________________
ગુમભાન બની જનારા હરિદાસજીના કાનમાં એક વાર બૈજુનું ગીતગાન પ્રવેડ્યું અને તેઓ સ્તબ્ધ બની ગયા. એમના અંતરમાંથી એવો અવાજ ઊઠ્યો કે, તાનસેનના તાનમાન ઉતારી દે, એવો આ ગાયક વળી કોણ હશે? એમાંય વધારે ધ્યાનથી સાંભળવાનો પ્રયત્ન થતાં જ
જ્યાં તાનસેનનું નામ અને એની સાથેના વેરની વસૂલાતનો ધ્વનિ સ્પષ્ટ થયો, ત્યાં જ હરિદાસજીની જિજ્ઞાસા ઓર વધી જવા પામી, પોતાની અવિરત સ્વરસાધનાને પળવાર થંભાવી દઈને એમણે પૂછ્યું:
“ગાયક ! તારું નામ શું? તારું ગામ કયું? તારા ગીતમાં ગવાતો આ તાનસેન વળી કોણ? હું હરિનો દાસ હોવા છતાં તને આ બધું જિજ્ઞાસાથી પૂછી રહ્યો છું. મને બીજી કોઈ જ આશ નથી, માટે વિશ્વાસ છે કે, મને બધા જવાબ તારા તરફથી મળી જ જશે.' - હરિદાસજીની સામે એકીટસે જોઈ રહેલો બૈજુ પણ સ્તબ્ધ ઉપરાંત વિચારમગ્ન બન્યો. તાનસેનના સંગીતગુરુ તરીકે હરિદાસજીનું નામ આ પૂર્વે અનેક વાર એના સાંભળવામાં આવ્યું હતું. એ પણ એણે સાંભળ્યું જ હતું કે, યમુનાતટ પર જ વસવાટ કરતા હરિદાસજીના મનમાં કોઈની આશને અવકાશ જ ન હોઈ શકે ! માટે જિજ્ઞાસુ તરીકે મને પ્રશ્ન પૂછનારા આ હરિદાસજી પોતે જ હોવા જોઈએ. આજ સુધી આ રીતે પોતાની ખબર અંતર પૂછનારું કોઈ જ ભેચ્યું ન હતું. એથી બૈજુનું હૈયું ભરાઈ આવ્યું. એણે જવાબ આપવા માંડ્યો :
ધારું છું કે, આપ પોતે જ હરિદાસજી હોવા જોઈએ. કારણ કે આ યમુનાતટ પર પગ મૂકતાંની સાથે જ મારામાં આવેલ પરિવર્તન હું અનુભવી શકું છું. આપની સાધનાથી પ્રભાવિત ભૂમિનો જ એ ચમત્કારી પ્રભાવ ગણાય કે, આ પૂર્વે વેરવસૂલાત માટે પાગલની જેમ રાડો પાડતો રહેનારો હું થોડા દિવસથી વેરવસૂલાતની વાતને ગીતસંગીતમાં ગાનારો બની ચૂક્યો છું. આપની સાધનાના પરમાણુઓથી પ્રભાવિત આ ભૂમિનો જ આ ચમત્કાર ગણાય ! મારું વતન આમ તો વડનગર
૪૦ લઈ સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
