________________
એ તો હડહડતો અન્યાય ગણાય, ખજાનચીને અત્યારે જો તમારા હવાલે કરવામાં હું હકાર દર્શાવું, તો આવા અન્યાયની ભાગીદારી મારા શિરે પણ લદાય, માટે હવે આ પ્રશ્ન ન્યાયની કચેરીમાં વિચારવો જોઈએ, એવી મારી માંગણી છે. બાકી ન્યાય જ્યાં સુધી દોષિત જાહેર ન કરે, ત્યાં સુધી તો ખજાનચીને સગા સંતાનની જેમ સાચવવા, એ મારી ફરજ અને કર્તવ્ય પણ બની જાય છે. - દીવાનની આ વાત ન્યાયી ને વ્યવહારની દૃષ્ટિએ પણ વાજબી હતી. છતાં આમાં મહારાણીને દીવાનની દાદાગીરી દેખાઈ, એથી એમણે બીજો એવો હુકમ સણસણતા બાણની અદાથી છોડ્યો કે, દીવાન તરીકે મહારાણીની સમક્ષ તમારી આવી જીદનો વિપાક તમારી ધારણા બહારનો હશે. માટે હજી તમને તક આપું છું. આપણી વચ્ચેના આજ સુધીના સ્નેહસંબંધના નાતે હું ભારપૂર્વક જણાવું છું કે, ખજાનચીને છોડી દો, નહિ તો એને છોડાવવા માટે જે કંઈ પણ કરવું પડશે, એ બધું જ કરવાની મારી પૂરેપૂરી તૈયારી છે.
સત્ય અને સત્તા વચ્ચે સંગ્રામ ભભૂકી ઊઠે, એ માટેની સુરંગ જાણે બિછાવાઈ જ ગઈ હતી, એમાં ઉભયપક્ષીય આવાં વલણે જાણે ચિનગારી ચાંપવાનું કામ કર્યું. થોડીઘણી મંત્રણાઓ નિષ્ફળ જતાં અંતે સંગ્રામ ખેલીને પણ ખજાનચીનો કબજો મેળવવાનો મહારાણીનો નિર્ણય સાંભળીને પોરબંદર હચમચી ઊઠ્યું. એક તરફ રાજબળની વિરાટતા હતી, બીજી તરફ એની સામે વામન ભાસતી દીવાનની તાકાત હતી.
સત્યને અખંડિત રાખવા માટે સત્તાની સામે સંગ્રામ ખેલવો દીવાનને મંજૂર હતો. શરણાગત ખજાનચીને બચાવવા જતાં પોતાના પૂરા પરિવાર પર જાનનું જોખમ વહોરી લેવાની દીવાનની તૈયારી હતી. એથી એમણે પૂરા પરિવારને અને તહેનાતમાં સજ્જ ચારણ અંગરક્ષકોને વીરતાપૂર્વક સામનો કરવા માટે હાકલ કરી. બીજી તરફ મહારાણી પણ સ્ત્રીહઠનું ઉગ્ર સ્વરૂપ બતાવી આપવા માંગતાં હતાં. એમણે તોપોથી સજ્જ લશ્કરને
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧ ૫૩
