Syadyarthaprakash

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 186

१७४
स्याद्यर्थप्रकाशे
च निष्कावधिकाधिक्यवान् कार्षापण इत्यन्वयबोधः । विधकालवृत्तिनाशप्रतियोगिकालवृत्तित्वानि बोध्यानि । न अत्राधियं तु मूल्यगताऽजयवगता वा बहुत्वव्याप्यसंख्यौवेति तु-प्रयोगाधिकरणकालघटितानि वर्तमानत्वादीनि । तथा बोध्यमित्याहः ।।२।२।१०५॥
सति आगत इत्यत्र पतार्यातीतत्वादेरतन्वयप्रसङ्गात् । एवं "नष्टेषु धार्तराष्ट्र प्रौणिः सुप्तान जधान तान्" इत्यादी
सप्तम्यर्थंकदेशे काले स्वकत कनाशाधिकरणतया प्रकृत्यर्थस्य यद्रावो भावलपणम् ॥२।२।१०६॥
धार्तराष्ट्रादेरन्वयः, क्तप्रत्ययार्यातीतत्वं विद्यमाननाशयस्य क्रियया क्रियान्तरं लक्ष्यते तस्माद्गौणानाम्नः प्रतियोगिकालवृत्तित्वरूपं नाशेऽन्वेति । तथा च विद्यमानसप्तमी विधीयतेऽनेन सूत्रेण । एका क्रिया लक्षिका अपरा नाशप्रतियोगिकालवृत्तिनाशप्रतियोग्यभिन्नानां धाराष्ट्राणां च लक्ष्या। तया च लक्षकक्रियायुक्तानाम्नः सप्तमी स्वकत कनाशाधिकरणं य: कालस्तत्कालवृत्तिसुप्तकर्मकं भवति । यदि प्रसिद्ध भवति तल्लक्षकं लक्षणं वा । यदतीतं हननं तस्कर्ता दौणिरित्यन्वयबोषः । कालार्थकअप्रसिद्ध च लक्ष्यम् । पोषु दुह्यमानासु गत इत्यत्र गवां कृदन्तार्थविशिष्टप्रकृत्यर्यान्वितः प्रदर्शितसप्तम्ययों मावे दोहकालः प्रसिद्ध इति दोहक्रिया गमनक्रिया कालेन लक्ष- (क्रियायाम् ) एवान्वेति न तु नामार्थे, अतो मोषु दृह्ययति । लक्षणक्रियावत्या गोः सप्तमी भवति । तस्याश्च मानासु घट इत्यादी नान्वयबोधा। कालिकमधिकरणमर्यः । यस्मिन् काले गावो दुह्यन्ते
___ यत्तु गोषु दुह्यमानास्वागत इत्यादी गोपदोत्तरसप्तम्याः सस्मिन्काले गत इत्यर्थात् । तत्र च कालो वर्टमानत्वादिना कर्मत्वमर्थः दोहनादौ धात्वर्थेऽन्वेति, कृदन्तोत्तरसप्तम्याः यथाप्रयोगं भासते इत्यन्यत् । अन्ये च सप्तम्याः कालवृत्ति
कालवृत्तित्वमर्थः । शानजातिकृतां वर्तमानत्वमर्थः सथा ध स्वमर्थः । काले प्रकृत्यर्थस्य स्वसम्बन्धिभावस्याधिकरणतया,
गोकर्मकवर्तमानकालत्यागमनवानित्यम्बयनोष इत्युक्तम् सत्यागभावाधिकरणतया तमाशाधिकरणतया वा यथायोग्य
तन्न सुन्दरम्, गवादी मानापदस्थापलापप्रसङ्गात् । मन्वयः । विद्यमानदोहनकर्मणां दुधमानशब्दार्थानां गोषु
गोषु दुह्यमाने समागत इत्यादिप्रयोगमसङ्गात्, गोषु दृह्य-. तादाम्योनान्वयः तथाभूतानां गवां सप्तम्यर्थंकदेशे काले
मानास्वागस इत्यादिप्रयोगस्यासापुत्वप्रसङ्गाच्च । सप्तम्याः स्वकर्मकदोहनाधिकरणतयाऽन्वयः। तथाभूतस्य सप्तम्यर्थस्य
कर्मस्वार्थकस्वमपि न युज्यते अनुशासनविरहात् । कालवृत्तिस्वस्थ गमनादी क्रियान्तरेऽन्वयः । तथा च विद्य-- मानदोहनकर्माभिन्नानां गवां स्वकर्मकदोहनाधिकरणं यः एवं "भुक्तवत्सु च विप्रेषु पिण्डाग्दर्भेषु निर्वपेत्" काल: तदवत्ति भतं यद्गमनं तत्कर्तेत्यन्वयबोधः । कर्म- इत्यादी सप्तम्यकदेशे कालेऽतीतमोजमकत: स्वकत कपारतन्त्रोण भासमानाया दोहनक्रियायाः गमनेऽपि काल- भोजननाशाधिकरणतयाऽन्वयः । भोजनस्य तु स्वनाशघटितपरम्परयाऽन्वयः, विशिष्टान्वयसामग्रीबलात् । क्रियायां समानकालिकतया निर्वाऽन्वयो विशिष्टान्वयबलात् । परम्परया विशेषणत्वमेवोपलक्षकत्वम् । एवं गोषु धोक्य- क्वचित्समानकालिकतया क्रिययोरन्वये प्रयोज्यप्रयोजकमाणासु दुग्धासु वा आगत इत्यादी सप्तम्यर्थे कदेशे काले भावेनाप्यन्वयः । यथा “पठत्सु तेषु प्रतिभूपतीनलं गवादेः स्वकर्मकदोहनस्य प्रागभावाधिकरणतया नाशाधि- विनिद्ररोमाजनि शण्वती नलम्" इति नैषधप्रयोगे प्रतिकरणतया वा पूर्ववदन्वयो बोध्यः । प्रकृते दोहनादीनां भूपतिपाठ- नलश्रवणयोः समानकालिकतयाऽन्धोऽपि प्रयोविद्यमानत्वभाबित्वातीतत्वानि- क्रियान्तरकालवर्तमानत्व- ज्यप्रयोजकमावेनाप्यन्वयः । यथा- वा "गोविन्दे मधुरां तथाविधकालवृत्तिप्रागभावप्रतियोगिकालवृत्तित्व - तथा- याते श्ययन्ते गोपयोषितः" इत्यादी गोविन्दनमनस्य स्वनाश