________________ 130 વીરશિરોમણિ વસ્તુપાળ. પહોંચ્યો. તેણે પણ તેજ સ્થળે અનુકૂળ જગ્યા પસંદ કરીને પોતાની છાવણી નાંખી અને વીરધવલને યુદ્ધની તૈયારીનું કહેણ મોકલ્યું. - બીજે દિવસે જગત્કર્મના સાક્ષીરૂપ સૂર્ય ઉદય પામ્યો એટલે બને સૈન્યમાં રણુદુંદુભિ વાગવા લાગ્યાં અને તે સાંભળીને સુભટ યુદ્ધમાં ઉતરવા માટે તૈયાર થઈ ગયા. સામંત જેહુલે રાજા તથા મહામાત્યની આજ્ઞા પ્રમાણે સૈન્યને ગેરવી દીધું. મેખરે સેમવર્મા તથા ક્ષેત્રવર્મા પિતાનાં સૈન્યની સાથે હતા. તેની પાછળ તેજપાલ તથા જેહુલનું સૈન્ય હતું અને બન્ને બાજુએ વીધવલ તથા વસ્તુપાળના ચુનંદા અશ્વહીઓ હતા. સામી બાજુએથી ભીમસિંહ પણ પોતાનાં સૈન્ય સાથે નજીક આવી પહોંચ્યો. તેના મારવાડી ત્રણ સરદાર સૈન્યની મોખરે હતા અને તેમાના સામતપાલને સેનાપતિ નિમવામાં આવ્યો હતો. આ સમયે રણવાદ્યો, હાથીઓના નાદ, અશ્વોના હેકારવ, બંદીજની બિરદાવલી અને સુભટના હુંકારાથી સમસ્ત રણભૂમિ બધિર બની ગઈ હતી અને આકાશ શબ્દમય થઈ ગયું હતું. થોડી જ વારમાં બન્ને બાજુએથી સેનાપતિઓની આજ્ઞા થતાંજ યુદ્ધનો આરંભ થયો. શસ્ત્રોને સખ્ત મારે ચાલવા લાગે અને તેની ભીડ એટલી બધી જામી ગઈ કે આકાશ કેમ જાણે ચોગરદમ મેઘથી આચ્છાદિત થઈ ગયું હોય નહિ, એમ જણાવા લાગ્યું. સુભટોની તલવારે વિજળીની માફક ચમકારા મારતી હતી; શસ્ત્રોનો ખણખણુટ અને હાથીઓનો ભયંકર ચિત્કાર મેઘગર્જના સમાન જણાતો હતા અને બાણે વરસાદના પ્રબળ ધારાની પેઠે પડતા હતા. સૈનિકો ક્રોધથી અંધ બની ગયા હતા અને કુરતાથી પરસ્પર પ્રહાર કરતા હતા. તેમનાં શરીરે કેમ જાણે લાલ રંગથી રંગાઈ ગયાં હોય નહિ, એમ તેમાંથી નીકળતી રૂધિરની ધારાઓથી જણાતું હતું. સૂર્ય ગગનના મધ્ય ભાગમાં આવી ગયો હતો અને તે દરમ્યાન બન્ને બાજુના અસંખ્ય સેનાનીઓ ઘાયલ થઈને રણભૂમિ ઉપર આલોટતા હતા. ગુજરાતી સૈન્ય સામી બાજુનાં સૈન્યના પ્રબળ પ્રહારથી પાછું હઠતું હતું, તે જોઈને વીરધવલ તથા વસ્તુપાલ સાવધાન બનીને સેનાનીઓને પાછળ નહિ હડવાની અને જોરશોરથી લડવાની સૂચના આપતા હતા. આ પ્રમાણે યુદ્ધની સ્થિતિ ચાલતી હતી, ત્યારે ત્રણે મારવાડી સરદારો ગુજરાતી સૈન્યની હારને ભેદીને વિરધવલની પાસે આવી પહોંચ્યા. વિરધવલ બાજુએથી ખસીને મધ્યમાં આવી ગયો હોવાથી તેઓને તેની પાસે આવવાનું સુગમ થઈ પડયું હતું. સામતપાલે આવીને વિરધવલને ઉદ્દેશીને તુરતજ રહ્યું. " રાજા! અમારામાં કેટલું અને કેવું
