________________
સૂર્ય જ્યાં હાર્યો, દીવડો ત્યાં જીત્યો
૧0
.સન ૧૮૬૦ આસપાસના સમયના રાજકીય રંગોનું સિંહાવલોકન કરીશું, તો એ જાતનો સ્પષ્ટ પ્રતિભાસ થયા વિના નહિ જ રહે છે, ત્યારે ભારતમાં બ્રિટિશ સત્તાનો સૂર્ય મધ્યાહ્ન તરફ આગેકૂચ કરી રહ્યો હતો અને રાજા-રજવાડાં તથા મહારાવ-મહાજનની મહત્તા ધીમે ધીમે ઓસરી રહી હતી. જે બ્રિટિશ સામ્રાજ્યને બિરદાવતાં એમ કહેવાતું કે, ત્યાં સુધી સૂર્ય કદી આથમતો નથી, એ સોળે કળાએ સદોદિત જ રહે છે, એવા સામ્રાજયથી અંજાઈ જઈને ભલભલા રાજવીઓ અને મહારાવો પણ એનો પડ્યો બોલ ઝીલવા તત્પર રહેતા. આમ છતાં અંગ્રેજો જ્યાં અસરકારક ન નીવડતાં ત્યાં મહારાવનું માર્ગદર્શન કેટલું બધું અસરકારક નીવડતું એની પ્રતીતિ કરાવતો એક પ્રસંગ કચ્છના મહારાવ પ્રાગમલજીના જીવનમાંથી જાણવા જેવો જડી આવે છે.
કચ્છની ગાદી પર ૨૨ વર્ષની વયે અભિષિક્ત બનેલા મહારાવ પ્રાગમલજી માત્ર ૩૭ વર્ષની ભરયુવાનવયે સ્વર્ગવાસી બન્યા હતા. બ્રિટિશ સલ્તનત તરફથી “નાઇટ ગ્રાન્ડ કમાન્ડર ઓફ ધ માસ્ટર એક્ઝોલ્ટ ડે ઓર્ડર ઓફ ધ સ્ટાર ઓફ ઇન્ડિયાનો ઇલકાબ પામનારા આ રાજવીની આણ કેટલીબધી અસરકારક હતી અને એમનું ફરમાન શિરસાવધે કરવા પ્રજા કેટલી હદે તૈયાર રહેતી, એને સૂચવી જતો એક પ્રસંગ ખરેખર જાણવા જેવો છે.
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ @ ૮૭
