________________
તાનસેનની સાન ઠેકાણે લાવવા માટે “શેરના માથે સવા શેર'ના સત્યની સોટીનો ચમચમતો પ્રહાર કરવાનો નિર્ણય કર્યો.
તાનસેન એ સમયનો સુપ્રસિદ્ધ સંગીત સમ્રાટ હતો. એમાં વળી દિલ્હીના શહેનશાહ અકબરે ચાર હાથે એની પર કૃપા-વૃષ્ટિ કરવા માંડી, ત્યારથી તો તાનસેનને ગર્વ-અભિમાનનું એવું તાન ચડી ગયું કે ન પૂછો વાત ! તાનમાં ને તાનમાં તાનસેને અકબરની સભામાં એક એવો વિચિત્ર ફતવો બહાર પડાવ્યો કે, તાનસેન સિવાય તાન છેડવાની કોઈ સંગીતકારે આ સભામાં ગુસ્તાખી ન જ કરવી, તાનસેનને ટપી જાય, એવો ગાયક તો કોણ પેદા થવાનો? પણ તાનસેનથી ઊતરતી કક્ષાનું ગાવાની પણ કોઈ હિંમત કરશે, તો એના ધડ પરનું ડોકું સલામત નહિ રહી શકે. તલવારનો એક જ ઝાટકો એ ડોકાને ધડ પરથી ઉડાડી દેતાં ખચકાશે નહિ.
આ જાતના ફતવાનો સાચો અને નગ્ન નાગો અર્થ તો એ જ થતો હતો કે, અકબરની સભાને સંગીતથી ડોલાવવા માટે એકમાત્ર અધિકારી તાનસેન જ છે. માટે આ વિષયમાં જે કોઈ માથું મારવાની ભૂલ કરી બેસશે, એનું માથું સહી સલામત નહિ જ રહી શકે ! આ ફતવાનો જેમ જેમ ફેલાવો થતો ગયો, એમ એમ તાનસેનની છાતી ફુગ્ગાની જેમ ફુલાતી ગઈ અને કળાપ્રેમીઓનું કાળજું કપાતું ચાલ્યું. કળા પરની આવી કડક પાબંદીને તો કોણ પસંદ કરે ? અને છતાં એ પાબંદીને પડકારવા જોણું પરાક્રમ કોની પાસે હોય કે, એ આ અંગે અકબરની સભા સામે અવાજ ઉઠાવે?
તાનસેન માટે સંગીતના ક્ષેત્રે મળેલી સુપ્રસિદ્ધિ “વઢકણી વહુએ દીકરો જણ્યો” જેવી કહેવતને ચરિતાર્થ કરી જનારી નીવડી. સંગીતકાર તરીકે તાનસેન સુપ્રસિદ્ધ બનતો ગયો, એમ એનું અભિમાન કરવા માંડ્યું. એના મનમાં એવી રાઈ ભરાઈ બેઠી કે, પોતાની ફેલાતી જતી નામના-કામનામાં કોઈનોય હસ્તક્ષેપ ન જ થવો જોઈએ. કદાચ “શેરને
૩૬ @ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
