Prabuddha Jivan 1995 Year 06 Ank 01 to 12

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

તા. ૧૬-૧-૯૫ -
પ્રબુદ્ધ જીવન
બૌદ્ધધર્મ અને તેનો સામાજિક સંદર્ભ
ડૉ. વષ દાસી આજથી ચૌદ વર્ષ પહેલાં દિલ્હીમાં એક મિત્ર પાસે નિચિન ગયા. જ્યારે હીનયાન સંપ્રદાય દક્ષિણમાં શ્રીલંકા અને દક્ષિણ પૂર્વ દેશો દાઇશનિનના મહાયાન બૌદ્ધ સંપ્રદાયની વાત સાંભળી. એ વખતે હું થાયલેંડ તથા બ્રહ્મદેશ તરફ પ્રસર્યો.' ' મારા જીવનપથ પર એક એવે સ્થાને ઊભી હતી. જ્યાં નીચે ધરતી હતી, ઇસ્વીસનું ૫૩૮-૫૯૭, એટલે કે છઠ્ઠી શતાબ્દીમાં ચીનમાં ઉપર આકાશ હતું અને હું જાણે દિશાશૂન્ય મનઃસ્થિતિમાં એકલી તીએન- તાઈ નામના એક બૌદ્ધ વિદ્વાન થઈ ગયા. તે સમયે ચીનમાં ચાલતી જતી હતી. આજે મારા જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાં પરિસ્થિતિ તદન ગૌતમ બુદ્ધના નિર્વાણ સૂત્ર પર આધારિત દસ સંપ્રદાયો હતા. તીએનવિપરીત છે. પહેલાંનું જીવન હાથમાંથી સરી જતી રેતી જેવું હતું. એના તાઇએ પ૯૪માં માકા-શિકાન નામનો મહાન ગ્રંથ લખીને તેમાં પુંડરિક પર મારો કાબૂ નહોતો. જ્યારે આજે મન દઢ અને સ્પષ્ટ છે, સૂત્રને ગૌતમ બુદ્ધના સર્વશ્રેષ્ઠ ઉપદેશ તરીકે પ્રસ્થાપિત કર્યો. કાર્યક્ષમતામાં ગુણવત્તા અને માત્રાની દ્રષ્ટિએ વૃદ્ધિ થઈ છે. જીવન એક આઠમી શતાબ્દીના ઉત્તરાર્ધમાં જાપાનના દેગ્યો નામના બૌદ્ધ ધ્યેય તરફ ગતિ કરી રહ્યું છે. માનવ અસ્તિત્વનું મૂલ્ય સમજાયું છે. અને વિદ્વાને તીએન-તાઈ સંપ્રદાયના બૌદ્ધ ગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો. પછી પરિણામે મુશ્કેલીઓની વચ્ચે પણ હું આનંદનો અનુભવ કરું છું. આ ચીન જઇને પુંડરિક સૂત્રનાં ભાષ્યોનું અધ્યયન કર્યું અને તે પછી એમણે રીતે જીવતાં શીખી છું. સોકા ગાક્કાઈ ઇન્ટરનેશનલ નામની સંસ્થાના પણ જણાવ્યું કે ગૌતમ બુદ્ધનો સર્વશ્રેષ્ઠ ઉપદેશ છે “પોહો રેંગે ક્યો'. અધ્યક્ષ શ્રી દાઇસાક કેદાના માર્ગદર્શનને કારણે.
તે પછી તેરમી સદીમાં, ઈસ્વીસનું ૧૨૨૨ના ફેબ્રુઆરીની આજથી અઢી હજાર વર્ષ પહેલાં ગૌતમ બુદ્ધે જે ઉપદેશ આપેલો ૧૬મીએ જાપાનના આવા નામના પ્રાંતમાં એક માછીમારને ત્યાં તેને સાતસો વર્ષ પહેલાં નિચિરેન દાઈશોનિને નવા અભિગમથી નિચિરેનનો જન્મ થયો. એમણે પણ બૌદ્ધ મંદિરોમાં જેટલા બૌદ્ધ ગ્રંથો પ્રતિપાદિત કર્યો. અને સોકા ગાક્કાઇના અધ્યક્ષે એ દર્શનને આજના હતા તે બધાનું અધ્યયન કર્યું. અને ઘોષણા કરી કે ગૌતમબુદ્ધનો સંદર્ભમાં મૂકીને તેનું આચરણ કેવી રીતે કરવું તે શીખવ્યું. આ અભિગમ સર્વશ્રેષ્ઠ ઉપદેશ “મોહો રેંગે ક્યોંમાં છે. સદ્ધર્મ પુંડરિક સૂત્રમાં ગૌતમ એટલો વ્યવહારોપયોગી છે કે તેનો રોજિંદી જીવનચર્યામાં, કર્તવ્ય બુદ્ધે પ્રત્યેક મનુષ્ય, પ્રત્યેક જીવમાં રહેલાં બૌદ્ધતત્વ પર ભાર મૂક્યો છે. પાલનમાં, સાંસારિક જવાબદારીઓ પૂરી કરવામાં ઉપયોગ કરી શકાય કર્મના સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કર્યું છે અને જણાવ્યું છે કે કોઈ પણ મનુષ્ય
તેની વર્તમાન સ્થિતિમાં પોતાનાં કર્મોને બદલી શકવાની ક્ષમતા ધરાવે નિચિરેન દાઈશોનિનના આ બૌદ્ધધર્મનો મૂળમંત્ર છે નામુ મોહો છે, પોતાની અંદર રહેલા બૌદ્ધ તત્ત્વને જાગ્રત કરીને બુદ્ધ એટલે કે રેંગે ક્યો. નાનપણમાં ગાંધીજીની આશ્રમ ભજનાવલિમાં એ મંત્ર સત્યનો જાણકાર બની શકે છે. વાંચેલો, પરંતુ એ વિશે વિશેષ જિજ્ઞાસા નહોતી જાગી. ચૌદ વર્ષ પહેલાં નિચિરેન દાખશોનિન બુદ્ધના આ સિદ્ધાંતોને આચરણમાં મૂકવાનો
જ્યારે આ સંપ્રદાયનો પહેલવહેલો પરિચય થયો ત્યારે મને સરળ રસ્તો બતાવ્યો. “મોહોરેંગે ક્યો'ની આગળ “નામ” શબ્દ ઉમેરી સમજાવવામાં આવેલું કે ગૌતમ બુદ્ધનાં ૮૪૦૦૦ સૂત્રોમાં સૌથી એક મંત્ર રૂપે આપ્યો. આ “નામુ પોહો રેંગે ક્યો” છે? માત્ર જાપ મહત્ત્વપૂર્ણ છે સદ્ધર્મ પુંડરિક સૂત્ર. ગૌતમ બુદ્ધ એમની જ્ઞાનપ્રાપ્તિ પછી કરવાનો એક મંત્ર છે? કે કંઈક વિશેષ છે? આપણે પ્રત્યેક શબ્દનો અર્થ આ ઉપદેશ આપ્યો હતો. એમના એકેય ઉપદેશ એમણે પોતે કે એમના જોઈએ. “નામુ” શબ્દ સંસ્કૃતના “નમ્' ધાતુ પરથી લીધેલો છે. તેનો જીવનકાળ દરમ્યાન એમના શિષ્યોએ લિપિબદ્ધ નહોતા કર્યા. એમના અર્થ છે. નમન, આદર, ભક્તિ, સંપૂર્ણ સ્વીકાર. તે પછીનો શબ્દ છે નિર્વાણ પછી એમના એક અગ્રણી શિષ્ય મહાકશ્યપની અધ્યક્ષતા હેઠળ મોહો. સંસ્કૃત શબ્દ સદ્ધર્મનો ચીની અને જાપાની ભાષામાં અનુવાદ : રાજગૃહના ગૃધ્રૂટ પર સર્વ શિષ્યોની બેઠક ગોઠવાયેલી. તેમાં ઉપાલિ છે. યોહોનું અંગ્રેજી છે. Mystic Law, એક રહસ્યમય નિયમ. સર્વ અને આનંદે સ્વયં બુદ્ધના મુખે સાંભળેલા ઉપદેશોનું શબ્દશઃ પારાયણ જીવ, નિર્જીવ પદાર્થો, વનસ્પતિ, પૃથ્વી, આકાશ, અવકાશ સમગ્ર કર્યું. તે પછી સૌએ સાથે મળીને તેનો પાઠ કર્યો. પરંતુ તે વખતે પણ એ બ્રહ્માંડમાં વ્યાપેલો રહસ્યમય નિયમ. તે નિયમ છે કારણ અથવા કર્મ ઉપદેશો લખી લેવાયા નહોતા.
અને તેની અસરનો. આપણે મનસા, વાચા, કર્મણા જ્યારે કંઇ પણ • લેખનનો સૌથી પહેલો પ્રયાસ ઈસ્વીસનુ પૂર્વે પહેલી શતાબ્દીમાં કરીએ છીએ; એટલે કે જે વિચારીએ, બોલીએ કે ક્રિયા કરીએ છીએ , થયો. તે વખતે વિનયસૂત્ર, આગમસૂત્ર, અને આગમસૂત્રપરનાં ભાષ્ય તેનો પ્રભાવ તરત જ આપણા જીવનમાં જડાઈ જાય છે. પરંતુ તે અભિધર્મસૂત્ર લખાયાં, જે ત્રિપિટકને નામે ઓળખાય છે. અને તે પછી પ્રભાવનો આવિર્ભાવ ક્યારે, કેવી રીતે, ક્યા સ્વરૂપે થશે તે આપણે આજના મહાયાન બૌદ્ધધર્મના સૂત્રો લખાયાં. આ પ્રક્રિયા લગભગ એક નથી જાણતા. એ રહસ્યમય છે. આ છે The Law of cause and : હજાર વર્ષો સુધી ચાલી. મહાયાન સૂત્રોને ત્રણ સમયાવધિમાં વિભાજિત Effect. વિજ્ઞાનમાં તેને ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયા કહે છે-action and કરવામાં આવે છે. પહેલો ગાળો છે ઇસ્વીસનું ૧૫૦-૨૫૦ સુધીનો. reaction, આ નિયમ અટલ, અફર અને શાશ્વત છે. આપણે તે વિશે તેમાં મહાયાન શાખાના વિદ્વાન નાગાર્જુન થઈ ગયા. આ સમયના જાણતા હોઈએ કે ન જાણતા હોઇએ દરેક ક્રિયાની પ્રતિક્રિયા આપણા પ્રતિનિધિ સૂત્રો વિમલકીર્તિ સૂત્ર, સદ્ધર્મ, પુંડરિક સૂત્ર વગેરે. તે પછીના જીવનમાં જડાઇ જવાની. એ પ્રતિક્રિયાના વ્યક્તિ સ્વરૂપને ગાળો ચોથી અને પાંચમી શતાબ્દીનો છે, જેમાં વસુબંધુ થઈ ગયો. તે આપણે સદ્ભાગ્ય કે દુર્ભાગ્યના નામે, સુખ કે દુઃખના નામે ઓળખીએ પછીના સમયમાં કેટલાંક નાનાં સૂત્રો સંકલિત થયાં.
છીએ, એ ક્રિયાનો કરનાર હું પોતે જ છું, તે વાત ભૂલી જઈએ છીએ.. “સદ્ધર્મ પુંડરિક સૂત્ર બૌદ્ધ સંસ્કૃતમાં લખાયેલું. તે શાસ્ત્રીય કે તે પછીનો શબ્દ છે રેંગે.' જાપાની ભાષામાં રેંગે એટલે પુંડરિક, કમળનું સાહિત્યિક સંસ્કૃતિથી થોડુંક જુદું છે. તેમાં ૨૮ પ્રકરણો છે. આ સૂત્રના ફૂલ. આ એક જ એવું ફૂલ છે જેમાં સ્કૂલ અને તેનું ફળ એક સાથે ઊગે ચીની ભાષામાં છ અનુવાદો થયા હતા. તેમાંથી અત્યારે માત્ર ત્રણ છે. સાધારણ રીતે કોઇ પણ વૃક્ષ કે છોડ પર પહેલાં ફૂલ બેસે, તે કરમાય ઉપલબ્ધ છે. એ ત્રણેમાં કુમારજીવે કરેલો અનુવાદ “મ્યોહો રેંગે ક્યો” પછી ફળ ઊગે, ફળ પાકે, તેમાં બીજ હોય. એ બીજમાંથી બીજું વૃક્ષ સૌથી વધુ સમ્માનીય અને લોકપ્રિય રહ્યો છે. ' ઊગે, અને એ રીતે ચક્ર ચાલતું રહે. પરંતુ કમળના ફૂલમાં ફૂલ અને
મહાયાન બૌદ્ધ ધર્મનો વિશેષ પ્રસાર અને પ્રચાર ઇસ્વીસન્ પૂર્વે ફળનું એકસાથે ઊગવું તે ક્રિયા અને પ્રતિક્રિયા, કારણ અને તેનો પ્રભાવ ત્રીજી શતાબ્દીમાં સમ્રાટ અશોકના સમયમાં થયો. ભારતના ઉત્તર તેની સમકાલિનતાનું-simultaneityનું પ્રતીક છે. એટલે કે આ બંને ભાગથી તિબેટ, ચીન, કોરિયા અને જાપાનમાં બૌદ્ધ અનુયાયીઓ ક્રિયા એકી સાથે થાય છે. મન, વાણી કે કાર્યથી જેવી કોઇ ક્રિયા થઈ કે
અને જાપાની ભાષામાં
. પરંતુ તે વખતે પણ જીવ,
નિજી છે. Myste