________________
ગુલામડીઓ ખરીદ કરવા તથા વેચવાનો ધંધો કરો છો અને એ ચાલ બિલકુલ બંધ કરવા નામદાર સરકારની ચાહનાથી તે વિષે અમારા તીર્થ સ્વરૂપ પિતાશ્રીએ તથા અમે હાલથી આગળ જાહેરનામા કરેલા છે તે છતાં પણ હજુ સુધી તમારા તરફથી એ ક્રૂર ધંધા ઉપરથી હાથ નથી ઉઠાવ્યો એ બિલકુલ નામુનાશીબની વાત છે. વાસ્તે આ હુકમ લખવામાં આવે છે કે સદરહુ ધંધો તમો હરગીજ કરશો નહિ ને કરતા હો તો આ હુકમથી તત્કાળ બંધ કરજો અને તે છતાં જે કોઈ કરશે યા કોઈપણ રીતે શામિલ રહેશે તેને નામદાર અંગ્રેજ સરકાર પોતાની રૈયત જેવી ગણી સખત સજા કરવા તેમને અધિકાર છે તે મુજબ તેઓ કરશે અને તેની જે મિલકત કચ્છમાં હશે તે દરબાર જપ્ત કરી ખાલસા કરશે. વાસ્ત પક્કી તાકીદ જાણજો.”
માગશર વદી ૧ સોમ, સંવત ૧૯૨૯ના વિક્રમાજી પરવાનગી શ્રીમુખ હજુર
આ જાહેરનામાએ એટલીબધી વ્યાપક અસર પેદા કરી કે, હજારો ગુલામોનું સ્વામીત્વ ધરાવનારા મોટા મોટા વેપારીઓ પણ જ્યાં પોતાના માનીતા મહારાવની મરજી અને મનોરથની પૂર્તિ કાજે ગુલામી પ્રથાને પળવારમાં તિલાંજલિ આપવા તૈયાર થઈ ગયા, ત્યાં નાના નાના વેપારીઓ તો આવી તૈયારી દાખવે, એમાં આશ્ચર્ય શું? એક વેપારી પાસે તો સાત હજાર ગુલામોનું આધિપત્ય હતું, એણે ગુલામોને તો મુક્તિ આપી જ દીધી, પણ સાથે સાથે પ્રત્યેક ગુલામને એક જોડી કપડાં ઉપરાંત થોડા દિવસ સુધી ચાલે, એટલી ખાધાખોરાકી આપવા દ્વારા એણે માનવતાની એવી મહેક ફેલાવી કે, એથી ગુલામો પણ આશ્ચર્યચકિત બની ગયા વિના ન રહી શક્યા, પછી અંગ્રેજ-અધિકારીઓ તો માનવતાની એ મહેકથી તરબતર બની ગયા વિના ક્યાંથી રહી શકે?
મહારાણી વિક્ટોરીયાએ પણ ગુલામીપ્રથાની નાબૂદી બદલ જંગબારના સુલતાન સહિત કચ્છના મહારાવ પ્રાગમલજીને ખૂબ ખૂબ અભિનંદન પાઠવ્યા. આટલું જ નહિ, આફ્રિકાના “કિનીયા ડેલી મેલ”
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ થી ૯૧
