________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
पादः
पादपद्यते गम्यतेऽनेन करणे कर्मणि वा धन्] 1 The foot (whether of men or animals); तयोर्जगृहतुः पादान् R. 1. 57; पादयोर्निपत्य, पादपतित &c. (The word पाद at the end of comp. is changed to after and numerals; i. e. सुपाद्, द्विपाद्, त्रिपाद् &c. ; and also when the first member is used as a standard of comparison, but is a word other than हस्ति &c.; see P. V. 4. 138-140; eg. व्याघ्रपाद्. The nom. pl. of T is often added to names of persons or titles of address to show great respect or veneration; मृष्यन्तु लवस्य बालिशतां तातपादाः ए. 6; जीवत्सु तातपादेषु 1. 19; देवपादानां नास्माभिः प्रयोजनम् Pt. 1; so एवमाराध्यपादा आज्ञापयन्ति Prab. 1; 80 कुमारिलपादाः &c. -2 A ray of light; बालस्थापि रवेः पादाः पतन्त्युपरि भूभृताम् Pt. 1. 328; Śi. 9.34; R. 16.53 (where the word has sense 1 also). 3 The foot or leg of an inanimate object, as of a bed-stead; चतुष्पदी हि निःश्रेणी ब्रह्मण्येव प्रतिष्ठिता Mb. 12. 20. 4. 4 The foot or root of a tree ; as in पादप. -6 The foot of a mountain, a hill at the foot of a mountain ( पादाः प्रत्यन्तपर्वताः ); रेबां द्रक्ष्यस्युपविषमे विन्ध्यपादे विशीर्णम् Me. 19; Ś. 6. 17. -6 A quarter, fourth part; as in सपादो रूपकः 'one and one fourth rupee'; Ms. 8. 241; Y. 2. 174; कार्षापणे दीयमाने पादोऽपि दत्तो भवति ŚB. on MS. 67.20 -7 The fourth part of a stanza, a line. -8 The fourth part of a chapter or book, as of the Adhyayas of Panini, or of the Brahma-sutras. -9 A part in general. -10 A column, pillar; सहस्रपादं प्रासादं...... अधिरोहन्मया दृष्टः Mb. 5. 143.30. -11 A foot as a measure equal to twelve Angulis. - 12 The quadrant of a circle. -13 The foot-hole or bottom [of water-akin इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरतीन्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादादिवोदकम् ॥ Ms. 2.99. -14 A wheel; गिरिकुमरपादार्थ शुभ त्रिवेणुमार Mb. 3. 175.43 Ki.12.21. -15 A golden coin (weighing one tola ); स ह गवां सहस्रमवरुरोध दश दश पादा एकैकस्याः शृङ्गयोराबद्धा बभ्रुवुः Bri. Up. 3. 1. 1. -Comp. -अग्रम् the point or extremity of the foot पादाग्रस्थितया मुहुः स्तनभरेणानीतया नम्रताम् Ratn. 1.1. -अङ्कः foot-mark. -अङ्गदम् दी an ornament for the foot, an anklet अङ्गुलिः, ली / a toe अङ्गुतः the great toe - अङ्गुष्ठिका a ring worn on the great toe अन्तः the point or extremity of the feet. -अन्तरम् the interval of a step, distance of a foot. (-रे) ind. 1 after the interval of a step. -2 close or near to. -अन्तिकम् ind. near to, towards any one. अम्बु n. butter-milk containing & fourth part of water. -अम्भस् n. water in which the feet ( of revered persons) have been washed. -अरविन्दम्, -कमलम्, -पङ्कजम्, -पद्यम् a lotus-like foot - अर्घ्यम् a gift to a Brāhmāya or a venerable person. -अर्धमू 1 half a quarter, an eighth ; पादं पशुश्च योषिच्च पादार्ध रिक्तकः पुमान् Ms. 8404 - 2 halt a line of a stanza. -अलिन्दी a boat. -अवनामः bowing to a person's feet ; इति कृतवचनायाः विदयविगलितनयनवारेयोति पादानामम् Si. 11. 33. -अयनेजः washing snother's foot विव्यस्तया मृतकथोदवहास्त्रिलोक्याः पादावनेजसरितः शमलानि हन्तुम् Bhāg. 11. 6.19. -अयसेचनम् 1 washing the fort. 8 the water used for washing the feet ; दूरात् पादावसेचनम् Ms.
1007
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पादः
4. 151. अडील: the ankie मर्मस्मभ्यवधीत् कुद्धः पादानाः सुदारुणैः Mb. 10.8. 24. -आघातः a kick. -आनत a. prostrate, fallen at the feet of ; क्यासि कामिन् सुरतापराधात् पादानतः कोपनयाबधूतः Ku. 3. 8. -आवर्तः 1 a wheel worked by the feet for raising up water from a well. -2 a square foot. -आसनम् a foot-stool. -आस्फालनम् trampling or motion of the feet, foundering. -आहतः a. kicked. ff. 1 treading or trampling. - a kick.
- उदकम्, -जलम् 1 water for washing the feet. -2 water in which the feet of sacred and revered persons are washed, and which is thus considered holy; विष्णुपादोदकं तीर्थं जठरे धारयाम्यहम् - उदरः a serpent ; यथा पादोदरस्त्वचा विनिर्मुच्यते Prasna Up. 5.5. उद्घृतम् stamping the feet. -कटकः, -कम्, -कीलिका an anklet. - कृच्छ्रम् a vow in which taking of meals and obeerving a fast are done on alternate days; Y. -क्षेपः 1 a footstep. -2 a kick with the foot. गण्डीर: a morbid swelling of the legs and feet. -ग्रन्थिः the ankle. -ग्रहणम् seizing or clasping the feet (as a mark of respectful salutation ); अकारयत् कारयितव्यदक्षा क्रमेण पादग्रहणं सतीनाम् Ku. 7. 27. चतुरः, चत्वरः 1 slanderer. -2 a goat -3 the fig-tree. -4a sand-bank. -5 hail. -चापल्यम् shuffling of the feet. चारः going on foot, walking ; यदि च विहरेत् पादचारेण गौरी Me. 62 'if Gauri should walk on foot'; R. 11.10. -2 the daily position of the planets. -चारिन् a 1 walking or going on foot. -2 fighting on foot. (-.)1 n pedestrian. -2 & foot-soldier. -च्छेदनम् cutting off a foot; पादेन प्रहरन् कोपात् पादच्छेदनमर्हति Ms. 8.280. -जः a sūdra ; पादजोच्छिष्टकांस्यं यत्.. विशुद्धे दशभिस्तु तत् Mb. 12.36. 31. जलम् 1 buttermilk mixed with one-fourth of water. -2 water for the feet. -जाहम् the tarsus. -तलम् the sole of the foot. -त्रः, -श्रा, प्राणम् boot or shoe. दारी, दारिका chap in the feet, chilblain. -दाहः a burning sensation in the feet. -धावनिका sand used for rubbing the feet. - नालिका an anklet. -निकेतः a foot-stool. - न्यासः movement of the feet ; पादन्यासो लयमनुगतः M. 2.9 -पः 1 a tron; निरस्तपादपे देखे एरण्डोऽपि हुमायते 1.1.67; अनुभवति हि मूर्ध्ना पादपस्तीत्रमुष्णम् S. 5. 7. -2 a foot-stool. (-पा) a shoe.°खण्डः, -ण्डम् a grove of trees. रुहा a climbing plant. -पद्धतिः f a track. परिचारकः a humble servant. - पालिका an anklet. -पाशः 1 a foot-rope for cattle. -2 an anklet of small bells &c. ( - शिकः, -शी) 1a fetter; हस्तिपक- पादपाशिक- सैमिक- वनचर पारिकर्मिकसख: Kau. A. -2 a mat. -3 a creeper. -पीठः, -ठम् a foot-stool; चूडामणिभि
पृष्टपादपीठं महीक्षिताम् R. 17.28 Ku. 3. 11. -पीठिका 1s vulgar trade (as that of a barber ). -2 white stone. - पूरणम् 1 filling out a line; P. VI. 1. 134. -2 an expletive; तु पादपूरणे भेदे समुच्चयेऽवधारणे Visva. - प्रक्षालनम् washing the feet पादप्रक्षालने की Subhts. -प्रणामः prostration (at the feet). -प्रतिष्ठानम् a foot-stool. - प्रधारणम् a shoe. - प्रसारणम् stretching out the feet. -प्रहारः a kiok. -बद्ध a consisting of verses (as a metre ). -बन्धनम् 1 a chain, fetter. -2 a stock of
For Private and Personal Use Only
