________________ મંત્રી શ્રીધર. 103 કરવો જોઈએ. મહાસામંત ત્રિભુવનપાળ ચુસ્ત શૈવભક્ત છે અને તેમના હાથમાં જે પાટણની રાજ્યસત્તા રહે, તે આપણા ધર્મને કશી પણ હરકત આવવાની નથી અને નહિ તે આપણું ધર્મની તથા અમારા સંન્યાસીઓની દશા બહુજ ખરાબ થશે, એ નિશ્ચયપૂર્વક માનજે.” સન્યાસીએ ધર્મવાત આગળ કરીને મંત્રી શ્રીધરને લલચાવવાને પ્રયાસ કર્યો. શ્રીધર, સન્યાસીનાં ધાર્મિક દુર્દશાનાં લલચાવનારાં કથનથી ચ• લિત થયા નહિ. તેણે પૂર્વવત શાંતિથી સન્યાસીનું કથન સાંભળ્યાં કર્યું. સન્યાસી બોલતો બંધ થયે, એટલે શ્રીધરે ગંભીરતાથી કહ્યું. “સન્યાસી મહારાજ ! તમારું ધાર્મિક અભિમાન પ્રશંસનીય છે; પરંતુ તેને રાજકીય વિષયની સાથે જોડી દેવામાં તે તમારી અંધશ્રદ્ધાને પૂરવાર કરે છે. ધમની તકરારે રાજકીય ક્ષેત્રમાં લાવવાને તમારા પ્રયાસ મિથ્યા છે. ગુજરાતમાં જ નહિ પણ સમસ્ત આર્યાવર્તમાં અનેક ધર્મો અને તેનો પેટાપંથે છે. તે બધાના અનુયાયીઓ જે રાજકીય દૃષ્ટિએ પિતાનું સર્વોત્તમપણું સિદ્ધ કરવા જાય, તે આ દેશની દુર્દશા મોડી થવાની હોય, તો તુરતજ થાય. તમે સન્યાસી છે. રાજકીય વિષયનું તમને જ્ઞાન ન હોય, એ સ્વાભાવિક છે; તેથી ધર્મની અંધશ્રદ્ધાથી તમે શૈવધર્મનું રાજકીય ક્ષેત્રમાં વર્ચસ્વ સ્થાપવાને માટે મને લલચાવો છો, એ કેવળ તમારી ઉતાવળી બુદ્ધિનું પરિણામ છે. રાજ્યતંત્રમાં શૈ કે જૈને પોતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપવા માગશે, તો મારી ખાતરી છે કે તેમને પાછળથી બહુ સહન કરવું પડશે; કારણકે કેઈપણ રાજ્યતંત્ર ગમે તેવું મજબુત, દઢ અને સબળ હોવા છતાં કાળબળે કાયમ એકજ સ્થિતિમાં રહી શકતું નથી; કાળે કરીને તેની ચડતીમાંથી પડતી થાય છે જ અને એ વખતે કોઈ પણ ધર્મના અનુયાયીઓએ અંધશ્રદ્ધાથી પોતાના ધર્મને રાજકીય ક્ષેત્રમાં સ્થાન આપ્યું હશે; તે તેની પણ રાજ્યતંત્રની સાથે જ પડતી થશે, એ ચોક્કસ છે. મને અનુભવ છે કે પાટણનાં રાજ્યતંત્રને જૈનો અને શવો ઉભય ઘણા કાળથી પોતાના હાથમાં રાખવાને પ્રયાસ કરતા આવ્યા છે; પરંતુ છેવટે તેઓ તેમાં ફાવશે નહિ અને પિતાના ધર્મને વિના કારણે અવનત સ્થિતિમાં લાવી મૂકશે. સન્યાસી મહારાજ ! આ કારણથી હું રાજકીય ક્ષેત્રમાં ધર્મનું વર્ચસ્વ સ્થાપવાની વિરૂદ્ધ છું. રાજ્યતંત્રની દષ્ટિએ જૈન, શિવ અને ગમે તે ધર્મના અનુયાયીઓ સમાનજ છે અને જે રાજ્યતંત્ર આ ખરેખરી મુત્સદ્દીગીરીને ભૂલી જઈને કોઈ ચોકસ ધર્મને મહત્તા આપશે, તે તેની પતી સુરતમાં જ થશે. મહારાજ ! તમે સંસારને
