________________
કરાવી. સાવરકુંડલા કંઈ બહુ દૂર નથી. આજ ને આજ નીકળી પડું, તો બેચાર દિ'માં પાછો આવી શકું.'
પત્નીની વાતને ચારણે વધાવી લીધી, અને પૂરા વિશ્વાસ સાથે દેવાળંદ એ જ દહાડે સાવરકુંડલાના મારગે પ્રયાણ કરી ગયો. અવિરત પ્રયાણ કરતો કરતો ચારણ જ્યારે ત્રીજા દિ'ની સવારે સાવરકુંડલાના પાદરે ખળખળ વહેતી નાવલી નદીના કિનારે પહોંચ્યો, ત્યારે હો ફાટવાને હજી વાર હતી. ચારણને થયું કે, નદીમાં નાહીને પછી જ સાવરકુંડલામાં પ્રવેશ કરું !
ચારણે જ્યાં નહાવાની તૈયારી કરી, ત્યાં જ નદીમાં સ્નાન કરતો એક માણસ એની નજરે પડ્યો. એ માણસની કાયા ભરાવદાર હતી. રાજવીને શોભે એવી કાયાની કદાવરતા જોતાં જ ચારણે ધારી ધારીને એ કાયાને નિહાળવા માંડી. પણ થોડી પળોમાં જ ચારણના મોંમાંથી શબ્દો સરી પડ્યા : છી ! છી ! નાવલી નદીના અમૃત જેવા નિર્મળ નીરને આ કેવું ગંદું બનાવી રહ્યો છે ! કદાવર કાયાનો એ ધારક ગૂમડાનો રોગી હતો. એને ખસનુંય દર્દ લાગુ પડેલું હતું. ખસ રૂઝવવા એણે આખા શરીરે જે દવા ચોપડેલી, એમાંથી અસહ્ય દુર્ગંધ ફેલાતી હતી. આવો એ રોગી નદીના નીરમાં ગંદાં ગૂમડાં ધોઈ રહ્યો હતો અને દવાનો લેપ સાફ કરી રહ્યો હતો. એથી નિર્મળ નદીનું નીર પણ ગંધાતું બની રહ્યું હતું.
આ દશ્ય જોઈને નાક આડું કપડું દબાવી દઈને એ ચારણ વિચારી રહ્યો : રે દૂધ જેવી નિર્મળ નદીને આમ ગંદી-ગોબરી બનાવનારો આ માણસ શું નદીને બાપનો બગીચો માનીને બગાડી રહ્યો છે, છતાં આની કાનબુટ્ટી ઝાલીને આને આવું કરતાં રોકનાર રણીધણી શું કોઈ જ નથી ! બોડી બામણીનું ખેતર સમજીને આ નદીની નિર્મળતાને નેસ્તનાબૂદ કરનારા આની સામે પડકાર કરવામાં નહિ આવે, તો કાલ ઊઠીને આ આખી નદી ખાળ જેવી બની જશે. આવી કલ્પનાથીય
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૧
૨૭
