________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
पूर्णकः
of Vaisņava cult. -बी (वी) जः the citron. - मानस a. contented. -मास् m. 1 the sun. -2 the moon. (f.) the day of full moon. -मास: 1 the moon. -2 a monthly sacrifice performed on the day of full moon; (comprising the आग्नेय, अग्नीषोमीय and उपांशुयाज sacrifices); कानि पुनर्दर्शपूर्णमासशब्दकानि येषां वचने पौर्णमासीशब्दोऽमावास्यशब्दो वा आग्नेयादीनि तानि ॥ ŚB. on MS. 4. 4. 34. -मासी the day of full moon. - रथः a complete warrior वपुस् a. full (the moon) होमः पूर्णाहुति q. v
=
पूर्णकः 1 A kind of tree. -2 A cock. -3 The blue jay; Mb. 7. 57. 4.
पूर्णिका A kind of bird ( having a cleft beak = नासाचिभी).
पूर्णिमा, पूर्णिमासी, पूर्णमा The day of full moon; निखिभिर्णिमा तिर्थानुपतस्थेऽतिथिरेकिका तिथिः N. 2.76.
पूर्व [1] [[पूर- नि० ] 1 Full complete ऐश्वर्यवैराग्ययधी4. saबोधवीर्यत्रियां पूर्तमहं प्रपद्ये Bhāg. 3. 21. 32. -2 Concealed, uovered. -3 Nourished, protected. र्तम् 1 Pulfilment. -2 Cherishing, nourishing. -3 Granting.-4 A reward. merit. -6 An act of pious liberality; it is thus defined : --- वापीकूपतडागादि देवतायतनानि च । अन्नप्रदानमारामः पूर्तमित्यभिधीयते Ms. 4. 226; Mal. 1.5. (opp. इष्ट which is thus defined by Atri:-- अग्निहोत्रं तपः सत्यं वेदानां चैव पालनम् । आतिथ्यं वैश्वदेव इष्टमित्यभिधीयते इष्टपूर्त
1041
पूर्तिः / 1 Filling. -2 Completion, fulfilment, accomplishment. -3 Satiety; satisfaction. -4 Rewarding, a reward. - Multiplying.
qua. 1 To be filled or satisfied. -2 To be nourished or maintained.
पूरुषः = पुरुष q. v.; Bv. 1. 75.
पूर्व 1 P. To fill ( 101 ) 1 To invite - To Live.
पूर्व a. ( Declined like a pronoun when it implies relative position in time or space, but optionally so in nom. pl.; and abl. and loc. sing.) 1 Being in front of, first, foremost. -2 Eastern, easterly, to the east of; ग्रामात् पर्वतः पूर्वः Sk.; पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य_Ku. 1. 1. -8 Previous to, earlier than ; ब्राह्मणे साहसः पूर्व: Ms. 8. 276. - 4 Old, ancient ; पूर्वसूरिभिः R. 1.4; इदं कविभ्यः पूर्वेभ्यो नमोवाकं प्रशास्महे U. 1.1. -5 Former, previous, anterior, prior, antecedent (opp. उत्तर ) ; in this sense often at the end of comp. and translated by formerly ' before '; श्रुतपूर्व &c.; व्यतीता या निशा पूर्वा पौराणां हर्षवर्धिनी Ram. 7. 37. 1. -6 Aforesaid, before-mentioned. -7 Initial. -8 Established, customary of long standing -9 Early, prime, पूर्वे वयसि Pt. 1. 165 in early age or prime of life. -10 Elder ( ज्येष्ठ ); रामः पूर्वो हि नो भ्राता भविष्यति महीपतिः Rām. 2798 - 11 (At the end of comp.) Preceded by, accompanied by, attended with ; संबन्धमा भाषणपूर्वमाहुः R. 2. 58; पुण्यः शब्दो मुनिरिति मुहुः केवलं
or
को... १३१
पूर्व
"
राजपूर्व: S. 2. 17; तान् स्मितपूर्वमाह Ku. 7. 47; बहुमानपूर्वया 5. 31; दशपूर्वरथं यमाख्यया दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R. 8. 29; 80 मतिपूर्वम् Ms. 11. 147 intentionally, knowingly 12. 89; अबोधपूर्वम् ' unconsciously, s. 5. 2. &c. -र्वः An ancestor, a forefather; पूर्वैः किलायं परिवर्धितो नः B. 13.3 पयः पूर्वैः सनिश्वासः कष्णमुपभुज्यते 1 675145 अनुकारिणि पूर्वेषां युक्तरूपमिदं त्वयि S. 2. 17. -र्वम् The forepart; अनवरतधनुर्ज्या स्फालनक्रूरपूर्वम् ( गात्रम्) S. 2.4. - र्वा 1 The east -2 N. of a country to the east of Madhyadeśa. -र्वम् ind. 1 Before (with abl. ); मासात् पूर्वम्. - 2 Formerly, previously, at first, antecedently, beforehand; तं पूर्वमभिवादयेत् Ms. 2. 117; 8 94; 8. 205; ; R. 12. 35 प्रणिपातपूर्णम् K भूतपूर्वखरालयम् ए. 2. 17 which formerly was the abode, &c.; समयपूर्वम् S. 5 ' after formal agreement'. -8 Immemorially. (पूर्वेण 'in front', — before ’, — to the east of ', with gen. or acc. ; अद्य पूर्वम् — till-now ’, ‘hitherto '; पूर्वः - ततः पश्चात् उपरि 'firstthen, first-afterwards', 'previously, subsequently', पूर्वम् - अधुना or -अद्य 'formerly-now' -Comp. -अग्निः the sacred fire kept in the house ( आवसथ्य ). - अङ्गः the first day in the civil month. -अचलः, -अद्रिः the eastern mountain behind which the sun and moon are suppossed to rise. -अधिकारिन् m. the first occu pant, a prior owner. -अन्तः the end of a preceding word. - अपर . 1 eastern and western ; कतमोऽयं पूर्वापरसमुद्रालगाडः सानुमानालोक्यते S. 7 पूर्वापरी तोयनिधी बगा
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1. 1. -2 first and last. -8 prior and subsequent, precoding and following. -4 connected with another. ( -रम् ) 1 what is before and behind. -2 connection ; न च पूर्वापरं विद्यात् Ms. 8.56. -3 the proof and the thing to be proved. °विरोधः inconsistency, incongruity. -अभिमुख a. turned towards or facing the east. -अभ्यासः former practice or experience. -अम्बुधिः the eastern ocean. -अर्जित a. attained by former works. ( - तम् ) ancestral property. अर्धः, -र्धम् 1 the first bull; दिनश्य पूर्वार्धपरार्धभिना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh. 2. 60; समाप्तं पूर्वार्धम् &c. - 2 the upper part ( of the body ); शकुन्तला पूर्वार्धेन शयनादुत्थाय S. 3; R. 16. 6. -3 the first half of a hemistich. -अवसायिन् a. what occurs first or earlier; पूर्वावसायिनश्च बलीयांसो जघन्यावसायिभ्यः ŚBon MS. 12.234. -अतः the earlier part of the day, forenoon; Ms. 4. 96, 152. वः कार्यमणं कुर्वीत पूर्व चापराह्निकम् (पूर्वाहन, पूर्वाहिका, पूर्वतन a relating to the forenoon) आवेदकः plaintiff. -आपाढा N. of the 20th lunar mansion consisting of two stars. -इतर . western. -उक्त, उदित a.. beforementioned, aforesaid, उत्तर . north-eastern. (-रा) the north-east. ( -रे dual) the preceding and following, antecedent and subsequent कर्मन् 1 a former act or work. -2 the first thing to be done, a prior work. —8 actions done in a former life. -4 preparations, preliminary arrangements. : former times. -काय: 1 the fore-part of the body of animals; पश्चार्धेन प्रविष्टः शरपतनभयाद् भूयसा पूर्वकायम् S. 1. 7. -2 the upper part of the body of men ; स्पृशन् करेणानतपूर्वकायम्
For Private and Personal Use Only
