________________ પાટણની પરીસ્થિતિ. ત્રિભુવનપાલ મહારાજ ભીમદેવનું ઉપાલંભરૂપ લાંબું કથન સાંભળીને કે વળે ઝંખવાણો પડી ગયો અને હવે શું બોલવું અને શું ન બોલવું, તે વિષે વિચાર કરવા લાગ્યું. તે અંહી શા કારણથી આવ્યા હત અને ભીમદેવની સાથે શી વાતચિત્ત કરવાની હતી, તે ભૂલી ગ. ક્ષણવાર રહી તેણે કાંઈક યાદ આવતા પૂછવાની હિંમત કરી. “મહારાજ ! આપે વિરધવલને પાટણને યુવરાજ અને આપને ઉત્તરાધિ- કારી બનાવ્યો, એ તો ઠીક, પણ તેને ગુજરાતને મહારાજા તે બનાવી દીધો નથી ને ?" “ના, હાલ તુરત તો તે યુવરાજ છે પણ યુવરાજ એ ભવિષ્યને મહારાજ, એ તું કયાં નથી જાણતો કે મારી પાસેથી જાણવા માગે છે ?" ભીમદેવે જવાબ આપવાને બદલે સામો પ્રશ્ન કર્યો. “ભવિષ્યની વાત ભવિષ્યમાં જોઈ લેવાશે, પણ હાલ તે તે ગુજરાતને મહારાજ નથી ને ? ત્રિભુવનપાલે વધારે હિંમત લાવીને પૂછ્યું. ત્રિભુવનપાલ ! તું આ પ્રશ્ન મને શા માટે પૂછે છે, એ હું જાણું છું. વિરધવલે વરતુપાલ તથા તેજપાલ એ બન્ને વણિક બંધુંએને મંત્રીપદે સ્થાપીને ધવલપુરમાં નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપન કર્યું છે અને તેમ કરીને તે ગુજરાતને મહારાજા બની બેઠે છે, એમ ધારીને તું એ પ્રશ્ન મને પૂછે છે, એ મારી જાણ બહાર નથી. અલબત તેણે નવું રાજ્યત - રથાપન કર્યું છે, પરંતુ ત્રિભુવનપાલ ! તે મારી ઈચ્છાથીજ. મંડલેશ્વર લવણુપ્રસાદે અને યુવરાજ વીરધવલે મારી ઈચ્છા જાણ્યા પછી તે સાહસ કરેલું છે અને વળી તે માત્ર પાટણને યુવરાજ રહીને મારાં નામથી બધી સત્તા ચલાવે છે. બેલ, હવે તારે કાંઈ કહેવાનું કે પૂછવાનું છે ? " ભીમદેવે ઉત્તર આપતાં પુનઃ પ્રશ્ન કર્યો. " ઠીક, પણ પાટણનું રાજ્યતંત્ર અને તેને ચલાવનારા આ૫ હોવા છતાં તેને નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપન કરવાની શી જરૂર પડી? શું પાટણનું રાજ્યતંત્ર અને તેને ચલાવનારા શાસકે નિર્બળ બની. ગયા છે કે વીરધવલ નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપીને સમસ્ત ગુજરાતનું સ્વામીત્વ ભોગવે ? આ તેને અન્યાય નથી શું ?" ત્રિભુવનપાળની હીંમત વધવા લાગી “ત્રિભુવનપાળ ! પાટણનું પૂર્વનું રાજ્યતંત્ર અને તેને પૂર્વને નાથ મહારાજા ભીમદેવ અત્યારે નથી. પાટણ છે, પણ તેનું ગૌરવ નથી. ભીમદેવ છે, પણ ગુજરાતનો નાથ નથી. પૂર્વની અને અત્યારની
