________________ 136 વીરશિરોમણ વસ્તુપાલ. બેલી શકાય પણ નહિ. મદારીની મેરલીના સુરે જેમ વિષધર નાગ ડોલે છે, તેમ જયદેવ પવાનાં સૌંદર્યની સુવાસથી મસ્ત બની ડોલવા લાગ્યો. આવી સ્થિતિમાં તે કેટલે સમય ઉભો રહ્યો, તેનું ભાન રહ્યું નહિ; પરંતુ પ્રાર્થના પૂરી થતાં પડ્યા જ્યારે ચિત્રની સામેથી પાછી ફરી અને તેની દ્રષ્ટિ દ્વારા પ્રતિ ગઈ ત્યારે તેને ભાન આવ્યું અને આત્મસંયમ કરીને તે પવાની નજીક જઈને ઉભો રહ્યો. પવા જ્યદેવને જોઈને શરમાઈ ગઈ અને લજજાથી અવનત મુખ કરીને જરા દૂર ખસીને ઉભી રહી તે ત્યાંથી નાસી છૂટવાનો વિચાર કરવા લાગી; પરંતુ ત્યાંથી ચાલ્યા જવાની શક્તિ તેના ચરણમાં નહોતી અને તેથી તે સંકોચાઈને તથા મસ્તકેથી ખસી ગયેલાં વસ્ત્રને સુવ્યવસ્થિત કરીને જેમની તેમ ઉભી રહી. આ લેખકને વ્યવસાય લેખનકાર્યને હવાથી આવાં ચિત્રો તેને વારંવાર આલેખવાં પડે છે અને આલેખનકાર્યમાં પિતાની બધી શક્તીને ઉપયોગ કરવાનું તે ચુક્તો નથી; તો પણ તેને પિતાની કળાથી આત્મસંતોષ થતો નથી. લેખકનો આ અંતરનો એકરાર છે; પરંતુ તેમ થવાનું આત્મસતિષ નહિ થવાનું શું કારણ છે, એ સાહજિક પ્રશ્ન વાચા ઉપસ્થિત કરશે અને તેથી તેના ઉત્તરરૂપે પ્રસંગોપાત્ત બે શબ્દો લખી નાંખવાની લેખકે તક લીધી છે. પ્રિયતમ અને પ્રેયસીનું મીલન એ એક એવો તે અસાધારણ પ્રસંગ છે કે જેનું યથાર્થ ચિત્ર દોરવાને મસ્તકમાં ઉપજતાં વિચારબળની આજ્ઞાને અમલ લેખિની બરબર કરી શકતી નથી. તત્વવિદ્ પુરૂષ પરમાત્મપદનાં સુખનું ચિત્ર દોરવામાં જેમ કલ્પનાનો આશ્રય લે છે, તેવી જ રીતે નવલકથાને કઈ પણ લેખક પ્રેમીઓનાં મિલનનું ચિત્ર દોરવામાં પણ કપનાને આશ્રય ગ્રહણ કરે છે; કારણ કે એવા પ્રસંગનો ચિતાર સાક્ષાત અનુભવ વિના નથી તે લેખક દેરી શકો કે નથી તે વાચકે તેનો મર્મ સમજી શકતા. આ પ્રસંગે પ્રેમીઓનાં મસ્તકમાં જે વિચારે, હૃદયમાં જે ભાવે, આંખોમાં જે રંગે, અંતરમાં જે તાલાવેલી અને શરીરમાં જે ઝણઝણાટ ઉપન્ન થાય છે, તેને ચિતાર તાદસ્ય અનુભવ વિના શી રીતે દોરી શકાય કે સ્વાનુભવ વિના શી રીતે સમજી શકાય ? આ લખતી વારે લેખક જરૂર માને છે કે પ્રેમને મર્મ નહિ સમજનારાં મનુષ્ય પ્રસ્તુત પ્રસંગને મહત્ત્વ આપવાને માટે તેને દેષિત ગણશે અને મનમાંને મનમાં બે-ચાર કટુ વચનો પણ સાંભળાવી દેશે, પરંતુ લેખક એવી માન્યતાના વિચારથી ગુસ્સે થવાને બદલે ખુશી જ થાય છે, કારણ કે તે સમજે છે કે વિલાસ
