________________
જ
તા. ૧૬-૧-૯૫
પ્રબુદ્ધ જીવન કેવા પ્રકારનું જીવન જીવીએ છીએ તેના પર સારાં-નરસાં કર્મોની એક છે આ રહસ્યમય નિયમ, નામુ મોહો રેંગે યો; બીજું ગુરુ વૃદ્ધિનો આધાર છે.
અને ત્રીજું સંપૂર્ણ પ્રામાણિકતા-integrity. રહસ્યમય નિયમ તો અને છેલ્લે નવમું સ્તર છે અમલા-ચેતનાનું. તે છે નામુ મ્યોહો રેંગે સમગ્ર બ્રહ્માંડને લાગુ પડે છે, પરંતુ તેને મનુષ્યના જીવનના, સમાજના ક્યો. ત્યાં કર્મની અશુદ્ધિ નથી, કોઈ પ્રકારની મલિનતા નથી. એક શુદ્ધ સંદર્ભમાં કઈ રીતે સમજવો, આચરણમાં કેવી રીતે મૂકવો તે માટેનું સ્થિતિ, એક નિર્મળ સત્તા છે.
માર્ગદર્શન ગુરુ આપે છે અને તે માર્ગદર્શનથી આપણે જીવનના બધા જ જ્યારે એક વ્યક્તિ આ મંત્રનું ઉચ્ચારણ પોતાની પાંચે ઇન્દ્રિયો અને પક્ષોમાં, બધી જ જવાબદારીઓનાં ક્ષેત્રોમાં પરસ્પર વ્યવહારમાં સંપૂર્ણ મનથી કરે છે ત્યારે તે ચેતનાના નવમાં સ્તરને જાગ્રત કરે છે. એ સત્કર્મ પ્રામાણિકતાથી, સ્વાભાવિકતાથી વર્તી શકીએ છીએ. તે રીતે જીવી આઠમા સ્તરના ભંડારમાં ઉમેરાય છે, જેને પરિણામે સાતમા સ્તરનું શકીએ છીએ. આપણું વિશિષ્ટ સ્થાન નિર્મી શકીએ છીએ. પોતાના આંતર્મન પ્રભાવિત થાય છે. એ આંતર્મન જાગ્રત મન પર અસર કરે છે જીવનને એક અનુકરણીય ઉદાહરણ રૂપે ઘડીને તેને વધુ સાર્થક બનાવી અને તે મનના આદેશ પ્રમાણે પાંચ ઇન્દ્રિયો આપણને બાહ્ય જગત સાથે શકીએ છીએ. જોડે છે. તેને કારણે ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાની શૃંખલા સર્જાય છે. આલય- વિજ્ઞાન અને પ્રૌદ્યોગિકીની અસાધારણ સ્પર્ધામાં માણસનો માણસ ચેતનામાં સુકર્મોની વૃદ્ધિથી મનુષ્ય જીવનમાં સુખ અને આનંદ અનુભવે તરીકેનો વિકાસ ક્યાંક ભુલાઈ તો નથી જતો ને ? આજના યુગમાં છે. પરંતુ આ વૃદ્ધિને સભાનપણે અસ્મલિત રાખવાનું કાર્ય સહેલું નથી. કેટલાય દેશોમાં ધાર્મિક પુનર્જીવન અને પુનઃસ્થાપના-revival-પર મંત્રના રટણ સમયે મન કઈ તરફ દોરાય છે? તેને સદ્વિચારો, દઢ ગંભીરતાપૂર્વક વિચારણા ચાલી રહી છે. કાર્લ માર્કસે ધર્મને અફીણ કહ્યો નિશ્ચયો તરફ વાળીએ, એ માટે સભાનપણે પ્રયત્ન કરીએ તો જ હતો, પરંતુ એમની પોતાની વિચારસરણી પણ વર્તમાન સંદર્ભમાં કેટલી આપણા જીવન પર આપણું નિયંત્રણ રહે અને આપણે આપણું ભાગ્ય ઉપયુક્ત છે. તેના પર તેમના જ દેશોમાં પુનર્વિચારણા શરૂ થઈ ગઈ બદલી શકીએ.
છે. ધર્મ વિશે પણ સંદેહ પેદા થાય એવું વાતાવરણ સર્જાઇ રહ્યું છે. - પ્રાર્થનાની શક્તિ વિષે તો આપણે સૌ જાણીએ છીએ. પરંતુ એ આવી પરિસ્થિતિમાં આપણે કેટલાક સવાલો ઉઠાવવા પડશે. પ્રાર્થનાનું સ્વરૂપ કેવું છે તેના પર તેના પરિણામનો આધાર છે. જેમકે શું મારા ધર્મ કે મારા દર્શન પર આધારિત મારું આચરણ મને મારી તીર કોઈ લક્ષ્ય વિના આકાશમાં છોડવું હોય તો તે માટે ધ્યાન કેન્દ્રિત અંદરની મલિનતા દૂર કરવાને રસ્તે લઈ જાય છે? શું હું સારા-નરસાનો કરવાની જરૂર નથી, પરંતુ જો એક નિશ્ચિત લક્ષ્યને વીંધવાનું હોય તો ભેદ પારખી શકું છું? મારામાં માનસિક શાંતિ છે? મારી ત્રુટિઓ દૂર તીરંદાજ પોતાનું ચિત્ત એકાગ્ર કરશે, શારીરિક અને માનસિક શક્તિ કરવામાં અને શક્તિઓ ખીલવવામાં હું સક્રિય રહી શકું છું? હું વધુ એકત્રિત કરીને તીર છોડશે જેથી એ બરાબર નિશાન પર વાગે. સારાને જવાબદાર માનવ તરીકે કુટુંબ અને સમાજમાં જીવી શકું તે માટે પ્રાર્થનાનું પણ એવું જ છે. એ માટે નિશ્ચિત ધ્યેય, લક્ષ્ય અત્યંત જરૂરી સતત પ્રયત્નશીલ છું? સંકટ સમયે વૈર્ય અને સમતુલા જાળવી શકું છું?
જીવનમાં આવતા જાતજાતના પડકારોને ઝીલી શકું છું? નિચિરેન દાઇશોનિનના બૌદ્ધધર્મમાં એક સિદ્ધાંત છે. Bonno આ સવાલોને આપણા માપદંડ બનાવવાની જરૂર છે. અને તે પણ Soku Bodai, બોનો એટલે સાંસારિક ઇચછાઓ, બોદાઈ એટલે આજે જ. હમણાં જ. સામાજિક પદ્ધતિઓ, શાસન અને કાયદાના બુદ્ધત્વ, પરમજ્ઞાન અને સોકુ એટલે પરિવર્તિત. આ જ સિદ્ધાંત નિયમો બદલવાથી મનુષ્ય સુખી નથી થવાનો. આવતી સદીમાં સૌથી અંગ્રેજીમાં કહેવાય છે Earthly Desires are Enlighten- મહત્ત્વપૂર્ણ ગણાશે માનવનું આંતરિક પરિવર્તન. અને તેની પ્રેરણા ment. સાંસારિક ઇચ્છાઓની પૂર્તિ માટે નામ્ મ્યોહે રેંગે ક્યોનું રટણ મળશે. જીવન અને મૃત્યુ અંગેની નવી સમજણથી. જીવન કેવી રીતે કરતી વ્યક્તિની અંદર સમય જતાં કરુણા, શાણપણ જેવા ગુણો વિકસિત જીવાયું છે તે તેની અંતિમ ક્ષણે, મૃત્યુ સમયે સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. મૃત્યુ થવા માંડે છે. આ પરિવર્તન આકસ્મિક નથી. તે બૌદ્ધ દર્શન અધ્યયન કેવા સંયોગોમાં થયું, તે વખતે વ્યક્તિની શારીરિક અને માનસિક સ્થિતિ કરે છે, પોતાની મનોવૃત્તિ, વિચારસરણી, બદલવાનો પ્રયત્ન કરે છે. કેવી હતી, ચહેરા પર કેવા ભાવો હતા, આ બધું જ વર્તમાન જીવનને બીજાને મદદ કરવાની ઇચ્છા કેળવી તેને આચરણમાં મૂકે છે. આ તથા નવા જન્મને જાણવા માટે અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. આ જીવનની પ્રયત્નોને કારણે ધીરે ધીરે એની પોતાની ઈચ્છાઓનું સ્વરૂપ બદલાવા અંતિમ ક્ષણ આવતા જીવનની પહેલી ક્ષણ છે. એટલે જ, સમય વેડફયા માંડે છે. સ્વાર્થથી શરૂઆત કરીને એ પરમાર્થ તરફ વળે છે. વિના વર્તમાનને સંભાળી લેવાની ખૂબ જ જરૂર છે.
પોતાના કુટુંબમાં, સમાજમાં, કાર્યક્ષેત્રમાં પોતાની ભૂમિકા : શ્રી ઇકેદા કહે છે કે માણસ પોતાના ભૂતકાળને મનમાં ઘોળ્યા કરે રચનાત્મક રીતે બજાવવા માટે માણસનાં શાણપણ, આત્મવિશ્વાસ અને છે, ભવિષ્યની ચિંતા કર્યા કરે છે અને વર્તમાન પ્રત્યે બેદરકાર રહે છે. હિંમતમાં ક્રમશઃ વૃદ્ધિ થવી અનિવાર્ય છે. ધર્મ કે દર્શનનું આ જ તો મુખ્ય જો વર્તમાન પર ધ્યાન આપીએ, તેને સાર્થક બનાવીએ તો ભવિષ્ય તેની લક્ષ્ય છે કે તે માણસને તેની સુષુપ્ત શક્તિઓ અંગે જાગ્રત કરે, તેનામાં મેળે જ સુધરી જશે. બૌદ્ધ શાસ્ત્રમાં કહેવાયું છે કે ભવિષ્યનાં પરિણામો ચેતના જગાડે. એ વ્યક્તિ પોતાનું કલ્યાણ કરે અને બીજાઓનું પણ જાણવાં હોય તો વર્તમાનમાં તમે કેવા કર્મો કરો છો તેના પર ધ્યાન કલ્યાણ કરે.
આપો. પછી વિચારીશું, પછી જોઈશું, કાલે વાત, આવી વૃત્તિ રાખીએ ભગવદો મંડલમાં ધર્મ શબ્દની વ્યાખ્યા જોઈએ તો સૌથી પહેલું તો તો બધું આગલી જીંદગી સુધી ઠેલાઈ જાય અને આ જીવનમાં વાક્ય આ પ્રમાણે છે. “અવશ્ય કરવા યોગ્ય અને પાળવા યોગ્ય સાર્થકતાનો અનુભવ નહીં થાય. આચાર-વિચાર અને કર્તવ્ય...વેદમાં જે ધર્મ છે તેના સ્થાપનાર આવી સ્થિતિમાં મનમાં કેટલાંક પ્રશ્નો જાગે તે સ્વાભાવિક છે. કોઈ ઋષિઓ છે. એ ધર્મ સ્થાપવાનો મુખ્ય હેતુ જીવોનું પરમ કલ્યાણ કરવું પણ કામ કરવાનો સૌથી સારો સમય કયો? ક્યું કામ સૌથી સારું ગણાય? આ જ છે.'
| કઈ વ્યક્તિ સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ ગણાય? આ પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં શ્રી ઈકેદાએ આ દુનિયામાં સર્વ ક્રિયાકલાપોના પ્રારંભ અને અંતમાં મનુષ્ય છે. મહાન રસી લેખક લિયો તોલ્સતોયની એક વાર્તા ટાંકી છે. વાર્તાનું જે કંઈ સર્જાય છે, શોધાય છે, વપરાય છે, કે નષ્ટ થાય છે તે બધામાં શીર્ષક છે. 'ત્રણ સવાલ”. મનુષ્યનું પ્રદાન છે. મનુષ્ય આટલો શક્તિમાન હોવા છતાં એ એકલો એક રાજાને આ પત્રણ પ્રશ્નો મૂંઝવે છે. એને થાય છે કે આ પ્રશ્નોના રહી શકતો નથી. માનવ-સમાજ, પ્રકૃતિ અને બ્રહ્માંડનું સહઅસ્તિત્વ સરખા ઉત્તર મળે તો તે જીવનમાં કદી નહીં હારે.. એણે પોતાના છે. એ એકબીજા પર આધાર રાખે છે. શ્રી દાઇસ, ઈકેદાએ કહ્યું છે કે રાજદરબારીઓને આ ત્રણે પ્રશ્નો પૂછ્યા. મનુષ્યને તેના વ્યક્તિત્વ અને ચારિત્ર્યના ઘડતર માટે ત્રણ વસ્તુઓ પર કોઈ પણ કામ કરવાનો સૌથી સારો સમય કયો ? એના જવાબમાં આધાર રાખવો ઘટે.
કોઇએ કહ્યું કે નકામા કામમાં સમય ન બગાડવો. બીજાએ કહ્યું, કામ
