Sanskrit English Dictionary Part 02

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 528

1184
बलम्
hurt, injure. -2 To speak. -With नि to kill, destroy; निबर्हयन्तश्चान्योन्यं ते राक्षसवनौकसः Ram.6.90.33 विलोकनैनव तवामुना मुने कृतः कृतार्थोऽस्मि निबर्हितांहसा i. 1. 29.
बर्हः, -हम् [बई-अच्] 1 A peacock's tail; दवोल्काहत. शेषबर्हाः R. 16. 14; (केशपाशे) सति कुसुमसनाथे के हरेदेष बहः V.4.10 (v.1.).-2 The tail of a bird. -3 A tail-feather (especially of a peacock ); ज्योतिर्लेखावलयि गलितं यस्य बर्हम् Me. 46; Ku. 1. 15; Si. 8. 11. - A leaf; आपाण्डुरं केतकबर्हमन्यः R. 6. 17. -5 A train, retinue. -Comp. चन्द्रका, -नेत्रम् the eye in a peacock's tail (Mar. मोरपीस).-भारः 1 a peacock's tail. -2 a tutt of peacock's feathers on the handle of a club &c.
बर्हण,-बर्हस् a. Ved. Strong, powerful. बहणम् A leat. art: Fire. --. The Kusa grass. -Comp. +: a rule of interpretation according to which an expression must be understood in its primary sense rathar than in its secondary sense. This is discussed and established by Jaimini and Sabara at MS. 3. 2. 1 and 2.
बर्हिण a. Adormed with peacock's feathers. -ण: A peacock; आवासवृक्षोन्मुखबर्हिणानि (वनानि) R. 2. 173 16.143 19. 37. -Comp. -वाज: an arrow feathered with a peacock's plumes; -वासस्. (an arrow) provided with peacock's teathers; तस्योरसि निमनास्ते शरा बर्हिणवाससः Ram.6.67. 1193 Mb. 7. 187.6. -वाहन: an epithet of Kartikeya.
बहिनीबर्ह अस्त्यर्थे इनि] A peacock; R. 16.64%; उत्कीर्णा इव वासयष्टिषु निशानिद्रालसा बर्हिणः V.3.2; 4. 10% प्रवृत्तनृत्यं कुलमद्य बर्हिणाम् Rs.2.6. -3 A kind of perfume. -Comp. -कुसुमम्,-पुष्पम् a kind of perfume. -ध्वजा an epithet of Durga. -यानः, -वाहन: an epithet of Kartikeya.
बर्हिष्ठ . (superl. of बृहत्) Largest, strongest. -ष्ठम् A kind of fragrant grass.
बर्हिस् m., . [बई कर्मणि इसि] 1 Kusa grass ; प्राक् कूले बर्हिष्यासीनो गङ्गाकुल उदमुख: Bhag. 12.6.10%; नियमविधिजलानां बर्हिषां चोपनेत्री Ku. 1.60. -2 A bed or layer of Kusa grass. -3 A sacrifice, oblation; ये बर्हिषो भागभाजं परादुः Bhag.4.6.5. -m.1 Fire. -2 Light, splendour. -1.1 Water. -2 Sacrifice. -3 Ether. -4 A kind of perfume. -Comp.-उत्थः , -केशः, -ज्योतिस् m. an epithet of fire. -मुखः (बहिर्मुखः ) 1an epithet of fire. -2 a god (whose mouth is fire). -शुष्म न् m. an epithet of fire. -सद् (बर्हिषद्) a. seated on a layer of Kusa grass. (-m.) 1 the manes (pl.); Ms. 3. 199. -2 a Pitri or deified progenitor.
बहिष्क a. Formed of or covered with, sacrificial grass ; Mb. 13. 139. 14. -64 A sacrificial grass or its seat; बर्हिष्कान्तरिते नित्यं शयानोऽग्निगृहे सदा Mb. 13.143.40.
__ बहिष्म त् m. A worshipper, sacrificer
बल् I. 1 P. (बलति) 1 To breathe or live. -2 To hoard grain. -II. 10. (बलति-ते) 1 Togive. -3 To hurt, injure, kill. -3 To speak. -4 To see, mark. -III. 10 U. (बलयति-ते) To live. -IV. 10 A. (बालयते) To describe. - Caus. (बालयति-ते) To nourish, support.
बलम् [बल-अच्] 1 Strength, power, might, vigour; क्षत्रियाणां बलं युद्धम् Brav. P. -2 Force, violence; as in बलात् q.v.-3 An army, host, forces, troops ; भवेदभीष्ममद्रोणं धृतराष्ट्रबलं कथम् Ve.3.24,433; बलं भीष्मा (भीमा)भिरक्षितम् Bg. 1. 10; R. 16. 37. -4 Bulkiness, stoutness of the body ). 5 Body, figure, shape. - Semen virile. -7 Blood, -8 Gum myrrh. -9 A shoot, sprout. -10 Force or power of articulalion; वर्णः स्वरः। मात्रा बलम् । साम संतानः । इत्युक्तः शीक्षाध्यायः T. Up. 1.2.1. -11 The deity of power (such as Indra); नमो बलप्रमथनाय Mb. 12.284. 94.-12 The hand; कान्त विष्णुर्बले शकः कोष्टऽनिर्भोक्तमिच्छति Mb. 12. 239.8. -13 Effort (यत्न ); विधिः शुक्रं बलं चेति त्रय एते गुणाः परे Mb. 12. 320. 110 (com. बलं वासनाविषयप्राप्त्यनुकूलो यत्नः). (बलेन means on the strength of', ' by means or virtue of'; बाहुबलेन जितः, वीर्यबलेन &c.: बलात्
perforce', 'forcibly', 'violently', 'against one's will'; बलानिद्रा समायाता Pt. 1; हृदयमदये तस्मिन्नेवं पुनवेलते बलात् Git. 7.). -ल: 1A crow; Ram. 6.54.9. -2 N. of the elder brother of Krisna; see बलराम below. -3 N. of a demon killed by Indra. -Comp. -अग्रम् excessive strength or force. (-ग्रः) the head of an army. -अङ्गक: the spring; 'वसन्त इष्यः सुरभिः पुष्पकालो बलाङ्गकः' H. Ch. 156. -अश्चिता the lute of Balarama. -अट: a kind of beam. -अधिक a. surpassing in strength, of superior strengh or force. -आधिकरणम् the affairs of an army. -अध्यक्षः 1 a general or commander of an army; सेनापतिबलाध्यक्षौ सर्वदिक्षु निवेशयेत् Ms. 7. 189. -2 a war-minister. -3 An officer in charge of infantry. -अनुज: an epithet of Krisna. -अन्धित . 1 endowed with strength, mighty, powerful. -2 leading an army. -अबलम् 1 comparative strength and want of strength, relative strength and weakness B परात्मनोः परिच्छिद्य शक्त्यादीनां बलाबलम् R. 17.59. -2 relative significance and insignificance, comparative importance and unimportance; समय एवं करोति बलाबलम् Si.6.44. अधिकरणम् a kind of न्यायभेद according to Jaimini. -अभ्रः an army in the form of a cloud. -अराति: an epithet of Indra. -अर्थिन् a. desirous of power; राज्ञो बलार्थिनः षष्ठे (वर्षे उपनयनं कार्यम् ) Ms. 2. 37. -अवलेप: pride of strength. -अशः,-अस: 1 consumption.-2 the phlegmatic humour (कफ). -3 a swelling in the throat (which stops the passages of food ). -आढ्यः a bean. -आत्मिका a kind of sun-flower (हस्तिशुण्डी). -आलय: a military camp; पूज्यमानो हरिगणैराजगाम बलालयम् Ram. 6. 112.8. -थाह: water. -उत्कट a. of mighty strength; न वध्यते ह्यविश्वस्तो दुर्बलोऽपि बलोत्कटैः Pt.2.44; 3. 115. -उपपन्न, -30 a. endowed with strength, strong, powerful;