________________
ઘસરકે નેસ્તનાબૂદ કરતા વાર નહિ લાગે.
અંગ્રેજ શાસનને મન તો ગુલામી-પ્રથાની નાબૂદી જ મુખ્ય હતી, અને યશ પોતાના શાસનને મળે કે કચ્છના મહારાવની ભાગીદારી એમાં ભળે, એ ગૌણ બાબત હતી. એથી અંગ્રેજી શાસન તરફથી મહારાવ પર એક સંદેશો પાઠવવામાં આવ્યો, એમાં લાલ અક્ષરે લખવામાં આવ્યું કે, બ્રિટિશ-સલ્તનત ગુલામી પ્રથાને નાબૂદ કરવા કાજે કૃતનિશ્ચયી છે. આ નિશ્ચયની નૈયાને સામે પાર પહોંચાડવા તમારો સક્રિય સહયોગ સાંપડશે, તો એવો વિશ્વાસ છે કે, અંગ્રેજ સરકારને વહેલી સફળતા પ્રાપ્ત થશે. સર બારહલવીએ કમિશનની આગેવાની હેઠળ આ અંગે સુલતાનને એવું આખરીનામું પણ આપી દીધું હતું કે, ગુલામીપ્રથા નાબૂદ નહિ થાય, તો જંગબારને ઘેરી લઈને સત્તાના જોરે પણ આ પ્રથા નાબૂદ કરાશે. પરંતુ આવું આખરીનામું પણ કારગત ન નીવડ્યું, એથી જ કચ્છના મહારાવને યાદ કર્યા છે. માટે આ સંદેશા પર ગંભીરતાથી વિચાર કરીને દીવાન શાહબુદ્દીનને તમારા વતી જંગબાર પાઠવશો, તો અંગ્રેજ શાસનને વિશ્વાસ છે કે, જરૂર સફળતા મળશે જ.
અંગ્રેજ સલ્તનતે અંતિમ ઉપાય તરીકે જ્યારે આ જાતનું આખરીનામું પાઠવ્યું, ત્યારે તો એને એવો વિશ્વાસ જ હતો કે, ગુલામી-પ્રથા હવે નાબૂદ થઈ જ જશે. પરંતુ આ વિશ્વાસ પણ જ્યારે ઠગારી નીવડ્યો, ત્યારે જ કચ્છના મહારાવ પ્રાગમલજીને અંગ્રેજ શાસને યાદ કર્યા હતા. એથી આ સંદેશાને મહારાવે ખૂબ જ ગંભીરતાથી ધ્યાનમાં લીધો અને દીવાન શાહબુદ્દીન આદિ મંત્રી-મંડળ સાથે ગુલામી-પ્રથાની નાબૂદી અંગે ખૂબ ખૂબ વિચારણાને અંતે એવો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો કે, મહારાવ તરફથી એક ફરમાન કચ્છી વેપારીઓના નામે જાહેર કરવામાં આવે અને એને હુકમનાં પાનાં તરીકે ઉતારવામાં આવે, તો ગુલામીપ્રથા ચોક્કસ બંધ થઈ જવા પામે ! મંત્રીમંડળ દ્વારા આવો નિર્ણય લેવાયા બાદ મહારાવ પ્રાગમલજીના
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ ૭ ૮૯
-૭૮
