________________
ખાનમુસા ધોરાજીના સંપેતરા પહોંચાડવા-સુપરત કરવાની જવાબદારી અદા કરવા ચાલી નીકળ્યો. કોથળીનો માલિક મળી જતા, મસ્તક પરથી જાણે મણ-મણનો બોજ ઉતરી ગયો હોય, એવી મોજમાં મહાલવાપૂર્વક જતા એને સૌ કોઈ અહોભાવભરી આંખે અને અંતરે એકીટસે જોઈ જ રહ્યા.
ગરીબીમાં કરેલું દાન જેમ વરદાન બનીને પ્રતિફલિત બન્યા વિના ન રહી શકે, એમ પોતાની સ્થિતિ-પરિસ્થિતિના વિચારને વચમાં જરાય અવકાશ આપ્યા વિના ખાનમુસાએ જે ખાનદાનીને જરા પણ ખંડિત થવા દીધા વિના ખરેખર આ રીતે જાળવી જાણી હતી, એ ખાનદાની થોડી જ એળે જવા પામે ? લાખની મૂલ્યવત્તા અંકાય, એવી એ ખાનદાની ભવિષ્યમાં કરોડોની કિંમતમાં ફેરવાઈ જઈને પ્રતિફલિત ન બને, તો જ એ નવાઈની વાત ગણાય.
પાસે પૈસાની મૂડી ન હોવા છતાં જેની ખાનદાનીનો ખજાનો દિનપ્રતિદિન વધુ ને વધુ સમૃદ્ધ બનતો જતો હતો, એ ખાનમુસાનો હાથ ધોરાજીના જ કોઈ શેઠિયાએ એક દહાડો ઝાલ્યો અને ખેપિયા તરીકેની રઝળપાટથી છેડો ફાડી દઈને ખાનમુસા મુંબઈમાં જઈ પહોંચ્યો. વેલા વિના વાડ પણ ન ચડે, વ્યવહારની આ સચ્ચાઈને સાબિત કરી બતાવવા એ શેઠે પોતાની જ પેઢીમાં નોકરી અપાવીને ખાનમુસાના પગને મુંબઈમાં કંઈક સ્થિર કર્યા. શેઠ નોકરી આપીને જ સંતોષાઈ જાય એવા ન હતા. નોકરીની સાથે સાથે ખાનમુસાનું જીવન પ્રગતિના પગથિયા ચડી શકે, એવી હિતશીખ આપવાની પળ-તક પણ જ્યારે જ્યારે આવતી, ત્યારે એને શેઠ અચૂક ઝડપી લેતા.
એક દહાડો પોતાના મિત્રો સાથે બજારમાં ફરવા નીકળેલા ખાનમુસાના દિલ-દિમાગમાં એક છેલકડી વસી ગઈ. હરાજીથી વેચાતી ચીજવસ્તુઓ એ બજારમાં ખૂબ જ સસ્તાભાવે મળતી. ખાનમુસાના ખિસ્સામાં ચારેક રૂપિયા રોકડા એકઠા થયા હતા. અને છેલકડી ખરીદવા ૬૨ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
