Samaysara Part 01

Book Title: Samaysara Part 01
Author(s): Bhagwandas Mansukhbhai Mehta
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

View full book textPrevious | Next

Page 729
________________

સમયસાર : આત્મખ્યાતિ
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્થ
ઈત્યાદિ જેમ અને હું ધર્મ છું ઈત્યાદિ જેમ, આત્મા પરદ્રવ્યોને પરદ્રવ્યોરૂપ કરે છે, તેથી અજ્ઞાનને લીધે જ સવિકાર
આ
કારણકે ખરેખર ! હું ક્રોધ છું આત્મારૂપ કરે છે (ને) આત્માને પણ નિરવધિ વિશુદ્ધ ચૈતન્યધાતુમય છતાં પરિણામતાએ કરીને તથાવિધ આત્મભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છે -
-
ભૂત-આત્માને એક કરતો
અમાનુષને અનુચિત એવી વિશિષ્ટ ચેષ્ટાના અવખંભથી નિર્ભર ભયંકર આરંભથી ગંભીર અમાનુષ વ્યવહારતાએ કરીને તથાવિધ ભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છેઃ
મહિષ-આત્માને એક કરતો,
આત્મામાં અભ્રકષ વિષાણવાળા
(૨) અને જેમ અપરીક્ષક આચાર્યના આદેશથી
મુગ્ધ એવો કોઈ મહિષ ધ્યાનાવિષ્ટ,
અજ્ઞાનને લીધે
એમ આત્માનું - ભૂતાવિષ્ટ - ધ્યાનાવિષ્ટની જેમ - કર્તૃત્વમૂલ અજ્ઞાન પ્રતિષ્ઠિત છે. તે આ પ્રકારે
(૧) જેમ ખરેખર ! ભૂતાવિષ્ટ અજ્ઞાનને લીધે
તેમ આ આત્મા પણ અજ્ઞાનને લીધે જ
ભાવ્ય-ભાવક એવા પર-આત્માને એક કરતો અવિકાર અનુભૂતિમાત્ર ભાવકને અનુચિત એવા વિચિત્ર ભાવ્ય
-
મહા મહિષપણાના અધ્યાસથી, માનુષોચિત (મનુષ્યને ઉચિત) અપવરકદ્વા૨થી (ઓરડાના દ્વારથી)
વિનિઃસરણના (બ્હાર નીકળવાના)
પ્રચ્યુતપણાએ કરીને
તથાવિધ ભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છેઃ
-
અશેષ વસ્તુસંબંધથી રહિત
સોપાધિરૂપ કરાયેલ ચૈતન્ય
ક્રોધાદિ વિકારથી કરંબિત
ચૈતન્ય પરિણામ વિકારતાએ કરીને
તથાવિધ ભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છે.
તેમ
આ આત્મા પણ
અજ્ઞાનને લીધે
શેય-જ્ઞાયક એવા પર-આત્માને એક કરતો આત્મામાં
-
પરદ્રવ્યના અધ્યાસથી,
નોઈદ્રિયના વિષયરૂપ કરાયેલ ધર્મ-અધર્મ-આકાશકાલ-પુદ્ગલ-જીવાંતરથી નિરુદ્ધ શુદ્ધ ચૈતન્ય ધાતુતાએ કરીને
તથા ઈદ્રિયના વિષયરૂપ કરાયેલ રૂપી પદાર્થથી તિરોહિત કેવલ બોધતાએ કરીને અને મૃતક કલેવરમાં
મૂર્છિત પરમામૃત વિજ્ઞાનઘનતાએ કરીને તથાવિધ ભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છે. ૯૬
પરદ્રવ્યાગિ આભીરોતિ ગાત્માનમતિ પરદ્રવ્યીરોતિ વમાત્મા - આત્મા એમ પરદ્રવ્યોને આત્મારૂપ કરે છે, આત્માને પણ પરદ્રવ્યારૂપ કરે છે, ત ્ - તેથી ઝયમ્ - આ આત્મા, શેષવસ્તુસંબંધવિધુરનિરુપધિવિશુદ્ધ-ચૈતન્યધાતુમોપિ - અશેષ વસ્તુના સંબંધથી વિધુર - રહિત - વિહીન નિરુપધિ - ઉપધિરહિત વિશુદ્ધ ચૈતન્ય ધાતુમય છતાં, જ્ઞજ્ઞાનાવેવ અજ્ઞાનને લીધે જ, સવિારસોવાથીતચૈતન્યપરિમતા - સવિકાર - સોપાધિરૂપ કરેલ ચૈતન્ય પરિણામતાએ કરીને તથાવિધસ્ય ગાભમાવસ્ય ઋ િપ્રતિમાતિ - તથાવિધ - તથાપ્રકારના આત્મભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છે, કૃતિ ગાભનો પ્રતિષ્ઠિત ત્વમૂતમજ્ઞાનં - એમ આત્માનું કર્તુત્વમૂલ અજ્ઞાન પ્રતિષ્ઠિત છે, કોની જેમ ? ભૂતાવિષ્ટધ્યાનાવિષ્ટત્યેવ ભૂતાવિષ્ટ - ભૂત ભરાયેલ અને ધ્યાનાવિષ્ટ - ધ્યાન પ્રવિષ્ટની જેમ. તથાહિ - જુઓ ! આ પ્રકારે -
યથા . જેમ, આ દૃષ્ટાંત - વસ્તુ - ખરેખર ! પ્રગટપણે નિશ્ચયે કરીને ભૂતાવિષ્ટઃ - ભૂતાવિષ્ટ - જેને ભૂત ભરાયેલું છે એવો પુરુષ, અજ્ઞાનાવું - અશાનને લીધે, ભૂતાત્માની પછીવત્ - ભૂત અને આત્માને એક કરતો, તથાવિધસ્ય ભાવસ્ય ŕ પ્રતિમાતિ - તથાવિધ - તેવા પ્રકારના ભાવનો કર્તા પ્રતિભાસે છે. કેવી રીતે ? અમાનુષોચિતવિશિષ્ટવૈદ્યવયંમનિર્મ
૫૭૮
-


Page Navigation
1 ... 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016