Syadyarthaprakash

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 168

mmermanmmmmmmmmmmmmmwarmnirmwarrer .
स्याद्यर्थप्रकाशे
-rrrrrrrrrr.mmmunarwwwmummmmmrareramana शक्तिकल्पनाया अन्याय्यत्वात् । दर्शितधर्मवान् शेषः संयोग- जन्यत्वटितं, तदा निष्ठत्वं षष्ठयर्थः, तत्र प्रकृत्य - समवायस्वत्वकर्तृत्वादिकारकविषयत्वादिभेदादनेकविधः । थस्य प्रतियोगितयाऽन्वयः । एवं यथाप्रयोगमन्यादशोऽपि हिमानां गिरिः, गजस्यालानं, वलिकाया: स्तम्भः इत्यादी शेषपदार्थो बोध्य इत्याहुः ॥२।२।८१।। षष्ठ्यर्थः संयोगः तत्र प्रकृत्यर्थस्य प्रतियोगितयाऽन्वयः । हिमप्रतियोगिकसंयोगवान् गिरिरित्यादिरूपेणान्वयबोधः । रि-रिटात-स्तादस्तादसतसाता ॥२।२८२॥ पुरुषस्य दण्डः, कर्णस्यावतंसः, हृदयस्य हारः इत्यादी षष्ठ्यर्थसंयोगे प्रकृत्यर्थस्यानुयोगितयाऽन्धयः । पुरुषानुयोगि- रि-रिष्टात्-स्तात्-अस्तात्-अस्-अतस्-आत-इत्येतत्प्रत्यकसंयोगवान् दण्डः इत्यादिरन्वयबोधः। वृक्षस्य शाखा यान्तर्युक्तान्नाम्नः षष्ठी विधीयते प्रकृतसूत्रेण । एते च इत्यादी समवायः षष्ठ्यर्थः, प्रकृत्यर्थस्य प्रतियोगितयाऽन्वयः प्रत्यया दिग्वाच केभ्यः स्वार्थे विधीयन्ते इति दिग्वाचकवृक्षप्रतियोगिकसमवायवती शाखेत्यन्वयबोध: । पटस्य शब्दत्वात् तद्योगे प्रभृत्यन्यार्थ ( २१२।७५ ) इति सूत्रेण नीलिमेत्यादौ समवेतत्वं षष्ठ्यर्थः तत्र प्रकृत्यर्थस्य निरूपि- पञ्चमी विहिता तदपबाधनार्थमिह षष्ठीविधानम् । षष्ट्याश्च तत्वेनान्वयः । पटनिरूपितसमवेतत्त्ववान्नीलिमेत्यन्वयबोधः।। सम्बन्धसामान्यमर्थः। उपरीत्यादिशब्दाश्चाव्ययानीति तेषां राज्ञः पुरुष इत्यादौ स्वत्वं षष्ठ्यर्थः, तत्र प्रकृत्यर्थस्य निरू- प्रायः सप्तम्यर्थप्रधानत्वम् । ग्रामसम्वन्ध्यर्ध्वदेशे इत्यादिपितत्वेनान्वयः, राजनिरूपितस्वत्ववान् पुरुष इत्यन्वयबोधः । क्रमेण सर्वत्र वाक्यार्थबोधः । यत्र च पञ्चमी न प्राप्ता तत्र 'पुरुषाणां राजा' चित्राणां गवामयम, नक्षत्राणां शशी सम्बन्धसामान्ये षष्ठीविधानार्थमपीदमित्यादि स्पष्ट शब्दइत्यादी स्वामित्वं षष्ठर्थः, तत्र निरूपितत्वेन प्रकृत्यर्थस्या- महाणवन्यासा न्वयः, पुरुषनिरूपितस्वामित्ववान् राजेत्यादिरन्वयबोधः । सतां गतमित्यादौ कतृ त्वं षष्ठ्यर्थः, तत्राधेयतया प्रकृत्यर्थ
शेषषष्ठीविशेषविचारः। स्यान्वयः । ओदनस्य पक्तेत्यत्र कर्मत्वं षष्ठ्यर्थः तत्र निरूपितत्वेन प्रकृत्यर्थस्यान्वयः, 'फलानां तृप्तः' पयसामभिषेक
विवक्षावशात् कर्मादीनामपि शेषत्वमिति पूर्वमुक्तम् ।
एवं विवक्षावशात्षष्ठीप्रयोगस्य स्वतः सिद्धत्वेऽपि प्राञ्चो इयादो करणत्वं व्यापारः षष्ठ्यर्थः, तत्र प्रयोज्यतया प्रक
वैयाकरणाः कानिचिद्विशेषसूत्राणि त्यर्थस्यान्वयः । ब्राह्मणस्य दानमित्यादौ सम्प्रदानत्वंषष्ठ्यर्थः,
तत्ततकारका
शेषत्वविवक्षया षष्ठीविधायकानि पठन्ति तानि स्वमते तच्च स्वत्वोद्देश्यताया अवच्छेदकत्वस्वरूपम् । तत्राधेयतया प्रकृत्यर्थस्यान्वयः । कान्तस्य त्रस्थतीत्यादी दर्शितभयहेतु
पूर्वोक्तरीत्यौव गतार्थान्यपि छात्रबुद्धिवेशद्यार्थं तत्र तत्र
विशिष्यषष्ठ्यर्थप्रकाशाय संक्षिप्य प्रदर्श्यन्ते । तथा हित्वस्वरूपमपादानत्वं षष्ठ्यर्थः, तत्राधेयतया निरूपकतया वा
स्मरणार्थ कस्य दय धातोरीशधातोश्च कर्मणि शेषत्वेन प्रकृत्यर्थस्यान्वयः, पाकस्य गृहमित्यादावधिकरणत्वं, पीठस्योपवेशनमित्यादावाधेयत्वस्वरूपमधिकरणत्वम् षष्ठ्यर्थः
विवक्षिते षष्ठी तैविधीयते । मातुः स्मरति चिन्तयति वा, तत्र निरूपकतया प्रकृत्यर्थस्यान्वयः । शास्त्रस्य ज्ञातेत्यादी
इति तदुदाहरणम् तत्र षष्ठ्याः कर्मत्वमर्थः, तच्चाधेयत्वविषयत्वं षष्ठयर्थः, भ्रमस्य रजतमित्यत्रापित द् एव षष्ठ्यर्थः स्वा
स्वरूपम् फले विषयत्वेऽन्वेति । मातृवृत्तिविषयताप्रतियोगितत्र निरूपकतया प्रकृत्यर्थस्यान्वयः । 'अस्य पिता अस्य पत्र स्मरणाश्रयत्व वाक्यार्थः ।। इत्यादौ जनकत्वं जन्यत्वं षष्ठ्यर्थः तत्र प्रकृत्यर्थस्य निरूप- दय धातुर्दानगतिरक्षणेषु पठितः । तत्र दाने-सर्पिषो दयते कतया अन्वयः । यदि च पितृत्वं जनकत्वटितं, पुत्रत्वं इति सर्पिष्कर्मकं यद्दानं तदाश्रत्वं वाक्यार्थः । गतौ-तीर्थस्य