________________ 137 પ્રતિજ્ઞાની પૂર્તિ. મોજશેખ, માયામંદિની, આડંબરી પ્રેમ અને રાગદ્વેષની પ્રબળ પ્રધાનતાના આ યુગમાં યથાર્થ પ્રેમનાં રહસ્ય અને તેના શુદ્ધ મર્મને સમજાવવાનું કાર્ય બહુ મુશ્કેલ છે. - પડ્યા અને જ્યદેવ ઉભય કેવા પ્રકારના પ્રેમીઓ છે, એ વાચકે સારી રીતે જાણી શક્યા હશે. જયદેવ સ્વાર્થ પૂરતો પ્રેમ દર્શાવે છે, જ્યારે પદ્મા નિઃસ્વાર્થ ભાવથી જયદેવ પ્રતિ પ્રેમ દર્શાવે છે. સ્વાર્થ અને નિઃસ્વાર્થ મય પ્રેમનાં મિશ્રણનું શું પરિણામ આવે છે, એ જોવાનું છે અને ત્યારપછી જ આપણે તેમના માટે મત ઉચ્ચારવો જોઈએ એ લેખક સમજે છે, તે છતાં તેણે પ્રેમીઓનાં મીલનના પ્રસંગને જે મહત્ત્વ આપ્યું છે, તે અસ્થાને નથી; કારણ કે પ્રેમ સ્વાથી હે કે નિઃ સ્વાથી હે–ગમે તે હે; પરંતુ તેને પ્રેમીઓનાં પ્રથમ મીલનના પ્રસંગેજ કસોટીએ ચડાવવાનું નથી. તેની કસોટી આગળ ઉપરજ– ગ્ય સમય વ્યતીત થતાં જ થાય છે અને તેથી પ્રેમીઓનાં મીલનના પ્રસંગને મહત્વ આપવા માટે ખુલાસા રૂપે ઉપર્યુક્ત વિવેચન કરવાની તક લેખકે લીધી છે. જયદેવ પદ્યાને ચાહે છે, પદ્મા જયદેવને ચાહે છે; ઉભય પ્રેમીઓ બન્યાં છે. અને આ પ્રસંગ પહેલાં વારંવાર એકાંતમાં મળ્યાં છે, પરંતુ આજના જેવા સંકેચ, આજના જેવી લજજા અને આજના જે અનુભવ તેમને અગાઉ મળ્યાં નહોતાં. એનું કારણ એ જ હતું કે તેઓ હવે લગ્નની ગાંથી પરસ્પર જોડાશે, એમ ઉભય માનતાં હતાં. આ માન્યતાથીજ તેઓ લજજાને વશ થયાં હતાં. સામાન્ય રીતે સ્ત્રી કરતાં પુરૂષને શરમ ઓછી હોય છે. આવા પ્રસંગમાં પ્રથમ પુરૂષજ શરમનો ત્યાગ કરે છે. આ પ્રસંગે પણ તેમજ થયું. “પડ્યા ! બહાલી પઘા !" જયદેવે આનંદથી ઉભરાઈ જતાં અંતઃકરણે કહ્યું. “આજપર્યંત તું મારાં વર્તન સંબંધી મત ઉચ્ચારવામાં મૌન રહેલી છે; પરંતુ આજે તારે તત્સંબંધમાં તારે યોગ્ય મત આપવો પડશે. તારે સ્વીકારવું પડશે કે હું તારા મનોરથ પ્રમાણેને પુરૂષોત્તમ બન્યો છું. તું જુએ છે તેમ મેં મારાં વર્તનને કેવળ બદલી નાંખ્યું છે. હું ધાર્મિક કાર્યો કરૂં છું, વિદ્વાનોના સહવાસમાં આવું છું, દુઃખી અને ગરીબ મનુષ્યોને સહાય આપું છું અને યુદ્ધમાં જઈને શત્રુઓની સાથે યુદ્ધ પણ કરું છું. સૌરાષ્ટ્રની ચડાઇમાં મેં મહારાજની બાજુમાં જ ઉભા રહીને જે વીરત્ત્વ દર્શાવ્યું હતું, તેને માટે તેમણે આજે રાજસભામાં મારી પ્રશંસા કરી છે. મને ઇનામ, પિશાક તથા ગ્ય
