Syadyarthaprakash

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 96

स्याद्यर्थप्रकाशे
-PunPIrrzANJu....
-
.
..
-
-
-
--
wrwwer
--nnnnnnmnmarrrn.
प्योन प्रकारेण सहाभेदः सम्वन्धः । तथा च अक्षणा काण गन्तव्याः। क्वचित् शापोऽपि विकारः । अत एव सौरिः इत्यस्य अक्षिप्रकाराभिन्नकाणत्वविशिष्ट इति शाब्दबोधः । पादेन खज इति व्यवहारः । एवं हस्तेन कुणिः इत्यत्र चाक्षुषप्रयोजकगोलकद्वयाभावववे सति चाक्षुषप्रयोजकैक- कुणिपदार्थः कुकरत्वम्, तच्च करद्वयप्रयोज्यकार्याभावदत्त्वे गोलकवान् काणपदार्थः । गोलकस्य स्वच्छिद्रद्वारा चक्षुषो सति तथाविधकार्ययोग्ौकपाणिमयम् । तथाविधकार्य तु निर्गमेण सन्निकर्षसम्पादनेन चाक्षुषप्रयोजकत्वं, चक्षुषो धनुष्प्रहरणादि तान्त्रिककरमुद्रादि । तद्योग्यत्वं पाणे: पादगोलकान्तर्वतित्वात्, न तु तस्य कृष्णतारकावतित्वं कृष्ण- वबोध्यम् । तृतीयार्थो विकारः, स चाङ्ग लीगलनादिः । तारकाचाक्षुषापत्तेः । आलोकाभावाच्च न गोलकान्तश्चाक्ष- एवं च पाणिविकारप्रयोज्यकरद्वयप्रयोज्यकार्याभाववान् कार्यषम् ।
योग्य कपाणिमश्वेित्यन्वयबोधः । यदि च हस्ताभ्यां कुणिअन्ये च वैयाकरणाः अत्र ततीयाया विकारवाचित्व
रिति प्रयोगः तदा करद्वयप्रयोज्यकार्याभाववत्वमात्रं कुणि
शब्दार्थो बोध्यः । माहुः । एवं स.ते काणपदार्थकदेशे चाक्षुषप्रयोजकगोलकद्वयाभावे तुतीयार्थविकारस्य प्रयोज्यत्वसम्बन्धेनान्वयः ।
एवं कार्याभावस्याङ्गिविकारत्वोपगमेन, तान्यक्ष्णा अक्षिपदं गोलकपरम् । तथा च गोलकविकारप्रयोज्य
वधिराणि पन्नगकुलानि' इत्यादिप्रयोगोऽप्युपपन्नः। तत्र
वधिरत्वं श्रावणप्रत्यक्षयोग्यत्वाभावः। पन्नगानां चक्षचाक्षुषप्रयोजकगोलकद्वयाभाववान् चाक्षुषप्रयोजकैकगोलकवान इत्यन्वयबोधः । तद्वद्ग्रहणेन च भेदिनो विकाराभावे
गोलकमेव श्रवणेन्द्रियाधिष्ठानं, तत्र गोलकावच्छिन्ने श्रोत्रे भेदमात्रस्य प्रतीतौ च तृतीया नेति अक्षि काणं पश्येत्यादी
शब्दानुत्पादोऽपि गोलकस्य विकारः। स एव च तृतीयार्थः । न तृतीया । स्वमतेऽपि मुख्यप्रकारिणः पुरुषस्य प्रकारत्वेऽ
तस्य प्रयोज्यत्वेन श्रावणाभावेऽन्वयः। एवं नेत्राम्यामन्ध प्रतीयमाने न सेति तुल्यम् । एवं पादेन खञ्ज इत्यत्र पाद
इति प्रयोगोऽपोष्ट एव । चाक्षुषाभावेऽन्धत्वे नेत्रद्वयविकारस्य द्वयप्रयोज्यप्लुतान्यगत्यभाववत्वे सति प्लुतान्यगतियोग्य--
प्रयोज्यतयाऽन्वयः । एवं 'नासिकयाघ्राता' इत्यत्र नासिपादवान खञ्जपदार्थःखञ्जस्यापिप्लतगतिमत्त्वादव्याप्ति
काया विकारो घ्राणसन्निकर्षप्रयोजकनिर्गमप्रतिबन्धक: वारणाय सत्यन्तमुपात्तम् । विकृतोभयपादवत्यतिप्रसङ्ग
कफादिः क्वचिद् घ्राणनाशश्च । तस्य प्रयोज्यत्वेन प्राणवारणाय विशेष्यदलम् । पादस्य प्तूतान्यगतियोग्यत्वं च ।
जाभावेऽघ्रातत्वेऽन्वयः । एवं जिह्वयाऽरसयितेत्यत्र रसनविजातीयसंयोगवदवयवारभ्यत्वम् ; प्लतान्यप्रयोजकमारम्भक
निर्गमनप्रतिबन्धको रोगादिः, क्वचिद्रसननाशः, क्वचित संयोगगतं वैजात्यमेव, आवश्यकत्वात् ; यढिरहात् जात- स्वनाशश्च जिह्वाया विकारः, स च रासनाभावेऽरसयितमात्रबालस्यापि विसदृशपादाद्यवयववत्त्वमालोक्यते । तती- त्वेऽन्वेति । एवं त्वचाऽस्पर्शक इत्यत्र त्वचो विकारः स्पर्शयार्थश्च प्रकारो विकारो वा यथामतम् । विकारमते च स नेन्द्रियप्रतिबन्धको गजचर्मादिरोगः, क्वचित्स्पर्शननाशश्च । क्वचिदामवातसंयोगः क्वचिदवयवनाशकखड़ादिप्रहार: स च प्रयोज्यत्वेन स्पार्शनाभावे- ऽस्पर्श कत्वेऽन्वेति । क्वचिद्र धिरास्थिमांसाद्यवयवनाशप्रयोजको रोगविशेषः, क्व- एवं श्रोत्रेण वधिर इत्यत्र श्रोत्रं कर्णशष्कुल्यवच्छिन्नं नमः, दारम्भकसंयोगनाशकवायुप्रयोजक आहारविशेषः । तृती- .
तत्र शब्दानुत्पादो वधिरत्वम् । स च रोगविशेषेणादृष्टयार्थः (विकारपक्षे) प्रयोजकत्वेन तथाविधगत्यभावेऽन्वेति ।
विशेषविरहेण वा यथायोग्यं प्रयुज्यत इति । अत एवएवं च पादविकारप्रयुक्तपादद्वयप्रयोज्यप्लुतान्यगत्यभाववान्, प्लतान्यगतियोग्यसैकपादवान इत्यन्वयबोधः । विकारास्तु
"स बाल आसीद्वपुषा चतुर्भुजः, तथाविधमतिप्रतिबन्धकतावच्छेदकत्वोपलक्षितधर्मवत्तयाऽनु -
मुखेन पूर्णेन्दुनिभस्त्रिलोचनः ।