM che, ane svabhAvanA upabhoga rUpa sAcuM tattva prApta thayuM che teo ja sAcA tAttvika rIte parama sukhI che. teonuM nAma paNa suMdaratara che. 11211 te mahAtmAono janma ane jIvana saphaLa che ke jeo potAnA AtmatattvanA bodhamAM ja rasika che, svAnubhava-rakta che. svabhAvadazAmAM ja layalIna che. A kAraNathI AvA jJAnI puruSo jJAnamAM ja DUbelA rahe che. jema marAla eTale ke rAjahaMsa mAnasarovaramAM ja lIna rahe che tema. mATe AtmajJAnanA rasika banavuM. // 1 // nirvANapadamapyekaM, bhAvyate yanmuhurmuhuH / tadeva jJAnamutkRSTaM, nirbandho nAsti bhUyasA // 2 // gAthArtha H- "nirvANanI prAptinA kAraNabhUta evuM ekapaNa pada (suvAkya) jo vAraMvAra vicArAya to te ja jJAna utkRSTa che. atizaya vadhAre jJAnanA AgrahanI jarUra nathI. // 2 // TIkA :- "nirvALapa miti''-nirvyApavuM-nimaMta hetupam, i syAdvAdasApekSam, muhurmuhuH- vAraMvAraM bhAvyate-AtmatanmayatayA kriyate, vAcanA- pracchanAparAvartanA'nuprekSA-dharmacintana-parizIlana- nididhyAsana -dhyAnatayA karaNaM karttRtvaM, kAryatvaM, kAraNatvaM, AdhAratvaM AsvAdanaM vizrAmaH svarUpaikatvam, tadevotkRSTaM jJAnaM, yenAtmA svarUpalIno bhavati, anAdyanAsvAditAtmasukhamanubhavati / tatpadamapyabhyasyam, zeSeNa vAgvistArarUpeNa bhUyasA'pi vedanajJAnena na nirbandhaH / kiM bahutareNa jalpajJAnena ? bhAvanAjJAnaM svalpamapyamRtakalpamanAdikarmarogApagamakSamamiti // 2 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka- 5 145 vivecana - sarva karmano saMpUrNapaNe je kSaya tene nirvANa kahevAya che athavA tene ja mokSa kahevAya che. tevA prakAranA niSkarmatAvALA nirvANapadanI prAptinuM kAraNa bane evuM vItarAga paramAtmAnI jinavANInuM syAdvAdanI apekSAvALuM eka paNa uttama vAkyarUpI pada jo vAraMvAra bhAvita-vAsita karAya, AtmAnI sAthe tanmayatA rUpe karAya, jo eka vAkyamAM paNa AtmA layalIna thaI jAya, gurujInI pAse vAcanA levA rUpe, temane prazna pUchavA rUpe, vAraMvAra punarAvartana karavA rUpe, bhAvanA bhAvavA rUpe, dharmatattvanuM ciMtana karavA rUpe, tathA dharmatattvanuM ja parizIlana (vAraMvAra ciMtana) karavA rUpe, nididhyAsana (manana) karavA rUpe ane dhyAna (sthira cittapUrvaka ekAgra thaIne anuzIlana) karavA rUpe syAdvAdayukta zAstrIya eka paNa pada vAraMvAra jo karayi = karAya eTale ke vicArAya to te ja jJAna utkRSTa jJAna che. AtmatattvanuM ja svarUpa che te ja prApta karavA yogya che. mATe te svarUpanI prApti karAvanArA eka paNa padamAM (1) kartApaNuM, (2) karmapaNuM, (3) karaNapaNuM, (4) AdhArapaNuM, (5) AsvAdanapaNuM, (6) vizrAntipaNuM ane (7) AtmasvarUpanI sAthe ekatAnapaNuM che. Ama vicAravuM. Ama bhAvavuM-cittane AvI vAsanAthI vAsita karavuM te ja utkRSTa jJAna che. AvuM ekapadanuM paNa bhAvavAhI jJAna muktipada prApta karAvanAra che. je jJAna vaDe A AtmA AtmasvarUpamAM lIna thAya che ane anAdikALathI AsvAdita na karelA evA anupama Atmasukhane anubhave che. tevA prakAranA nirvANapadanI prAptinA kAraNabhUta evA eka padano paNa vAraMvAra abhyAsa karavA jevo che. bAkInA vANImAtranA vistAra svarUpa bahoLA evA paNa zAstrIyajJAnane prApta karavAno Agraha rAkhavo jarUrI nathI. ghaNuM zuM kahIe? vadhAre bolavAmAtranA jJAna vaDe saryuM. tevA jJAnanI bahulatA hoya to paNa AtmAnuM kalyANa thatuM nathI. paraMtu bhAvanAjJAna (ke je jJAnathI AtmA svadazAmAM lIna banyo che ane vibhAvadazA tyajI dIdhI che tevA prakAranuM bhAvanAjJAna) jo alpamAtrAe paNa hoya to paNa te amRtatulya che. kAraNa ke anAdikAlathI AtmAne lAgelA karmarogano nAza karavAmAM te jJAna samartha che. mATe svabhAvadazA prApta karAvanArA jJAnano ja abhyAsa karavo joIe. rA. svabhAvalAbhasaMskAra-smaraNaM' (kAraNaM) jJAnamiSyate / dhyAndhyamAtramatastvanyad, tathA coktaM mahAtmanA // 3 // 1. jo ke prasiddhapATha saMal dalvi che. to paNa TIkAkArazrIe TIkAmAM arajI-saMva nirantaraM tadupayogitA artha karyo che. mATe "ra" pATha lakhyo che. tattvathI banneno artha sarakho ja che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra gAthArtha :- AtmAnA zuddha svabhAvanI prAptinA saMskAranuM niraMtara smaraNa jemAM thAya tene ja jJAna kahevAya che. AnAthI anya je koI jJAna hoya tene dhyAnadhya mAtra (buddhinI aMdhatA mAtra) ja kahevAya che. (arthAt buddhinuM devALuM kADhyuM kahevAya che) anya zAstromAM mahAtmA puruSoe Ama kaheluM che. llll. TIkA - "mAvatnati"-svabhAva:-nAdanantapujI/paryAyarUpa: tasya nama: prAptiH, saMskAraH-vAsanA, tatprAgbhAvatA vA, tasya smaraNaM, sadaiva nirantaraM tadupayogitA jJAnamiSyate / ataH tattvalAbhataH anyatsarvaM vAgvilAsarUpaM svasvarUpAsparzi bAhyajJAnaM laukikalokottarAgamavikalparUpaM sarvaM dhyAndhyamAtraM vyAkSeparUpam, yadAtmaparavibhajanA''tmaikatvaparaparityAgAya na bhavati tatsarvaM vilAparUpamaraNye / tathA ca haribhadrapUjyaiH akutthAsaMyataM nANaM, suapAThauvva vinneyaM / anuyogadvAre - 'sikkhitaM ThitaM jitaM mitaM jAva guruvayaNovagayaM se NaM tattha vAyaTI puchaUTNa pariveTTAmahI, jo manuSpI, tA rabaisura (anuyogadvAra sUtra-14) I vivecana :- "svabhAva" eTale jJAna-darzana-cAritra-avyAbAdha sukha ane anaMtavIrya vagere anaMta guNAtmaka ane anaMta paryAyAtmaka evuM AtmAnuM ja svarUpa che tene svabhAva kahevAya che. tenI prAptinA saMskAronuM sadA niraMtara smaraNa je jJAnathI thAya che, te jJAnane ja jJAna kahevAya che. eTale ke je jJAna prApta karavAthI sadAkAla niraMtara AtmAnA guNonI prAptinA saMskAronuM manamAM smaraNa rahyA kare, bhogadazAnuM smaraNa bhUlAtuM jAya ane AtmAnA guNonuM ja smaraNa vadhatuM jAya te jJAnane ja sAcuM jJAna kahevAya che. ahIM saMskAra zabdano artha vAsanA karavI. ke pUrve je viSayano anubhava thayo che ane bhAvimAM smaraNa thavAnA kAraNabhUta saMskAro hRdayamAM paDelA che. evI anubhavelA viSayanI hRdayagata je vAsanA che tene saMskAra kahevAya che. athavA ahIM saMskAra zabdano artha prAglAvatA-pragaTa thavApaNuM, evo paNa thAya che. eTale je jJAnanI prAptithI AtmAnA guNonI prAptino prAdurbhAva thAya che te jJAnane ja jJAna kahevAya che. je jJAna prApta karavAthI AtmAnA guNono vikAsa na thAya ane bhogabuddhi vadhe te jJAnane dhyAnadhyamAtra-buddhinI alpatA ja kahevAya che. A mATe AtmatattvanA lAbhathI anya sarva jJAna ke je vANInA vilAsamAtra svarUpa che. AtmAnA svarUpane nahIM sparza karanAruM je
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 147 pAMca IndriyonA sukhAdinI vRddhi saMbaMdhI je bAhyajJAna (vyAvahArika jJAna) che. te jJAna laukika hoya (skula-kolejanuM hoya), athavA lokottara AgamonuM jJAna hoya (jaina zAstronuM jJAna hoya) to paNa te sarve prakAranuM jJAna buddhinI aMdhatArUpa che. AtmakalyANamAM vyAkSeparUpa (bAdhA karanAruM) che. arthAt sAra e che ke je jJAna svabhAvadazA ane vibhAvadazAnuM vibhAjana karavA pUrvaka AtmadazAnI sAthe ekatA karAvavA mATe ane paradazAno (vibhAvadazAno) tyAga karAvavA mATe samartha thatuM nathI te jJAna araNyamAM vilApa karavA svarUpa niSphaLa che. araNyamAM game teTalo vilApa karIe, jorazorathI rudana karavApUrvaka ghaNA moTA avAje ghAMTA pADIe to paNa koI sahAyaka banatuM nathI. te kevala zarIramAM parizrama mATe ja jema thAya che, tema AtmadazAne nahIM sparzanAruM jJAna paNa saMsAravRddhinuM ja kAraNa bane che. pUjya zrI haribhadrasUrijI mahArAjazrIe temanA racelA zAstramAM kahyuM che ke - "pariNAma na pAmeluM jJAna ane aviratAvasthAvALuM jJAna zukapAThanI jema (popaTa bolo rAma-rAmanI jema) niSphaLa jANavuM." anuyogadvAra sUtramAM paNa kahyuM che ke - je zrutajJAna 1 zikSita, 2 sthita, 3 jita, 4 mita yAvat gurunI vAcanAthI prApta kareluM hoya, te vAcanA dvArA, pRcchanA dvArA, parAvartanA dvArA ane dharmakathA dvArA bhale prApta kareluM hoya paraMtu anuprekSApUrvakanuM (upayogapUrvakanuM) na hoya to te dravyazruta kahevAya che. anuyogadvArasUtramAM 14mA sUtramAM dravyAvazyakanA adhikAramAM AvA prakArano pATha che (1) jaM Adito Arabbha par3hateNa aMtaM nItaM taM sikkhitaM / (2) taM ceva hitae avissaraNabhAvaTThitaM ThitaM bhavati / ( 3 ) taM parAvattayato pareNa vA pucchitassa Adimajjhate savvaM vA sigghamAgacchati taM nitaM / (4) naM vaLato nandu-guruva-viMDu-mattAhi~-pava-pAva-siloLAvittiya saMvruitta te mita bhaNNati / ( 4 ) jaM kameNa ya ukkameNa ya aNegadhA Agacchati taM parijitaM / jadhA saNAmaM sikkhitaM ThitaM ca teNa samaM jaM taM NAmasamaM / adhavA gurUvadiTTaM jaM sikkhitaM taM nAmasamaM (svanAmavat ) / (8) vAttAviyA ghosA, te badhA gurUai udhvaritA, tathA gatiMti ghosamAM / C 7 da
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jJAnASTaka - 5 (8) egadugAdiakkharahINaM Na bhavati taM ahINakkharaM ti / (10) adhiyAra La mati teM sAdhvazrvamAM ti / A pAThamAM zikSita, sthita, jita, mita, parijita, nAmasama ghoSasama, ahInAkSara ane anatyakSara kone kahevAya ? tenA artho samajAvelA che. tathA askhalita, amIlita, avyatyAkreDita, pratipUrNa, vAcanAgama vagere zabdo paNa samajAvelA che. te pAThane anusAre zikSitathI prAraMbhIne yAvat gurunA upadezathI prApta karelA vAcanAgata sudhInuM koIpaNa zruta hoya paraMtu jo "anuprekSA (eTale bhAvanA arthAt upayoga) vinAnuM hoya eTale ke anuprekSA jo na hoya to te saghaLuMya paNa zruta dravyazruta kahevAya che. iti prAptacetanAkSayopazamaH saMjJAcatuSTaye ihalokAzaMsAparalokAzaMsayA kiM kiM nAsti, yastu sakalapudgalodvignaH svasvabhAvArthI AtmAnaM yathArthAvabodhena jAnAti tad jJAnam, tatrodyama: hrArya: svasAdhyasiddhaye / uttajja - AtmAjJAnabhavaM duHkha-mAtmajJAnena hanyate / abhyasyaM tat tathA tena yena jJAnamayo bhavet // 1 // jJAnasAra svalpajJAnena no zAntiM yAti dRptAtmanAM manaH / stokavRSTyA yathA tapta - bhUmirUSmAyatetarAm // 2 // ataH niraticArAnAzaMsi - yathArthAtmabodhe rasikatayA bhavanIyam, tadarthamevAGgopAGga-yogopadhAnAdyabhyAsaH munInAm / tathA coktavAn mahAtmA pataJjalipramukhaH yazodhanapaTuzca zrIharibhadragururyogabindau gAthA - 67. A pramANe vicAratAM je AtmAne jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya karmonA kSayopazamathI cetanAzakti ane aMtarAyakarmanA kSayopazamathI vIryazakti prApta thaI che. evA cetanA ane vIryazaktine pAmelA je AtmAo che, paraMtu temAM mohano udaya bhaLelo che. tenA kAraNe pAMca IndriyonA bhogasukhomAM ja sukhabuddhi jeonI che. evA AtmAo AhAra-bhaya-maithuna ane parigraha A cAre saMjJAne AdhIna thayA chatA cAre saMjJAnI pUrti mATe A lokanA sukhonI IcchAthI ane paralokanAM sukhonI IcchAthI A saMsAramAM evuM zuM zuM pApa che ke je pApa A jIvomAM ( nAsti) na hoya ! A loka-paralokanA sukhonI AzAthI mArAmArI kare che. paMcendriyanI hatyA kare che, vyabhicArAdi pApa seve che. evuM koI pApa nathI ke je
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 149 cAra saMjJAne AdhIna thayelA jIvo na karatA hoya. AvA jIvomAM AveluM laukika athavA lokottarazAstrIya jJAna paNa ajJAna ja che, jJAna nathI. paraMtu je AtmA padgalika sarve sukhothI udAsIna banyo che. padgalika sukhono moha jeNe tyajI dIdho che ane potAnA zuddha svabhAvanI prAptino ja arthI che. tathA yathArtha tattvanA avabodha vaDe potAnA AtmAne (AtmasvarUpane) jeNe barAbara jAmyo che. svarUpanuM ja jene lakSya che tevA jJAnI AtmAnuM je jJAna che te ja sAcuM jJAna che. tevA prakAranA samyajJAnane prApta karavAmAM ja potAnA sAdhyanI siddhi mATe mumukSu AtmAe prayatna karavo joIe. zAstramAM kahyuM che ke - AtmadazAnI ajJAnatAthI utpanna thayeluM duHkha AtmadazAnA jJAnathI ja haNAya che. te kAraNathI te AtmajJAnano tevI rIte abhyAsa karavo joIe ke jethI A AtmA jJAnamaya bane. jema tapelI bhUmi thoDA varasAdathI vadhAre vadhAre bAphane (garamIne) Ape che tema mohadazAthI abhimAnI banelA AtmAne atizaya alpa jJAna hoya to paNa zAnti thatI nathI (moha jitAto nathI). A kAraNathI ja AtmakalyANanA arthI AtmAe niraticAra cAritra pALavApUrvaka A loka tathA paralokanAM sukhonI AzaMsA rahitapaNe yathArtha evo Atmabodha karavAmAM ja rasika thavuM joIe. te mATe ja jainazAstromAM munione bAra aMga, agiyAra upAMga vagereno abhyAsa karavAno tathA yogavahana karavAno ane (zrAvakone AzrayI) upadhAna Adi anuSThAnono abhyAsa karavAno kahyo che. A sarve jJAnAbhyAsa ane dharmAnuSThAno svadazAnI prApti mATe ane vibhAvadazAnA tyajavA mATe kahela che. viziSTa yogadazA pAmelA ane yoganA viziSTa zAstro racanArA evA mahAtmA pataMjali vagere jenetara RSimunioe ane cAre dizAmAM jeono yaza patharAyelo che evA yazarUpI dhananA bhaMDArarUpa pUjya zrI haribhadrasUrijI mahArAjazrIe paNa zrI yogabiMdu gAthA 67mAM je kahyuM che te ja pramANe pUjya upAdhyAyajI ma.zrI paNa kahe che ke - vAdAMzca prativAdAMzca vadanto'nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavad gatau // 4 // gAthArtha :- jemAM padArthanuM svarUpa nizcita nathI evA prakAranA vAda (praznarUpa) ane
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra prativAda (uttararUpa)ne karatA AtmAo gamanakriyAmAM tala pIlanArA ghAMcInA baLadanI jema tattvanA sArane pAmatA nathI. jo TIkA :- "tArAMti-vIvAnuM pUrvapakSapAnuM prativADAn 3ttarapakSapAna, paraparAjayasvajayecchayA vadantaH-vivAdazuSkavAdAdi kurvantaH, tattvAntaM-tattvasya vastudharmarUpasya antaM-pAram, naiva gacchanti, naiva labhante / kathambhUtAn vAdAn ? anizcitAn anirdhAritapadArthasvarUpAn vadantaH tattvaprAntaM-svIyAtyantikAkRtrimAtmajJAnAnubhavarUpaM naiva labhante / kiMvat ? gatau-gamane tilapIlakavat, tilapIlakavRSabhavat bhraman kiJcit sthAnAntaraM na labhate / evaM tattvajJAnAnabhilASI anekazAstrazramaM kurvan na tattvAnubhavaM spRzati, ataH yathArthatattvajJAnarucimattayA bhavanIyam // 4 // vivecana :- AtmaguNonI prApti karAve evuM jJAna ja vAstavika rIte jJAna kahevAya che. zeSa badhuM jJAna vANIno vilAsamAtra che. kaMThazoSa karAvanAruM ja che A viSaya upara samajAvatAM graMthakArazrI jaNAve che ke prazna pUchavA rUpe je bolavuM te vAda ane uttara ApavA rUpe je bolavuM te prativAda. prathama vAta raju kare tene vAdI kahevAya che ane vAdIe raju karelI vAtano uttara Ape athavA potAnI vAtano bacAva kare te prativAdI kahevAya che. ema vAdI ane prativAdI rUpe je vAda ane prativAda thAya che te bIjAno parAbhava karavAnI ane potAno vijaya prApta karavAnI IcchAthI karAya che. sAcI vastu zuM che ? te jANavAnI jijJAsAthI A vAda-vivAda karAto nathI. te mATe AvA prakAranA paraspara viruddha vAda svarUpa zuSkavAdAdi karatA AtmAo tattvAntane pAmatA nathI. tattvane eTale ke vastunA sAcA svarUpAtmaka dharmanA aMtane (pArane) pAmatA nathI. A vAda ane vivAdo kevA hoya che? teno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke - nizitAna = nathI nizcita padArthanuM svarUpa jemAM evA, paranA parAjayanI ane potAnA vijayanI dRSTi hovAthI padArthanuM vAstavika jevuM svarUpa che tevuM svarUpa jaNAvavAno Azaya to che ja nahIM, mAtra tarka-pratitarka karIne potAnA vijaya mATe ane paranA parAbhava mATe ja prayatna karAya che. tethI padArthanuM svarUpa jemAM nizcita nathI evA anizcita padArthanA svarUpavALA vAdavivAdane karatA evA AtmAo tattvanA sArane pAmatA nathI. potAnA AtmAne Atmattika ane akRtrima (vAstavika) AtmajJAnano anubhava prApta thAya ane AnaMda AnaMda thAya tevo lAbha A AtmAone maLato nathI.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 151 konI jema maLato nathI? te samajavA mATe eka udAharaNa kahe che ke "gamanakriyAmAM talane pIlanArA baLadanI jema" ghAMcInI ghANImAM joDAyelo baLada goLa goLa bhamato chato ghaNuM ghaNuM cAle to paNa sthAnAntarane pAmato nathI. enI jema tattvajJAna prApta karavAnI abhilASA vinAno A jIva aneka zAstro bhaNavA-bhaNAvavAno, vAMcavA-vaMcAvavAno parizrama kare, chatAM paNa tattvajJAnanA anubhavane sparzato nathI. tattvajJAnano sAra pAmato nathI. A kAraNathI yathArtha tattvajJAnanI rucivALA thavuM joIe. jaya-parAjayanI bhAvanA tyajIne AtmalakSI thavuM joIe II4ll svadravyaguNaparyAya-caryA varyA parA'nyathA / iti dattAtmasantuSTirmuSTijJAnasthitirmuneH // 5 // gAthArtha - potAnA AtmAnA guNomAM ane paryAyomAM vartanA e ja munine zreyaskara che. paradravya-guNa-paryAyamAM vartanA zreyaskara nathI. A pramANe AtmAne saMtoSa ApanArI tathA saMkSipta ane rahasyabhUta jJAnamAtramAM ja vartanArI sthiti muninI (muninuM vartavApaNuM) hoya che. pA. TIkA :- "svadravyeti" svadravya-TUAzrayatnakSane zuddhItmani, sva-- dravyAzrita-sahabhAvyanantaparyAyopetajJAnadarzanacAritrasvarUpe, svaparyAye-ubhayAzrayalakSaNe arthavyaJjanAdi-bhede, caryA-tanmayatApariNatiH tatra vartanA, varyA-zreSThA, svadravyaguNaparyAye pariNamanamAtmahitam / AyA sahAvanANI, bhoI ramaI vi vatthudhammami / so uttamo mahappA, avare bhavasUyarA jIvA // 1 // parAparadravyaguNaparyAyaramaNAnubhavalakSaNA pariNatiH anyathA kAryA ahitA / parabhAva-pariNAma eva bhramaNahetuH / uktaJca - parasaMgeNa baMdho, mukkho parabhAvacAyaNe hoi / savvadosANa mUlaM, parabhAvANubhavapariNAmo // 1 // vivecana - A AtmAe jo potAnuM kalyANa ja karavuM hoya ane janma-jarA-mRtyuroga-zokAdi duHkhomAMthI sadA kAla mATe mukti ja prApta karavI hoya to zuddha AtmasvarUpanI prApti karavI ja joIe, tenA vinA kalyANanI prApti ane duHkhonI nivRtti zakya nathI. kAraNa ke saMsArIjIvanamAM to Dagale ne pagale A duHkho rahelAM ja che. tethI zuddha
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra AtmasvarUpa prApta karavA mATe "svadravyamAM, svaguNamAM ane svaparyAyamAM ramaNatA karavI e ja zreSThatama mArga che.' prazna :- svadravya-svaguNa ane svaparyAya kone kahevAya ? uttara H- potAnA guNonA AdhArabhUta je zuddha AtmA te svadravya, kAraNa ke guNono AdhAra te ja dravyanuM lakSaNa che. tattvArthasUtramAM ja kahyuM che ke "muLaparyAyavat dravyam' tathA dravyaguNaparyAyanA rAsamAM paNa kahyuM che ke - - "guNa paryAyataNuM je bhAjana, ekarUpa tihuM kAle re / teha dravya nija jAti kahIe, jasa nahIM bheda vicAle re jinavANI raMge mana dharae // 2-1 // tathA ekadravyanA Azraye je rahe evA ane anAdi-anaMtakAla sudhI te dravyanI sAthe rahenArA arthAt sahabhAvI, tathA anaMtaparyAyothI yukta evA jJAna, darzana, cAritra, sukha, vIrya ItyAdi svarUpa je Atmadharmo che te svaguNa kahevAya che. upAdAnabhUta je dravya jemake A AtmA e dravya che, te ekanA Azraye je rahe te jJAnAdi dharmone guNa kahevAya, tathA dravya ane guNa ema ubhayanA Azraye je rahe te paryAya kahevAya. A rIte ubhayanA Azraye pragaTa thanArA paryAyo ke jenA arthaparyAya ane vyaMjanaparyAya evA bheda-pratibheda che. te svaparyAya. Ama zuddhAtmarUpa svadravyamAM, sahabhAvI jJAnAdi svaguNamAM ane kSAyopamika tathA kSAyikabhAvanA svaparyAyomAM je tanmayabhAve pariNAma pAmavA rUpa "caryA" eTale ke te dravya-guNa-paryAyamAM ja vartavuM te ja zreSTha che. AtmakalyANakArI tattva che. sArAMza ke AtmadravyamAM, AtmAnA guNomAM ane AtmAnA ja zuddha paryAyomAM pariNamana pAmavuM e ja AtmAne hita karanAruM tattva che. anya zAstramAM kahyuM che ke - "je AtmA potAnI svabhAvadazAno ja jJAnI che. svabhAva dazAno ja bhoktA che ane svabhAvadazA rUpa vastudharmamAM ja je ramaNatA kare che te ja sAco uttama mahAtmA puruSa che tenA vinA bAkInA sarve paNa jIvo bhavarUpa kAdavamAM ja ramanArA zUkara (bhUMDa tulya) che." para-apara (bIjA-bIjA) dravyamAM ane tenA guNa-paryAyomAM ramaNatAno anubhava karavo te ramaNatA (upara kahelI zreSThatAthI) anyathA samajavI. eTale ke ahitakArIakalyANakArI jANavI. paradravyanI ramaNatA e ja saMsAra paribhramaNanuM kAraNa che. anyatra kahyuM che ke -
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 153 paradravyanA saMga vaDe karmano baMdha thAya che ane para-bhAvanA tyAga vaDe mukti thAya che. para-bhAvano anubhava karavAno je pariNAma te sarva doSonuM mUla che. tethI he jIva ! parabhAvadazAnI ramaNatAno tuM tyAga kara. ata eva dezaviratasarvaviratAH pratyAkhyAnti parigrahAdIn tyajanti svajanaparijanAn, pratipadyante ekAkivihAram, zRNvanti svasattAgoSThim, cintayanti svadharmAnantatAm, dhyAyanti svaguNaparyAyapariNAmam, magnA bhavanti tadanubhavanena, tyajanti sarvaparabhAvAnumodanAmiti, evamprakAreNa muneH- trikAlanirviSayasya jJAtatattvasya muSTijJAnasthitiH avasthAnam, saMkSeparahasyajJAnavizrAmaH maryAdA, kathambhUtA sthiti: ? dattAtmasaMtuSTiH dattA- pradattA AtmanaH saMtuSTiH- saMtoSa ityanena AtmagrahaNaM paraparityAgaH iti maryAdA nirgranthasya // 5 // A kAraNathI ja dezaviratidhara zrAvaka-zrAvikA ane sarvaviratidhara zramaNa-zramaNI mahAtmAo parabhAva dazAnA pariNAmano tyAga karavA mATe ja parigrahanAM (dhana dhAnya Adi navavidha parigrahanAM) paccakkhANa kare che. dezivaratidhara parigrahanuM parimANa kare ane zramaNa-zramaNI teno sarvathA tyAga kare che. potAnA kuTuMbIjanono paNa tyAga kare che ane svajana-(mitravarga) tathA parijana (nokara, sevaka) Adino paNa tyAga kare che. ekAkIpaNe vihAra svIkAre che. AtmAmAM sattAsvarUpe rahelA guNonI vArtA (AtmAnA guNonuM vyAkhyAna) guruo Adi pAsethI sAMbhaLe che. potAnAmAM rahelA dharmonI anaMtatAnuM ciMtana-manana kare che. potAnA zuddha AtmAnA guNonA ane paryAyonA pariNamananuM ja savizeSa dhyAna kare che. potAnA guNa-paryAyonA pariNamanano ja anubhava karavA vaDe temAM ja magna bane che. (ekAkAra bane che). parabhAvadazAnI sarva prakAranI anumodanA karavAnuM jIvanamAMthI tyajI de che. A pramANe traNe kAlanA viSayonA saMga vinAnA ane jANyuM che Atmatattva jeNe evA muni mahAtmAnI potAnA AtmAne ghaNo ghaNo saMtoSa ApanArI maryAdAvALA jJAnamAM ja sthiti (ramaNatA) hoya che. AvA prakAranA muni traNe kALe viSayonI abhilASA vinAnA hoya che arthAt nirviSayaka hoya che. AtmatattvanA paripUrNa jANakAra hoya che. svabhAvadazAnA jJAnamAM ja ramanArA hoya eTale ke temanI jJAnagoSThI svabhAvadazA pUratI maryAdita ja hoya che. tenAthI ja AtmasaMtoSa anubhavanArA A munio hoya che. vibhAvadazAne jANavAnI ke temAM vartavAnI ke tenI anumodanA karavAnI alpa paNa pariNati hotI nathI. svabhAvadazAnI jJAnagoSThImAM ja khuza khuza thaIne varte che. ahIM muSTi maryAdAvALA, jJAna-jJAnamAM, =
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra sthiti-ramaNatA, avasthAna, sAra e che ke saMkSepapUrvaka jarUrI evA AtmajJAnamAM ja vizrAnti karavI - evI maryAdAvALA jJAnamAM ja varte che. vRttAtmasaMtuSTiH eTale AtmAne ghaNo ja saMtoSa thAya evA prakAranI A jJAnasthiti hoya che. Atmatattvane ja grahaNa karavuM ane parapariNatino tyAga karavo e ja nirjhantha evA muninA jJAnanI sImA che. muninuM jJAna AvI sImAvALuM ja hoya che. AvA nircandamuni kyAreya paNa Atmatattvane choDIne parabhAvanI pariNatinA jJAnamAM jatA nathI. lakSmaNarekhA kyAreya oLaMgatA nathI. /pI. "asti ced granthibhid jJAnam, kiM citraistantrayantraNaiH / pradIpAH kvopayujyante ?, tamojI dRSTireva cet // 6 // gAthArtha - jo rAga ane dveSano nAza karanAruM samyajJAna AtmA pAse che to pachI aneka prakAranA zAstronA baMdhana vaDe zuM kAma che ? jo aMdhakArano nAza karanArI dRSTi che to pradIponI (dIpakonI) zuM jarUra che? ll TIkA :- "mastIti"-2-sthifma-sthibhedotpanna, viSapratimAsa -vikalam AtmadharmavedyasaMvedyarUpaM jJAnaM pratibhAsaH asti, tantrayantraNaiH citraiH-anekaprakAraiH parasAdhanAnimittaiH kiM ? na kimapi / samyagdarzanajJAnacAritrabhAvapariNatasya kiM parApekSayA ? tatra dRSTAntaH, cet dRSTiH-cakSuH tamojI = tamaH-andhakAraM, tasya nI = hantrI (tad hantIti) prAptA, tadA pradIpAH kva upayujyante ? na kvApi / dRSTiH sarvAvalokanakSamA tarhi sahAyabhUtadIpasya kiM prayojanam ? vivecana - granthibheda dvArA utpanna thayeluM, viSaya pratibhAsa vinAnuM, AtmAnA dharmasvarUpa vedyasaMvedyAtmaka evuM jJAna jo A AtmA pAse che to pachI aneka prakAranA zAstronAM niyaMtraNo (baMdhano) vaDe saryuM. tenI kaMI ja jarUra nathI. sAra e che ke - mithyAtva guNaThANe thatuM mAtra viSayone jaNAvanAruM AtmatattvanA sparza vinAnuM je jJAna che te viSayapratibhAsa mAtra karAvanAra hovAthI A jIvane upakAraka thatuM nathI. tethI tene choDIne cothA guNaThANethI thayeluM je jJAna che te AtmAnA kalyANane karanAruM che. mATe rAga ane dveSanI durbhedya evI granthino apUrvakaraNa dvArA bheda karavAthI utpanna thayeluM ane mAtra viSayapratibhAsavALuM nahIM, paraMtu Atmatattvane sparza karanAruM arthAt A AtmAne paradravyanA saMgathI mukta karavAmAM asAdhAraNa kAraNabhUta evuM AtmapariNatimad ane tattvasaMvedana rUpa jJAna thayuM hoya tathA je jJAna vedyasaMvedyasvarUpa che evuM jJAna jo thayeluM che to te jJAna
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 155 ja AtmAnuM kalyANa karanAra bane che. mATe tevuM jJAna jo prApta thayuM hoya to citra = aneka prakAranAM tantra = zAstro yantraLa = anya anya sAdhanAnA nimittabhUta evAM bIjAM vadhAre zAstro bhaNavAnI zI jarUra che ? mohano parAbhava kare evuM, zarIrathI AtmA bhinna dravya che evA viSayavALuM granthibhedajanya jo bhedajJAna thayuM che to A jIva tenAthI ja karmono kSaya karIne zreNI mAMDIne kevalajJAna prApta karI zake che. eTale sAdhanAnA nimittabhUta bIjAM adhika zAstro bhaNavAnI kaMI jarUra nathI ane jo bhedajJAna na thayuM hoya to anya aneka zAstro bhaNavA chatAM Atmahita thatuM nathI. samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra ema ratnatrayInA bhAve pariNAma pAmelA AtmAne bIjI koInI apekSA zuM hoya ? arthAt bIjI koI (maMtra-taMtra ke vidyA) sAdhavAnI zuM jarUra hoya ? arthAt AvI jarUra hotI nathI. ahIM A viSayamAM eka dRSTAnta kahe che ke - jo dRSTi ja aMdhakArano nAza karanArI prApta thaI che to dIvAo kyAM upayogamAM AvavAnA hatA ? kyAMya nahIM. jo A jIvanI potAnI dRSTi ja sarva padArthone dekhavAnI zakti dharAvatI hoya (kevalajJAna-kevaladarzana thayAM hoya) to ApaNA jevA sAmAnya mANasone jovAmAM sahAyabhUta thanArA dIpakanI te mahAtmAone zuM jarUra ? kaMI ja jarUra nathI. tenI jema jo bhedajJAna thayuM hoya to tenAthI ja Atmahita thAya che. tethI bIjA bIjA maMtra-taMtra AdinI kaMI jarUra nathI. mohano nAza karanAruM, AtmAne zarIrAdi paradravyathI bhedabuddhi karAvanAruM ane tethI paradravya pratyenA mohano nAza karAvanAruM jJAna ja vadhu upakArI tattva che. atra granthibhedasvarUpam - tatra paJcendriyatva - saJjJitva-paryAptatvarUpAbhistisRbhirlabdhibhiH yuktaH, athavA upazamalabdhyupadezazravaNalabdhikaraNatrayahetuprakRSTayogalabdhitrikayuktaH karaNakAlAt pUrvamapi antarmuhUrtakAlaM yAvat pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhayA vizudhyamAnA avadAtAyamAnA cittasantatiH granthikasattvAnAmabhavyasiddhikAnAM yA vizodhiH tAmatikramya vartamAnaH, tato'nantaguNavizuddhaH, anyatarasmin matizrutavibhaGgAnyatamasmin sAkAropayoge yoge cAnyatamasmin vartamAnaH, tisRNAM vizuddhAnAM lezyAnAmanyatamasyAM lezyAyAM vartamAno, jaghanyatastejolezyAyAM madhyamapariNAmena padmalezyAyAmRtkRSTapariNAmena zuklalezyAyAm, tathA pUrvajAnAM saptAnAM karmaNAM sthitimantaH sAgaropamakoTIkoTIpramANAM kRtvA, azubhAnAM karmaNAmanubhAgaM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 jJAnASTaka- 5 jJAnasAra catuHsthAnakaM santaM dvisthAnakaM karoti, zubhAnAJca karmaNAM dvisthAnakaM santaM catuHsthAnakaM karoti / tathA dhruvaprakRtIH saptacatvAriMzatsaGkhyayA badhnan parAvartamAnAH svasvabhavaprAyogyAH prakRtIH zubhA eva badhnAti, tA apyAyurvarjAH / atIvavizuddhapariNAmo hi nAyurbandhamArabhate, yaduta tiryaG manuSyo vA prathamaM samyaktvamutpAdayan devagatiprAyogyAH zubhAH prakRtI: badhnAti, devo nairayiko vA prathamaM samyaktvamutpAdayan manujagatiprAyogyAH zubhAH prakRtI: badhnAti, saptamanarakanArakastiryagdvikaM nIcairgotraM badhnAti, bhavaprAyogyAt / badhyamAnasthitimantaHsAgarakoTAkoTiM badhnAti, nAdhikAm, yogavazAt pradezAgramutkRSTa-jaghanyamadhyamaJca badhnAti, sthitibandhe pUrNe satyanyaM sthitibandhaM prAktanasthitibandhApekSayA palyopamA'saGkhyeyabhAganyUnaM karoti, tato'nyaM palyopamAsaGkhyeyabhAgaM nyUnaM karoti, ataH anyaM sthitibandhaM pUrvapUrvApekSayA palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnaM karoti, azubhAnAJca prakRtInAM badhyamAnAnAmanubhAgaM dvisthAnakaM badhnAti, tamapi pratisamayamanantaguNahInam, zubhAnAJca catuHsthAnakam, pratisamayamanantaguNavRddhiM kurvan karaNaM yathApravRttaM karoti, tato'pUrvakaraNam, tato'nivRttikaraNamiti, karaNaM pariNAmavizeSaH / etAni ca trINyapi karaNAni pratyekamantarmuhUrtakAni, tataH upazAntAddhAM labhate, sApi cAntamuhUtikI / yathApravRttikaraNaM ca - samyakatvanI prApti karatAM pahelAM sarve jIvo mithyAtvanI maMdatA karavAnA kAraNabhUta evo granthibheda kare che. rAga ane dveSanI je gAMTha che (majabUtAI-ghanIbhUtatA che) tene haNIne rAga ane dveSane virala-virala karavA, tene granthibheda kahevAya che. tenuM svarUpa A prabhA cha . tyAM paMcendriyapaNuM, saMjJIpaNuM ane paryAptapaNe A traNa prakAranI labdhiothI yukta evo jIva eTale ke saMjJIpaMcendriya paryApta evo jIva, athavA (1) mohanIyakarmane upazamAvavAnI labdhithI yukta, (2) tIrthaMkara paramAtmAnA upadezane sAMbhaLavAnI labdhithI yukta tathA (3) traNa karaNa karavAmAM hetubhUta utkRSTa yoganI labdhithI yukta ema traNa prakAranI labdhithI yukta evo jIva, traNa karaNa karavAno kAla pAke tenI pUrve eka aMtarmuhUrta sudhI dareka samayomAM anaMtaguNanI vRddhivALI vizuddhi vaDe vizuddha ane vadhAre vadhAre svaccha (atizaya nirmaLa) thatI evI je cittasannati (mananI dhArA) granvideza pAse AvelA abhavya (tarIke) prasiddhi pAmelA jIvonI je vizuddhi hoI zake che tene oLaMgIne adhika vizuddhivALI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 1pa7 cittasattatimAM vartato, arthAt tenA karatAM anaMtaguNa vizuddhivALo A jIva, matiajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna ema traNamAMnA koI paNa eka sAkAropayogamAM vartato, vizuddha evI traNa zubha lezyAmAMthI koIpaNa eka legyAmAM vartato eTale ke jaghanyapariNAmI hoya to tejolezyAmAM vartato, madhyamapariNAmI hoya to padmalezyAmAM vartato ane utkRSTa pariNAmI hoya to zuklalezyAmAM vartato A jIva AyuSyakarma vinAnA zeSa sAta karmonI pUrvakAlamAM bAMdhelI 70-40-30-20 koDAkoDI sAgaropamanI je sthiti che te sthitine apavartanA karaNa dvArA apavartAvavA vaDe aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa karIne, tathA azubha prakRtiono anubhAga (rasabaMdha) je cAra ThANIo che. tene be ThANIyo karIne ane zubha karmono anubhAgabaMdha (rasabaMdha) je be ThANIo che tene udvartanAkaraNa dvArA udvartana karavA vaDe cAra ThANIo kare che. tathA dhruvabaMdhI prakRtio ke jenI saMkhyA suDatAlIsanI che. tene bAMdhato bAMdhato A jIva adhuvabaMdhI je toMtera prakRtio che. temAMnI je je parAvartamAna prakRtio che. temAMthI potapotAnA bhavane yogya zubhaprakRtio ja bAMdhe che. te paNa AyuSyakarmane varjIne bAkInI zubha prakRtio bAMdhe che. kAraNa ke gholamAnapariNAme AyuSya baMdhAtuM hovAthI atizaya vizuddha pariNAmavALo jIva AyuSyano baMdha karato nathI ane samyakatva pAmato A jIva atIva vizuddhivALo che. mATe AyuSyakarmano baMdha karato nathI. prathama samyakatvane utpanna karato A jIva jo tiryacapaMcendriya ke manuSya hoya to devagati prAyogya zubha prakRtio ja bAMdhe che ane prathama samyakatvane utpanna karato A jIva jo deva athavA (cha nArakImAMno) naraka jIva hoya to manuSyagati prAyogya ja zubhaprakRti bAMdhe che. jo samyakatvane pAmato A jIva sAtamI nArakIno jIva hoya to tiryaMcagati prAyogya tiryaMcadrika ane nIcagotra bAMdhe che. kAraNa ke sAtamI nArakInA jIvo manuSyabhavamAM janma pAmavAnA na hovAthI mithyAtvAvasthAmAM manuSyaprAyogya baMdha karatA nathI. antarmuhUrta antarmuhUrte baMdhAtI (sAta karmonI) sthiti niyama aMtaHkoDAkoDI sAgaropama ja bAMdhe che. paNa adhika sthiti A jIva bAMdhato nathI. mana-vacana ane kAyAnA yogane anusAra utkRSTa-jaghanya ane madhyama pradezAgrano baMdha kare che. eTale ke utkRSTayogamAM vartato hoya to utkRSTapradezabaMdha, madhyamayoge vartato hoya to madhyamapradezabaMdha ane jaghanyayoge vartato hoya to jaghanyapradezabaMdha kare che. eka sthitibaMdha samApta thaye chate anya-anya sthitibaMdha pUrva pUrva sthitibaMdhanI apekSAe palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge nyUna-nyUna ja sthiti bAMdhe che.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 jJAnASTaka-5 jJAnasAra tathA te kAle azubhaprakRtiono anubhAga niyamA dvisthAnaka ja bAMdhe che ane te paNa pratisamaye anaMtaguNahIna anaMtaguNahIna karato ja bAMdhe che. tathA te kAle baMdhAtI zubhaprakRtiono anubhAga niyamA catuHsthAnaka ja bAMdhe che ane te paNa pratisamaye anaMtaguNavRddha anaMtaguNavRddha ja bAMdhe che. A pramANe AvA prakAranI vizuddhimAM vartato A jIva AtmapariNAmanI vizuddhinA kAraNe prathama yathApravRttakaraNa kare che. tyArabAda apUrvakaraNa kare che. tyArabAda trIjuM anivRttikaraNa kare che. ahIM "karaNa" zabdano artha AtmAno pariNAma (adhyavasAya) evo artha jANavo. A traNe paNa karaNono darekano kAla antarmuhUrtaantarmuhUrta jANavo. traNa antarmuhUrta sAthe karo to paNa aMtarmuhUrta ja kAla jANavo. tyArabAda upazAnta avasthA A jIva prApta kare che. te avasthA paNa antarmuhUrtakAlavALI jANavI. aneka jIvone AzrayI yathApravRttakaraNamAM ane apUrvakaraNamAM kevA kevA AtmapariNAmo (adhyavasAyasthAno) hoya che ? te viSaya have pachInA pAThamAM samajAve che. aNusamayaM vaIto, ajjhavasANANaNaMtaguNaNAe / pariNAmadvANANaM, dosu vi logA asaMkhijjA // (karmaprakRti-upazamanAkaraNa gAthA-9) iti karmaprakRtau, pratisamayamadhyavasAnAnAmanantaguNatayA vizuddhayA vardhamAnAnAM karaNasamAptiM yAvad vardhate tAni kiyanti adhyavasAnAni bhavanti ? dvayorapi yathApravRttApUrvakaraNayoH pariNAmAH sthAnAnAmanusamayaM lokAsaGkhyeyA bhavanti, yathApravRttakaraNe apUrvakaraNe ca pratisamaye'saGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAni adhyavasAyasthAnAni bhavanti, tathAhi - yathApravRttakaraNe prathamasamaye vizodhisthAnAni nAnAjIvApekSayA asaGkhyeya-lokAkAzapradezapramANAni, dvitIyasamaye vizeSAdhikAni, tato'pi tRtIyasamaye vizeSAdhikAni evaM yAvaccaramasamaye, evamapUrvakaraNe'pi draSTavyam / amUni cAdhyavasAyasthAnAni yathApravRttA pUrvakaraNayoH sambandhIni sthApyamAnAni viSamacaturastrakSetramAvRNvanti, tayorupari cAnivRttikaraNAdhyavasAnAni muktAvalIsaMsthAni uparyuparyamUni anucintyamAnAni pratisamayamanantaguNavRddhyA pravartamAnAnyavagantavyAni tiryakSaTsthAnapatitAni / yathApravRttakaraNamAM ane apUrvakaraNamAM pratisamaye anaMtaguNavizuddhi vaDe jIvo AgaLa vadhe che. banne karaNomAM trikAlavartI sarva jIvone AzrayI adhyavasAyanAM sthAno asaMkhyAta lokAkAzapradezapramANa thAya che. "A pramANe karmaprakRtinA upazamanAdhikAra gAthA 9mAM kahyuM
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 159 che. A banne karaNomAM vartatA jIvo pratisamaye anantaguNavizuddhi vaDe vRddhi pAmatAM pAmatAM thAvat karaNanI samApti thAya tyAM sudhI vRddhi pAme che. banne karaNomAM te adhyavasAyasthAno kula keTalAM hoya che? te jANavuM hoya to zAstrakAra maharSi kahe che ke - yathApravRttakaraNa ane apUrvakaraNamAM traNe-kAlavartI sarvajIvone AzrayI A adhyavasAyasthAno pratyeka samayamAM (jIvo anaMtA-anaMta hovA chatAM paNa keTalAka keTalAka jIvonA adhyavasAyasthAno samAna hovAthI) asaMkhyAta lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyasthAno hoya che. eka eka samayamAM anaMtajIvonAM adhyavasAyasthAno asaMkhyAtalokAkAzapradeza pramANa hoya che ane te sarve jaghanyavizuddhithI prAraMbhIne utkRSTavizuddhisthAna sudhInAM asaMkhyAta adhyavasAya sthAnomAM vizuddhinI vRddhi ane hAni SaTrasthAnapatita (cha prakAranI) hoya che. yathApravRttakaraNa ane apUrvakaraNamAM traNe kAlavartI anaMta jIvone AzrayI (keTalAka keTalAka jIvonA adhyavasAya samAna paNa hovAthI) pratyekasamayamAM asaMkhyAtA lokAkAzapradeza pramANa adhyavasAya sthAno hoya che. temAM paNa yathApravRttakaraNanA prathama samaye je asaMkhyAta lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyasthAno hoya che tenAthI bIjA samaye vizeSAdhika hoya che. kAraNa ke prathamasamaye ghaNA ghaNA jIvomAM samAna adhyavasAyasthAno paNa hatAM, te bIjA samaye badhAnAM samAna ja rahe evo niyama nathI. samAna adhyavasAyamAMthI bIjA samaye sarakhI vizuddhi vadhe tevo niyama nathI. tethI bhinna paNa thaI jAya che. A rIte bIjA samaye vizeSAdhika, bIjA samaya karatAM trIjA samaye vizeSAdhika, ema yathApravRttakaraNanA caramasamaya sudhI jANavuM. A pramANe apUrvakaraNanA prathamasamayathI caramasamaya sudhI adhyavasAya sthAno vizeSAdhika-vizeSAdhika jANavAM. yathApravRttakaraNa ane apUrvakaraNamAM pratyeka samayamAM anaMta jIvonAM je A asaMkhyAta adhyavasAyasthAno che. tenI jo sthApanA karIe to viSamacaturagna kSetra pramANa thAyI 5 samaya \0 0 0 0 0 0 0 0 0 07 che. (cAra khuNAvALuM paNa samAna nahIM 4 samaya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 paraMtu viSama evuM kSetra rokanAro A 3 samaya 0 0 0 0 0 0 0 0 / AkAra bane che.) jema ke te AkAra AvA 2 samaya 0 0 0 0 0 0 0 , prakAranI hoya che. tyArabAda te bane 1 samaya 0 0 0 0 0 0 / karaNonI upara trIjA anivRttikaraNamAM ekasamayamAM vartatA traNe kAlanA anaMtA jIvonA adhyavasAyasthAno samAna ja hoya che. eTale eka samaye eka ja hoya che. paNa asaMkhyAta lokAkAzapradezapramANa hotA nathI. bIjA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra samaye paNa anaMtajIvonuM samAna eka ja adhyavasAyasthAna hoya che prathamasamaye ) ane te prathamasamayavartI jIvonA adhyavasAya karatAM anaMtaguNa vizuddha bIjA samaye 0 hoya che. bIjA samaya karatAM trIjA samayanuM ane trIjA samaya karatAM trIjA samaye 0 cothA samayanuM ema pratisamaye anaMtaguNa vizuddhi vaDe vadhatuM paNa eka cothAsamaye 0 eka adhyavasAyasthAna hoya che. tethI te "muktAvalI" = motInA pAMcamAsamaye | hAranI jema AkAravALAM adhyavasAyasthAno thAya che. traNe karaNomAM prathamasamayathI bIjA samayamAM ane bIjA samayathI trIjA samayamAM ane trIjA samayathI cothA samayamAM adhyavasAyasthAno keTalAM? ane kevI vizuddhivALAM che? te uparanA citramAM samajAvavAmAM AvyuM che. paraMtu eka eka samayamAM prathamanA be karaNomAM je asaMkhyAtalokAkAza pradezapramANa adhyavasAyasthAno hoya che te tirtho kevA prakAranI vizuddhivALAM hoya che ? dAkhalA tarIke uparanA citramAM yathApravRttakaraNanA prathama samayamAM 0 0 0 0 0 0 sthAno lakhyAM che te paraspara kevI vizuddhivALAM che ? bIjA samayamAM 0 0 0 0 0 0 0 je lakhyAM che te paraspara kevI vizuddhivALAM che? tene "ticcha" kevAM che? e have kahevAya che. koIpaNa ekasamayavartI adhyavasAya sthAno karatAM tenA pachInA samayavartI adhyavasAyasthAno ema upara upara vicArIe to pratisamaye anaMtaguNI vizuddhi vaDe vadhatAM te adhyavasAyasthAno che. paraMtu tirtho vicArIe to eTale koIpaNa ekasamayavartI je adhyavasAyasthAno che te sarvane mAMhomAMhe vicArIe to te pratisamaye jaghanyathI utkRSTa sudhI cha prakAranI vizuddhinI vRddhivALAM ane utkRSTathI jaghanya tarapha gaNIe to vizuddhinI hAnivALAM che. ema paguNa vRddhinahAnivALAM eTale ke SasthAna patita che. prathamasamayamAtravartI asaMkhyAta adhyavasAyasthAnomAM sauthI jaghanyavizuddhivALA prathama adhyavasAya karatAM tenI pAsenAM keTalAMka anaMtabhAgaadhika, tyAra pachInAM keTalAMka asaMkhyAtabhAga adhika, tyAra pachInAM keTalAMka saMkhyAtabhAga adhika, tyAra pachInA keTalAMka saMkhyAtaguNa adhika, tyAra pachInA keTalAMka asaMkhyAtaguNa adhika ane tyAra pachInA keTalAMka adhyavasAyasthAno anaMtaguNa adhika vizuddhivALA hoya che. Ama SasthAnapatita kahevAya che. iha kalpanayA dvau puruSau yugapatkaraNapratipannau vivakSyete, tatraikaH sarvajaghanyayA zreNyA pratipannaH, aparaH sarvotkRSTayA vizodhyA / prathamajIvasya prathamasamaye mandA, dvitIyasamaye'nantaguNA, tRtIye'nantaguNA, evaM yAvat yeSAM yathApravRttakaraNasya saGkhyeyo bhAgo gato bhavati, tataH prathamasamaye dvitIyasya jIvasyotkRSTaM vizodhisthAna
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ na ja jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 161 manantaguNaM vaktavyam, tato yataH sthAnAd jaghanyavizuddhimuktvA virAmaH kRtaH, tatpazcAtsamayasya jaghanyavizuddhiranantaguNA, tato'pi dvitIye utkRSTA vizodhiranantaguNA, tataH upari jaghanyavizodhiH anantaguNA, evamuparyadhazca ekaikaM vizodhisthAnamanantaguNaM, dvayorjIvayostAvanneyaM yAvaccaramasamaye jaghanyavizodhistataH AcaramAt-caramamabhivyApya yAni anuktAni zeSANyutkRSTAni sthAnAni, tAni krameNa nirantaramanantaguNAni vaktavyAni, tadevaM samAptaM yathApravRttakaraNam / asya ca yathApravRttakaraNasya pUrvapravRttamiti dvitIyaM nAma / zeSakaraNAbhyAM pUrva-prathamaM pravRttamiti / asmiMzca yathApravRttakaraNe sthitighAtarasaghAtau guNazreNirvA na pravartante, kevalamuktarUpA vizodhirevAnantaguNA / yAni vA'prazastAni karmANyatra sthito badhnAti teSAmanubhAgaM dvisthAnakaM badhnAti, yAni ca zubhAni teSAM catuHsthAnakam, sthitibandhe'pi ca pUrNe pUrNe satyanyaM sthitibandhaM palyopamasaGkhyeya jaghanya utkRSTa mAjUinaM vajJAti samRti mapUrvavarAmami- prathama sthAna thIyate - bIjuM sthAna trIjuM sthAna 3 11 yathApravRttakaraNamAM pratisamaye asaMkhyAta cothuM sthAna 4 13 lokAkAzapradeza pramANa adhyavasAyasthAno hoya che. pAMcamuM sthAna te paNa pachI pachInA samayamAM vizeSAdhika hoya che. chaThThuM sthAna eka eka samayamAM paraspara pasthAnapatita sAtamuM sthAna vizuddhivALAM hoya che ItyAdi samajAvIne have tenuM AThamuM sthAna yathApravRttakaraNamAM jaghanya vizuddhi ane utkRSTavizuddhi, navamuM sthAna kevI ane keTalI vadhAre hoya che ? te samajAvavA dasamuM sthAna mATe be puruSonI kalpanA karIne udAharaNapUrvaka agiyAramuM sthAna bAramuM sthAna graMthakAra maharSi samajAve che ke - teramuM sthAna ekI sAthe be puruSo yathApravRttakaraNamAM caudamuM sthAna pravezyA tyAM eka puruSa yathApravRttakaraNamAM dhAro ke paMdaramuM sthAna jaghanyavizuddhie AgaLa vadhyo ane bIjo puruSa soLamuM sthAna A ja yathApravRttakaraNamAM utkRSTa vizuddhie AgaLa | sattaramuM sthAna 28 30 aDhAramuM sthAna vadhyo. te baMne puruSoe dhAro ke ekI sAthe| ogaNIsamuM sthAna 38 32 39 yathApravarakaraNamAM praveza karyo. AvI kalpanA karIe vIsamuM sthAna 34 40 ? i 0. ? 0 - = 2 m - 0 0 ha ja 8
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 2 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra tyAM jaghanyavizuddhie caDhanArA prathamajIvanI prathamasamayamAM vizuddhi sauthI alpa = maMda hoya che. te ja jIvanI yathApravRttakaraNanA bIjA samayamAM anaMtaguNI vizuddhi, te ja jIvanI trIjA samayamAM anantaguNI ema yAvat yathApravRttakaraNano saMgAto bhAga jAya tyAM sudhI kahevuM. tenA karatAM prathamasamayavartI bIjA jIvanI utkRSTa vizuddhi anaMtaguNI che. tenA karatAM je sthAnanI jaghanyavizuddhi kahIne virAma karyo hato, te pachInA sthAnanI jaghanyavizuddhi anaMtaguNI che. tenA karatAM bIjA samayanI utkRSTavizuddhi anaMtaguNI che. tenA karatAM nIce jaghanyavizuddhi anaMtaguNI che. A pramANe eka nIcenA sthAnanI jaghanyavizuddhi ane eka uparanA sthAnanI utkRSTavizuddhi ema banne jIvonI vizuddhi paraspara anaMtaguNa anaMtaguNa kahetAM tyAM sudhI javuM ke yAvat prathamajIvanI caramasamayanI jaghanyavizuddhi Ave. tyArabAda caramasamaya sudhInAM nahIM kahelAM je zeSa utkRSTavizuddhi taraphanAM sthAno bAkI rahyAM tenI anukrame niraMtara vizuddhi anaMtaguNI kahevI. A samajavA mATe bAjumAM eka yagnanI kalpanA karI che. yathApravRttakaraNamAM aMtarmuhUrtano kAla che temAM asaMkhyAta samayo che tenI 1 thI 20 samayapramANa kalpanA karI che. tyAM yathApravRttakaraNano saMkhyAtamo bhAga eTale 1 thI 6 samaya kayyA che. temAM 1 thI 6 samaya sudhI jaghanyavizuddhi kramazaH anaMtaguNI che tyArabAda pahelA samayanI utkRSTa, sAtamA samayanI jaghanya, bIjA samayanI utkRSTa, AThamA samayanI jaghanya ane trIjA samayanI utkRSTa ema karatAM karatAM vIsamA samayanI jaghanyavizuddhi Ave tyAM sudhI samajavuM. tyArabAda 15 thI 20 ema 6 samayonI utkRSTavizuddhi kramazaH anaMtaguNI jANavI. A yathApravRttakaraNa samajAvyuM. tenuM bIjuM nAma "pUrvapravRttakaraNa" paNa che. kAraNa ke bAkInAM je apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa che te be karatAM A karaNa pahelAM = pUrvakAlamAM paheluM pravarte che mATe tenuM bIjuM nAma pUrvapravRttakaraNa che. - A yathApravRttakaraNamAM sthitighAta-rasaghAta athavA guNazreNI pravartatAM nathI. phakta upara kahyA pramANe vizuddhi ja mAtra hoya che. (sthitighAtAdinuM svarUpa AgaLa apUrvakaraNa vakhate samajAve ja che.) tathA A yathApravRttakaraNamAM rahelo jIva ahIM je je aprazasta (azubha) karmo bAMdhe che. teono anubhAgabaMdha (rasabaMdha) avazya dristhAnaka ja beThANIyo ja) kare che ane je prazasta (zubha) karmo bAMdhe che te karmono anubhAgabaMdha (rasabaMdha) niyamo catuHsthAnaka ja (cauThANIyo ja) bAMdhe che. tathA eka sthitibaMdha samApta thaye chate bIjo ane bIjo sthitibaMdha samApta thaye chate trIjo sthitibaMdha avazya palyopamanA saMkhyAtamA bhAge nyUna cUna ja kare che. samAna ke adhika baMdha A jIva karato nathI. A pramANe yathApravRttakaraNa samajAvyuM. have apUrvakaraNa samajAvAya che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 maMdavisohI paDhamassa, saMkhabhAgAhi paDhamasamayammi / ukkassaM uppimaho, ekkakaM doNha jIvANaM // 10 // AcaramAo sesukkosaM puvvappavattamiinAma / bIyassa bIyasamaye, jahannamavi aNaMtarukkassA // 11 // (varmapravRti-3pazamanAraVT gAthA 20-22) ityAdi vcnaat| dvitIyasya apUrvakaraNasya yo dvitIyaH samayaH, tasya jaghanyamapi vizodhisthAnaM prathamasamayotkRSTavizodhisthAnAdanantaguNaM vaktavyam / etaduktaM bhavati - neha yathApravRttakaraNavat prathamato nirantaraM jaghanyavizodhisthAnamanantaguNaM vaktavyam / kintu prathamasamaye prathamato jaghanyA vizodhiH sarvastokA, sA'pi ca yathApravRttakaraNacarama-samayabhAvina utkRSTAd vizodhisthAnAd vizodhiranantaguNA, tataH prathamasamaye evotkRSTA vizodhiranantaguNA, tato dvitIyasamaye jaghanyA vizodhiranantaguNA, tato'pi tasminneva dvitIyasamaye tu utkRSTA vizodhiranantaguNA, evaM pratisamaye tAvadvAcyaM yAvaccaramasamaye utkRSTA vizodhiH / pahelAMnA pAThamAM yathApravRttakaraNamAM je vizodhi samajAvI teno tathA apUrvakaraNamAM je vizodhi che teno sAkSIpATha ApatAM granthakAra maharSi kammapayaDinA upazamanA karaNanI gAthA 10-11no sAkSIpATha Ape che. A banne gAthAono artha A pramANe che - "yathApravRttakaraNamAM prathamasamayavartI prathama jIvanI maMdavizodhi (jaghanyavizuddhi) sauthI thoDI che. tenA karatAM saMkhyAmAM bhAga sudhI kramazaH jaghanyavizuddhi anaMtaguNI-anaMtaguNI che. tenA karatAM bIjA jIvanI prathamasamayanI utkRSTavizuddhi anaMtaguNI che. Ama bane jIvomAM ekanI nIcenI jaghanya ane bIjAnI upara utkRSTa vizuddhi anukrame anaMtaguNI jANavI. tyArabAda utkRSTamAM je saMkhyAmAM bhAganAM sthAno bAkI rahyAM, tenI utkRSTavizuddhi anukrame caramasamaya sudhI anaMtaguNI-anaMtaguNI jANavI. A karaNa sauthI prathama pravarte che. tethI tenuM "pUrvapravRtta" evuM bIjuM nAma che. bIjA apUrvakaraNamAM bIjA samayanI jaghanyavizuddhi paNa tenA anaMtarapUrva evA prathama samayanI utkRSTavizuddhithI anaMtaguNI jANavI. 10-11 yathApravRttakaraNanI vizuddhi samajAvIne A banne gAthAnA AdhAre have apUrvakaraNanI vizuddhi samajAve che. bIjA apUrvakaraNano je bIjo samaya che te bIjA samayanI jaghanya
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra vizuddhi paNa A apUrvakaraNanA prathamasamayanI utkRSTavizuddhithI anaMtaguNI jANavI. upara kahelI vAtano sAra A pramANe che - yathApravRttakaraNamAM prathamasthAnathI saMkhyAtamA bhAga sudhInAM jaghanyasthAno anukrame anaMtaguNavizuddhivALAM kahyAM hatAM tevuM ahIM apUrvakaraNamAM nathI. eTale ke apUrvakaraNamAM yathApravRttakaraNanI jema prathamathI saMkhyAtamAbhAga sudhInAM jaghanyavizodhisthAno anaMtaguNAM kahevAnAM hotAM nathI. paraMtu apUrvakaraNanA prathamasamayanI jaghanyavizuddhi (bIjA samayo karatAM) stoka che. to paNa te vizuddhi yathApravRttakaraNanA caramasamayabhAvI utkRSTavizuddhi karatAM anaMtaguNI jANavI. yathApravRttanA caramasamayanI utkRSTavizuddhithI apUrvakaraNanA prathamasamayanI jaghanyavizuddhi paNa anaMtaguNI hoya A vAta svAbhAvika samajAya tema che. tyArabAda tenAthI te ja apUrvakaraNanA prathamasamayanI utkRSTavizuddhi anaMtaguNI che tenAthI bIjA samaye jaghanyavizuddhi anaMtaguNI che. tenAthI paNa te ja bIjA samayamAM utkRSTavizuddhi anaMtaguNI che. A pramANe pratisamaye jaghanya ane utkRSTa vizuddhi anaMtaguNI tyAM sudhI kahevI ke yAvat apUrvakaraNanA caramasamayanI utkRSTavizuddhi Ave. apUrvANi karaNAni sthitighAta - rasaghAta - guNazreNi- sthitibandhAdInAM nivartanAni yasmin tadapUrvakaraNam / tathAhi - apUrvakaraNe pravizan prathamasamaya eva sthitighAtaM rasaghAtaM guNazreNiM sthitibandhaM cAnyaM yugapadArabhate / tatra sthitighAtaH- sthitisatkarmaNo 'grimabhAgAdutkarSataH udadhipRthaktvapramANam, jaghanyena punaH palyopamasaGkhyeyabhAgamAtraM sthitikaNDakamutkirati, utkIrya ca yA sthitiH adho na khaNDayiSyati, tatra taddalikaM prakSipati, antarmuhUrtena kAlena tat sthitikaNDakamutkIryate / evaM dvitIyam, evaM tRtIyam, evaM prabhUtAni sthitikhaNDasahasrANi vyatikrAmanti / tathA ca sa yadapUrvakaraNasya prathamasamaye sthitisatkarma AsIt, tattasyaiva caramasamaye sakhyeyaguNahInaM jAtam / rasaghAte tu azubhAnAM prakRtInAM yadanubhAgasatkarma, tasya anantatamaM bhAgaM muktvA zeSAnantAnubhAgabhAgAn antarmuhUrtena vinAzayati / tataH punarapi tasya prAgmuktasyAnantatamaM bhAgaM muktvA zeSAn vinAzayati / evamanekAni anubhAgakhaNDasahasrANi ekasmin sthitikhaNDe vyatikrAmanti / teSAM ca sthitikhaNDAnAM sahastraiH dvitIyamapUrvakaraNaM parisamApyate / sthitibandhAddhA tu apUrvakaraNasya prathamasama anya evApUrvapalyopamasaGkhyeyabhAgahInasthitibandhaH Arabhyate / jIrNasthitighAtasthitibandhau tu yugapadevArabhyete yugapadeva niSThAM yAtaH /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 165 bIjA karaNanuM nAma "apUrvakaraNa" che. AvuM nAma kema pravaryuM? tenA uttaramAM kahe che ke "apUrva evAM sthitighAta-rasaghAta guNazreNI ane apUrvasthitibaMdha A cAra (nivartana) kAryo thAya che je karaNamAM te karaNane apUrvakaraNa kahevAya che" A cAra kAryo A jIva pUrve pravartelA yathApravRttakaraNamAM karato na hato ane have apUrvakaraNa kAle kare che tethI tene apUrvakaraNa kahevAya che. tethI jevo apUrvakaraNamAM A jIva praveza kare che te ja vakhate prathamasamayathI ja sthitighAta, rasaghAta, guNazreNI ane apUrvasthitibaMdha A cAra kAryo (yuga56) ekI sAthe AraMbhe che. (1) sthitighAta :- sattAmAM rahelI sthitimAMthI te sthitinA agrima bhAgathI utkarSathI (vadhAremAM vadhAre) seMkaDo sAgaropamapramANa ane jaghanyathI palyopamanA saMkhyAtamAM bhAga pramANa sthitikaMDaka (sthitino eka TukaDo) umere che. (uparathI toDe che). ukerIne (uparathI toDIne) nIcenI je sthiti toDI nathI, tathA toDavAnI nathI te sthitimAM A khaMDita karelI sthitimAM dalika nAkhe che. eka aMtarmuhUrtakAle te Akho sthitikaMDaka uparathI toDIne nIce lAvI de che. eTale ke teTalI sthiti kapAI jAya che. A prathama sthitighAta kahevAya che. e ja pramANe bIjo sthitighAta, trIjo sthitighAta te jIva kare che. ema hajAro sthitighAta A apUrvakaraNamAM A jIva kare che. Ama karavAthI eTale ke hajAro sthitighAta dvArA sattAmAM rahelI sthiti khaMDita thavAthI A apUrvakaraNanA prathamasamaye je sthitisattA hatI te sthitisattA te apUrvakaraNanA caramasamaye saMkhyAtagaNI hIna thaI jAya che. eka apUrvakaraNamAM AvA hajAro sthitighAta pasAra thAya che. (2) rasaghAta - azubha prakRtionI (pApaprakRtionI) je anubhAgasattA (rasanI sattA) hAla jIvanI pAse pUrvakAlamAM bAMdhelI che teno eka anantamo bhAga mukIne zeSa anaMta bhAgono eka (nAnA) aMtarmuhUrtakAlamAM ja vinAza kare che. A prathama rasaghAta kahevAya che. tyArabAda te pUrvenA rasaghAtamAMthI bAkI mukI rAkhelA eka anubhAga khaMDano eka anaMtamo bhAga mukI rAkhIne zeSa anaMtabhAgono vinAza kare che. A pramANe aneka anubhAgakhaMDonA nAza karavA rUpa hajAro 2saghAto eka eka sthitighAtamAM thaI jAya che. arthAt hajAro hajAro rasaghAta pasAra thavA vaDe eka sthitighAta thAya che ane hajAro hajAro sthitighAta pasAra thavA vaDe bIju apUrvakaraNa samAptine pAme che. (3) apUrvasthitibaMdha :- apUrvakaraNanA prathamasamaye zarU karelo eka sthitibaMdha samApta thaye chate te sthitibaMdhathI anya evo navo sthitibaMdha apUrva ja eTale ke palyopamanA saMkhyAtamA bhAge nyUna ja zarU kare che. bIjo sthitibaMdha samApta thAya tyAre trIjo ane trIjo
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra samApta thAya tyAre cotho sthitibaMdha avazya palyopamanA saMkhyAmAM bhAge hIna hIna ja cAlu kare che. Avo hIna hIna ja sthitibaMdha pUrvakALamAM kyAreya karyo nathI. tethI tene apUrvasthitibaMdha kahevAya che. eka sthitibaMdha ane eka sthitighAta A banne sAthe ja AraMbhAya che ane ekIsAthe ja samAptine pAme che. banneno kAla je aMtarmuhUrta che te samAna hovAthI yugapad prAraMbha ane yugapad niSThA (samApta) kare che. guNazreNistuguNaseDhInikkhevo, samae samae asaMkhaguNaNAe / addhAdugAiritto, sese sese ya nikkhevo // 15 // (karmaprakRti-upazamanAkaraNa gAthA-15) __bhAvanA ca-ghAtyasthitikhaNDamadhyAd dalikaM gRhItvA udayasamayAt pratisamayaM asaGkhyeyaguNatayA nikSipati-prathamasamaye stokam, dvitIyasamaye asaGkhyeyaguNam, tRtIyasamaye asaGkhyeyaguNam evaM yAvaccaramasamayaH / eSa prathamasamayagRhItadalikanikSepavidhiH, evaM dvitIyAdisamayagRhItAnAmapi, ityanena prathamasamaye stokaH dvitIyasamaye asaGkhyeyaguNaH, tRtIyasamaye asaGkhyeyaguNaH guNazreNidalikanikSepo bhavati / iti apUrvakaraNasvarUpam / anivRttikaraNe etaduktaM bhavati - (4) have guNazreNInuM svarUpa samajAve che. tyAM kammapayaDImAM upazamanAkaraNanA adhikAramAM gAthA 15mAM A pramANe kahyuM che - "sthitighAta ane rasaghAta vaDe khaMDita thayelI sthitinA karmadalikonI nIcenI sthitimAM nivaava = je racanA karavI te supAseDhI = guNazreNI kahevAya che. pratyeka samayomAM asaMkhyAta guNAkAre karmadalikonI A jIva racanA kare che. guNazreNIno kAla jo ke aMtarmuhUrta hoya che to paNa te aMtarmuhUrta apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa ema be karaNanA kAlathI kaMIka adhika hoya che tathA jema jema samaya pasAra thAya che tema tema bAkI rahelA samayamAM ja dalikono nikSepa (dalikonI racanA) thAya che. II1po uparanI vAtano bhAvArtha A pramANe che - sthitighAta ane rasaghAta vaDe khaMDita thayelA sthitikhaMDamAMthI prAyaH niHrasatulya banelAM arthAt atyanta alpa rasavALA banelAM evAM karmadalikone tyAMthI grahaNa karIne nIcenI bhogavAtI sthitimAM udayasamayathI antarmuhUrtanA kAlamAM pratyekasamayonI aMdara anukrame asaMkhyAtaguNAkAre te dalikane goThave
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 167 che. te guNazreNI kahevAya che. guNazreNInA prathamasamaye uparathI lAveluM karmadalika nIce prathamasamayamAM thoDuM, tenAthI bIjA samayamAM asaMkhyAtaguNa, tenAthI trIjA samayamAM asaMkhyAtaguNa ema guNazreNInA aMtarmuhUrtakAlanA yAvat caramasamaya sudhInA sarva samayomAM karmadalikono nikSepa (racanA) kare che. A to guNazreNInA prathama samaye je karmadalika lAvyAM, teno nikSepavidhi kahyo. e ja pramANe bIjA-trIjA-cothA Adi samayomAM uparanI sthitimAMthI lAvelAM karmadalikono nikSepa paNa jANI levo. Ama hovAthI te dvitIyAdi samayomAM lAveluM karmadalika paNa prathamasamaye thoDuM, bIjA samaye asaMkhyAtagaNuM ane trIjA samaye tenA karatAM paNa asaMkhyAtagaNuM A pramANe guNazreNI dvArA lAvelA karmalikonI udayathI bhogavAtI evI nIcenI sthitimAM racanA kare che. A guNazreNIno kAla jo ke aMtarmuhUrta ja hoya che. to paNa te aMtarmuhUrta keTalA pramANanuM levuM? te vAta upazamanAkaraNanI mUlagAthAmAM kahe che ke apUrvakaraNa ane anivRttikaraNanA eka eka ema be aMtarmuhUrta bhegAM karIe tenA karatAM kaMIka adhika evo aMtarmuhUrta kAla jANavo. tathA nIcenI udayathI bhogavAtI sthitinA jema jema samaya pasAra thAya, tema tema bAkI rahelA samayamAM ja guNazreNInA dalikano nikSepavidhi A jIva kare che. paraMtu jema jema samaya pasAra thAya che. tema tema nikSepa mATe AgaLa AgaLa samayo vadhatA nathI. A pramANe apUrvakaraNanuM svarUpa samApta thayuM. have anivRttikaraNanuM svarUpa A pramANe kaheluM che. __ anivRttikaraNasya prathamasamaye ye vartante, ye ca vRttAH, ye ca vartiSyante, teSAM sarveSAmapi samAnA ekarUpA vizodhiH, dvitIyasamaye'pi ye vartante ye ca vRttAH ye ca vartiSyante teSAmapi samA vizodhiH evaM sarveSvapi samayeSu, navaraM pUrvataH uparitane anantaguNAdhikA vizodhiH caramasamayaM yAvat / asmin karaNe praviSTAnAM tulyakAlAnAmasumatAM parasparamadhyavasAnAnAM yA nivRttiAvRttiH sA na vidyate ityanivRttikaraNam / anivRttikaraNe yAvantaH samayAstAvanti adhyavasAyasthAnAni, pUrvasmAt pUrvasmAt anantaguNavRddhAni bhavanti / anivRttikaraNAddhAyAH saGkhyeyeSu bhAgeSu gateSu satsu ekasmin bhAge saGkhyeyatame zeSe tiSThati antarmuhUrtamAtramadho muktvA mithyAtvasyAntarakaraNaM karoti / antarakaraNakAlazcAntarmuhUrtapramANaH / antarakaraNe ca kriyamANe guNazreNeH saGkhyeyatamaM bhAgamutkirati, utkIryamANaM ca dalikaM prathamasthitau dvitIyasthitau ca prakSipati, evamudIraNa''gAlabalena mithyAtvodayaM nivArya aupazamikasamyaktvaM labhate / uktaJca -
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra anivRttikaraNanA prathamasamayamAM je jIvo hAla varte che. jeo bhUtakALamAM AvelA che ane bhaviSyakAlamAM je jIvo Avaze, te sarve paNa jIvonI prathamasamayamAM ekasarakhI samAnarUpe vizuddhi hoya che. bIjA samayamAM paNa je jIvo varcyA che, varte che ane vartaze, te sarve jIvonI paNa vizuddhi sarakhI hoya che. Ama sarva samayomAM jANavuM. paraMtu A anivRttikaraNamAM apUrvakaraNanI jema paraspara taratamatA ane tenA kAraNe tirkI SasthAnapatita vizuddhi hotI nathI. evI ja rIte anivRttikaraNanA bIjA samayamAM-trIjA samayamAM-cothA samayamAM je jIvo varte che, vartyA che ane bhaviSyamAM vartaze te sarve jIvonI te te ekasamayamAM paraspara samAna vizuddhi hoya che. paraspara taratamatA ke koI paNa ekasamayamAM patthAna patita vizuddhi hotI nathI. A pramANe anivRttikaraNanA prathama samayathI aMtimasamaya sudhI jANavuM. arthAt sarvasamayomAM Ama tirkI samAna vizuddhi samajavI. paraMtu pUrva pUrva samayathI uttara uttara samayanI vizuddhi anaMtaguNa adhika anaMtaguNa adhika vizuddhi yAvat caramasamaya sudhI jANavI. UrdhvamukhI vizuddhi anaMtaguNI ane tiryanmukhI vizuddhi samAna jANavI. A anivRttikaraNamAM pravezelA ane tulyakALamAM vartatA jIvonA adhyavasAyasthAnonI paraspara vizuddhimAM je nivRtti eTale vyAvRtti arthAt taratamatA-hAnivRddhi che te nathI saMbhavatI jyAM tene anivRttikaraNa kahevAya che. A kAraNathI ja anivRttikaraNamAM jeTalA samayo che teTalAM ja adhyavasAya sthAno che ane te sarve adhyavasAyasthAno pUrva-pUrva adhyavasAyasthAnathI anaMtaguNavRddha-anaMtaguNavRddha vizuddhivALAM che. A anivRttikaraNanA saMkhyAtA bhAga gaye chate ane eka saMkhyAtamo bhAga bAkI rahyu chate mithyAtvamohanIya karmanI aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa je sthitisattA che temAMthI aMtarmuhUrtamAtranI sthitine nIcenA bhAgamAM (udayakAlavALA bhAgamAM) udayathI bhogavavA mATe rAkhI mukIne tenI uparanI sthitimAM aMtarmuhUrtapramANanuM aMtarakaraNa (saLaMga lAMbI sthitinA be TukaDA karIne vacce aMtara-AMtarUM pADavAnuM kAma) A jIva kare che. A aMtarakaraNano kAla aMtarmuhUrta hoya che. aMtarakaraNa karAye chate guNazreNIno paNa saMkhyAtamo bhAga ukerAya che. (tuTe che) kAraNa ke guNazreNI be karaNanA kAlathI kaMIka adhikakAla pramANa karAI hatI. te adhikakAlamAM goThavAyelA guNazreNInA daliko aMtarakaraNanAM dalikonA utkiraNanI sAthe ukerAya che. ukerAtA A karmadalikane A jIva nIcenI prathamasthitimAM tathA aMtaHkoTAkoTi pramANavALI bIjI sthitimAM prakSepa kare che. Ama karatAM karatAM aMtarakaraNavALI sthitine sarvathA khAlI kare che ane uparanI aMtaHkoDAkoDIvALI sthitine upazamanA karaNa vaDe sarvathA upazamAve che tathA nIcenI aMtarmuhUrtapramANanI bhogya
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 169 evI prathamasthitine udayathI bhogavI bhogavIne tathA udIraNA ane AgAlanA bala vaDe kAlakrame mithyAtvanA udayane aMtarmuhUrte samApta karIne aMtarakAlavALA kAlamAM praveza kare che. te vakhate tenA prathamasamaye ja A jIva upazama samyaktvane prApta kare che. kyAreya na prApta karelA evA apUrvalAbhane A jIva pAme che. kammapayaDImAM ja upazamanAkaraNanI gAthA 18 mAM kahyuM che ke - - micchattadaye khINe, lahai sammattamovasamiyaM so / laMbheNa jassa labbhai, AyahiyaM aladdhapuvvaM jaM // 18 // mithyAtvasyodaye kSINe sati sa jIva uktena prakAreNa aupazamikaM samyaktvaM labhate / yasya samyaktvasya lAbhena yadAtmahitamalabdhapUrvamarhadAditattvapratipattyAdi, tad labhyate / tathAhi-samyaktvasya lAbhe sati ( yathA ) jAtyandhasya puMsaH cakSurlA sa (vastutattvAvaloko bhavati tathA mahAn pramodo bhavati ) evaM jantoH yathAvasthitavastutattvAvaloko bhavati tathA mahAvyAdhyabhibhUtasya vyAdhyapagame iva mahAMzca pramodaH bhavati / atra anivRttikaraNe kriyamANe yadi puJjatrayaM karoti, tadA prathamaM kSayopazamaM samyaktvaM labhate / akRtatripuJjaH prathamamupazamasamyaktvaM labhate iti siddhAntAzayaH / karmagranthamate tu prathamaM upazamameva labhate, ayaM ca tripuJjIkaraNamupazame karoti / iti granthibhid jJAnaM tattvopayogalakSaNaM, tasya anya vikalpaiH kim ? mithyAtvano udaya kSINa thaye chate te jIva aupazamika samyaktvane prApta kare che. je samyaktvanA lAbhathI pUrve kadApi prApta na karelA evA apUrva Atmahitane A jIva prApta kare che. 18 // mithyAtvamohanIyakarmano udaya (nIcenI prathama sthitino udaya) samApta thaye chate te jIva upara kahelA prakAra dvArA sauthI prathama aupazamika samyaktva prApta kare che. traNa karaNa saMpUrNa karavAthI ane mithyAtvanI prathamasthitino udaya pUrNa thavAthI tathA uparanI bIjI sthiti upazamanAkaraNa vaDe upazAnta karI hovAthI A jIva sauthI prathama aupamika samyaktva prApta kare che. je aupamika samyaktvanA lAbhathI kyAre paNa bhUtakALamAM na meLaveluM hoya tevuM je Atmahita che. te prApta thAya che. eTale ke arihaMta paramAtmAnA vacano uparanI parama tattvazraddhAdi guNonI prApti thAya che je muktiprAptinuM bIja gaNAya che. te A pramANe - jema janmathI aMdha evA puruSane cakSuno lAbha thaye chate dRSTi prApta thavAthI parama AnaMda thAya che. athavA mahAvyAdhithI pIDAyelA jIvane jema mahAvyAdhi dUra thaye chate parama AnaMda
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra thAya che. tevI ja rIte aupamika samyaktva prApta thaye chate A jIvane yathAvasthita tattvano prakAza prApta thAya che eTale ke je vastu jema che te vastu tema che AvI pAkI khAtrI thAya che. anekAntadRSTithI vastunA anaMtadharmonI zraddhA-ruci-prIti pragaTe che. tenAthI te jIvane mahAna pramoda (ghaNo ghaNo AnaMda) prasare che. "traNa karaNo samApta thayA pachI A jIva aupazamika samyaktva prApta kare che" A pramANe upara je kahevAmAM AvyuM che te bAbatamAM siddhAntakAra ane karmagraMthakArano mata kaMIka bhinna bhinna che te vAta samajAvatAM TIkAkArazrI jaNAve che ke - anivRttikaraNa jyAre karAtuM hoya tyAre ja jo te jIva tripuMjIkaraNa kare to sauthI prathama kSayopazama samyaktva prApta kare, ane te kAle nathI karyA traNa puMja jeNe evo hoya to eTale ke te jIva traNa puMja karyA vinAno jo hoya to sauthI prathama aupazamika samyaktva prApta kare che ane aupamika samyaktva prApta karIne tyArabAda prathamasamaye tripuMjIkaraNa kare che. A pramANe siddhAntakArano mata (Azaya) che. paraMtu karmagraMthakAranA mate to prathama kSayopazama samyaktva prApta karato ja nathI tathA anivRttikaraNa karavAnA kAle tripuMja karato ja nathI. paraMtu traNe karaNo vidhipUrvaka samApta karIne aMtarakaraNanA prathamasamaye sauthI prathama aupazamika samyaktva ja te jIva prApta kare che. samyaktva pAmelo A jIva upazama samyaktva Ave chate prathama samaye ja tripuMjIkaraNa kare che. AvA prakAranuM tattvanA upayogavALuM (arthAt je vastu jema che te vastunI tema zraddhA karAvanAruM) granthibhedayukta samyajJAna je AtmAne thayuM che te AtmAne paradravyanI sAdhanAnA nimittabhUta evA aneka prakAranA saMkalpa-vikalpo vaDe zuM ? arthAt jene alabdhapUrva evuM Atmahita prApta thayuM che tene parapadArthonA sAdhanAnA nimittabhUta maMtra taMtronA vikalpo manamAM thatA ja nathI. aMdhakArano nAza kare evI jo potAnI ja dRSTi prApta thaI hoya (eTale ke kevalajJAna-kevaladarzana pragaTa thayAM hoya) to dIvaDAonI zuM jarUra rahe ? tema ahIM samajavuM. // 6 // mithyAtvazailapakSacchid-jJAnadambholizobhitaH / nirbhaya: zavavuM yonI, navatthAnanananane zA mithyAtvamohanIyakarma rUpI parvatanI be pAMkhono cheda karanArA evA samyajJAna rUpI vajra vaDe zobhatA, bhaya vagaranA yogI IndramahArAjAnI jema AnandarUpI naMdanavanamAM majhA kare che. chA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI jJAnASTaka - 5 171 TIkA - "mithyAtveti'--yogI ratnatrayarUpakSopAthI, vIza ? nirmacaHbhyrhitH, Anandanandane-AnandaH AtmAnandaH, sa eva nandanam-Anandanandanam, tasmin Anandanandane, nandati-krIDAM karoti, kiMvat ? zakravat-indravat / kathambhUtaH yogI? mithyAtvazailapakSacchidjJAnadambholizobhitaH-mithyAtvaM-viparyAsarUpam, tadeva zaila:parvataH, tasya pakSacchedanakRt yad jJAnaM, tadeva dambholiH, tena zobhitaH, ityanena mithyAtvabhedakajJAnavajrAnvitaH samyagdarzanajJAnacAritrapariNataH yogI Anandanandane nandati, zuddhAtmAnande nandati // 7 // vivecana - samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritra, Ama ratnatrayI svarUpa je muktino upAya che. te upAyavALA evA muni, eTale ke je munimahArAjanuM jIvana muktinA upAyabhUta ratnatrayInI sAdhanAmAM layalIna che tevA, vaLI te muni kevA che? nirbhaya-bhayathI rahita, kAraNa ke hiMsA, jUTha, corI ane abrahma Adi koIpaNa prakAranA doSonuM sevana na hovAthI tenA saMbaMdhI bhaya vinAnA tathA dhana-dhAnyAdi navavidha bAhyaparigraha na hovAthI mAruM luMTAI jaze, corAI jaze, koI laI jaze ItyAdi bhaya vinAnA, svaguNonI ramaNatAnI majhA mANanArA hovAthI AtmAnA guNono AnaMda mANavA svarUpa naMdanavanamAM tanmayatAthI kriIDA kare che. svaguNono AnaMda mANe che. konI jema AnaMda mANe che? to zakranI jema eTale ke IndranI jema A yogI svaguNa ramaNatAno AnaMda mANe che. A yogI kevA che? mithyAtvadazA rUpI parvatanI be pAMkhone chedI nAkhanArA vaja nAmanA zastrathI zobhatA evA A yogI che. lokokti evI che ke parvatone bhUtakALamAM pakSInI jema be pAMkho hatI, tenAthI te parvato uDAuDa karatA hatA.tethI Ama janatA bhaya pAmatI hatI. te janatAe tapa-japa karIne IndramahArAjAne prasanna karyA. IndramahArAjAe AvIne Ama janatAne pUchyuM ke mane kema yAda karyo ? sArI janatAe pharIyAda karI ke "AvA moTA moTA parvato AkAzamAM uDAuDa kare ane te jo nIce paDe to ame marI jaIe. mATe te uDAuDa na kare tema karo." te sAMbhaLIne Indra mahArAjAe potAnA hAthamAM rahelA vaja nAmanA zastra vaDe parvatonI bane pAMkho chedI nAkhI. tyArathI parvato bhUmi upara evA coMTI gayA che ke uDAuDa to karatA nathI, paNa ukhaDatA paNa nathI. AvI eka lokokti che. tene dhyAnamAM rAkhIne kavie A kalpanA karI che. A jIvamAM "mithyAtvadazA" e moTo parvata che. tenAthI thanArA "rAga ane dveSa" e tenI be pAMkho che. muni mahArAjA pAse adhyAtmazAstronuM saMvega-nirveda ane vairAgyajanaka
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra je jJAna che te vaja nAmanuM zastra che. tethI jema IndramahArAjAe vajazastrathI parvatanI pAMkho chedI nAkhI jethI Ama janatA nirbhaya banI gaI. tema A yogamahArAjA vairAgyavAsita adhyAtmadazAnA jJAna vaDe mithyAtvadazAnI rAga-dveSAtmaka bane pAMkhone chedI nAkhe che. tethI patananA saghaLA bhayo TaLI jAya che. AvA prakAranA A yogI che. A rIte mithyAtvano nAza karanArA evA samyajJAnarUpI vajazastrathI yukta ane samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritra Ama ratnatrayInA bhAvamAM pariNAma pAmelA A yogI zuddha evA AtmAnA guNonI ramaNatAnA AnaMdarUpI naMdanavanamAM majhA kare che, lahera kare che, Atmika AnaMda bhAo cha. // 7 // pIyUSamasamudrotthaM, rasAyanamanauSadham / ananyApekSamaizvaryaM, jJAnamAhurmanISiNaH // 8 // gAthArtha - AtmadazAnA jJAnane maharSi puruSo AvuM kahe che - samudra vinA utpana thayeluM amRta che. auSadha vinAnuM rasAyaNa che ane parapadArthonI apekSA vinAnuM aizvarya cha. // 8 // st :- "pIyUSaM iti"-asamudrotthaM pIyUSamamRtam, anauSadham-auSadharahitaM rasAyanaM jarAmaraNanivArakam, ananyApekSam-anyat-paravastu, tasya apekSayA rahitam, aizvaryam-Azcaryamiti pAThe-Azcarya-camatkArakAri jJAnam, svaparAvabhAsanalakSaNamAhuH manISiNaH paNDitAH / ityanena vastutaH maraNavArakaM sarvarogamuktihetu rasAyanaM jJAnaM, vastutaH avalokanacamatkArakAri jJAnam, ityevamAtmajJAnaM paramamupAdeyaM jJAnaM yathArthAvabodhaparabhAvatyAgalakSaNaM smRtam / ityanena anAdiparabhAvapariNatasya mithyAtvAjJAnAsaMyamamohitasya parabhAvotpannAtmarodhakapariNatiM tattvatvenAGgIkurvan parabhAvamohitaH bhramati sUkSmanigodAdicaturdazasu jIvasthAneSu / sa ca tattvajJAnAmRtapariNataH AtmA mithyAtvAdidoSAn vihAya samyagdarzanajJAnacAritrakoTimArUDhaH svarUpAvabhAsanAnandI sarvadoSarahito bhavati, ata evAmRtaM rasAyanaM jJAnam, tadarthamevodyamaH kAryaH // 8 // vivecana :- AtmatattvanuM jJAna keTaluM viziSTa che ? te viSaya A gAthAmAM traNa upamAothI samajAvAyo che. evA prakAranI lokokti che ke devo ane dAnavoe sAthe maLIne
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI 173 merUparvatano ravaiyo (maMthAna) banAvIne ane zeSanAganuM doraDuM banAvIne samudrane valovyo, temAMthI 14 ratno nIkaLyAM. temAM je viSa nIkaLyuM te mahAdeve pIdhuM. tethI temano kaMTha kALo (nIla) thaI gayo. tethI teo nIlakaMTha mahAdeva kahevAyA ane je amRta nIkaLyuM te devoe pIdhuM. tethI devo amara banI gayA arthAt amara kahevAyA. vArtAno sAra e che ke "amRta samudra valovavAthI maLyuM hatuM" samudramanthana karyA vinA amRtanI prApti thatI nathI. jyAre A jJAnarUpI amRta evuM che ke je samudra-manthana vinA vibhAvadazAnA tyAgapUrvaka jo gurugamathI abhyAsa karavAmAM Ave to maLI zake che. A eka Azcaryajanaka ghaTanA che. laukika vyavahAramAM samudra-manthanathI ja amRta maLe che jyAre lokottara mArgamAM jJAnarUpI amRta samudramanzana vinA prApya che. jJAnASTaka-5 tathA zarIrane ghaNuM ja laSTapuSTa kare evuM rasAyana banAvavuM hoya to judI judI jAtanI ghaNA prakAranI auSadhionAM banelAM auSadho bhegAM karIne khAMDavAthI, daLavAthI athavA mIkSa karavAthI rasAyana bane che. jyAre A jJAnarUpI rasAyana evuM che ke je meLavavAmAM koIpaNa auSadho lAvavAM paDatAM nathI, meLavavAM paDatAM nathI. chatAM laukika rasAyanathI je rogo na nivArI zakAya tevA sarva rogothI muktino hetu bane tevuM jJAnarasAyaNa che. tathA janma, jarA ane mRtyunuM sarvathA nivAraNa karAve tevuM A rasAyana che. adhyAtmajJAnanI prAptithI jIva nirveda-saMvegapariNAmI thatAM vairAgyavAsita banIne sarvakarmarahita azarIrI bane che. jyAM koI rogo AvatA nathI tathA janma-jarA-mRtyu paNa saMbhavatA nathI. tethI jJAna e auSadhanA mizraNa vinAnuM rasAyana che. tathA rAjAnuM cakravartInuM ke Indra mahArAjAnuM aizvarya hoya to temAM hAthI-ghoDA-2tha (AjanA kAla pramANe moTara) dhana-alaMkAra ItyAdi parapadArthonI (pudgala padArthonI) apekSA hoya che. arthAt para-paudgalika padArthonI apekSAe aizvarya dekhAya che. potAnA AtmAmAM evI koI viziSTa siddhi thayelI nathI. mAtra dravyapuNyanA udayathI prApta thayelI bhautika saMpattithI aizvaryavALA gaNAya che. jyAre jJAnasvarUpa AtmAnuM je aizvarya che te svAbhAvika che, sahaja che, akRtrima che. koIpaNa parapadArthanI temAM apekSA nathI. tethI anyanI apekSA vinAnuM A parama aizvarya che. have TIkAnA padonA artha vicArIe. jJAna te - vinA samudre utpanna thayeluM pIyUSa (amRta) che. vinA auSadhe banAveluM rasAyana che. A rasAyana (janma) jarA ane maraNane aTakAvanAra che. anya paudgalikAdi padArthonI apekSA vinAnuM parama aizvarya rUpa che. koI koI pratomAM ghezvaryam ne badale Azcaryam Avo pATha paNa dekhAya che. jo te pATha laIe
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 jJAnASTaka - 5 jJAnasAra to jJAna te paranI apekSA vinA Azcaryane karanAruM arthAt camatkArane karanAruM che. A jJAna, dIpakanI jema sUrya-caMdranI jema svano ane parano ema banneno bodha karAvavAnA svabhAvavALuM che. Ama manISI-puruSo eTale ke paMDita puruSo kahe che. Ama hovAthI A jJAna mRtyune aTakAvanAruM tathA sarva roga-zokAdimAMthI muktinI prAptinA kAraNabhUta rasAyanatulya che. paramArthathI sva-para padArthonuM avalokana karAvavAmAM A jJAna camatkAra sarjanAruM che. A rIte AtmAsaMbaMdhI jJAna parama upAdeya che. tathA A jJAna "je vastu jema che te vastune tema jaNAvanAruM" = yathArtha bodha karAvanAruM tathA parabhAvadazAno tyAga karAvanAruM kaheluM che. A pramANe hovAthI anAdikAlathI parabhAve pariNAma pAmelA ane mithyAtva, ajJAna ane asaMyama Adi bhAvothI (paradravyamAM) mohabdha banelA jIvanI parabhAvathI utpanna thayelI zuddha AtmatattvanA svarUpanI bAdhaka evI je vibhAvadazA (parane potAnuM mAnIne temAM aMjAvA)rUpa pariNati che. tene ja "sAcuM tattva che A ja mAruM svarUpa che" ema mAnI lenAro parabhAvathI mohita thayelo A jIva sUkSmanigoda Adi cauda jIvasthAnakomAM bhaTake che. saMsAramAM 84 lAkha yonimAM janma-maraNAdi duHkhomAM rakhaDe che. 84 lAkha yonimAM bhaTakanAro A ja jIva tattvajJAna rUpI amRtathI jyAre pariNata thAya che tyAre mithyAtva Adi doSono tyAga karIne samyagdarzanasamyajJAna ane samyakyAritranI sAdhanA tathA ArAdhanAnA rAjamArga upara ArUDha thayo chato potAnA ja zuddha svarUpanA apUrva anubhava dvArA AnaMdamagna banyo chato sarva doSarahita zuddha buddha thAya che. A kAraNathI AtmAsaMbaMdhI adhyAtmajJAna e sAce ja amRta che. e sAce ja rasAyana che. tethI tenI prApti mATe ja saMsArI jIve udyama karavo joIe. ITa. paMcama jJAnASTaka samApta che
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 // atha SayuM zamAm // 175 atha paJcamajJAnASTakakathanAnantaraM SaSThaM zamASTakaM prArabhyate / jJAnI hi jJAnAt krodhAdibhya upazAmyati ataH zamASTakaM vistAryate SaSTham / tatra AtmanaH kSayopazamAdyAH pariNatayaH svabhAvapariNAmena pariNamanti na taptAdipariNatau sa zamaH / nAmasthApanAzamau sugamau dravyazamaH pariNatyasamAdhau pravRttisaGkocaH dravyazamaH AgamataH zamasvarUpaparijJAnI anupayuktaH, noAgamataH mAyayA labdhisiddhyAdidevagatyAdyartham upakArApakAravipAkakSamAdikrodhopazamatvam / bhAvataH upazamasvarUpopayuktaH AgamataH, noAgamato mithyAtvamapahAya yathArthabhAsanapUrvakacAritramohodayAbhAvAt kSamAdiguNapariNatiH zamaH / so'pi laukikalokottarabhedAd dvividhaH / laukikaH vedAntavAdinAm, lokottara: jainapravacanAnusArizuddhasvarUparamaNaikatvam / " have pAMcamuM jJAnASTaka kahyA pachI chaThThuM zamASTaka zarU karAya che. jJAnI puruSa jJAnanA balathI krodha vagere kaSAyothI zAnta thaI jAya che. A kAraNathI chaThThuM zamASTaka have samajAvAya che (lakhAya che). tyAM AtmAmAM jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya ane aMtarAyakarma AdinA kSayopazamabhAvathI pragaTa thayelI jJAnazakti-darzanazakti ane vIryazakti ItyAdi rUpa je zakyAtmaka pariNatio prApta thaI che te jyAre svabhAvadazAnA pariNAma rUpe pariNAma pAme che. paNa taptAdibhAve (krodha-mAna-mAyA-lobha Adi rUpe) vibhAvadazApaNe pariNAma pAmatI nathI tyAre te dazAne "zama" kahevAya che. sArAMza ke ghAtI karmonA kSayopazamathI prApta thayelI tamAma zaktio jyAre svaguNaramaNatAmAM pariNAma pAme che paNa krodhAdi kASAyikabhAve pariNAma pAmatI nathI tyAre AtmA zAnta-samatAbhAvavALo kahevAya che. AvA prakAranA "zama" guNanuM have varNana kare che. tyAM nAma, sthApanA, dravya ane bhAvathI zamaguNanuM svarUpa samajAve che. nAma ane sthApanA A be nikSepA bahu ja sugama hovAthI have vAraMvAra lakhAtA nathI. tethI dravya ane bhAvanikSepA ja samajAvAya che. pariNatimAM asamAdhi hoya ane bahArathI mana-vacana tathA kAyAnI pravRttiono saMkoca karyo hoya. jemake agnizarmA traNa mAsanA uparAupara upavAsa thayA pachI guNasena rAjA upara gusse bharAyo chato AhArapANIno tyAga karIne tapamAM lIna thayo. ahiM cittamAM krodhAdi kaSAyo hoya eTale ke asamAdhibhAva hote chate bahAra bahArathI mana-vacana-kAyAno je saMkoca karavo te dravyazama
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zamASTaka - 6 yuddha kahevAya che athavA prasannacaMdra rAjarSinuM putrasnehathI mana dvArA karAyeluM je dravyazama jANavo. tenA AgamathI ane noAgamathI ema be bheda che. jJAnasAra te saghaLo tyAM zamanA svarUpane jANanAro jJAnI AtmA hoya paraMtu tenI prarUpaNA karavAnA avasare upayogadAna hoya te AgamathI dravyazama kahevAya che. tathA mAyA-kapaTapUrvaka sAMsArika dhanalAbha, vidyAlAbha Adi lAbhonI siddhi Adi mATe tathA Avo zamabhAva rAkhyo haze to devagati maLaze ema samajIne devagati AdinA sukho meLavavA mATe upakArakSamA, apakArakSamA ane vipAkakSamA A traNamAMthI koIpaNa kSamA rAkhavApUrvaka krodhanI zAnti karavI te noAgamathI dravyakSamA kahevAya che. sAme koI vaDIlo, dharmaguruo athavA upakArI puruSo Thapako ApatA hoya tyAre A vaDIlapuruSa che, upakArI puruSa che ItyAdi samajIne je kSamA rAkhavI te upakArakSamA kahevAya che. sAme halakA mANaso hovAthI krodha karIzuM to vadhAre apakAra (nukazAna) thaze ema samajIne je krodha na karavo te apakArakSamA kahevAya che. tathA krodha karavAthI cIkaNAM karmo baMdhAya che ane te bhavAntaramAM naraka-nigodanA bhavomAM ghaNAM ghaNAM du:kho ja Ape che. Ama karmonA vipAkanA bhayathI zAnti rAkhavI ane krodha na karavo te vipAkakSamA kahevAya che. A traNa prakAranI kSamAmAM bahArathI ja krodhano abhAva che, paraMtu aMdarathI krodhAdi kaSAyo tathA dhanalAbha-labdhilAbha ane devasukhanA lAbhano lobha kaSAya varte che mATe noAgamathI dravyazama kahevAya che. bhAvathI zama paNa be prakArano che. AgamathI ane noAgamathI, tyAM upazamanA svarUpane jANanArA jJAnIpuruSa upazamanuM svarUpa samajAvatI veLAe upayogavALA hoya to te kAle te vyAkhyAtApuruSa AgamathI bhAvazama kahevAya che. kAraNa ke aMdara jJAna che mATe AgamathI ane upayoga pravarte che mATe bhAvathI zama kahevAya che. tathA sadguruo AdinA samAgamathI, satsaMgathI ane svAdhyAyAdithI mithyAtvadazAno tyAga karIne je vastu jema che tema yathArtha jJAna prApta karavApUrvaka cAritramohanIyakarmanA udayano abhAva karIne eTale ke te cAritramohanIyakarmano kSayopazama karIne AtmAmAM zuddha kSamAdiguNonI pariNati prApta karavI te noAgamathI bhAvazama kahevAya che. AgamathI ane noAgamathI A bhAvazama ja jIvane upakArI tattva che. A noAgamathI bhAvazama paNa laukika ane lokottaranA bhedathI be prakArano che. tyAM vedAntavAdIo, bauddha darzanakAro, sAMkhyo, mImAMsako ItyAdi anya darzanakAro potapotAnA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 177 siddhAnta mujaba maharSi tarIkenuM ke yogI tarIkenuM jIvana jIvavAmAM je zamabhAva rAkhe che te laukika (lokagrAhya) zamatva jANavuM ane jinezvara vItarAga sarvajJa paramAtmAnA vacanone anusAre AtmAnA zuddha svarUpanI ramaNatAnI sAthe ekatA thavA rUpe je krodhAdino abhAva thavo te lokottara bhAvazama jANavo. kAraNa ke te kSamAdi guNo lokagrAhya nathI. saMsAranA loko to avasare avasare AvI kSamA rAkhanArAne gAMDA-namAlA-nirbala-buddhihIna ja samaje che. teo to zataM prati zAnyaM AMt luccAnI sAme luccAI karavI ja joIe AvI vicArasaraNI dharAve che. mATe A zamabhAva to lokottarapuruSo vaDe (alaukika puruSo vaDe) ja gamya che. teonI dRSTi to "aparAdhInuM paLa navi cittathI, cittavINa pratibhUta, suguNanara, zrIninamASitavaSanavinnArI'' (samyaktvanA 67 bolanI sajjhAya, gAthA-41, DhALa AThamI, gAthA-1) AvI hoya che. A lokottara bhAvazama jANavo. jemake je paramAtmA mahAvIra prabhue IndranI zaMkA TALavA eka aMguThAthI merUparvata kaMpAvyo te ja atula-balI mahAvIra prabhu upasargonA kAle karmo khapAvavAno bhAva hovAthI govAlIyA jevA sAmAnya mANasa upara paNa baLano prayoga karatA nathI. AmalakI krIDAnA kAle devane dabAvanArA mahAvIra prabhue karma khapAvavAnA avasare saMgamanI sAme potAnA balano upayoga na karyo ane zamabhAva rAkhyo. te alaukika arthAt lokottara bhAvazama kahevAya che. kAraNa ke lokothI na samajI zakAya tevo A guNa che. mATe lokottara zamabhAva nAmano guNa kahevAya che. have A "zamaguNa" upara sAta nayo samajAvAya che. AdyanayacatuSTaye bhAvazamAdisvarUpaguNapariNamanahetuH manovAkkAyasaGkocavipAkacintanatattvajJAnabhAvanAdiH, antyanayatraye kSayopazamazamAdiH zabdanayena, kSapakazreNimadhyavartisUkSmakaSAyavataH samabhirUDhanayena krodhAdizamaH, kSINamohAdiSu evambhUtanayena kaSAyazamaH / atra bhAvanA - cintAsmRtivipAkabhayAdikAraNataH kSayopazamabhAvAdisAdhanataH kSAyikazamaH sAdhyaH / evaM zamapariNatiH karaNIyA, Atmano mUlasvabhAvatvAt mUladharmapariNamanaM hitam / tenaiva kAraNena zuddhAdhyAtmapadapravRttiH saGgatyAgAtmadhyAnasaMvaracaJcarIkatvaM karaNIyam / bhAvazama Adi svarUpavALA uttamottama zamaguNanI prAptimAM je kAraNa bane evI (arthAt bhAvazamanI prApti karAve ja evI) mana-vacana-kAyAnI pravRttino saMkoca karavo. pUrvabaddha karmonA phaLonuM ciMtana tathA krodhAdi kaSAyo karavAthI kevAM kevAM mAThAM phaLa prApta thAya che ? tevA prakAranA vipAkonuM cintana tathA tattvajJAna ane bhAvanAjJAna Adi uttamottama
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zamASTaka - 6 jJAnasAra bhAvo ke je kAlAntare bhAvazama lAve ja tevA prakAranA sAdhanabhUta je bhAvo che te prathamanA cAra nayanI apekSAe bhAvazama kahevAya che. A cAra navo pAchalA traNa nayonI apekSAe sthUladRSTivALA che. mATe sAdhanarUpe zamabhAvane mAnya kare che ane pAchalA traNa nayo sUmadaSTivALA che. mATe sAdhyarUpe zamabhAvane mAnya kare che. sAdhanagrAhI prathamanA cAra naya ane sAdhvagrAhI pAchalA traNa naya jANavA. (1) nigamanayanI dRSTie manovAyado = bhaviSyamAM bhAvazamanI prApti karavA tevA prakAranI mana-vacana ane kAyAnI pravRttine bAhyabhAvathI saMkocavI, maunavrata, kAyotsargamudrA, svAdhyAya, satsaMga ItyAdi rUpe yoga pravRttino je saMkoca karavo te bhAvazama jANavo. (2) saMgrahanayanI dRSTie vipavivinta = jo krodhAdi karIzuM to tenAM ghaNAM mAThAM phaLa Ave che. jemake caMDakauzika-mammaNazeTha ItyAdi. AtmatattvanI sAdhanA karavAmAM A krodhAdi bhAvo bAdhaka che. krodhAdinA vipAko bhayaMkara che. tema jANIne-vicArIne samabhAva rAkhavo te saMgrahAyathI bhAvazama che. (3) vyavahAranayathI "tattvajJAna" zAstrone anusAra sUkSma-sUkSma jJAna prApta karIne tattvajJAnanA AdhAre krodhAdine zamAvavA-samatAbhAva rAkhavo te vyavahAranayathI bhAvazama jANavo. (4) RjusUtranaya-mAvanAdi = jainazAstrono atyaMta sUkSma abhyAsa karIne saMveganirveda bhAvapUrvaka vairAgyavAsita banIne bhAvanAjJAnapUrvaka zamabhAva rAkhavo te RjusUtranayathI bhAvazama jANavo. cAre nayothI uttarottara caDhIyAto ane sAdhyabhUta evA bhAvazamanuM vadhAre vadhAre nikaTatama kAraNa bane evo A bhAvazama jANavo. pAchalA traNe nayo sUkSma-sUkSma hovAthI viziSTa kSAyopathamika bhAva ane Adi zabdathI kSAyika bhAvavALA zamabhAvanI je prApti thAya te ja bhAvazama kahevAya che. kAraNa ke atte to te ja meLavavAnuM che. mATe te viziSTa kSAyopathamika bhAva tathA kSAyikabhAvavALo zamabhAva e sauthI caDhIyAto samabhAva che. tethI te pAchalA traNa nayanI apekSAe zamabhAva jANavo. temAM paNa - (5) kSayopazamavaH zabdanana = viziSTa evo cAritra mohanIyakarmano kSayopazama thavAthI sAtamAM guNasthAnakamAM ke AThamA Adi upazamazreNInA guNasthAnakomAM Avato kSAyopathamika bhAvano tathA pazamika bhAvano je samabhAva te zabdanayathI zamabhAva jANavo. kAraNa ke te have bahu ja nikaTanA kAlamAM kSAyikazamanuM avalthakAraNa thaze.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 179 (6) kSapakazreNimadhyavartisUkSmakaSAyavataH samabhirUDhanayena krodhAdizamaH = kSapakazreNInA madhyabhAgamAM vartatA sUkSma evA kaSAyanI mAtrAvALA ja jIvo eTale ke 910 mAM guNasthAnakamAM vartatA kSapakazreNIgata je jIvo che temAM vartato prathama viziSTa kSayopazama bhAvano ane jema jema kaSAyo kSaya thatA jAya che tema tema kSAyikabhAvano je caDhIyAto caDhIyAto krodhAdi kaSAyono zamabhAva te samabhirUDha nayathI zamabhAva jANavo. (7) kSINa modaviSa pravadhUna kaSAyavirAmaH = kSINamoha, sayogI ane ayogI guNaThANe je paripUrNa kSAyikabhAva prApta thavAthI niSpanna evo je krodhAdino samabhAva prApta thayo che te sauthI caDhIyAto, sarvazreSTha, aMtima koTino je zamabhAva che te evaMbhUtanayathI bhAvazama jANavo. Ama sAta nayo jANavA. tenI bhAvanA = bhAvArtha A pramANe che. pUrvabaddha karmonA udayathI vartamAnakAla AvatA krodhAdi jo karIzuM to tenA vipAka = phaLo ghaNAM mAThAM Ave che. Ama zAstrAdi jJAnanA AdhAre cintanAtmaka ane smaraNAtmaka evA mati-zrutajJAnathI jANapaNuM AvavAthI tathA pAponA phaLono bhaya lAgavo ItyAdi kAraNothI mohanIyakarmanA udayagata bhAgano kSayopazamabhAva karIne tene jItIne je samabhAva rakhAya te prathamanA cAranaye samabhAva samajavo ane viziSTa viziSTa kSayopazama bhAvAdinA sAdhanathI (eTale tevo viziSTa kSayopazama bhAva levo ke je kSAyika bhAvanuM nikaTanA kAlamAM kAraNa bane tevA kSayopazamAdi bhAvanA sAdhanathI) kSAyikabhAvavALo je samabhAva te pAchalA traNa nayothI bhAvazama jANavo. A ja kSAyikabhAvavALo zamabhAva meLavavA jevo che, sAdhya che, tenA sAdhanasvarUpe kSAyopathamika bhAvano zamabhAva paNa pUrvakAlamAM meLavavA lAyaka che. A rIte "zamabhAvanI pariNati" ja jIvanamAM prApta karavA jevI che. kAraNa ke "zamabhAvamAM vartavuM" e ja jIvano mUla svabhAva che. krodhAdimAM javuM e to vikRti che, vibhAvadazA che. karmabaMdhanA hetubhUtadazA che. tethI vibhAvadazAne choDIne AtmAnA mULabhUta dharmamAM (svabhAvadazAmAM-zamabhAvamAM) pariNAma pAmavuM e ja hitakArI-kalyANakArI che. te kAraNathI ja zuddha evA adhyAtma-mArgamAM A jIvanI sAcI pravRtti thAya che. mATe bAhya saMgano tyAga karIne AtmAnA svarUpaciMtanAtmaka dhyAnamAM joDAvuM ane saMvarabhAvomAM ja cAlavuMsaMvarabhAvomAM ja vartavuM, A ja sAcuM kartavya che. bAkI badhI pravRtti baMdhahetu ja che. pachI bhale te zubha hoya ke azubha hoya. zubha hoya to puNyabaMdha karAve ane azubha hoya to pApabaMdha karAve, paNa karmabaMdhanuM ja kAraNa che. mATe saMgatyAga-adhyAtmadhyAna, parabhAva dazAno tyAga ane saMvarabhAvamAM cAlavuM A ja AtmAnA hitane karanArAM che mATe kartavya che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasAra 180 zamASTaka - 6 vikalpaviSayottIrNaH, svabhAvAlambanaH sadA / jJAnasya paripAko yaH, sa zamaH parikIrtitaH // 1 // gAthArtha - mohanA vikalponA viSayothI rahita ane haMmezAM svabhAvadazAnA ja AlaMbanavALo evo je jJAnano paripAka arthAt jJAnanuM sAphalyapaNuM tene "zamabhAva" kahevAya che. 1il. TIkA :- " vityeti' viveka:-vikrama:, tasya viSaya:-vistAra:, tena (tataH) uttIrNaH-nivRttaH AtmAsvAdanataH varNAdiSu nivRttaviSayaH / svabhAva:anantaguNaparyAya-samyagjJAnadarzanacAritrasvarUpaH, tasyAlambanaH-svabhAvAlambanaH ityanena AtmasvabhAvadarzI AtmasvabhAvajJAnI, AtmasvabhAvaramaNI( NaH) AtmasvabhAvavizrAmI, AtmasvabhAvAsvAdI, zuddhatattvapariNataH, jJAnasya-AtmopayogalakSaNasya paripAka:prauDhAvasaraH, sa zamaH zamabhAvalakSaNaH parikIrtitaH / vivecana - vikalpa eTale cittano vizeSa bhrama. eTale ke AtmAne je upakArI che tene apakArI mAnavuM ane AtmAne je apakArI che (pAMca IndriyonAM viSayasukho), tene upakArI-AnaMdakArI mAnavAM te citravibhrama kahevAya che. teno je viSaya arthAt teno je vistAra eTale ke je viSaya cittane DamaDolatuM kare, cittane bhramita kare, cittane mohabdha kare evA je pAMca IndriyonA viSayo (sAMsArika sukho), tenAthI uttIrNa thayelo, eTale nivRtti pAmelo arthAt pAMca IndriyonA viSayasukhothI rahita banelo evo je jJAnano paripAka che tene zama kahevAya che. jyAre A jIva AdhyAtmika jJAnamAM rasika bane che. AtmadazAnI zuddhinuM bhAna thAya che tyAre AtmAnA guNonA AsvAdanane kAraNe varNa-gaMdha-rasa-sparza ane zabda evA pAMca IndriyonA pAMca viSayasukhomAMthI A jIvanI rasavRtti virAma pAmI jAya che. viSayothI virAma pAmelo A jIva svabhAvadazAnA AlaMbanavALo bane che. AtmAnA anaMtaguNo tenA ananta paryAyo tathA samyajJAna-samyagdarzana ane samyakyAritra Atmaka je AtmAno zuddha svabhAva che tenA ja AlaMbanavALo banelo eTale ke niraMtara svabhAvadazAno ja abhyAsI banelo evo A jIva jyAre thAya che tyAre jJAnanI je saphaLatA prApta thAya che ke krodhAdi vikAro e mAruM svarUpa nathI, mAre te na ja karAya. ema samajIne je zamabhAvamAM jIva varte che tene ja zamabhAva kahevAya che. upara samajAvyuM te pramANe jyAre A AtmA viSayarasathI nivRtta bane che ane svabhAvadazAno ja rasika bane che tyAre AtmAnA zuddha svabhAvane ja jonAro, AtmAnA zuddha
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 181 svabhAvanuM ja jJAna karanAro, AtmAnA zuddha svabhAvamAM ja ramaNatA karanAro, AtmAnA zuddha guNAtmaka svabhAvamAM ja vizrAnti lenAro, AtmAnA guNono ja AsvAda mANanAro, zuddha evuM Atmatattva jenAmAM aMge aMge pariNAma pAmyuM che evo AtmA jyAre bane che tyAre je zamabhAva Ave che tene ja sAco samabhAva kahevAya che te ja jJAnano sAco paripAka che. jJAnadazAnI saphaLatA che. AtmAnI je zuddha dazA, teno ja satata-niraMtara je upayoga, tene ja samyajJAna kahevAya che. tenI je paripAkavALI avasthA arthAt jJAnadazAno pAkI cUkelo je avasara, jJAna pacAvIne meLavelo moha upara je vijaya, atizaya zAnta avasthA, tene ja zama arthAtu zamabhAva kahevAya che. AtmAmAM adhyAtmanA zAstronuM vAMcana-paThana-pAThana karatAM karatAM AtmA pAMca IndriyonA viSayasukhathI rahita jyAre bane che ane svabhAvadazAnI ja ramaNatAvALo bane che tyAre A prApta karela moha upara je vijaya, tene ja "zama" = zamabhAva kahevAya che. atra yogasya paJcavidhatvaM proktaM zrIharibhadrapUjyaiH adhyAtmayogaH 1, bhAvanAyogaH 2, dhyAnayogaH 3, zamatAyogaH 4, vRttikSayayogaH 5, tatra anAdiparabhAvamaudayikabhAvaramaNIyatAM dharmatvena nirdhArya tatpuSTihetukriyAM kurvan adharma dharmavRttyA icchan pravRttaH yaH, sa eva nirAmayaH niHsaGgazuddhAtmabhAvanAbhAvitAnta:karaNasya svabhAva eva dharma iti yogavRttyA adhyAtmayogaH 1 / sarvaparabhAvAn anityAdibhAvanayA vibudhya anubhavabhAvanayA svarUpAbhimukhayogavRttimadhyastha AtmAnaM mokSopAye yuJjataH bhAvanAyogaH 2 / sa eva piNDastha-padastha-rUpastha-rUpAtItadhyAnapariNatarUpaikatvI dhyAnayogI bhaNyate 3 / dhyAnabalena bhasmIbhUtamohakarmA taptatvAdipariNatirahitaH zamatAyogI uktaH 4 / tathA yogAdhInakarmodayAdhInAnAdivRttiH jIvasya, tasyAH kSayaH-abhAvaH svarUpavRttiH vRttikSayayogI ucyate 5 / evaM paJcayogeSu zamatAyogI sAdhane paTiSTha (variSTha) rUti jJAnI pUrNAvasthA : II vivecana :- "yoga"nA pAMca bhedo zrI haribhadrasUrijI mahArAjazrI vaDe yogabindu nAmanA granthamAM kahevAyA che. pahelo adhyAtmayoga, bIjo bhAvanAyoga, trIjo dhyAnayoga, cotho zamatAyoga ane pAMcamo vRttikSayayoga (athavA vRttisaMkSayayoga).
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zamASTaka - 6 jJAnasAra (1) adhyAtma yoga : tyAM anAdi kAlathI lAgelA parabhAvane eTale ke mohanA audayikabhAvanI ramaNIyatAne ja A jIva dharma che Ama mAne che ane tema samajIne tenI ja puSTi mATe puSTinA hetubhUta kriyAne karato adharmane ja dharma che Ama Icchato sadA pApakAryomAM ja pravartelo che te ja jIva jyAre nirAmaya thAya che, arthAt tIvra mahodaya rU5 roga vinAno thAya che tyAre niHsaMgatAnI bhAvanAthI ane zuddha AtmatattvanI bhAvanAthI bhAvita aMtaHkaraNavALA te jIvane jyAre Ama sAcuM tattva samajAya che ke "svabhAvadazA e ja sAco dharma che" tyAre te jIvanI mana-vacana-kAyAnI je yoga pravRtti thAya che tene adhyAtmayoga kahevAya che. yogabiMdu gAthA 358 mAM A pramANe kahyuM che. te sAkSIgAthA A pramANe che - aucityAd vRttayuktasya, vacanAttattvacintanam / maitryAdisAramatyantamadhyAtmaM tadvido viduH // 358 // ucita AcaraNapUrvakanAM aNuvrata athavA mahAvratothI yukta evA jIvanuM zAstravacanone anusAre maitrI pramoda Adi bhAvanAonA atyanta sAravALuM je tattvaciMtana, tene yogIpuruSo adhyAtmayoga kahe che. yogaviMzikAnI trIjI gAthAnI TIkAmAM paNa kahyuM che ke "tatrAdhyAtma ucitapravRttetabhRto maitryAdibhAvanAgarbha zAstrAjjIvAditattvacintanam" (2) bhAvanAyoga : anityAdi bAra bhAvanAo vaDe sarvaprakAranA parabhAvone kSaNabhaMgura-asAra che Ama samajIne AtmaguNono anubhava karavA rUpa bhAvanA dvArA zuddhaAtmasvarUpane abhimukha evI yoga pravRttipUrvaka madhyasthavRttivALo banIne potAnA AtmAne mokSanA upAyomAM joDato je AtmapariNAma te bhAvanAyoga kahevAya che. yogabiMdu zloka 360 A pramANe kahe che te gAthA A pramANe che - abhyAso'syaiva vijJeyaH, pratyahaM vRddhisaGgataH / mana:samAdhisaMyuvata:, pana:pujena mAvanA radda. pratidina vRddhithI yukta evo A adhyAtmayogano ja mananI prasannatA pUrvakano je vAraMvAra abhyAsa, tene ja bhAvanAyoga kahevAya che. yogaviMzikAmAM paNa Avo pATha che ke - adhyAtmasyaiva pratidinaM pravardhamAnazcittavRttinirodhayukto'bhyAsaH bhAvanA /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 AdhyAna yoga : adhyAtmayogano abhyAsI thayo chato piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta Ama cAra prakAranI bhAvanA bhAvavA svarUpa pariNatimAM ekadhyAnavALo banelo je jIva che te dhyAnayogI arthAt AdhyAnayogI kahevAya che. yogabiMdu gAthA 362 A pramANe che zubhaikAlambanaM cittaM dhyAnamAhurmanISiNaH / sthirapravIpatapUrNa, sUkSmAbhogasamanvitam ||rUddarA 183 zubhatattvonA ja eka AlaMbanavALuM je citta, tene paMDitapuruSo dhyAnayoga kahe che je citta sthirapradIpatulya che ane sUkSmatattvonA upayogathI yukta che. yogaviMzikAmAM paNa Avo pATha che. prAdhyAnuM prazastArthaviSayaM sthirapravIpasavRzamutpAtAviviSayasUkSmopayo yuvataM vittam / (4) samatAyoga : avidyAkalpiteSUccairiSTAniSTeSu vastuSu / saMjJAnAttadvyudAsena, samatA samatocyate // 364 // dhyAnanA bala dvArA bhasmIbhUta karyuM che mohanIya karma jeNe evo AtmA taptatvAdi bhAvonI pariNati vinAno (krodha-mAna-mAyAdinI pariNati vinAno) jyAre bane che tyAre samatAyogI kahevAya che. yogabiMdu zloka 364 A pramANe che - - - atyanta ajJAnadazAthI kalpAyelI ISTa ane aniSTa vastuomAM samyagnAna thavAthI te ajJAnadazApUrvakanI ISTAniSTabuddhino tyAga karIne rakhAyelI je samatA te samatAyoga kahevAya che. yogaviMzikAmAM paNa Avo pATha che avidyAlpitetvAniSTatvasaMjJAparihAre zubhAzubhAnAM viSayANAM tulyatAbhAvanam / (5) vRttisaMkSayayoga anyajIvadravya tathA pudgaladravya vagerenA saMyoge karmanA udayane AdhIna evI anAdikALathI pravartatI jIvanI je vRtti che (mohodayajanya je pravRtti che) teno pharI na Ave te rIte je kSaya karIne AtmasvarUpamAM ja je vartavuM tene vRttisaMkSayayoga kahevAya che. tevA jIvane vRttisaMkSayayogI kahevAya che. yogabiMdu zloka 366 te A pramANe che anyasaMyogavRttInAM, yo nirodhastathA tathA / apunarbhAvarUpeNa, sa tu tatsaMkSayo mataH // 366 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zamASTaka - 6 jJAnasAra anyadravyanA saMyoge thatI je vRttio, teno tevA tevA prakAre nirodha karavo arthAt pharIthI pragaTa thAya nahIM evo je kSaya karavo tene vRttisaMkSaya mAnelo che. yogaviMzikAmAM paNa Avo pATha che - vRttisaMkSaya-manokArI vizalparUpALAM, zarIradhArI pariyanvanarUpaImnysNyogaatmkvRttiinaampunrbhaaven nirodhaH / A pAMca prakAranA yogomAM zamatAyogavALo AtmA sAdhanAvasthAmAM sarvathI zreSTha che ane vRtti saMlayanA yogavALI jJAnanI pUrNAvasthA e sAdhyarUpa hovAthI sarvazreSTha samabhAva che. A pramANe sAdhyayogane lakSyamAM rAkhIne sAdhanayogamAM pravRtti karavI te ucita che. [1] anicchan karmavaiSamyaM, brahmAMzena samaM jagat / AtmA'bhedena yaH pazyedasau mokSaM gamI zamI // 2 // gAthArtha :- je AtmA karmanA udayathI thayelI viSamatAne pradhAnapaNe IcchatA nathI ane AkhA jagatane cetanAlakSaNa vaDe samAna gaNe che. tethI sarve saMsArI jIvo potAnA AtmAthI tulya che AvuM je dekhe che te A zamabhAvavALA yogIpuruSa mokSagAmI thAya che. ||rA TIkA :- "nichana vaiSamiti"--vaiSaya-nAdhitvam, nirjIna gatijAtivarNasaMsthAnabAhmaNakSatriyAdivaiSamyaM jJAnavIryakSayopazamakAryavaiSamyamanicchan udayataH AcaraNataH kSayopazamabhede satyapi brahmAMzena cetanAlakSaNena, athavA dravyAstika-astitva-vastutva-sattva-agurulaghutva-prameyatva-cetanatva-amUrttatvaasaGkhyeyapradezatvapariNatyA jagat = carAcaram, AtmA'bhedena-AtmatulyavRttyA, samaMsamAnatvena yaH pazyet sarvajIveSu samatvaM kRtvA araktadviSTatvena vartamAno'sau yogI mokSagAmI sakalakarmakSayalakSaNAvasthAM gacchatItyevaMzIlo bhavati / yo hi sarvajIveSu jIvatvatulyavRttyA rAgadveSapariNatimapahAya Atma-svabhAvAnuSaGgI, asau yogI mokSaM nAnA mavati parA vivecana :- A saMsAramAM rahelA nigoda-ekendriya-vikalendriya ane paMcendriya Adi samasta jIvo "cetanA" lakSaNathI samAna che. sarve paNa jIvomAM siddhaparamAtmAnA samAna anaMta anaMta guNo eka sarakhA rahelA che. sattAthI anaMtaguNo rahelA che to ja karmakSaya thavAthI te guNo AvirbhAvane pAme che. tethI sattAgata-guNone AzrayI sarve paNa jIvo
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 samAna che. koIpaNa jIva nyUna nathI ke adhika nathI. saMsAramAM rAjA-raMka, sukhI-duHkhI, rogI-nirogI, strI-puruSa ItyAdi je bheda dekhAya che te saghaLo paNa bheda mAtra karmajanya che. pUrve bAMdhelA karmonA udayathI saMsArI jIvomAM citra-vicitratA thayelI che te pAramArthika (sAcI) citra-vicitratA nathI. karmono udaya rahe tyAM sudhI ja rahevAvALI che. paramArthathI sattAsvarUpanI apekSAe sarve jIvo samAna che. konA upara rAga karavo (prIti karavI)? ane konA upara dveSa karavo? jema raMgabhUmi upara naTa judI judI vezabhUSA karIne Ave tema saMsArI jIvonuM paNa saMsArabhUmi upara bhinna bhinna svarUpa che. A rIte karmanA udayathI thayelI je viSamatA, jemake koI deva, koI manuSya, koI tiryaca, koI nArakI ema gatisaMbaMdhI viSamatA, koI ekendriya, koI vikalendriya ane koI paMcendriya ema jAti saMbaMdhI viSamatA, koI kALA, koI dhoLA, koI pILA, koI nIlA ane koI lAla ema varNanI viSamatA, koI jADA, koI pAtaLA, koI ThIMgaNA ane koI ghaNA uMcA ema saMsthAnanI vicitratA, tathA koI kSatriya, koI brAhmaNa ItyAdi prakAranI jAti saMbaMdhI je viSamatA dekhAya che te saghaLI karmonA udayathI thayelI viSamatA che. A viSamatA paramArthathI nathI. - jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmonA kSayopazamathI Avirbhata hInAdhika caitanyanI viSamatA, vIryAntarAya karmanA kSayopazamathI Avirbhata vIryanI hInAdhikatA. ema jJAna-darzanavIrya vagere kSayopazamajanya guNAtmaka kAryano viSamatAthI bheda che. paNa sattAgata guNo sarvenA samAna che. tethI karmajanya A viSamatAne jo dRSTimAM na gaNIe to sarve jIvo samAna bhAsavAthI koIpaNa jIva upara rAga ke dveSa thaze nahIM. A jIva jo dRSTi badale to zamabhAva" prApta karavo zakya banI zake che. A vAta TIkAmAM samajAve che ke - gati-jAti-varNa-saMsthAna ane brAhmaNa-kSatriyAdi bhAve karmanA udayathI thayelI je viSamatA-hInAdhikatA tathA jJAna-darzana-vIrya vagere guNonI kSayopazamarUpa kAryaviSamatA jagatamAM je dekhAya che te saghaLI karmajanya hovAthI tene nahIM Icchato eTale ke dhyAnamAM nahIM leto AtmA tathA karmanA udayathI, vyaktigata bhinna bhinna AcaraNathI (athavA karmonA AvaraNathI) viSamatA hovA chatAM paNa eTale ke kSayopazamano bheda hovA chatAM paNa brahmAMza vaDe eTale ke "cetanA" guNa vaDe sarve jIvo samAna che. AvI samAnatA dekhanArA AtmAne rAga-dveSa thatA nathI. athavA dravyAstikatA eTale ke dravyatvadharma, astitvadharma, vastutvadharma, sattAdharma-agurulaghutA-prameyatA-cetanatA-amUrtatA ane asaMkhyAtapradezavALApaNuM ItyAdi sAmAnya dharmo vaDe carAcara evA A jagata AkhAne potAnA AtmAnI sAthe tulyapaNe
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zamASTaka - 6 jJAnasAra eTale ke huM ane jagadvartI sarve paNa jIvo samAna chIe. koIpaNa jIva sAmAnya dharmonI apekSAe hIna paNa nathI ane adhika paNa nathI, AvuM je dekhe che tene koIpaNa jIva upara rAga ane dveSa thatA nathI. (prIti ke aprIti thatI nathI). kAraNa ke adhika hoya to prIti thAya hIna hoya to aprIti thAya paraMtu evuM nathI tethI prIti-aprIti thatI nathI. A pramANe sarva jIvo upara araktaddhiSTabhAve vartato A jIva yogI kahevAya che ane te sarva karmonA kSayavALI mukta avasthAne pAme che. AvA jIvo muktigAmI thavAnA svabhAvavALA hoya che. je AtmA sarva jIvomAM "jIvapaNuM" tulya che AvI manovRtti rAkhIne koI paNa upara rAga ane dveSanA pariNAma karato nathI, rAga ane dveSavALA pariNAma tyajIne AtmAnA mULabhUta samAna svabhAvatAne ja je dekhe che, anusare che te yogI mahAtmA mohano vijaya karIne mokSamAM jAya che. rA/ ArurukSurmuniryogaM, zrayed bAhyakriyAmapi / yogArUDhaH zamAdeva, zudhyatyantargatakriyaH // 3 // gAthArtha :- yogadazAmAM ArohaNa karavAnI IcchAvALA muni bAhya (kAyikAdi) dharmakriyA paNa kare, paraMtu yogadazA upara ArUDha thayelA muni aMtargata kriyAvALA thayA chatA (bAhyakriyA vinAnA hovA chatAM paNa) zamabhAvadazAthI ja zuddha-buddha thAya che. ll TIkA - "mAruti " yoja-samadhiyo prati satanajJAnavAritrarUpa mokSopAyalakSaNaM yogamArurukSuH-ArohaNecchuH muniH-bhAvasAdhakaH, prItibhaktivacanarUpazubhasaGkalpena azubhasaGkalpAn vArayan ArAdhakaH bhavati / siddhayogI tu rAgadveSAbhAvena upazamIkRtArthaH, bAhyAM kriyAM-bAhyAcArapratipattiM zrayedapiaGgIkurvannapi, zamAdeva zuddhyati, zamAt-krodhAbhAvAt zuddhayati-nirmalIbhavati / ___ kathambhUto muniH ? yogArUDhaH-yoge samyagdarzanajJAnacAritre AtmIyasAdhanaratnatrayIlakSaNe ArUDhaH / punaH kathambhUto muniH ? antargatakriyaH-antargatA vIryaguNapravRttirUpA kriyA yasya saH antargatakriyaH evamabhyantarakriyAvAn ratnatrayapariNataH zamAt kSamAmArdavArjavamuktipariNatipariNataH nirmalo bhavati // 3 // | vivecana :- mokSamArganA ArAdhaka jIvo be prakAranA hoya che - eka sAdhanAkAlavartI jIvo ane bIjA sAdhyanI siddhivALA kAlavartI jIvo (teramA, caudamA guNasthAnakavartI jIvo). banne prakAranA AtmAo muktinI prApti avazya kare che, paraMtu sAdhanAvasthA ane siddhAvasthA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 187 ema avasthAbheda hovAthI kriyAno (AcaraNAno) bheda hoya che. jema zatruMjaya pahADa upara caDhanArA jIvonI ane pahADa upara caDI cUkelA jIvonI cAlavAnI gatikriyA bhinna bhinna jAtinI hoya che. caDhanArA jIvonI gatikriyA eka eka pagathIyuM nIcenuM choDIne uparanuM grahaNa karavA rUpa "ArohaNa" kriyA hoya che. tevI kriyA caDhI cUkelAmAM hotI nathI. tathA caDhI cUkelA jIvomAM kSetrAntara thavA rU5 gatikriyA hoya che tevI gatikriyA caDhanArAmAM hotI nathI. tevI ja rIte sAdhanAkAlamAM vartanArA jIvomAM kAyotsarga dhyAna-pratikramaNa-tapa Adi bAhya dharma anuSThAnonI kriyA hoya che. kAraNa ke te kAle jIva bhUlo paNa kare che. mATe kSamAyAcanA karavArUpa pratikramaNAdi anuSThAno hoya che. citta caMcala hovAno saMbhava che mATe dhyAna ane kAyotsargAdi bAghakriyA hoya che tathA mohane jItavA mATe tapa anuSThAna paNa hoya che. Ama prIti anuSThAna, bhakti anuSThAna ane vacana anuSThAna rUpe bAhyakriyA hoya che ane bAhyakriyA AcaravI jarUrI paNa che. to ja sAdhyanI siddhi saMbhave che. paraMtu jenAmAM yogadazA siddha thaI cUkI che teo aMtargata kriyAvALA thayA chatA (temanuM labdhivIrya mana-vacana-kAyAnA bAhya yogarUpe pravartavAne badale ratnatrayI rUpa guNonI tanmayatAma prazamabhAvathI ja nirmaLa bane che. teo bAhyakriyA AcaratA nathI to paNa mohanIyanA krodhAdi bhAvono kSaya thayela hovAthI aMdaranI kriyAnI pradhAnatAthI ja siddha thAya che. jema caDhanArAmAM ArohaNa kriyA ane caDhelAmAM ArUDhakriyA pradhAnatAe hoya che tema sAdhanAkAlamAM bAhyakriyAnI ane yogArUDhadazAmAM antargatakriyAnI pradhAnatA hoya che. TIkAno artha :- samyagdarzana, samyajJAna ane sammacAritra Ama ratnatrayInI sAdhanArUpa samAdhiyoga upara ArohaNa karavAnI IcchAvALA muni eTale bhAvathI sAdhaka mahAtmA prIti-bhakti ane vacanAnuSThAna AcaravA rUpa zubhasaMkalpo karavA dvArA azubha saMkalponuM nivAraNa karatA chatA ArAdhaka bane che. jema "soya" pagamAM nAkhavA jevI nathI, pIDA karanArI che. nAkhIe to paNa aMte kADhI ja nAkhavAnI hoya che teTalA mATe ja teno bIjo cheDo hAthamAM ja rakhAya che. tathA nAkhatI vakhate paNa samajAya che ke A pIDAkArI che to paNa paganI aMdara gayelo kAMTo tenA vinA nIkaLato nathI. tethI na nAkhavA jevI hovA chatAM paNa kAMTo kADhavA pUratI nAkhavI paDe che. kAMTo nIkaLatAM turata ja kADhI levAmAM Ave che. tema "zubha saMkalpo" paNa prazastamohadazA hovAthI aMte heya che to paNa azubha saMkalpone TALavA mATe zubha saMkalpo pUrvakAlamAM AdaravA paDe che. jema jema zubha saMkalpo dvArA azubha saMkalponuM vAraNa thatuM jAya che tema tema aMte zubha saMkalpone paNa tyajIne "nirvikalpadazA" = paramasamAdhi prApta karavAnI hoya che. ahIM muktimArgano hAla sAdhanAkAla hovAthI zubha saMkalpo karavA dvArA azubha saMkalpo dUra karavAnuM kAma prathama karAya che.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zamASTaka - 6 jJAnasAra siddhayogA tu = paraMtu je AtmAmAM yogadazA prApta thaI cUkI che, yogI banyA che. rAga ane dveSano abhAva thavAthI sarve prayojano jenAM zAnta thaI gayAM che evA A yogI kadAca dravya, kSetra, kAla, bhAva AdinA kAraNe vihArAdi koI koI bAhya kriyA Acarekare to paNa te kAle te bAhyakriyAthI nirmala thatA nathI, paraMtu jIvanamAM prApta karelI aMtaraMga je "upazamAvasthA" che tenAthI ja teo nirmaLa thAya che. upazamabhAva prApta karelo hovAthI krodhakaSAya na hovAthI ane tenI sAthe sAthe mAnAdi kaSAyo na hovAthI AvA prakAranA upazamabhAvathI ja A jIva nirmaLa thAya che. A bhAvasAdhaka AtmA kevo che ? yogADha che arthAt samyagdarzana, samyajJAna ane samyaphacAritra ema AtmatattvanA sAdhanabhUta ratnatrayIsvarUpa yogadazAmAM jeo ArUDha thaI cukyA che. teo "zamabhAvathI" ja zuddha thAya che. vaLI te muni kevA che ? "mannatakriya:' Antarika kriyAvALA che. AtmAmAM pragaTa thayeluM je labdhivIrya che te vIryaguNanI pravRtti aMtargata guNonI upAsanAmAM pravarte che jenI evA te muni che. bahArathI kaMI viziSTa kArya karatA na paNa dekhAya to paNa te mahAtmA aMtargata kriyAvALA hoya che. Ama abhyattara kriyAvALA che. arthAt ratnatrayInI upAsanAnA bhAvamAM pariNAma pAmelA che te kAraNathI temanA jIvanamAM Avelo kaSAyonA abhAvarUpa je upazamabhAva che tenAthI ja eTale ke kSamA-mArdava-Arjava ane muktirUpa guNapariNatithI pariNAma pAmelo A jIva aMtargata AvA prakAranA guNonI pariNatithI ja nirmaLa bane che. tene bAhya kriyAnI apekSA rahetI nathI. 3 dhyAnavRSTeyAnadyAH, zamapUre prasarpati / vikAratIravRkSANAM, mUlAdUnmUlanaM bhavet // 4 // gAthArtha :- dhyAna rUpa vRSTi thavAthI dayArUpI nadImAM samabhAva rUpI pUra vRddhi pAmate chate vikAro rUpI kAMThe rahelA vRkSonuM mUlathI ja umUlana thAya che. jo TIkA :- "sthAnavRti"-navRche. dhyAne ghaNuvattA prApuhUrta yAvat cittasya ekatrAvasthAnaM dhyAnam / uktaJca - antomuhuttamettaM, cittAvatthANamegavatthumi / / cha3masthAI sApa, gopaniroho niVIIT 1 III (dhyAnazataka gAthA-3) atra ca nimittarUpe devagurusvarUpe adbhutatAdiyuktacittaikatve ca dharmadhyAnam AjJA'pAyavipAkasaMsthAnAkhyam, tatra AjJAyAH nirdhAraH samyagdarzanam, AjJAyAH
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 189 anantatvapUrvAparAvirodhitvAdisvarUpe camatkArapUrvakacittavizrAmaH AjJAvicayadharmadhyAnam, evamapAyAdiSvapi nirddhArabhAsanapUrvaM sAnubhavacittavizrAntiH dhyAnam, evaM zukle'pi, IdRgdhyAnavRSTe:- meghAt dayA- svaparabhAvaprANAghAtanarUpA bhAvadayA, tadvRddhitadrakSaNahetutvAt svaparadravyaprANarakSaNAnirviSayatvena dravyadayApi dayAtvenAropitA zrIvizeSAvazyake ( gAthA 1763-64 ) gaNadharavAdAdhikAre iti / vivecana :- ahIM jyAre dhyAnarUpI vRSTi thavAthI dayArUpI nadInuM pUra vadhe che tyAre vikArorUpI kAMThAnA vRkSonuM sarvathA unmUlana thAya che. saMsAramAM jema megha varasavAthI nadImAM pUra Ave che ane te pUrathI kAMThA uparanAM vRkSo mUlathI ukhaDI jAya che ane nadInA pUramAM kheMcAI jAya che. tema dhyAnathI dayA vadhe che ane tenAthI vikAro nAza pAme che. tyAM dhyAna kone kahevAya ? te samajAvatAM kahe che ke - ahIM dharmadhyAna ane zukladhyAna ema be ja dhyAna levAM. kAraNa ke vikAronA nAzanuM te be ja dhyAna kAraNa che. paNa ArtadhyAna-raudradhyAna na levAM. eka aMtarmuhUrta sudhI yAvat cittanuM koIpaNa eka viSayamAM sthira thavuM tene dhyAna kahevAya che. dhyAnazatakamAM kahyuM che ke - "koIpaNa eka viSayamAM aMtarmuhUrta sudhI cittanI sthiratA tene dhyAna kahevAya che. A vyAkhyA chadmastha jIvone AzrayI che. kevalI bhagavaMtone to yogano nirodha karavo te ja dhyAna kahevAya che.'' AtmAnA zubha adhyavasAyo thavAmAM nimittabhUta evA deva-guru (ane dharmanA) svarUpamAM adbhutatA Adi (alaukikatA, pUrvApara-aviruddhatA, atizaya saMgInatA, upakArakAritA, rAga-dveSAdi doSarahitatA ItyAdi) zreSTha zreSTha bhAvothI yukta evA devagurunA svarUpamAM cittanI ekAgratA-sthiratA karavI tene ahIM dharmadhyAna kahevAya che ane te AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya ane saMsthAnavicaya ema cAra prakAranuM che tyAM vItarAga sarvajJa paramAtmAnI AjJAnI zraddhA karavI, te ja sAcuM ane suMdara che ke je bhagavaMtoe kahyuM che. AvI anupama nirdhArapUrvakanI je zraddhA che tene ja samyagdarzana kahevAya che. bhagavaMtanI A AjJA anaMtA viSayone samajAvanArI hovAthI anaMtatvathI pUrNa bharelI che. tathA pUrvApara (AgaLa-pAchaLa) kathanamAM kyAMya paNa virodha na Ave tevI aviruddha bhAvone pratipAdana karanArI bhagavAnanI vANI che. AvA prakAranA svarUpavALA tIrthaMkaraprabhunA vacanomAM cittane camatkAra upaje tevI sthiratApUrvaka vicAravuM te AjJAvicaya dharmadhyAna kahevAya che. vItarAga paramAtmA sarvajJa ane vItarAga hovAthI temanA vaDe kahevAyelAM evAM
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zamASTaka - 6 jJAnasAra jainazAstro vAMcatAM, bhaNatAM ane bhaNAvatAM temAM kahelA viSayonuM varNana jANavAthI ane pUrvApara aviruddha bhAvo atyanta saMgata lAgavAthI yuktiyukta dekhAvAthI AvI vANI bIje kyAMya saMbhavita na hovAthI tathA AtmAnA atizaya kalyANane karanArI hovAthI AvA svarUpavALI vANImAM cittane Azcarya upaje-evI cittanI je vizrAnti arthAt sthiratA tene AjJA vicayadharmadhyAna kahevAya che. A ja pramANe apAyAdimAM paNa zraddhA ane jJAnapUrvaka tevA prakAranA anubhavanI sAthe cittanI vizrAnti te apAyaricaya vagere dharmadhyAna kahevAya che. saMsAranA tamAma prasaMgo aMte duHkharUpa ja che AvA vicAromAM tathA karmonA phaLo ghaNAM mAThAM che. AvA vicAromAM ane caudarAja lokamaya lokAkAza ane temAM rahelA padArthonA vicAromAM cittanI zraddhA ane samyajJAnapUrvaka atizaya je sthiratA = ekAgratA te anukrame apAyaricaya-vipAkavicaya ane saMsthAnaviya dharmadhyAna kahevAya che. A ja pramANe zukladhyAnamAM paNa dravya-guNa ane paryAyonI pRthakatvapaNe ane ekatvapaNe ciMtavanA karavAmAM cittanI atyanta je sthiratA te zukladhyAna kahevAya che. te zukladhyAnanA prathamanA be pAyA jANavA. A pramANe tattvaciMtanamAM mananI atyanta je sthiratA che te dhyAna kahevAya che. AvA prakAranI dhyAnarUpI vRSTi thavAthI arthAt megha varasavAthI A jIvamAM dayArUpI nadInuM zamabhAva rUpI pUra vRddhi pAme che. tenAthI vikArorUpI vRkSonuM unmelana thAya che. jema vRSTi thavAthI nadImAM pUra Ave che ane te pUrathI kinArAnA vRkSonuM mUlathI umUlana thAya che tema A jIvamAM dhyAnathI dayA (komalatAno pariNAmo AvavA dvArA zamabhAva vadhe che. tenAthI vikArono nAza thAya che. potAnA ane paranA bhAvaprANonI hiMsA na karavI te bhAvadayA kahevAya che. tathA potAnA ane paranA dravyaprANonI rakSA karavAno nizcayapUrvaka je viSaya (je pariNAma) te dravyadayA kahevAya che. tyAM dravyadayA te bhAvadayAnI vRddhino ane bhAvadayAnI rakSAno hetu hovAthI dravyadayAne paNa "dayA" tarIke Aropita karAya che. zrI vizeSAvazyakabhASyamAM gaNadharavAdanA adhikAramAM gAthA 1763-64 mAM kahyuM che ke bhAvahiMsA ke bhAvAhiMsA (bhAvadayA) e pariNAmAtmaka che ane dravyahiMsA ke dravyAhiMsA (dravyadayA) e ghAta-aghAta kriyArUpa che. vyavahAranayathI je sva-para-prANono ghAta kare te hiMsaka ane ghAta na kare te ahiMsaka (dayAvAna) kahevAya che. paraMtu nizcayanayathI pariNAmathI hiMsA karato jIva svaparaprANono ghAta na kare to paNa te hiMsaka kahevAya che. jema zikArI bANa mAre ane kadAca haraNa khasI jAya ane na mare to paNa hiMsaka kahevAya che. tevI ja rIte pariNAmathI hiMsA
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 191 na karato (dayA karato) jIva sva-para prANone pIDA kare to paNa te ahiMsaka kahevAya che. jema vaidya rogInA rogano nAza karavA pIDA kare, behoza kare to paNa te ahiMsaka kahevAya che. vizeSAvazyakabhASyanI gAthA A pramANe che - "na ya ghAyautti hiMso, nAghAyaMto nicchiyamahiMso / na viralajIvamahiMso, na ya jIvaghaNaM to hiMso // 1763 // ahaNato vi hu hiMso, duTThattaNao mao ahimarovva / bAhiMto na vi hiMso, suddhattaNao jahA vijjo // 1764 // A banne gAthAmAM A ja bhAva lakhyo che ke A cauda rAjaloka jIvothI bharelo che. temAM hAlatA-cAlato jIva bIjA jIvone haNe ja che ane AvI hiMsA karato jIva "sAdhu" kema kahevAya? arthAt sAdhu paNa hiMsAthI mukta kevI rIte rahI zake? loka jIvothI bharelo che. tethI temAM hiMsA thaI ja jAya che. teno uttara A banne gAthAmAM che ke - ghAtaka" hoya eTalA mAtrathI jIva hiMsaka gaNAto nathI ane "aghAtaka" hoya eTalA mAtrathI te jIva ahiMsaka gaNAto nathI tathA jIvo virala hoya. je bhUmi upara jIvo ochA hoya tethI ahiMsaka kahevAya ane jIvono ghana hoya tethI hiMsaka kahevAya ema paNa nathI. paraMtu ghAtakI-zikArI-macchImAra vagere loko jema duSTa pariNAmavALA che. tenI jema je jIvo duSTa pariNAmavALA che te duSTa pariNAmavALA hovAthI jIvaghAta na karatA hoya to paNa hiMsaka che ane pAMca samiti tathA traNa guptivALA muni jIvone kadAca pIDA kare to paNa zuddha pariNAmavALA hovAthI vaidyanI jema te ahiMsaka gaNAya che." ato dravyadayA tu kAraNarUpA, bhAvadayA tu dayAdharmaH / evaMvidhAyA dayAnadyAH zamapUre sakalakaSAyapariNatizAntiH zamaH, rAgadveSAbhAvaH vacanadharmarUpaH zamaH, tasya pUraH tasmin prasarpati vRddhimeti sati vikArAH kAmakrodhAdayaH azuddhAtmapariNAmAH ta eva tIravRkSAH, teSAM mUlAdunmUlanaM bhavet-ucchedanaM bhavet = abhAvaH / ityanena dhyAnena yogataH dayAnadIpUraH pravardhayati, vardhamAnapUrazca vikAravRkSANAmucchedanaM karotyeva / ayaM hi AtmA viSayakaSAyavikAraviplutaH svaguNAvArakakarmodayataH pribhrmti| sa eva svarUpopAdAnataH tattvaikatvatayA pravardhamAnazamapUraH vikArAn mUlAdunmUlayati // 4 // A pramANe dravyadayA e bhAvadayAnuM kAraNa che. vAstavika to potAnA ane paranA prANone na haNavAno je AtmapariNAma che te bhAvadayA e kAryarUpa che te bhAvadayA arthAt
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zamASTaka - 6 jJAnasAra na haNavAno arthAt rakSAno-paropakArano je AtmapariNAma te ja bhAvadayA che ane te dayAdharma (ahiMsAdharma-hiMsAviramaNa dharma) che. dhyAnarUpI vRSTithI dayArUpI nadImAM "zamabhAva" rUpI pUranI vRddhi thAya che. tyAM zamabhAva eTale zuM? sarve paNa kASAyika je pariNAmo che tenI zAnti thavI. arthAt kASAyika adhyavasAya sthAnono je abhAva te zamabhAva jANavo, athavA rAga-dveSano je abhAva te zamabhAva jANavo, athavA paramAtmAnA vacanonuM pAlana karavA svarUpa je dharma te samabhAva jANavo. te samabhAva rUpI pUra cAre tarapha phelAte chate eTale ke tenI ghaNI ja ghaNI vRddhi thaye chate kAma-krodha-vAsanA-mAyA-ahaMkAra Adi rUpa azuddha evA je AtmapariNAmo rUpI vikAro che. te vikAro e ja jANe nadInA kAMThAnAM vRkSo che. te vikAro rUpI vRkSonuM mUlathI ja unmelana thAya che. sarvathA vikArono abhAva ja thAya che. nadInA pUrathI jema kAMThAnA vRkSono nAza thAya che tema samabhAvathI vikArono nAza thAya che. A rIte dharmadhyAna ane zukladhyAna dvArA zubhayogathI dayA rUpI nadInuM pUra vRddhi pAme che ane vRddhi pAmatuM evuM te pUra vikAro rUpI vRkSonuM umUlana kare che ja. pAMca IndriyonA viSayo, krodhAdi cAra kaSAyo ane kAmavAsanA Adi vikAro vaDe vikArI banelo (azuddha banelo) A AtmA potAnA guNonA AvaraNa karanArA evA karmonA udayathI anaMta evA A saMsAramAM paribhramaNa kare che. paraMtu jyAre te ja AtmA potAnA zuddha AtmasvarUpane samaje che ane tenuM ja lakSya thaI jAya che tyAre potAnA zuddha svarUpanA upAdAnathI zuddhatattvanI sAthe ekatA thavAthI vRddhi pAmatuM zamatArUpI pUra che jemAM evo te ja AtmA vikArone mUlathI ukheDI nAkhe che. vikArono mUlathI ja nAza kare che. jo jJAnadhyAnatapaHzIla-samyaktvasahito'pyaho / taM nApnoti guNaM sAdhuryamApnoti zamAnvitaH // 5 // gAthArtha - jJAna, dhyAna, tapa, zIyaLa ane samyakatva guNothI yukta evA paNa muni te avasthAne pAmI zakatA nathI ke je avasthAne samatAguNathI yukta evA muni pAmI zake che. pA TIkA - "jJAnadhyAti"-jJAnaM tattvavivo:, dhyAne ripasthiratarUpam, tapaH icchAnirodhaH, zIlaM brahmacaryam, samyaktvaM tattvazraddhAnam, padAnAmutkramatA dvandvasamAsAt / ityAdiguNopetaH sAdhuH sAdhayati ratnatrayakaraNena mokSaM sa sAdhustaM
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka-6 193 nirAvaraNaguNaM kevalajJAnAdiguNaM nApnoti na prApnoti, yaM guNaM zamAnvitaHsamatAcAritramayaH Apnoti prApnoti labhate ityarthaH = vivecana yathArtha tattvano je avabodha te jJAna, AtmAnA pariNAmanI koI eka viSayamAM je sthiratA te dhyAna, pAMca IndriyonA viSayonI IcchAno nirodha te tapa, brahmacaryapAlana te zIla ane vItarAga paramAtmA dvArA kathita tattvo uparanI je zraddhA te samyaktva. A pAMce guNonI prAptimAM prathama samyaktvaguNa prApta thAya, tyArabAda jJAnaguNa (samyajJAna) prApta thAya, tyArabAda samyaktapa ane zIyaLa guNa prApta thAya ane aMte dharmadhyAna-zukladhyAna prApta thAya. Ama guNonI prAptino Avo krama che chatAM mUlazlokamAM prathama jJAnAdi cAra lakhIne samyaktvane aMte je lakhyuM che tema karatAM utkrama ulaTo krama mUlazlokamAM karelo je dekhAya che te dvandvasamAsathI thayo che Ama jANavuM. kAraNa ke dvandvasamAsamAM alpasvaravALA zabdo pahelA Ave ane bahusvaravALA zabdo pAchaLa Ave. mATe Avo utkrama je karyo che te dvandvasamAsanA kAraNe samajavo. = uparokta guNo AtmAnA svarUpanA sAdhakaguNo che. zreSTha guNo che chatAM tenAthI "zamabhAva" nAmano guNa ghaNo ja viziSTa caDIyAto guNa che te samajAvavA kahe che ke (kSAyopazamika bhAvanA) jJAnAdi guNothI yukta evA te muni ratnatrayInI sAdhanA dvArA jyAre mokSapadane sAdhatA hoya che tyAre nirAvaraNa (AvaraNa vinAnA-kSAyika bhAvavALA) te kevalajJAnAdi guNone pAmI zakatA nathI ke je kevalajJAnAdi guNane samatAbhAvathI yukta evA muni prApta karI zake che. jJAnAdi guNo paNa jIvanA zuddha tattvanA prApaka che ane zamabhAva paNa jIvanA zuddhatattvano prApaka che. chatAM zamabhAva te kevalajJAnAdi kSAyikabhAvanI prAptinuM asAdhAraNa-anaMtarakAraNa che ane kSAyopamikabhAvanA jJAnAdi cAre guNo-sAdhAraNa kAraNa-paraMparAkAraNa che. mATe zamabhAva nAmano guNa viziSTa guNa che. atra jJAnAdayo guNA nirAvaraNAmalakevalajJAnasya paramparAkAraNaM, zama:kaSAyAbhAvaH yathAkhyAtasaMyamaH kevalajJAnasyAsannakAraNam, azvakaraNa-samIkaraNa kiTTIkaraNavIryeNa sUkSmalobhaM khaNDazaH khaNDazaH kRtvA kSayaM nIte sati nirvikalpasamAdhau abhedaratnatrayIpariNataH kSINamohAvasthAyAM yathAkhyAtacAritrI paramazamAnvitaH jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyakSayaM nayati, labhate ca sakalAmalaM kevalajJAnaM kevaladarzanaM paramadAnAdilabdhI: ata eva kSAyopazamikajJAnI yaM na prApnoti, taM paramazamAnvitaH prApnoti / ata eva dhIrAH darzanajJAnanipuNAH abhyasyanti
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zamASTaka - 6 jJAnasAra pUrvAbhyAsam, Azrayante gurukulavAsam, ramante nirjane vane, tena AtmavizudhyarthI zamapUraNe udyatate // 5 // ahIM cAra thI dasa guNasthAnakomAM prApta karelA kSAyopamika bhAvanA jJAna-dhyAnatapa-zIyaLa-samyaktva Adi guNo AvaraNa vinAnA ane atyanta nirmaLa evA kevalajJAnanI prAptinuM paraMparAe kAraNa bane che. kAraNa ke te sarve guNo kSAyopazamika bhAvanA hovAthI cArathI dasa guNasthAnakomAM prApta thAya che. paraMtu "zamabhAva" eTale ke sarvathA kaSAyonA abhAvavALuM je yathAkhyAtacAritra che te kevalajJAnanI prAptinuM AsannakAraNa che. kAraNa ke te zamabhAva mohanIyakarmanA sarvathA kSayathI bAramA kSINamoha guNasthAnake thAya che. tethI kevalajJAnanI prAptinuM te nikaTatamakAraNa-anaMtarakAraNa che. te A pramANe - kSapakazreNImAM navamA guNasthAnakanA cheDe mohanIyakarmanI satyAvIse prakRtiono kSaya thayA pachI bAkI rahelA saMjvalana lobhano sarvathA kSaya karavA mATe azvakaraNakaraNAddhA dvArA pUrvaspardhakomAMthI apUrvaspardhako banAvIne saMjvalanalobhane dasamA guNasthAnakanA kAlanI sAthe samAna karavA mATe sarva apavartanAkaraNa vaDe apavartAvIne kiTTIkaraNAdvAnA vIrya vaDe lobhane sUkSma sUkSma kiTTIrUpe karIne te sUkSmalobhane paNa khaMDa khaMDa vAra karIne kSaya pamADye chate sarvathA mohanA vikalpa vinAnI nirvikalpaka samAdhi bAramA guNaThANe prApta thaye chate abhedaratnatrayI rUpe pariNAma pAmelo A AtmA kSINamoha nAmanuM bAramuM guNasthAnaka prApta kare che. tyArabAda te avasthAmAM rahyo chato yathAkhyAta cAritravALo thaIne "parama zamabhAvathI yukta" evo te AtmA jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAyakarmano kSaya kare che ane saMpUrNapaNe atyanta nirmaLa evuM kevalajJAna, kevaladarzana ane paramadAna, paramalAbha, paramabhoga Adi labdhio A jIva prApta kare che. A kAraNathI ja kSAyopazamika jJAna AdithI yukta 4 thI 10 guNasthAnakavALA jIvo je turata sIdhesIdhA kevalajJAnAdi guNo nathI pAmI zakatA, te kevalajJAnAdi guNo parama zamabhAvavALA kSINamohI (12mA guNaThANAvALA) jIvo pAmI zake che. 4 thI 10 guNasthAnaka kevalajJAnanAM paraMparAe kAraNa che ane parama-zamabhAvavALuM kSINamoha guNasthAnaka kevalajJAnanuM anaMtarakAraNa che. A kAraNathI ja dhIrapuruSo potAnAmAM parama-zamabhAvadazA Ave eTalA mATe ja paramAtmAnA darzana-jJAnamAM (jainadarzananA jJAnamAM) nipuNa thayA chatA pUrvakAlamAM karelA abhyAsanuM niraMtara smaraNa-manana kare che. gurukulavAsamAM ja vasavATa kare che (svacchaMdI thatA nathI). nirjana araNyamAM ja bahudhA vase che. kaSAyonA prasaMgothI dUra rahe che. avasare avasare kaSAyone jIte che. A pramANe AtmAnI vizuddhinA arthI jIvo zamabhAvanI puSTi mATe satata prayatna kare che. pA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 svayambhUramaNaspardhi-vardhiSNusamatArasaH / muniryenopamIyeta, ko'pi nAsau carAcare // 6 // 195 gAthArtha :- svayaMbhUramaNa samudranI sAthe spardhA karato ane dinapratidina vRddhi pAmato evo samatAno rasa che jemAM evA munimahArAjA jenI sAthe upamAvI zakAya (sarakhAvI zakAya). evI koIpaNa vastu carAcara evA A jagatamAM nathI. // 6 // - TIkA :- '"svayammU'" kRti-svayampUramaLa: addharatnuMpramALa: prAntasamudra:, tasya sparzI spAArI, dhimmu:-vardhamAna:, samatArasa:-kSamatA rAyadveSAmAva:, tasyA: rasaH samatArasaH, evaMvidho muniH trikAlAviSayI atItakAlaramaNIyaviSayasmaraNAbhAvaH vartamAnendriyagocaraprAptaviSayaramaNAbhAvaH anAgatakAlamanojJaviSayecchA'bhAvavAn muniH yena upamAnena upamIyate, carAcare-vizve asau ko'pi na jagati, yat tatsarvamacetanapudgalaskandhajaM mUrtaJca tatsamatArasena sahajAtyantikanirupamacaritazamabhAvasvarUpeNa kathamupamIyate ? durlabho hi samatArasaH, vizve = zubhAzubhabhAve paratvena araktadviSTatA vRttiH zuddhAtmAnubhavaH / uktaJca vivecana :- anaMta upakArI zrI tIrthaMkara bhagavaMtoe kevalajJAna dvArA joIne jaNAvelI jainadarzananI bhUgoLa pramANe 14 rAjano A lokAkAza che. temAM adholokamAM 7 nArakI che. UrdhvalokamAM 12 devaloka, 9 traiveyaka ane 5 anuttaradeva Adi che. madhyalokamAM asaMkhyAta dvIpa-samudro che. A lokAkAza madhyamAM 1 rAja (asaMkhyAtA yojana) lAMbo-pahoLo, thALI jevo goLa che. temAM sauthI madhyamAM 1 lAkha yojana lAMbo-pahoLo, thALI jevo goLa jaMbudrIpa che. tenAthI dviguNa (Dabala) vistAravALo eTale be lAkha yojana lAMbo-pahoLo lavaNasamudra baMgaDI jevo goLa che ke je jaMbudrIpanI cAre tarapha vIMTaLAyelo che. tyArabAda Dabala-Dabala vistAravALA dvIpo ane samudro asaMkhyAtA che. chello 'svayaMbhUramaNa" samudra che je sAdhika ardharAja pramANa (asaMkhyAtA yojana lAMbo-pahoLo) A samudra che ane A svayaMbhUramaNa samudra e antima samudra che. jenI pachI alokAkAza zarU thAya che. sauthI vadhAremAM vadhAre pANI A samudramAM che. zamabhAvane pAmelA munimAM "zamabhAvadazA rUpa pANI'' paNa AvuM ja amApa hoya che. A bannenI spardhA (harIphAI) cAle che. samudra kahe che ke mArAmAM jala ghaNuM che jyAre AvA munimAM zamabhAvarUpI jala lokone ghaNuM dekhAya che. eTaluM ja nahIM paNa samudramAM pANI je che ane jeTaluM che te ja rahe che ane teTaluM ja rahe che. jyAre munimahAtmA to jema jema guNasthAnakomAM caDhe che tema tema zamabhAva rUpI jala kSayopazamabhAvamAMthI kSAyikabhAva thavAthI vRddhi pAme che. tethI svayaMbhUramaNa
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zamASTaka - 6 jJAnasAra samudranI sAthe spardhA karato ane dina-pratidina vRddhi pAmato amApa evo zamabhAvano rasa eTale ke rAga ane dveSano je abhAva, teno je rasa, te samatArasa vRddhi pAme che je munimAM, te AvA prakAranA vadhatA zamabhAvavALA ane traNe kAlanA bhoganA viSaya vinAnA evA A muninI sAthe upamAvI zakAya tevo koIpaNa padArtha A jagatamAM nathI. bhUtakALamAM saMsArI jIvanamAM anubhavelA managamatA ramaNIya je viSayo, tenA smaraNano abhAva hovAthI A muni bhUtakAlIna viSayanA abhAvavALA che. tathA vartamAnakAlamAM je muninI pAMce Indriyo sAjI-tAjI che te Indriyone gocara thatA evA strI-puruSonAM rUpo, prazaMsA-niMdAnA zabdo, Sasabhojana, zArIrika anukULatA-pratikULatA vagere viSayasukhomAM alpamAtrAe paNa ramaNatAno (AnaMda mAnavAno) je abhAva te vartamAnakAlIna viSayanA abhAvavALA che. tathA bhAvikAlamAM mane managamatA pAMca IndriyonA viSayo maLe evI bhogasukhanI IcchAnA abhAvavALA muni hoya che. tethI anAgatakAlIna viSayanA abhAvavALA paNa A muni che. ema traNe kAlanA bhogasukhanA viSaya vinAnA evA A muni konI sAthe upamAthI sarakhAvI zakAya ? cara = cAlatA padArtho eTale ke jIvo ane marara = eTale ke na cAlatA-sthira padArtho eTale ke ajIvo. ema carAcara evA eTale ke jIva-pudgalothI bharelA evA A vizvamAM A mahAtmA muni upamAthI je padArthanI sAthe sarakhAvI zakAya evo koIpaNa padArtha nathI. cat = kAraNa ke A vizvamAM je koI dekhAya che te sarve paNa acetana che, pudgalanA skaMdhathI ja baneluM che ane mUrta (rUpI) che, je acetana che, paulika che ane rUpI vastu che. te vastu svAbhAvika, Atyantika, nirUpama ane anubhavamAM AvelA evA "zamabhAva svarUpavALA" samatArasanI sAthe kevI rIte sarakhAvI zakAya ? kAraNa ke zamabhAvasvarUpa je samatArasa che. te cetanano guNa che, acetana nathI, Atmika svarUpa che padgalika nathI, amUrta nathI tathA svAbhAvika che. paradravyakRta nathI, Atmattika che. kyAreya nAza pAmanAra nathI, nirUpama che koInI paNa sAthe na upamAvI zakAya tevo che. mATe Avo samatArasa prApta thavo atyanta durlabha che. AvA prakArano zamabhAva Ave che tyAre ja ghANImAM palAtA munione, AganI pAghaDIvALA munine, kAnamAM khIlA naMkhAyA tevA mahAvIra prabhune, vAghaNe zarIra cIrI nAkhyuM tevA sukozala munine ItyAdi mahAtmAone karmono nAza karavAmAM ane kevalajJAna prApta karavAmAM vAra lAgI nathI. kAraNa ke zubha ane azubha bhAvothI bharelA A vizvamAM je mahAtmAe sarva vastuone parapaNe mAnI che te mahAtmAne koIpaNa vastu upara "ravaTiyA vRtti:" rAga ane dveSa rahitapaNe manovRtti che. te ja zuddha AtmadazAno anubhava che. zuddha
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 197 AtmadazAnA anubhavamAM layalIna-ekAkAra banelA mahAtmAne potAnI sevA karanAra ke upasarga karanAra ema banne upara sarakho ja bhAva hoya che. Avo bhAva to jene Avyo hoya tene ja A vAta samajAya tevI che. anyatra zAstromAM kahyuM che ke - vaMdijjamANA na samukkasaMti, helijjamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa calaMti dhIrA, muNI samugdhAiyarAgadosA // (Avazyakaniyukti gAthA-866) bAlAbhirAmesu duhAvahesu na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM / virattakAmANa tavodhaNANaM, jaM bhikkhuNo sIlaguNe rayANaM // (uttarAdhyayana-13, gAthA-17) iti samatAsvAdinAM narezabhogAH rogAH, cintAmaNisamUhAH karkaravyUhAH, vRndArakAH dArakA iva bhAsante, ataH saMyogajA ratirduHkham, samataiva mahAnandaH // 6 // AvA prakAranI samatA rAkhanArA mahAtmAo saMsArI loko dvArA vaMdana-namana-pUjana karAya to utkarSa pAmatA nathI ane avahelanA (apamAna) karAya to manamAM baLatA nathI (vaiSa karatA nathI). cittanuM damana karavA dvArA dhIrapuruSo bhUmi upara vicare che. AvA munio rAga ane dveSano jANe nAza karyo che tevA zAnta mudrAvALA hoya che. bALakone ja (ajJAnI ane mohAlva jIvone ja) manohara lAge tevA ane aMte duHkha ja Ape tevA kAmavAsanAnA guNomAM te sukha nathI ke je sukha kAmavAsanAthI virakta banelA ane tapadharmavALA tathA zIlaguNamAM rakta thayelA evA munione hoya che. - jyAre A AtmAnI adhyAtmadaSTi khIle che tyAre padgalika vAsanAo kSaNabhaMgura hovAthI, tIvrakarmabaMdhanuM kAraNa hovAthI ane parAdhIna hovAthI cittamAMthI naSTa ja thaI jAya che. AtmAnA guNonA anubhavano AnaMda prasare che, tyAre samatA rasano AsvAda mANanArA munione rAjAnA rAjAzAhInA bhogo paNa rogo che ema dekhAvA lAge che, cintAmaNi ratnonA DhagalA (dhana-kaMcana-maNi-ratnonA DhagalA) paNa kAMkarAnA ja DhagalA che. Ama dekhAvA lAge che. A kAraNathI anya jIvadravyanA saMyogathI thanAruM ane pudgalonA saMyogathI thanAruM sukha ane temAM thatI rati-prIti-AnaMda e ja moTuM duHkha dekhAya che. paradravyanA saMyogajanya sukha e ja moTuM duHkha, svAbhAvika guNonuM sukha e ja sAcuM sukha, samatAbhAvanI prApti e ja moTo AnaMda A mahAtmAone lAge che. dA.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zamASTaka - 6 zamasUktasudhAsiktaM, yeSAM naktaM dinaM manaH / kadApi te na dahyante, rAgoragaviSormibhiH // 7 // jJAnasAra gAthArtha :- je mahAtmAonuM mana rAta-divasa zamabhAvanA subhASito rUpI amRtathI siMcAyeluM che. te mahAtmAo rAgarUpI sarpanA viSanI Urmio vaDe kyAreya dajhADAtA nathI. IIII TIkA :- "zamasUkta kRti-veSAM mahAtmanAM mana: citta zama: RSAyAbhAva: cAritrapariNAmaH tasya sUktAni subhASitAni tadeva sudhA - amRtam, tena siktamabhiSiJcitaM manaH naktaMdinaM - ahorAtram, te rAgoragaviSormibhiH rAga:abhiSvaGgalakSaNaH sa eva uraga:- sarpaH tasya viSasya UrmayaH, tAbhiH te zamatAsikatA na dahyante / jagajjIvA rAgAhidaSTAH, viSayaghUrmighUrmitA: (viSormighUrmitAH ) bhramanti, iSTasaMyogAniSTaviyogacintayA vikalpayanti bahuvidhAn agrazocAdikalpanAkallolAn, saMgRhNanti anekAn jagaducchiSTAn pudgalaskandhAn, yAcayanti anekAn dhanopArjanopAyAn, pravizanti kUpeSu, vizanti yAnapAtreSu, dravyAdyahitaM hitavad manyamAnAH jagadupakAritIrthaGkaravAkyazravaNaprAptazamatAdhanAH svarUpAnandabhoginaH svabhAvabhAsana-svabhAvaramaNa-svabhAvAnubhavena sadA asaGgamagnA vicaranti AtmaguNAnandavane, ataH sarvaparabhAvaikatvaM vihAya rAgadveSavibhAvamapahAya zamabhAvitvena bhavanIyam|A vivecana :- zamatAbhAvanA eTale ke kaSAyonA abhAvavALAM arthAt cAritranA pariNAmavALAM je je subhASito che, suvAkyo che. AtmAne asara kare tevAM uttama pradhAna vAkyo che te subhASito rUpI amRta vaDe je mahAtmA puruSonuM mana rAta-divasa siMcAyeluM che. samatAnAM suvAkyothI je mahAtmAonuM mana saMskArita banyuM che, zAnta banyuM che, TharyuM che, gaMbhIra banyuM che, yaza-apayazane pacAvanAruM banyuM che, nindA-prazaMsAne na gaNakAratuM banyuM che te ja mahAtmA puruSo rAga (ane dveSa) rUpI sarpanA viSanI urmio vaDe kyAreya dajhADAtA nathI. (baLAtA nathI). rAga eTale parapadArthamAM Asakti thavI te. dveSa eTale parapadArtha pratye aNagamonAkhuzIbhAva thavo te. A banne A jIvane sAcA mArgathI bhraSTa karanArA che. sAcA mArgathI mRtyu pamADanArA che. mATe sarpatulya che. evA rAga-dveSarUpI sarpanuM je viSa che tenI urmio vaDe zamatAthI siMcAyelA munio dajhADAtA nathI. arthAt baLAtA nathI. zamatAbhAvamAM AvelA munione rAga-dveSanA viSanI urminI kaMI paNa asara thatI nathI.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI zamASTaka - 6 199 jagatanA sarve paNa jIvo rAga (ane dveSa) rUpI Adi = sarpa vaDe DaMkhAyA chatA tathA pAMca IndriyonA viSayo rUpI mada vaDe madAdha thayA chatA saMsAramAM bhaTake che athavA pAMca IndriyonA viSayo rUpI sarpanA viSanI urmithI behoza banelA saMsAramAM bhaTake che. ISTa vastunA saMyoganI ane aniSTa vastunA viyoganI cintA vaDe agrazocAdi bahu prakAranI kalpanAnA kallolone ciMtave che. AkhA jagatanA tamAma jIvo vaDe bhogavI bhogavIne mukAyelA eTale jagatanI eMTha tulya evA aneka prakAranA pudgalaskaMdhono saMgraha kare che dhana upArjana karavA mATenA aneka upAyonI yAcanAo kare che. dhanAdinI tathA viSayonI prApti mATe kUvAmAM UMDA utare che. vahANavaTuM (vahANa dvArA samudra oLaMgIne deza-paradeza javAnuM) paNa kare che. ahita karanArA (arthAta akalyANakArI) evA dravyAdine hita karanArAM (kalyANa karanArAM) mAne che. rAgarUpI sarpathI DaMkhAyelA jIvo AvAM kAryo kare che. paraMtu samasta vizvano upakAra karanArA evA tIrthakara bhagavaMtonA vAkyonuM (zAstra vAkyonuM) niraMtara zravaNa-manana-ciMtana karavAthI prApta thayo che samatAbhAvarUpI dhanavaibhava jene evA tathA AtmasvarUpa mAtranA ja AnaMdano anubhava karanArA mahAtmA puruSo kevala AtmasvarUpanA ja jJAna vaDe AtmasvarUpanI ja ramaNatA vaDe ane kevala AtmasvarUpanA anubhava vaDe sarvakAle paradravyanI Asakti vinAnA thayA chatA arthAtu anAsaktibhAvamAM ja magna banyA chatA potAnAM karmone khapAvavA mATe AtmAnA guNono anubhava karavA svarUpa AnaMdanA vanamAM vicare che. koIpaNa paradravya pratye prIti-aprIti karatA nathI. nirlepaanAsakta-svarUpabhogI thaIne svAvalaMbI thayA chatA vicare che. A kAraNathI AtmArthI jIve potAnA zuddha svarUpanI prApti mATe "parabhAvanI sAthe je ekatA che" teno tyAga karIne tathA rAga-dveSAtmaka vibhAvadazA choDI daIne "zamatAbhAva vaDe" bhAvita thavA prayatnazIla banavuM joIe. chA garjajjJAnagajottuGga-raGgaddhyAnaturaGgamAH / jayanti munirAjasya, zamasAmrAjyasampadaH // 8 // gAthArtha - garjanA karatA jJAnarUpI hAthIo vaDe unnata, AtmahitakArI ane nRtya karatA dhyAnarUpI nAcatA ghoDAo vALI munimahArAjazrInI "zamatAbhAvanA sAmrAjyanI" saMpatti jaya pAme che, vijaya pAme che. IITA TIkA :- "jarna jJAti'-munirInI sAmrAjyasaH nanti | kathambhUtAH sampadaH ? garjajjJAnagajottuGgaraGgaddhyAnaturaGgamAH-garjat-sphurad jJAnaM svapa2vimAsarUpa nA 3julA-3natA, rakta-nRtyantaH dhyAnarUpI: turama - azvAH ityanena bhAsanagaja-dhyAnAzvazobhitAH rAjyasampadaH nirgranthasvarUpabhUpasya
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zamASTaka - 6 jJAnasAra jayanti / ataH zamatAspadamunInAM mahArAjatvaM sadaiva jayati / ataH zamAbhyAsavatA bhavitavyamityupadezaH // 8 // - vivecana :- rAjAnI rAjyalakSmI jema jayavaMtI hoya che tema munimahArAjanI zamatAbhAva rUpI rAjyanI lakSmI sadA vijayavaMta hoya che. rAjAnI rAjyalakSmI parimita. anitya, svadezapUratI ane aneka upAdhio vALI, bIjAne IrSyA karAvanArI, bIjAne luMTavAnI IcchA thAya tevI hoya che. paraMtu muni mahArAjanI zamatAbhAvanI sAmrAjyasaMpatti aparimita, nitya, sarvatra prasaratI, nirupAdhika, bIjAne anukaraNa karavAnI bhAvanA thAya tevI tathA koIthI na luMTI zakAya tevI hoya che. tethI rAjAne rAjA kahevAya che jyAre munine mahArAjA kahevAya che banne sAthe maLe tyAre rAjAnuM Asana nIce hoya che. munirAjanuM Asana uMcuM hoya che. kAraNa ke temanI saMpatti akSaya-akhuTa ane aparAbhavanIya hoya che. rAjAnI rAjyalakSmI (vartamAnakAle gADIo vaDe jema zobhe che tathA) bhUtakALamAM (prAcInakALamAM) hAthI-ghoDAthI zobhatI hatI tema munirAjanI zamatA rAjyanI saMpatti jJAna ane dhyAna vaDe zobhatI hoya che. tethI kavi jJAnane hAthInI ane dhyAnane ghoDAnI upamA ApIne munirAjanI zamatAsAmrAjyanI lakSmI samajAve che. rAjA-mahArAjane tyAM jema garjanA karatA hAthIonI saMpatti hoya che tema muni mahArAjAne tyAM koIthI paNa parAbhava na pAme tevuM garjanA karatuM arthAt aparAbhavanIya evuM jJAna hoya che. te jJAnathI temanI zamatAbhAva rUpa rAjyalakSmI zobhe che tathA rAjA-mahArAjAonA rAjyamAM haNahaNATa karatA arthAt nAcatA-kudatA ghoDAonI saMpatti hoya che, tema munimahArAjAone tyAM AjJAvicayavipAkavicaya-apAyaricaya-saMsthAnavicaya tathA prathakRtvavitarka savicAra ane ekatvavitarka avicAra ema aneka viSayomAM raMga jamAvatA evA uttama dhyAnanI saMpatti hoya che. A rIte jJAnarUpI hAthI dvArA ane dhyAnarUpI ghoDA dvArA munirAjazrInI zamatAbhAvanA rAjyanI lakSmI zobhe che. A rIte jJAna rUpI gaja dvArA ane dhyAnarUpI azva dvArA suzobhita evI nirjhanya svarUpavALA (arthAta niSparigrahI) munirAjanI rAjyasaMpatti sadAkAla jaya pAme che. A kAraNathI zamatAnA bhaMDAra evA munionuM mahArAjApaNuM haMmezAM jayavaMtu varte che. te kAraNathI AtmArthI mumukSu jIve zamatAbhAva jIvanamAM lAvavA sadA tenA abhyAsavALA thavuM joIe. l8. ka, rAja chaa zamASTaka samApta eka