________________ પાપનું પરિણામ. 169 વસ્તુપાલ તથા તેજપાલને આપવાને પિલાક રાજાની સન્મુખ રજુ કર્યો. રાજાએ પોતાના હાથેજ એ પિશાકને બને બંધુઓને આપે અને રાજસભામાં હર્ષને પિકાર થઈ રહ્યો. હર્ષને પોકાર શાંત થતાં સેનાનાયક તેજપાલે આસન ઉપરથી ઉભા થઈને કહ્યું. “મહારાજા આપે અમે કરેલી સેવાની પ્રશંસા કરીને અમને જે માન આપ્યું છે, તે માટે આપનો અત્યંત આભાર માનીએ છીએ અને આ સંબંધમાં વિશેષ નહિ બોલતાં એટલું જ બોલવાનું ઉચિત માનું છું કે લાગવાન પાર્શ્વનાથ અને ભગવાન એમનાથ એ ઉભયની કૃપાથી ગુજરાતની સર્વ પ્રકારે ચડતી કરવાને આથી પણ અમને વિશેષ તક મળ્યા કરે. હવે મહારાજ ! મારે આપને એક વાત યાદ આપવાની છે અને તે એ છે કે ગોધા ઉપર સ્વારી લઈ જતાં પહેલાં મેં જે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી, તે પૂર્ણ કરવાની મને તક આપવી જોઈએ.” એ વાત મને યાદજ છે.એમ કહીને રાજાએ પાંજરામાં રહેલા રાજા ઘુઘુલને ઉદ્દેશીને કહ્યું. “રાજન ! તમે એટલાં બધાં નિંદનીય કાર્યો કર્યા છે કે તમારી જગ્યાએ જે કઈ બીજે સામાન્ય માણસ હેત, તે તેને અવશ્ય મૃત્યુદંડજ આપત; પરંતુ તમે એક રાજા છે અને રાજાને મૃત્યુદંડ આપવાની રાજનીતિમાં મનાય છે, એટલે હું તમને એવી શિક્ષા કરવાનું ઉચિત માનતો નથી. તમને કેદમુક્ત કરીને તમારું રાજ્ય પાછું સોંપવાની મારી ઇચ્છા છે; પરંતુ તે બે શરતે છે, એક તે એ કે તમારે પાટણના માંડલિક તરીકે રહી અમારી સત્તામાં રહેવું અને એકસુજ્ઞ રાજા તરીકે પ્રજાને સુખ આપી રાજ્ય ચલાવવું અને બીજી એ કે તમે ગર્વથી ઉન્મત્ત બનીને કાજળ, કાંચળી અને શાટિકા ભેટ મોકલીને અમારું, અમારા રાજ્યનું અને અમારા મંત્રીઓનું જે અપમાવ કર્યું છે, તેના બદલામાં તમારા શરીર ઉપર એ વસ્તુઓ આ રાજ. સભાની મધ્યમાં ઉભા રહીને પહેરવી. આ બે શરતેએજ તમને મુક્ત કરવામાં આવશે; નહિ તો તમારે તમારા જીવન પર્યત અહીંના કારાગૃહમાં રહેવું પડશે. બેલે, તમારી શી ઇચ્છા છે?” ઘઘુલ, રાજા વિરધવલનું ઉપર્યુક્ત કથન સાંભળીને ઘડીભર તો ચૂપ રહ્યો. તેણે ધવલકપુરની આખી રાજસભાનું એક દ્રષ્ટિએ અવલોકન કર્યું અને ત્યારપછી ક્રોધ અને જુસ્સાથી ભરેલા અવાજે કહ્યું. “તમે મને પાંજરામાં પૂરાયેલો જોઈને નિર્ભય બની મલકાતા હશે; પરંતુ તમારી એ ભૂલ છે. મને પાંજરામાંથી મુક્ત કરી એકમાત્ર એકજ 15
