________________
ભલે સુખના સરોવર પર સહેલગાહ માણતા દેખાતા હોય, પણ એમના હૈયે ઊંડે ઊંડે...”
વજીરના જીભની અણીએ આવી ગયેલા શબ્દોની પૂર્તિ કરતાં યોગીએ કહ્યું : શેર માટીની ખોટ સાલી રહી છે. આટલું જ તમે કહેવા માંગો છો ને? તો હવે બધું જ સાંભળી લો. આટલું બોલીને યોગી એ ત્રણેની મુખમુદ્રા પરના ભાવો ઉકેલી રહ્યા. પ્રતીક્ષા, આતુરતા અને જિજ્ઞાસાના ભાવો ત્રણેના ચહેરે અંકિત થયેલા જાણીને યોગીને થયું કે, સાવ સાચું જણાવી દઈશ,, તો પણ કોઈ વિપરીત પરિણામ નહિ જ આવે. ભારતીયકુળના આ યોગી હતા. એથી સાધનાની સિદ્ધિ ઉપરાંત ગમે તેવાની શેહ-શરમથી અંજાયા વિના સાચું સુણાવી દેવાની નિર્ભીકતાનિષ્ઠા એમને ગળથુથીમાંથી જ મળી હોય, એમાં કોઈ આશ્ચર્ય ન હતું. યોગીએ બોલવાની શરૂઆત કરી :
વાણીમાં હેત હોવું જેટલું જરૂરી છે, એથીય વધુ જરૂરી તો હિત છે. હિત અને હેતનો સંગમ તો વાણીને સુગંધી-સુવર્ણ જેવી મૂલ્યવત્તા બક્ષી જતો હોય છે. પરંતુ હેત કરતાં હિતને જ વધુ સ્થાનમાન આપતી વાણીની મૂલ્યવત્તા પણ કંઈ ઓછી ન જ આંકી શકાય. એથી રાજવીના હિતને પ્રાધાન્ય આપવા જતાં મારે કદાચ હેતને ગૌણ બનાવવું પડે, તો એ સંતવ્ય જ ગણવું રહ્યું. જે ચીજની ખોટ રાજવીને સાલી રહી છે, એ અંગે અંતે વાત કરીશું. સૌ પ્રથમ તો પ્રજાના હૈયે ખટકતી વાત એ છે કે, રાજવીના અંતઃપુરમાં પ્રવેશેલી મુસ્લિમ બાનુઓ એને જનાનખાનામાં પલટાવી નાખવાનો જે પ્રયાસ કરી રહી છે, એ યોગ્ય નથી. જામનગરનરેશની અંગ્રેજો સાથેની વધુ પડતી આત્મીયતા પણ પ્રજાના દિલને ડંખી રહી છે. જામ વિભા સોના જેવા માણસ હોવા છતાં આ બે બાબતો લોઢાની મેખ બની સુવર્ણની શોભાને કલંકિત બનાવી રહી છે. માટે હાલ તો રાજવી પ્રજાને જ પુત્રસમી માનીને પ્રસન્ન રહે, એ વધુ જરૂરી છે. એમના નસીબમાં સંતાન-દુઃખ લખાયું જ છે, એ મુજબ
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ ૨ ૧૦૫
