________________
હોય, ત્યારે હત્યાનો જવાબ હત્યા સિવાય બીજો શો વાળવાનો હોય ? આવા સૂરો અને સ્વરો તો ખેંગારને ચીલાચાલુ જ લાગ્યા. ચીલાને ચાતરીને નવી કેડીને કંડારવાની અદાથી ખેંગારે સભા સમક્ષ પોતાનો નિર્ણય જણાવતાં કહ્યું કે, સાચો જવાબ એને જ કહી શકાય કે, જેથી સમસ્યાનો કાયમી ઉકેલ આવતો હોય. હત્યાની સામે હત્યા આ સાચો જવાબ નથી. કેમ કે આથી તો હત્યાની પરંપરાનો અંત જ નથી આવી શકતો. તાજો જ ઇતિહાસ આંખ સામે છે. હમીરજી અને લાખાજી ચીલાચાલુ રીતે હત્યાનો જવાબ વાળવા મથ્યા, તો બંને નામશેષ બની ગયા. મેં પણ એ જ ચીલે ચાલવાનો પ્રયાસ કર્યો, તો કચ્છ અને હાલા૨ વચ્ચે અદેખાઈની ખાઈ ખડી થઈ ગઈ અને અંતે આજે મારી હત્યાનો પણ પ્રયાસ થયો. આ ઘટનાએ મારી આંખ ખોલી નાખી છે અને હત્યાનો જવાબ હત્યાથી નહિ, પણ હેતથી વાળવાનો મેં નિર્ણય કર્યો છે. હીરજીએ મારી સાથેની અદાવતથી પ્રેરાઈને આ અપરાધ આચર્યો નથી. એ પોતે જ કબૂલે છે કે, જામ રાવળ તરફની અતિભક્તિ અને અતિવફાદારીએ જ પોતાને આવો ગુનો કરવા ધકેલ્યો છે. માટે હું હીરજીને હાલારમાં જવાની છૂટ આપું છું. અને હત્યાનો જવાબ હત્યા નહિ, પણ હેત, આ જાતનો સ્નેહ સંદેશ જામ રાવળ સમક્ષ દોહરાવવાનો અનુરોધ કરું છું. મને વિશ્વાસ છે કે, કચ્છ અને હાલાર વચ્ચે સ્નેહનો સેતુ સર્જવામાં મારો આ સંદેશ જરૂર સહાયક અને સફળ બનીને જ રહેશે.
ખેંગારજીની આ ઉદારતા જોઈને કચ્છની ધરતીને રાજવીની આરતી ઉતારવાનું ને પ્રજાને ફૂલડે ફૂલડે વધાવવાનું મન થયું. ખેંગારજીની આવી મહાનતા તો હીરજીએ સ્વપ્રેય કલ્પી ન હતી. સિંહના જડબામાંથી મુક્તિ મળી હોય, એવા હર્ષાવેશ સાથે એણે કચ્છનો ત્યાગ કરીને હાલારમાં પગ મૂક્યો. બધી વિગત જાણીને જામ રાવળે પણ જે પ્રેમભર્યો પ્રતિભાવ વ્યક્ત કર્યો, એ કલ્પના બહારનો હતો. એમણે કહ્યું કે,
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ ૨૩
