________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्राज्ञता
1127
प्राणः
Hamammi.in
संपरिष्वक्तो न बाह्य किंचन वेद नान्तरम् Bri. Up.4.3.21. -झा 1 Intelligence, understanding. -2 A clever or intelligent woman. -झी 1 A clever or learned woman. -2 The wife of a learned man. -3 N. of a wife of the sun (सूर्यपत्नी). -Comp. -कथा a story about a wise man. -मन्य,-मानिन् or प्राशंमानिन् a. fancying oneself to be wise, conceited; न तु चिन्तयतश्चित्ते जनस्य प्राज्ञमानिनः Bu. Ch.4.52. -मान: respect for learned men.
प्राज्ञता, -स्वम् Wisdom, intelligence.. प्राज्य a. 1 Abundant, copious, plentiful, much, many; तव भवतु बिडोजाः प्राज्यवृष्टिः प्रजासु 5.7.34; R. 13. 62; Si. 14.25.-2 Great, large, important; प्राज्यविक्रमाः Ku. 2. 183; अपि प्राज्यं राज्यं तृणमिव परित्यज्य सहसा G. L.5. -3 Lofty.
प्राञ्जल: .. 1 Straightforward, uandid, honest, sincere. -2 Straight, erect.
प्राञ्जलिः . [प्रसृती अजली येन] Folding the hands in ! supplication, as a mark of respect or humility.
प्राञ्जलिक, प्राञ्जलिन See प्राञ्जलि.
प्राण 2 P. 1 To breathe, respire, inhale air. -2 To live, be alive; यदहं पुनरेव प्राणिमि K. 35, प्राणिमस्तव मानार्थम् Bk. 4.38. -3 Ved. To blow (as the wind ). प्राण् m. = प्राण below.
TUT: 1 Breath, respiration. -2 The breath of life, vitality, life, vital air, principle of life (usually pl. in this sense, the Pranas being five3 प्राण, अपान, समान, ' व्यान and उदान); प्राणैरुपकोशमलीमसैर्वा R.2.533 12.54; (हृदि प्राणो गुदेऽपानः समानो नाभिसंस्थितः । उदानः कण्ठदेशस्थो व्यानः सर्वशरीरगः ।।). -3 The first of the five life-winds or vital aire (which has its seat in the lungs); 319197 जुह्वति प्राणं प्राणेऽपानं तथापरे । प्राणापानगती रुस्वा प्राणायामपरायणाः|| Bg. 4.29. -4Wind, air inhaled.-BEnergy, vigour, strength, power; as in प्राणसार q. v. युद्धातिथ्य प्रदास्यामि यथाप्राणं निशाचर Ram. 3.50. 283 Bhāg.8.2.29%; सर्वप्राणप्रवणमघवन्मुक्तमाहत्य वक्षः Mv. 1. 45. -6 The spirit or soul (opp. शरीर). -7 The Supreme Spirit; इमानि भूतानि प्राणमेवाभिसंविशन्ति Bri. Up. 1. 11.5. -8 An organ of sense; स्पृष्ट्वैतानशुचिनित्यमद्भिः प्राणानुपस्पृशेत् । गात्राणि चैव सर्वाणि नाभिं पाणितलेन तु || Ms. 4. 1433 मरीचिमिश्रा ऋषयः प्राणेभ्योऽहं च जज्ञिरे Bhag. 1.6. 31. -9 Any person or thing as dear and necessary as life, a beloved person or object; कोशः कोशघतः प्राणाः प्राणाः प्राणा न भूपतेः H. 2.90; अर्थपतेर्विमर्दको बहिश्चराः प्राणाः Dk. -10 The life or essence of poetry, poetical talent or genius; inspiration. -11 Aspiration; as in महाप्राण or अल्पप्राण q. v. -12 Digestion. -18 A breath as a measure of time. -14 Gum-myrrh. -18 Life, living (जीवन); देवं च दैवसंयुक्तं प्राणश्च प्राणदश्च ह । अपेक्षापूर्वकरणादशुभानां शुभं फलम् ॥ Mb. 12. 36. 14. -18 Food (अन्न), अनास्तिकानां भूतानां प्राणदाः पितरच ये Mb. 12.12.4.-17 N. of Brahma,
Visnu and other gods. -Comp. -अतिपातः killing a living being, taking away life. -अत्यय: loss of life.-3187 a. 1 dearer than life. -2 superior in strength or vigour. - PETIT: a husband. -377879: the soul. -अन्त: death; capital punishment; अब्राह्मणः संग्रहणे प्राणान्तं दण्डमर्हति Ms. 8.359. -अन्तिकa.1 fatal, mortal. -2 lasting to the end of life, ending with life. -3 dangerous.-4 capital (as a sentence); अज्ञानात् वारुणीं पीत्वा संस्कारेणैव शुद्धपति । मतिपूर्वमनिर्देश्य प्राणान्तिकमिति स्थितिः॥ Ms. 11.146.(-कम्) murder.-अपहारिन् a. fatal, destructive to life.-अपानम्,-नौ air inhaled and exhaled; प्राणापानान्तरे देवी वाग्वै नित्यं प्रतिष्ठिता Manjusa. -अयनम् an organ of sense%3 (सुप्तिमूच्र्छापतापेषु प्राणायनविघाततः। नेहतेऽहमिति ज्ञानं मृत्युप्रज्वारयोरपि ॥ Bhag. 4. 29.72. -आघात: destruction of life, killing a living being; aratatiet: Bh. 3. 63. -आचार्य: a physician to a king. -आत्मन् m. the vital or animal soul. -आद. fatal, mortal, causing death. -आबाध: injury to life; प्राणाबाधयुक्तास्वापत्सु Kau. A.1.8. -TOTA: restraining or suspending the breath during the mental recitation of the names or attributes of a deity.-आहुतिःfan oblation to the five Pranas. -ईशः, -इश्वरः 1 a lover, husband; नीचैः शंस हृदि स्थितो हि ननु मे प्राणेश्वरः श्रोष्यति Amaru.67%; बाला लोलविलोचना शिव शिव प्राणेशमालोकते Bv. 2.57. -2 wind. देशा, ईश्वरी a wife, beloved, mistress. -उत्क्रमणम्,-उत्सर्ग: departure of the soul, death.-उपहार: food. -कर a. refreshing or reviving the spirits; सद्यो मास नवान्नं च बाला स्त्री क्षीरभोजनम् । क्षीरमुष्णोदकं चैव सद्यः प्राणकराणि षट्।। Chanakya.-कर्मन् .. Vital function. -कृच्छ्र म्,-बाधा peril of life a danger to life. -ग्रहः the nose.-घातकa.destructive to life. -घोषः the sound from the ears when the fingers are put therein; छिद्रप्रतीतिश्छायायां प्राणघोषानुपश्रुतिः Bhag. 10.42. 29. -नः a. fatal, life-destroying. -74: increase of strength. -छिद. 1 murderous. -2destructive. -छद: murder. -त्यागः1 suicide ; वरं प्राणत्यागो न च पिशुनवाक्येष्वभिरुचिः म. 1. -2 death. -दa. life-giving.(-दम्) 1 water. -2 blood. (-दः)1 Visnu. -2 Brahma. -3 Terminalia Tomentosa (Mar. ऐन). -दा Terminalia Chebula (Mar. हिरडा). -दक्षिणा gift of life; प्राणदक्षिणां दा 'to grant ome his life'. -दण्ड: capital punishment. -दयितः a husband. -दात a. 'life-giver', saviour, deliverer. 1914 1 resigning life. -2 the gift of lifey saving one's life. -दुरोदरम्, -छूतम् lighting for life.-दृह 4. Sustaining or prolonging the breath. -द्रोह: an attempt upon any body's lite. -धार a. living, animate. (र.)a living being. -धारणम् 1 maintenance or support of life. -2 vitality. -3a means of supporting life. -aret: 1 a lover, husband. -2 an epithet of Yama. -निग्रहः restraint of breath, checking the breath. -ala: 1 a lover, husband. - the soul; बुद्धिं समाच्छाद्य च मे समन्युरुद्भूयते प्राणपतिः शरीरे Mb. 3. 269. 4. -3 a physician. -पत्नी the voice. -परिक्रया staking one's life. -uitetot a. one whose life is drawing to a close. -परिग्रह possession of lite, lite, existence.
For Private and Personal Use Only
