Syadyarthaprakash

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad

Page 131

पश्चम्यर्थप्रकाशः
११६
ष्ठस्य प्रतियोगितावच्छेदकत्यसम्बन्धेन पतने सत्वेऽपि न दिव्यापारे, तस्य प्रयोजकतया त्याद्यर्थे प्रयत्नेऽन्व यदर्शनिषेधप्रतीत्यनुपपत्तिः । दर्शितविशिष्ट प्रतियोगितावच्छे- नात् । एवं चत्रेण न पच्यत इत्यादौ ततीयार्थप्रयत्नस्य प्रयोदकत्वसम्बन्धस्य प्रतियोगितावच्छेदकताया युक्तिसहत्वात् । ज्यतया सम्बन्धेनावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावः पाकेऽन्वेति यो हि दृश्यनियामक: सम्बन्ध: प्रतियोगिताविशिष्टबुद्धि इति सर्वानुभवात् । न हि जनकता, जन्मता, प्रयोजकता, नार्जयति सन प्रतियोगितावच्छेदकः यो हि विशिष्टबुद्धि
प्रयोज्यता वा साक्षात्सम्बन्धः । न च जनकत्वमतिरिक्तमर्जयति स प्रतियोगितावच्छेदको भवत्येव । तद्वैशिष्ट्यं- पदार्थः, तस्य साक्षात्सम्बन्धत्वमिति वाच्यम्, जनकत्वस्य प्रति तत्सम्बन्धावच्छिन्न प्रतियोगिताकाभावस्य विरोधित्वात् तथात्वे तु जन्यत्वस्यापि तथात्वावश्यकत्वात् । प्रतिजनक दर्शिता चैतादशी यक्तिद्वितीयार्थविचारे। यदि च वत्त्य- जन्यं च जन्यत्वजनकत्वयोतिरिक्तयोरनन्तकल्पनापेक्षया नियामकः सम्बन्धो न प्रतियोगितावच्छेदक इति वचनं मन्त्र कार्याधिकरणवत्यभावप्रतियोगितावच्छेदकस्य क्लप्तस्य पाठ-मण्यादिवत (यथा अग्निशामकमन्त्रपाठेन चन्द्रकान्तादि- तथात्वौचित्यात् । जन्यत्वस्यातिरिक्तत्व रक्षेऽपि प्रयोज प्रतिबन्धकमण्यादिसमवधानेन च वहिनिष्ठा दाहकताशक्ति- कत्वस्य साक्षात्सम्वन्धत्वाभावात्, प्रयोजकतया प्रयोज्यतया विरुध्यते तथेति भावः। प्रतियोगितावच्छेदकत्वबाँद्ध विरु- वाऽन्वये परम्परायास्तथात्वावश्यकत्वमिति । णद्धि, तदा भेदस्य दर्शितविशिष्ट प्रतियोगितावच्छेदकत्वविशिष्टा विशेषणव सम्बन्ध: पतनादिक्रियायामन्वयघटको न च फलस्य व्यापारे तस्य प्रयत्ने जनकतयाऽन्वयो न न पत्रानित्यत्र नार्थस्य प्रतियोगितावच्छेदकश्चाभ्युपेयते। तु प्रयोजकतयेति वाच्यम्, अधिश्रयणाद्यवतारणान्तानां
व्यापाराणां विक्लित्यादिजनकत्वविरहात् । मध्यमव्यायदत्र परम्परासम्बन्धस्य न संसर्गत्वं न वा प्रतियोगि- पाराणां जनकत्वेऽपि प्रथमव्यापारेषु प्रयोजकतयैवविक्लिच्या. तावच्छेदकसंसर्गत्वमिति बाधकमुक्तं तदप्यकिञ्चित्करम् । देरन्वयसम्भवात् । पचतीत्यत्रापि व्यापारस्य तथवान्वसुरभि जलं लोहितः स्फटिक इत्यत्र समवायिसंसयोगस्य यात् । न चात्र साध्यवत्वाख्यविषयित्वसम्बन्ध नान्वय इति संसर्गतायाः 'कपूरं गन्धो न तडागजले किन्तु कुम्भोदके, वाच्यम्, प्रथमव्यापारस्य चरमव्यापारानुकूलप्रयत्ले तथामज्जिष्ठारागो न मैत्रवस्त्रे किन्तु चैत्रपट' इत्यत्र प्रतियो- न्वयासम्भवात् । एवं चैत्रेण पच्यत इत्यत्र तृतीयार्थप्रयगितावच्छेदकतायाः सर्वानुभवसिद्धत्वात् प्रकृतेऽपि विभाग- लस्यापि न साध्यत्वाख्यविषयत्वेन व्यापारेऽन्वयः, प्रथमव्याभेदयोः पञ्चम्यर्थयोः जनकत्वप्रतियोगितावच्छेदक- पारसाध्यकप्रयत्नस्य मध्यमचरमव्यापारेषु साध्यत्वविरहाताम्यां परम्पराभ्यां पतनादिक्रियायामन्वयात् न पत्रादिति दिति प्रयोज्यतयैवान्वय इति चैत्रेण न पच्यत इत्यत्रप्रयोज्यपरम्परायाः प्रतियोगितावच्छेदकसंसर्गतया निषेधप्रती- तासम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताक: प्रयत्नाभावो व्यापारे प्रती त्युपपत्तिः । नत्र विनिमुक्तवाक्ये येन सम्बन्धेन यस्य यत इति परम्परायाः संसर्गत्वं प्रतियोगितावच्छेदकतासंसयत्रान्वयः, तत्र न समभिव्याहारे तत्सम्वन्धावच्छिन्न- र्गत्वं च सर्वसंमतमिति । प्रतियोगिताकस्तदभावस्तत्रान्वेतीति व्युत्पत्तेः न च 'सुरभि जलम्' इत्यादिप्रत्यक्षादिबुद्धौ परम्परायाः संसर्गत्वेऽपि यदि च भेदोऽपि पत्यादिधातोरेवार्थः सर्वत्र पञ्चमीशान्दे क्वापि संसर्गत्वाभावात् प्रकृतेऽपि न संसर्गत्वम्, न घटितकतिपयशाब्दसामाग्रयां भेदोपस्थितेनिवेशनापेक्षया पत्यावा प्रतियोगितावच्छेदकसंसर्गत्वमिति वाच्यम्, पचतीत्यादौ दिधातुघटितकतिपयशाब्दसामाग्र्यातन्निवेशनस्यवौचित्यात् । विक्लित्यादिफलस्य जनकतया प्रयोजकतया वा फूत्कारा- न च पत्यादिधात्वर्थस्य भेदस्य धात्वर्थे विशेषणतया अन्व