Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "digaMbara jaina granthamAlA" naM. 47. namaH zrI vrddhmaanaay| / zrI azaga kavi kRt| mahAvIra critr| - - - - - - - - P || sabhI mAnApara anuvAda anUnAmA. paM0 khUbacaMdajI - saMpAdaka, 'styvaadii-bmbii| ekaad mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA-saralA / 'prathamAvRtti ] , ghora saM0 2444. [prati 22... mUlya ru.1-8-.. - . .. AAS. . ... . . -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudraka: mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, " jainavijaya " priMTiMga presa, rUpATiyA calA, sUrata / She prakAzaka: mUlacandra kisanadAsa kApar3iyA, caMdAvADI, suurt|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - apane anima tIrthakara zrImahAvIramvAmIkA jIvanacaritra 'prakaTa honekI atIva AvazyaktA zrI jisake lie karIba tIna varSa hA hamAre pUjya mitravara paM0 pannAlAlanI vAkalIvAlase yAtAlApa karatesamaya hameM sammati-milI thI ki zrI mahAvIrapurANamAtameM ma. saMkalakIrti ruta hai aura eka dUsarA mahAvIracaritra azagakavi rata hai jo bambaIka maMdirake zAstra bhaMDAgmeM hai nimameM azaga kavi, kRta mahAvIra caritrakI racanA uttama hai isalie isakA anukda prakaTa karanA cAhie / imaparame hamane 'mRtyabAdI mAsikake muyogya saMpAdaka aura svargIya nyAyavAcaspati vAdiganagarI paM0 gopAladAsanI bareyAke ziSya paM0 gvacaMdanI zAstrAne isa mahAvIra caritrakA anuvAda karAnA prAraMbha kiyA paraMtu Apako anuvAda karate dekhakara inake sahayogI paM0 manoharalAla zAstrIkA vicAra hamA ki paM0 khuvacaMdajI to yaha kArya dhIre dhIre kareMge paraMtu meM yadi bha0 sAlakIrtilata mahAvIrapurANakA anuvAda zIya hI tayAra karake prakaTa kara dUM to acchI vikrI ho jAyagI aadi| basa, unhoMne aisA hI kiyA aura zrI mahAvIrapurANakA anuvAda prakaTa kara diyA jo karIba do varSase bika rahA hai| aba hamArA irAdA to yahI thA aura hai bhI ki kisI bhI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] prakArase isakA khUba pracAra honA cAhie. isaliye dera honAnepara bhI hamane to isa azaga kavi kRta mahAvIracaritra prakaTa karaneke nizcayako nahIM chor3A aura kucha koziza karanepara indaura nivAsI kha0 ba0 dAnavIra seTha kalyANamalajI sAhabane apanI svargavAsinI mAtezvarI zrImatI phalIvAIke smaraNArtha 61000) kA dAna kiyA thA, jisameM 500) zAstradAnake the usameM 100) bar3havAkara 600)., karavAye aura usameM se isa mahAvIra caritrako 'digaMbara jaina ke grAhakoMko upahAra svarUpa bheMTa deneke lie Apane svIkAratA dI jisase isa mahAvIracaritra jaise apUrva granthako hama upahAra svarUpa prakaTa kara sake haiM / isakI 2200 pratiyAM prakaTa kI gaI haiM jisameMse 1900 bheTameM baTeMgI aura 300 vikrIke lie nikAlI gaI haiN| isa granthake mUla zloka bhI hamane paMDita gyUbacaMdIme likhavAye haiM aura usako bhI sAtha 2 prakaTa karanekA hamArAH / isadA thA parantu kharca bar3hanAnese hama mUla zloka nahIM prakaTa kara sake haiM kintu hama inazlokoko alaga prakaTa karanekI bhI koziza kareMge kyoMki isake prakaTa honekI bhI atIva AvazyakatA hai| . ___Ajakala hamAre jainiyoMmeM dAna to bahuta hote haiM. parantu Adarza dAna bahuta hI kama hote haiM / rA0 ba0 dAnavIra seTha kalyANamalajIne apanI pUjya mAtezvarI zrImatI phUlIbAIke smaraNArtha 61000) kA jo dAna kiyA hai vaha Adarza. dAna hai aura vaha anya zrImAnoMko anukaraNIya hai isalie zrImatI phUlIbAIkA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5] saMkSipta jIvanacaritra (citra sahita) aura 61000) ke dAnakI -sUcI bhI prathama dI gaI hai| karIba 8 varSame "digaMbara jaina" ke grAhakoMko hama karIba 50 pustake bheTameM de sake haiM parantu ve saba bahuta karake gujarAtake bhAiyoMkI hI sahAyatAme de sake the parantu isa bAra hama hapake sAtha prakaTa karane haiM ki aise zAstradAnakI ora anya prAMtAMka mAiyAMkA bhI dhyAna AkarSita huA hai aura AzA hai ki bhavi'pyameM aba zAstradAnake lie hama vizeSa sahAyatA prApta kara sakeMge / tathAstu / janajAtimevakavIra saM0 2444) mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, AvaNa nadI prkaashk| OTANT
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA0 0 dAnavIra seTha kalyANamalajI kI pUjya mAtezvarIzrImatI phUlIbAIkA saMkSipta jIvanacaritra | whe @A Ogon OGRESEGSGESCOTT648162K yAM to na jAne kitane prANI isa apAra saMmArameM jIne Weeeeeeeeeeee-acr aura marate haiM parantu jinakA jIvana Adarza jIvana hai, jinake jIvanase saMsArako kucha lAbha pahuMcatA hai unhIMkA jIvana yathArtha jIvana ginA jAtA hai aura unhIMse yaha saMmAra suzobhita hotA hai| priya pAThakagaNa ! Apa loga jinakI divya mUrti isa pustakameM dekha rahe haiM unakA jIvana aise hI jIvanameM ginane yogya hai| Aja hama Apa logoM ko unhIMkA paricaya denA cAhate haiM / bhAratavarSakI pradhAna aitihAsika aura prAcIna nagarI ujjayanI nagarI hai / yahI nagarI ApakA janma sthAna hai / Apake pUjya pitAkA nAma meTha sAMvatarAma thA, Apa bar3e hI vyApAra catura manuSya the "Apake do saMtAna thIM- pahilI saMtAna seTha sevArAmajI aura dUsarI saMtAna hamArI caritra nAyikA zrImatI phUlIbAI / .
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [<] phUlIbAIkA janma ASAr3ha vadi 2 saM0 1911 ko huA yA / ApakA svabhAva bacapanase hI milanasAra thaa| yadyapi bacapanameM Apako kisI tarahakI zikSAkA saMbaMdha nahIM milA tathApi gharake .: kAmakAjameM Apa bar3I hI nipuNa thIM / pAhunagata karanA Apa vRtra [ jAnatI thIM aura Apako dharmaprema bhI bahuta acchA thA / ApakA vivAha saM0 1921 meM huA thaa| Apake vivAhakI ghaTanA bhI sunane lAyaka hai isaliye saMkSepameM likha denA anucita nahIM jAna par3atA / rA0 ba0 seTha sara hukamacaMdajI, rA0 0 neTa kalyANamalajI, rA0 ba0 seTha kastUracaMdajIse to hamAre pAThakagaNa khUba paricita hI haiM, inhIM pitAmaha ( bAbA ) kA nAma seTa mAnikacandajI thaa| seTha mANikacaMdajI ke pAMca putra the maganIrAmajI, svarUpacaMdajI, oMkArajI, tilokacaMdajI aura mannAlAlajI / inameMse maganIrAmajI aura mannAlAlajI niHsaMtAna hI svargavAsI hue, zeSa tInoM bhAiyoMka ghara svarUpacaMda, hukamacaMda, tilokacaMda kalyANamala aura oMkArajI kastUracaMda ke nAmase Aja bhI prasiddha haiM / isI prasiddha gharAnemeM phUlIbAIkA vivAha seTha tilokacaMdake sAtha huA thaa| isa saMsArameM bahutase loga aise haiM jo bhAgya va prArabdhako koI cIja nahIM mAnate tathApi unheM aisI aneka ghaTanAeM bhoganI par3atI haiM jinase lAcAra hokara unheM bhAgya mAnanA hI par3atA hai| jina dinoM phUlIbAIke vibAhakA utsava manAyA jA rahA thA una dinoM ujjainameM haijA cala rahA thaa|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9] una dinoM seTa mANikacaMdajIkA svargavAsa ho cukA thA isaliye seTa maganIrAmabhI seTha aura svarUpacaMdajIko hI isa utsava kI saba taiyArI karanI par3I thI / ye loga khUba dhUmadhAma ke sAtha barAta le gaye the / haijekA prakopa gharAtI aura barAtiyoM para bhI huaa| sabase pahile phUlIbAIke pitA seTa sAMvatagamajIko usane ghara davAyA aura aina vivAha ke dina ukta seTha sAhabako vaha duSTa lekara nikalA / yaha saMsArakI vicitra lIlAkA bar3A hI acchA udAharaNa haiM / jahAM savere gIta AnaMda ho rahe the, vahIM para dopahara ke samaya hAyake hAya : zabdane AkAzako guMjA diyA aura usa uktavakI mahA lapaTeM zoka rUpI mahAsAgara meM jAkara saba zAMta ho gaI / seTha sAhavakA aMtima saMskAra kara lauTaneke bAda hI phira utsavakI taiyArI hone lagI / ghar3I bhara pahile jo ghara rone cillAnekI AvAjase bhara rahA thA, vahIM ghara ghar3I bhara bAda hI phira gAjebAjese bharane lagA / yadyapi usameM seTha sAhabake zokakI lahara bAra ' cAra Akara dhakkA detI thI tathApi vaha vivAhakriyA bar3e dhUmake sAtha samApta kI gii| pATagaNa itane meM hI bhAgyakA nipaTArA na kara leM / thor3IsI vicitratA sunaneke liye aura dhairya rakkhaM / jisa duSTa "haijene sabase pahile seTha sAMvatarAmajI para vAra kiyA thA 'aba vaha duSTa varAtameM bhI A ghusA aura usane sabase pahile bararAja seTha tilokacandrajI para hI apanA prabhAva namAyA ! aba to * :
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' [10] gharAta varAta donoM jagaha khalabalI maca gaI aura saba logoMmeM sanasanI phaila gaI, parantu phUlIbAIkA bhAgya bar3A hI prabala thA, unakA saubhAgya aTala thA isaliye roga asAdhya honepara bhI aura saba logoMke hatAza hojAne para vararAja seTa tilokacandajI caMge hogaye aura phira saba jagaha AnandakI suhAvanI dhUpa khila utthii| ___ isake bAda koI vizeSa ghaTanA nahIM huii| phUlIbAIke bhAI seTha sevArAmajIke bhI bar3hatIke dina aaye| Apane sAMvatarAma sevArAmake nAmase dukAna kAyama kii| dukAnakI bar3hatI dekhakara gagaliyara sTeTakI orase Apa sarakArI aphIma godAmake kArabhArI banAye gye| thoDe dina bAda sTeTake khajAMcI bhI rahe aura myUnisipAliTIkA kAma bhI Apane kiyaa| Apa aba bhI vidyamAna haiN| Apa isa bur3hApemeM saba taraha sukhI haiN| vivAhake bAda seTha tilokacandanIne dukAnakA maba kAma svayaM kiyA / Apa vyApArameM bar3e nipuNa the aura saba bhAI milakara salAhake eka sUtrase baMdhakara vyApAra karate the| seThatilokacandanI bar3e dharmapremI the | ApakI icchA eka caityAlaya banavAkara usImeM dharmadhyAna karanekI thii| parantu kisI kAraNase unhoMne phira apanA vicAra badala diyA aura apanI dharmapatnI zrImatI phUlIcAIkI khAsa salAhase ujainake eka jIrNa zIrNa maMdirake uddhAra karanekA dRr3ha saMkalpa kiyaa| Apane use phirase banavAnekI nIva DAla dI aura banAnekA kAma prArambha kara diyaa| . duHkhake sAtha likhanA par3atA hai ki usa maMdirakI pratiSThA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] karanekA saubhAgya Apako prApta na hoskaa| saM0 1959meM maMdirakI nIva DAlI thI aura samvat 1960meM Apa svargavAsI hue| Apane saM. 1948meM apanI sahadharmiNI phUlIbAIkI salAhase vartamAna rA. va. seTha kalyANamalajIko dattaputra liyA thA aura kAmakAja lAyaka par3hA likhAkara vyApArameM nipuNa kara diyA thA. jisakA ki phala ve Aja bar3e ArAmase bhoga pUjya patika viyoga honeke bAda hamArI caritranAvikA phalIbAIne ujanakA banatA huA maMdira bahuta acchA saiyAra karAyA aura saM0 1962 meM usakI pratiThA apane priyaputra rAva seTha kalyANamalajIke hAtha se bar3I dhUmadhAmase kraaii| isake bAda tukogenameM baMgalA bana jAneke kAraNa vahAMbhI eka choTAsA jinamadira banavAnekA ApakA. vicAra huA aura tadanusAra eka choTA kiMtu atyaMta suMdara aura bhavya maMdira banavAkara saM. 1971 meM usakI bhI pratiSThA acchI dhUmadhAmase Apane kraaii| Apa svayaM par3hI likhI nahIM thI tathApi zAstra sunanekA / Apako bahuta zauka thaa|aap putriyoMko par3hAnA bhI pasaMda karatI thiiN| isIliye saM. 1972 meM Apane eka kanyA pAThazAlA kholI jo abhI taka barAbara cala rahI hai aura use sadA calate rahaneke liye Apa usakA sthAyI prabaMdha kara gaI haiN| ___yaha pahile likhA jA cukA hai ki Apane vartamAna rA0 ba0 seTha kalyANamalajIko datta putra liyA thaa| ukta seThajI para ApakA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] bahuta aura Adarza prama thA, jabataka ve rahIM tabataka seTha kalyANamalajIke saba khAne pIne AdikA prabaMdha ve svayaM karatI thiiN| seTha kalyANamalanI bhI unapara bahuta prema karate the, pratyeka kAmameM unakI AjJA lete the aura unakI AjJAke pratikUla koI bhI kAma nahIM karate the| isake sivAya rA0va0 seTha sara hukamacaMdanI tathA.rA0pa0 seTha kastUracaMdanI para bhI unakA bahuta prema thA aura ye loga bhI bar3I AdarakI dRSTise unheM dekhate the tathA pratyeka gharU kAmameM unako salAha lete the| - Apake jIvanameM sabase bar3I bAta yaha hai ki jabame Apake 'pati seTha tilokacaMdajIkA svargavAsa huA tabhIse ApakI yaha icchA thI ki pUjya patike smArakameM koI acchI cIja banAI nAya, nisake liye Apa bAra bAra preraNA karatI thiiN| aMtameM unakI rAya va khAsa preraNAse hI seTha kalyANamalanIne apane pUjya pitA meTha tilokacaMdanIke smArakameM tIna lAkha rupaye lagA kara tilokacaMda naina hAIskUla iMdaurameM khola diyA hai, jo ilAhAbAda yUnIvarsiTIme rikagnAiz2a hokara hAIskUla ho gayA hai| ... idhara saM0 1973se ApakA svAsthya kharAba huA thaa| iMdaurake * tathA bambaIke prasiddha prasiddha vaidya aura DAkTaroM kA mahInoM ilAna * karAyA gyaa| yahAMke mahArAjAdhirAjake khAsa DAkTarakA bhI ilAna * karAyA paraMtu saphalatA kucha huI nahIM tathA zarIra barAbara kSINa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] hotA gayA / aMtameM vaisAkha yadi 6 saM0 1974 ko zAmake samaya satrako zokasAgara meM DAlakara Apa svargavAminI huii| * aMtameM ukta seTha sAhabane Apake nAmase eka acchI dharmazAlA banA denekA nivedana kiyA thA aura Apane yaha bAta svIkAra bhI karalI thI | yaha kAma yogya jagaha Adi saba subhItoMke mila jAnepara kiyA jAnevAlA hai / ina saba kAmaMka mivAya Apa aMtima samaya meM 61000) kI bar3I rakama dAna kara gaI haiM aura usako nIce likhe anusAra bAMTa gaI haiM: 10000) tukogaMjaka maMdirake dhruvaphaMDameM . 1022) iMdaura, ujjaina, vijalapura Adike maMdiroMmeM 101) siddhAMta vidyAlaya, morenA 101) syAhAda mahAvidyAlaya, banArasa 101) mahAvidyAlaya, mathurA 51) brahmacaryAzrama, hastanApura 101) kaMcanavAI zrAvikAzrama, iMdaura ( do varSa meM kapar3A Adi denA ) 621) zikharajI, giranAra, bar3avAnI Adi tIrthoMmeM 101) bambaIke maMdira meM upakaraNa 200) mAlavA prAMtake maMdirAMmeM .500 ) zAstradAna vA koI grantha vAMTaneke liye 101) samAcAra patroMkI sahAyatArtha 3913) sambandhiyoMko
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] 44084) striyoMke upayogI athavA aura koI upayogI saMsthA indaurameM kholaneke liye / / antameM hamArI bhAvanA hai ki hamAre bhAratavarSakI pRjya - mAtAeM ApakA anukaraNa kareMgI aura isI taraha vidyAkA pramAra * kara bhAratakI unnati kreNgii| antameM zrI jinendra devase prArthanA hai ki Apake AtmAkI * sadgati ho aura Apake ci0 rA. va0 saMTha kalyANamalajI Apake AdezAnusAra dharmakI unnati karate hue bahuta dina taka. sukhase raheM / iti zam / RRC
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] vissyaanukrm| pahalA sarga-'putrotpatti' varNana / ..... .... dUsarA sarga-munivadanAke lie bhaktipUrvaka gamanakA varNana | 17 tRtIya sarga-mArIca vilapana' varNana / .... .... 30 cauthA sarga-'vizvanaMdI nidAna' vrnnn| .... .... 43 pAMcavAM sarga-'tripiSTa saMbhava' varNana | .... .... 58 chaThA sarga-'azvagrIva sabhA kSobha' vrnnn| .... sAtavAM sarga-senA nivezana' varNana / .... .... AThavA~ sarga-divyAyudhAgamana' vrnnn| .... .... navavA~ sarga-tripiSTa vijaya' varNana | .... .... dazAM sarga-'baladeva sinhi gamana' vrnnn| .... 135 gyArahavA~ sarga-siMhaprAyopagamana' vrnnn| .... 149 bArahavA~ marga-kanakavinayakApiSTa' vrnnn| .... 161 terahavA~ marga-'haripeNa mahAzukra gamana' varNana !.... 172' * caudahavA~ sarga-'priyamitra cakravarti sambhava' vrnnn| 186 paMdrahavA~ sarga-'sUryaprabha saMbhava' varNana / .... ... 194 solahavA~ sarga-naMdana puppottara vimAna' vrnnn|.... 228 satrahavA~ sarga-'bhagavat kevalajJAnotpatti' varNana !.... 237 aThArahavA~ sarga-'bhagavanirvANopagamana' varNana ! .... 260
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ eeeeeeeeeeeeeeeeeeeejeeeeeeee BEEEEEEE 19999999 svargavAsI zrImatI phUlIbAI, pUjya mAnezvarI, zrImAn dAnavIra rAyabahAdura seTha kalyANamalanI, indaura janma saM. 1911 ApAr3ha yadi 2. } 'jaina vijaya' presa, sUrata / } saM. 1974 zAdi 60 mRtyu 888999902668890 Se SEBESEEEE
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaH zrIvarddhamAnAya zrImahAvIracaritra | * pahalA sarga / WIDELCint jo Astika haiM- jo svarga naraka Adi paralokako aura unake kAraNabhUta karmeko tathA karmose rahita AtmAkI anaMta jJAnAdi viziSTa avasthAko mAnate haiM, ve apane kArya meM vighna Aneke antaraGga kAraNabhUta antarAyakarmakI anubhAga zakti (vinna upasthita karanevAlI phaladAna zakti) ko kSINa karaneke liye kAryake prAraMmeM hI maMgalAcaraNa karate haiM / yadyapi yaha maGgalAcaraNa mana aura kAryake dvArA bhI ho sakatA hai; tathApi Age honevAle ziSTa puruSa bhI isakA AcaraNa kareM- Age mI maGgalAcaraNakI avicchinna paripATI calI jAya isa AkAMkSAle zrI azaga kavi bhI mahAvIra caritra racaneke prArambha meM ziSTAcArakA pAlana karate hue, jagajjIvake liye hitamArga - mokSamArgakA upadeza denevAle sarvajJa vItarAga antima tIrthakara zrI mahAvIra svAmIke guNoMkA smaraNa kara kRtajJatA prakaTa karate haiM / I
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ] mahAvIra caritra / sampUrNa tatvoMko jAnanevAlI tathA tInA lokake tilakake samAna anaMta zrIko prApta honevAle zrI sanmati jinendrakI meM bandanA karatA 1 jo ki ujjvala upadezake denevAle haiM, aura moharUpa tadvAke naSTa karanevAle haiM / bhAvArtha - zrI do prakArakI hotI hai- eka aMtaraGga dUsarI vAhya / anantajJAna anantadarzana anaMtapuMkha anaMtavIrya isa anaMta catuSTaya rUpa zrIko aMtaraga zrI kahate haiN| aura samavasaraNa aSTa prAtihArya Adi vAhya vibhUtiko vAhya zrI kahate haiM / yaha zrI tIna lokakI tilakake samAna hai; kyoMki sarvotkRSTa hai| donoM prakArakI zrImeM aMtaraGga zrI pradhAna hai| aMtaraGga zrImeM bhI kevalajJAna pradhAna hai| isIliye kahA hai ki vaha samasta tatvoMkosampUrNa tatva aura usakI bhUta bhaviSyat vartamAna samasta paryAyako jAnanevAlI hai / isa zrIko zrI sanmatine aMtima tIrthakara, zrI mahAvIra svAmIne prApta kara liyA thA, ve sarvajJa the, isa liye unako vandanA kI hai| ve vIra bhagavAn kevala sarvajJa hI nahIM haiM, hitopadezI bhI haiM - unakI uktimeM unhoMne jo jagajjIvoM ko hitakA - mokSakA mArga batAyA hai, vaha (hitopadeza) ujjvala haiusameM pratyakSa yA parokSa kisI bhI pramANase vAdhA nahIM AtI / tathA vIra bhagavAna moharUpa tandrAke naSTa karanevAle haiN| arthAt vItarAga haiM / ataH sarvajJatA hitopadezakatA vItarAgatA ina tIna asAdhAraNa guNoM ko dikhAkara iSTa deva aMtima tIrthakara zrI mahAvIra svAmIko jinakA ki vartamAnameM tIrtha pravRtta ho rahA hai namaskAra kara maMgalAcaraNa kiyA hai // 1 // *
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ NMos.VOMMnArrum : pahalA srg| [3 mokSamArgarama rasatrayako. namatkAra karate hai maiM usa utkRSTa parama pavitra ratnatraya (samyadArzana samyagjJAna samyakcAritra)ko namaskAra karatA hUM jo ki tattvakA eka pAtra hai, aura duSkarmAke chedana karaneke liye astra hai, tathA muktirUpa lakSmIkA muktAmaya ( motiyoMkA banA huA) hAra hai| aura jo amUlya hokara bhI Atmahita karanevAle bhanyoMke dvArA dattArtha hai / bhAvArthayahAM virodhAmAsa hai| vaha isa prakAra hai ki ratnatraya amUlya hokara bhI dattArtha ( mUlyavAn ) haiM / yaha virodha hai| kyoMki jisakA mUlya ho cukA usako amUlya kisa taraha kaha sakate haiM ? isakA parihAra isa prakAra hai ki rakhatraya Atmahita karanevAloMke liye dattArtha hai unake samasta prayojanoMko siddha karanevAlA hai / ataeva vaha amUlya "bhI hai / jo ratnatrayako dhAraNa karate haiM ve muktirUpa lakSmIke galeke hAra hote haiM ve muktiko prApta karate haiN| jisa prakAra dUdha vagairahake pAna karane ke liye pAtrakI AvazyakatA hotI hai, usI prakAra tattva svarUpakA pAna karaneke liye-usakA avagama karaneke liye yaha ratnatraya advitIya pAtrake samAna hai| jisa prakAra kisI astra dvArA zatruoMkA chaMdana kiyA jA sakatA hai, usI prakAra karmazatruoMkA chedana karaneke liye yaha ratnatraya eka ana hai| ataeva isa utkRSTa pavitra ratnatrayako maiM namaskAra karatA hUM // 2 // maMgalakI icchAse jinazAsanako AzIrvAdAtmaka namaskAra karate haiM : jo.aneka duHkharUpI grAhoMse (makaramaccha Adi jalajantuoMse) vyAta, atizaya dustara, anAdi, aura duranta,-bar3e bhArI saMsArarUpa samudrake:vegameMse nikAla kara sampUrNa bhanyoMkA uddhAra karanemeM pAna karane karane ke liyA hai| jisa prakAra kA karmazatruokA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ women mahAvIra caritra / dakSa hai, tathA jisako prativAdIgaNa kabhI jIta . nahIM sakate, vaha zrI ninazAsana jayavaMtA raho // 3 // aMyakatA apanI azakti dikhAte haiM____kahAM to utkRSTa jJAnake dhAraka gagadhara devoMkA kahA huA vaha . purANa, aura kahAM gar3abuddhi meM / jisa samudrake pArako manake samAna vegakA dhAraka garur3a pA sakatA hai kyA usako mayUra bhI pA sakatA hai? kabhI nahIM ||4||prntu to bhI yaha puNyAzravakA kAraNa hai isaliye apanI zaktike anusAra zrI varddhamAna svAmI ke caritako kahanake liye maiM udyata huA huuN| no phalArthI haiM unake manameM iSTa kArya ke viSayameM yaha bhAnaM bhI kabhI nahIM hotA ki yaha duSkara hai // 5 // . _ jisa prakAra viTa puruSa arthaka-dhanake apavyayakI apekSA nahIM karatA usI prakAra kavi bhI arthakI (vAcya padArthakI). hAnikI apekSA nahIM krtaa| jisa prakAra viTa purupa vRttamaMga (brahmacarya Adi vratoMke maMga) kI apekSA nahIM karatA usI prakAra kavi bhI vRttamaMga (chandomaMga) kI apekSA nahIM karatA / jisa prakAra viTa puruSa, saMsArameM apazabda (apayaza) kI apekSA nahIM karatA usI prakAra kavi bhI apazabda (khoTe zabdoMke prayoga) kI apekSA nahIM karatA ! isI taraha donoM kaSTakI bhI apekSA nahIM krte| . __ isa prakAra kavi kyA aura vezyAko apane hRdayakA arpaNa karanevAlA viTa puruSa kyA, donoM samAna haiN| kyoMki rasika vartAva donoMko hI mUr3ha banA detA hai / bhAvArtha-varNana karate hue mujhase yadi kahIM para varNana karane yogya viSaya chUTa nAya, athavA chandomaGga
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA sarga / [ 5 yA kutsita zabdoM kA prayoga ho jAya to rasika gaNa usakI tarapha dhyAna na deM // 6 // kathAkA prArambha - jambU vRkSake suMdara cinhase cinhita jambUdvIpake dakSiNa bhAgameM bhArata nAmaka eka kSetra hai| jahAM para bhavyajIvarUpI dhAnya jinadharmarUpa amRnakI varSA siMcanase niraMtara AhlAdita rahA karate haiM // 7 // usa kSetra meM apanI kAntike dvArA anya samasta dezoMko jItanevAlA pUrva deza hai, jahAMpara utpanna honeke liye svargameM avatAra grahaNa karanevAle deza bhI spRhA karate haiM // 8 // vaha deza asaMkhya ratnAkaroMse (ratnoMka DheroMse) aura ramaNIya daMtivanoM (kanalI vanoM) se alaMkRta hai / aura vinA jote tathA vinA vRSTi jalaka pratibandhake hI pakanevAle dhAnyako sadA dhAraNa karanevAle khetoMse zobhita rahatA hai || 9 || usa deza samasta grAma aura zahara apane svAmIke liye citAmaNike samAna mAlUma hote haiN| kyoMki unake bAharake prAnta bhAga paur3A - Ikhake khetoM se vyApta rahA karate haiM aura sATI cAvaloMka kheta baMtrA yA naharake jalase pUrNa rahate haiM / tatho svayaM bhI pArnakI vallI (vela) aura pake hue supArI ke vRkSAMka udyAnase ramya haiN| jinameM gau Adi pazu, dhana aura aneka prakArakI vibhUtise yukta, jinake yahAM hajAroM kuMbhe dhAnya rahatA hai aise kuTumbIgaNa nivAsa karate haiM // 10-11 // vahAMkI nadiyAM amRtake sArakI samatAko dhAraNa karanevAle aura nIla kamaloMse sugandhita jalako dhAraNa karanevAlI haiM" // 12 // . 1 eka parimANakA nAma hai| 2 isa zlokaMkaM pUrvArdhakA artha hamArI samajha nahIM AyA, isaliye usakA artha yahAM likhA nahIM hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 6 ] mahAvIra caritra | jahAMpara sarovaroMmeM kamala khile hue haiM aura unake pAsa haMsa zabda kara rahe . / mAlUma hotA hai ki ve saropara apane khilate hue kamalarUpa netroMse kRpApUrvaka mArgake khedase khinna aura pyAsase pIr3ita hue pAyoMko dekha rahe hai, aura haMsoMke zabdoMke dvArA unako jala pIneke liye bulA rahe haiM // 13 // " usa pUrva deza meM svarga purIke samAna ramaNIya zvetAtapatrA nAmakI nagarI hai, jisameM sadA pUNyAtmA nivAsa karate haiN| usakA yaha nAma anvartha hai / kyoMki usameM zveta chatravAle rAjAkA hamezaha nivAsa rahatA hai // 14 // isa nagarI ke prAkAra ( parakoTA ) para sUrya hajAra karoMse - kiraNoMse dUsare pakSame hAthoMse yukta hone para bhI ArohaNa nahIM kara sakatA; kyoMki isa meghacumbI prAkArameM lagI huI nIlamaNiyoMse usako rAhuke dvArA apane mardana honekI zaMkA ho jAtI hai // 19 // jalapUrNa khAI AkAzakA AkramaNa karanevAlI, tamAla patrake samAna nIla varga vAyuke dhakkoMse Uparako uThanevAlI 'taraGgapakti saMcAra karanevAlI parvata paramparAke samAna mAluma hotI hai| // 16 // usa nagarIke bAhara aneka gopura haiN| jinake dvAroMmeMse bhIr3ake praveza karate samaya athavA nikalate samaya Uparako dekhanekA prayatna karanevAle lokoMko, unake (gopUrake ) Upara uThI huI zikharoMke apra .. bhAga meM lage hue meghoMke safeda khaNDa kucha kSaNake liye dhvajA sarIkhe - mAlUma hone lagate haiM. // 17 // jahAMke jinAlayoMkI zrI mithyAdRSTiyoMko bhI apane dekhanekI icchA bar3hA detI hai| kyoMki vaha hajAroM koTi ratnoMke svAmI, zAstra ke abhyAsI, zrAvaka dharmameM Azakta, mAMyAcAra tyAgI, madarahita, udAra, aura apanI khImeM hI saMtoSa * * *
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA srg| rakhanevAle vaizyoMse yukta hai| tathA: jisakI aTArIpara car3hatA huA lokasamUha * pUnAke liye lAye hue amUlya aura vicitra ratnasamUhake prabhAjAlameM zarIrake chipa jAnase aisA mAlUma hotA hai mAnoM indra dhanupake bane hue kapar3e pahare hue ho| pArAvata (kabUtara) athavA nIlakamala hI jisake karNaphUla haiM, bhItoM para lagI huI nIlamaNiyoMkA kiraNakalApa hI nisakA vastra (adhovastra).hai, zikharoM manya-bhAgameM laTakatI huI saMta mevamAlA hI jisakI caMcala or3hanI hai, Upara baiThe hue mayuroMke paMca hI jisake keza haiM, caMcala svarNakamalakI mAlA hI jisakI bAhu haiM, suvarNa pUrNa kalaza hI jisake pIna (kaThora ) stana haiM, jharokhe hI jisake suMdara netra haiM, alaMkRta dvAra hI jisakA mukha hai, kamaliniyoMkA banA huA nisakA caMdovA hai, aisI yaha jinAlayazrI eka strIke samAna hai jo ki atikAmako prApta ho cukI hai| bhAvArtha-jagatneM striyAM atikrAma-atyanta kAmI puruSako prApta hotI haiN| para sarvAGma suMdarI jinAlayazrI bhatikAma-kAmarahita-jina bhagavAnako prApta huI hai| isa nagarIke jinAlayoMkI zrI (zomA) itanI suMdara thI ki nisako dekhakara yA sunakara mithyA dRSTi bhI usako dekhanake liye spRhA karane lagate the, aura ve apanI usa icchAko roka nahIM sakate the // 18-22|| isa nagarIkI dIvAlora kahIM-2 par3atI huI nIlamaNikI. lambI kiraNeM sarpake samAna mAluma hotI haiN| ataeva unako pakar3ane ke liye vahAMpara mayUrI (moranI) vAra 2 AtI haiN| kyoMki __ . kAle sAMpakA svAda lenake liye unakA citta caMcala rahatA hai|||23|| sphaTika athavA loMkI nirmala bhUmimeM vahAMkI striyoMke mukhakIjo
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / praticchAyAyeM par3atI haiM unapara kamalakI abhilApAse bhramaragaNa A baiThate hai| ThIka hI hai-jinakI AtmA bhrAnta ho jAtI hai unako kisI bhI prakArakA viveka nahIM rahatA // 24 // vahAMke gharoka bAhara cabUtaroMpara lagI huI harita maNiyoMkI kiraNeM ghAsaka aMkura jaisI mAlUma hotI haiN| ataeva unake dvArA bAlamRga chale jAte haiM / pIche yadi unake sAmane dUrvA bhI AtI hai to usako bhI ve usI zanAse carate nahIM haiM ||25||pdmraag maNike camakate hue kuMDala aura karNaphUlokI chAyAse jinakA mukhacaMdra lAla mAlUma par3ane lagatA hai aisI vahAMkI striyoMko unake pati 'kahIM yaha kAMtA kupita to nahIM ho gaI hai| yaha samajhakara prasanna karanekI peza karane lagate haiN| so ThIka hI hai kyoMki kAmase atyanta vyAkula huA prANI kyA niyamase mUr3ha nahIM ho jAtA hai ? // 26 // jahA~ke nirmalA sphaTikake bane hue AkAzasparzI makAnoMke Uparake bhAgapara baiThI huI ramaNIya ramaNiyoMko usa nagarake loga kucha kSaNake liye isa taraha bhramake sAtha dekhane lagate haiM ki kyA ye AkAzagata apsarA haiM // 27 // nahAMke mahaloMke bhItarakI ratnabhUmipara jisa samaya jharokhoMmeM hokara bAla sUryakA prakAza par3atA hai usa samaya mAlUma hotA hai mAnoM isa mUmiko kuMkumase lIpa diyA hai 24 // sAmane sphaTikakI mittiyoM meM apane prativimbaMko acchI taraha dekhakara sapatnIkI zaMkAse vahAMkI pramadAoMkA cittacaMcala ho uThatA hai| aura isIliye ve apane patiyoMse bhI kopa karane lagatI haiN|||29|| nahA~ke mahaloMke zikharoMpara megha Akara vinA samayake (varSAke) hI mayUroMko matta kara dete haiM, kyoMki jaba megha vahA~ Ate haiM taba zikharoMke
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' . pahalA sau| [9 citravicitra loMke kiraNakalApakI mAlAoMke par3anese unameM indra dhanuSa bana jAte haiM // 30 // vahAMkI galiyoMmeM idhara udhara niraMtara ghumate rahanevAle. logoMke hAroMke motI paraspara saMgharSaNa ho jAnese eMTa kara galiyoMmeM vikhara jAte haiN| jisase mAlUma hotA hai ki ina galiyoMmeM tArAgaNoMke Tukar3e vikhara gaye haiM // 31 // vahAMkI vApikAeM kinAroMpara lage hue prakAzamAna ratnoMkI kiraNoMse rAtrimeM bhI dinakI zomA banA detI haiN| mAlama hotA hai ki cakraviyoMke viyogananita zokako dUra karanekI icchAse hI ve isa kAmako kara rahI haiM // 32 // vahAMpara candrakAnta maNike bane hue makAnoMkI bAharakI bhUmimeMse candramAkA udaya honepara, jo jala nikalatA hai usake grahaNa karanese mevoMkA zarIra ghana saghana ho jAtA hai ataeva va yahAM para yathArthatAko prApta ho jAte haiM ||3shaa usa nagarImeM rAtrike samaya baroMkI vAvar3iyoM meM samasta dizAoMko mugandhita karanevAle kamaloMkI kaNikAoMpara jo bhramara ur3ate haiM, ve aise mAlUma par3ate haiM mAnoM candramAke udayase aMdhakArake khaMDa jhar3a rahe haiM // 34 // sAyaMkAla ke samaya vahAMkI maNinirmita bhUmipara jharokhoma hokara par3atI huI sudhAphenake samAna sapheda-svaccha cAMdanIko villIkA baccA dudha samajha prasanna hokara cATane lagatA hai // 35 // vahA~ke vanoMmeM latA gRhoMke bhItara jo pati patnI vilAsa karate haiM unake usa vilAsa sauMdaryake dekhanekI icchAse hI mAnoM saba RtuoM meM phUlanevAle aura saba nAtike sundara.2 vRkSa una vanoMmeM sadA nivAsa karate haiM // 36 // . isa nagarake rAjAkA nAma nadivardhana thA / usakI vibhUti * indra ke samAna thI, aura vRtti vizvake logoMko kalyANakAriNI thii|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ] mahAvIra caritra / " usakA janma eka vikhyAtavaMzameM huA thA / vaha zatruoMke vaMzake liye dAvAnalake samAna thA / arthAt jisa taraha dAvAnala vAMsoM ko jalAkara naSTa kara detA hai usI taraha vaha rAjA bhI apane zatruoMke kulko naSTa karanevAlA thA // 37 // vaha pratAparUpa sUryake liye udayAcala ke samAna, kalAoMke liye pUrNamAsIke candrasamAna, vinayarUpa vRkSake liye vasaMtaRtuke samAna thA / evaM maryAdAkI utpatti sthAnakA nyAyamArgakA samUha, aura lakSmIke liye samudra ke samAna thA // 38 // . isa rAjAkA svabhAva nirmala thA / rAjAoMke yogya sampUrNa vidyAe~ isa mahAtmAko prApta hokara isa taraha zobhAko prApta ho gaI, jisa "taraha rAtri ke samaya meghoM kA AvaraNa haTanAne para AkAzameM tArAgaNa zobhAko prApta ho jAte haiM ||39|| jo svabhAvase hI zatrutA rakhanevAle ye aise zatru bhI yadi usakI zaraNa meM bhAte to unakA bhI vaha poSaNa karatA, arthAt unakA rAjya Adi unako hI lauTAkara una para dayA karatA / kyoMki isa rAjAkA aMtarAtmA AI- komala thaa| jisa taraha tRNa vRkSa athavA vana Adiko bhasma karanevAlI agnikI jvAlAoMke samUhako samudra dhAraNa karatA hai, usI taraha isa rAjAne bhI apane zatruoMko dhAraNa kara rakkhA thA // 40 // naMdivardhanane prajAkI vibhUtiko bar3hAne ke liye, buddhirUpa nalakA siMcana karake, aneka i* cchita phaloMko utpanna karanevAle nItirUpa kalpavRkSako bar3A kara diyA / kyoMkiH sajjana puruSoMkI samasta kriyAe~ paropakArake liye hI huA karatI haiM ||11|| isa rAjAkA yaza, jisakI ki kAnti khile hue kundapuSpake- samAna svaccha thI, sampUrNa pRthvItalako bhalaMkRta karanevAlA "1. samudra ke pakSa : Ardra, zabdakA artha zItala karanA cAhiye /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pahalA sargaH / - [11 thA / tathApi yaha Azcarya hai ki usase zatruoM kI, triyoMke mukharUpa caMdramA ati malina ho jAte the // 42 // isa nandivardhana rAjAkI priyAMkA nAma vIravatI thA / vaha aisI mAlUma par3atI thI mAnoM kAntikI adhidevatA ho, lAvaNyarUpI mahAsamudrakI velA (taraGga - sImA) ho, athavA kAmadevakI mUrtimatI vijayalakSmI ho // 43 // jisa taraha vijalI navIna mecako vibhUSita karatI hai, athavA navIna maMjarI AmravRkSako vibhUSita karatI hai, yadvA phailatI huI prabhA nirmala padmarAga maNiko vibhUSita karatI hai,. usI taraha yaha vizAlanayanI bhI apane svAmIko vibhUSita karatI thI // 44 // ye donoM hI pati patnI sampUrNa guNoMke nivAsa sthAna the, aura paraspara ke liye - eka dUsareke liye yogya the, arthAt pati patnI ke yogya thA aura patnI patike yogya thii| ina donoMko vidhipUrvaka banAkara vidhine bhI nizcayase kucha dinake bIta jAnepara kisI tarahase ina donoMkI sRSTikA prathama phala dekhA | bhAvAtha - naMdivardhanakI priyA vIravatIke garmase kucha dinake bAda prathama putrakI utpatti huI // 45 // jisa taraha prAtaH kAla pUrvadizAmeM pratApake pIche 2 gamana karanevAle sUryako utpanna karatA hai| usI taraha usa rAjAne bhI rAnIke garbha se praphulita padmAkarake samAna suMdara caraNoMke dhAraka aura jagatako prakAzita karaneke liye dIpakake samAna putrako utpanna kiyA // 46 // jisa samaya usa putrakA janma huA usa samaya AkAza nirmala ho gayA, sampUrNa dizAoMke sAtha meM pRthvIne bhI anurAgako dhAraNa kiyA, kaidiyoM ke baMdhana svayaM chUTa gaye, aura sugandhita - vAyu maMda 2 bahane lagI ||47 // rAjAne putrake nanmake dinase dazame dina 4
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ] mahAvIra caritra / 'jinendradevakI mahApUjA karake apane putrakA naMdana yaha anvartha nAma . rakkhA / naMdana zabdakA artha hotA hai AnaMda utpanna karanevAlA | yaha 'putra bhI samasta prajAke manako AnaMdita karanevAlA thA isaliye isakA bhI nAma naMdana rakkhA || 48 || putrakA maNibandha ( pahuMcA ) jyAghAta rekhAse aMkita thA / isane bAlyAvasthA meM hI samasta vidyAoMkA abhyAsa kara liyA / aura zatruoM kI suMdariyA~ko vaidhavya dIkSA : deneke liye AcAryapada prApta kara liyA ||49 || putrane usa yauvanako * prApta kiyA jo lIlAkI nidhi hai, bar3e bhArI rAgasahita rasarUpa samudrakA sArabhUta ratna hai, mUrtirahita bhI kAmadevako jIvita karanecAlA rasAyana hai, vezyAoMke kaTAkSarUpa vANakA advitIya lakSa-nizAnA hai ||10|| uThate hue navIna yauvana ke dvArA chidrako pAnavAla, aneka prakArakI ceSTA karanevAle, phira bhI dRSTimeM na AnevAle aura 'jinako koI bhI pRthvIpati jIta nahIM sakatA isa tarahake aMtaH sthita zatruoMko isa ekAkI vIrane jIta liyA thA / bhAvArtha- kAma krodha Adika aMtaraGga zatru haiM / ye yauvanake dvArA chidra pAkara manuSya meM'vizeSakara bar3e AdamiyoM meM praveza kara jAte haiN| pIche aneka prakAra'kI ceSTA karane lagate haiM; kyoMki kAmAdikake nimittase jIvoMkI kyA 2 gati hotI hai vaha sabake anubhava meM AI huI hai| ye isa 'taraha ke zatru haiM ki jo AMkhase dekhane meM nahIM Ate aura bhItara praveza kara hI jAte haiM / jisa prakAra koI zatru guptacara yA dUtI Adike dvArA chidra maukA pAkara apane zatruke bhItara binA dRSTimeM Aye hI "praveza kara jAtA hai, aura pIche aneka prakArakI ceSTA karake apane usa zatruko naSTa kara detA hai, usI taraha ye aMtaraMga zatra bhI * 1
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pahalA sarga - [13 yauvanake dvArA maukA pAkara praveza kara jAte haiM, aura pIche aneka ceSTA karake manuSyako naSTa kara dete haiN| bar3era rAnA mI ina aMtaraGga zatruoMko jIta nahIM skte| parantu kevala isa kArane unapara vijaya prApta kara lI thii| kyoMki koI bhI rAnA jaba taka kAmakI 10 avasthAoNpara, koSakI 8 avasyAoMpara isI taraha aura bhI aMtaraMga zatruoMkI aneka avasthAoMpara vijaya prApta na kara le taba taka vaha rAjyakA acchI taraha zAsana nahIM kara sakatA // 51 / / ___. eka dina yaha putra apane pitAkI avazya pAlanIya AnA lekara, apane sAtha 2 bar3e honevAle (laMgoTiyA mitra ) rAjaputroMke, sAtha tathA aura bhI maMtrI Adike putroMke sAya krIr3A karaneke liye krIDAvanako gyaa| jisakA prAMta bhAga kRtrima parvatoMse atyaMta zobhAyamAna hai // 12 // tathA jo bhramaroMke zabdase hokAramaya ho rahA hai, aura malayAtralakI vAyuse AMdolita ho rahA hai, phUloMkI sugandhise jisakA samasta prAMta sugandhita ho rahA hai, jisameM sarasa: aura suMdara phacha.phale hue haiM, isa prakArake isa dhanameM vihAra karake rAjaputra tathA usake sAthiyoMkI indriyAM tupta ho gaI // 13 // isI vanameM kleza rahita azokakSake suMdara talameM arthAt usake nIce nirmala aura unnata sphaTika pApANakI zilApara baiThe hue, indriyoM aura manake jItanevAle, utkRSTa cAritrake dhAraka, zrutasAgara nAmaka muniko isa rAjakumArane dekhA / ye. muni sphaTika zilApara baiThe hue aise mAlUma par3ate.the mAnoM, apane puMnIbhUta yazapara hI baiThe. haiM // 54 // pahale to ati harpita hokara isa rAnakumArane dUrase hI apane nanIbhUta zirako pRthvI talase sarza karAte hue muniko
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 14] mahAvIraH caritra / namaskAra kiyaa| pIche unake nikaTa pahuMca kara apane karakamaloMka dvArA munike caraNoMkI pUjA kara svayaM kRtArtha huA // 55 // saMsArakI asAratAkA nisako jJAna ho gayA hai aisA yaha rAjakumAra una munirAjake nikaTa vaiThakara aura dono hAthoMko mukulita kara arthAt nor3akara yaha pUchatA huA ki he Iza! isa bhayaMkara saMsAra sAgarako lAMghakara yaha jIva siddhiko kisa taraha prApta karatA hai ? // 56 // jaba rAjakumArane yaha prazna kiyA taba munimahArAja umake uttarameM isa prakAra bole ki jaba taka " yaha merA hai" aimA vRthA abhiniveza lagA huA hai taba taka yaha jIva yamarAnake muMkhameM haiarthAt isa mithyA abhinivezake nimittase hI saMsAra hai, kintu jisa samaya yaha abhiniveza chUTa jAtA hai usI samaya yaha AtmA apane nina zuddhabhAvako prAptakara muktiko prApta karatA hai / / 57 // munirUpa sUryase nikale hue isa apUrva prakAzako pAkara rAjakumArarUpa padmAkara sahamA svasamayameM vivodhako prApta ho gyaa| . . bhAvArtha-jisa taraha kamala sUryake.prakAzako pAMkara prAtaH kAlameM vibodhako prApta ho jAtA hai-khila jAtA hai, usI taraha yaha rAnakumAra bhI munike upadezako pAkara zIghra hI nina AtmasvarUpakeM viSayameM vodhako prApta ho gyaa| kyoMki muni mahArAjakA upadezarUpIH sUrya samasta-vastuoMkA jJAna karAnevAlA hai, yathArya hai, aura mithyAtvarUpa aMdhakArakA bhedana karanevAlA hai / / 58 // isa rAjakumArane vratoMke bhUSaNa dhAraNa kiye jinase ki yaha aura bhI manohara mAlUma par3ane lagA / yaha guNajJa, bhaktise 'munikI bahuta. dera taka . upAsanA karake uThakara unake nikaTaM nA Adara pUrvaka namaskAra kara
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA : sarga: [ 15 dUsare muniyoM kI bhI vaMdanA kara apane gharako gayA // 59 // 1 1 rAjAne zubha lagna zreSTha puNya nakSatra zubha vAra aura sUryakI dRSTi 'pUrvako dekhakara sAmaMta maMtrI aura unake nIce rahanevAle samasta logoM ke sAtha anupama abhiSeka karake bar3e bhArI vaibhavake sAtha usa rAja - kumArako yuvarAja pada de diyA || 6 || jisa dina isa rAjakumArane garmameM nivAsa kiyA usI dinase isakI sevAmeM tatpara rahanevAle rAjakumAroMko, samayake batAnevAloM ko aura dUsare mukhiyAoM ko isa rAjakumArane nijako chor3akara dUsarI haraeka prakArakI vizvase pUrNa kara diyA / ThIka hI hai / sajjanoMke viSaya meM yadi koI kleza uThAnekA prayatna karatA hai to vaha kleza unake liye kllavRkSakA kAma detA hai. / / 61 / / isa rAjakumArakI dUsare aneka rAjAoMke dvArA diye hue kSetroM ko tathA advitIya aneka prakArake ratnoMke karako grahaNa karanese; kintu vipayoMkA tyAga karanese dIpti bar3ha gaI thii| jo viSaya saMsAra aura vyasana - paramparAke mUla kAraNa haiM, tathA jinakA sevana asAdhu loga hI karate haiM // 62 // jaganmeM samasta yAcakoMko dAna karanevAloMmeMsa kisIne bhI aisI vastukA dAna nahIM kiyA jo ki usake pAsa ho - hI nhiiN| bhAvArtha - bhAna taka jitane dAnI hue, unhone samasta yAcakoMko dAna kiyA; parantu vaha dAna aisI hI vastukA kiyA jo ki unake pAsa vidyamAna thI kyoMki avidyamAna vastukA - dAna hI kisa taraha kiyA jA sakatA hai; parantu yaha bar3A Azcarya hai ki isa rAjakumArane apane zatruoM ko jo apane pAsa vidyamAna nahIM thI aisI bhI vastukA bhayakA dAna kara diyA 4 4 *
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwww 16]. mahAvIraM caritraH . thA // 63 // sauMdarya, yauvanaM, navIna udaya, aura rAjalakSmI ye saba sAmagrI mada utpanna karanevAlI haiN| kintu ye saMtra prApta hokara bhI / isa udAra rAjakumArako eka kSaNake liye bhI mada utpanna na kara skii| isakA kAraNa yahI thA ki ina sAmagriyoMke sAyameM usako. nirmala mati bhI prApta huI thI / ThIka hI hai jo zuddhAtmA haiM unako koI vastu vikAra utpanna nahIM kara sakatI // 64 / isa rAjakumArakA samaya bar3I bhaktike sAtha minamaMdiroMkI pUjana karate hura, mahAmuniyoMse jinendradevake caritroMko munate hue, vidhipUrvaka broMkA pAlana karate hue bItatA thA kyoMki bhavya jIvoMka cittameM sadA dharmakA anurAga banA rahatA hai // 65 // mahAtmAoMke mukhiyA aura jitendriya isa rAnakumArane rAgabhAvase nahIM kintu pitAke Agrahase priyaMkAkA pANi grahaNa kiyA / yaha priyaMkA apanI zrIse devAMganAoMkI AkRtiko bhI jItanevAlI thI, aura kAmadevakI advitIya vAgurA samAnajAlake samAna thI // 66 // apane patike prasAdase isane bhI samyakta pUrvaka vratoMko dhAraNa kiyA aura sadA dharmarUpa amRkA pAna karatI rhii| kyoMki no kulAMganAeM hotI haiM ve apane patika anukUla hokara hI rahA karatI haiM / / 67 // yaha priyaMkA kAMtikI utkRSTa saMpatti vinayarUpI samudra ke liye candrakalA, lajjAkI sakhI aura kAmadevakI vijaya prApta karanekI dhanupakI pratyaMcAke samAna thii| ataeva samIcIna caritrakA pAlana karanevAlI isa natAMgIne apane patiko vaza kara rakhA thaa| isa jagatmeM guNa samUhakI vRddhi kyA 2 nahIM karatI hai // 18 // isa prakAra azaMga kavi kRta varSamAna caritrameM putrotpatti.. . - nAmakA. pahalA sarga samApta huaa|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - wom - dUsarA sarga / : 17. dUsarA srg| Sonoesemo isa prakAra samasta guNoMke advitIya adhiSThAna apane putrake upara rAjyabhArako chor3akara svayaM mahArAna apanI priyAka sAtha nizcita hokara saMtopako prApta hue / ThIka hI hai-jo suputra hotA hai vaha apane mAtA pitAko harSa utpanna karatA hI hai // 1 // kisI 2 samaya atyunnata siMhAsanake Upara baiThe hue usa vaizyAtiko dekhakara rAjAke sAtha samasta loka Anandita hote the / kyoMki apane pramukA darzana kisako sukhakara nahIM hotA ? // 2 // yAcakoMkI jitanI icchA thI usase bhI adhika sampattikA dAna kara unake manorathoMko acchI taraha pUrNa karanevAlA, aura devatAoM ke samAna vidvAnoMla sadA vaSTita rahanevAlA yaha rAnA jaMgama kalpavRkSake samAna mAlUma hotA thaa| bhAvArtha-nisa taraha kalpavRkSa devatAoMse sadA vaSThita rahatA hai usI taraha yaha rAnA sadA vidvAnoM se veSThita rahatA thaa| aura jina taraha kalAvRkSa yAtrakoMko icchita padArthakA dAna karate haiM usI taraha-tralika unase bhI kahIM adhika yaha dAna karanevAlA thaa| isaliye yaha rAnA kalpavRkSake samAna mAlUma hotA thA / aMtara itanA hI thA ki kalpavRkSa sthAvara hotA hai aura yaha jaMgama thA // 3 // sajjanoMke priya isa rAjAne suvarNakI banI huI zikharoMke aprabhAgameM prakAzamAna rakta varNa padmarAgamaNiyoMko lagAkara unakI kiraNoM ke dvArA jinAlayoMko pallavoMse yukta karAvRkSake samAna banA diyA thaa| bhAvArthaisa rAjAne no ninAlaya vanavAye the unake zikhara suvarNake bane hue the| aura unameM prakAzamAna padmarAgamaNiyAM lagI huI thiiN| jinase ve
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] mahAvIra caritra / ninAlaya kalpavRkSa ke samAna mAlUma hote the| kyoMki nisa taraha vRkSa lAla varNake navIna pallava hote haiM usI taraha yahAM para padmarAgamaNiyAM lagI huI thIM / arthAt jinAlayoMke banavAnameM isane khUba hI dhana kharca kiyA thaa| kyoMki sAdhu puruSoMkA dhana dharma hI hotA hai || 4 || jinake karNake mUlase mada kara rahA hai, nina para ki bhramara-paMkti bhramaNa kara rahI haiM tathA jinake kAnameM svaccha camara laTaka rahe haiM aise aneka matta hastI isa rAnAkI maTameM Ate the, ve isa rAjAko bahuta priya mAlUma hote the| TIka hI hai jo bar3e dAnI haiM ve kisako priya nahIM lagate ? dAnI nAma hAthIkA bhI hai aura dAna karanevAlekA bhI hai // 5 // dUsare dezoMka rAjAoM ke maMtrI athavA dusare mukhiyA jo ki svayaM kara athavA bheTa lekara Ate the unake sAtha yaha rAnA kuzala praznapUrvaka bahuta acchI taraha saMbhASaNa karatA thaa| aisA koI bhI zanna nahIM bolatA thA jo ki unake hRdayoMko bhedanevAlA ho; kyoMki jo mahApuruSa hote haiM ve choToMka Upara. sadAprIti rakhate haiM // 6 // cAroM samudra hI jisake cAra jana haiM, rakSAkI vistRta rassIse nAtha (jAMgha:) kara jisakA niyamana kara diyA gayA hai| samIcIna nyAyarUpI bachar3Ake popaNasa jo pasurAI gaI hai, isa prakArakI pRthvIrUpa -gause yaha gopa ( rakSaka-rAjA tathA gvAliyA ) dUdhakke samAna aneka ratnoMko duhatA huA // 7 // rAnIke mukhapara sapakSmala netra lalita 'kuTI aura sAkSAt kAmadeva. . nivAsa karatA thaa| usake adhara pallava kucha thor3IsI haMsIse manohara mAlUma hote the / ataeva yaha rAnA apanI priyAke mukhakoM dekhanase uparAma nahIM letA thA..kyoMki manohara vastuke dekhanemeM kauna anu
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dusarA srg| [19 rakta nahIM hotA // 8 // isa prakAra navIna aura anupama sukhake advitIya sAdhaka trivargakA avirodhena sevana karate hue isa vivekI naMdivardhanake kitane hI varSa bIta ge| yaha rAnA sAdhuoMke viSayamaM masaramAva nahIM rakhatA thA // // eka dina yaha rAnA (naMdivardhana) apanI priyAke sAtha apane unnata mahalake Upara baiThA thA / usI samaya isane eka dhavala meghako dekhA, jisameM ki citra vicitra kUTa bane hue the, aura jo aisA mAlUma par3atA thA mAnoM samudrakA navIna phanamaMDala hI hai // 10 // nisa samaya yaha rAnA usa metrako Azcaryaka sAya dekha rahA thA usI kSaNameM vaha abhra (bar3AmArI) megha AkAzameM hI lIna ho gayA / svayaM lIna ho gayA parantu naMdIvardhanako yaha bAta dikhA gayA ki yaha zarIra, caya, nIvita, rUpa aura saMpatti saba anitya haiM // 11 // metraka vinAza= vibhramase itanI zIghratAke sAtha mevakA vinAza hotA huA dekhakara rAjAke cittameM apanI rAjya saMpattikI taraphase viraktatA utpanna ho gii| usane sapajhA ki samasta vastukI sthiti isa hI prakArakI hai ki vaha Adhe kSaNake liye ramaNIya mAlUma hotI hai| parantu vAstavameM caMcala hai-anitya hai-vinazvara hai, aura bahudhA jIvoMko chalanevAlI hai| aisA samajhakara vaha rAjA-vicArane lagA ki yaha jIva upamogakI tUMpNAse anAtmIka vastuoMmeM Asaktiko prApta ho jAtA hai| aura isIse duraMta duHkhoMke denevAle saMsArarUpI khaDga "paMjarake bhItara-talavAroM ke bane hueM zarIrarUpI pInaremeM hamezAke liye baMdha jAtA hai-phaMsa jAtA hai // 12-13 // janma maraNarUpI samudrameM: 'niraMtara gote khAnevAle prANiyoMko karor3oM bhavameM bhI manuSya janmakI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] mahAvIra caritra / prApti honA durlabha hai / manuSya janmake prApta ho jAnapara bhI yogya deza kula AdikI prApti honA durlabha hai / hitapiNI buddhikA milalanA ina sabase bhI adhika durlabha hai / bhAvArtha-isa saMsAra meM paribhramaNaH karanevAle jIvako manuSya janmakA milanA utanA hI kaThina hai| jitanA ki samudrake madhyameM par3e hue ratnakA punaH milnaa| kanAcit manuSya janmakI bhI prApti ho jAya to bhI yogya kSetramA milanA utanA hI kaThina hai jitanA ki dhanikAma udAra dAniyoM kA milanA, kyoMki manuSya janma pAkara bhI yadi koI mleccha. kSetra AdikameM utpanna huA to vahAM cAritra dhAraNa kAnakI yogyatA . hI nahIM hai| kadAcita koI uttama kSetrameM bhI utpanna huA to mI uttama kulakA milanA utanA hI kaThina hai jitanA ki vidvAnoM paropakArIkA milanA kaThina hai; kyoMki koI uttama kSetrameM utpanna hokara bhI aise nItra kulameM utpanna huA jisameM ki saMyama dIkSA nahIM lI jA sakatI to usa kulakA prApta karanA hI vyartha hai| ityAdika ratnatrayakI sAdhaka sAmagriyoM kA milanA uttarouttara ati durlabha hai| sAmagriyoM ke prApta ho jAne para bhI usa hitaipiNI buddhikA-tattvazraddhA, samyagjJAna, tathA upekSAbuddhi ( cAritra )kA milanA utanA hI kaThina hai jitanA ki samasta guNoMke mila jAne para bhI kRtajJatAkA milanA kaThina hai| isa prakAra isa nagat jIvako ratnatrayakA milanA sabase adhika durlabha hai // 14 // yadyapi yaha samyagdarzanarUpI sudhA hitakI sAdhaka hai to bhI anAdi mithyAtvarUpI rogase Atura hue prANIko vaha rucatI nahIM / kintu AtmAse minna auraAtmAke asAdhaka tatvoM meM ekamAtra ruci hotI hai| kevala isI liye yahaH .
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA sarga / [ 21 jIva yamarAjarUpI rAkSasake mukhakA grAsa banatA hai || 15 // kintu jo nikaTa mavya hai vaha ina viSayoMse nispRha hokara, aura bAhya abhyaMtara donoM prakAra kI samasta parigrahakA tyAgakara, ratnatraya rUpI mahAn bhUpaNako dhAraNakara, muktike liye jinendradIkSAko hI grahaNa karatA hai // 16 // yaha ratnatraya aura jinendradIkSA hI AtmAkA hita hai isa bAtako maiM acchI tarahase jAnatA hUM isa cAtakA mujhe dRr3ha vizvAsa hai, to bhI isa viSaya meM jisa tRSNAne mujhe mUr3ha banA diyA usa tRSNAkA aba maiM isataraha mUlocchedana karanA cAhatA hUM jisataraha hastI latAko jar3ase ukhAr3akara pheMka detA hai wwwwww.www.wow || 17 || isa prakAra dIkSAkI icchAsa mahArAjane mahalake Uparase * utarakara sabhAgRhameM praveza kiyA / sabhAgRha meM pahale se hI siMhAsana rakha diyA gayA thaa| usI siMhAsanapara baiThakara kucha kSaNake bAr3ha apane putrase isa taraha bole:- 18 // " he vatsa ! tU apane AzritoMsa vAtsalya - prema rakhanevAlA hai aura tU hI isa samasta vibhUtikA Azraya hai / tUne satra rAjAoMkI prakRtiko bhI apanI tarapha anurakta kara rakkhA hai | prAtaHkAlameM udayako prApta honevAle navIna sUryako chor3akara aura kauna aisA hai ki jo dina- zrIkI prakRtiko apanI tarapha anurakta kara sake koI bhI nahIM kara sakatA / arthAt jisa prakAra dinakI zobhAko navIna sUryako chor3akara aura koI bhI apanI tarapha Asakta nahIM kara sakatA usI prakAra tujhako chor3akara samasta rAjAoMkI prakRtiko bhI apanI tarapha koI Asakta nahIM kara sakatA // 19 // tU prajAke anurAgako niraMtara bar3hAtA hai, mUlavala-senA AdikI bhI khUba unnati karatA hai, zatruoMkA kabhI vizvAsa nahIM *
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22] mahAvIra caritra / krtaa| phira isake sivAya aura kaunasI aisI bAta vAkI rahI ki nisako maiM tujhe acchI taraha samajhAUM // 20 // isa vizAla rAjyakA saMcAlana tumhAre sivAya aura koI nahIM kara sakatA / tumane samasta zatruoMpara vijaya prApta kara lI hai| ataeva isa rAjyako . tumhAre hI supurda kara maiM pavitra tapovanako jAnA cAhatA huuN| hai putra ! isa viSayameM tuma mere pratikUla na honA" // 21 // mumuca mahArAjake kahe hue ina vAkyoMko sunakara kumAra kucha kSaNake liye vicAra karane lgaa| vicAra kara cukane para, yadyapi usako samasta zatrumaMDala namaskAra karate the to bhI usane pahale pitAko namaskAra kiyaa| aura namaskAra karake bolnameM ati catura vaha kumAra apane pitAse isa prakAra bolA- // 22 // "he narendra ! Apa hitAhitakA . vicAra karanevAle haiN| isaliye yaha rAjyalakSmI AtmAke hitakI sAdhaka nahIM hai" aisA samajhakara hI Apa isakA . parityAga karanA cAhate haiN| parantu he tAta! jarA yaha to vicAra kariye ki apana kalyANakI virodhinI honese jisako Apa apanA iSTa nahIM samajhate-svIkAra nahIM karate-chor3ate haiM usako aba maiM kisa taraha svIkAra karasakatA hUM kyoMki vaha mere kalyANakI bhI to virodhinI hai // 23 // isake sivAya kyA Apa yaha nahIM . jAnate hai ki Apake caraNoMkI sevAke vinA maiM eka muharta bhI nahIM Thahara sakatA huuN| apane janmadAtA ara-viMda-vadhu (surya) ke cale . jAnese divasa kyA eka kSaNake liye bhI Thahara sakatA hai ? // 24 // pitA apane priya putrako isa prakArakI zikSA detA hai ki jisase vaha kalyANakArI.mArgameM pravRtta ho| parantu narakake aMdhakRpameM praveza
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dUsarA sarga / [ 23 www. 1 karAnevAle isa anargala mArgakA Apane kisa taraha upadeza kiyA ! // 25 // Apase jo yAcanA kI jAtI hai Apa usako saphala karate haiN| Apako no praNAma karate haiM unakI pIr3AoMko Apa zIghra hI dUra karate haiM / isaliye he Arya ! maiM Apase praNAma karake yahI yAcanA karatA hUM ki " maiM bhI Apake sAtha dIkSA hI lUMgA aura dUsarA kArya na kruuNgaa"| aisA kahakara vaha rAjakumAra apanI strIke sAtha khar3A ho gayA // 26 // jatra vidvadvara mahArAjane yaha nizcayase samajha liyA ki putra bhI dIkSA grahaNa karaneke nizcayapara dRr3ha ArUr3ha hai taba ve isa prakAra bolnekA upakrama karane lge| jisa samaya mahArAja bolane lage usa samaya unakI motiyoMke samAna daMtapaMktise svaccha prabhA nikala rahI thii| prabhApaMktise unake adhara ati zobhAyamAna mAluma par3ate the| mahArAja bole ki / 27 // " tere vinA kutrakramase calA AyA yaha rAjya vinA mAlikake yoMhI naSTa ho jAyagA / yadi gotrakI saMtAna calAnA iSTa na hotA to sAdhu puruSa bhI putrake liye spRhA kyoM karate ! // 28 // pitAke vacana cAhe acche hoM cAhe bure hoM unakA pAlana karanA hI putrakA kartanya hai --- dUsarA nahIM / isa siddha nItiko jAnate hue bhI isa samaya terI mati anyathA kyoM ho gaI hai ! // 29 // 'naMdivardhana svayaM mIM tapovanako gayA aura sAthameM apane putrako bhI le gayA, apane, kulakA usane nAma bhI bAkI nahIM rakkhA' aisA kaha 2 kara loka merA apavAda kreNge| isaliye he putra ! abhI kucha dina taka tU varameM hI raha " // 30 // aisA kahakara pitAne apane putrake mastakapara apanA mukuTa rakha diyaa| isa mukuTameMse nikalatI huI citra *
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] mahAvIra caritra / vicitra ratnoMkI dIptimAn kiraNoMke dvArA indra dhanupakA maMDalaM bana gayA thA // 31 // usa samaya naMdivardhana rAjA dUsare rAjAoMse jo ki zira navAye hue aura hAtha jor3e hue khar3e the maMtriyoMka sAtha isa prakAra bolA / ' maiM jAtA hUM, parantu apane hAthakI nizAnIke taura para apane putrako Apa mahAtmAgoMke hAthameM chor3e jAtA huuN| // 32 // usa samaya rudanake zabdoMkA anusaraNa karanevAlI buddhi aura dRSTiko Age rakhakara, tathA strI, mitra, sthira-baMdhu bAMdhavAsa yathAyogya pUchakara, rAjA naMdivardhana barase bAhara ho gayAM // 33 // pAMcamI gatiko prApta karanekI icchAse naMdivardhanane pAMca sau rAjAoMka sAthameM pihitAzrava munike nikaTa dikSA grahaNa kii| aura . jJAnAvaraNa Adi ATha uddhata karmoM para vijaya prApta karaneke liye niravadya ceSTA karane lagA // 34 // AtmakalyANake liye cale jAnese apane zreSTha pitAkA jo viyoga huA usase putrako vipAda hubhA :vaha duHkhI hone lagA / ThIka hI hai sajjanoMkA viyoga honese saMsArakI sthitiko jAnanelAle vidvAnoMko bhI saMtApa hotA hI haiN||35|| pitAke viyogase vyathita hue naMdanako maMtrI senApati Adi samasta logoMkI samA dUsarI aneka prakArakI kathA karake prasanna karatI huii| ThIka hI hai, mahApuruSoMke sukhake liye kauna ceSTA nahIM karatA hai| sabhI karate haiM / // 36 // samAne mahArAjase kahA ki "he rAjan ! isa pranAkA nAtha calA gayA hai| isaliye aba Apa viSAdako chor3akara prajAko AzvAsana diijiye| jo kApuruSa hote haiM ve hI zokke vaza hote haiN| kintu jo dhIrabuddhi haiM ve kamI usake adhIna nahIM hote // 37 / isaliye he narendra Apa apanI icchA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dUsarA srgH| [29 nusAra pahalekI taraha aba bhI dainika kriyA-kalApa kreN| kyoMki yadi Apa isa taraha zokake adhIna hokara baiThe raheMge to dUsare aura kauna aise sacetana haiM ki jo sukhapUrvaka rhe| // 38 // isa prakAra usa vaizyapati (rAnA ) ko sAMtvanA dekara sabhA visarjana kI gii| jisase ki samasta yAcakoMko AnaMdita karanevAlA vaha rAjA naMdana vipAdako chor3akara gharako gyaa| aura pahalekI taraha yathokta kriyAoNko karane lagA // 39 // thor3e dinoM meM hI isa navIna narezvarane, kisI bar3e mArI kaTake uThAye binA hI, kevala buddhivalase hI, pRthvIlA bhAryAko apane guNoMmeM anurakta kara liyaa| aura jitane zatru the una sabako kevala bhayasa hI namrIbhUtavanA liyaa||40|| yaha eka addhata bAta hai ki isa navIna rAnAko prApta karake calA bhI lakSmI acalatAko prApta ho gaI / evaM yaha aura bhI Azcarya hai ki isakI sthira bhI kIrti akhila bhUmaMDala para niraMtara bhramaNa karane lagI // 41 // yaha rAjA kisIse matsarabhAva nahIM rakhatA thaa| isakA satva (bala) mahAn thaa| isake samastaM guNa zaradaRtuke candramAkI kiraNoMke samAna manohara the| apane guNoM se isa sajjanane kevala bhUmaMDalako hI siddha nahIM kiyA thA; kintu lIlA mAtrameM zatrukulako bhI siddha kara liyA thA-vaza kara liyA thA // 42 / / isa prakAra isa rAjA naMdanane apanI tInoM zaktiyoMse (kopabala, sainyavala, maMtrabala yA buddhibala)jo ki sArabhUta saMpatti thIM, samasta pRthvIko kalpalatAke samAna banA diyaa| jisase dina para dina rAjyakA mukha * bar3hane lgaa| . . , . . . __ . isI samayameM sabako harSa utpanna karaneke liye rAjAMkI priyAne
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] mahAvIra caritra / garbhako dhAraNa kiyA // 43 // aura samaya pAkara usa satI priyaMkA mahArANIne bhUpAlako prItike utpanna karanevAle putrakA isa prakArase prasava kiyA jisa prakAra AnakI latA manohara pallavako utpanna karatI hai / putrakA "naMda " yaha nAma jaganameM prasiddha huA // 44 // naMda apanI nAtirUpI kumudinIkI prasannatAko bar3hAtA huA, ujvala kAMtirUpI caMdrikAko mAno apanI kalA oMkA bodha karAneka hI liye phailAtA huA bAla caMdramAke samAna dinapara dina vahane lagA // 45 // ___ isake bAda harpase mAno apane svAmIko dekhanakI icchAsa hI / khile hue puSpa aura navIna pachavAMkI bheMTa lekara vasaMta RnurAga dUrase Akara prApta huaa| aura Akara mAno apane parizramako dUra karaneke hI liye usane vanameM vizrAma kiyA // 46 // RturAnane dakSiNa vAyuko vahAkara vRkSoMke purAne patte satra dUra kara diye ! aura vanako aMkaroM tathA kaliyoMse alaMkRta, tathA matta bhramarosa vyAptakara diyA // 47 // kuchara mukulita (adhakhile) aMkUrosa aMkita, jisakA bhaviSyameM megha-sampattise sambandha honevAlA hai, khUna sarala, aura dAnazIla Amake vRkSako cAroM taraphase gherakarabhramaragaNa isataraha usakI sevA karane lage, jaise kisI bar3ImArI sampattike svAmI vananevAle, sarala tathA dAnazIla bandhuko gherakara usake matalavI. bAMdhava sevA karate haiM // 18 // azokakA vRkSa mRganayaniyoMke caraNakamalase tAr3ita hokara niraMtara apane mUla se hI mukulita kaliyoMke gucchoMko dhAraNa karane lagA / una kaliyoMse vaha logoMko aisA mAlama hone lagA mAno usake vilakSaNa romAMca
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA sargaH [ 27 hI ho gayA ho // 49 // DhAkake phUla niraMtara phUlane lage / jo aise mAlUma par3ate the mAno kAmadevarUpI ugra rAkSasane virahapIr3ita manuSyoMke mAMsako noca 2 kara yahAM khUba khAyA aura jo khAte 2 zeSa vatra gayA hai usako phUloMke vyAjase sukhAne ke liye yahAM phailA diyA hai / bhAvArtha - isa vasaMta ke samaya meM DAka phUlane lge| jinako dekhakara virahI manuSyoMko 'kAmadevakI pIr3A hone lagI / aura isa pIr3Ake nimittase unakA mAMsa sukhana lagA // 10 // vilAsiniyoMke mukhakamalakI AsavakA pAnakara kesara- punnAga vRkSa phUlane lgaa| usake pAsa zabda karate hueguMjAra karate hue madhupAna karanevAloMkA - zramaroM kA samUha Akara saMtopako prApta huA / ThIka hI hai, jo samAna vyasanake sevana karanevAle hote haiM ve Apasa meM eka dUsare ke premI ho hI jAte haiM // 51 // . usa banake bhItara; jo ki koyala tathA sArasa AdikI dhvanise, aura usake sAtha bhramaroMke svane gItoMse zobhita ho rahA thA, dakSiNa vAyurUpI nRtyakAra kAmAnubaMdhI nATakako racakara latArUpI aMganAko ' natrAne lagA // 52 // sUrya sabakI saba padminiyoMko barphase murjhAI huI dekhakara krovase dakSiNAyanako chor3a himAlayakI tarapha mAnI usakA nigraha karaneke hI liye lauTa pdd'aa| bhAvArtha- sUrya dakSiNAyana se -uttarAyaNa para A gayA aura aba himakA par3anA kama ho gayA // 13 // kannera ujjvala varNakI zobhAse to yukta ho gayA; parantu usane saurama kucha bhI nahIM paayaa| ThIka hI haiM, jagatameM isa bAtako to sabhI loga 1 zabdavizeSa-jaisA ki vAMsurIse athavA havA bharajAnepara vAMsoMse nikalatA hai /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28] mahAvIra caritra dekhate haiM ki saba prakArakI sampattikA svAmI koI ekAdha hI hotA hai // 54 // caMpA dusaremeM no na pAI nAsake aisI asAdhAraNa sugaMdhise bhI yukta hai, aura usane nirmala eppasaMpattiko bhI dhAraNa kara rakhavA. hai, to bhI bhramara usakI sevA nahIM karate / so ThIka hI hai jo malina hote haiM ve utkRSTa gaMdhavAloMse rati-prema nahIM karate // 55 // zizira RtukA aMta ho jAnese kamaliniyAna bahuta dinake bAda aba kisI prakArase apanI pUrva saMpatti prApta kI hai| ataH harSase mAno vasaMtane usa lakSmIko dekhane ke liye hI bar3e 2 kamalarUpI netroMko khola rakhA hai // 16 // aSTapUrvAkI taraha apanI pahalI varamA kuMdalatikAko chor3akara bhramara khilI huI mAdhavI latAko prApta hone lge| so ThIka hI hai-jagatameM jo madhupAna karanevAle hote haiM unakI rati caMcala hotI hai / / 67 // kamalavanakA priya-candramA himake naSTa ho jAnese vizada aura kamaliniyoMko AnaMda dene vAlI apanI cAMdanIkA rAtri samayameM prasAra karane lagA / jo aisI mAlUma hotI thI mAno bar3hatI huI zrIko dhAraNa karanevAle kAmadevakI kIrti hI haiM // 18 // vasaMtakI zrI-zomA mAnoM apaneko vizeSa banAnekI icchAse hI madhupAna karanevAle bhramaroMke sAtha apanI sugaMdhise samAta dizAoMko sugandhita . karanevAle manohara tilaka vRkSakI svayaM sevA karane lagI // 19 // manojJa gaMdhako dhAraNa karanevAlA dakSiNa-vAyu pA'ribhAtake puSpoMkI parAgako saba tarapha phailAne lgaa| mAno kAmadevane jagatko vaMza karaneke liye dUsaroMse auSadhiyoMke cUrNakA prayoga karAyA hai // 60 // mArgameM Amake vRkSoMpara baiThI huI, aura manohara zabda karatI huI koyaleM aisI mAlUma par3ane lagIM mAno vaTohiyoMko
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 29 dUsarA srg| isa prakAra bharsanA kara kaha rahI haiM ki apanI priya strIkA sadA smaraNa kara 2 ke kAmadevake vaMza hokara vyartha mara kyoM rahe ho, lauTa kara apane apane ghara kyoM nahIM cale jAte ? // 61 // isa prakAra saba jagaha phUlI huI vRkSarAjiyoMse zobhAyamAna' vanameM ghUmate hue vanapAla-mAlIne usI vanameM eka jagaha muni mahArAjako dekhA / ye pramu jinake ki avadhitAna sphurAyamAna ho rahA thA eka suMdara zilAke Upara baiThe hue the / / 62 // vanapAlane mahAmuniko khUrva bhaktise praNAma kiyaa| praNAma karaneke bAda muni mahArAjakA aura vasaMtakA donoM hI kA Agamana mahArAjako iSTa hai-athavA muni mahArAnakA zubhAgamana mahArAnako vasaMtake Agamanase bhI adhika iSTa hai isaliye donoM hI kI sUcanA mahArAjake pAsa karaneke liye vaha vanapAla jorase zaharakI tarapha daur3A // 13 // mahApratIhAraseM apane AgamanakI sutranA karAkara vanapAlane sabhAmeM baiThe hue bhUpAlako jAkara namaskAra kiyaa| aura navIna . Amake pallavoMko dikhAkara vasaMtakA, tathA vacanoMsa munIndrake AgamanakA nivedana kiyA. // 64 // vanapAlake vAkyoMko sunakara rAnA apane siMhAsanase utthaa| nidhara munimahArAja the aura usa dizAkI tarapha sAta paiMDa calakara upavanameM sthita munIndrako apane mukuTamaNikA pRthvIse sparza karAte hue namaskAra kiyA // 65 // rAjAne vanapAlako jina bhUSaNoMko svayaM paharethA vaibhUpaNa tathA unake sAtha aura bhI bahutasA dhana inAmameM diyaa| tathA nagarameM isa bAtakI merI bajavAdI-DayoMDhI piTavA dI ki saba jane munIndakI baMdanAke liye prayANa karo // 66 // pratidhvanise samasta dizAoMko vyApta karanevAle bherIke zabdako sunakara nagarake saba loga jinendra-dharmako
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. ] mahAvIra caritra / sunaneke liye utsuka hone lage, aura usI samaya ekadama bAhara nikale // 67|| tathA zIghra hI apane 2 amISTa vAhanoMpara-savAriyopara car3hakara rAjadvArapara jisake Age ATha nau padAti-saMtarI maujUda the, A upasthita hue ki sabhI loga mahArAjake nikalanekI pratIkSA karane lage // 6 // jJAnake nidhi una muni mahArAnake darzana karane ke liye mahArAjakI AjJAse, alaMkAra aura hAvabhAvase yukta, aMgarakSakoMse 'cAroM tarapha ghirA huA mahArAnakA aMta:pura bhI rathameM savAra hokara cAhara nikalA // 69 // mahArAja naMdana bhI dhanase yAcakoMkemanorathoMko -saphala karate hue, matta istIke Upara car3hakara, usa samayake yogya veSako dhAraNa kara, cAroM taraphase rAnAoMse veSTita hokara, munibadanAka liye bar3I vibhUtike sAtha vanako nikle| jisa samaya mahArAja bAhara nikale usa samaya makAnoMke para baiThI huI nagarakI suMdara ramaNiyoMne apane netra kamaloMse unakI pUjA kii| bhAvArtha-unako dekhakara apaneko dhanya mAnA // 70 // isa prakAra jisameM munivaMdanAke liye bhaktipUrvaka gamanakA varNana kiyA gayA hai aise azagakavikRta vardhamAna caritakA dUsarA sarga samApta huaa| tIsarA srg| indratulya vaha rAjanaMdana naMdanavanake samAna apane usavanameM phuNcaa| ...jo ki munike nivAsase pavitra ho gayA thA // 1 // sugaMdhita dakSiNavAyune rAjAkA zrama dUra hI se dUra kara diyA, aura usa dakSiNa . nAyakako prApta kara baMdhukI taraha khUba AliMgana kiyA // 2 // rAjA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga | [ 310 dUrase hI parvata samAna UMce hastI parase utara par3A usane mAno isa uktiko vyakta kara diyA ki vinayarahita zrI kisI bhI kAmakI * * . nahIM ||3|| chatra Adika rAja cinhoMko dUra kara naukaroMke hastAvalaMbanako bhI chor3akara usane vana meM praveza kiyA || 4 || vahAM lAla azoka vRkSa ke nIce nirmala sphaTika zilA para muniko isa taraha baiThe hue dekhA, mAno samIcIna dharmake mastaka hI baiThe hoM // 5 // rAjAne apane donoM hAthoMko kamala kalikAke sadRza banAkara apane mukuTake pAsa rakha liyA, aura mahAmuniko tIna pradakSiNA dekara namaskAra kiyA // 6 // vaha rAjAoMkA svAmI unake nikaTa pRthvIpara hI baitthaa| isake bAda hAtha jor3akara namaskAra karake harSita cittase munise isa prakAra volA- // 7 // he bhagavan ! vItarAga arthAt mohake naSTa karanevAle Apake samyagdarzanake samAna darzana se bhavya prANiyoMkI kyA mokSa nahIM hotI ! avazya hotI hai // 8 // he nAtha ! mujhe isake sivAya aura kucha Azcarya nahIM hai ki Apane akAma hokara mujhako pUrNakAma kisa taraha kara diyA ? arthAt kAma nAma kAmadevakA mI hai aura icchAkA bhI hai| muni kAmadevase rahita haiM, unake darzanase sampUrNa icchAeM pUrNa hotI haiM // 9 // Apa sampUrNa maMnya jIvoMpara anugraha karanevAle haiN| Apase maiM apanI bhavasaMtati - pUrva bhavako sunanA cAhatA hUM // 10 // isa prakAra stutikara jaba rAnA cupa ho gayA tavaM sarvAdhirUpa netrake dhAraka yati isataraha bole // 11 // he * * bhavya cUr3AmaNi ! maiM tere janmAntaroMko acchItaraha aura yathAvat kahatA hUM so tU unako ekAgra cittase suna // 12 // :
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - 32] mahAvIra caritra / isI bharatakSetrameM kulAcalake sarovarase himavAn parvatake pAdahasa utpanna honevAlI gaMgA nAmakI nadI hai| vaha apane phenoMse aisI mAlUma paDatI hai mAnoM dUsarI nimnagAoMkI hasI kara rahI hai |13|| . usake uttara taTa para varAha nAmakA parvata hai / jo apane zikharoMse . AkAzakA ullaMghana kara cukA hai| jisase aisA mAluma hotA hai mAnoM yaha svargako dekhaneke liye hI khar3A hai // 14 // he rAjendra ! isa bhavase pahale nauge bhavameM tU usI parvatarara mRgendra siMha thA / bar3e 2 matta hastiyoMko trAsa diyA karatA thA // 15 // vAla caMdrapAkI sA karane vAlI DADhoMse vaha vikhAla mukha bhayaMkara-vikarAla mAlUma par3atA thaa| kaMdhepara jo saTAeM thIM ve dAvAnalakI zikhAke samAna pIlI aura Ter3hI thIM // 16 // bhauMrUpI dhanupase bhayaMkara, pole jAjvalyamAna ulkAke samAna netra the| pUMcha uThAnepara vaha pIThako tarapha lauTa jAtI thI aura aMtakA bhAMga kucha mur3a jAtA thaa| taba aisA mAlUma par3atA thA ki mAno isane apanI dhvanA UMcI kara rakkhI ho // 17 // .. zarIrake atyunnata-vizAla pUrvabhAgase mAno. AkAzapara AkramaNa / karanA cAhatA hai aisA mAlUma par3atA thA / snigdha caMdramAkI kiraNoMke par3anese khile hue kumudake samAna zarIrakI chavi thI // 18 // usa pahAr3akI: zikhara para no mevaHgarnate the unapara krodha karatA aura apanI garjanAse unakI tarjanA karatA thA, tathA vegake sAtha uchala . . 2. kara apane prakhara nakhoMse unakA . vidAraNa * karatA thA // 19 // jabataka hastI bhAga kara parvatakI. kisI kuMnameM nahIM ghusa jAte tabataka unake pIche bhAgatA hI jAtA thaa| isa prakAra : svatantratAse usa parvatapara rahate hue usa siMhako bahuta kAla vIta gayA // 20 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ : tIsarA saMrga [ 33 eka dina vaha siMha jaMgalI hastirAjoM ko mArakara zrama - thakAvaTase Artura hokara guphAke dvArapara so gyaa| mAlUma par3ane lagA mAnoM parvatakA sAdhikSetra hAsya hI ho // 21 // usI samaya amitakIrti aura amitaprabhu nAmake do pavitra cAraNa munioMne AkAza mArgale jAte hue upa siMhako usI taraha sotA huA dekhA || 22 || AkAMza vihArI va donoM yatirAja AkAzase utarakara saptaparNa vRkSake nIce eka nirmala zilA para baiTha gaye // 23 // vidvAna aura akAM- ni bhaya ve donoM hI cAraNa muni anukaMga- dayAse siMhako bodha deneke liye apane manojJa kaMse ojasvinI prajJapti vidyAkA pATha karane lage // 24 // unakI usa dhvanipta-vidyAke pAThase mRgarAjakA nidrApramAda naSTa ho gayA / kSaNabhara meM usakI sAhajika krUratA dUra ho gaI, aura usake pariNAma ko nala ho gaye || 25 || kAnake mUlaneM apanI pUMchako rakhakara vaha siMha guphAke mukhase bAhara nikalA | nikalakara apane mIraNa AkArako chor3a kara muni ke nikaTa jAM $ 1 bhAvase donoM muniyoM ke sanmukha mukhake darzana meM prIti prakaTa kara the // 27 // udAra buddhi aminakIrti usako dekhakara isa prakAra bole ki - aho mRgendra ! samIcIna mArgako prApta na karake hI tU aisA huA hai // 28 // he siMha ! yaha nizcaya samajha ki tU nirbhaya hai / tUne kevala yahIM siMhatva ghAraga nahIM kiyA hai; kiMtu duraMta aura anAdi saMsArarUpa bananeM bhI dhAraNa kiyA hai // 29 // yaha jItra, pariNAmI aura apane karmokA kartA tathA bhoktA hokara bhI, zarIra mAtraM - zarIra, pramANa aura 'anAdi anaMta haiM / jJAnAdi guNa * ma0 caM0 3 : baiThA // 26 // vaha atyA zAMta baiTha gayA / usake neva muniyoMke
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] mahAvIra caritra / isake lakSaNa hai // 30 // tUne abhI taka kAlTanvi bhAdiko prApta nahIM kiyA hai isaliye tU pahale unako prApta kara aura rAgAdikakaM sAtha midhyAtva buddhikA parityAga kara // 31 // baMdha aura mokSake viSayameM jinendra devakA saMkSepameM yaha upadeza hai ki jo rAgI hai va karmoM kA baMdha karatA hai, aura jo vItarAga hai vahI karmoMsa mukta hotA hai // 32 // baMgha Adika doSoMke mUla kAraNa rAga aura dvepa batAe haiM / inake udayase hI samyaktatva naSTa hotA hai // 33 // rAgAdi doSoMke kAraNa tUne jisa bhavaparaMparAmeM bhramaNa kiyA hai / he siMha ! tU usako mere vacanoMse apane zrotrako pAtra banAkara suna // 34 // isI dvIpake (jambUdvIpake) pUrva videha meM puMDarIkiNI nAmakI nagarI hai | vahAM eka nyAyI dharmAtmA vyApArI rahatA thA // 35 // . ekavAra usake kucha AdamioM kI eka TolI bahutasA dhana lekara kisI kAmake liye kahIM gii| usake sAtha tapake nidhi sAgarasena nAmake vikhyAta gharmAtmA muni bhI gaye // 36 // bIcameM DAkuoMne uma TolIko lUTa liyA / usa samaya jo AdamI zUra the ve mAre gaye, jo Darapoka the ce pAsa hI nagarake bhItara bhAga gaye || 37 || munizana digmUr3ha ho gaye - mArga bhUla gaye / unako yaha nahIM mAlUma rahA ki kahAM hokara kidharako jAnA caahiye| unhoMne madhuvanake bhItara kAMsI nAmakI strIke sAtha pururavA nAmake vanecara (bhIla) ko dekhA // 38 // yadyapi daha bhola atyaMta krUrapariNAmI thA, to bhI usane ina munike vAkyoMse akasmAda ghamako dhAraNa kara liyA / sAdhuoMke saMyogase aisA kauna hai jo * zAMtikA - prApta nahIM hotA ? ||39| usa DokUne bhaktise bahuta dUra taka sAtha jAkara unako bahuta acche mArga para lagA diyA | aura ve
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA srg| yati nirAkulatAsa cale gae // 40 // pururavAne ahiMsAdika . vratoMkI bahuta dina taka rakSA kI / pIche vaha marakara saudharma svargameM do sAgarakI Ayuse utpanna huA // 41 / / vahAM aNimA Adika RddhioMko prApta kara tathA svargIya sukhAntakA pAnakara jaba pUrva 'puNyakA kSaya ho cukA tatra vaha vahAMse utarA // 42 // isI bhAratakSetrameM nagaroMkI svAminI vinItA nAmakI eka nagarI hai, jo aisI mAluma hotI hai mAnoM svayaM indrane hI svargaka sAramAgako ikaTThA karake phira usase use banAyA hai / / 43 // rAtri mAno caMdramAke nirarthaka udayakI haMsI kiyA karatI hai kyoMki -ratnoMka parakoTake prabhAjAlase vahAM aMdhakArakA Agamana ruka jAtA hai| // 44 // vahA~ke makAnoMke Upara zikharoM meM lagI huI nIlamaNi jo camakatI haiM unake kiraNa samUhase usa nagarImeM sUrya isa taraha Dhaka jAtA hai jaise kAle metroMse // 45 // vahAM madonmatta bhrapA yuvAoMka netroMke sAtha 2 strioMka niHzvAsako sugaMdhi khicakara unake mukhakamalapara par3ane lagate haiM // 46 // jahAMkI maNioMkI banI huI mRmi, vahAMkI ramaNioNke capala netroMka pratibimbake par3anesa nIla kamaloMse - zomita sarovarakI tulanA karane lagatI hai // 47 // mahaloMka channoMpara no padmarAga-mANika lage hue haiM, unake kiraNa maMDalase vahAM asamayameM hI AkAzameM saMvyAka vAdaloMkA bhrama hone lagatA hai. // 48 // vahAM makAnoMke Upara baiThe hue mayUra maraktamaNiyoMkI-pannAoMkI kAMtise isa taraha Dhaka jAte haiM no pahale to 'kisIkI mI dRSTi meM hI nahIM Ate; parantu jaba va manona zabdabolate haiM tatra vyakta hote haiM. // 19 // isa nagarImeM jaganake hitaiSI samasta guNoMki
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] mahAvIra caritra | nidhAna dharmake svAmI zrImAn Adi tIrthakara zrI vRSabhadeva nivAsa karate the ||10|| jisa samaya ye vRSabhadeva svAmI garbha meM Aye the ta pRthvIpara indrAdika sabhI deva ikaTThe hue the| jisase pRthvIne svargalokakI samasta zobhAko dhAraNa kara liyA thA // 51 // tathA unakA janma hote hI divya-svargIya duMdumi bAje bajane lage the, apsarAeM nRtya karane lagIM thIM, AkAzate puSpoMkI varSA hone lagI thI, mAnoM usa samaya AkAza bhI haMsa rahA thA // 52 // utpanna hote hI Anandase indrAdika devoMne mahake Upara le jAkara unakA kSIra samuke se abhiSeka kiyA thA // 53 // mati zruta avadhi ye tIna jJAna unake sAtha utpanna hue the| inake dvArA unhoMne mokSake sabhIcIna mArgako svayaM jAna liyA thA / isIliye ye svayaMbhU hue // 54 // unhoMne kalpavRkSoM kA abhAva hoM jAnese Akulita prajAko padaM karmakA - asi, masi, kRSi, vANijya, vidyA aura zilpakA upadeza dekara jIvanake upAya meM lagAyA thA / isIliye ve kalpavRkSake samAna haiM // 59 // inakA putra bharata nAmakA pahalA cakravartI huA / yaha samasta bharatakhaMDakI pRthvIkA rakSaka thA aura navIna sAmrAjyase bhUSita thA // 56 // isane caudaha mahAratnoM kI saMpattiko prApta kara unnatikA sampAdana kiyA thA / isake gharameM navanidhi sadA hI kiMkarakI taraha rahA karatI thIM // 57 // jisa samaya yaha digvijayake lige nikalA thA usa samaya isakI vipula senA ke bhAra se utpanna huI pIr3Ako sahana na kara sakaneke kAraNa hI mAnoM pRthvI dhUlike vyAjase- dhUlirUpa hokara AkAza meM jA car3hI thI // 18 // samudra taTake banoMmeM jo latAoMpara pallava lage hue the ve padyapi bhagna ho gaye the
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA srg| [37 to mI jaba maratakI senAkI suMdarione unako apanA karNabhUSaNaM banA liyA taba ve hI dIpta prakAzita hone laMge // 59 // samudrake kinAre para jo phenarAzi thI usake kAraNa bharatakI senA ke logoMko samudra aisA dIkhA-mAlUna par3A mAnoM pahale mAkI kiraNoMko pIkara pIchese ugala rahA ho // 60 // maratake hastI raNakA Arambha hone pahale hI samudra meM jo jalakuMjara ukarate the unake sAtha madake AvaMzase kruddha hokara lar3ane lagate // 61 // sAma, dAma, daNDa, bhedameM paurapa rakhanevAlA yaha bharata skurAyamANa cakrakI zrIko dhAraNa karanevAlI bAhuse chaha khaMDake maMDalase yukta pRthvIkA zAsana karatA thA / / 62 // usakI paTTAnI priyAkA nAma dhAriNI thaa| / yaha tIna lokake sauMdaryakI sImA thii| pRthvIpara isakA dhAriNI yaha nAma jo prasiddha huA thA so isIliye ki vaha guNa-dhAriNIguNoMko dhAraNa karanevAlI thI // 13 // pUrvokta deva-pururavAkA jIva svargase utarakara inhI donoM mahAtmAoMkA putra huaa| usakA nAma marIci rakkhA gayA / marIci apanI kAMtise udayako prApta honevAle sUryakI marIci-kiraNoMko lajjita karatA thA // 64 // svayaMbhU-svayaMvuddha purudeva AdinAtha svAmIko svargase Akara lokAMtika devoMne jaba saMvodhA, aura saMbodhita hokara jaba unhone dIkSA lI taba unake sAtha marIcine bhI dIkSA le lii| paraMtu vaha dInaduHsaha parIpahoMkA sahana na kara sakA kyoMki jinakA citta atyaMta dhIra hai ve hI nigraMtha liMgako dhAraNa kara sakate haiM-jo kAtara haiM ve isako vAraNa nahIM kara sakate // 65-66 // aneka prakArako tarka vitarka karanevAloMke guru isa. marIcane saMsArakA mUlocchedana karane meM samartha
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 1 mahAvIra caritra / " jaina tapakA parityAga kara svayaM sAMkhyamatakI pravRtti kI // 67 // ghora mithyAtvake vaza hokara maskarI - marIci dUsare aneka maMdabu dvibhako bhI usa kupathameM lagAkara svayaM ghora tapa karane lagA // 68 // kucha kAlameM mRtyuko prApta / kara vaha kAya klezake valase pAMcaveM svarga meM kuTila pariNAmI deva huA // 69 // vahAM isakI daza sAgarakI Ayu huiiN| devAMganAeM isako ardha netroMse dekhatI thiiN| isa prakAra yaha divya svargIya dazAkA anubhava (sukhAnubhava ) karane lagA | // 70 // Ayuke aMtameM usake pAsa niraMkuza yamarAja A upasthita hue / saMsAra meM aisA kauna jo mRtyuko prApta na hotA ho // 71 // kaulIyaka nagara meM kausIdyavarjita kauzika nAmakA eka brAhmaNa thA / vaha samasta zAstroMmeM vizArada thA // 72 // usakI kapilA - reNukA ke samAna kapilA nAmakI priyA thii| vaha svabhAvase hI madhurabhApiNI aura apane patike caraNoMko hI advitIya devatA samajhane vAlI thI // 73 // ina donoMke yahAM vaha deva svargase cyuta hokara priya putra huA / yaha apane hRdaya meM mithyA tatvoMko acchI taraha dhAraNa karatA aura unakA hI prasAra karatA thA // 74 // isane paritrAnakake ghora tapakA AcaraNa ' kara AcAryapada prApta kara liyA / mAno isI liye kruddha hokara yamarAja isa pApIke nikaTa A upasthita hue ||75 || yahAMse marakara yaha .. pahale svarga meM ameya kAMti aura saMpattiko dhAraNa karanevAlA tathA deviyoMke manakA haraNa karanevAlA mahAn deva huA // 76 // nirvicAra - avivekI apanI priyAke sAtha prasanna cittase prakAzamAna maNi 1
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ J tIsarA saMrga / [ 39 * oMke vimAna meM baiThakara, devoMpanIta bhogoMkoM bhogakara kAla yApana karane lagA || 77 || do sAgara kI Ayuke pUrNa honepara ye bhoga kahIM chUTa na jAMga isa bhaya se isake hRdayameM atyaMta zoka utpanna huA | mAnoM isa zokakA mArA huA hI svargase gira par3A // 78 // sthUNA gaura nAmake nagara meM bhAradvAja nAmakA eka uttama brAhmaNa rahatA thA / rAjahaMsakI taraha isake donoM pakSa zuddha the / arthAt jisa taraha rAjahaMsake dono pakSa - paMkha zuddha svaccha hote haiM usI taraha isake bhI mAtAkA aura pitAkA donoM pakSa zuddha the ||79 || isake gharakI bhUSaNa puSpadaMtA nAmakI gRhiNI thii| yaha apane dAMtoMkI zobhAse kuMdrakalikAoMkI svaccha kAMtikA upahAsa karatI thI // 80 // vaha deva svargase utarakara inhIM donoMke yahAM puppamitra nAmakA putra huaa| bhAradvAja aura puSpadaMta donoM Apasa meM sadA anurakta rahate the / ataeva mAluma hotA hai ki mAnoM unake moharUpa vIjase yaha aMkura utpanna huA ho // 81 // eka sanyAsIkI saMgatiko pAkara svarga prApta karane kI icchA se isa avivekIne haThase bAlyAvasthAmeM hI dIkSA le lI // 82 // ciraMkAlataM tapa karake mRtyuke vaMza huA jisase do sAgarakI Ayuse IzAnaM svargameM jAkara deva huA || 83 // kaMdarpa devoMke dvArA gaMjAye gaye haraeka prakArake bAje aura unake gAna tathA gAnake kramake anusAra apsarAoMke manohara nRtyako dekhate hue vaha usa svarga meM rahane lagA // 84 // puNyakeM kSINa honepara svargane usako isa taraha girA diyA jisa taraha dinake bAda sonevAle pIlavAnako mattaM hastI girA detA hai / bhAvArtha- jisa taraha rAtrimeM nIMdase jhokA lenevAle pIlavAnako matta hastI apane 6 * : .
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ] mahAvIra critr| . Uparase girA detA hai usI taraha kucha dinoMke bAda Ayuke vIta. jAnepara svargane usa devako girA diyA // 85 // : vetivikA nAmakI nagarImeM agnibhUti nAmakA eka agnihotrI brAhmaNa rahatA thaa| isakI bhAryAkA nAma gautamI thaa| vaha satI aura lakSmIke samAna kAMtike dhAraNa karanevAlI thI // 86 // svargasecyuta . hokara vaha deva inhIMke yahAM utpanna huaa| isa putrakA nAma agnisaha rakkhA / vinalIkI taraha prakAzamAna apane zarIrakI kAMtise isane samarasa dizAoMko pIlA banA diyA // 87 // yahAM para bhI sanyAsiyoMke tapakA AcaraNa karane meM apane jIvanako pUrNa kara sanatkumAra svargameM bar3I bhArI vibhUtikA dhAraka deva huA // 88 // usakI sAta sAgarakI Ayu isa taraha bIta gaI mAnoM dekhaneke chause apsarAoMke netroMne usako pI liyA ho // 89 // ___ bharatakSetra meM maMdira nAmakA pura hai| jahAM sadA AnaMdakA nivAsa rahatA hai| evaM jahAMke maMdiroM-makAnoMpara ur3atI huI dhvanAoMkI paMktise AtApa-sUryakA tApa maMda ho jAtA hai / / 90 // isa nagarameM kuMda puSpaka samAna svaccha daMtapaMktiko dhAraNa karanevAlA gautama nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| isakI gharake kAmameM kuzala aura gharakI svAminI kauzikI nAmakI ballamA thI // 11 // vaha deva inhI donoMke yahA~ agnimitra nAmakA putra huaa| isake vAloMkA jhunDa dAvAnalakI zikhAoMke samAna thaa| jisase vaha aisA mAlUma hotA thA mAnoM dUsare mithyAtvase jala rahA ho // 52 // gRhavAsake premako chor3akara sanyAsIke rUpase khUba hI tapasyA karane lagA aura mithyA upadeza bhI dene lagA // 93 // khoTe madako dhAraNa karanevAlA agnimitra bahuta dinake . sAta sAgauna usako pA hai / jahA~ sadA kI paMktise
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga / - [ 41 bAda mRtyuko prApta huA / 'yahAMse marakara mAheMdra svarga meM indrake samAna vibhUtikA dhAraka deva huA // 94 // vahAM sAna sAgara pramANa kAla taka icchAnusAra svataMtratA se rahA / pIche niHzrIka hokara vahAMse aisA girA jaise vRkSase sukhA pattA gira par3atA hai // 91 // 1 " svastimatI nAmakI nagarImeM salaMkAyana nAmakA eka zrImAn brAhmaNa rahatA thA / guNoMkI maMdira mandirA nAmakI usakI priyA zrI // 96 // ina donoM ke koI saMtAna na thI / svargase cyuta hokara vaha deva inake yahAM bhAradvAja nAmakA putra huA / jisa taraha viSNukA garur3a AdhAra hai usI taraha yaha bhI donoMkA AdhAra huA // 97 // yahAM bhI sanyAsIke tapako tapakara, bahuta dinameM apane jIvanako pUrNa kara utkRSTa mAhendra svarga meM mahanIya zrI - vibhUti - RddhikA dhAraka deva huA // 98 // svargIya ramaNiyoMke madhyama rItise nRtya karanevAle vistRta netra tathA kAnoM meM paharaneke kamala aura kaTAkSoMse icchAnusAra tAr3ita hokara harSako prApta hotA huA // 99 // sAta sAgara pramANa kAlakI sthitivAlI zrIse saMyukta devAGganAoMke anavarata ratakA anubhava kiyA // 100 // kalpavRkSoMke kAMpanese, maMdAravRkSake puppoMkI mAlAke mlAna ho jAnese -kumalA jAnese, dRSTimeM bhrama aura bhI kAraNoMse natra usakA svargase nirvAsana sUcita ho gayA taba ro ro kara khUba vilApa karane lagA / zarIrakI kAMti maMda ho gaI / apanI kheDa khinna virahiNI dRSTiko iSTa ramaNioMpara DAlane lagA // 101 // 102 // merA citta ciMtAoMse saMtapta ho rahA hai, maiMne jo AzAkA cakra bAMdha rakkhA thA usase meM nirAza ho gayA hUM, par3anAnese, ityAdi * *
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 ] - mahAvIra caritra / mere puNyakA. dIpaka bujha gayA hai, Aja maiM aMdhakArase ka gayA hai| // 103 // vibhrama-vilAsa karanevAlI divya devAzanAoMse pRjita / svarga! maiM atyaMta duHkhI aura nirAzraya hokara gira rahA hUM, hA! kyA tU mI mujhe AdhAra na degA? // 104 || maiM kisakI zaraNa : lUM, kyA karUM, merI kyA gati ho hogI athavA kisa upAyase . meM asalameM mRtyukA nivAraNa kr||10shaa hAya! hAya! zarIrakA sAhanika-svAbhAvika lAvaNya bhI na mAluma kahAM calA gyaa| athavA ThIka hI hai-puNyake kSINa honepara kauna alaga nahIM ho jAtA // 106 // premase mere kaMThakA gAr3ha AliMgana karake he kRzodara ! mere zarIrase jo ye prANa nikala rahe haiM unako to roka // 10 // karugAke AMsuoMse pUrNa donoM netroMse apane kaSTako prakAzita kara . usakI divya aGganAeM usako dekhane lagI, aura unake dekhate 2hI vaha ukta prakArase vilApa karatA 2 svargase sahasA gira pdd'aa| mAnoM mAnasika duHkhake mArakI preraNAse hI gira par3A ho // 108 // . jisake bar3e bhArI puNyakA asta ho gayA evaM jisakI AtmA mithyAtvarUpa dAhanvarase vihvala rahatI thI vaha mArIcakA jIva vahAMse utarakara duHkhoMko bhogatA huA sa aura syAMvara yonimeM cirakAlataka bhramaNa karatA rahA // 109 // kuyoniyoM meM cirakAlaMtaka bhramaNa kara kisI taraha phirabhI manupya bhavako pAyA; parantu yahAM bhI pApakA * bhAra admuta thaa| so ThIka hI hai-apanara kiye hue kauke pAkase yahaM nIva saMmAra meM kisa cInako to pAtA nahIM hai, kisako chor3atA nahIM hai, aura kisako dhAraNa nahIM karatA hai / / 110 // bhAratavarSakI lakSmIke krIDAkamala rAnagRha nagarameM sAMDilyaM nAmakA brAhmaNa rahatA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA sarga | [ 43 - thaa| usakI strIkA nAma pArAzarI thA // 111 // inhIke yahAM sthAvara nAmako dhAraNa karanevAlA putra huaa| vaha yukta karmako chor3a maskarI - sanyAsIkA tapakara daza sAgarakI Ayuse brahma svargameM jAkara utpanna huA // 112 // yahAM svAbhAvika maNioMke bhUpaNoMse sundara sugaMdhita komala maMdAra - kalpavRkSakI mAlAoMke tathA malayAgiri caMinake rase ramaNIya zarIrako sahasA prAptakara svaccha saMpattiko dhAraNakara, atyaMta saphala manoratha hokara tathA devAGganAoMse veSTita hokara cirakAla taka ramaNa karane lagA // 13 // isa prakAra azaga kavikRta zrI varddhamAna caritrama mArIca vilapana nAmakA tRtIya sarga samAsa huA / <}}@ENT cauthA sarga | 1 * isa bhArata vapakI bhUmipara apanI kAMtise svagakI zrIko vAraNa karanevAlA, puNyAtmAoMke nivAsa karanemeM advitIya hetu magadha nAmakA deza prasiddha hai // 1 // jahAMvara sampUrNa RtuoM meM dhAnake khetoMmeM maMjarI - bAlakI sugaMdhise bhramaroMke samUha AjAte haiM jinase va kheta aise mAluma par3ate haiM mAnoM kisAnoMne totAoMke Dara se - "khe-tako kahIM totA na khA nAMya" isa mayase unapara kAlA kapar3A bichA diyA hai || 2 || tAlAboM ke suMdara bAMdhoMkI mAlAoMse yaha deza cAro tarapha vyApta hai| jinameM kahIM to khile hue bar3e 2 kamaloMke pattoM para sArasa, haMsa, cakavA Adi vihAra karate haiN| kiMtu kahIM para ina bAMdhoMke ghAToMko ne gadalA kara rakkhA hai // 3 // yaha deza aise nagaroMse atyaMta bhUSita thA ki jahAMpera bar3e 2 Ikhake yaMtra - kola.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ arnemannaameer 44 ] mahAvIra caritra / tathA gAr3iyoMke cItkAroMse kAnake parde bhI phaTe jAte the, aura dhAnyake zikharabaMdha karor3oM Dhera lage hue the jinake nikaTa unako vi. dIrNa karanevAle baila bhI the // 4 // jahA~ka vanAma pavikagaNa kelAoMko khAkara, ajameM navIna nAriyalakA pavina nai pIkara, aura navIna komala pattoMkI zayyApara sokara vizrAma lene the.|| 5 // isI dezameM pRthvI talakI samasta sArabhRta saMpatti-yoMkAsthAna, utkRSTa rAjagRhase-rAnabhavanase-rAjadhAnIsa zobhAyamAna rAnagRha nAmako dhAraNa karanevAlA eka ramaNIya nagara hai||| 6 // jahAM para bar3e 2 makAnoMmeM kAlAgurukA ghara jalatA hai aura usake 'dhuMAke gubbAre una makAnoMke jharokhoMkI jAlIma hokara nikalata haiM, jisase ki sUryakA prakAza aneka varNakA ho jAtA hai aura vaha mRgacarmakI lIlAko dhAraNa karane lagatA hai / / 7 // jahA~ko khAIkA 'jala nagarake parakoTemeM lagI huI padmarAgamaNioMke prakAzake pratibimbake * par3anese gulAbI raMgakA ho jAtA hai| jisase vaha aise samudrakI kAMtiko dhAraNa karane lagatA hai jisakI lahareM navIna mUMgAoMke jAlase raMga gaI ho // 8 // bar3e 2 makAnoMka Upara baiThe hue strI puruSoMkI atula rUpalakSmIko dekhakara sahasA vismayaka utpanna honese hI mAnoM sampUrNa devatAoMke netra nizcala ho gaye // 9 // jahAM makAnoMke Upara lagI huI nIlamaNioMkI kiraNoMse caMdramAkI kiraNeM rAtrimeM mila jAtI haiN| jisase aisA mAlUma hotA hai mAnoM caMdramA apane kalaMkako 'kiraNarUpI hAthoMse saba jagaha chor3a rahA ho // 10 // isa nagarakA zAsana vizvabhUti nAmakA rAnA karatA thaa| usakA janma jagat prasiddha aura vizvasta
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ * . cauthA. srg| mmmmmmmmmcinemmmmm kulameM huA thaa| isane apane tejarUpI dAvAnalase zatruvaMzako jalA . DAlA thaa| isakA / vizvabhUti / yaha nAma sArthaka thA, kyoMki arthI loga isakI vizvabhUti-samasta vaimavako svayaM-vinA yAcanAke grahaNa karate the // 11 // yaha rAnA nayacA thA-nItizAstra meM atyaMta nipuNa aura usake anusAra zAsana karanezalA thA-mahAn parAkramakA. dhAraka thA / jo isakI sevA karate the unake manorayoMko pUrNa karanavAlA thaa| khuda advitIya vinaya-dhanako dhAraNa karatA thaa| apanI AtmApara isane vijaya prApta kara liyA thaa|gunn-sNpdaaoNkaa yaha utkRSTa sthAna thA // 12 // isa rAjAkI rAnIkA nAma jayinI (nainii)thaa| yaha aisI mAlUma hotI thI mAno yauvanakI lakSmI ho athavA tInalokakI krAMti ekatrita huI ho yadvA satItratakI siddhikI rAha ho||13|| samasta bhUmaMDalapara vijaya prApta kara rAjyabhArakI tritAko apane hitaiSI maMtri*yoMke supurdakara rAnAne usa mRganayanIke sAtha sampUrNa RtukAlake sukhoMmeM praveza kiyaa||14|| ukta deva svargase utarakara ina donoMke yahA~ vizvanandI nAmakA putra huaa| isane apanI svargIya prakRti-svabhAvakA parityAga nahIM kiyaa| vizvanaMdI, vidvAn udAra. nItikA vettA tathA samasta kalAoM meM kuzala thA // 15 // . eka dina rAjAke pAsa eka dvArapAla AyA, jisakI mUrti bur3hApese vikRta ho rahI thI / usako dekhakara rAjAne zArIrika paristhitikI niMdA kI, aura dRSTiko nizcalakara isa prakAra vicAra kiyA ki isake zarIrako pahale striyAM lauTa 2 kara dekhA karatI thIM; aura usa viSayameM carcA kiyA karatI thIM; parantu isa samaya usIkA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / "velI bur3hApene abhibhava-tiraskAra kara diyA hai| isa viSayameM kisako 'zoka na hogA? // 16 // 17 // vRddhAvasthAne Akara samAna, indriyoMkI zaktirUpI saMpattise isako dUra kara diyA hai Azcarya hai ki to mI yaha jInekI AzAkA tyAga nahIM karatA hai| ThIka hIhai jo vRddha hotA hai usakA moha niyamase bar3AhI jAtA hai // 18 // peMDa 3: para gardanako namAkara-jhukAkara donoM zithila bhauhoMkoM dRSTise rokakara yaha bar3e yatnase mAno merA navIna yovana kahAM gira gayA usako pRthvImeM DhUMr3ha rahA hai // 19 // athavA janma maraNa rUpI. -vanakA mArga vinaSTa hai| usameM apane 2 karmaka phalake anumAra niraMtara bhramaNa karanevAle zarIradhAriyoMkA-saMsAriokA kyA kalyANa ho sakatA hai| isa prakAra rAjA vairAgyako prApta ho gayA // 20 // usane yaha samajhakara ki rAjyasukha hI paripAkameM duHkha denevAlA . bIna hai, usakA-rAjyasukhakA tyAga kara diyaa| Toka hI hai-jina / mahApuruSoMne saMsArakI samasta paristhitiko jAna liyA hai kyA unako vipayoMmeM Azakti ho maktI hai? // 21 // svaccha utrake * mUla-rAjyAsanapara apane choTe bhAI vizAkhabhUtiko baiThAkara, aura yuvarAjake padapara putrako niyukta kara, "vaimavameM nispRhatA rakhanA hI sajjanoMkA bhUSaNa hai" isaliye cArasau rAjAoMke sAtha zrIdhara AcAryake caraNakamaloMke nikaTa jAkara, ajara amara par3hake prApta karanekI icchAse pRthvIpatine jina dIkSAko dhAraNa kara liyA // 22 | 23 // / yahAMpara zleza hai, jisase bala zabdake do artha hote haiM, eka parAkrama dUsarA aisA bur3hApA ki jisake nimittase zarIrameM sikur3ana" par3a jAya /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - cauthA srg| vizAkhabhUtine zatrupakSako. jIta liyA tathA SaDvargapara mI naya prApta kara liyA / isaliye rAjyalakSmI isako pAkara niraMtara isataraha ativRddhiko prApta huI jisa taraha kalpavRkSako pAkara kalpalatA vRddhiko prApta hotI hai // 24 // yuvarAja nIti, vIralakSmI, aura valasaMpattikI apekSA adhika thA to bhI apane kAkAkA jo ki rAjyapadapara the ullaMghana nahIM kiyaa| kyA koI mI mahApuruSa maryAdAkA AkramaNa karatA hai:||25|| . : yuvarAjane acchI tarahase eka bahuta bar3hiyA upavana-bagIcA bnvaayaa| joki naMdanavanakI zobhAkA mI tiraskAra karatA thaa| tathA jahAMpara sampUrNa Rtu sadA nivAsa karatI thiiN| yaha gIcAmatta bhramara aura koyaloka zabdoMse sadA zabdAyamAna rahatA thA // 26 // kevala dUsarI ratike sAtha sahakAra-AmravRkSake nIce ke hue kAmadevako Adarase mAnoM hUMDhanake liye hI kyA yuvarAja lalita aura vilAsapUrNa striyoMke sAtha tInoM samaya usa ramaNIya vanameM vihAra karatA thA // 27 / / na rAjAdhirAja vizAkhabhUti aura unakI priyA lakSmaNAkA pahalA priyaputra vizAkhanaMdI navIna yauvana aura kAmadevase matta tathA niraMkuza hastIkI taraha dIptiko prApta hone lagA // 28 // eka dina matta hastIkI tarahagamana karanevAle vizAqhanaMdIne yuvarAjake darzanIya vanako dekhakara annagrahaNa karanA chor3a diyA, aura mAtAse namaskAra karake vaha darzanIya vana mujhako de degilAde yaha yAcanA kI // 29 // vizAkhabhUti yadyapi yuparAnapara hRdayase advitIya Atmahitako rakhatA thA tathApipriyAke vacanase sahasA vikArako prApta ho gayA / jinako apanI strI hI priya hai :nizcayase unako apane dUsare kuTumbake.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] mahAvIra caritra / loga zatruoMke samAna ho jAte haiM || 20 || lakSmaNAne mahArAja (vizAbhUkhati ) se ekAMta meM AgrahapUrvaka, kyoMki vaha usakA vahama thA, yaha kahA ki he rAjan ! mere jIvanase yadi Apako kucha bhI prayojana ho to vaha vana mere putrako de dIjiye // 31 // rAjA kiMkartavyatAse vyAkula ho gayA / usane zIghra hI ekAMta meM maMtrivargako bulAkara sampUrNa vRttAMta kahA, aura upakA uttara bhI pUchA // 32 // prazasta maMtrigaNane kIrtise kahane ke liye preraNA kii| usane samaya dRSTise hI rAjAkI nItihIna cittavRttiko jAnakara ipa prakArase vacana kahanA zurU kiyA // 33 // "he bhUvallabha ! vizvanaMdIne mana vacana aura kivAse kamI bhI ApakA aparAdha nahIM kiyA hai| jisakI ko koI bhI nahIM jAna sakatA aise guptacaroMke dvArA aura khuda maiMne bhI bahuta bAra mitrakA usakI parIkSA kI hai 34 // unako samasta mukhya loka namaskAra karate haiN| usake parAkrAkA kA nIti-saMvAda hotA hai / he rAjan ! yadi phira bhI Apako usake jIne kI icchA hai to kahiye ki samasta dharAtala para asAdhya kyA hai ? || 36 || Apake sahodarakA priya putra Apase aisI anukUlatA rakhatA hai jaisI koI nahIM rakhatA ho; paraMtu phira bhI ApakI jo ki maryAdAkA pAlana karanevAle haiM - buddhi usake viSaya meM vimukhatA dhAraNa karatI hai tatra yahI kahanA hogA ki cairake utpanna karanevAlI isa rAjyalakSmIko hrIM dhikkAra hai // 36 // maranekA hetu viSa nahIM hotA, aMdhakAra bhI dRSTi mArgako rokane meM pravINa nahIM hai, evaM ghora naraka mI atyaMta du:kha nahIM de sakate; kiMtu ina sabakA kAraNa nItikAroMne strIko batAyA -
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ * cauthA srg| [49 hai // 37. // Apa nItimArgake jAnanevAloMmeM pradhAna mAne jAte haiN| Apako isa taraha strIkA manoratha pUrNa karanA yukka nahIM hai| kyoMki jo asata-puruSoMke vacanake anusAra pravRtti karatA hai vaha avazya vipattiyoM kA pAtra hotA hai // 38 // vaha vanakI ramaNIyatA para Azakta hai, ataeva yadi Apa mAgeMge to bhI vaha usako degA nhiiN| he nAtha ! Apa hI niSpakSa dRSTise vicAriye ki apanera amimatapara malA kisakI buddhi lubdha nahIM hotI ? // 39 // vacanake parAdhIna priyAse tAr3ita hue Apa vanako na pAkara kopako prApta hoMge, aura phira ropase pratipakSake pakSakI kucha bhI apekSA na kara haraNa karaneke liye Apa pravRtta hoMge // 40 // usa samaya rAjyameM jo 2 mukhya puruSa haiM ve sabhI 'ye maryAdAke tor3anevAle haiN| yaha samajhakara tumako chor3akara usa vIrakA hI sAtha isa taraha deMga-usImeM mila jAyage jisa taraha lokameM prasiddha, nada samudra meM mila jAte haiM // 11 // Apana dUsare rAjAoMko jIta liyA hai to bhI yuddhameM yuvarAjake sAmana Apa acche nahIM lageMge ! caMdramA yadyapi kamalavanako prasanna karanevAlA hai to bhI dinakI AdimeMprAtaHkAlameM kiraNoMko vikIrNa karanevAle--saba jagaha phailAnevAle sahastra razmi-suryake sAmane vaha acchA nahIM lagatA // 42 // athavA Apane usako yuddhakI raMgabhUmise devavaza yA kisI bhI taraha parAsta bhI kara diyA to bhI jagatmeM bar3A bhArI. lokApavAda isa taraha vyApta ho jAyagA jisa taraha rAtrimeM nivir3a aMdhakArakA samUha vyApta ho jAtA hai / / 13 / / isa prakAra, nItikA parityAga na karanevAle, viSAkameM ramaNIya, vidvAnoMko hitakara, kAnoMko rasAya
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] mahAvIra ' caritra | nake samAna vacana kahakara jaba mantrimukhyane virAma le liyA ta rAjarAjezvara isa prakAra volA // 44 // : --- ""jaisA Apane kahA vaha vaisA hI hai / jo kRtyAkRtyaka 13 jAnanevAle haiM unako yahI karanA cAhiye / paraMtu he Arya ! koI aisA upAya batAiye ki jisase koI kSati bhI na ho aura vaha-na mI sukhase mila jAya // 45 // " svAmIke isa tarahake vacana sunakara vicAra-kuzana maMtrI phira bolA:- hama aise zreSTha upAyako nahIM jAnate jo ki vanakI prAmi aura paripAka donoMmeM kuzala ho / arthAta hamArI dRSTimeM aisA koI upAya nahIM AtA ki jisase sukhapUrvaka vana bhI mila sake aura paripAka meM koI kSati bhI na ho // 46 // yadi Apa koI aisA upAya jAnate haiM to usako apanI buddhise kariyaH kyoMki pratyeka purupakI mati bhinna 2 hotI hai| aura yaha ThIka bhI hai; kyoMki maMtrI apane matako - apanI sammatike kahane kA svAmI hai; paraMtu usako karanA na karanA isa viSaya meM pramANa svAmI (Apa) hI haiM // 47 // isa tarahake vacana kahakara jaba vaha maMtrimukhya cupa ho gayA tana rAjAne maMtrioM kA visarjana kara diyaa| aura mana meM svayaM kucha vicAra karake, zIghra hI yuvarAjako bulAkara usase bolA- // 48 // mujhe mAlUma huA hai ki kAmarUpa dezakA svAmI mere pratikUla mArga meM car3hane laMgA hai kyA tumako yaha bAta mAlUma nahIM huI hai ? ataeva maiM zIghra hI usako naSTa karaneke liye jAnevAlA hUM / he putra ! mere pIche rAjyakA zAsana tuma karanA // 49 // rAjAke ye vacana sunakara aura una para acchI taraha vicAra kara vizvanaMdI bolA ki " mere 4
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA srg| [51 rahate hue Apako yaha prayAsa karanekI kyA AvazyakatA hai ? he rAjan ! mujhako bheniye maiM usako avazya jItUMgA // 50 // kisI pratipakSIko na pAkara hI merA pratApa bahuta dinase merI munAoM meM hI lIna ho rahA hai / he naranAtha ! nisako Apane kabhI nahIM dekhA hai usIko vahAM Apa prakaTa kareM / arthAt merA pratApa Apane amI taka dekhA nahIM hai ataeva isa vAra usIko dekhiye // 11 // isa tarahakI sagarva vANIko kaha kara bhI pIchese usane apane pUrva zarInako nanna kara diyA / arthAt rAjAke sAmane zirako navA diyA / rAjAne bhI zatruke Upara usIko bhenA, / vizvanaMdIne bhI apane upavanakI acchI taraha rakSA karake zatru para car3hAI kara dI / / 5.2 // kucha thor3esa-parimita dinoMmeM apane dezako pAra karake vizvanaMdI mArgameM jora aneka rAnA nItise iMsako Akara prApta hue unake sAtha 2 . zIghra hI zatru dezake samIpa jAkara pahuMca gayA // 13 // eka dina . -guvarAjane nisakI sArI dehameM ghAvoMka kara paTTiyAM baMdhI huI thIM aise vizvasta vanapAlako Dyor3hIvAnake sAtha 2 samAmeM praveza karate hue dUra hIsaM dekhA // 54 // usane "siMhAsana para baiThe hue aura anAtha, vatsala nAthako bhUmimeM zira rakhakara namaskAra kiyA / aura unake "pAsa pahuMcakara vizvanaMdIne apanI priya dRSTise no sthAna batAyA "vahAM baiTha gayA // 15 // yadyapi pahale kucha dera taka baiThakara apane ghAyala zarIrase hI vaha nivedana kara cukaM thA to mI mAnoM duharAneke liye hI usane rAjAke pUchanepara apane AnekA kAraNa isa taraha batAyA // 56 // "ApakA upavana Apake pratApake yogya hai; paraMtu mahArAMnakI "AjJAse hama logoMkI abahelanA karake vizAkhanadIne usameM praveza kiyA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] . 'mahAvIra caritra / hai| isa viSayameM vanake rakSakoMne kyA kiyA so Apake sunanemeM pIche A jAyagA // 57 // vanapAlane upavanake vipayameM jo samAcAra sunAyA usako jAnakAra-sunakara vizvanaMdIko krodha AgayA to bhI usakA citta dhIra thA isa liye usane usa vAtako kisI dUsarI haMsI dillagIkI bAtase ur3A diyA // 58 / isake bAda snAnapUrvaka bhojanAdikake dvArA usakA khUba satkAra karAkara svayaM mahArAja, aura unake isa prasAdako pAkara vinayase nantrIbhUta huA vanapAla donoM hI zomAko prApta hue // 59 // . vizvanaMdIne apanI nIti aura bar3hI huI pratApa zaktike dvArA zatruko nanna bAdiyA / aura vaha bhI zIghra hI namaskAra karake tathA bheTa dekarake vizvanaMdI AjJAse lauTakara calA gayA // 6 // mahArAjakI AjJAko saphala karake yuvarAja usIsamaya vahAMse (zatradezase) pUjya rAnalokako vahAM chor3akara apane dezako zIghra hI lauTa aayaa| kyoMki lauTanA bahuta lambA thA / arthAt mArga bahuta lambA thA isa liye AnemeM samaya bahuta lagatA kiMtu vizvanaMdIko zIghra hI AnA thA isa liye kArya siddha hote hI vaha rAnalokoMko chor3akarake vahAM zIghra hI apane dezako lauTa AyA // 61 // . . vizvanaMdI zIghra hI apane dezameM A pahuMcA / Akara dekhA ki. dezameMse dezako chor3a 2 kara loga bhAga rahe haiN| usane aniruddha. nAmake eka AdamIse pUchA ki " kahiye to yaha kyA bAta hai." isa para usane javAba diyA ki // 6.2 // " he svAmin ! vizAkhanaMdI * Apake upavanake cAro tarapha bhayaMkara aura majabUta kileko banAkara Apake sAtha lar3AI karanA cAhatA hai| kiMtu mahArAna, Apa aura
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'cauthA srg| rrrrrrrrn.in.vomwwwm vizAkhanaMdI donoMmeM samAna-vRtti-madhyastha haiM / / 63|| isa vAtako jAnakara aura bhayaMse kucha zaMkita ho kara yaha lokasamUha jaldI 2 bhAga rahA hai| he deva ! jisa tarahakI bAta logoM meM ur3a rahI hai yaha vahI bAta meMne kahI hai, isake sivAya maiM aura kucha nahIM jAnatA // 6 // 'aniruddhake ye vacana sunakara kucha vicAra karake vizvanaMdI gaMbhIra zabdoMmeM bolA-" nisa kAmake karanemeM merI citta-vRttiko 'lajjA AtI hai, dekhatA hUM ki vidhAtA usIko lekara Age khar3A huA hai // 65 // yadi maiM lauTakara pIchA jAtA hUM to yaha nirbhaya sevaka nahIM lauTatA hai| yadi maiM mAratA hUM to lokameM apavAda hotA hai| aba Apa ina donoMmeMse eka kAma batAiye ki kaunasA karanA cAhiye yA kaunasA na karanA cAhiye // 66 // jaba vizvanaMdIne maMtrIse yaha prazna kiyA taba vaha sphuTa zabdoM meM isa taraha volA"he nara nAtha ! jisa kAma karanemeM vIra, lakSmI vimukha na ho basa eka .vahI kAma karanA cAhiye // 67 // pahale bhI yaha bAta sunakara ki vizAkhanaMdIne Apake banako chIna liyA hai, Apa usase vimukha na hue / kiMtu isa samaya vaha bhApa hI ke banako chIna kara aura jabardastIse Apako mAranekI mI ceSTA karatA hai !!68|| athavA yaha bhI eka bar3A Azcarya hai ki aise zakhsapara bhI Apako krodha utpanna kyoM nahIM hotA! lokameM yaha dekhA jAtA hai ki yadi koI vRkSa atyaMta uddhata ho aura vaha apane mArga pratikUla par3atA ho to usako nadIkA vega ukhAr3a DAlatA hai / / 67 // zatru apanA bahuta parAbhava karatA ho; kiMtu usapara jo manupya apane paurupakA ulayA prayoga karatA ho-jisa taraha apane paurupako kAmameM
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54] mahAvIra nritr| lenA cAhiye usa taraha nahIM letA to vaha manuSya pIchase apanI striyoMke mukharUpa darpaNameM kalaMkake prativimbako dekhatA hai // 70 // .. yadi tumhAremeM usako baMdhubuddhi hai, vaha yadi tumako apanA baMdhu samajhatA hai to eka aisA dRta kyoM nahIM bhejatA hai ki "mujhase ApakA . aparAdha huA hai, aba maiM Apake sAmane bhayase hAtha jor3atA hai, phira bhI he Arya : Apa mujhapara kopa kyoM karate haiM: // 7 // Apa manastriyoMke adhIzvara haiM / Apake parAkramakA samaya yahI hai| maiMne jo kahA hai Apa usapara vicAra kareM, aura vicAra karakaM vahIM kareM; kyoMki ApakI munAoMke yogya yahI hai aura kucha nahIM // 72 // vizvanaMdIne samajhA ki maMtrIka ye vacana nIti jAnanevAloM aura parAkramazAliyoMkeliye manona haiM / isaliye kisI tarahakA vilaMba na kara zIghra hI vizAmkhanaMdIke vilakI tarapha usane / uprakopase prayANa kiyA / / 73 // yuddhakaM Anasa jo harSita ho uThI thI usa senAko kucha dUra hI chor3akara abhaToMke sAtha 2 cuvarAja-siMha durga dekhaneka mipase; kiMtu manameM yuddhako rakhakara zIna' hI Age gayA / / 74 // aura usa anupama koTaka pAsa pahuMca gayA, jisakI khAI alabhya thI, nika cAro tarapha yaMtra lage hue the, tathA prasiddhara vIroMke jhuMDa jisakI rakSA kara rahe the, jisake bahutase sthAnoMpara sapheda jhaMDe ur3a rahe the, jinase aisA mAlUma hotA thA mAnoM vaha durga jhaMDerUpI paMkhoMse dizAoMkI havA kara rahA ho / 75 // jaba vizvanaMdI jarAsI derameM khAIko pAra karake koTako mI . lAMgha gayA aura zatrusainyake sAtha 2 isakA bhI tIkSNa khaga bhagna ho gayA taba usane jhaTase pattharakA banA huA eka khaMbhA ukhAr3a liyA.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthAH srgH| jisase ki usakA hAya dIpta hone lagA aura kopase. zatrupara TUTa par3A / bhAvArtha-vizvanaMdI khAI aura koTako lAMghakara jaba bhItara pahuMcA tatra zatruko senAse usakI muThabher3a huI jisameM zatrukI senA bhAna huI, aura aMta meM isakA bhI khaDga magna ho gyaa| khanake TUTate hI eka pattharake khamako ukhAr3akara aura usIko lekara yaha zatrupara TUTA / / 76 / / upra parAkramake dhAraka vizDhanaMdIko yamarAjakI taraha 'AtA huA dekhakara vizAkhanaMdIkA sArA zarIra kAMpane lagA, mayase zarIrakI dyuti-kAMti maMda par3a gaI, aura jhaTase kaiyake par3apara car3hakara baiTha gayA // 77 // parantu jaba usa mahAbalIne manameM vicAra karaneke sAtha hI usa kaithake mahAn vRkSako bhI ukhAr3a DAlA, taMba azaraNa hokara mayasa trAsake rAsase hAtha jor3akara namaskAra karatA huA vizAkhanaMdI isIkI zaraNameM AyA // 78 // vizAkhanaMdIko satvahIna tathA pairoMmeM par3A hubhA dekhakara vizvanaMdIko lajA aagii| yaha nizcaya hai ki-jinakI pauruSa nidhi prakhyAta hai unakA zatru yadi manameM bhI natra ho jAya to unako svayameva lajjA A nAtI hai| 79 // ratnamukuTasa bhUpita vizAkhanaMdIkA mastaka jo ki nanna ho rahA thA usako vizvanaMdIne donoM hAthoMse Uparako uThA diyA aura usako abhaya diyaa| jina mahApuruSoMkA sAhasa bar3hA huA ho unakA zaraNAgoM ke viSayameM yahI kartavya yukta hai / / 80 // . "maiM isa tarahake kAmako jo ki mere liye ayuktaM thA karake vizAkhabhUtike sAmane kisa taraha rahUMgA " aisA vicAra karake aura hRdayameM lajjAko dhAraNa karake vizvanaMdI. tapa. karaneke. liye. rAjya chor3akara gharase nikala : gayA / 81. || muniyoMke. cAritrakA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ] mahAvIra critr| AcaraNa karaneke liye jAnevAle . vizvanaMdIko usake vAcA. Akara rokane lage yahAMtaka ki sampUrNa baMdhuvargake :sAtha isake liye pairomeM bhI par3agaye; parantu to bhI roka na sake / kyA mahApuruSa jo nizcaya kara liyA usase kabhI lauTa bhI jAte haiM ? // 2 // pahale maMtrioM ke vadhanakA ullaMghana karake jo kucha kiyA usa viSayameM pazcAttApa karake mahArAja vizAkhabhUtine bhI lokApavAdase cakita hokara--Darakara. apane putra-vizAkhanaMdIke Upara samasta lakSmIkA mAra choDakara vizvanadIkA anugamana kiyaa|| (3 // kAkA aura bhatIje donoM hI hajAroM rAjAoMke sAtha saMbhRta nAmake munirAjake nikaTa gaye / vahAM. unake caraNayugalako zira navAkara namaskAra kiyaa| tathA una rAjAoMke sAtha donoMne munidIkSAko grahaNa kiyA jisase ki ve bahuta dIpta hone lage; ThIka hI hai tapa manuSyoMkA advitIya bhUSaNa hI hai // 84 // vizAkhamutine cirakAlataka tapazcaryA kI, vinA kisI tarahake kaSTake durnivAra parISahA~ko nItA, tInoM zalyoMkA ( mAyA mithyA nidAnakA) parityAga kiyA, antameM dazameM vagaimeM jAkara prApta huMA 'jahA~para ki isako analpa sukha prApta huA aura solaha sAgarakI Ayu prApta huI // 8 // - vizAkhanaMdoke kuTumbake eka rAnAko zIghra hI mAlUma ho gayA ki vizAkhanoM deva aura balaprayogase bhI rahita hai. taba usane yuddhameM usako jItakara rAjadhAnI ke sAtha 2 rAjalakSmIkoM le liyA // 86 // vizAkhanaMdIko peTa bharaneke sivAya aura kucha nahIM aataa| isI kAraNase loga niHzaMka hokara aMgulI dikhA2 kara yaha kahate the ki pahale ye.hI rAjA the to bhI vaha apane mAnako chor3akara atyanta nirlaja. kAmoMse rAjAkI sevA karane lagA thaa| 87 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA srg| [57 * * eka dina ugra tapazcaraNakI vibhUtiko dhAraNa karanevAle aura jinakA zarIra mAsopAsake karanese kRpa ho rahA thA aise vizvanaMdIne atyanta unnata dhanioMke makAnoMse pUrNa mathurA nagarImeM apane samayapara mikSAke liye praveza kiyA // 8 // galIke mukhapara-galI meM ghusate hI kisI pazuke sIMgakA dhakkA lagate hI ye sAdhu gira gaye / inako girA huA dekhakara vizAkhanaMdI no ki pAsa hI eka vezyAke makAnake upara baiThA huA thA haMsane lagA // 89 // bola-jisa balase pahale kileko aura samasta senAko jIta liyA thA, pattharake vizAla saMbhako tathA kaiyake vRtako bhI ukhAr3a DAlA thA, terA vaha bala Aja kahAM gayA ? // 10 // vizvanaMdIne ina vacanoMko sunakara aura vizAkhanaMdIkI tarapha dekhakara apanA kSamA guNa chor3a diyaa| aura usI taraha-vinA AhAra liye ulayA vanako prayANa kiyaa| aMtameM vahAM nidAna baMdha karake apane zarIrakA parityAga kiyA / ThIka hI hai-kopa hI anartha paraMparAkA kAraNa hai // 91 // nidAna mahita zarIrake chor3anese mahAMzukra nAmaka dazaveM svargako prApta kara iMdra tulya vibhUtikA bAraka deva huA / vahAM isakI solaha sAgarakI Ayu huI / isakI lAlasAse yukta iMdriyAM svargIya aMganAoMke dekhane meM hI lagI rahatI // 92 // vicitra maNiyoMkI kiraNoMse jinase ki samasta dizAoM ke mukha mI caudha jAte haiM caMdramAkI kiraNoM ke samUhakI kAMtikA bhI haraNa karanevAle, tathA jisakI aneka zikharaoNpara sapheda dhvanAeM lagI 1-eka mahInA taka cAroM taraike (khAdya, svAdya, lehya, peya) AhArake tyAMgako mAsopavAsa kahate haiN| "
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58. ] mahAvIra caritra / : huI haiM; aura jo samasta sukha-saMpattikA sthAna hai aise uttama vimAnako pAkara vaha vizvanaMdIkA jIva atyaMta tRpta huA // 93 // lakSmaNAke isa kRpaNa putrane anupama jaina ko pAkara bhI bhAkAzameM pracura vaibhavake dhAraka kisI vidyAdharoMke svAmIko dekhakara bhogoMkI icchAse khoTA nidAna bAMdhA jisase ki vaha tapa karake samIcInaH vratoMke pAlana aura kAyaklezake prabhAvase dazameM svarga meM pahuMcA // 84 // isa prakAra azaga kavi kRta varddhamAna caritra vizvanaMdinidAna nAmakA caturtha sarga samApta huA / IBCHEM pAMcavAM sarga | jambUdvIpa meM bhArata nAmakA eka kSetra hai / usameM vijayArdha nAmakA eka parvata hai / jisakI atyaMta unnata aneka zikharoM kI kiraNoMse sampUrNa bhAkAzamaMDala sapheda ho jAtI hai // 1 // jisa pahAr3ake Upara nirmala sphaTikakI zikharoM kI ToMkapara khar3I huI apanI bahuoMko dekha kara vidyAvara loka samAnatA ke kAraNa bhramameM par3a kara pahale devAMganAoMkI tarapha jAte haiM; kiMtu unake haMsate hI jhaTa lauTa Ate haiM ||2|| jisake AsapAsake samIpavartI choTe 2 parvatoM para prakAzita honevAlI maNioMkI prabhAse siMhake bacce kitanI hI vAra Thage gaye haiM- ve apane manameM- guhAke dvArakI zaMkA karane lagate haiM:- ve / samajhane lagate haiM. ki yahAM guhAkA dvAra hai paraMtu busate hI vaMcita ho jAte haiN| isIliye ve saccI guhAoM meM bhI bahuta dera taka nahIM ghusane - // 3 // zikharoMmeM lagI huI padmarAgamaNioMkI kiraNoMse jaba AkAza. * lAla par3a jAtA hai taba nitya anaMta tejakA dhAraka vaha manojJa-parvata
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ . pAMcavAM srg|. [59. bhatyaMta zobhAko prApta hotA hai, aura usako dekhakara yaha saMdeha hone lagatA hai ki kahIM. saMdhyA to nahIM ho gaI // 4 // jahAM jaMgalImadAMdha hastI parvatake kinAroMmeM apanI prativicako dekhakara daur3akara vahAM Ate haiM aura dUsarA hastI samajhakara usake upara apane dAtoMkA prahAra karane lagate haiM / ThIka hI hai-jo matta hote haiM kyA. unako viveka rahatA hai ! // 5 // jisake laganese hI jahara car3ha jAyaH aisI jaharIlI vAyukI utkaTatAsa jinakA phaNa vikarAla ho rahA hai| aise munaMga vahAM idhara udhara ghUmA karate haiM; paraMtu garur3amaNioMkI svaccha kiraNoMkA sparza hota hI ve viparahita ho jAte haiM // 6 // isa parvatakI pazcima. zreNI meM alakA nAmakI nagarI hai jo pRthvIkI tilakake samAna hai| vahAM utsava aura gAna bajAnake zabdoMse dizAeM pUrNa rahatI haiN| jisase vaha aisI mAlUma par3atI hai mAnoM sAkSAt svargapurI ho // 7 // isa nagarIkI zobhAyamAna vizAla khAIne: apane atyaMta pracArase dizAoMko pUrNa kara diyA hai| yaha khAI satpuruSa yA samudrake samAna mAluma par3atI hai; kyoMki yaha bhI satpuruSa yA samudrakI taraha mahAzaya, atyaMta dhIra, gaMbhIra, aura. adhika. satvakI dhAraka hai| jisa taraha satpuruSa mahAn Azaya-abhiprAyako' dhAraNa karatA hai, tathA jisa taraha samudra . mahAn Azaya gaDDhoMko dhAraNa karatA hai usI taraha khAI bhI mahAn-bar3e AzayoM-gaDDhoMko. dhAraNa karatI hai / jisa taraha satpuruSa dhIra aura gaMbhIra hotA hai: usI taraha samudra aura khAI, mI dhIra-sthira aura gaMbhIra-gahare haiN| jisa taraha satpuruSa adhika satvakA--parAkramakA:dhAraka hotA hai. usI. taraha samudra aura khAI.mI.adhika satva-prANioMke dhAraka haiM-III.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. ] . mahAvIra caritra / isa nagarIkA vizAla parakoTA satI strIke vasaH sthalake samAna mAlUma . hotA hai kyoMki donoM hI kiraNanAlase sphurAyamAna haiM, aura parapurupake liye abhedya haiN| donoMkI mUrti bhI niravadya haiM, tathA donoM hI kI zreSTha ambarazrIne (AkAzazrIne dUsare pakSameM inakI zobhAne) payodharoMkA (mevoMkA dUsare pakSameM stanoMkA) sparza kara rakhA hai // 9 // vAharake daravAje-madara phATakake Age khar3e hue koTameM jo kaMgA / khude hue haiM unake madhya bhAgameM Akara vilIna honAnevAlI zarad RtukI mevamAlA. uttama dupaTTekI zomAko dhAraNa . karatI hai // 10 // mahaloMke upara lage hue jhaMDe maMda 2'vAyuko pAkara harSita-caMcala hone lagate haiN| jo aise mAlUma par3ate haiM mAnoM . ye aMDe nahIM haiM kiMtu isa nagarIke hAtha haiM, jinako parako utthaa| kara yaha nagarI mAnoM svargIya pRthvIko bulAkara use apanI cAroM taraphakI zobhAko hamezA dikhAtI ho // 11 // jahAMke vaizya acche naiyAyikakI taraha virodharahita tathA prasiddha mAnase sat aura asatakA vicAra karake kisI bhI vastukA acchI taraha nirNaya . karate haiM, aura dakSatAse apane vacanoMkA prayoga karate haiM / bhAvArtha-- jisa taraha koI naiyAyika prasiddha-pramANase siddha tathA avyabhicArI / pramANake dvArA sata asatakA nirNaya karake kisI vastukA grahaNa karatA haiM usI taraha isa nagarIke vaniye kisI cIjako bhalI burI dekhakara, . jisameM kisIkA virodha na ho tathA prasiddha-nisako saba jAnate hoM aise mAnase-tarAjU Adikase tola kara lete haiN| aura naiyAyikakI . -taraha hI apane vacanoMkA bar3I dakSatAse prayoga karate haiM // 12 // isa alakA nagarImeM koI akulIna nahIM the, the to tArAgaNa the|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcavAM srg| kyoMki kunAma pRthvIkA hai so tArAgaNa pRthvIse kabhI lIna nahIM' hote sparza nahIM karate; kiMtU tArAoMko chor3akara nagarImeM aura koI bhI akulIna-nIcakulI nahIM thaa| isI taraha yahAMpara sadA doSAbhilApI koI the to ullU hI the, arthAta yahAM koI. manuSya doSoMkI abhilASA nahIM karatA thA; kiMtu ullU hI sadA doSA-rAtrikI amilApA rakhate the| yahAM koI manuSya apane savRttakA-sadAcArakA maMga nahIM karatA thA; kiMtu sadvattakA-zreSTha. chaMdoMkA bhaMga kevala gadya racanAmeM hI hotA thA, yahAM roSa hotA to zatruoMkA hI hotA aurakA nahIM // 13 // daMDa kevala dhvajAmeM hI pAyA jAtA, kisI puruSako daMDa nahIM hotA thaa| baMdha kevala mRdaMgakA hI hotA / bhaMga-kuTilatA suMdarioMke kezoMmeM hI pAI jaatii| virodha kevala pInaroMmeM hI rahatA-vi arthAt pakSiyoMkA .rodha arthAta dhirAva kevala pInaroM meM hI milatA, aura kahIM bhI virodha-jhagar3A nahIM dIkhatA thaa| vahAM kuTilatAkA sambaMdha kevala sAMpoMkI gatimeMhI rahatA hai-anyatra nahIM // 14 // . isa nagarIkA svAmI nIlakaMTha nAmakA mahA prabhAvazAlI rAjA thA / vaha vidyAdhara aura dhairyarUpa dhanakA dhAraka thaa| iMdrake samAna krIr3A karanevAlA tathA vividha RddhiyoMkA svAmI thA / isakA suMdara . hRdaya vidyAoMke saMbaMdhase unnata thaa|| 15 // yaha rAnA.zreSTha puruSoMse pUjanIya jisameM sampUrNa prakRti-pranA Asakta rahatI hai tathA nisakA udaya nitya rahatA hai, aura jo aMdhakArake pracArako dUra karanevAlA isa lokake aMtameM " sadanasya cAkSa " aisA pATha * hai, usakA artha hamArI samajhameM nahIM aayaa| . .
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] - mahAvIra' caritra | 'hai' aise sUryake samAna pratApI thA / isIliye jisataraha sUrya padmAkarakA - kamalavanakA svAmI hotA hai usI taraha yaha mI padmAkara-. kA - lakSmI samUhakA svAmI thaa| adhika kyA kahA jAya, yaha rAjA jaMgata kA advitIya dIpaka thA // 16 // isa rAjAko manohara zarIrako dhAraNa karanevAlI kanakamAlA nAmakI rAnI zrI / vaha aisI - mAlUma hotI thI mAnoM kamalarahita kamalA ho, athavA mUrtiko vAraNa karake svayaM Akara prApta honevAlI kAMti ho, yahA kAmadevako - strI - rati ho // 17 // zreSTha kaTTI mAnoM isakI jaMyAoMkI mRdutAMse atyaMta lajjita hokara hI niHsAratAko prApta ho gaI, atyaMta kaThina mI 'bela isake payodharoMse tanoMse jIte jAne ke kAraNa hI mAnoM vanameM jAkara rahane lagA hai // 18 // yaha suMdara nIlakamala 'isake netrakamaloMke AkArako na pAkarake hI mAnoM apane mAnakoM chor3akara parAbhavajanita saMtApako dUra karanekI icchAse agAdha saro'varameM jAkara par3a gayA hai // 19 // pUrNa bhI caMdra isake mukhakI zobhAko na pAnese kalaMkita hI rhaa| aisA kauna padArtha hai jo mattamAtaMga - - hastIkI gatiko bhI tiraskRta karadene vAlI isa ramaNIkI kAMtise apamAnako prApta na huA ho // 20 // yaha kanakamAlA zreSTha guNoMse bhUSita, madhura bhASaNa karanevAlI, aura nirmala zIlase yukta thii| isameM vidyAdharakI-nIlakaMThakI asAdhAraNa bhakti thI / bhalA kauna aisA hogA jo 'manohara vastu para Azakta na ho ! // 21 // kamanIya mUrtike dhAraNa karanevAle ina donoM ke yahAM vizAkhanaMdIkA jIva svargase utarakara putra huaa| usI samaya jyotiSIne 'haMrpita " hokara batAyA ki yaha putra isa samIcIna bhAratavarSake Adhe bhAgakA svAmI hogA // 22 // .
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... mAyA margI . [63 jisake garmabhArase lAMta honepara bhI mAtA tIna - lokako jItanekI iMchA karane lagI, taMthA sUryake sI ra Anepara mukha aura netra krodhase lAla karane lgii| saputrakA janma hote hI rAnAne pRthvIko " dehi " isa zabdase rahita kara diyA-arthAt itanA dAna diyA ki jisase pRthvImarameM koI yAcaka hIna rahA / tayAsampUrNa AkAza maMDalako AnaMdavAne aura suMdara gItoMke nAdase zabdAtmaka banA diyA // 23-24 // vidyAdharAmeM zreSTha nIlakaMThane nineMdra devakI bar3I mArI pUjA karake aura apane gotrake mahAn 2 purupoMkI anujJA-le karake isa tejasvI putrakA nAma hayakaMdhara azvagrIva sakhA // 25 // lakSmIko priya, komala aura zuddha pAdako dhAraNa karanevAlA, logoMke netrakamaloMko AnaMda utpanna karanevAlA, aura kanlAsamUhako prApta karanevAlA yaha cAlacaMdra dina para dina bar3hane laMgA // 26 // ekadina yajJopavItako dhAraNa karake yaha azvagrIva guphAmeM palyaMka Asana mAikara baitthaa| vahAM para isane nava taka acchI taraha dhyAna karanA zurU bhI nahIM kiyA ki itane hImeM isake sAmane sampUrNa vidyAyeM Akara upasthita ho gii| arthAt-hayakaMdharako zIghra hI samasta vidyAyeM siddha ho gaI // 24 // isa tarahase yaha kRtArtha hokara, suragirikI-merukI zikharoMpara jo caityAlaya haiM. unako praNAma karake aura unakI pradakSiNA karake, tathA pAMDuka zilAkI pUjA karake, gharako lauTa AyA ||29||hjaar AroMse yukta catrako amoghazaktike dhAraNa karanevAle daMDa aurakhanako tayA "kheta chatrako isane prApta kiyA jisase ki Adhe bharatakSetrako lakSmIkA Adhipatya bhI isako prApta huaa|mlaa puNyakA udaya honepara kyA 'sAvya nahIM hotaa|29 atyaMta unnata aura kaThina stanoMkI zobhA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] mahAvIra caritra | " se bhUSita, suMdara Ipat hAsa karanevAlI, ar3atAlIsa hajAra, isakI manohara nitaMbanI huI // 30 // jinakA sAhasa unnata hai, tathA jo vidyA aura prabhAva meM unnata aura prasiddha haiM, aise solaha hajAra rA jAoMke sAtha azagrIva samasta dizAoMko kara denevAlA banAkara rAjya karane lagA // 31 // bhAratavarSameM svargake samAna muramA nAmakA anupama deza hai, jo aisA mAlUma hotA hai mAnoM jagat meM jo aneka prakArakI kAMtizobhA dekhane meM AtI haiM va satra yahAM svayameva ikaThI ho gaI // 32 // jahAM vRkSa bhI satpuruSoM ke sAtha samasta sAdhAraNa manupyoMko apane nIce karanevAle, jinake phalako arthI - yAcaka svayameva grahaNa karate haiM aise aura unnati sahita tathA sarasa ho gaye haiM // 33 // . jahAMkI aTabioMkI - iniokI nadioMke tIrakA jala kamalinioMke sarasa pattoMse Dhaka jAtA hai ! ataeva usako pyAsI tRSAtura mI hariNI sahasA pItI nahIM hai; kyoMki usakI buddhi isa bhrama meM par3a jAtI hai ki kahIM yaha harinnaNiyoM kA pannAoM kA banA huA svaccha to nahIM hai // 34 // yahAMkI nadiyAM aura aMganA donoM samAna zobhAko dhAraNa karanevAlI haiN| kyoMki striyAM supayodharAsuMdara stanoMko dhAraNa karanevAlI haiM, nadiyAM bhI supayodharA - sundara paya - jalako dhAraNa karanevAlI haiM striyoMke netra machaliyoMkI taraha caMcala hote haiM, nadiyoMke bhI machaliyAM hI caMcala netra haiN| striyAM * kalAoMko dhAraNa karanevAlI haiM, nadiyAM bhI kalakala zabda karanevAlI haiN| striyAM kRpa laharoMke samAna bhUjAoMko dhAraNa karatI haiM, nadiyAM kRSa laharoMko hI bhujA banAkara dhAraNa karatI haiM / * : *
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAyavAM sarga striyoM ke nitaMba sthAnoMkA loga-unake pati sevana karate haiM,nadiyoM ke nitaMtra-sthAnoMkA-taToMkA bhI loga sevana karate haiN| striyAM pApase rahita haiM, nadiyAM kIcase rahita haiN| isa taraha yahAMkI striyAM aura nadiyAM donoM samAna haiM // 35 // isa dezane apane una grAmoMse kurudezako bhI nIcA banA diyA, jo ki sadA puSpa aura phaloMse lajhe rahanevAle suMdara vRkSoMse vyApta haiM, mughA samAna yA sudhA-kalaIse dhavala mahaloMse pUrNa haiM, tathA jinameM ujvala puruSa nivAsa karate isa dezameM vidvAnoMse bharA huA podana nAmase prasiddha eka bahuta var3A nagara haiM / jisane apanI kAMtise dUsare samasta nagaroMko nIcA kara diyA hai / yaha aisA mAlUma hotA hai mAno . AkAzase svarga hI utara AyA hai // 37 // jahAMpara rAtrike samaya makAnoMke UparakI jamIna-uta, jisakI ki prabhA maNiyoMke darpaNakI tarahaM nirmala hai tArAgaNoMkI prativimbake par3a jAnapara ThIka aisI zobhAko prApta * hotI hai mAnoM isapara cAroM tarapha navIna-anadhi motI vikhara gaye haiM / / 38 // jahA~para sphaTika maNiyoMke bane hue makAnaM himAlayakI sampUrNa zomAko dhAraNa karate haiN| kyoMki yahAMke makAna bhI himAlayakI tarahase hI dhavala meghoMse ghire rahate haiM / evaM jisa taraha himAlayameM bahutasI bhUmi-guhAM hotI haiM usI taraha makAnoMmeM bhI bahutasI bhUmi-khana haiN| jisa taraha himAlayake Upara tArAgaNoMke samAna pakSiyoMkI paMkti rahatI hai usI taraha makAnoMke Upara bhI rahatI hai . // 39 // jahAM sAmAnya talAvoMke taTopara lagI huI zirISa samAna komala harimaNiyoMkI-pannAoMkI kAMti, navIna zaivAlake
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6] mahAvIra caritra / khAtemeM kautUhala-krIr3A karanevAlI masa haMsAniyoMko. Thaga letI hai // 10 // nahIMke makAnoMka para caMdrakAMta maNi tathA nIlamaNi donoM lagI huI haiN| unameM se nIlamaNike kAMtipaTalase jaba rAtrike samayameM caMdramAkA AdhA bhAga naka nAtA hai taina usako yuva- . tiyAM sahabhA dekhakara yaha samajhane lagatI haiM mAnoM isako rAhUna asA liyA hai // 41 / / nahAM para gharakI vAvar3iyoMkI maMda 2 laharosa / utpanna honevAlI vAyu vahAMkI lalanAoMke mukhakamalakI sugaMdhiko lekara niraMtara isa taraha ur3atI rahatI hai mAnoM ghanAoMmeM lage hue suMdara patroMkI .. gaNanA kara rahI ho||42|| jahAM para nirmala ratnoMkI banI huI bhUmimeM : sUrya maMDalakA jo pratibimba par3atA hai usako koI mugdha-vadhU tapAye / hue suvarNakA darpaNa samajhakara sahasA uThAne lagatI hai, paraMtu usakI . sakhI jaba usako aisA karate hue dekhatI hai taba vaha hasane lagatI hai . // 43 // khAI aura koTake banAnese zatrupakSako yaha bAta sucita hotI hai ki hamArA isako bhaya hai / ataeva satpuruSoMko unake-vAI aura : koTake banAnese bhI kyA phAyadA hai| aisA samajha kara hI mAna dhanako dhAraNa karanevAle vAhubalIne isa nagarakI na to khAI hI banavAI thI aura na koTa banavAyA thA // 14 // isa apratima nRpatine isa nagarako bhUpita kara rakkhA thA / vaha apane guNoMse sArthaka prajApati thaa.| usake caraNayugala, samasta sUpAloMke rAjAoMke mukuTa para laMgI huI. maNiyoMkI kAMti-maMjarIse jaTila rahate the // 45 // jisake AtmaguNa atyaMta nirmala haiM, jo samasta prANigaNakI paristhitise bhASita rahatA hai, aise isa mahApuruSoM meM zreSTha rAnAko pAkara lakSmI bhI isa taraha. atyaMta zobhAko prApta. huI jisa taraha AkAzameM rahanevAlI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ / pacivAM sarga . ..17 kalA-caMdrakalA rAtrisamayameM caMdramAMko pAkara zobhAko prApta hotI hai // 46 // yaha rAjA. dhairyako dhAraNa karanevAlA, vinayarUpI sArabhUta ghanako grahaNa karanevAlA, aura nItimArgameM sadA sthita rahanevAlA thaa| isakI mati vizuddha thii| isane apane iMdriyaM aura manake saMcArako apane vaza kara rakkhA thaa| yaha isa taraha zobhAko prApta hotI thA mAnoM svayaM prazamakA-zAMtikA svarUpa hI ho // 47 // jagatameM isane yaha prasiddha kara rakhA thA ki vaha zutruoMmeM sadA apane mahAn 'paurukhako lagAtA hai, sajjanoMse prema karatA hai, pranAko naya nyAya) aura guruoMkA vinaya karatA hai, evaM jo usako Akara namra hone haiM unako vaha khUba dhana detA hai / / 48 // isa vimuke apanI krAMtisa apsarAoMko yI nItanevAlI jayAvatI. aura mRganavI nAmakI do rAniyAM thIM / ina donoMko pAkara yaha rAjA isa taraha somAko prApta hone lagA mAnoM usane mUrtimatI dhRti (dhairya) aura sAdhutAko hI prApta kara liyA ho // 49 // ye donoM hI ananyasAdhAraNa thiiN| ye aisI mAlUma par3atI thIM mAnoM svaya. lakSmI aura sarasvatI donoM hI prakaTa huI ho / inhone. apanI manojatAke. kAraNa pRthvInAthako ekadama apane vazameM kara liyA thA... 50 // . vizAkhabhUti svargase:utarakara isI rAnAke yahAMvinaya nAmakA putra huA / jo pahale magadhadezakA. adhirati thA vaha ava yahAM , 'jayAvatIke harpakA kAraNa huaa|| 51 // nisaM taraha. saMsArameM pUrNa zaMzI-caMdramA nirmala AkAzakoM, phUloMkA. mahAn udgama-phUlanA upa 'banako prazamazAMti-krodhAdika kapAyauMkA na honA prasiddha yA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / abhyasta zrutaM-zAstrajJAnako alaMkRta karatA hai usI taraha vaha mI apane dhavala kulako alaMkRta karane lagA // 52 // .. :: . . . pRthvIkA sAdhana karaneke liye hIsvargase AnevAle nirmala devako muMgavatIne apane udarake dvArA zIghra hI dhAraNa kiyA, mAnoM sIpane pahalI jalaviMduko dhAraNa kiyA // 53 // mRgavatIkA mukha bilakula pIlA par3a gayA, * mAnoM udarake bhItara rahanevAle vAlakake yazakA sambandha ho jAnese hI vaha aisA ho gayA / usakA zarIra bhI kRSa ho gayA, kyoMki vaha garbhamArake, vahana karanemeM asamartha thI // 54 // zatrupakSakI lakSmIke sAtha 2 isake stana yugalakA mukha bhI kAlA par3a gayA / aura sampUrNa pRthvIke sAtha 2: isakA udara bhI harSase bahane lagA // 15 // sArabhUta khajAneko dhAraNa. karanevAlI pRthvIkI taraha, athavA udayAcalase chipe hue caMdramAko dhAraNa karanevAlI rAtrikI taraha, prathama garbhako dhAraNa karanevAlI mRgavatIko dekhakara rAjA harpita hone lagA // 56 // kramase garma sambandhI samasta suMdara vidhike pUrNa ho jAne para ThIka samaya para mRgavatIne isa taraha putrakA prasava kiyA jisa taraha zarada RtumeM: kamalinI vipula gaMdhase pUrNa, lakSmIke nidhAna, mukulita kamalako utpanna karatI hai // 57 // . ..jisa samaya putrakA janma huA usI samaya sAre nagarameM bar3I bhArI harSakI vRddhi ho utthii| aura cAro tarapha nirmala AkAzaMse pAMca prakArake ratnoMkI vRSTi hone lagI // 5.8 // vAjoMkI nirdoSa laya aura tAlake sAtha:2 rAnamahalameM mayUroMkA samUha bhI utsavameM mana lagAkara vArAMganAoMke vezyAoM ke sAtha nRtya karane lagA // 19 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcavAM sarga [ 69 'dhavala chatra aura usake sivAya dUsare bhI saba tarahake rAmaH cinhoMko chor3akara bAkI apane 2 manake abhilaSita dhanako rAjyake logoMne sahasA svayaM prApta kiyA // 60 // atuccha zarIrake dhAraka tIna kAlakI bAtoM ke jAnanevAle jyotiSIne jo ki sampUrNa dizAoMmeM zirobhUSaNa kI taraha prasiddhaM thA rAjAse yaha spaSTa kaha diyA ki ApakA yaha putra ardha cakrako dhAraNa karanevAlA hogA // 61 // rAjAne apane kulake yogya jineMdra devakI mahatI pUjAko vidhi pUrvaka karake janma se dazameM dina harSase putrakA 'tripiSTa' yaha nAma rakkhA // 62 // zarada Rtuke AkAzakI zobhAko curAnevAle zarIrake dvArA dhIre 2 kaThinatAko prApta karate hue. rAjAkI rakSAse vaha isa taraha bar3hane lagA jisa taraha samudra meM amUlya nIlamaNi : bar3hatI hai // 63 // tripiSTane rAmavidyAoMke sAtha 2 sampUrNa liyA / aho ! guNakA saMgraha karanemeM prayatna karanevAlA bAlaka bhI jagat meM satpuruSa hotA hai / bhAvArtha -- guNoMke hone para eka bAlaka mI mahApuruSa samajhA jAtA hai| tadanusAra tripiSTane bhI bAlyAvasthA meM vidyAoMko aura kalAoM ko prApta kara liyA isI liye vaha bAlaka hone para mahApurupa samajhA jAne lagA / 64 // - asAdhAraNa buddhike dhAraka kalAoMko svayameva sIkha: - jisa taraha. vasaMta Rtu meM Amra vRkSake sambaMdhase pahale hI nikalanevAle 'baurakI zobhA hotI hai aura usa baurako pAkara bhamra vRkSa acchA lagatA hai, usI taraha tripiSTako pAkara yauvana . atyaMta zobhAko prApta huA, aura atyaMta subhagatAko prApta huA // 165 // yauvanako pAkara tripiSTa bhI kSatriyoMke haraNa karanevAle
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70. ] mahAvIra : caritra / puruSazreSTha tripiSTakA vijayagopI pahale hI aprakaTarUpale svayametra isa taraha: AliMgana karane lagI jisa taraha koI abhisArikA strI jisakI ki buddhi kAmadeva se vyAkula ho uThI ho apane manobhilaSita puruSakA AliMgana karai // 6 // eka dina rAjA siMhAsanake Upara, jisameMse ki lagI huI padyaraMga (mANika) maNiyoMkI kiraNoMke aMkUra nikala rahe the, sabhAbhavana meM apane donoM putra tathA dUsare 'rAjakIya logoMke sAtha AnaMdase baiThA huA thA // 67 // usI samaya eka buddhivAn prAMtIya maMtrIne rAjAse apane kara kamaloMko mukulita karake hAtha jor3akara 'aura namaskAra kara prakaTa rUpameM isa bAtakI sucanA kI ki hai 'pRthvInAtha ! ApakI asilatAkI tIkSNa dhArase pRthvI saba jagaha surakSita hai to bhI eka balavAna siMha usako bAghA diyA karatI hai / aho ! jagat meM karmarUpa zatru bar3A balavAn hai / / 68-69 // usako dekhakara aisA bhrama ho jAtA hai ki kyA siMhake ulase svayaM yamarAja pRthvI hiMsA kararahA hai ? athavA koI mahAna asura hai! yadvA Apake pUrva janmakA zatru * koI deva hai ! kyoMki usa taraha kA kArya siMha nahIM ho sakatA // 70 // zaharake sampUrNa logoMne usake bhaya se apane strIputroMkI tarapha mI dRSTi nahIM dI aura de Apake zatruoM kI taraha palAyana kara gaye haiM-bhAga gaye hai| saMsAriyoMko apane jIvanase adhika priya kucha bhI nahIM hai // 71 // siMhake nimittase prajAko no vyathAM ho rahI thI usako maMtrIke vacanoMse sunakara rAjAko usa samaya hRdaya meM bahuta saMtApa huA / aho ! yaha bAta nizciMta hai ki jagatko usakA doSa hI saMtApakA dene *
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- pAMcavA srgH| '. vAlA hotA hai | ronA gaMbhIra zabdasi sampUrNa saMbhAbhavanako ruMda karatA hu isa taraha bolA mAnoM caMdramAke samAna dAMtoMseM apane hRdayake bhItaraMkI nirmalaM kRpAkI hI bakhera rahAM ho // 7 // rAnA bolA ki saMsArameM dhAnyakI rakSA karaneke . liye ghAsakA AdamI banA diyA jAtA hai to usase bhI mRga vagairahako mayaM hone lagatA hai| paraMtu jisane samasta rAnAoMko kara denevAlA banA liyA yaha usa ghAsake AdamIse bhI adhika asAmarthyako prApta ho gayA hai, yaha kitanI niMdAkI bAta hai| 74 jagatake bhayakA nivAraNa kiye vinA hI jo nagatkA adhipati janatA hai usako namaskAra karanevAlI mI janatA isa taraha vRthA dekhatI hai jisa taraha citrAmaka rAnIko // 79 // isa samaya siMhaM mAra DAlA lAyaMgA to bhI kyA yaha apayaza samasta dizAoMmeM nahIM phailegA ki manuvaMzameM utpanna honevAle pRthvIpatika rahate hue bhI pranAma isa tarahakI iti ( upadrava ) utpanna hogaI / / 76 // isa tarahake vacanoMko kahakara rAjA usI samayaM bhRkuTiyoMko car3hAkara siMhako mAraneke liye svayaM uThA; kiMtu vijayake choTe bhAIne pitAko rokakara aura kucha ha~sakara tathA namaskAra karake pIchese isa taraha kahanA zurU kiyA / / 77 .. . . . "he tAta ! jagatameM pazuoMko nigraha karane ke liye bhI yadi Apako itanA bar3A prayatna karanA par3A to batalAhaye ki aba isake sivAya aura aisA kaunasA kAma hai ki jisako pahale hama sarIkhe .putra kareM ? // 78: / isaliye haiM Arya !oNpako jAnA yukta nahIM hai| isataraha. rInAse kahakara advitIya siMhake samAna vaha bala
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] mahAvIra caritra | vAn vijayakA choTA bhAI usakI - rAjAkI AjJAse senA ke sAtha : siMhakA vadha karaneke liye gayA // 79 // vahAM usane aise manuSyoMke vinAzako dekhA ki jo, nakhaka agrabhAgase girI huI manuSyoMkI AMtoM ko grahaNa karaneke liye AkAzameM vyAkula ho uThanevAle gRdhrakula- bahuta se gIdhadvArA usa yamarAja sadRza mRgarAjakI gatiko prakaTa kara rahA thA // 80 // vaha siMha, mAra hue manuSyoMkI haDDiyoMse jo saba jagaha pIlA par3a gayA thA aisa parvatakI eka bhayaMkara guphA meM so rahA thA / usako senAke zabdoMsa tathA merI vagairahako pITakara usake zabdoMsa jagAyA // 81 // jaga-te hI jo usane jaMbhAI lI usase usakA mukha bahuta bhayaMkara mAlUma hone lagA | vaha bher3I AMkhoMse senA ke AdamiyoMko dekhakara uTA aura zarIra jo Ter3hA mer3hA ho rahA thA athavA AlasyameM A rahA thA.. usako sIdhA karake dhIre 2 apanI pIlI saTAoMko hilAyA // 82 // atyanta garjanAoMse dizAoMko zabdAyamAna karate hue jaba usane apanI mukharUpI kaMdarAko guhAko phAr3akara. zarIrake AgekA bhAga uThAyA aura ulaMghana karane lagA - AkramaNa karane lagA usI samaya usake sAmane nirbhaya rAjakumAra akelA hI bhAkara khar3A huA || 83 // rAjakumArane nirdaya hokara dakSiNa hAthase to usake zilA samAna kaThina Ageke panoMko rokA - pakar3A, aura dUsarAbAyAM hAtha zarIrameM lagAkara jhaTase usa mRgarAjako pachAr3a diyA // 84 // vaha siMha ropase mAnoM apane sphuliMgoMkA vamana karane lagA / dhAraNa karanevAle nalI * paraMtu * . donoM netroMse dAvAnalake a . nava navIna khUnako ;' 4 rAjakumArane usakA udyama niSphala
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcavAM sarga ... [ 73 D kara diyA taba vivaza hokara vaha kisI advitIya rakSAsthAnakI ciMtA karane lagA || 85 // kumArane navIna kamalanAlake taMtukI taraha usa mRgarAjakA vidAraNa karake usake rUdhirase jagat meM jo saMtApa bar3ha rahA thA usako zAMta kara diyaa| jisa taraha maitra jalake dvArA jagatke tApako zAMta kara detA hai| usakA vaha khUna jagatko tRpta karanevAlA thA // 86 // jo mahA puruSa hote hai ve niyamase apane bar3e bhArI sAhasase bhI harSita nahIM hotA / yahI kAraNa huA ki jisakA koI bhI dUsarA vadha nahIM kara sakatA thA aise siMhakA vadha karake bhI vaha harI - nArAyaNa par3havIkA dhAraka - rAjakumAra nirvikAra hI rahA // 87 // eka dina harine apane donoM hAthoMse usa koTizilAko bhI lIlA mAtra meM Uparako uThAkara apanA parAkrama prakaTa kara diyA, noki balavAnoMkI aMtima kasoTI hai| bhAvArtha - sAdhAraNa purupa koTizilA ko 2 nahIM uThA sakatA, jo nArAyaNa hotA hai vahI uThA sakatA hai, aura vahI uThAtA hai isaliye vaha unake varaparIkSAkI kasauTI hai // 88 // vijayapatAkAoM se sUryakI kiraNoMko DhakatA huA, tathA anurAgameM lIna bAlakoM ke bhI dvArA gAye gaye apane yazako sunatA huA vaha kumAra vahAMse lauTakara nagara meM AgayA // 89 // vijayake choTe bhAI. isa vinayI rAjakumAra ne zIghra hI rAjaghara meM jahAMpara aneka tarahakA maMgalAcAra ho rahA thA. praveza kara caMcala zikhAmaNise bhUSita zirako namAkara pahale vijayako aura pIche - vijayake sAtha sAtha * " * jAkara mahArAnako namaskAra kiyA. // 90 // rAjAne pahale to harSake AMsuoMse mare hue donoM netroMse unakA acchI taraha . *
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 mahAvIra caritra / AliMgana kara liyA, pIche donoM munAoMse gAr3ha AliMga kiyA / isa prakAra usane apane donoM putroMke AliMgana karanemeM mAnoM punarukti karado-do vAra AliMgana kiyA / // 91 // rAjAkA zarIra haMpake aMkuroMse vyApta ho gayA / usane AliMgana karake donoM putroMko bahuta dera meM chodd'aa| isake bAda ve pitAkI AjJAse usake sAya meM rAja siMhAsanapara hI eka bhAgameM mantra hokara baiTha gaye // 92 // mahArAjane kSemakuzala pUchA, parantu usake uttara meM kumArake vijayalAbhane hI usakI munAoMka yathArtha parAkramekA. nirUpaNa kara diyA / ataeva vaha cupa hokara nIce kI tarapha dekhane lagA / ThIka hI hai jo mahApuruSa hote haiM unako guNastuti harSakA kAraNa nahIM hotI // 93 // isa prakAra zarada Rtuko caMdrakalAkI tarahaM samasta dizAoM meM nirmala yaMzako phailAtA huA, aura logoMko. unakI rakSA karake harSita karatA huA, vaha rAjA apane donoM putroMke sAtha sAtha samasta pRthvIkA zAsana karatA thA // 94 // 1. eka dina, Azcaryase jisake netra nizcala ho gaye haiM aisA dvArapAla hAyameM sonekA beMta - ur3I liye hue rAjAke pAsa daur3atA huA AyA aura isa taraha bolA, kiMtu jisa samaya vaha bolane lagA usa samaya 'khuzIse jaldI jaldI bolaneke kAraNa usake vAkya rukane lage // 95 // vaha bolA- " koI AkAza mArgale Akara hajurake daravAjepara khar3A hai / vaha tejomaya hai, aura usakI mUrti Azcarya utpanna karanevAlI hai / vaha Apake darzana karanA cAhatA hai| maMtra jo ApakA hukama ho vaha kiyA jAya / " yaha kahakara dvArapAla cupa ho gayA // 96 // " he sumukha ! usako jaldI bhItara mena *
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcavA sarga 75 do| rAjAkI isa AjJAko pAkara dvArapAla lauTa aayaa| aura daravAjepara jAkara usako bhItara bheja diyaa| jisaH samaya vaha bhItara pahuMcA AzcaMga aura harpayukta netroMse samA usako mur3a mur3akara dekhane lagI // 97 ||.usne Akara Adarasa-adabase mahArAjako namaskAra kiyA / mahArAjane bhI apane pAsameM lage hue eka suvarNa siMhAsanapara usako baiThanake liye hAyase izArA kiyaa| baiThAkara, aura usako kucha vizrAMta dekhakara mahArAna bole ||98||--"is saumya AkArako jo ki apane samAna dUsareko nahIM rakhatA-dhAraNa karanevAle Apa kauna haiM ? aura isa bhUmipara kisaliye Aye haiM.. tathA. yahA~para kisa prayojanase AnA huA.hai ? " svayaM mahArAnake * isa pUchanepara Agantukane isa taraha kahanA zurU kiyA / / 99 // .. . isI kSetrameM cAMdIke unnata :zikharoMse yukta "vijayAI" nAmakA eka parvata hai| jisapara narendra aura vidyAdhara loka nivAsa karate haiN| vaha do zreNiyoMse bhUSita hai-uttara zreNI : aura dakSiNa zreNI // 100 // dakSiNa zreNimeM sthanupura nAmakA eka nagara hai|| jisakA zAsana usameM nivAsa karanevAlA. indrake samAna krIr3A karanevAlA vidyAdharoMkA svAmI karatA hai usakA nAma jvalanajaTI hai // 101 // Apake vaMzameM - sabase pahale bAhubalI ho gaye haiN.| ve mahAtmA tIrthakaroM se sabase pahale tIrthaMkara zrI RSabhadevake putra the| jinhoMne apane bAhuvalase krIDAkI taraha maraMtezvarako pIr3ita kara samasta sampattike sAtha sAtha chor3a diyA .. 102.he raajnH| vidyAdharoMko svAmI-jvalanagaMTIbhI, kaccharAjaka.. putra namike.caMdrakiraNa-sahA nirmala kulako alaMkRta karatA hai|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra critr| isaliye nItidakSa vaha ApakA mAnanA lagatA hai // 103 / / isa liye sakuzala vaha hamArA svAmI aura ApakA purAnA bandhu Apasa dUrI para rahatA hai to bhI jisa taraha caMdramA samRdrakA AliMgana karatA hai usI taraha premase acchItaraha AliMgana karake mere dvArA ApakA kSema kuzala pUchanA hai // 10 // tathA he iMza ! zatruoMkI kIrtiko naSTa karanevAlA arkakiti nAmakA usakA putra, svayaMprabhA nAmako 'putrI, tayA advitIyA devI-rAnI Apake pUjya caraNakamaloMkI abhyarthanA karate haiM // 105 // / eka dinakI bAta hai ki kamaLatAka samAna advitIya puSpayukta putrIko dekhakara jalanagaTIko mAlUma huA ki vaha kAmaphalakI. unmukha dazAko prApta ho cukI hai| paraMtu maMtri-netroM ke dvArA dekhane-. para bhI usako usake samAna yogya vara kahIM bhI nahIM dIkhA // 106 // taba nimitta zAstrameM kuzala AptakI taraha pramANa saMminna nAmake devatameM vizvAsa kiyA / aura mukhya mukhya maMtriyoM ke sAtha ekAMtameM unake pAsa jAkara isa taraha pUchA / / 107 // " sulocanA-suMdara netroMvAlI * svayaMpramAke yogya pati hamako koI bhI nahIM dIkhatA hai| isaliye matra Apa apane divya cakSuoMse usako dekhiye| mujhe yaha kArya kisa taraha karanA cAhiye isa viSayameM Apa pramANa haiM / // 108 // isa taraha jaba rAjA apane kAmake bInako tAkara cupa ho gayA tatra saMminna vidyAdharoMke adhIzase isa taraha bolA |"he AyuSman ! avadhijJAnI.munirAnase terA kartavya mujhe pahale jaisA mAlUma ho cukA hai. usako vaisAkA vaisA hI kahatA hUM / suna, isI maratakSetrameM bharata rAjAke vaMzameM prajApati nAmakA eka rAjA hai / vaha bar3A udAra hai,
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ . pAMcavAM sarga: [77. aura usakA nAma bhI anvarya hai-apane nAmake arthake.anusAra pranAko pAlaka bhI hai| isake do vinayI putra haiM / ekakA nAma vinaya hai dusarekA tripiSTa / yaha samajho ki amAnupa balake dhAraka ye donoM * mAI kramase pahale balabhadra aura nArAyaNa haiM / arthAt bar3A bhAI vinaya pahalA balabhadra hai aura choTA bhAI tripiSTa pahalA nArAyaNa hai // 110 // tripiTake pahale bhavakA zatru vizAkhanaMdI yaha azvagrIva huA hai / isaliye tripiSTa isa vidyAdharoMke iMndrako raNameM yuddhakara durmada kara degA, aura usako mArakara Apa ardha cakravartI hogA // 111 // ataeva vidyAdharoMka nivAsa sthAnameM sArabhUta kanyAratnako niHsaMdeha vAsudevako-tripiTako denA cAhiye unake prasAdase uttara zreNIko pAkara ApakI bhI vRddhi hogii| // 112 / / usa kArtAntika-saMbhinna nAmaka daivajJaka nisake vacana kamI jhUTha nahIM ho sakate isa Adezase jaba sampUrNa zaMkAyeM dUra ho gaI taba he deva ! yaha samajhiye ki jvalananaTIna isa kAryako :ghaTita karaneke liye mujhako hI dUta banAkara bhenA hai / merA nAma iMdu hai / maiMne sthira cittase Apake samakSa yaha kArya prakAzita kara diyA hai / Age Apa svayaM kArya-kuzala hai" // 113 / isa prakAra jaba vaha Agatuka vidyAdhara apane Aneke kAraNako acchI taraha vatAkara cupa ho gayA, taba usa samRddhizAlI rAjAne usakA una samasta bhUpaNoMko dekara satkAra kiyA ki jinako usane svayaM apane zarIrapara dhAraNa kara' rakkhA thaa| tathA manuSya zIghra hI vijayAddha para nahIM pahuMca sakatA isaliye usa.AgaMtuka vidyAdharake hI mAraphata 'apanA saMdeza aura usake sAtha kucha bheTa khuza hokara usa vidyAdharoMke adhipati-jvalananaTIke
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ] . mahAvIra critr| yahAM bhenI // 1.14 / / aura yaha kahakara usako vidA kiyA ki " hamako darzana karAne ke liye utkaMThA yukta vidyAdharoM ke adhIzako zIghra laaiye|" iMdune bhI apane namrIbhUta mukuTake kinAre para hAyA~ko rakhakara namaskAra kiyaa| pIche apane mahAn vidyAralase dIptiyukta vimAnako banAkara aura usameM baiThakara nIlakamala sadRza AkAza para 'calA gayA / / 115 // isa prakAra zrI acaMga kavikRtaH vardhamAna caritrameM tripiSTa saMbhava - nAmakA pAMcavAM saMga samApta huA / ARRIGEEm . . chhaas| . kucha dinoMke bAda eka dina prabhApatine vanapAlase sunA ki bAhara prazasta vanameM vidyAdharoMkA svAmI apane bala sahita Akara utarA hai / yaha sunakara harSase usako dekhane ke liye vaha nikalA // 1 // jannata aura kaThora kaMdhAoMse bhUSita donoM putroMke sAtha 2 rAjA bahuta hI acchA mAlUma par3atA thaa| donoM putra aise mAlUma par3ate the mAnoM rAnAkI ye donoM bhunAyeM haiN| inameMse pahalA jo ki dakSiNakI tarapha thA mAnoM sAdhujanoMke liye, aura dUsarA jo ki vAma bhAgameM thA mAnoM zatruoMke liye nA rahA hai // 2 // prasiddha vaMzoMmeM utpanna honevAle rAjaputroMke sAtha 2 rAjA inameM phcaa| mArgameM ye rAjaputra apane apane vAhanoM para savAra hokara jaba vo calane lagate usa samaya unake caMcala ho uTanevAle hAromese. nikale hue kiraNa jANase sapUNe dizAyeM prakAzita ho uThatI thiiN|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 . ..hA sA naamaaaaaaawww the. aise mAlUma par3ate the mAnoM ye rAjaputra nahIM kiMtu mArgAne agaha jagaha para lage hue svayaM rAjAke...prativimba hI haiM // 3 // . ' :: vidhAke prabhAvase banAye gaye adbhuta mahaloMke kaMgUroMke konoM para baiThI huI vidhAriyoMke caMcala netroMke sAtha sAtha, sahasA uTakara vidyAdharoMke svAmIne apanI prItipUrNa dRSTiko phailAkara bhUpAlako dekhA // 4 // dharaNInAtha-abhApati aura dharaNIdharanAtha-viz2ayAdhakA svAmI jvalanajaTI donoM hI atyaMta utsuka apanI 2 savArIse khuzIse phutIke sAtha nikaTavartI suMdara bhaTokA hastAvalaMbana lekara dUrase hI utare / aura donoM hI eka dUsareke sanmukha AdhA AdhA calakara Aye / arthAt udharase jvalanajaTI utarakara AyA aura idharase prajApati gayA isa taraha donoMkA vIcameM milApa ho gayA // 5 // yadyapi ina donoMkA sambandharUpI caMdanakA vRkSa bahuta purAnA par3a gayA thA to bhI donoMne milakara gAr3ha AliMganake amRtajalase usako sIMcA nisase vaha phira harAmarA ho gyaa| donoM rAjAoMke vAja: caMdroM meM lagI huI maNiyoM se jo kiraNeM nikalatI thIM unase aisA mAlUma par3atA thA mAnoM usa sambandharUpI caMdanake vRkSase ye navIna aMkura nikala rahe haiM // 6 // jvalanajaTIke putra arkakIrtinaM yadyapi usa samaya pitAne AMkha bagairahake izArese kucha batAyA nahIM thA to . bhI dUrase hI zirako namAkara namaskAra kiyaa| ThIka hI hai- jo mahA purUpa hote haiM unakA mahAtmAoMmeM svabhAvase hI vinaya ho nAtA hai. // 7 // vinaya aura tripiTa, lakSmI pratApa vala zUvIretA buddhi aura vidyA AdikI apekSA sampUrNa logoMse. adhika the to bhI ina donoM bhAiyoMne sAtha -2 usa vicAroMke svAmIko prItise
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Co j mahAvIra caritra / prabhAmaM kiyA / jo mahAna purUpa hote haiM va guNoM meM gurujanoMse adhika - honepara bhI namra hI rahate haiM // 8 // atyaMta zobhAyukta ye donoM bhAI khUba UMce zarIrake dhAraka aura kAmadeva ke samAna manohara nirmatra caMdramAke samAna kIrtike dhAraka arkakIrtikA AliMgana kara prasanna hue / priya baMdhuoMkA saMbandha kisake harpako nahIM bar3hAtA hai // 2 // manuSya--bhUmike aura vijayArdhake svAmiyoMke mukhakI ceSTAse jaba yaha mAluma ho gayA ki ina donoM ke manameM bolanekI icchA hai taba rAjA prajApatikA atyaMta priya maMtrI isa taraha bolA kyoMki jo kuzala manuSya. hote haiM ve yogya samayako samajhA karate haiM // 10 // " Aja kuladevatA acchI taraha prasanna hue, aura zubha karmakA udaya huA / ApakA janma saphala hai ki jinhoMne pUrva puruSoMse calI AI lar3Ake samAna svatA (nijatva ) ko jo kisI taraha chinna ho gaI thI to bhI usako phirase aMkurita kara diyA || 11|| - jisa taraha koI yogI, pratipakSarahita, sAdhAraNa manuSyoMke liye duSprApya, AtmasvarUpa kevalajJAnako pAkara sampUrNa mutranoMka liye mAnya ho jAtA hai, tathA sarvotkRSTa aura dhruvapadako prApta ho jAtA hai / he deva ! prajApati bhI Apako pAkara ThIka vaisA hI ho gayA hai " // 12 // maMtrI jaba isa prakArase bolA taba usI samaya usake vAkyoMko rokakara vidyAdharoMkA svAmI svayaM isa taraha kahane lgaa| bolate samaya isake dAMtameMse jo caMdramA ke samAna nirmala kiraNeM nIkalIM unase vaha aisA mAlUma par3ane lagA mAnoM khile hue kuMDake puppoMse aMtaraMga meM baiThI huI vAgdevatA - saravastIkI pUjA kara rahA hai // 13 // jvalanajI bolA " he vidvAnoM meM zreSTha! tuma isa tarahake vacana mata bolo|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahA saMgI * kyoMki ikSvAku vaMzavAle hamezAsai nmivNshvaaloke svAmI hote Aye haiN| kaccha rAnAke putrana AdIzvara bhagavAnakI ArAdhanA kI thI tabhI dharaNeMdrakI dI huI vidyAdharoMkI vibhUtiko prApta kiyA thaa| // 14 // he mitra ! anAdarase uThAI gaI kuTinetAko ghAraNa na karanevAlI inakI bhRkuTi-maMjaroke vilAsako usake jyAnase dI huI AjJA samajhakara usako pUrA karaneke liye yaha jana tayAra hai| kyoMki bhale AdamiyoMko apane pUrva puruSoMke kramakA ullaMghana nahIM karanA cAhiye / / 15 // bhUmigocarI aura vidyAdharoMke svAmI jaba ApasameM isa prakAra namra bhASaNake dvArA satkAra kara cuke taba suta aura sutAke ramaNIya vivAhotsavako karane ke liye udyukta hue| isa vivAhake utsavako inakA pratinidhi evanI brahmA pahale hI kara cukA thaa| jisake Upara patAkA vagairaha lagAI gaI haiM aise gharameM prajApati aura jvalanajaTIne praveza kiyA // 16 // pratyeka makAnameM, turaI zaMkha vagairaha maMgala bAje bajane lge| unake Upara itane ghanA aura caMdomA lagAye gaye ki jisase unake bhItara aMdherA ho gyaa| pahale hI daravAjopara-sadara phATakoMpara jinameM se dhAnyake sukumAra aMkura nikala rahe haiM aise suvarNake kuMbha rakkhe gaye // 17 // jinake mukha kamaloMpara kAmuka puruSoMke netra mattabhramarakI taraha atyaMta Asakta ho rahe the aisI madase alapsa huI vadhueM vahA~para nRtya kara rahIM thIM / raMgavallImeM jo nirmala padmarAga maMNiyAM lagAI gaI thIM unameM se pramAke paTala nikala rahe the| unase aisA mAlUma hotA thA mAno vahAMkA AkAza pallavoMse lAla lAla navIna pattoMse jyApta ho rahA hai.| 18 // ucAraNa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2] mahAvIra caritra / karanemeM ati catura cAraNa-katyaka tayA candinanoMka kolAhala sampUrNa dizAyeM zabdAyamAna ho uThI thiiN| nagara evaM vidyAdharose cyAta upavana donoM hI mAnoM parasparakI vibhUtiko jItanakI icchA eka dUsarese adhika ramaNIya bana gaye // 19 // saMbhinna nAmaka jyotipIne vivAhake yogya jo dina banAyA usa dina vidhAgharAke indra jvalananaTIne pahale to ninamaMdira tathA maMdira meruke upara / jinendradevakI pUnA kI pIche apane nivAsasthAna kamalako chor3a denevAlI lakSmIke samAna apanI putrIko vidhipUrvaka tripiTa nArAyaNake liye arpaNa kiyA // 20 // samasta zatruoMko niHzeSa karanevAlA namivaMzakI dhanA bhUna jvalanaTI, bAjubaMda, hAra, kar3e, nirmala kuMDala ityAdi bhUpoMse dUsare rAjaputroMkA. mI sammAnakara kanyAdAna-vivAhako pUrAkara, apanI rAnIke sAtha 2 tritA-samudrake pAra tara gayA // 21 // vinayake choTe bhAI tripiSTako isa prakAra apanI putrI dekara vaha vidyAdharoMkA svAmI bahuta hI prAna huaa| bhalA kauna aisA hogA jo bar3hate hue mahAn abhyudaya aura vaibhatrake pAtra mahApuruSa ke sAtha sambandhako pAkara saMtuSTa na ho // 22 // vidyAdharoMkA cakravartI-azvagrIva samAcAroM kA patA lagAnevAle apane dUtake dvArA isa vAtako sunakara ki vidyAdhara patine apanI kanyAkA dAna bhUmigocarIko kiyA hai usI samaya kupita huA jaise ki siMha navIna meghake gaMbhIra-zabdapara kopa karatA hai| athavA vaha siMhakI taraha navIna mevake samAna gaMbhIra. zabda karane garnane lagA // .23 / usakI bhayaMkara dRSTi kopase pallavita ho gaI / jisase aimA jAna par3ane lagA mAnoM vaha samAmeM bahutase
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMDA. sarga | 83 aMgAroMko bakhera rahA hai / usa samaya usake mukhapara pasInA ke jalakI bahutasI choTI 2 bindu ikaTThI ho gii| mAlUma par3ane lagA mAnoM vaha biMduoMkA samUha nahIM hai usakA karNa bhRSaNa hai| vajrake samAnaghora nAko karatA huA vaha bolA - "he vidyAvaro ! jo kAma usa aghama vidyAdhara jvalananaTIne kiyA hai kyA tuma logoMne usako nahIM sunA! dekho ! usane jIrNa tRNakI taraha tumhArI avahelanA karake, jagameM pradhAna bhUta aura manohara kanyA eka manuSyako de DAlI // 29 // jaba avvakaMdharane hara ekake mukhakI tarapha karake usake viSaya meM kahA taba usake vacanoMse sampUrNa sabhA kSubdha hokara ghUmane lagI / Tasa samaya harSaka naSTa ho jAnese samAne usa darzanIya lIlA - avasthAko dhAraNa kriyA joki kallakAlake aMta samaya meM pabanase kSubva ho jAnevAle samudrakI ho jAtI hai // 26 // kopase samasta jagatko ka~pAtA huA vaha nIratha manuSyoMkA -bhUmigocariyoM kA kSaya karaneke liye claa| mAnoM janatAkA kSaya karaneke liye himAlaya claa| yadyapi vaha nIkara thA to bhI himAlaya ke samAna mAluma par3atA thA / kyoMki usakI aura himAlayakI kaI bAteM samAna miTatI thiiN| prathama to vaha himAlayakI taraha sthitimAnoMkA (maryAdA ke pAlana : karanevAloMkA aura himAlayake pakSa meM- parvatoM kA ) amezvara thA / dUsare : atyaMta anulaMbya unnati (vaipadakI adhikatA tathA himAlayake pakSa meM : TaMcAI ) ko dhAraNa karanevAlA thaa| tIsare, isane anya sthAnapara 1 nahIM honevAle mahAn satva (satyaguNa athavA atyaMta udyoga yAH bala aura himAlaya ke pakSameM jaMtuoM) ko dhAraNa kara rakhA thA / . 6 // 27 // citrAMgada khUna kiye gaye apane dvArA mAre gaye zatruoMke *
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / khUnase vicitra huI gadAko hAthameM lekara uThA / aura usane apane vAyeM hAthase usako khUba jorase bulAyA / ghumAte samaya gadAmeM lagI huI padmarAga maNiyoMkI jo pramA nikalI usase aisA mAlUma par3ana lagA mAnoM usake hAthameMse roparUpI dAvAnala nikala rahA hai // 2 bhRkuTiyoMke Ter3he par3a jAnese mukha TeDhA par3a gayA, AkheM gulAbI ho. gaI, pasInAke jalakarNose kapola mUla vyApta ho gayA, unnata zarIra jhUmane lagA; aura oMTha kaMpane lage / vaha bhIma ugra kopako dhAraNa kara samAmeM sAkSAt kora sarIkhA hI ho gayA // 29 // nIlakaMune jisakA ki hRdaya vidyAoMse lipta thA, jo pratipakSiyoMkA bhaya honepara zaraNameM AnevAloMko abhaya detA thA isa samaya kopase kiye gaye apane gaMbhIra kahakahATa zabdake dvArA sabhAkai sabhI makAnoM-kamaroMke viroMko pratidhvanita karate hue haMsA diyA // 30 // isa samaya jo koI bhI kruddha hotA huA samAmeM AtA thA usake zarIrakA senake pasInAse bhIge hue nirmala zarIrameM pratibimba par3a jAtA thA, jisase aneka rUpa hubhA vaha-sena aisA mAlUma par3ane lagatA thA mAnoM yuddha rasase vicAvalake dvArA zatruoMko naSTa karane ke liye valakI vikriyA . kara rahA hai // 31 // krodhase uddhata huA paridhI zatruoMke matta hAthiyoMke dAMtoMkA abhighAta pAkara jisapara bar3e 2 vraNa ho gaye haiM, jinameM ki hAra bhI magna ho mayA hai, evaM nisapara roMgaTe khar3e ho gayehaiM aise apane vizAla vakSaHsthalako sIdhe hAthase Thagekara kara parimArjita karane lagA // 32 // niSkapaTa pauruSase zatruvargako vazameM karanevAlA, vidyAvaibhavase unnati karanevAlA, unnata kaMdhAoMse yukta azvagrIva jisa samaya kopase pRthvIko ThoMkane lagA usa samaya usake karmo
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahA srg| AN - - spaLapara baiThe hue bhramara vyAkula hokara ur3ane lage / 33 / / kopase vivarNa huA yaha divAkara vidyAdhara sUryake samAna apane bahuta bar3e pratApase samasta dizAoMko pUrNa karatA huA, jagatse namaskRta aapAdoMko (caraNoMko-sUryake pakSameM kiraNoMko) padmAkarake Upara rakhatA huA zIghra hI isa bAtakA bodha karAne lagA mAnoM yaha abhI janatAkA kSaya kara DAlegA // 34 // sabhAmeM kAmadevake samAna sundara mAlUma par3anevAle citrAMgadane zatruoMke kula-parvatoMko mathanevAle apane donoM hAthoMse jinameM ki unakA-zatruoMkA ghAta karatera choTIra gAMThe-Theke par3a gaI thIM, galemeM par3I huI hAralatAko aisA kU rNita kara DAlA jisase usameMkA sUna mI bAkI na batrA // 35 // Izvara aura vajradaMSTra donoM zatruke sAtha yuddha karaneke liye AkAzameM Dolane lage, para sabhAsadoMne unheM kisI taraha rakkhA-rokA / unnata jalameM dhoI gaI jisapara atyaMta tIkSNa pAnI car3hAyA gayA hai aisI talavArameMse nikalate hue kiraNAMkuroM se una donoM ke dakSiNa bAhudaNDa bhAsurita ho rahe the // 36 // bahuta dinoM mujhako yaha avasara prApta huA thA to bhI mujhako isane nahIM svIkArA isIliye mAnoM vaha ruSTa huA yathArthanAmA akaMpana rAnAkA kopa dUrase huA / ThIka hI hai-jo caMcala buddhi hotA hai vaha samAmeM kopa karatA hai naki dhIra // 37 // jisane jaldIra nirdaya hokara apane ramaNIya aura AskAlita oThoMko canA DAlA aise zanizcarake samAna parAkramake dhAraNa karanevAle kruddha balIne jhaNajhaNATa zabda karanevAle bhUSaNoMse yukta apane dakSiNa hAthase gaMbhIra zabda karate hue. pRthvIko niHsatya nistez2a kara diyA // 38 // .
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] mahAvIra caritra / krodhaka mAre lAla huI AMkhAsa mAnoM usakI AratI hI kara rahA hai isa tarahase samAkI tarapha dekhakara abhimAnazAlI uddhata dhUmazikha samAmeM isa taraha volA / bolate samaya mukhake khulate hI jo usameMse dhuMA nisdA usase mAnoM samasta dizAyeM dhanna ho gaI / vaha bolA- he azvagrIva ! Apa vRthA kyoM ke haiM ! AMjJA kIniya / asat puruSoM kA parAbhava karanameM buddhi lagAnI cAhiye na ki upekSA karanI caahiye| he cakravara! kyA maiM vAyeM hAthase sArI pRthvIko uThAkara samudra meM paTaka hU~ // 10 // usa bhUmigocarI manuSyane no namikulameM zreSTha vidyAdharakI anupama aura lokottama putrIko apane galemeM dhAraNa kiyA hai so kyA vaha usake yogya hai| yaha aisA hI huA hai jaise koI kuttA ujjvala ratnamAlAko galemeM pahara le| isa viSayameM kauna aimA hogA jo vidhiko asahya manIpAko dekhakara haMsegA nahIM // 41 // ina vidyAdharoMke svAmiyoMmeMse cAhe jisako Apa hukuma kareM vahI akasmAt jAkara namike kulakA eka nimipa mAtrameM pralaya kara DAlatA hai| bAka samAna una manuSyoMkI to bAta hI kyA hai // 42 // yamarAja samAna Apake kruddha honepara eka kSaNa bhI koI nahIM jI sastA, yaha bAta lokameM prasiddha ho rahI hai| phira bhI isa bAtako jAnate hue mI na mAlUma kyoM usane Apase isa tarahakA virodha kiyA hai ! athavA ThIka hI hai-jaba vinAzakAla AjAtA hai taba bar3e bar3e vidvAnoMkI mI buddhi havAkhAne calI jAtI hai"||43|| isI samaya 'AtmavaMdhuoMke sAtha 2 nAgapAza vagairahase bAMdhakara vadhU aura para donoMko abhI lAte haiM yaha socakara ve vidyAdhara tthe| parantu maMtrIne kisI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ mhA srg| taraha unheM anunayAdi kara roka diyA; aura rokakara paha azvagrIvase isa taraha volA- : - he nAtha! Apa niSkAraNa krodha kyoM kara rahe haiM ? ApakI sampUrNa nItimArga meM pravINa buddhi kahAM calI gaI? saMsAriyoMkA kopake samAna koI zatru nhiiN| yaha niyamase donoM mAma vipattikA kAraNa hotA hai // 44-45|| tRSNAko bar3hAtA hai, dhairyako dUra karatA hai, viveka buddhiko naSTa karatA hai, mukhasa nahIM kahane yogya kAmoMko mI kagatA hai, evaM zarIra aura iMdriyoMko saMtapta karatA hai, isa taraha he svAmin ! yaha manupyakA ugra kopa pittajarakA eka pratinidhi hai // 6 // AMkhoMmeM rAga (lAlI-pukharjI) zarIrameM aneka tarahakA kaMpa; cittameM vivekazUnya citAyeM, amArgameM gamana aura zrama, ina bAtoMko tathA inase honevAle aura bhI aneka duHkhoMko yA to manuSyakA kopa utpanna karatA hai yA madirAkA mada (nazA) // 47 // saMsArameM jo AdamI vinA kAraNa hI dararoja krodha kiyA karatA hai usake sAtha usake Apta jana bhI mitratA rakhanA nahIM caahte| viSakA vRkSa, maMda maMda vAyuse nRtya karanevAle phUloMke bhArase yukta rahatA hai to bhI kyA bhraparagaNa usakI sevA karate haiM ! kabhI nahIM // 48 // amimAniyoMko zatru AdikA maya honevara Alambana, vaMzase mI unnata, prasiddha aura sArabhUta guNoMse vizuddha, zrImAn jinase ki asatpuruSoM ke parivArane apanI AtmAko chiyA rakhA hai, tathA yaha ApakI isI tarahakI talavAra mAlUma hotI hai aba mAnava-kalaMkako prApta kareM // 19 // amivAMchita kArya-siddhikI rakSA karanevAlI, "aMdhI AMkhoMke liye siddhAMjanakI advitIya golI aura lakSmIrUpI
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / latAke valayako bar3hAnevAlI jaladhArA, yaha kSamA hI hai / jagatke male AdamiyoM meM se kauna aisA hai jisane usako aisA hI nahIM mAnA hai // 50 // yadi koI ati balavAn aura parAkramakA dhAraka bhI atyaMta unnata hue dUsaroMpara kopa kare to aisA karane se usakI bhanlAI nahIM hotii| mRgarAja meghoMkI tarapha svayaM uchala uchala kara kyA vyarthakA prayAsa nahIM uThAtA ? // 51 // jo manuSya apane hI pakSake balakA garva karake mUr3ha ho rahA ho, tathA jo apanI aura dUsarekI. zaktimeM kitanA sAra hai isake vinA dekhe kevala jItanekI icchAse hI udyoga karatA hai vaha manuSya usa aciMtya dazAkA anubhava karatA hai joki vanhike sammukha par3akara pataMgako prApta hotI hai / / 52 // he pramoH! jagatmeM yadi zatru deva aura prarAkramakI apekSA tulya ho to nItizAstrakAroMne usake sAtha saMdhi karanA batAyA hai / kyoMki aisA karanese jo donoMkI apekSA donoMmeM hIna ho to vaha bhI sahamA vidvAnoMmeM niMdya nahIM hotA, balki pUjyatama aura adhika unnata hotA hai / 93 // jisa taraha hAthIkI ciMghAr3a usake aMtarmadako aura prAtaHkAlakI kiraNeM udayameM AnevAle sUryako batalAtI haiM isI taraha manuSyakI ceSTAeM lokameM honevAle aMtarAyarahita usake Adhipatyako vatalA detI haiM // 54 // karor3oM siMhoMkA jisameM vala thA isa tarahake usa mRgarAjako jisane apane Apa aMguliyoMse navIna kamalake taMtukI taraha vidAra DAlA, jisane - zilAko eka hI hAthase uThAkara chatrakI taraha uparako kara diyA // .55 // jisakI vidvAn jvalananaTIne svayaM jAkara vidhipUrvaka ' . kanyAdAna kara upAsanA kI hai, jo dhIra tripiSTha tenakI nidhi hai
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ chahA sarga: [89 vaha Aja ApakA amiyojya kisa taraha huA ? aura Apa batAiye ki usapara kisa taraha car3hAI kara dI jAya // 56 aura he mAnada! " maiM candravartIkI vibhUtise yukta hUM" aisA apane manameM vRthAkA garva bhI na karanA, kyoMki jo loga indriyoMpara vijaya prApta nahIM kara sake haiM una mUhAtmAoMkI sampatti kyA bahuta kAla taka athavA paripAka samayameM sukhake liye ho sakatI hai ? // 57 // Apa haraeka narezake svAmI haiM / ataeva merI rAyameM Apako yaha car3hAI nahIM karanI cAhiye / yaha Apake liye paripAkameM hitakara na hogii|" maMtrI isa tarahake vacanoMko joki paripAkameM, pathyarUpa ye kahakara cupa ho gayA / kyoMki jo buddhimAna hote haiM ve akAryako kamI nahIM batAte // 18 // ___ maMtrIke ye vAkya vastu tattvake prakAzita karanevAle the aura isIliye ve jagatmeM advitIya dIpakake samAna the to bhI jisa taraha sUryake kiraNasamUhase ullUko bodha nahIM hotA; kyoMki usakI vuddhi adhakArameM hI kAma karatI hai, usI taraha yaha duSTa azvagrIva . mI maMtrIke una vAkyoMse prabodhako prApta na huA / kyoMki isakI bhI ajJAnAndhakArase vuddhi mArI gaI thI // 59 // khoTI zikSA pAle hue athavA jinhoMne kAryake paripAkakI tarapha dRSTi hI nahIM dI hai aise hI kucha logoMne milakara apane buddhivalapara garviSTha hue azvagrIvako uttenita kara diyaa| azvagrIva apane bhumaMgase unnata lalATapaTTako mI Ter3hAkara kopake sAtha maMtrIse isa taraha bolaa| 6 // .. paripAkameM pathyako cAhanevAlA, zatrukI bar3hI haI vRddhiko jarA bhI nahIM cAhatA / zatru aura roga . donoMko yadi thor3e kAla
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ .90 ] mahAvIra caritra / taka bhI sahasA bahate rahane diyA jAya to thor3e hI kAlameM ve prANoMka grAhaka ho jAte haiN| kaMvala eka meva-zatra apana samayapara tIna talavArake samAna vijalIko lekara nA vikarAla hokara garjanA karatA hai va rAjahaMsa pakSayukta (senAdika sahAyakoMse yukta, hamakI pakSane pakhAse yukta)tyA padmAkarakA (lakSmIkA, pasameM kamala samUhakA) avalaMbana lekara bhI pRthvI meM pratiSThAijjata, dUsarI pakSa meM sthiti)ko nahIM paataa| // 32 // jItanekI icchA rakhanevAlA manuSya, atyaMta pratApazAlI tejasvI zarIrase abhinna agaNita sahAyakoM ke sAtha sAtha uyukta hokara, samasta dizAoMko prApta karanevAle karoMse sUryako taraha kyA samata muvanako bhI siddha nahIM kara letA hai ? // 6 // madanalana, siMcana kara mItake samAna gaMDasyaloMko sugaMdhita karanevAle, ninakI kAyakI UMcAIle dekhakara esA mAlUma par3ane lagatA hai mAnoM ye va phinta ananagiri parvata hI haiM, aise anAra samAna suMDoMko dhAraNa kAnavAle aneka hAthiyoMkA siMha jo baMdha karatA hai so sikA upadeza pAkara!" ||6||is taraha apane vacanoMse udhAra vodhaka dene * vAle pramANabhUta maMtrIka vAkyoMkA kopase ullaMghana karake azvagrIva isa taraha atyaMta svataMtratAko-jan kaddhatAko prApta ho gayA jisa taraha hattI matta pIlavAnakA ullaMghana karake svataMtra ho jAtA hai // 65 // prasiddha satra parAkramako dhAraNa karanevAlA durvAra azvagrIva eka kSagake bAda-zIghra hI jisa taraha kalpakAlake aMta samayameM samudra kalloloMse bhara jAtA hai-Acchana ho jAtA hai usI taraha AkAzako asaMkhya senAse Acchanna karatA huA DaMDA // 66 // ulTIbAka bahanese jisakI dhvanAyeM kAMpa rahIM thIM aisI senAko sa parvatake Upara
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'chaTThA sarga . [ 9:1 jahAMpara ki choTe 2 rAjakIya makAna banA diye gaye the aura jahAMpara ghAsa lakar3I tathA nala sulabhatA se mila sakatA thA, ThaharA kara bhApa bhI dUsaroMkA pAlana karatA huA Thahara gayA // 67 // jvalananaTIne sabhAmeM eka buddhimAna hUtake dvArA azvagrIva kI isa niraMkuza ceSTAko spaSTatayA sunaa| aura sunakara vaha prajApatise vinayapUrvaka isa taraha bolA // 68 // raupyagiri - vijayAdhakI uttara zreNI meM vaibase bhUpita nAnA samRddhizAlI alakA nAmakI nagarI hai| jisameM mayUrakaMTha aura nIlAMjanAke zarIrase yaha ardhacakravartI azvagrIva utpanna huA hai // 69 // azvagrIvakA vIrya parAkrama durnivArya haiM / isa samaya vaha dUsare vidyAdharoMko sAtha lekara uThA hai| ataeva isa viSaya meM aba jo kucha karanA ho usakA ekAMta meM AtmahitaipInijI-samAsadoM ke sAtha vicAra kara lenA cAhiye // 70 // jvalananaTIkI isa vANIko sunakara pRthvInAthane jaba maMtrisabhAkI tarapha mur3akara dekhA to sabhA svAmIke abhiprAyako samajhakara uTha calI / manuSyoMko buddhirUpI sampadAke prApta karanekA phala yahI hai ki. mauke anusAra ve vartAva kareM // 71 // * .. isa prakAra azaga kavi kRta vardhamAna caritrameM azvamIva 'sabhA kSobha nAmaka chaDA sarga samApta huaa| ; 1
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAPANA 923 mahAvIra caritra / sAtavA srg| vidyAdharoMke svAmIne jaba maMtrizAlAmeM sampUrNa maMtriyoMko bulA liyA taba vinayake sAtha 2 Akara prApta honevAle prajApatina isa taraha bolanA zurU kiyA // 1 // hamArI yaha abhISTa sampUrNa "sampadA Apake pratApase hI huI hai| vRkSa kyA RtuoMke vinA svayameva puSpazrIko dhAraNa kara sakate haiM ? // 2 / / hama saba tarahase bAlakake samAna haiN| abhI taka hamane apanI mugdhatAko nahIM chor3A hai| paraMtu aba nizcaya hai ki piyukta huI jananI samAna hitaka . karanevAlI ApakI mati hamako saba tarahase dekhegii| kyoMki vaha vatsala hai, usakA hamapara bar3A prema hai aura kRtyAkRtyake viSayameM bhI vaha kuzala hai // 3 // jagata meM jo guNahIna hai vaha bhI guNiyoM ke sambandhase guNI bana jAtA hai| gulAbake puppoMse sugaMdhita huA jala magajako bhI sugaMdhita kara detA hai // 4 // acchA ho cAhe burA ho; paraMtu vidhi prANiyoMko aise prayojanako binA kisI tarahake prayatnake kiye hI svayaM utpanna kara denA hai jisakA unhoMne citavana bhI na kiyA-ho / kyoMki vaha apane advitIya kArya meM niraMkuza hai // 5 // ati balavAn cakravartI azvagrIva dUsare vidyAdhara rAjAoMke sAtha 2 sahasA uThA hai| ataeva aba hamako Apa batAiye ki usake prati kaisA bartAva kiyA jAya ? // 6 // yaha bAta kahakara . tathA aura bhI bahutase kAraNoMko dikhAkara jaba rAjAne virAma liyA taba.bAra bAra maMtriyoMse dekhe jAnepara suzruta nAmakA maMtrI isa tarahake bacana bolA // 7 // " jJAnake viSayameM vizuddhatAko hamane Apake
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sotavAM srg| [93 prasAdase hI prApta kiyA hai| yaha bAta pRthvIpara prasiddha hai ki. padma-kamalaM to sadA jaDAtmaka (kamalako pakSameM jalasvarUA, maMtrIkI pakSameM jaharUpa) hI hotA hai, kiMtu sUryake prasAdase vaha prabodha. (kamalakI pakSameM khilanA, maMtrIkI pakSameM jJAna )ko prApta hotA hai| // himake samAna yutiko dhAraNa karanevAle caMdramAkI prativimbakI saMgati karanevAlA mRga malina hai to bhI pratimAsita hotA hai| isakna kAraNa.yahI hai ki vaha no kucha bhI prakAza karatA hai so svabhAvase zucitAko pAkara hI karatA hai / / 9 // jo jar3a hai vaha bhI upAdhi vizeSake pAnAnase caturatAko pAnAtA hai| jarAsA pAnI talavArako pAkara hastiyoMka kaThina matakako bhI kATa DAlatA hai / / 10 // . Apa sarIkhe bacana-kuzala puruSoMke sAmane jo maiM bolatA hUM so yaha . adhikAra prApta padakI (maMtripadakI) capalatA hai| anyathA kauna aisA . sacetana hai jo Apake sAmane bolanekA prArambha bhI kara sake // 11 // nisa taraha parasparameM milI huI evaM unnata tInoM parvoMne isa carAcara (jIva aura ajIvakai samUharUpa) jagatko dhAraNa kara rakkhA hai usI . '. taraha ati prabhAvazAlI aura pratibhAke dhAraNa karanevAle Apa tInoMne bhI nIti zAstrako dhAraNa kara rakkhA hai // 12 // zrotA yadi 'nirvAdha hai to usake sAmane bole hue vacana cAhe vai sampUrNa doSoMse * rahita hI kyoM na hoM zomAko nahIM pAte / yadi strI nevarahita patike sAmane apanA vibhrama-vilAsa dikhAve mI to usase phala kyA ? // 13 // nItikAroMne yaha spaSTa batAyA hai ki puruSakA uttama bhUSaNa paramArtha hai| aura vaha paramArtha zzrutajJAna hI hai dUsarA nhiiN| zrutakA . dhanodadhivAn dhanavAna tanuvAna /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ r awunuwaruwww .AA..... .. . . . . . 94 ] mahAvIra caritra / phala prazama-kapAyoMkI maMdatA aura vinaya hai // 14 // jo vinaya aura prazamako dhAraNa karanevAlA hai usako sAdhu loga bhI svayameva namaskAra karane lagate haiM / jaganmeM sAdhu samAgama anurAgako karane lagatA hai, kevala itanA hI nahIM, anurAgase parAjita huA sArA jagat svayameva dAsanAko prApta ho jAtA hai / isaliye he mahIpataH ! vinaya aura prazamako kabhI na chor3anA // 15-16 // vegaka sAtha calanevAle hariNoMko bhI vanameM niyamase banecara pakar3a lete haiN| kutsita guNavAla prazaMsanIya guName bhI kisake kAryako siddha nahIM karatA ? // 1 // pAyaka jAnakAroMne yaha kahA hai ki kaThorasa komala adhika mukhakara hotA hai| sUrya pRthvIko tapAtA hai aura caMdramA AlhAdita karatA hai // 18 // prANiyoMke liye priya vAkyoMki sivAya aura koI acchA vazIkaraNa nahIM hai| koyala yathocita madhura zabda karatI hai isIliye lokoMkI priyapAtra hotI hai // 19 // ataeva he vidvat ! Apa sarIkhe bhUpAloMko sAmave.-sAMtvanAka sivAya dUsarA koI aisA anna nahIM hai jo vinayake liye mAnA jAya / yaha tIkSNa nahIM hai to mI hRdayameM praveza karanevAlA hai| apekSArahita hai. to bhI sakala arthakA sAdhaka hai // 20 // yadi koI rAjA kupita ho rahA ho to usako zAMta karaneke liye vidvAnloga pahale sAmasAMtvanAkA hI upayoga karate haiN| kIcar3a-mizrita jala kyA nirmalIke binA prasanna ho sakatA hai // 21 // utpanna huA krodha kora vacana bolanese aura bar3hatA hai| kiMtu koma zabdose vaha zAMta ho jAtA hai| jisa tarahase ki dAvAnala svAse ghapakatA hai, kiMtu meMbAMnA bahutasA jalaM par3anese zAMta--ho... jAtA hai // 22 // jo
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sAtavAM srgH| mRdutAse-komalatAse. zAMta ho sakaMtA hai usake Upara gurU zana nahIM chor3A jAtA. | jo zatru sAma-sAMtvanAse siddha kiyA jA sakatA hai usake liye dUsare upAyoMke karanese kyA prayojana ? // 23 // jo zatru sAmase siddha kara liyA gayA phira vaha maukepara viruddha nahIM ho sakatA / nisa agniko pAnI DAla kara ThaMDA kara diyA jAya kyA vaha phira jalanekI ceSTA kara sakatI hai? // 24 // jo mahApurupa haiM va kupita-kruddha ho jAya to bhI unakA 'mana vikArako kamI prApta nahIM hotA / samudrakA jala pUMsakI Agase kamI garama nahIM kiyA jA sakatA // 25 // jo acchI tarahasa nizcaya karake nIti mArgapara calanekA prayatna karatA hai usakA koI zatru : hI nahIM hotA / TIka hI hai, jo pathya bhojana karanevAle haiM unako kyA vyAdhiyAM jaga mI bAdhA de sakatI haiM // 26 // upAyakA yadi yogya rItise viniyoga na kiyA jAya to kyA vaha abhISTa phalako de sakatA hai ? yadi dUdhako kaMca ghar3emeM rakha diyA jAya to kyA vaha sahana hI dahI bana sakatA hai ? // 27 // sAmane khar3e hue . 'paripUrNa zatrukA bhI mRtA-komalatAse hI bheda ho sakatA hai| nadiyoMkA vaMga prati varSa kyA sAre parvatakA medana nahIM kara DAlatA ? . |28|| jagatmeM bhI teja nizcayase mRdutAke sAtha raha kara hI hamezA sthira raha sakatA hai / dIpaka kyA sneha-tela sahita avasthAke vinA bujha nahIM jAtA // 29 // ataeva merI samajha aisI hai ki azvagrIva viSayameM nizcayase sAmasa vartAva karanA cAhiye aura kisI taraha nhiiN| yaha kahakara maMtrI suzrAne yaha jAnaneke liye virAma liyA ki. dekheM isAra dUsare loga apanA 2 kyA mata dete haiM / // 30 // ,
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 ] mahAvIra critr| suzcatakI isa tarahakI vANIko sunakara atyaMta tejasvI vidvAna aura vijayalakSmIkA pati vinaya aMtaHkaraNameM hRdayameM jala gayA, ataeva vaha isa tarahake vacana kahane lagA // 31 // par3he hue sambandha rahita akSaroMko to kyA totA bhI nahIM bola degA ?. yathArthameM to vidvAn loga usa nItivattAkI prazaMsA karate haiM ki jisake vacana arthaka sAdhaka hoM // 32 // jo kisI kAraNase kopa karatA hai vaha to hamezA anunayase zAMta ho jAtA hai, kiMtu yaha batAiye ki jo vinA nimittakAraNake hI roSa kare usakA kisa rItise pratIkAra karanA cAhiye ? // 33 // ati priya acana: atiroSa karanevAleke kopako aura bhI uddIpta kara dete haiN| * Agase atyaMta garama hue ghImeM yadi jala par3a jAya to vaha mI Aga ho jAtA hai // 34 // jo abhimAnI hai kiMtu : hRdayaMkA komala hai aise puruSako to priya vacana namra kara sakate haiM / parantu isase viparIta ceSTA karanevAlA durjana kyA sAMtvanAse . anukUla ho sakatA hai ? // 35 // lohA Agase narama hotA hai aura jalase kora banatA hai| isI taraha durjana bhI zatraoMse pIr3ita hokara hI namratAko dhAraNa karatA hai, anyathA nahIM // 36 // nItike. jAnanevAle mahAtmAoMne do tarahake manuSyoMke liye do hI tarahake matakA bhI vidhAna kiyA hai / eka to yaha ki no mahApuruSa haiM unakA aura apane bAMdhavoMkA vinaya karanA, dusarA-zatruke samakSa Anepara mahAn parAkrama karanA // 37 // satpuruSa mI 'isa' vA . mAnate haiM ki puruSake do hI kAma adhika sukhakara haiN| eka to, * zatruke sAmane khar3e honepara nirmayatA / dUsarA priyaM nArIke kaTAkSa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavAM srg| [97 pAtase bhIrutA // 38 // yadyapi tRNa. bahuta durbala hotA hai to bhI vaha apane pratikUla pavanako namanA nahIM hai| vaha usa puruSase acchA hai jo svayaM zatruko namaskAra karane lagatA hai // 31 // nita kAragase marA huA AdamI gurutva (mahatva, dUparI pakSameM bhArIpana; kyoMki marA huA AdamI bhArI ho jAtA hai) ko pAtA hai vaha kAraNa mujhe asa mAlUna huaa| kyoMki laghutA (dInanA, dUsarI paMkSama halakApana; kyoMki jide manuSyakA zarIra halakA rahatA hai) kA kAraNa yAcanA hai so baha nindrA AimI viskula nahIM rahatI || samAdhara (samA-zAMtiko dhAraNa karanevAlA yA rAjA, dUsarI pasameM parvata) bahuta unnata hotA hai to bhI usako loga sahanahImeM lAMgha jAte haiN| bAta ThIka hI hai| kyoMki jagata meM kauna aimA hai jisake parAbhavakA kAraNa samA nahIM. hotI // 11 // dina meM tejake naSTa ho jAnese hI mUrya acchI taraha ko prApta hotA hai| . . ataeva jo udArabuddhi haiM ve eka TaNaka lire bhI jAnalyamAna tenako nahIM chor3ate // 12 // samAvasa hI mahApuruSoMse zatrutA / karanevAlA sAMtvanAoMse zAMtiko dhAraNa kara lenA hai ? kabhI nhiiN| pratyuta. usase aura bhI vaha pracaNDatA dhAraNa karatA hai| samudrakI caMDamAnala jalase zAMta nahIM hotI, pracaNDa hotI hai // 43 // jisakI buddhi maMdase mUrchita ho rahI hai aisA uddhata puruSa hastIkI taraha tabhI taka garnatA hai jaba taka vaha sAmane mIpaNa AkArake dhAraka siMha samAna zatruko nahIM dekhatA hai // 44 // eka to jagatameM durnAmaka (bhayaMkara jalanaMta) pahale hI prANa haraNa karanevAlA hai phira bhI vaha mahAn udayako dhAraNa kara vikriyAko prApta ho jAya to kauna buddhimAna
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ NANVARNAVAN 98] mahAvIra caritra / hai jo vinA chedana kiye usako zAMta kara de|| 45 // jo kasarI svayaM cAro tarapha hAthIko hUMha hUMhakara mAratA hai kyA vaha svayaM yuddhakI icchAse apane nivAsasthAna guhApara hI Aye hue hastIko chor3a degA? // 46 // ApakI vANI anulaMbya hai to bhI usakA ulaMghana karake merA choTA bhAI, anargala hAthIke baccekA gaMdhahastIkI taraha kyA azvagrIvakA bAta nahIM karegA ! // 47 // jo manuSyoMmeM nahIM rahatA aise isake daivika (devasambandhI ) paurupako aura koI nahIM jAnatA, eka maiM hI jAnatA huuN| isaliye isa viSayameM ApakA kevala mauna hI bhUpaNa hai // // 48 // paurupa jisakA pradhAna sAdhana haiM aise kAryako pUrvokta rItise batAkara jaba durjaya vijayane virAma liyA taba matisAgara nAmakA buddhimAna maMtrI apane vacanoMko isa taraha spaSTa karane lagA // 49 // kartavyavidhika viSayameM zreSTha vidvAn vijayane yahAM-Apake sAmane saba bAta spaSTa kara dI hai to bhI he deva! yaha jar3abuddhi jana kucha jAnanA cAhatA hai / / 50 // jyotiSIne kyA yaha saba bAta hamase pahale hI.vAstava meM nahIM kahI thI? avazya kahI .thI, to bhI.maiM isakI utkRSTa amAnuSa lakSmIkI parIkSA karanA cAhatA ii|| 11 // jo kAma acchI taraha vicAra karake kiyA jAtA hai usase.pariNAmameM bhaya nahIM hotaa| ataeva jo vivekI haiM ve binA vicAre kamI kAmakA Aramma nahIM karate haiM / / 52 / / jo sAta hI dinameM sampUrNa rathavidyAoMko siddha kara legA vaha pRthvI nArAyaNa samajhA jAyagA aura vaha isa ardhacakravartIko yuddha meM niyamase jItegA * // 53 // kartavya vastuke liye kasauTIke samAna maMtrIke kahe hue ina
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavAM sargaH [ 99 'vacanoM ko sunakara sabane vaisA hI mAnA ki niHsaMdeha yaha karanA cAhiye // 54 // tripiSTakI vibhUtikI parIkSA karane ke liye jvalananaTIne usake --sAtha-2. vijayako mI puruvidyAoMke siddha karanekI uttama vidhi - batAI || 15 || jisako dUmare bAraha varSa meM vidhise bhI siddha nahIM kara sakate vahI mahArohiNI vidyA isake sAmane svayametra Akara sahasA prakaTa hogaI // 16 // padvAhinI, IzavAhinI Adika dUsarI -samasta vidyAyeM bhI Akara upasthita huI / aho utkRSTa puNya-saM"ttike dhAraka mahAtmAoMko asAdhya kyA hai ? // 57 // siMhavAhinI, gavata, vinayA, pramaMkarI ityAdi pAMcasau utkRSTa vidyArthI sAta dinameM vijayaMka vaza huI - // 18 // vijayake choTe bhAI tripiSTane bhI jana ati parimita dinoMmeM vidyAoMko bazameM kara liyA tatra - rAjA - prajApati aura vidyAdharoMkA svAmI jvalananaTI ina donoMna nizcitarUpase usako bhagat ke dhurApara virAjamAna kara diyA ||19|| yuddhameM zatruoMkA hanana karane liye jAnekI icchA karanevAle tripiSTakI vijaya - zrIkA mAnoM kathana hI kara rahe haiN| isa tarahase pRthvI aura AkAza mRdaMgoM ke atyunnata zabdoMse ekadama pApta ho gayA // 60 // maMgalasUtra zubha zakunoMse jisakI samasta senA saMtopako prApta ho gaI aisA tripiSTa toraNa aura dhvajAoMse susajjita nagarase hAthIpara car3hakara nikalA // 69 // makAnoMke Age khar3e hokara striyoMne apane netroMke sAtha 2 khIloMkI bharI huI aMjaliyA~ isake Upara isataraha bakherIM mAnoM ye isakI nirmala kIrtiko hI pRthvIpara phailA rahI hai // 62 // hAthiyoMkI aMgAriyoMpara lagI
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. ] . . mahAvIra caritra / mmmmmmmmmmmmmmninin huI dhvajAoMke samUhase kevala AkAza hI nahIM DhakA; kiMtu dUsare rAjAoMke liye atyaMta duHsaha cakravartIkA samasta - tena .mI .Dhaka * gayA // 63 // rathoMke aMDoMkI TApoMke par3anese pRthvImeM jo, gadheke bAloMkI taraha dhUli uThI usase kevala samasta jagata hI malina nahIM. ho gayA; kiMtu.zatrukA yaza bhI usI samaya malina ho gyaa|64|| guru senAke bhArase pIr3ita hokara kevala pRthvI hI calAyamAna nahIM huI; kintu pavanake mAre mUlameMse hI ukhar3a jAnevAlI latAkai samAna zatruke hRdayameMse lakSmI bhI calAyamAna ho gaI // 65 // uma samaya jinase madanalakI jhar3I,cucA rahI thI phira bhI jo pIlavAnoM ke vaza the aura isIliye jinhoMne apanI roSa-krodha-vRttikoM dUra kara diyA thA, aise madonmatta hastI krIDAse lAlityako dikhAte.. hue nikale // 66 // bijalIke samAna. ujjala soneke bhUSaNoMkoM dhAraNa karanevAle, jinake galemeM camara caMcala ho rahe haiM; evaM : noM. itanI jaldI calate the ki.nimase yaha nahIM mAlUma par3a sakatA ki inake caraNoMke bIcameM vilamba bhI liyA yA nahIM, ghur3asavAra aise ghor3oMpara car3ha. 2 kara nikale // 67 // dUsare dezoMke rAjA mI . yatheSTa vAhanoMpara car3hakara, zvetachatrase AtApako dUra kara, gamanake yogya meSako dhAraNakara usake pIche 2 nikale // 68 // raja, senAkI dhUli: ke bhayase bhUtalako.chor3akara AkAzameM calA gyaa| vahAM vyAkula hokara saMbase pahale usane vidyAdharakI senAko gherakara Dhaka diyA ii69| parasparameM eka dUsareke rUpa, bhUSaNa, sthiti, savArI Adike dekhane meM utsuka donoM senAeM AkAzameM cirakAlaM taka adhomukha aura unmukha rhiiN| arthAta prajApatikI senA unmukha aura vidyAdharakI senA.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ......... sAtavA sage.1:. [101. adhomukha rahI // 70 // nisakI dhanAye vegase nizcala hogaI haiM aise uttama vinAnameM putra sahita baiThakara vidyAdharoMkA adhirati AkAzamArgase senAkoM dekhatA huA nikalA // 71 // usane dekhA-atisaumya aura atithIma donoM putroM ke Age Age mArgameM nAnA tumA pranApati aimA mAluma par3atA hai, mAnoM naya ( nIti ) aura parAkramake AMge :2 prazama ( zAMti-pAyoM kA anudreka) hI jArahA hai 72. apanI 2 panitAoM ke sAtha sAtha vidyAdharoMne UMTako dekhA ki jisase unake mukhAra kucha hasI. AgaI / ThIka hI hai"apUrvanA usIkA nAma hai jo kAtizUnya vastumeM bhI manoharatAko utpanna karade // 73 / / AkAzamAgase. jAte hue hArthiyoM kA jo nirmala pApANameM pratibimba par3A usakI tarapha jhukatA huA madonmatta hastI:pIlavAnakI bhI paravAha na karake mArgameM hI ruka gayA ||7|| AzcaryakArI bhUpoMse bhUSita, pInoM meM car3he hue, jinake Age-2 : kaMcukI cala rahe haiM. aise ganAoMke aMta:purako loga mArga meM bhaya aura kautukake sAtha dekhane lage // 75|| gahare 2 kar3AhoMko, kaThoTiyoMkoM, . kalazoM- haMDoMko tathA paharaneke kapar3oM-bardiyoMko evaM aura bhI 'aneka tarahakI sAmagrIko lekara mAtra DhonevAlI gar3hiyAM itanI tejIse calane lagI, jisase yaha mAlUma par3ane lagatA mAnoM inameM bilkula cojhA hI nahIM hai . / / 76 / / jinhoMne kiraNoMke dvArA apane AnaM- . 'dakoM prakaTa karanevAlI talavArako hAthameM le rakkhA hai, mo jhaTase gaDDhoM aura choTe 2 vRkSoMko bhI lAMba jAte haiM, aise bar3e 2 yoddhA / apane apane svAmiyoMke ghor3oMke Age 2 capalatAse daur3ane lage yA 77 // sahasA Age hAthIMko dekhakara saMvArane apane ghor3oMko
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ] . mahAvIra caritra. wwwmirmianmorerminis kudAyA aura vaha bhI nizaMka hokara kUda gayA, ThIka hI hai-jAtika anusAra ceSTA huA karatI hai // 78 // nisako khoTI zikSA milatI hai vaha vipattiyoMkA hI sthAna hotA hai| dekhiye naM burI taraha zabda karanevAle-hinahinAnevAle ghor3ene bArabAra uchalakara apane savArako navIna geMdakI taraha aisA paTakA ki jisase usakA sArA zarIra ghAyala hogayA // 79 // gorasoMkI-dhI-dUdha dahIkI khUba bheTa karanevAle, mardita-dAya calehue dhAnyako liye hue.kimA-. noMne mArga meM bhUpAlako dekhA, jo ki jora jorase yaha kaha rahe the ki koTayoM rAjAoMse vepTina yaha prajApati-rAjA apane putroM sahitaH rakSA-jagatakA zAsana kro| saba jagahase zaharake loga bhI. Azcaryake sAtha usakI senAko dekhane lage // 80-81 // dhvanA oMkI paMktiko kaMpAnevAlI, jharanAke nala-kaNoMko dhAraNa kara-:: nevAlI hastiyoM ke dvArA tor3e gaye aguru vRkSoMkI sugaMdhase sugaMdhitA huI pahAr3I vAyu usakI senAkI sevA karane lagI / / 82 // . aTavi: yoMke-niyoM ke svAmI bhI vanameM isase Akara mile aura milakaraH bahutase hAthIdAMta cAmaroMse jinameM ki kastUrI kuraGgaka bhI rakkhAH gayA hai usakI Adarase sevA karane lage // 83 // pratyeka parvatapara aMjanapuMnakI zobhAko utpanna karanevAle, senAko dekhakara bhayase 4-: .lAyana.karanevAle hAthiyoMko kSaNabharake liye isa tarahase dekhA.mAnoM. ye naMgama-carate phirate andhakAra-samUha hI haiM // 84 // jinakA dekhanA : mAtra satkala hai, jo pIna (kaThora aura unnata tathA snigdha) payodharoM. (stanoM, dUsarI pakSoM meghoM ) kI zrIko dhAraNa kiye hue haiM, jinake patroMke hI vastra haiM aisI bhIliniyoM aura pahAr3I nadiyoMkoM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavAM srgH|... [103 . dekhakara vaha prasanna huA. // 85 // bar3e 2 pahAr3oMko dalana karatA huA, nadiyoMke UMce 2 taToMko girAtA huA, vipatha-khoTe mArga'ko acchI taraha prakAzita karatA huA-spaSTa karatA huA, sarovaroMkI jalazrIko gadalA karatA huA, rathoMke pahiyoMkI cItkArase AdamiyoM ke kAnoMko vyathita karatA huA, dizAoMke vivaroM-chidroMko vAyumArgako Dhaka denavAlI dhUlise bharatA huA vaha prathama nArAyaNa tripiSTa apanI usa bar3I bhArI senAko Age bar3hAtA huA jo ki ghor3oMkI vibhUtisaM aisI mAlUma par3atI thI mAnoM isameM tiraMgeM uTha rahI haiM, jo AyudhoMkI jyotise aisI mAlUma par3atI thI mAnoM isameM bijalI camaka rahI hai, jinase mada jhara rahA hai evaM alate hue parvatoMke samAna mAlUma par3anevAle hAthiyoMse jo aisI mAlUma par3atI thI mAnoM jalase marA huA megha hI hai| anameM vaha kucha thor3e hI mukAma karake usa rathAvarta nAmake pahAipara pahuMcA nisake Upara zatrukI senA par3I huI thI 86-87-88-89 // . - senApatine aisI jagaha pahale hI jAkara dekha lI ki jahAM sarasa ghAsa vagairaha pracuratAse mila sakatI ho, aura jo dhane vRkSoMkI zreNIseM zomita ho / basa usI jagaha eka nadIke kinAre senA uharI / / 90 // majUra loga pahale hI pahuMca gaye the| unhoMne jaldIse jagaha vAha sApha karake kapar3oMke Daira aura rAjAoMke rahane lAyaka choTe:2:makAna banA diye / pratyekake rahaneke (rAjAoM Adika).tyAnaparaM una 2 ke nizAna lage hue the // 9 // jinako sampUrNa bandobasta mAlUma ho cukA hai aise senAke logoMne bakhatara jhaMDe . tathA palAna vagairahako utArakara atyaMta garmIse saMtapta. hueM hAthiyoM:
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ] ** mahAvIra tri / m'qS 'ww Hd ko jala meM snAna karAkara jahA~ senA par3I huI thI usake pAsa hI saghana vRkSoMmeM bAMdha diyA // 92 // pInekI viduo jinakA mArA zarIra bhara rahA hai, tathA jinake karate jIna utAra liyA gayA hai, aise zreSTha ghor3e jamInapara loTakara khar3e aura iMTa jalTa meM avagAhana - snAna kara tathA jala pIkara baMdhe hue vizrAma na lage // 93 // rAmAloga bhI hAthioMkI savArI chor3a mara karaneke liye jamInapara bichI huI gADiyoMpara leTa gaye / aura loga tAvRkSake paMkhA havA karake unakA pInA // 94 // uTake Uparase hathiyAroMkA bojhA utaaro| ima jonako sApha karo | ThaMDA pAnI lAbho, mahAgajaka rahane kI uma jagahako Dereko ukhAr3akara isake cAroM tarapha kanAta lagAkara ise phirase sudhArI,. yahAM se rathako haTAo aura ghoDeko dho, baiMkoMko jaMgala meM lemAo tU bAma ke liye jA, ityAdi jo kucha bhI adhikAriyoMna- hAkimoM: ne AjJA kI usako naukaraloga bar3I naldIse pUrA karane lage 1. kyoMki sevaka svatantra nahIM honA // 91-96 // rAjAoMkI advitIya zaniyAM bhI, jabaki unakI paricita paricArikAoM - dAsiyoMne apane hAthake agrabhAgoM - aMguliyoMse dAvakara unakI savArIkI dhakAvaTako dUra kara diyA, taba svayameva sampUrNa dainika karmako anukramase karane lagIM // 97 // jisapara atyaMta prakAzamAna : toraNakI zobhA horahI hai aisA yaha mahArAjakA nivAsasthAna hai - isakI pahacAna garur3a ke jhaMDese hotI hai / yaha vidyAdharoMke svAmIkA herA hai jisane ki nAnAprakArake vimAnoMke UparI bhAgase - zikharoMse tat Ht bheda diyA hai| yaha kraya vikrayameM tallIna hue bar3e 2 "
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ srg| [105 javAnoMse bharA huA dhanAra hai / yaha jAriyoMkI jagahake pAsa hI acchI 2 vezyAoMkA kampa bhI lagA hai| isa taraha sArI senAkA varNana karane vAle, par3e hue vUha vaike bojhako DhonevAle, bahuta dera taka kAmameM lage rahanevAle naukarone apane rahane ke sthAnako bhI muzkilama dekhA // 98-99-100 // senAke loga pIcha rahanAnevAle apane sainika pradhAnoM adhikAriyoMko merIke zabdoMse bulAne lage, bhinna tarahakI vicitra vanAoMko pratyeka dizAoM meM uThA 2 kara ke ' apane logoMko bAra : bulAte the // 101 // puruSottama-tripiTane mAgake atyadhika thakAvaTase la~gaDAnAnevAle vizvasta sevakoMke sAtha, saMpatti-mogoMpabhoga sAmagrIse pUrNa apane Dere meM praveza kiyA / aura Apaloga apanI 2 jagaha pdhaare| yaha kaha rAnAoMko vidA kriyA, tathA ' tumhArI banI pakSanarAnipara-palakoMpara dhUla bahuta nama gaI hai| yaha kaha use apanI priyAko cumna kiyA // 102 // isa prakAra zrI azaMga kavikRta varddhamAna caritrameM senAnivezana' nAmakA sAtavAM sarga samApta huaa| nAhakA srg| ... eka dina vidyAdharoMke cakravartI azvagrIvake hukmase sampUrNa Atako jAnanevAlA eka saMdezahara-dUta sabhAmeM Akara mahArAjako namaskAra kara isatarahake vacana bolA // 2 // Apake guNagaNa parokSameM sunanevAle.vidvAnoMko kevala ApakI divyatAko sucita karate haiM / itanA hI nahIM, kiMtu jo Apake zarIrako dekhanevAle haiM unako yaha
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra | 106 ] cou Imagin angl mI sUcita karate haiM ki bhApa meM ye donoM guNagaNa aura divyatAdurlabhatA se raha rahe haiM ||2|| sadA samunnata rahanevAlI yaha AkRti Apake mAnasika dhairyako prakaTa karatI hai / samudrI paMkti kyA usake nalakI ati gambhIratAko nahIM batAtI // 1 // jinameM andararasakI chaTA chUTa rahI hai aise ye Apake zItala vacana hRdayake kaThora manuSyako bhI isataraha pivA dete haiM, jaise candramAkI kiraNendra kAMta maNiko || 1 || adhika guNake cAka Apa yadi avIva se acchI taraha sneha kareM to kyA madguNoMse prema karanevAlA vaha matravartI sAdhutAko svIkAra nahIM karegA kyoMki jagatameM sAdhupuruSa parokSa- baMdhu hote haiM ||1|| samudra aura candramAkI taraha Apa donoM ko niHsaMdeha ainA sauhArda (mitra) kara lenA hI yukta hai ki jisakA udaya avinazvara ho-jo kabhI TUTanevAlA na ho-tathA jo paraspara meMeka dUsare ke liye kSama-yogya ho ||6|| kuzala-buddhiyoMkA kahanA hai ki janmakA phala guNoMkA arjana karanA - iMDA karanA-saMgraha karanA hI hai| aura guNoMkA phala mahAtmAoM ko saMtuSTa karanA hai . isI taraha mahAtmAoMke saMtuSTa karanekA phala samasta sampattikA sthAna hai // 7 // jo kArya kuzala hote haiM ve pahale se hI kevala kalyANaka kiye nirmala buddhirUpI sampatti se saba taraphase acchI taraha vicAra karake hI kisI bhI kAmako karate haiM; kyoMki isatarahase jo kriyA.. kI jAtI hai vaha kabhI vighaTita nahIM hotI // 8 // jo apane mArgasa - ulTA hI calatA hai kyA vaha abhISTa dizAko pahu~ca sakatA hai ? durnaya - khoTe vyavahAra meM phalako bhAge dekhakara kyA usakA mana kheda-ko nahIM pAtA hai ? // 9 // jo nItike jAnanevAle haiM ve, svAmI mitra
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM srg| [107. iSTa-sevaka strI bhAI putra guru mAtA pitA aura bAMdhana, inase virodha / nahIM karate // 10 // nItika samajhanevAle hokara bhI Apane bho yaha 'paMDAva DAlA hai so Apane apane yogya kAma nahIM kiyA hai| kyoMki abhinnahadayI cakrAna pahale svayaM svayaMpramAko mAMgA thA // 11 // yaha Toka hai ki yaha vAta Apane abhI sunI hogI, nahIM to esA kona hogA ki jitako pahalehIse apane svAmIkI cittavRtti mAlUma par3a. jAya phira bhI vaha usakI vinayakA ullaMghana kare // 12 // atra cakravartIne yaha bAta kahI hai ki parokSa baMdhune marI parIsthitike vinA jAna svayaMpramAkA svIkAra kara liyA hai| unhoMne yaha kAma mAtsaryako chor3akara kiyA hai isI liye isameM koI doSa nahIM hai // 13 // jo antarAtmAse prema karanevAloMka jIvanako yathArthamaM manohara mAnatA hai kyA usake hRdaya meM bAhya vastuoNmeM kisI bhI taraha lobhakI eka mAtrA bhI utpanna ho sakatI hai ? // 14 // buddhimAna Apako yadi isa kanyAse hI prayojana thA to tumane pahale azvagrIvase hI kyoM nahIM prArthanA kI ? kyA vahaH utkRSTa aura abhISTa bhI svayaMprabhAko chor3a nahIM detA ? // 15 // kyA usake apsarAoM ke samAna manako haranevAlI bahunasI striyAM nahIM hai / parantu kevala bAta itanI hI hai ki usakA mana isa ati-. krama-viruddha pravRttiko sahane ke liye bilkula samartha nahIM hai // 16 // jisa anurAma aura akSaya sukhameM Apa cakravartIkA anunaya-khuzAmataH . karake praveza kara sakate haiM, usa sukhako Apa hI batAiye ki ApaH svayaMpramAke caMcala netroMke vikAsako dekhakara kisa taraha pA sakate haiN| // 17 || nisane apanI indriyoMko jItaliyA hai usakA dUsarese
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108] - mahAvIra caritra / parAbhava kamI nahIM hotaa| yathArthameM manadiyoMne usI jIvanako prazaMsanIya mAnA hai jo parAmavase khAlI hai-jisakA kamI tiraskAra nahIM huA // 18 // manuSya tabhI taka sacetana hai, aura tabhI taka vaha kartavyAkartavyako samajhanA hai, evaM tabhI taka vaha unnata mAnako bhI dhAraNa karatA hai, jabataka ki vaha indriyoM ke vaza nahIM hotA // 19 // cAhe jitanA mI koI unnata kyoM na ho yadi vaha strI rUpI pAzase baMdhA huA hai to usako dUsare loga pAdAkrAMta kara dete haiN| nipake cAro tarapha belipaTI huI hai aise mahAn ke Upara kyA bAlaka bhI jhaTase nahIM car3ha nAtA // 20 // aimA kauna mArI hai ki jimako indriyoMke vipayoMmeM Azakti ApattikA sthAna-kAraNa nahIM hotii| mAnoM isI bAtako batAtI huI yA hAthiyoM kI DiDima-cani-hAthiyoMke upara vananevAle nagAr3oMkA zabda-vidvAnoMke kAnoM meM Akara par3atA hai // 21 // devo jarAse sukhake liye vidyAdharoMke adhirati jvalananaTIse prema mata kro| tupako ima nAhakI strI to phira bhI mila nAyagI para usa tarahakA pratApI tenabI mitra phira nahIM milegA // 22 // Apake vivAhake mAlUma par3anepara usI basna bahutase vidyAghara tumako mAraneke liye uThe the; para svara svAmIna hI unako -roka diyA thaa| yaha aura kucha nahIM, mahAtmAoMkI maMgatikA * phala hai // 2 // aMtra mere sAtha jayaprabhAko svAmI kI prasannatAke liye unake pAsa apane maMtriyoM ke sAtha 2 bhena dI'niye / dusarekI striyoMse sarvathA niHspRha rahanevAlA vaha svayaM yAtranA karatA hai| isase aura acchI bAta kyA ho sakatI hai ?" // 24 // jaba isa tarahake hRdayako phar3akA denevAle vacanoMko kahakara
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ : AThavAM sarga / [ 109 dUta mauna dhAraNakara baiTha gayA; taMtra tripiSTane balase kahaneke liye vinayapUrvaka akhike izArase preraNA kI / aura usane bhI zatruke viSaya meM apanI bhAratI ko isa taraha prakaTa kiyA // 29 // arthazAstranItizAstrase jo mArgavihita - siddha-yukta hai usI mArgase jisameM ... -1 iSTako sAdhA gayA hai aise ojasvI vacanoMkA tumhAre sivAya aura kauna aisA hai jo samAmeM kahanekA utsAha kara ske| ye vacana dUsaroMke liye durvaca ( duHkhase kahe jA sakane yogya, dUsarI pakSameM khoTe vacana ) haiM ||26|| azvagrIvako chor3akara satpuruSoMkA vallamatathA vyavahAra kuzala aura kauna kahA jA sakatA hai / para aisA hokara bhI vaha niyamase kika kriyAoMko nahIM jAnatA / athavA ThIka hI hai- jagat meM aisA kauna hai jo saba bAtoMko jAnatA ho // 27 // jagatameM jo ko vara letA hai vahI usakA niyamase vara samajhA jAtA hai| aura vahIM kyoM samajhA jAtA hai| isakA nizcita kAraNa bhAgya hI mAnA gayA hai / aisA koI bhI zaktidhArI nahIM hai jo uma devakA ullaMghana kara sake ||28|| tumhArA mAlika nItirahita kAma karanepara utArU huA hai, malA tuma to samajhadAra ho aura sajjana bhI ho tumane usako kyoM nahIM rokA ? athavA bhAzcarya hai ki vidvAn loga bhI apane mAlika ke matako - cAhe vaha khoTA hI kyoM na ho - nizcita mAna lete haiM ||29|| pUrva pRNyake udayase aneka prakArakI manohara vastueM kisako nahIM mila jAtI ? phira } 1. mUlameM vartmanA - sAdhiteSTam ' aisA pATha hai| isameM 'asAdhitema' aisA bhI padaccheda ho sakatI hai| jisase yaha artha bhI ho jAtA hai ke jisameM iSTako nahIM sAdhA gayA hai| *
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 ] mahAvIra caritra | [ balavAn hokara tuma usIkI kyA tArIpha karate ho? ye kriyA bhale AdamiyoMko acchI nahIM lagatI ||30|| yogya saMgamacAle -pu- rupako dekhakara durjana vinA kAraNake hI svayaM kopa karane lagatA hai| AkAza meM nirmala cAMdanI dekhakara kutteke sivAya dUsarA kona bhoMkatA hai ? ||11|| jo vivekarahina hokara satpurUSoMke amAnanIya mArga meM svecchAcAritAse pravRtti karatA hai vaha nirlajja nizvayase pazu hai / antara itanA hI hai ki usake bar3e 2 sIMga aura pUMcha nahIM: hai / ataeva kauna aisA hogA jo usako daNDita na karegA (- daNDa * denA - sajA denA; dUsarI pakSameM DaNDA mAranA ) // 32 // jisakA jIvita rahanA mAMganepara hI nirbhara hai. aisA kuttekA baccA yadi mAMgatA hai to ThIka hI hai; para manuSyoM meM to avagrIvake : "sivAya dUsarA aura koI aisA nahIM hai jo imaM tarahakI yAcanAko tarakIba jAnatA ho // 33 // merI lakSmI dUsaroMse atyadhika hai| maiM. dUsaroMse durjaya hUM, isa tarahakA garva karake jo rAjA dUsaroMkA : * niSkAraNa tiraskAra karatA haiM, bhalA vaha jagata meM kitane dina taka jIvita raha sakatA hai // 34 // satpuruSa do AdamiyoMko hI acchA mAnate haiM, aura unhI prazasta janmakI sabhAoM meM prazaMsA hotI haiN| "eka to vaha zatruke sAmane Anepara nirbhaya rahatA hai, dUsarA vaha jo sampatti pAnepara bhI manameM mada nahIM karatA // 36 // satpuruSa usa darpaNake samAna hai no suvRttatA ( sadAcAra, dUsarI pakSa meM golAI ko dhAraNa karatA huA, bhUti ( vaibhava - aizvarya, dUsarI pakSa meM mahama) ko pAkara nirmala banatA hai / aura durjana usa gadheke samAna hai jo 1 preta bhUmimeM gar3he hue zUlakI taraha bhayaMkara hotA hai // 16 // P
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ . AThavA srgH| . [ 111 wimmimisimamia jisa taraha cAhe usI tarahama aise- sarpake phaNamese ratnake nikAla lenekI icchA kare jo apane netrase nikalI huI jaharIlI AgakI pramAMka sparzamAtrase aisA kauna durbuddhi hogA jo apane AsapAsake vRkSoMkI zrIko bhasma karaDAlatA hai. // 37 // tumhAre mAlikako-nisakA hRdaya kuzalatAse qhAlI aura masa matta ho rahA hai, kyA yaha bAta mAlUma nahIM hai ki hAthI, cAhe usakI cetanA mahase naSTa hI yoM na hogaI ho to bhI kyA vaha apanI sUMDameM sAMpako rakhaletA hai.|| 38 // no siMha padonmatta hasthiyoMke kumbhasthaloM ke vidvA. "raNa karanemeM ati dakSatA rakhatA hai yadi usakI A~kha nidrase muMha jAya to kyA usakI saTAko gIdar3a naSTa kara deMge ? // 39 // jisakA hRdaya nItimArgako chor3a cukA hai vaha vidyAdhara kisa taraha kahA nAsaktA hai ! unnatikA nimitta kevala nAti nahIM hotii| bhAkAzameM kyA kauA nahIM calA karatA ? // 40 // isa prakAra prazasta aura tejasvitAka mare hue tathA phira jisakA koI uttara nahIM de sake aise vacana kahakara jaba bala cupa hogayA taba vaha dUta 'siMhAsanakI tarapha.mukha karake isa taraha bolA // 41 // yahAMpara (samA athavA jagata meM ) mUrkha manuSyakI buddhi apane Apa apane . hitako nahIM pahacAna sakatI hai to yaha koI vicitra bAta nahIM hai parantu yaha bar3I hI adbhuta bAta hai jo svayaM bhI nahIM samajhatA aura dUsarA jo kucha kahatA hai usako bhI nahIM mAnatA // 42 // billIkA cA. nImaka zameM par3akara dUdha pInA cAhatA hai, para dhana samAna duHsaha aura atyaMta pIDA denevAlA daMDa-gardanapara par3egA usako nahIM dekhanA // 42 camacamAte hue caMcala khaDko hAyameM liye huezatruko /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / ... ... .. ....... .... ......... ....................... Nuwww wovvwww 112 ] yuddhameM jisane kabhI dekhA hI nahIM hai vaha mahAtmAoM ke sAmane apane anucita paurupakI prazaMsA kisa taraha karatA hai so samajhameM nahIM AtA / / 44 // utkRSTa vIra vairiyoMke sAmane yuddha meM ThaharanA dUrI bAta hai / aura apane ranavAsameM nisataraha manameM AyA usI taraha. raNakI :: bAta karanA yaha dUsarI bAta hai / / 11 // jaisA muMhase kaha sakate haiM.. vaisA hI mahAn yuddhameM kyA parAkama bhI kara sakate haiM ! meva jaisA kAnoMko ati bhayaMkara garnanA hai / ga vaisA hI varSatA bhI hai| // 46 // madonmata hasthiyoMkI ghaTAoMse jyApta yuddhameM kauna kisakA mitra hotA hai / jagatameM yahI bAta prAyaH sabameM dekhI gaI haiM ki.. ".yahI bar3I bAta hai jo prANa baca gaye " // 47 // nadI ke kinAroM para utpanna honevAle mo vRkSa uddhAtA. dhAraNa karate haiM-jamate nahIM. haiM-unako kyA jalakA vega jar3ameMse ukhAr3a nahIM DAlatA hai ? jarUra ukhAr3a DAlatA hai| kiMtu nama jAtA hai isIliye vaha .. bar3hatA hai / so yaha ThIka hI hai, kyoMki khuzAmada hI jIvanako rakhatI hai // 48 // apane tenase nisane rAjAoMke Upara zatruko aura mitrako bhI rakha diyA hai tathA donoMko sajanatAke.padapara rakhA hai, usakI barAbara aura koI bhI uttama nahIM hai // 49|| jaba kabhI .. megha barnameM niSThuratAse garnane lagatA hai usa samaya hiraNoM ke baccoMke : sAtha sAtha zatruoMkI buddhi kyA aba bhI isa zaMkAse trasta nahIM ho jAtI, aura kyA ve mUcchita nahIM ho jAte ki kahIM yaha to .. bhazvagrIvake cApakA-dhanuSakA zabda hai // 50 // usake zatruoMkI : aisI striyAM ki jinake paira DAmakI nokoMke laga jAnese aMguliyoM- . meMse bahate hue khUnake mahAvarase raMga gaye haiM, aura jinakI AMkheM bAppa : . .(AMsU yA pasInA) se bharI huI hai, jo bhapase vyAkula horahIM :
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM srg| . [113 haiM, jinake bAMye hAthako unake patiyoMne apane hAthameM pakar3a rakhA hai, dAvAnalake cAroM tarapha pairoMko TeDhAmer3A DAlatI huI ghUmatI haiN| nimase aimA mAluma par3atA hai mAnoM isa samaya vanameM inakA phirase. vivAhotsava ho rahA hai // 51-52 // rastAgIroMkI TolI bhayase eka dUsarekI pratIkSA na karake prastacitta hokara jhaTase vanameM calI jAtI hai| kyoMki vaha azvagrIvake zatruoMke makAnoMko aisA dekhatI hai ki jahAM para itane vAMsa utpanna hogaye haiM ki jinase unake bhItara gahana aMdhakAra chAgayA hai, unake cAro taraphakA para'koTA bilkula TayUTa gayA hai, jaMgalI hAthiyoMne unake bAharake . daravAjoMko.tor3a DAlA hai, sadara daravAneke pAsakA AMgana khamoMse aisA mAlUma par3atA hai mAnoM inake dAMta nikala rahe haiM, jinameM choTI 2. putaliyoMpara sarparAjoMne apanI keMculI chor3a dI haiM jisase ve aisI mAlapa par3atI haiM mAnoM unhoMne yaha or3hanI oDha rakkhI hai, nahA~para citrAmaka hAthiyoMke mastakoMko siMhoMke baccoMne apane nakharUpa akuzIko mAra 2 kara vidIrNa kara DAlA hai, jamInake pharsameM jalakI zaMkAse mRgasamUha apanI pyAsako dUra karanA cAhate haiM aura mardana karate haiM / eka tarapha jo phUTA huA nagAr3A par3A hai usako baMdara apane hAthoMse nizaMka hokara banA rahe haiM, eka sonakI zayana karanekI vaidikA vAkI raha gaI hai jisako yauvanase uddhata duI : bhIloMkI suMdariyAM apane. kAmameM letI haiM, jahA~para zuka sArikAyeM pIjare se . chUTakara naranAthakA maMgalapATha kara rahIM haiM // 65-67 // mahAn . puNya-saMpattike mokkA usa azvagrIvake unnata. bacatuMca caMkako kyA.tuM nahIM jaantaa| jo. suvarNasamAna nikalatI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 ] . mahAvIra caritra / :::: mammimimirmaniramirmiri huI agnikI jvAlAoMse AThoM dizAoMko cakita kara detA hai.. nisakI rakSA deva karate haiM, jo akSaya hai-koI. usakA kSaya nhiiN| kara sakatA, jo sUryabimbake samAna ati prakAzamAna hai, nisameM :eka hajAra Are haiM, jisake dvArA samasta narendra aura vidyAdharoMko kzameM kara rakhA hai, tathA jo aricakra-zatrupamUhako mardita kara DAlatA hai // 18-19 / isI tarahase jaba vaha uddhata dUta bola rahA thA taba svayaM puruSottamane jinhoMne yuddhakA nizcaya kara liyA thA usako rokakara kahA ki "hamAre aura usake yuddhakai sivAya: aura koI bhI isakI parIkSAkI kasauTI nahIM ho sakatI // 6 // isapara tripiTake hukumase zaMkha bajAnevAlene yuddhakI udghoSaNA karane vAle zaMkhako banAyA / aura usase aisA zabda .. hubhA jisase ki. samasta rAnAoMkI senAoM ke vilkula bhItaraseM pratidhvani nikalane gii|| 61 // raNabherIkI ani, jo ki jalake bhArase * meghoMke zabdakI manameM zaMkA karanevAle mayUroko AnaMda karanevAlI. thI, yoddhAoMko sAvadhAna karatI huI dizAoM meM phaila gaI // 62 / / baMdIjanoMke dvArA apane nAmakI kIrtikI stuti karAte hue sainika loga satra taraphase jaya jaya zabda karake raNabherIke zavdakA acchI taraha aminaMdana. kara phurtIse yuddha karaneke liye taiyArI karane lge| * // 63 // . kitI 2 yoddhAkA zarIra usake hRdayake sAtha 2 yuddhake / harSase phUla gyaa| isIliye apane naukaroM ke bAra 2. prayatna ...karanepara bhI vaha apane kavacameM samA na sakA // 14 // bhramara : samAna kAle loheke kavacako pahare hura tathA jinameM se prabhA nikala 1 rahI hai aisI talavArako ghumAnevAle kisI yoddhAne . jisameM vilI.. .
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pnbh bjnnnbbGb . AThavAM srgH| [116 camaka rahI hai. aise pRthvIra prApta navIna meghakI sadRzatAko dhAraNa kiyaa|| 65 // hAthI kalakala zabdase vyAkula ho uThA / isI liye usane dUnI unmattatA dhAraNa kI / to bhI catura pIlavAna jhaTaseM usako hAthIkhAnemeM le gayA / jo kuzala manuSya hotA hai usako.cAhe jaisA AkulatAkA kAraNa mile to bhI vaha ghabar3AtA nahIM hai / / 66 / unnata kiMtu .guNanamra ( audArya sAhasa dhairya parAkrapa Adi guNoMse namra; dUsare pakSameM DorIse namra ) maMgavarnita (jipakA kamI apamAna nahIM huA; dUsare pakSameM jo kahIM TUTA nahIM hai) jo niMdya vaMzameM (kuchameM; pakSAMtara meM bAMsameM ) utsana nahIM DuA hai. aise apane samAna dhanuSako pAkara koI 2 vIra bhu| suMdara mAlUma par3ane lagA / yogyakA yogyase sambaMdha honepara kyA zrIzobhA nahIM bar3hatI ! bahatI hI hai / / 67 // jinake hAtha mAlese camaka rahe haiM. aise kavaca pahare hue sadhAroMne apanI abhilASAoMko saphala mAnA aura.ve hariNasamAna vegavAle daur3ate hue bor3oMpara jhaTasa car3ha liye // 68 // nirake jUAoMmeM ghor3e jutra hue haiM, tathA aneka prakArake hathiyAra bhItara rakhe hue haiM, jisake Upara ghanAyeM lagI huI haiM. aise.rayoMko kavacase susajjita jUbhAra baiThanevAle-hAMkanevAle apane 2. svAmiyoMke rahane ke Dereke darakhAneke pAsa le gaye // 19 // yaza hI ninakA dhana hai aise yuddhake rasase - uddhata hue maTIne.vicitra 2. hI kavaca pahare aura apane 2 abhISTa hathiyAroMko lekara jaldI karanevAle apane 2: rAjAoM ke sAmane Akara hAjira hue // 70 // rAnAoMne apane karakapaloM se apane sevakoM kA sabase bahale bhAga pula banna Adike dvArA satkAra kiyaa| sevakoMko .. . . . . ....
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amwww APNAM MMA 116] mahAvIra critr| .. aura koI nahIM basa yaha satkAra hI mAratA hai / / 71 // bahutase:: gerUke laganese lAla par3a jAnevAle jo hAthI nikale ve aise mAlUma : par3ate the mAno ye sandhyAyukta meva hI haiN| unake Upara vadha aura avadhA kriyAke dhAraNa karanevAle vIra yoddhA purupa baiThe hue the / / 72 // yuddhakA nagAr3A banAyA gayA, usI samaya sampUrNa maMgala kriyAyeM.... bhI kI gaI, prajApani mahArAna sundara kAcoMse kase hue mahAbhaToMse veSTita-ghire hue hAthIpara savAra hue // 73 // kavaca pahareM. hue astra zastroM se susajjina vidyAdharoMse veSTita jalananaTI mahArAna : jo ki pahare hue kavacase ati sundara mAlUma par3ate the, nimase mada cU rahA hai aise sArvabhauma-hastIpara car3hakara Age nikale // 74 // ..., yuddhalaMpaTa arkakIrti kavaca vagairaha paharakara apane hI samAna : zikSAse dakSa, nirmIka, unnata, Urmita-mahAn , vipugnavaMza (UMcA kula; pakSAntarameM madra bhadra Adi UMcI jAti athavA caur3I pITha) vAle : dAnI (dAna denevAlA; dUsare pakSameM madavAlA) hAthIpara savAra huA // 79 // : merA yaha zarIra hI vajakA banA huA hai phira bakhtara car3hAnese kyA phAyadA ? isIliye nirbhaya vijayane zreSTha purohitake lAye hue bhI kavacako grahaNa nahIM kiyA // 76 // kuMda puSpake samAna gauravarNa valaM... aMjanasamAna kAMtike dhAraka kAlamegha nAmaka unmatta hAthIpara car3hA. huA atyaMta zobhAko prApta huaa| vaha aisA mAlUma par3A mAnoM : kAle meghake Upara pUrNamAsIkA candramA baiThA hai ||77|| maiM bhuvana: maMDalakA rakSaNa karanevAvAlA huuN| isa rakSaNake-kavacake rahanese merI kyA bahAdurI rahI ! isa amimAna gauravase nirmIka Adi nArA: yaNa-tripiSTane kavacako dhAraNa nahIM kiyA // 76 // jisake zarI.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha maarg| mina..... kI kAMti zanAka metra samAna hai emA mahAn gahandhana hi:vaka samAna aura himagiri nAmaka hAthIpara prakAra huA jisameM vaha esA mAna pakSa mAno vindhyAtra jAra kA netra kA hai| visa taraha pratanAne vitripravAzAzanAdIdhi-dAmAkAzameM sUryako vA avita hotI hai umI nAha aneka prakAra haivicArAne dhAraNa kara samage nA gainano pAra 'ghAkara AtAzameM liyata hue // 8 // gar3ama kula niH samaya banAosa mevAta trummana karanevAlI saMtAna prAga niyA, sanya mAlUma huA mAno pranigaligakI sanaka yaMtrImana so bulA liyA hai // 81 // tripiTana nimasAko pahale hI truoNkI senAko jahA karane liye manA yA vaha mana bAdako dekheM aura jAnana usI samaya choDakala AI aura hAya nADakara isa tAha bolI ||2||"prtimttaann aMga banAnAle janaya krayavAko pahA hue vivAvara ganAoMka sAya mAya AnI mamannamavAtaM. musajita kara yaha bayAna azvagrIna bar3e gale ni:zaMka hokara uThA hai|| 83 // Apake prasAi vicAyA rAnAmAMkI samasta vidhAoMjA pahale hI chaina kara diyA gayA hai / nika paMkha kATa DAle gaye hai. aise patirAjoMkI taraha atra unako kaunayA manuSya yuddhameM nahIM par3a sakatA ? // 82 | isa prakAra ponmatta bhramara jinAra bhramaza kara rahe haiM aise puSpoMkI dRSTi donoM hAyoMse tripika zira karatI huI vaha devatA kAna pAsameM zatru senAnI sana yAnu batAkara cupa ho gaI / / 85 // kiMtu svayaM aparAjita maMtrI ajita se vijayakI jayake liye vaha devatA bar3I bhArI dinyatrIka dhAraNa
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118] mahAvIra caritra / karanevAle halake sAtha 2 unnata adbhuta aura kabhI vyartha na honevAle : mUmala tathA yuddhameM zatruoMko bhaya utpanna karanevAlI prakAzamAnaH gadAkI sevA karane lagI // 86 // gaMbhIra dhvani karanevAlA nirmalaM pAMcajanya zaMkha, kaumudI gadA, amoghamukhI nAmakI divya zakti, puNya karmase prApta huA zaI nAmakA dhanuSa, naMdaka nAmakA yajJa, kiraNoMse vyApta kaustubha ratna, jinakI yakSAdhira rakSA karate haiM aisI : ina atyuttama vastuoM ke dvArA tripiSTa nArAyaNa rAjya lakSmIkI jaya saMpadAkai sthAnako prApta huaa| 87 // : . .. isa prakAra azaga kAryakRta varddhamAna caritrameM 'divyAyudhAgamana nAmakA AThavA~ sarga samApta huaa| bakkA vrnn| nArAyaNane pRthvIse uThI huI gadheke bAla samAna ghUmara dhUlise vyApta azvanIDakI senAko aisA dekhA mAno vaha apane (tripiSTake ) tejase hI malina ho gaI ho // // usI donoM taraphakI senAoMke yuddhake bAje banane lage, gana garnane lage aura ghor3e hIsane lge| vIra puruSa jo kAyara hai vaha lauTakara jAtA hai| yaha kaha kahakara mAmItoMkI tRNakI taraha avahelanA * karane lage // 2 // ghor3oM ke TApoMke par3anese navIna meva samUhake . samAna sAMdra-dhanI dhUli jo uThI vaha donoM taraphakI senAoM ke * Age huI paraMtu usa tejasvIne apane tejase-usakA nivAraNa kiyA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..::. :.. . nvvaaN.sg| romaninin mo. mAnoM yuddhakA hI nivAraNa kiyA // 3 // Apasake maurvI-dhanuSakI pratyaMcAoM ke zabdoMko karanevAle ghor3e aura hAthiyoMko asta kara denevAle bhayaMkara yA unameM ghuse hue bANoMko harSita hAthoMse khIMcakara yoddhA loga vIra rasameM adhika anurAga karane lge|| 4 // padAtI padAtiyoMko, ghor3e ghor3oMko, yA ghur3asavAra ghur3asavAroMko, rathI rathoMraMthiyoMko hAthI hAthiyoMko binA krodhake hI mAraneke liye udyukta hue| basa isIliye to jo pApabhIru haiM ve sevAko nahIM cAhate // 5 // / dAdI maMcha aura ziraka bAloMpara navIna-khile hue kAzake samAna sapheda dhUli chA jAnase sapheda honAne vAle javAna yoddhAoMne yaha samajhakara ma.noM vRddhAko dhAraNa kiyA ki yaha mRtyuke yogya hai // // dhanupaparaseM chUTe hue tIkSNa bANa dUra sthita yoddhAoM ke kavacaveSTita aMgoMpara Thahare nhiiN| ThIka hI hai-jo guNa (jJAnAdika, pakSAtarameM dhanupakI DorI) ko chor3adetA hai aisA koI bhI kyA 'vImeM pratiSThA sammAna, pakSAMtarameM ThaharanA) ko pA sakatA hai|||7|| vinA vairake hI udAra parAkramake dhAraka bhaTa ApasameM bulA bulAkara dUsare maTokA katla karane lge| apane mAlikakI prasannatAkA badalA deneke liye kauna dhIra puruSa prANa nahIM denA cAhatA || 8 || zatruoMke zastroMse ghAyala honepara bhI daur3ate hue apane balabhoM-pakSake logoMse Age nikalakara kisI 2 ne jisako ki apane aura parAyekA bheda hI mAlUma nahIM hai, khuda apane hI rAjAke hRdayako jalAcIra DAlA // 9 // kisI 2 kI donoM jaMghAyeM kaTa gaI usapara zatruoMke khagoM ke prahAra hone lage phira bhI vaha zaravIra nIce nahIM. . giraa| kiMtu uttama vaMza (kucha pakSAMtarameM bAMsa) meM utpanna honevAle..
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] mahAvIra caritra | jAna mAra . 2 1 // 12 // praca apane mAnasika parAkrama aura akhaMDita cApakA avalaMbana lekara vahIMDaTA rahA | 10 || dhanupako kAnataka khIMcakara kimI 2 yoddhAkedvArA kaThora muSTise chor3e hue tIkSNa bANane ko bhI bhedakara dUsare bhaTako cher3a DAlA / yaha nizcaya hai ki jina acchI taraha prayoga kiyA jAya vaha kyA siddha nahIM kara bhaktA // 11 // hAthIvAn to jabataka madonmatta hAthIke mukhapara vastra ne bhI nahIM pAtA hai taka- eka kSaNabhara meM hI yoddhAloga use kara bher3a dete haiM jisase vaha bilkula simajAtA hai Da hAthI manda 2 havA ke liye pratipakSI - hAthI kuchakara - muMDase svayameva mukhavastrako haTAkara pIlavAn kI mI palUna kara candrA gayA // 13 // jinake kuMpasthala meM bachiyAM basI huI haiM aise, gajeMndroMke gaMDasthala aise mAlUma par3ate the mAnoM apane paMkhoMse suMdara mAlUma par3anevAle zabda rahita mayUroMke samUha jinapara baiThe hoN| aise. ye parvatoM ke zikhara hI haiM // 14 // kinhI 2 pracAna yoddhAoMne yuddha meM apanI vizeSa zikSAko dikhalAte hue jinapara apane nAmake akSara khude hue haiM aise aneka vANa mArakara rAjAoMke zveta chatroM ko jamInapara lur3hakA diyA // 15 // cirakAla taka yuddhakI dhurAko dhAraNakara marajAne vAle tejasvI kSatriyazrepToko jaba lauTakara -. zUravIroMne dekhA taba unake nAma aura kulako mAoMne sunAyA. // 16 // hAthiyoMke kummasthala khaDgoMke prahArase phaTa gye| unameMse cAroM taraphako uchalate hue bahutase motiyoMse AkAzazrI dinameM bhI tArAgaNoMse vyApta mAlUma par3ane lagI // 17 // koI 2. mukhya yoddhA citra likhita yoddhAke samAna mAlUma par3ate the !
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarga. 1.. [ 121 unakA suMdara cAra hamezA khiyA huA aura car3hA huA hI rahatA pAsameM khar3A huA AdamI bhI unake bANa caDhAne aura chor3aneke atizaya ko pahacAna nahIM sakatA thA / arthAt ve itanI zIghratA se cANako dhanupapara car3hAte aura chor3ate the ki jisase pAmakA mI AdamI unakI ima kriyAko nahIM jAna sakatA thaa| imIliye ve citralikhita sarIkhe mAlUma par3ate the // 18 // zatruganako mAgnekI icchA .jisako bagI huI hai aisA naMtI sumake asivAnase muMr3ake kaTa jAnepara bhI utanA vyAkula nahIM huA jitanA ki donoM dAMtoMka TUTa jAnese daMta ceSTAse rahita hojAne para huA // 19 // bhAlake 'prahArase apanA savAra gira gayA to bhI kuMda samAna dhavala bor3A unake pAsa hI khar3A rahA jisase vaha aimA mAlUma par3A mAnoM usa vIrakA parAkrapase ikaTThA kiyA huA yaza hI ho // 20 // analpa parAkramake dhAraka kisIne marmasthAnoM meM lage hue mahAsa vyAkula rahate hue bhI taba taka prANoMko dhAraNa kiyA ki I t netra taka usake svAmIne komala pariNAmoMse isa tarahake vacana nahIM kahe nahIM pUchA ki kyA zvAsa le sakate ho ! ' // 21 // zatrutAkA utkRSTa sahAyaka krodha hai / isI liye cakra se zira kaTa gayA thA to bhI usako bAMye hAthase thAma kara krodhase vyApta hue kisIne sAmane Aye hue zatruko sApha - mAra DAlA || 22 || jo guNarahita hai vaha tyAjya hai; isI liye kisI 2 yoddhAne apana sAmane kI umra canulatAko ki jisake ganthako dUsare yoddhAna bhAlese cheda DAlA thA isataraha chor3a diyA jisa taraha dUSaNa lagAnebAlI bhraSTa huI acche vaMza (kula; pakSAMtara meM bAMsa) vAlI mI. strIko 3.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ .......nindian N.www w wwwwwwwww. .... . 122 ] mahAvIra caritra / . . loga chor3a dete haiM // 23 // jinakA zarIra bANoMse ghAyala ho gayA hai, paira vekAma ho gaye haiM, galA kAMpa rahA hai, nAkameMse : ghura ghuraH zabda nikala rahA hai aise ghor3oMne, khUnakI dhanI kIcameM jinake pahiye phasa gaye haiM aise rathoMko bar3I muzkilase khIMcA // 24 // yuddhakI raMgabhUmise kisIkI mUlameM se kaTI huI munAko lekara gRdhaH AkAzameM ghUmane lgaa| mAlUma huA mAnoM prazastaM karma karanevAle ... usa vIrakI jayapatAkA hI cArotarapha ghUma rahI hai // 15 // kruddha aura madona ta hastIne apane sAmane khar3e hura yoddhAko jhase nIce DAlakara usake bAMye pairako khUba jorase jhUhameM davA kara aura dAye.. pairako pairase dabA kara cIra DAlA // 26 // kisI 2 yoddhAko kisI 2 hAthIne sUMDameM pakar3akara AkAzameM pheMka diyaa| paraMtu vaha khilAr3I thA isI liye vaha vahAMse girate girate hI usake kummasthalakepRSTha bhAga para talavArakA prahAra karatA huA aimA mAluma par3A', mAnoM usake hRdaya meM kisI tarahakA saMbhrama hI nahIM huAM // 27 // - jana Azraya denevAle para vipatti Ave usa samaya kauna aisA hogA: "jo nirdaya ho jAya / isIliye to bANoMse ghAyala . hue hAthIbAMnoMko jo ghAvoMse mUrkha yA kheda ho rahA thA usako hAthiyoMne apanI sUDako Upara uThAkara aura usakA jala chor3akara dUra kara diyA // 24 // jinakA zarIra zaroMse pUrNa hai aise yoddhA 'nizcala hAthiyoMke Upara baiThe hue aise mAlUma par3e, bhAnoM parvatake . Upara ye aise. vRkSa haiM ki jinakI tApase (dhUpase; pakSAMtara meM duHkhase) : patra (patte, pakSAMtara meM savArI) zomA to niHzeSa-naSTa ho gaI hai aura - kevala unameM tvacAkA ?-vakalA prakSAtarameM carma ) sAra raha gayA hai|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA marga : [123 -29 // eka atyunnata gajarAnakI lambI muMDa mUlabhaise hI kaTa gii| isIliye usake kunakuna khunakA mahA pravAha vahane lgaa| mAlama par3A mAnoM, aMjanaMgirikI zikharaparase gelmeM milA huA jharanAkA jala gira rahA hai // 10 // yAtroMka duHkhake mAre jo muccha AgaI yI. usako dUrakara phirase zatruoMko mArane ke liye jo pravRtta hue unako mahAbhoMne bar3I muzkilase rokA / kauna aisA dhIra puruSa hai jo satsaMgraha nahIM karatA hai ? // 31 // camakatI huI talabArase zatruke mAranakI yaha ceSTA to kA rahA hai para isa zuravIrakA zarIra bAyokeM mAre bilkula vihvala ho rahA hai| yaha dekhakara kisI. saMjana yoddhAne usako kaMgA karake nahIM maaraa| kyoMki jo mahAnubhAva hote haiM va dukhiyoMko kamI mArate nahIM // 32 // kisIra ke itanI bhItarI mAra lagI ki usane mukhake dvArA ekadama khUnakI ghAra chor3a dI 1. mAlUma par3A ki pahalese sIkhI huI indranAla viyAko raNameM rAjAoMke sAmane prakaTa kI hai // 33 // kisIke vakSaH: sthalapara asahya zakti par3I to bhI usane usakI-yoddhAkI zaktisAmathryakA haraNa nahIM kiyaa| aisI koI cIja nahIM hai jo yuddhameM lAlasA khanavAle manastriyoMke dapako naSTa kara sake // 34 // nIlakamalake samAna yAma dIptikAlI, daMtognalA (nimakI noMka camaka rahI hai| pakSAMtara meM ujjvala dAMtoMvAlI ) cArUpayodharoru (acche pAnIvAlI aura mahAna pakSAtarameM suMdara stana aura aMbAbAlI ) priyAka samAnaH khagalatAne zatruke vakSaHsthalapara par3ate hue usa vIrako aisA. kara, diyA jisase ki usane-sukhapUrvaka netra mIMca liye // 35 // zatruke dvArA hRdaya meM mere gaye bhI kisI kruddha hue yoddhAneH apane vaMzakAH -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 ] mahAvIra caritra / anugamana kara umaka-bhedanevAle ke pIche daur3ate hue. usake kaMTameM agekI tarapha sarpake samAna chauMle aisA kATA jo uma liya.. duHsaha ho gayA // 36 // dusareke dvArA apane kauzanase yuddhamaH zIghratAke sAtha hastagata kI huI duSTa kaTAra apane hI svAmIkI isa taraha mRtyukA kAraNa 31 gaI ki nimatAha nirdhana manuSyako muhike bAhara nikala jAneva lo duSTa vezyA dRsareke hAthane pahuMcakara apane pahale poSAkI mRtyuna kAraNa ho jAtI hai / / 37 lohakeM .. trANoMse nimaka rAgakA baMdhana kIliA ho gayA hai-arthAt nikI rAgoMmeM lohe vANa kIloMkI taraha huka gaye haiM-ghusa gaye haiM emA , koI vivaza huA bur3asavAra yoddhA uchalane hue ghor3ese mI nahIM giraa| jo pariSkRta haiM unakI sthiratA calAyamAna nahIM ho sakatI // 38 : kisI 2 ne dakSiNa bAhudaMDaka kaTa jAnerara bhI bAMye hAyase hI talavAra lekara sAmane prahAra karate hue zatruko mAra ddaalaa|vittiyoNke : 'par3anepara vAma (bAMyA bhAga ilepase dUsarA artha pratikUla) bhI upayoga, A jAtA hai // 39 // zreSTha turaMgakA aMga bANoMse ghAyala ho gayA thA to bhI usane pahaleke na to vegako chor3A aura na. zikSAko : chor3A tathA na apane savArakI vidheyatA-kartavyatA ( jisa taraha .. -sabAra calAnA cAhe usI taraha valanA) ko hI chodd'aa| ThIka hI haiM.' jjo uttama jAtimeM utpanna hue haiM ve sukha aura duHkha donoM avasthA meM : samAna rahate haiN.|| 40 // jisake kaMThameM bahutase lAla camara.. hue haiM aise khAlI pIuvAle ghor3ene sAmanekI tarapha tejIse daur3ate hue hAthiyoMkI ghaTAko titara bitara kara diyaa| ataeva vaha kevala : nAmase hI nahIM; kiMtu kriyAse bhI hari-siMha ho gyaa.|| 11 // '.....
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA srg| [125 lohamayI bANoMse zarIrake vidIrNa ho. nAnepara bhI koI 2 ghor3A vegase idhara-udhara daur3ane lgaa.| mAlUma huA mAnoM vaha abhI 2 mare hue apane svAmIkI zUratAko yuddhakI raMgabhUmimeM prakAzita kara rahA hai // 42 // kisIke mastakameM zatrune lohamaya mudgara aisA mArA ki jisase vaha vivaza: hokara jamInapara loTa gayA / paraMtu to bhI usane zarIrako chor3A 'nahIM / dhIra puruSoMke dhairyakA prasara niSkaMpa. hotA hai, usakA. koI haraNa nahIM kara sakatA // 13 // paeNne agrabhAgase rahita bhI vANane subhaTake abhedya kavacako mI bheda kara usake praNoMko bar3I jaldI hara liyaa| dinoMke Ayuke pUrNa ho jAnepara prANiyoMko kauna nahIM . mAra detA hai / / 44 // atulya parAkrapake dhAraka kisI ne apane zarIrake dvArA cAro taraphase svAmIkI vANoMse rakSA karate hue apane zarIrako eka kSaNabharameM nA kara diyA / dRr3ha nizcaya rakhanevAlA vIra puruSa kyA nahIM kara DAlatA ||35|| zUravIra loga ApasameM eka dUsarekI tarapha dekhakara aura kucha-kSatriya vaMzake abhimAna, vipula lajjA, svAmIkA prasAda tathA nija pauruSa ina bAtoMkA khyAla karake zarIrake ghAvose bhare rahane para bhI gire nahIM // 16 // vaha durgama yuddhAMgaNa hAthiyoMke TUTe hue dAMtoMse tathA chinna hue zarIra aura sUr3oMse, TUTa phaTa kara gira par3ane vAlI aneka vanAoMse, jinake pahiye aura dhurA naSTa ho cuke haiM aise rayoMse bharagayA // 47 // manuSyoMkI AMtoMkI mAlAse . jinakA galA bilkula marA huA hai, jo khUnakI maghako pIkara . bilkula matta ho gaye haiM aise rAkSasa murdIoMko pAkara yA lekara kabaMdhoM iMDoMke sAtha 2 yatheSTa nRtya karane lage // 18 // jahAM tRNake . .
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ " . . . . . . .. / 126.1 mahAvIra caritraM / . . . . . . ima......... bhItara agni chipI rahatI hai aisI araNImeM banImeM janma lenevAlI: * bahine zara paMrapara par3e hue una samasta mA vIroMko jalA diyA prazasta karma karanevAloMko kauna nahIM apanAtA hai // 49 // una donoM hI senAoMke garviSTha hAthI ghor3e padAti aura rayoMke samUhoMkA ApasameM bhir3akara yamarAnakI udarapUrtike liye cAroM taraphase yuddha huA // 50 // harismazru nAmakA azvagrIvakA maMtrI jo ki rathake viSayameM AdvitIya vIra thA sthameM baiThA huA hI senAkA saMcAlana karatA aura vahIMse usa dhanurvarane prati pakSiyoMkI senA aura AkAzadonoMko eka sAtha vANoM ke mAre AcchAdita kara diyA // 51 // mAloMke mAre pratyecAoMke sAtha subhaToMke ziroMko bhI ur3A diyaa| hAthiyoMkI ghaTAoMke sAtha .. mahArathoMkI vizeSa vyUha racanAko isataraha-tor3a diyA. jisa taraha .. kacce ghar3eko jala phor3a detA hai / / 12 / / maMtrIko mahAn vANavRSTi ke chor3ate hI chatroMke sAtha 2 jhaMDe gira gaye, hAthiyoM ke sAtha sAtha :: * khAlI (jinake Upara savAra nahIM the aise) ghor3e trasta ho gaye, sUryake; prakAzase yukta dizAyeM naSTa huI dizAoM meM aMdhakAra chA gayA ... // .53 / / ati zuddha AcaraNavAle ( zlevase zuddha AcaraNakA ': atikrama tyAga karanevAlAH) athavA ThIka.golAIko lekara : maMtrIne atizuddha aneka bANoMse viSNuke tripiSTake cala senAko idharaudharase isa taraha: saMkoca liyA-ghera liyA jisa taraha rAtrimeM caMdramA apane karakiraNoM se: kamaloMko saMkocaletA hai.|| 54. // isa taraha usa bhImako apane bAhuvIryakA vistAra karate hue dekhakara usakA vadha.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavA sargaH [127 immmmm karane ke liye tripiSTake bhayaMkara nirvayaM senApatine bANa uThAkara usase yuddha karanA zurU kiyA // 55 // vegakI vAyuse jisakI dhvanA satara laMbI hogaI, jisameM manake samAna vegavAle ghor3e jute hue hue senApatine usake sanmukha nA kara pratyaMcAke zabdase dizAoMko zandAyamAna karate hue vANoMse usako turata vedha diyA // 56 / jisake saMdhAna aura mokSavANa car3hAne aura chor3aneke kAlako koI lakSyameM hI nahIM le sakatA thA, jisakI suMdara pratyaMcA sadA khicI hI rahatI aise usa bhIma dhanurvidyA meM atidakSaM senApatine apane vArNose maMtrI bANoMko bIcameM hI kATaDAlA / / 67. jinake Age ardhacandrAkAra peMnA bhAga lagA huA aise vANoMse usane ghanAMke DaMDeke satha 2 maMtrIke dhanupako bhI 'bar3I jaldI cheda DAlA isAra maMtrIne korase nirdaya hokara senApatike vakSaHsthalapara zakti kA prahAra kiyA // 58 // udAra parAkramake dhAraka usa bhImasena patine dhanuSako chor3akara talavArako lekara apane yaseM maMtrI ke rathameM kU zirake ara zreSTha khagakA prahAra kara usako kaida karaliyA // 59 // zatruoMke saikar3oM AyudhoMke par3anese jinakA zarIra kSata hogayA hai aura kSA:thala phaTa gayA hai aisA vaha zatAyudha yuddha meM dhUmadhyanako jIA kara bahuta hI suMdara mAluma par3ane lagA kyoMki rAjAoM kA bhUpaNa zuratA hI to hai // 60 // apane zatrujit zatrunayaH isa nAmako mAnoM sArthaka karaneke liye hI usa . pratApIne yuddha meM ugra azanivoSako jitakI : ki bhunAoMkA.. arAkrama dUsaroM ke liye asAdhAraNa thA eka kSaNameM jIta liyA // 6 // usa jayace (baladevane) yuddhameM samasta senAko kaMpA denevAle akae
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ] mahAvIra caritra / : nako aura vidyAdharoMko azvagrIvake nayadhvanako bANoM ke mAre girA diyA // 62 // idhara azvagrIva akIrtikI sArI senAko jItakara Age huaa| usane dhanupako khIMcakara usase AkAzako AcchAditaH karanevAlI vANoMkI vRSTi kI // 6 // usako apanA sahita / nirmaya akIrtine hada dhanuSako vinA prayatnake car3hAyA / jo shur| hotA hai usako yuddhameM kisI tarahakA saMbhrama nahIM hotA. // 6 // apane prabhAva-devI zaktise dhanuSako khIMcakara vegase usapara bANako car3hAkara isa taraha phurtIse usako chor3A jisase ki eka hI bANa:: paMkti-guNa-kamase asaMkhyAtAko prApta karane lagA-eka hI bANake : asaMkhyAta bANa hone lage // 15 // ninake Age-sirapara apane nAmake akSara khude hue haiM aura jinake cAro tarapha paMkha lage hue haiM. aise bANoMse usane sadvaMzavAlI lakSmIlanAke sAtha sAtha usakI jaMjAkI vaMzayaSTiko mI mUlameM se cheda diyaa||66|| azvagrInane krodhase usakI vijayarUpa advitIya lakSmIkI lIlAke upadhAna (takiyAM ) ke samAna dakSiNa munAmeM jisameM caJcala kaMkapakSa lagA hubhA hai aise . tIkSNa-bANako cheda diyA // 67 // lambe yA mur3e hue eka hI bANa se arkakIrtike chatra aura hAthIpara lage hue jhaNDako chedakara dUsare, .' bANase mukuTake Upara lage hue prakAzamAna-cArotarapha.. jisakI :: kiraNe nikala rahI haiM aise cUr3AmaNi ratnako upATa DAlA // 6 // arkakIrtine balase uddhata hue azvagrIvake dhanupake agrabhAgako mAle se cheda diyaa| usa nirbhaya yuddha dhurandharane bhI usako-TUTe hue dhanuSako chor3akara usapara bhAlekA prahAra kiyA // 19 // vegase chor3e hue bANoMkI paramparAse kavaca yA parAkramake :
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ mannaminnan navavA srg| [129 sAtha azvagrIvako vidIrNa kara arkakIrti . bahuta hI zomane lagA / yuddhameM zatruko mAra kara-jItakara kauna nahIM. zomatA hai ! 70 // isI pRthvIpara jisa taraha pUrvakAlameM samasta pramAke pati nibhaya Adi nIrthakarane tapa karate hue dUsaroM ke liye anathya kAmadevako jItA thA usI taraha yuddha meM nirmaya pranApati rAnAne dUsaroMse ananya nahIM nIta sakane yogya kAmadevako jItA // 7 // akrInike pitA-jvalananaTIne vinA hI prayAsake apane bAhuoM ke parAkramake atizayase yuddhameM azvagrIvakI vijayAmichApAke sAya candrazekharake deSako naSTa kara diyA / / 72 // citrAMgadAdika sAtasau vidyAdharoMko jItakara zobhate hue usa vijayane virodhameM khar3e hue madAMdha nIla rayakoM isataraha dekhA jisa taraha siMha hAthIko dekhatA hai ||73klpnaay aura devanAtha-indra ke samAna athavA kallakAlake aMtameM pUrva aura pazcimake samudra ke samAna bar3he hue parAkramake dhAraka ve donoM vIra parasparameM yuddhake liye taiyAra hue // 74 // apaneko anekarUpa karanekI kriyAoMse vizeSa zikSAko dikhalAte hue vidyAdharane pahale adhika balavAle bhI balabhadrake vizAla vakSaHsthalameM gadAkA prahAra kiyA // 79 // usakI gadAke prahArase ghAva pAkara krodhase garnate hue valabhadrane bhI usake zirapara rakhe hue mukuTako isa taraha girAyA jaise meva vijaLIkI tar3atar3AhaTase parvatoMke zikharoMko girA. detA hai / / 76 // usake mukuTase par3e hue motiyoMse yuddhabhUmi vyApta hogaI ninase kucha kSaNake liye aisA mAlUma par3A mAnoM azvagrIvakI lakSmIkI nindha nalavinduoMse hI yaha bhUmi vyApta hogaI hai // .77 // donoMkA nora dekhakara tathA donoMse .
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] mahAvIra caritra / . acitya balavIrya aura yuddha kauzalako dekha kara khinna hotA huA .. koI manase hI isa tarahake saMdehake jhUlA meM jhUlane lagA ki ina donoM .. meM se koI jItegA bhI yA nahIM ! // 78 // jipa taraha hAthIvAna ke cala vIryakI pahacAna adhIra-matta hAthI para hI hotI hai usI taraha vidyAdharoM - sAta sau vidyAdharoM ko jItanevAle baladeva - vijayakA bala aura vIrya bhI samAna parAkramake dhAraka upa nIla ratha para hI prakaTa .: huA || 72 || jaise kruddha siMha matta hastIko mRtyugocara banAtA hai usI taraha balabhadra bhI apane sivAya dusarese asAdhya - ajaya nIla rathako yuddha meM apane halase zIghra hI mRtyugocara banAyA // 80 // pratipakSiyoMke dvArA pradhAna pradhAna vidyAdhara mAre gye| yaha dekhakara dhIra cIra agravane bAMye hAthameM dhanuSako aura hRdaya meM zugtAko dhAraNa kiyA // 81 // aura balabhadrAdika jitane dUmare the una sabako "chor3a kara " prabhUna balakA dhAraka vaha tripiSTa kahAM hai ? kahA~ hai ? : yaha hai kahA~ ? " isa taraha pUchatA huA pUrva janmake kopase hAthIpara car3hA huA usake sAmane jA khar3A huA || 82 // amAnuSa -devatulya AkArake - zarIrake dhAraka tripiSTako dekhakara usane samajha liyA ki yahI lakSmIke yogya merA zatru hai aura koI nahIM / jo adhika guNoMkA dhAraka hotA hai usapara kisako pakSapAta nahIM ho jAtA ! // 83 // vANa chor3ane kI vidhi jAnanevAle cakrI ana grIvane vakra -Ter3hI par3a nAnevAlI utaGga kamAnakI DorIparase jinakA agrabhAga vajrakA hai aise aneka prakArake vidyAmayI aneka atyaMta durnivAra bANoMko cArotarapha chor3A // 84 // puruSottamane apane zArGga' dhanuSa parase chor3e hue vANase usake bANoMko bIcameM hI 1 nArAyaNake dhanuSakA nAma zArGga hai| *
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA srgH| . [131 kATa diyA / ve kATe hue vANa puSamaya ho gye| dUsaroM kA maMga bhI sajanoMko guNake liye-hitakA kAraNa ho jAtA hai| arthAt koI yadi sajjanoMkA kisI taraha apamAnAdika karatA hai to usase unakAsaMjanoM kA apamAnAdina hokara kucha hita hI honAtA hai / / 85 // cakrI-azagrIvane pRthvItala aura AkAzamArgako eka kara denevAlI aMdhakArapUrNa rAtri karadI parantu tripiSTake kaustubha ratnakI sUryakI prakhara kiraNoMko bhI jItanevAlI dIptine usako cher3a diyA-usa aMdhakArako naSTa kara diyA / / 86 // azvagrIvane dRSTi-netrake viSakI agnikI rekha se dizAoMko citakabarA banAnevAle sapo-nAganANoMko : cAro tarapha chor3A kRSNane (tripiSTana) paMkhoMkI vAyuse vRkSoM ko ukhAr3a denevAle garur3a-garur3anANoM se unakA nirAkaraNa kiyA / 17 / zagrIvana sthira aura unnata zikharoMvAle parvatoMse jinapara siMha garjanA kara rahe haiM samasta AkAzako da diyaa| vano AyudhavAle iMdraka samAna zrIke dhAraka tripiTane krobase banake dvArA unako zIghra hI meha DAlA ||8|| usa dhIra (agrIva) ne AkAza aura pRthvI '' talako vinA IMdhanake jalanevAle jvalana-agnivANoMse vyApta kara diyaa| paraMtu viSNune vidyAmaya meghoMse nala varSAkara zIghra hI .. unako zAMta kara diyA // 89 // azvagrIvane hanAroM urakAoM-jA lAoMse AkAzake jalAne-prakAzita karanevAlI atyaMta durnivAra * zaktiko chodd'aa| paraMtu vaha puruSottamake galemeM jisameM se kiraNe nikala rahI haiM aisI prakAzamAna hArakI lar3I bana gaI // 90 // .isa taraha niSphala ho gaye haiM samasta divya-devopanIta zastra jisake aisA vaha durvAra azvagrIva misakI dhAra agnikI jvAlAoMse ghirI huI hai aise cakako hAyameM lekara smerAsya hokara-mukhapara kucha
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132] mahAvIra caritra / mmomainini hasI lAkara nirbhaya ho tripiSTase athavA nirbhaya tripiSTase aisA bolA // 91 // "aba yaha cakra tere manorathoMko viphala karatA hai| isase indra bhI terI rakSA nahIM kara sktaa| ataeva yA to mujhako. praNAma karanemeM apanI buddhiko lagA / mujhako praNAma karanekA vicAra kara, nahIM to paramAtmAkA dhyAna ghara jo paralokameM kAma Ave' ||92 // isakA uttara kezavane azvagrIvako isa taraha diyAH "jo Darapoka haiM unako yaha terA vacana avazya hI. bhaya . utpanna kara sakatA hai| paraMtu jo unnata haiM-nirmIka haiM unake liye yaha kucha bhI nahIM hai / jaMgalI hAthiyoMkI ciMghAr3a hiraNoM ke baccoMko. avazya ghabar3A de sakatI hai| para kyA siMhako bhI trAsa de saktI hai ? aisA kauna parAkramI hogA jo tere isa cakrako kuMbhArake coka samAna na mAne zukhkhA vacanameM nahIM rahatI kriyAmeM rahatI hai" // 9 // isa tarahake vacana sunAra azvagrIva zIghra hI cakrako chodd'aa| jisako ki rAjA loga aimA dekha rahe the yA samajha rahe the ki yaha: avazya hI bhaya denevAlA hai| jisameMse vAravAra kiraNeM nikala rahI: haiM aisA vaha cakra mAno . yaha kahatA humA-pUchatA huA hI 'ki: kyA AjJA hai ? azvagrIvake pAsase tripiSTakI dakSiNa munA para Akara prApta huA // 9 // prasiddha bar3e bar3e zatruoMkA ziraccheda kara unake khUnase jisakA zarIra lAla paDa . gayA hai, he vidvana nisake pratApase tu samagra pRthvIke Upara pUrNa kAma-saphala manoratha ho rahA thA-jo terI icchA hotI thI vaha saphala hotI thI vahIM yaha terA cakra pUrvajanmake puNyase mere hastagata huA hai / isakA phala / kyA haiM so jAnakara-dhyAna meM lekara yA to sAmaMtoMke sAtha-sAtha mere
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . . . ...... .. ... navavA srg| [133 caraNayugalakI. pUjA karo nahIM to dhairyase isake cakrake Age hAjira hoya // 95|| apane hAthapara rakkhe. hue, bar3I bar3I jvAlAoMse jisake .Are camaka rahe. haiM aise nirdhUma agnike samAna mAlUma par3anevAle cakrako dekhakara tripiSTa azvagrIvase phira bolA-'he azvagrIva ! mere pairoMpara zIghra hI par3akara munipuMgavakI ziSyatA svIkAra karomunike pAsa dIkSA lelo| isase tumhArA kalyANa hogaa| nahIMto mujhe tumhArA jIvana dIkhatA nahIM haiM-isake vinAtuma jIvita nahIM raha sakate ho 16 samundrasamAna-gambhIra azvagrIva viSNukI tarapha ha~sakara bolAmerA bar3A bhArI Alaya (AyudhazAlA) AyudhoMse bharA huA hai| usameM itane hathiyAra bhare hue haiM ki jinake vIcameM eka saMdhimAgakI bhI jagaha nahIM hai| para isa alAtacakra-cinagAriyoM ke samUha samAna cakrase terI mati garviSTa hogaI hai| athavA ThIka hI hai-jo nIca 'manuSya hote haiM. ve kyA nIcako pAkara harpita nahIM hote haiN|' jarUra hote haiM / / 97 // Age khar3A ho, bahuta vakanese kyA aura he mUr3ha! . Ana isa yuddha meM tU parastrIse surata karanekI amitrapAkA jo kucha phala hotA hai usako bhogakara niyamase mRtyuke mukhameM prApta ho| aise koI-bhI manuSya ki jinakA citta parastrIke saMgamase hone vAle sukhameM atyaMta Azakta rahatA hai samasta zatruoMko vazameM karanevAle pRthvIpAlake jIvita :. rahate hueM cirakAlataka jIvita raha sakate haiM // 98 // eka jarAse leke samAna athavA khalake Tukar3eke samAna isa cakrako jisako ki maiMne bhoga kara chor3a diyA hai jo merI jhUThanake . ..athavA dUsarA artha yaha bhI hai ki jo nIca nahIM haiM ve . manuSya kyA nIcako-pAkara harSita hote haiN| kamI nahIM hote|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ min ................... .....': :.... 134 ] mahAvIra critr| samAna hai athavA jo merI donoM pairoMkI dhUlake barAbara hai atyaMta premase pAkara atizaya mUr3ha tU garviSTha ho gabhA hai ! athavA ThIka hI , hai-jagatmeM kSudra prANiyoMko kevala musIke pA jAnese hI atyaMta saMtoSa honAtA hai| yadi hRdayameM kucha niyamase zakti hai to tU isako abhI chor3a // 19 // cakrako pAkara vaha viSNu isa taraha bolA"yadi tU apane hRdayama * hue khATe harpako yA vRthAke amimA nako chor3a de, aura mere pairoM meM Akara namaskAra kare to maiM terA:: pahalekAsA hI vaibhava kara detA hUM!" tripiTake itanA kahate hI aca-: zrIvane usakI-tripiSTakI bahuta kucha nirbhatsanA kI-usako vikAsa isa para krodhase usa tripiSThane isakA zira grahaNa karo isaliye tatkSaNa pheMka kara cakra calAyA // 10 // usI samaya viSNukI isa AjJAko pAkara cakrane usako pUrA kara azvagrIvakI gardana parase.. jisameMse kiraNe nikala rahI haiM aise mukuTase yukta zirako yuddhakI : raMgabhUmimeM zIghra hI DAla diyA // 101 / / isa prakAra apane zatrukoM : : mArakara tripiSTa dhArase nikalatI huI agnikI jvAlAse pallavita.' bhUSita Age rahanevAle cakrame vaisA zomAko prApta nahIM hubhA jaisA ki vairako sUcita karanevAlI yA kahanevAlI-batAnevAlI saMpattiko rAjAoMke sAtha sAtha dekhate hue abhayakI vAcanAke liye aMjali.. jor3akara-khar3e hue vidyAdharoMke cakrasamUhase zobhAko prApta huaa| isa prakAra azaga kavikRta varddhamAna caritrameM 'tripiSTa vijaya,... nAmaka navAM sarga samApta huaa|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dazavA sarga [135 dazakA srg| ...samasta rAjAoM aura vidyAdharoMke sAtha sAtha vinaya-balabhadrana :: kezava-tripiSTakA abhiSeka kiyaa| abhiSikta hokara tripiSTane pahale jinendradevakA pUjana kara yathokta-AgamameM kahe anu"sAra cakrakI mI pUjana kI / athavA pahale jinandakI pUjana kii| usake bAda vinayake dvArA abhiSikta hubhA aura bAda meM usane cakrakI pUjana kI. // 1 // praNAmase saMtuSTa hue guruoMne prasannatAse nisako AzIrvAda diyA hai, jisake Age Age cakrakA maMgala upasthita hai yA jisake Age cakravAka pakSIkA zakuna huA hai aise nArAyaNane rAjAoMkA yogya satkAra kara dazoM dizAoMke jItanakI icchAse "prayANa kiyA // 2 // mahendra tulya tripiSTa pahale apane tenasa mahendra* kI dizAko vaza kara usake bAda mAgadha devako namrakara usake diye hue bahumUlya vicitra bhUSaNoMse zomAko prApta hubhA // 3 // - isake bAda varatanuko aura usake bAda kramase prabhAsadevako namrakara acyutane dUsare dvIpoMke svAmiyoMko no bheTako le lekara Aye the * unako apane tejameM hI ThaharAyA / arthAt. apane tejase hI una savako vazameM kara liyA / isataraha kucha parimita dinoM meM hI bharatakSetrake pUre Adhe : mAgako. usane kara denevAlA kara liyA-banA .. liyA vaMha Adhe maratakSetrakA rAjyazAsana karane lgaa| isake bAda nagara nivAsiyoMne milakara nipsakI pUnA-satkAra kiyA hai aise tripiSTane jisake upara dhvajAyeM ur3a rahI haiM. aise podanapurameM icchAnusAra praveza kiyaa.||11|| jisake nAyakakA aMta ho cukA hai aisI vina
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] mahAvIra caritra / yArddhakI abhISTa uttara zreNIko nArAyaNake prasAdase pAkara raMganUpurakA svAmI jvalananaTI kRtArtha - kRtakRtya ho gayA / puruSottamake Azrita rahanevAlA kauna vRddhiko nahIM prApta hotA hai // 6 // "tuma vijayAce vAsiyoMke ye svAmI haiM | Adarase inakA hI hukuma uThAo - bhaktise inakI AjJAnusAra lo|" yaha kahakara svAmIne ucalanamaTIke sAtha sAtha vidyAdharoMko kramale sammAnita kara vidA kiyA // 7 // balabhadra ke sAtha sAtha samrAT tripiSTa prajApatile yathAyogya abhivAdana Adi karate hue vidA lenezale jvalanajaTI ke caraNoMpara pdd'e| ThIka hI hai-kSmI satrupako vinaya diyA karatI hai || 8 | praNAma kara neke kAraNa name hue mukuTake agra mAgase donoM caraNa kamaloMko pIDita karanevAle usa arka kIrtiko harpase donoM pAna - vinaya aura tripiSTane eka sAtha AliMgana kara apane tejase vidA kiyA // 9 // vidyAdharoMke svAmI uma jvalanajaTIne vAyuvegA rAnIke sAtha 2 putrIko satiyoMke utkRSTa mArgakI zikSA dekara vAravAra usake netroMko jinase AMsU vaha rahe the apane hAthase pauMchakara prayANa. kiyA // 10 // solaha hajAra narezoM aura kiMkara kI taraha rahanevAle devatAoMse yuMkta tripiSTha nArAyaNa kamanIya mUrtike dhAraNa karanevAlI ATha hajAra rAniyoMke sAtha sAtha hamezaha rahane lagA // 11 // abhilApAoke bhI bAhara vibhUtike dhAraNa karanevAle apane bandhuvargake pati apane manake anukUla vartAva karanevAle usa putra ke isa tarahake sAmrAjyako dekhakara atyaMta prasanna huA // 12 // vaha nArAyaNa rAjAoMke aura vidhAgharoMke mukuToMpara apane donoM pairoMke nakhoMkI sAtha. pramA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ srg| prabhAkI paMktiko tathA dizAoM meM candra kiraNa samAna nirmala apanI kIrtiko rekhakara: pRthvIkA zAsana karane lagA // 13 // karuNA buddhike dhAraka kezavane maMtrIkI zikSAseM zatruoM ke bAlakoMko no ki apane pairoMmeM Akara par3agaye the dekhakara unapara vizeSa kRpA kii| jo sajana hote haiM ve namra puruSoMpara dayAlu hote hI haiM // 14 // usake puNyase vaha pRthvI mI vinA jote hI paka jAnavAle dhAnyoMse sadA bharI rahatI thii| prANiyoM kI akAla mRtyu nahIM hotI thii| manorathoMkI koI asiddhi nahIM huI-sabake manoratha siddha hote the // 15 // usakI icchAkA anuvartana karatI huI vAyu hamezahaM satra jagaha prANiyoMko sukha deneke liye bahatI thii| dina dina-samaya samayapara mevaM pRthvIko dhUliko sApha karate hue-dhote hue mugaMdhita jala varasAte the // 16 // apane apane vRkSoM aura balliyoMko utpatti ke sAtha 2 parasparameM viruddha rahate hue bhI samasta RtugaNa usako niraMtara prApta hone lge| cakravartIkI pramunA Azcarya utpanna karanevAlI hai // 17 // jisa samaya yaha samIcIna rAjA pRthvIkA rakSaNa karatA thA usa samaya kaThinatA kevala yauvanakI bar3hI huI zrIko dhAraNa karanecAlI mRganayaniyoMke ekadama gola aura atyunnata kutroMmeM hI nivAsa karatI; // 18 // jisake bhItarakI malinatA vilkula bhI nahIM dekhanemeM bhAtI aisI asthiratA-caMcalatA kevala striyoMke bilkula kAnaMtaka pahu~ce hue vistIrNatA yukta kAMtike dhAraNa karanevAle dhavala netroM meM hI rahatI thii|| 19 // vicitra rUpatA aura niSkAraNa nirarthaka garjanA niraMtara bhItara bhIge hue aura varSanevAle tathA rano
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ] mahAvIra caritra | vikAra - dhUlike, vikAra ur3ane Adike prasArako dUra karanevAle uttama meghoM meM hI pAI jAtI thI yA utpanna hotI thI // 20 // pRthvIpara jinakI sthiti alaMghanIya hai jo prazasta vaMzavAle haiM tathA unnatatA dhAraNa karanevAle haiM aise bhUdharoMmeM hI sadA vipakSatA rahatI thI aura unhI meM durbhAgaMgati nizcita thI // 21 // vahA~para dhanika aura jalAzaya yA samudra samAna the| donoMhI-anUnasatva ( bahutase jaMtuoMko dhAraNa karanevAle; dUsare pakSameM bar3e bhArI tattva guNako dhAraNa karane vAle ), bahuratnazAlI - bahutase ratnoMko dhAraNa karanevAle, mahAzaya ( khUtra gahare; dUsare pakSameM utkRSTa vicAra vAle ), dhIratA ( sthiratA dUsare pakSa meM ApattiyoMse calAyamAna na honA se pariSkRta, jinameM bar3I muzise praveza kiyA jA sake aise the / parantu jalAzayoM yA samudroMne prasiddha durgAhatAse dhanikoM kI sthiti dhAraNa kara rakkhI thI || 22 || kalAgharoM meM se eka caMdramA hI aisA thA jisameM pradoSa ( rAtrikA pahalA pahara; dUsare pakSameM prakRTa dopa ) kara sambaMdha pAyA jAtA thA / pRthvIpara jitane lakSmI nivAsasthAna the unameMse eka mahotpala ( mahAn kamala) hI aisA thA jisameM jala sthiti (jalameM rahanA; dUsare pakSameM jar3atA - mUrkhatA kI sthiti-sambaMdhakyoMki zlezameM la aura Da meM bheda nahIM mAnA jAtA ) tathA mitratrala ( sUryake nimittase dUsare pakSameM sahAyakoM kA bala) se vijRMbhaNa (khilanA dUsare pakSameM bar3hanA) pAyA jAtA thA // 23 // cAru- suMdara phaloMmeM suvipriya (utpatti meM priya; dUsare pakSameM acchI taraha pratikUla) * 1 1.. pakSarahitapanA | kavi samaya ke anusAra parvatoMkA iMdrake dvArA : . pakSa kAMTe jAnekA varNana kiyA jAtA hai /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavAM sarga | [ 139 koI thA to pAdapa-vRkSa hI thA / sumanonuvartiyoMmeM (puSpoMkA anuvartana karanevAloM meM dUsare pakSameM vidvAnoMke anuvartana karanevAloMmeM ) koI maidhupriya ( jisako puSparasa parAga-priya ho aisA; dUsare pakSa meM madya jisako priya ho aisA ) thA to eka bhramara hI thA / bhogiyoM meM ( bhogevAloM meM ) sphurAyamAna dvihninA ( do jImoM) ko dhAraNa karanevAlA koI vidvAnoMko prApta huA to ahi-sarpa hI prApta huA // 24 // guNaivAnoM meM kevala hAra hI aisA thA jo suvRttamuktAtmakatA ( bilakula gola motiyoMko; dUsare pakSameM sadAcArase zUnyatA ) ko nirantara dhAraNa karatA thA / sujAtarUpoM ( muniyoM; dUsare pakSameM sonekI cIjoM ) meM maNimaya mekhalA guNa hI aisA thA jo sadA dUsaroMkI striyoMko grahaNa karatA thA || 25 || kAmuka - kAmiyoMmeM eka: koka pakSI hI aisA thA jo rAtrike samaya priyAke viyogakI yathAse kRza ho jAtA thA / vahAM para aura koI durbala na thA yadi koI thA to nitaMviniyakA kuca bhArase pIDita madhyabhAga thA jo ki durbalatA ke mAre nama gayA thA // 26 // isa prakAra prajAmeM pratidina utkRSTa sthitiko vistRta karatA huA phailAtA huA bar3e saMbhramase yA zatruoMke saMbhrama se rahita acyuta ratnAkarake jalakI jisake mekhalA hai. aisI pRthvI kI eka nagarIkI taraha rakSA karatA huA ||27|| 2 'isa taraha kucha dina bIta jAne para svayaMpramAne krama kramase, do putra aura eka kanyAkA prasava kiyaa| mAnoM tripiTako prasanna 1- bhoga zabda ke do artha haiM - eka vilAsa dUsarA sAMpakA phaNa / 2 - guNa zabdakeM bhI do artha hai-eka audArya pratApa Adi guNa; 'dUsarA suta-DorA / ..
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] mahAvIra caritra | New karaneke liye usakI valamA caritrIne bhaviSyata lakSmI yA bhAgyalakSmI athavA pratApalakSmI ke sAtha sAtha uttama koSa aura 'daMDako utpanna kiyA ||28|| lakSmIpara vinaya karanevAle bar3e putrakA - nAma paraMtapa thA aura yaza hI hai dhana jisakA aise choTe bhAIkA nAma vijaya thA | suMdara mRganayanI lar3akIkA nAma jyotipramAthA // 29 // donoM putra hara taraphase zarIrakI vizeSatA ke sAtha sAtha pinAke guNoMkA atikrama karane lage / aura vaha kanyA kAMtise apanI mAko jItakara kevala zIlakI apekSA samAna rahI ||30|| ve donoM hI putra rAjavidyAoM meM- nIti zAkhAdikameM, hAthIke bar3hane calAne - dikameM, ghor3e kI savArImeM, haraeka tarahake anazanake palane Adi-: - kameM nirantara kuzalatAko dhAraNa karane lage / kanyAne bhI samastaM -kalAoM meM kuzatA prApta kI // 31 // eka dina prajApatine dUtake mukhase sunA ki vidyAdharIkAsvAmI jvalanaTI tapapara pratiSThita ho gayA- usane sunidIkSAlI / vaha usI samaya apanI buddhimeM viSayoMke prati niHspRhA ghA raNa kara yaha vicAra karane lagA ||32|| "vaha rathanUpurakA svAmI - hI dhanya haiM, aura usakI hI buddhi - hitAnubaMdhinI - hita meM lagAnevAlI hai| jo ki isa tRSNAmaya vajra ke piMjare meMse, jisameM ki * - duHkhapUrvaka mI nahIM nikalA jA sakatA, sukhapUrvaka nikala gayA // 33 // samasta padArtha kyA kSaNabhaMgura nahIM haiM ? jagat meM kyA sukhakA eka lezamAtra bhI hai ? bar3e khedakI bAta hai ki vivekarahita yaha nIva phira bhI apane hitameM pravRtta nahIM hotA, kintu nahIM karane - yogya kAmoM meM hI pravRtti karatA hai ||34|| pratikSaNa jaise jaise .
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAVALUR .. .. . dasavA saga! / 141 Ayu galatI-vItatI hai vaise taise aura mo zvAsa lenA-jInA hI cAhatA hai| AtmAko viSayoMne apane vazameM karake azaka kara DAlA hai to bhI isakI unase tRpti nahIM hotI // 35 // nisa taraha samaMdra hajAroM nadiyoMse, agni DheroM Idhanase cirakAla taka mI saMtuSTa nahIM hotii| usI taraha kAmase vihvala huA yaha puruSa kamI bhIH viSayamogoMse saMtuSTa-tRpta nahIM hotA // 36 // ye mere prANa samAna sahodara mAI hai, yaha iSTa putra hai, yaha priya mitra hai, yaha bhAryA hai, yaha dhana hai, isa tarahakI vyarthakI ciMtA karatA huA yaha vicAra rahita jIva aho nirarthaka duHkhI hotA hai // 37 // yaha . jIva apane pUrva janmake kiye hue kamoke eka zubhAzubha phalako hI niyamase.bhoganA hai.| ataeva dehadhAriyoM-saMsAriyoMkA apanesa minna na to koI svajana hai aura na koI parajana hai // 38 // indriyoMke viSaya isa prApta hue puruSako kAlake vazase kyA svabhAvase hI nahIM chor3a dete haiM. / arthAt ya viSaya to 3 kAla pAkara puruSako svamA se hI chor3a dete haiM parantu yaha Azcarya hai ki vRddhAvasthAse bilkula duHkhI huA-mI tathA va viSaya isako chor3a deM to bhI yaha 'prANI svayaM unako nahIM chor3atA hai // 39 // . satpuruSa vipayoMse utpanna hue : sukhakoM prArambhameM azakta-aparipUrNa tathA madhura aura. manohara batAte haiM / kiMtu paripAka samayameM atyaMta duHkhakA kAraNa batAte haiM / isakA sevana ThIka aisA hai jaisA :ki acchI taraha pake hue. indrAyaNake phalakA khAnA kyoMki .. vaha khAnemeM to acchA lagatA hai para kAma naharakA karatA hai // 4 // yadyapi saMsAra-samudra atyaMta dustara hai-sahana hI usako koI tara
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142. ] mahAvIra caritra | zAMti kI zAkha nahIM sakatA; to bhI javaki usase pAra karadene |la| jinazAsanaM / jahAja maujUda hai taba saMsAra meM aisA kauna sacetana - samajhadAra hogA jo ki viSayoMkI icchAse vRthA hI duHkhI hotA huA gharameM hI rahaneke liye utsAha kare // 41 // jisake rAgakA prasAra naSTa ho gayA hai aise jIvako jo AtmAmeM hI sthita sukha milatA hai kyA usakA eka aMza bhI jisakA paripAka duHkha rUpa hai aisI moharUpa agnike nimittase jinakA hRdaya saMpta ho rahA hai unako mila sakatA hai ? // 42 // tAtvika yathArtha ninoka dharmakI avahelanA karake jo viSayoMkA sevana karanA cAhatA hai vaha mUrkha apane jIvanakI tRSNAse hAthameM kkhe hue amRtako chor3a kara viSa pItA hai // 43 // jisa taraha vRddhAvasthAke paMje meM par3A huA -navIna yauvana phira kabhI bhI lauTa kara nahIM AtA hai, usI taraha nizcita-niyamase AnevAlI mRtyuke nimittase yaha Ayu aura Arogya pratikSaNa naSTa ho rahe haiM // 44 // saMzara meM phira-bAra cAra janma leneke phrezako dUra karanemeM samartha atyaMta durlabha sampatvako pAkara mere samAna aura kauna dUsarA aisA pramattabuddhi hogA jo ki. - tapasyA ke vinA apane janmako nirarthaka garamAve ||45 || jaba taka yaha balavatI jarA- vRddhAvasthA indriyoMke balako naSTa nahIM karatI hai taba taka haMsake nIrakSIra nyAyakI taraha maiM yathokta zAstrameM kahI huI vidhike anusAra lI huI tapasyA ke dvArA zarIrase aura Ayuse saba niSkarSa nikAla letA hUM" // 46 // usa udAra - buddhi prajApatine 'cirakAla taka aisA vicAra karake usI samaya harpase isa samAcArako sunAnekI icchAse donoM putroMko bulAyA / balabhadra aura kezavane -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavAM sarga / [ 143 ..Akara prajApatike caraNoM ko namaskAra kiyA / isa para prajApati donoM se bolA // 47 // ki- " Apa vidvAnoMke agresara ho / kyA Apako yaha saMsArakI paristhiti mAlUma nahIM hai ki yaha prAtaHkAlake indra dhanuSa yA metra athavA vimalIkI zrI zobhAkI taraha usI kSaNa meM vilIna ho jAnevAlI hai // 48 // jitane samAgAma haiM, ve saba chUTa"nehI vAle haiM, jitanI vibhUtiyAM haiM ve satra vipattikA nimitta haiM, zarIra bilkula roga rUpa hai, saMsArakA sukha bilkula duHkha mUlaka hai, yauvana janma zIghra hI mRtyuke nimitta naSTa ho jAte haiM // 49 // yaha puruSa Atma ke ahirakara kAma karane meM svabhAva se hI kuzala hotA hai, aura apane hinameM svabhAvase hI jar3a hotA hai| yadi AtmAkI ye donoM bAteM ulTI ho jAya arthAt jIva svabhAvase hI apane nimeM to kuzala ho aura animeM jar3a ho to kauna aise hoMge jo usI samaya muktiko prApta na karaleM // 10 // anAdikAlase aneka saMkhyAvAloM athavA jinakI saMkhyA nahIM batAI jA sakatI aisI kugatiyoM meM bhramaNa karate karate cirakAlase bahuta dinameM Akara isa jIvane kisI taraha isa durlabha manuSya janmako pAkara pradhAna ikSvAkuvaMzako bhI pAliyA hai // / 11 // Wo samasta paMcendriyoMkI zaktiMse yukta hUM, kulameM agraNI hUM, usameM kuzAgra buddhi hU~, hita aura bhahitakA jAnanevAlA hUM, samudravasanA vasuMdharAkA svAmI mI ho gayA hUM / / 52 / / tuma do mere putra ho gaye / joki kisIke mI vaza na honevAle ho / aura sabhI mahAtmA haladharoM - balamadroM tathA cakradharoM - nArAyaNoMmeM sabase pahale ho / saMsAra meM puNyazAliyoMke janmakA phala isake sivAya aura kyA ho sakatA hai // 53 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Nonnunuwwwwnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn 144 ] .... mahAvIra critr| ........ AdIzvara bhagavAnkI saMtAnake saMtAna meM honevAle putrake mukhakamalake dekhanetaka gRhasthAzramameM nivAsa karanevAle. prAcInoM-vanoMkI no kulakI maryAdA prasiddha hai usako arthAt putra honetaka gharameM rahanekI. jo hamAre kulameM rIti calI AtI hai usako maiMne viphala kara diyA-tor3a diyA / / 54 // ataeva kramAnusAra anaM bhI maiM diga-- mbaroMkI pavitra dIkSAkA anugamana karatA huuN| tumhArA sneha dustyana, hai-kaThinatAse bhI nahIM chUTa sakatA hai to bhI mokSamukhakI spRhAvAMchAse maiM usako chor3atA huuN||65|| vaha putravatsala prajApati isa taraha kahakara donoM putroMke mukuToMkI kiraNarUpa rassIse usake paira baMdhe hue the to bhI tapovanako cala gayA / jo madhya prANI haiM, jinakI mokSa honevAlI hai unako koI bhI nibaMdhana-rokanevAlA : * nahIM hotA // 16 // nitendriyoMke adhIzvara yathArthanAmA pihitAH zrava (karmoke Azravako rokanevAle ) munike caraNoMko namaskAra karake usane-prajApatine zAMta manavAle sAtasau rAjAoM ke sAtha muniyoMkI unkRSTa dhurA-agrapadako dhAraNa kiyA // 17 // jaisA. AgaMmameM kahA hai usI mArgake anusAra atyaMta kaThina utkRSTa aura anupama tapako karake prajApatine Age kauke pAzake baMdha. nako dUra kara upadrava rahita zrI-kevalajJAnAdi vibhUtise yukta : siddhi-muktipadako prApta kiyA // 18 // kucha samaya bIta jAnepara eka dina mAdhavane dekhA ki putrIko yauvanakI sampattine abhiSikta kara skkhA hai / isase. vaha bAra bAra isa tarahakI ciMtA karatA huA khinna huA ki isakI dIptike sadRza-thogya atizreSTha vara kauna ho sakatA hai|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dusayA~ sarga / [ 145 // 59 // maMtra svayaM apanI buddhise kucha nizcaya na kara sakA taba nIti meM pravINa maMtriyoMke sAtha 2 ekAnta meM balabhadrase praNAma 'karake isa taraha bolA // 60 // " Apa pitAke sAmane bhI hamAre kulake dhuraMdhara bhagranetA the para aba unake pIche to vizeSatAse haiM / jisa vanameM sUrya prakAza karatA hai usImeM caMdramA mI logoM ko samasta padArthoM kA prakAza karatA hai / / 61 / imaliye he Arya ! 'tatvataH acchI taraha vicAra karake ki rAjAoM meM yA vidyAdharoMmeM "kur3hakI apekSA aura rUpakI apekSA tathA kalA guNa AdikI apekSA ApakI putrIke yogya pati kauna hai usako mujhe batAiye / " // 62 // nArAyaNake isa tarahake vacana kahane para dAMtoMkI kuMda samAna sapheda kiraNoMse prasiddha bane hue hArakI kiraNoMse grIvAko DhakanevAlA balabhadra isataraha vacana bolA // 63 // " jo choTA - haiM vaha bhI yadi lakSmIse adhika hai to vaha bar3A hI hai| Apa sarIkhe mahAtmA ima viSayameM vaya- umrakI samIkSA nahIM karate / ataeva tuma hamAre gati-nidhi ho, netra ho, kulake dIpaka ho // 64 // jisa taraha AkAza meM caMdrakalA ke samAna bhAkAra rakhanevAlA koI bhI nakSatra bilkula dekhane meM nahIM AtA usI taraha isa bhArata meM bhI rUpakI apekSA tumArI putrIke samAna koI kSatriya bhI dekhane meM nahIM AtA // 65 // apanI buddhise kucha kAla taka acchI taraha vicAra karake yatnase rAjAoM meM se kisIko yadi usa nirdoSa kanyAko hama de. mI deM to mI usase isakA nizcaya nahIM hotA ki kyA una donoMmeM samAna anurAga hogA ! // 66 // saubhAgyakA nimitta na kevala rUpa hai, na kalA hai, na yauvana hai aura na AkAra hai| striyoMko
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ AM 146. J. . . mahAvIra caritra / - patiyoM meM premake kAraNa no ucita dumareM dUsare guNa batAye haiM arthAt jinase striyoM ko patiyoM meM prema hotA ve guNa ina sabase minna hI . haiM / / 67 / isaliye svayaM kanyA hI. svayaMvara meM apane anurUpa .. varako apanI buddhise vara le| yaha vidhi cirakAlase bahuta kucha. . pravRtta ho rahI hai| unakI kI huI yaha vidhi saphala nAko prAza, hoo" // 68 // isa prakAra kahakara aura udAra buddhiyoM-maMtri-. yoMse dusare kAmake viSayameM vicAra karake balabhadra cura ho gye| taba nArAyaNane maMtriyoM ke sAtha sAtha "aisA hI ThIka hai / isa taraha. balabhadrake kathanako svIkAra kara apane dUtoM dvArA dizAoM meM svayaMbarakI ghoSaNA karA dI / / 69 // arkakArti svayaMvarakI bAta sunakara sahasA-zIghra hI putra / amitatenako aura manorAGgI putrI tI sutArAko lekara vidyAdharoMke . sAtha sAtha podanapurako AyA !!70il cAro taraphake praveza dezoMmeM . arthAt nagarake bAhara kiMtu pAma hI ca.rotarapha rAnAoMke siviroMse. . tathA svayaMvarotsadakI ur3anevAlI dhvanAoMse pariSkRta nagarako pAkara nagarameM pahuMcakara jahAM bhIr3a lagI huI hai aise rAjadarabAra meM pahuMcA... // 71 // latAoMkA jo toraNa banA huA thA usake bAharase utsukatAke / sAtha unnata yA udayako prApta balabhadra aura nArAyaNako dekhakara una : donoM hI sAmrAjya karttAoMke caraNayugalako pahale namaskAra kiyaa| una donoMne bhI usakA AliMgana kara satkAra kiyA / / 72 / / apane . pairoM meM namaskAra karate huI arkakIrtike usa putra amitatenako dekhakara tathA manoharatAkI sImA apanI kAMtise nAga kanyAko jItane.' vAlI putrIko dekhakara una donoMke netra . Azcaryase nizcaMta hogaye,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavA srg| [147 // 73 // . kulakI banA zrI vinayane vinayake sAtha apane mAmAkI vaMdanA kii| vaha bhI tatkSaNa unako dekhakara hapase vyAkula ho utthaa| apane baMdhuoM kA darzana honA isase adhika aura kyA sukha ho sakatA hai / / 74 / isake bAda balabhadra aura nArAyaNa jisake Age Age ho liye haiM aise akrakIrtine utsabase 6 rAnamahalameM praveza kiyaa| vahAM para putravadhU ke sAtha sAtha svayaMprabhA uke pairoM meM pdd'ii| akIrtine unakA yathocita AzIrvAda vacanoMse skAra kiyA // 7 // sAtha hI sutArA aura amitatena svayaMprabhAke pairoM pdd'e| -usane (svayaMpramAne) unako dekha kara usI mA vinA sAyaMvarake manaseM hI apane putra aura putrIke liye niyukta kiyA // 76 // cakravatIkI putrI amitatenapara Azakta hogii| yakI apekSA vaha niyamase usakI strI hogii| yaha kAma usane mAnoM apano mAtAke saMkalpake vaza hokara hI kiyaa| mana niyamasa Ane pahale ballabhako nAna letA hai / / 77|| sutArAne zrI vina ke mana ko hara liya / zrI vinayane kuTila kaTAkSapAtoMko bAra bAra dekhakara usake manako hrliyaa| mAMtarakA sneharasa aimA hI hotA hai / / 78 // zuddha dinameM ati vizuddha lakSaNoMvAlI sakhInoM ke dvArA jisakA sampUrNa maGgalAcAra kiyA gayA hai aisI jyotaprabhA rAjAoMke manorathoMko vyartha. karane ke liye svayambarake sthAna-baMDapameM Akara prApta huI / / 79 // vidhipUrvaka sakhIke dvArA krapase batAye gaye "samasta rAjaputroMko chor3a kara jyotipramAne lajAse mugva phera kara cirakAla ke liye aminatanake galemeM mAlA paharA dI / / 80 // ipake nAdaHsuMtArAMne svayaMvara meM dUsare saba rAjAoMko chor3a kara zrI viga
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAANAANMornhARANANAA mannnnnnnnnnnnnnnn. 148 ] mahAvIra critr| yake manohara yA usakI tarapha jhuke hue kaMThako pupya. mAlAse gAr3hatAse bAMdha liyaa| mAnoM alakSita-bhadRSTa manako kAmadevake pAzase.: bAMdha liyA / / 81 // isake bAda putra aura putriyoMkI yathocita vivAha': karake vidyAdharoM kA svAmI parasparakI baMdhutAkI zrRMkhalAke baMdha jAnese saMtuSTa huaa| bahuta dina ke bAda bahina-svayaMprabhA balabhadra aura nArAyaNane usako. kisI taraha vidA kiyaa| taba vaha apane nagarako gayA / / 82 // apaneko iTa aura manojJa viSayoM ke dvArA jipakI buddhi AkRSTa ho rahI hai| arthAta nisakA mana viSayoM meM tallIna ho rahA hai aimA tRpiSTha. pUrvokta prakArase sAmrAjyako cirakAlataka bhogakara sotA huA hI apane nidAnake vaMzase raudradhyAnake dvAga jIvanake viparyaya-maraNako. prApta huA // 83 // jahAM para ciMtavanameM A sake aimA duraMta: (jisakA aMta bhI duHkharUpa ho) ghora duHkha maujUda hai. jahA~kI / Ayu tetIsa sAgarakI hai aise sAtaveM narakameM nArAyaNane pApake : nimittase usI samaya jAkara nivAta kiyA // 84 || baladevane : yaza hI nisakA avazeSa bAkI raha gayA hai aise tripiSThako dekhakara usake kaMThako aticirakAlameM chor3A / aura aimA vilApa kiyA ki nisako sunakara zAMtasvarUpavAle muniyoM ko bhI ati tApa ho utthaa| // 8 // jinakI AMkhoMmeM jala bharA huA aise saMsArakI paripATIko vatAnevAle vRddha puruSoM ke dvArA tathA vRddha maMtriyoM ke dvArAsamajhAye jAnepara aura svayaM bhI saMsArakI mazaraNa aura pratikSaNameM naSTa honevAlI sthiti ko samajhakara balabhadrane bar3I muzkilase cirakAla meM jAkara kisI taraha -zokako chor3A // 86 // svayaMprabhA jo ki nipiSThake pIche Apa bhI . maraneke.liye udyata huI thI usako baladevane zAMti denevAle.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavAM sarga [ 149 . inimum vacanoMse yaha kaha kara ki yaha nirarthaka vyavasAya-udyoga AtmAko saikar3oM bhavoMko kAraNa honA hai, usa samaya svayaM rokA // 87 // jinase vAra vAra AMsuoMkI viMdueM Taka rahI haiM aise donoM netroMko "poMcha kara kuzala ziliyoMke dvArA banAye gaye lokottara vezako dhAraNa kara nArAyaNa bAhya padArthokA jJAna na hone denevAlI nidrAke vazase vaza hokara agnikI zikhAoMke samUhake navIna pattoM ke bichonepara so gayA-1 -88 // saMsArake duHkhase bhayabhIta hue balabhadrane zrI vijayako rAjyalakSmI dekara suvarNakumma muniko namaskAra karake hajAra rAjAoMke . sAtha dIkSA dhAraNa kI // 89 // ratnatrayarUpa hathiyArakI zrIse cAro ghatiyA karmAko naSTa karake kevalajJAnarUpa netrake dvArA tInoM lokoMkI vastu sthitiko yugapat eka hI kAlameM dekhate hue balamadane bhavya prANiyoMko abhayadAna dene meM rasika hokara : aura phira sthita hokara arthAta yoganirodha karake sukha saMpadAke utkRSTa aura nitya siddhoMke sthAnako prApta kiyA // 90 // isa prakAra azaga kavi kRta vardhamAna caritrameM 'baladeva siddhi - gamana' nAmaka dazavAM sarga samApta huaa| gyArahavAM srg| cirakAla: taka ( tetIsa sAgara taka ) naraka gatimeM aneka tarahake duHkhoMko bhogakara vaha cakravartIkA jIva phira vahA~se kisI taraha nikalA aura isI bharatakSetrake bhItara pravipulasiMha nAmake . parvatapara siMha huA // 1 // prathama- anaMtAnubaMdhI. kaSAyake kapAya:
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ amannernmmrore. PRAANNI.....rn- y - .. .....AAK..... 150 ] mahAvIra caritra / . . raMgameM raMge rahane ke kAraNa usakA mana svabhAvase hI zAMtirahita thaa|' vinA nimittake hI yamakI taraha kupita honevAlA mRkhA na honepara: bhI vaha madonmatta hastiyoMkA vadha kara DAlatA thA // 2 // raMdhoM-guphAoMko pratidhvanise pUrNa kara denevAlI usakI garjanAko sunakara hAthiyoM ke baccoMkA hRdaya dahala jAtA thA yA phaTa jAtA, thaa| ve avasara na honeke kAraNa priyaprANoM ke sAtha sAtha apana: yUthoM-samUhoM-jhuDoMse bhI nirAza honAta the // 3 // jo mRgamUha .. usa siMhake nakhoMke agra bhAgase lama-naTa hote hote na gaye the| saba kisI bAdhA rahita dUsare vanameM cale gaye / yaha sadAkI rIti . hai ki sabhI jIva upadrava rahita sthAnakI tarapha jAyA . kote haiM. : // 4 // khoTe bhAvoMko sambandha jisakA nahIM jhUTA hai aisA yaha nirdaya siMha apanI Ayuke pUrNa honepara phira bhI nAkameM gayA : jaMtuko pahalA asata-asamIcIna-duHsamaya phala rahI hai / / he mRgarAna ! yaha vizvAsa kara-nizcaya samjha ki jo siNh| narakagatiko prApta huA thA vaha tU hI hai / aba, jina duHkhoMko narakoMmeM prANI bhogatA hai unako maiM sunAtA hUM to tU suna kIr3oMke samUhase vyApta durgadhiyukta huMDaka saMsthAnavAle vidrUpa : zarIrako zIghra hI pAkara jahAM utpanna hote haiM usa jagahase vANI taraha nIceko mukha karake vaha prANI prajAgnimeM par3a jAtA hai | jinake hAthameM ati tIkSNa aura nAnA prakAraka hathiyAra lage hura haiM. aise nArakI loga dUsareko bhAse kAMpatA huA dekhakara " jalA: Dolo " "pakA DAlo yA bhUna DAlo ! " cIra DAlo" " mAra.. 1 eka aMtarmuhUrtameM paryAtiko pUrNa krke| - -
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ RANA ....... .....: gyArahavA sg| - [151 . DAlo " ityAdi aneka prakArake durvacana kahate haiM aura bilkula usI taraha karate haiN.|| 8 // " yaha duHkha, denevAlI gati kaunasI hai?".". maiMne pahale-pUrvajanmameM kaunasA uprapApa kiyA hai ?" " maiM bhI kauna hUM." isataraha kucha kSaNa taka vicAra karake usake bAda vahAM utpanna honevAlA jIva vimaMgAvadhiko pAkara satra vAtaH jAna letA hai // 9 // vahA~ka nArakI dUsare nArakiyoMko, agnimeM paTaka dete haiM, mukha phAr3akara cUMmA pilA dete hai, TUTatI huI tathA ulaTatI huI haDDiyoMkA nimameM ghora zabda ho rahA hai. isatarahase yaMtroM ke dvArA aneka tarahase pala DAlate haiM, -11:10 // nirake noMmeM tIkSNa vanamaya suiyAM cumodI gaI haiM aimA narakameM utpanna huA jIva ArtanAda kara dIna vilApa karane chagatA hai| nArakiyoM kA samUha usake zarIrako naSTa kara detA hai| isIliye vaha anekavAra vicatanatAko prApta hotA hai // 11 // kinArake vaja.samAna nukIle kaMkar3oMse milaka paira phaTa gaye haiM, svAmAvika pyAsake mAreM jipake kaMTha aura tAlu sukha gayA hai, hAthI aura makara tathA talavArake dvArA khaMDita honepara bhI viSamaya jala, pInake liye vaitaraNI nadImeM praveza karatA hai // 12 // donoM kinAroM para khar3e hue nArakriyoM ke samUhoMne rokAra jisako usa vaita* raNI nadImeM bArabAra.avagAhana karAyA hai aimA vaha jIva duHkhI hokara kisI taraha cheda--jagaha pAkara * vajrapamAna 'agnise dahakate hue parvatapara bar3ha jAtA hai / / .13 .. siMha, hAthI, ajagara, vyAghra tathA kakapakSI AdikoMne, Akara jisake: zarIrako naSTa kara diyA haiM aisA vaha nArako jIva kahA~para. atyaMta asahya duHkhako pAkA vi
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] mahAvIra caritra | zrAma leneke liye saghana vRkSoMkI tarapha jAtA hai // 14 // para- aneka prakArake tIkSNa hathiyAroMke samAna pattoMko chor3akara ve vRkSa samuMha usake zarIra ko vidIrNa kara DAlate haiM taba saikaDoM ghAvoMse vyApta usa zarIrako bhramarasamUhoM ke sAtha sAtha duSTa pracaMDa kIr3e. kATane lagate haiM // 15 // atyaMta kaThora zabdoMke dvArA kAnoMko ti karanevAle kAle kaue usake donoM netroMko apanI vajramaya: coMcoMse cothate haiM para agnikI zikhAoMsa unake bhI paMtra jala jAte haiM // 16 // koI 2 nArakI jisakA mukha phaTa gayA hai aise kisI nArIko viSamaya jalasamUhase bharI huI vaitaraNI nadImeM DAla kara kaThora yA bharI aura tIkSNa mukhavAle mudraroke prahAroM se cUrNa karate - kUTate hue pracaMDa ag-ike dvArA pakAte haiM | 17 // nAnA phirAnA uchAlanA bhAdi aneka prakArakI kriyAoMke dvArA odhAnIcI (UMcI nIcI ) zikSAoMpara paTakakara pIsa DAlate 1. koI 2 bar3e bhArI yaMtra meM ( kolU Adika meM ) DAlakara zarIrako Arese cIra DAlate haiM // 18 // pracaMDa agnise vyApta vajrAya sUpa' ( ghariyA - dhAtuoMke gaTAnekA pAtra ) meM par3e hue loheke saMtapta rasako pIkara - pIne se jisakI jIbha gira gaI hai aura tAlu naSTa ho gayA hai aisA vaha jIva vahA~para mAMsapremake- mAMsabhakSake pho yAda karatA hai / arthAta jaba narakoMmeM loheke garama 2 rasako pItA hai tatra jIvako yAda AtI hai ki pUrvabhavameM maiMne jo mAMsa khAne se prema kiyA thA usakA yaha phala hai // 19 // jalatI huI aMganAoMputaliyoMke sAtha zIghratA se AliMgana karanese aura vakSaHsthala meM stanoMkI jagaha vajramaya mudgaroMke prahArase bhagna huA jIva naraka meM ni " *
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavAM srg| [153 * yamase:kAmake doSoMko samajha letA hai| arthAt usako yaha mAluma ho jAtA hai ki maiMne no pUrvamavameM para strI yA vezyA Adikase 'gamanA kiyA thA usakA yaha phala hai // 20 // meSa mahipa (meMsA) mattahastI tathA kukaTa (mugA) asuroM ke zarIrako unake Age jaldIra hotA huA zramase vivaza ho jAnepara bhI krodhase lAla netra karake dUsaroMke sAtha khUba yuddha karane lagatA hai // 21 // ambarIpa jA'tike asuroMke mAyAmaya hAyoMkI tarnaniyoMke apramAgake tanamaya dikhAnase jinakA hRdaya phaTa gayA hai aise ve nArakI Darake mAre donoM hAthoM aura donoM pairoMse rahita honepara bhI zIghra hI zAlmalI vRkSa 'para car3ha jAte haiM / / 22 / / apanI buddhisa ' yaha sukha hai| vA .isase sukha hogaa| aisA nizcita samajhakara jisa jita kAmako karate haiM va satra kAma niyamase unako zIghra atyaMta duHkha hI dete haiN| 'nArakiyoMko sukhakI to eka kaNikA bhI nahIM milatI / / 23 // isaprakArake vicitra duHkhoMse yukta nAraka paryAyase nikalakara tU yahAM para phira siMha huaa| pUrvaddha tItra darzanamohanIya karmake nimitta se yaha prANI cirakAlase kugatiyoM meM nivAsa kara rahA hai // 24 // jo tujhe mAlUma ho gayA hai-arthAta jisako sunakara tujheM nAtismaraNa ho gayA hai| isa prakArake tere bhavoMkA he mRgendra ! khUba acchI tarahaM varNana kiyA / aba AtmAkA hita kyA hai usakA maiM varNana karatA hUM so tU nirmala buddhi-cittase. suna // 25 // ... mithyAdarzana avirati pramAdajanita dopa kaSAya aura yogoMki sAtha 2 inarUpa AtmA nirantaraM pariNata hotA hai / ina pariNAmoMse hI isake bandha-karmabandha hotA hai.|| 26 // isa karmavandhake doSase
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 ] mahAvIra caritra / ... .. gatiyoMmeM janma dhAraNa karatA hai / usa janmase zarIra aura indriyoM : ko pAtA hai / inase-zarIra aura indriyoMse sadA hI viSayoM meM ratiH hotI hai| viSayoMmeM rati karanese phira ve hI saba doSa (mithyA darzana Adika ) prApta hote haiM // 27 // jIvakI saMsAra-samudra meM , bArabAra bhramaNa karanekI yaha paripATI hotI hai| isako jinendra devane anAdi aura ananta batAyA hai| jIvakA bandha-kramarandhaHsAdi aura sAMta mI hai // 28 // he mRgarAna! tU hRdayameM se ki pAyake dopoMko nikAla-dUrakara, sarvathA zAMtimeM tatpara ho, jinendra... devake batAye hue matameM praNaya-prema-ruci-zraddhA kara aura kumArgaka premako dUra kara // 29 / / sampUrNa prANiyoMko aMgne samAna : samajhakara tInoM guptiyoM-mana vacana kAyaka nirodhoMse yukta hotA huA unake vadha karaneke bhAnako . chor3a / jo nipamase AtmAke ka.. tyAgako samajhatA hai vaha dUsaroMko duHkha kisa taraha de sakatA hai. * // 30 // he siMharAna ! jo sukha indriyoM se prApta hotA hai vaha sadA .. . bAdhAmahita viSama apanI aura parakI apekSAse utpanna honevAlA .. arthAta karmoke paravazaM anizcita aura baMdhakA kAraNa hai| isako / * ugra duHkharUpa samajha // 31 // yaha zarIra, nava dvAroMse yukta, rajaH vIryake utpanna honeseM svamAvase sadA azuci, aneka prakArake maloMse : pUrNa, vinazvara, doSarUpa, vividha prakArakI zirAbhoMke. jAlase baMdhA * huA, bahutasI tarahake hajAroM rogoMke rahanekA ghara apane zarIrake : . cAmake kavacase DhakA huA, kRminAlase bharA huA, durgaMdhiyukta : ' aura sthira tathA vikTa haDDiyoMke bane hue eka yaMtrake samAna hai| : isa zarIrako aisA samajhakara ki yahI. aneka tarahake duHkhoM kA kAraNa
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavAM sarga | hai. tU usase mamatvabuddhiko bilkula haTA le| jo - apane se minna cInameM jo cIja apanI nahIM hai [ 155 samajhadAra hai vaha usameM mati- mamatva buddhiko kisa taraha dhAraNa kara sakatA hai ? // 32-34 // he mRgarAja ! jahAM pahuMcakara phira bha dhAraNa nahIM karanA par3atA aise ! tathA jisameM indriyoMkI apekSA nahIM aise aura bAdhA rahita nirupama * AtmamAtrase utpanna honevAle mokSake sukhako prApta karanekI icchA to nizcaya bAhya aura aMtaraMga parigrahakA tyAga kara // 35 // ghara ghana zarIra Adika saba bAhya parigraha haiM / aneka prakArake jo rAMga, loma, kopa- Adika bhAva hote haiM. unako aMtaraMga parigraha samajha yahaH parigraha duraMta hai - isakA paripAka khoTA hai || 36 || tu apane manameM aisA samajha ki merA jo AtmA hai vahI maiM hUM / vaha akSana zrImAlA aura jJAna darzana lakSaNavAlA hai / dUsare samasya bhAvaH mujhase bhinna haiM ajJAnarUpa haiM aura samAgama rakSagavAle haiM - unase merA kevala saMyoga mAtra hai // 37 // nirmala samyagdarzanarUpa guhAke bhItara upazamarUpa nakhake dvArA kapAyarUra hAthiyoMkA vadha karatA huA tU yadi saMyamarUpa unnata parvatapara nivAsa kare to he siMha ! tU niyamase siMha - mayoM meM uttama hai // 38 // tU yaha nizcaya samajha ki jinaMvacanase adhika saMsArameM dUsarA kucha bhI hitakara nahIM hai 1. kyoMki isake dvArA aneka prakArake pracala karmoM ke pAzase jIvakI sarvathA mokSa hotI haiM || 39 // donoM karNarUpa aMjalIke dvArA pIyA gayA yaha duSprApya jina vacanarUpa rasAyana viSayarUpa viSakI tRpApInekI icchAko dUra kara kima maMgako ajara aura amara nahIM banA detA hai // 40 // he siMhoMmeM zreSTha ! tu nizcayase mArdavake dvArA .
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra | 156 ] mAyAkA mana kara zauca // 11 // hRdayako zama-zAMti (yA na honA se anako zAMta // 44 // jJAna-rakSana pUrva ko karane vAlA tU yadi dUsaroMke se hogA to te zaurya yazomahimA haga tInoM lokoMko trina kAgA // 12 // kA pAMca guruoMko ( ta siddha uvAdhyAya sarva RtuoMko) prama kiyA karo vaha anupama kI siddhikA hetu hai | kiMkI ina paMca namakArako ela 1 dUra karatA hai, pa klokA kA nirja karanA hai aura rokatA hai-vIna rokatA hai-maMtra karatA hai| darzana nahIM ghara ki yaha atyaMta vRltara saMkara se tAranevAlA hai // 49 // tIna rASoM (mANa kiyA, kinako vikkU dUra kA broMkI niyamase mA rakSA kara zarIra jo hamArI buddhi yI huI hai unko chor3a ani ke mitranele ye tIna (sambanduddIna, sumpana samvAritra) ho nAMde nizcaya samajha ki ina donoM mamUha hI mokSaka hetu-kAramArga hai 1 // tU niMna aisA prayatna kA ki sila to hRdaya kaSTa vizuddhi ho / apane hitake jAna lenevAle yaha nizcaya sanjha ki aba terI kyukI sthiti sirpha eka nahInAkI cAkI rahI hai ||16|| tInoM kANa (mana, vacana, kAya) kI vividha apane pApayogako dUra koSikAko prasa kanekA tU nirmaka sanAdhiko ullekhanAvaraNako pUrNa karaneke liye jaba taka Ayu hai ta tarake liye anna dhAraNa ka // 17 // hai. sam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ gyArahavAM srg| [157 nirbhaya ! isa mavase dazameM mavameM tU. bhAratavarSameM minendra hogaa| yaha saba bAta hamase kamalAdhara (lakSmIghara) nAmake jineza-munirAjane kahI. hai||48|| he zamarata ! unake hI upadezase hama tumako pratibodhaH deneke liye Aye haiN| muniyoMkA hRdaya atyaMta nispRha hotA hai to mI bhavya jIvoMko bodha denekI usako spRhA rahatI hI hai // 49 // jisane tatvArthakA nizcaya kara liyA hai aura jisane apane caraNoMko praNAma kiyA hai aise siMhako pUrvokta prakArase cirakAra-bahuta dera taka tattvamArga-mokSa mAgakI zikSA dekara ve muni Adarase usa'siMhake zirakA hArthoke agramAgasa bAra bAra sparza karate hue jAneke . liye uThe..50 // cAraNaRddhike dhAraka donoM muniyoM ne apane mArgapara jAne ke liye meghamArgakA Azraya liyA / arthAt donoM muni * AkAzamArgase cale gye| aura idhara premase utpanna honevAle AMsu oMke koMse jisake netra bhIMja rahe haiM aisA vaha siMha unako bahuta dera taka dekhatA rahA / / 51|| nava vaha muniyugala vAyuvegase apane (siMhake) dRSTimArgako chor3akara calA gayA-dRSTi ke bAhara ho gayA taba vaha siMharAja atyaMta-khedako prApta huaa|stpurussoN kA viraha kisake hRdayameM vyathA nahIM ramanna karadetA hai / |5raa mRgarAjane apane hRdayase muniviyogase utpanna hue zoMkake sAtha sAtha samasta parigrahakA dUra kara unake nirmala caraNoMke cinhase pavitra huI zilApara anazana-bhojanAdi tyAga sallekhanAmaraNa dhAraNa kiyA // 53 // eka pasavAr3ese par3akara nisane 'patthara zilAke Upara apane zarIrako rakha rakkhA hai aisA vaha mRgendra daMDakI taraha vilkula. calAyamAna na huaa| muniyoM ke guNagaNoMkI bhAvanAoMmeM Azakta huaa| usakI lezyAyeM pratisamaya-uttarottara
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAA 158] mahAvIra caritra / adhika adhika zuddha hone lagIM // 14 // atyaMta garama havAka laganese jo sukha gayA thA tathA suryakI kiraNoM kI jvAlAoMke saMtApase jo saba taraphase jalane lagA thA usa zarIrane bhI siMhake manameM koI vyathA utpanna na kii| ThIka hI hai-jo dhIra hote haiM va ese hI hote haiN||| 55 // agni samAna mukhavAle DAMpa aura makyioMke suddoNk| dvArA tathA maccharoM ke dvArA marma sthAnoM meM kATa nAnapara mI kaMpa-ilanA calanA Adi kriyAoMse rahita mihane manase prazama aura saMgharameM dunA dUnA anurAga dhAraNa kiyA // 16 // yaha marA huA siMha hai isa zaMkAse madase aMdhe hue ganarAoMne jisakI saTAoM ko naSTa kara di yA hai aise uma magendrane hRdaya meM atyaMta titikSA-sahanazIlatA dhAraNa karalI / mumukSu-mokSa honekI icchA rakhanevAle prANiyoMne jJAna prApta karaneza zreSTha phala yahI hai / / 57 // chor3A hai zarIrako nisane aisA vaha hastiyoMkA zatru kSaNake liye bhI bhUkha yA 8.Amase vivaza na huaa| dhaiyake kava se yukta dhIra manuSyakI eka prazarata hI kyA sukharUpa nahIM hotI hai| // 58 // aMtaraMgameM rahanevAle . kapAryoMke sAtha sAtha bAharake zarIrake aMgoMse bhI vaha pratidina kRSa hone lgaa| mAnoM hRdayameM virAjamAna minendra devakI bhaktika bhArase .. hI usane pramAdako bilkula zithila kara diyA // 59 // praza zAMtikI guhAke bhItara rahanevAle usa siMhako rAtriyoM meM pracaNDa zItala pavana bAdhA na desakA / so ThIka hI hai-nilama aura ani.. kaThora saMcAravAle jIvako zIta thoDIsI bhI pASA nahIM demakatA // 6.0 // marA huA samajhakara rAtrike samaya usako lomar3I aura zRgAla tIkSNa nakhoMke dvArA nA~ca noMca kara khAne lage to vo usane
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmAAMAANNN amnnamam gyArahavAM srg| [159 apanI usa parama samAdhiko, nahIM chodd'aa| jo kSamAvAn hai vaha vipattipasta hone para bhI mohita nahIM huA karatA // 61 // caMdramAkI kiraNa samAna dhavala vaha pUjya yA prazasta mArAna prazamameM hRdayako lagAkara sUryake. kiraNanAlake tApake yogase pratidina dina para dina barphake golekI taraha vilIna ho gayA // 12 // jina zAsanameM lagI huI hai buddhi jisakI tathA saMmArake bhayoMse vyAkula hue usa siMhane pUrvokta rItise eka mahinA taka acala 'kriyAke dvArA-nizcala rahakara anazana dhAraNa kara pApoM aura praNoMse zarIrako chor3A // 63 // usI samaya dharmake phalase saudharmasvargameM jAkara va manohara vimAnameM manohara zarIrako dhAraNa karanevAlA harivana nAmakA prasiddha deva huA / so ThIka hI haisambata kI zuddhi kinako sukha denevAlI nahIM hotI // 14 // khUba jorase :: jaya jaya / aisA zabda karanevAle aura AnaMdasUcaka bAnoM meM kuzala-AnaMdavAdyoMka banAnevAle parivAroM ke devoMka dvArA tathA maMgalavastuoMko ninane dhAraNa kara rakkhA hai aisI devAGganAoM ke dvArA uAyA huA vaha dhIra isa taraha vicAra karane lagA ki maiM kauna hUM aura yaha kyA hai // 65 // usI samaya avadhijJAnake dvArA apane samasta vRttAMtako jAnakara harSase pUrNa hai cittavRtti nisakI aisA vaha devaM svargaseM. parivArake deva aura deviyoM ke sAtha sAtha usa muniyugake nikaTa Akara aura unakI suvarNa kamaloMse pUnA karake vAra bAra praNAma kara isa taraha bolA // 66 // .:: hitopadezarUpI bar3I bhArI.varta (moTI rassI) ke dvArA acchI taraha bAMdha kara pApakA kUAmeMse Apane jisakA uddhAra kiyA thA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] mahAvIra caritra / vaha siMha maiM hI huuN| maiM indramAna sukhakara huuN| saMsAra meM sAdhuoMke vAkpa kisakI unnati nahIM karate haiM // 67 // jo pahale kabhI prApta nahIM huA thA usI isa samyaktvako Apake prAise yathAvata pAkara maiM tIna lokake cUr3AmaNike mukuTapaneko prApta hogayA huuN| ataeba maiM nivRtta - mukta - kRtakRtya hocukA hUM // 68 // vRddhAvasyAM hI jisakI lahareM haiM, janma hI jisakA jala hai, mRtyu hI jisameM makara hai, mahAmoha hI jisameM Avarta-bhramara hai, roga samUhake phanaoNrsa jo citakabarA bana gayA hai / usa saMsArasamudrako Apake nirma vAkyarUpa jahAjako prApta karanevAlA maiM zIghra hI tara gayA hU~ / aba isameM kucha bhavoMkA tara - kinAg2a bAkI raha gayA hai // 69 // vaha deva isa taraha kaha kara, aura bAra bAra una donoM muniyoMkI pUjA kara, saMsRti - saMsAra- duniyarUpI pizAcI - cur3elase rakSA karanevAlI mAno bhasma hI ho aisI una muniyoMke caraNoMkI dhUliko mahAnaparaM acchI tarahaM lagAkara apane sthAnako gayA // 70 // hArayaSTike dvArA zarada Rtu ke nakSatrapati - ndramAkI kiraNoMkI zrI - zobhA jisake mukha para pAI jAtI haiM, jisake hRdayake bhItara samyattavarUpa saMpatti rakhI huI hai. aisA vaha deva devoMke abhISTa sukhako bhogatA huA, pramAdarahita hokara jinapatike caraNoMkI pUjA karatA huA vahIM rahatA huA // 71 // " * isa prakAra : azaga kavikRta vardhamAna caritrameM 'siMha prAyopagamanaM nAmaka gyArahavAM sarga samApta huA / ////
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ saga | bArahavAM sarga / dUsare dvI ghAtakI khaMDa meM pUrva merukI pUrva dizA meM sItA nadI ke uttara tar3ake eka bhAga meM basA huA kurubhUmiM kurukSetra ke samAna prasiddha kaccha nAmakA eka deza hai || 1 || isa deza meM vidyAdharoMkA nivAsasthAna aura apane tejase dUsare parvatoM ko jItanevAlA raupya - vijayAce parvata hai| yaha bar3e yojanoM se paccIsa yojana UMcA aura sau yojana - tirachA caur3A hai // 2 // kahane meM nahIM Asake aisI suMdara rUpa- saMpattiko dhAraNa karanevAle vidyAdharoMkA meM nivAsasthAna hUM ima madase avalita jo parvata apane agrabhAgoM se mevoM kA sarza karanevAle kAza 'samAna- zubhraM mahAn zivaroMke dvArA mAnoM svargakI hasI kara rahA hai // 3 // dhulI huI - jinakA pAnI utara gayA hai aimI talavArakI "kiraNoMkI rekhAoMke samAna jinakA samasta zarIra kAlA par3a gayA hai aisI abhisArikAyeM jahAM para dinameM idhara udhara AkAzameM ghUmatI - usa samaya ve aisI mAlUma par3atI haiM mAnoM mUrtimatI rAtri hI ho // 4 // usake zikharakA bhAga bahuta ramaNIya hai to bhI devAnanAya vahAM vilkula vihAra nahIM krtii| kyoMki vidyadhariyoMkI - ananyasAmya - koI bhI jisakI samAnatAko dhAraNa nahIM kara sakatA aisI kAMtiko dekhakara ve vahAM atyaMta lajjita ho jAtI haiM ||5|| nahIM ramaNiyAM vidyAoMke maha.naM pratApase apane apane zarIroM ko 'chinA detI hai- adRzya ho jAtI haiN| paraMtu unake zvAsakI vAyukI gaMdhase AI huI vahAM ur3atI huI bhramarapaMkti atinUr3ha - dhokhe meM par3e hue unake patiyoMko jAhira kara detI hai - yaha sUcita kara detI hai. 11 [ 161
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 ] mahAvIra critr| ... .." ki yahAM para tumhArI striyAM haiN| 6 // kinAroMpara lage hue muktA pASANoMkI gdhi dIptirUpa jyotsnAse kapala samUha ti rahatA :hai / ataeva dinameM bhI sadA hI kapaloMko vikAzasaMpatti kabhI kama : nahIM hotI / bhAvArtha-ve kamaLa yadyapi caMdravikAMzI haiM to bhI unakI zobhA dinameM bhI naSTa nahIM hoto / kyoMki sarovaroM ke kinAroMpara : jo pASANa lage haiM unakI kAMti unapara par3A karatI hai jisase ve dina meM mI khile hue hI mAlUma par3ate haiN| ataeva unakI zomA... kamI nSTa nahIM hotI / / 7 // kuMipRppake samAna dharala apanI .. kiraNoM se adhizarI rAtriko cAro taraphase haThAtA huA aimA :: mAlUma par3atA hai mAnoM kRSNapakSakI rAtriyoM ke Upara apUrva jyotsnAcAMdanIko hI phailA rahA hai arthAt mAnoM kRSNAsakI gatriyoMko zukla kI rAtri banA rahA hai / 8 / usa parvatakI dakSiNa zreNI meM.. hemapura nAmakA . eka nagara hai / vaha dUsare saba nagaroM meM pradhAna aura * mandiroMse bhUSita hai / nagaravA " hemapura : yaha nAma anvaya hai-jaisA nAma hai vaisA hI usameM guNa pAyA jAtA hai| kyoMki :: nagarake koTa mahala aura aTTAlikAyeM Adi satra suvarNaka bane hue the| gaaeN| ina nagara meM svAbhAvika nimalatA guNake dhAraNakaranevAloM meM...: 'rala pASANa hI aise the ki nitameM atyaMta kharatva (kaThoratA) pAyA 'jAtA thaa| kalAvAnoM (gAne bajAne AdikI kalA, dUsare pakSama caMdramAkrI kala-aMzaM) meM yA pakSetra loM (jAti, kula, samAja, deza: AdikA pakSa; dUpare pakSameM zukla pakSa, kRSNa pakSa) meM kevalaM caMdramA ho . aisA thA joki aMtaraGga meM malInatA dhAraNa karatA thaa| vahIM para tyAga (dAna) karanevAle sadA virUpa (durUra zleSase dUMmarA artha
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . bArahavA:sarga [ 163. prasannacitta) rahate the| vudhoM-vidvAnoM kA kula atyaMta apramANa (avizvasta, ileka se dUsarA artha ANi1) thA / aniSTa (dUmarA arthaicchA-lomAgadvepase rahita.) koI the to yati ho the| paralokamIru (dUsare lokoMte yAHpararASTrase DaranevAlA; dUmA artha paramoMnarakAdi paryAyoMse DaranevAlA) koI thA to vaha yogakriyAoMmeM dakSa . kuzala thA..11 / / isa nagarakI ramaNiyoMki mukhakamaloMpara bhrAroMkI "paMkti unake zAsake-zvAsameM jo sugaMdhi hai umake lomasa par3ana lagatI hai / java striyAM unako bhramaroM ko apane hAthoMse ur3Ane lagatI haiM taba ve apane manameM "ye to la la kamala haiM" aisI zazA karake harSita hokara unake hAthoMkI tApha bhI jhapaTane lagate hai||| 12 // . . . , ina. nagarakA rakSaka nisane pranAkA pAlana karanemeM kIrti prApta kI hai aimA dhIra vinIta (vinayasvabhAvavAlA) aura nItiotAoM tathA satpuruSoMkA agraNIya kanakAma nApakA rAnA thA // 13 // ."atyA caMcalA mujhako bhI isakI tIkSNadhAra vahIM kATa na ddaale|" isI. bhagase mAnoM vinaya-lakSmI usa rAjake zaradaRtuke AkAzake samAna-zyAmaM ruci-kAntivAle khaDga.nizvala ho kara rahane lagI .14 // zUratAkI nidhi yaha rAjA. yuddhameM mayase mlAna hue 'puruSoMke mukhoMko nahIM dekhatA hai yaha samajhakara hI mAnoM usake pratApane zatruoMko sAmanese haTa diyA thA // 16 // nitya udaya* vAlA bhUmibhUtoM ( rAnAoM; dUsare pakSameM pardatoM) zirapara nisane apane pAda (caraNa; dUsare pakSameM kiNa ) rakha rakhe haiM, kamalA. lakSmIkA advitIya svAmI, isa prakAra yaha rAnA vigmarazi
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] mahAvIra caritra | Arr sUryake samAna thA to mI pRthvIko atigmaM jo prakhara - kaThora naM. hoM aise karoMse AlhAdita karatA thA // 16 // analpa- mahAn zIlake AmaraNa hI jisake advitIya bhUSaNa haiM, jo ramaNIyatA ke vizrAma karanekI bhUmi hai, jisane prasiddha vaMzameM janma liyA haiM aisI kanakamAlA nAmakI usa rAjAkI rAnI thI // 17 // analA - mahAn kAMti-dyuti tathA satva guNase yukta vaha haridhvaja deva saudharma svargase utara kara una donoM pitA mAtAko utpanna karatA huA kanakadhvaja nAmakA putra huA // 1.8 // : jila samaya vaha garbha meM thA usI samaya usane mAtAke dauhRda - dohalAke bhAyAsa - pUrNa karane ke vyAja jinendra devakI pUjAoMko niraMtara karAyA / isase ainA mAluna par3atA thA mAnoM vaha bAlaka apanI samyaMta zuddhiko hI prakaTa kara rahA hai // 19 // jisake utpanna hote hI pratidina - dinapara dina kuzrI isa taraha bar3hane lagI ji.pa. taraha caMdramAMkA ur3aga hote hI samudrakI velA yA vasaMtaRtuke nikaTavartI honepara AmravRkSoM kI puSpasaMpatti // 20 // manoharu mUrtike dhAraka kanakanakI svAbhAvika vizuddha buddhike dvArA eka sAtha jitakA avagAhana abhyAsa kiyA gayA hai aisI cAro rAja:vidyAyeM aura kIrtike dvArA diza. ye sahasA viziSTa zobhAko prApta // 21 // kanakadhvana yauvana-lakSmI ke nivAsa karanekA advitIya kamala aura mahAna dhairyakA dhAraka thA / isakA prabhAva prasiddha thA ! ataeva isane dUsarA koI jinako siddha nahIM kara sake aise zatruoMke SaDvargakI aura vizvAoMke gaNa - samUhako apane vazameM kara liyA" thA // 22 // icchAnusAra - binA kisI taraha kI banAvaTake - svAbhAvika * .
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavAM saga~ / 1 [ 165 - rIti se gamana karate hue isa rAjakuMpArako dekhakara nagaranivAsiyoMke netra atyaMta nizcala hojAte the / ve usake viSaya meM aisI tarkaNAkarane lagate the ki 'kyA yaha mUrtimAn kAmadeva hai ? yA tIna lokake rUpa sauMdaryakI avadhi hai ? // 23 // jisa taraha khaMjana meM (?) phasara atyaMta durbala gau vahAMse cala nahIM sakatI usI taraha nagara nivAsinI suMdariyoMkI nIlakamalakI zrI - zobhAke samAna rucira - manojJa aura satRSNa kaTAkSa saMpatti usa kumArake Upara par3akara phira haTa nahIM sakatI thI // 24 // jisa taraha cumbaka lohekI cIjoMko khIMca letA hai, ThIka aisA hI isa kumArake viSayameM bhI huA / 'vidyAdharoMkI kanyAoMke viSayameM yaha nirAdara thA - yaha unako nahIM cAhatA thaa| to bhI apane viziSTa zarIrake dvArA dItiyukta isane ..unake hRdayoMko apanI tarapha khIMca li|| // 29 // jisa taraha eka cora chidrako pAkara bhI jAgate hue dhanikase dUra hI rahatA hai usI taraha car3hA huA hai dhanupa jisakA aisA kAmadeva apramANa gaMbhIratA guNake dhAraka isa kumArake randhra kA pratipAlana kara dUra hI rahatA thA / 26 // * pitA kI AjJAnusAra sphurAyamAna hai pramA nimakI aisI kanakapramAke yoga sambandhako pAkara usase vivAha karake prajAke saMtApako dUra karanevAlA yaha rAjakumAra aisA mAlUma par3atA thA mAnoM bijalI sahita navIna megha ho // 27 // donoM vara vadhuoMne apanI manojJatAke dvArA parasparako bilkula apane apane vazameM kara liyA thA / pri-vastuoM meM jo premarasa utpanna ho / hai vaha cArutA - ramaNIyatAkA pradhAna- phala hai / 28 // analpa - mahAna khArIpanakI vizeSa lakSmIzobhA yA khArIpana aura vizeSa lakSmIko dhAraNa karanevAlI samu *
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra 1 166 ] drakI kI donoM velAyeM (taTa) eka dUsareko chor3akara kSaNa bhara bhI nahIM raha sktiiN| isI taraha aralA lAvaNya vizeSa lakSmI (sauMdaryakI .. vizeSa lakSmI yA sauMdarya aura vizeSa lakSmI) ko dhAraNa karanevAle meM prasiddha vara vadhU eka dUrako chor3akara Adhe nimeSa taka bhI nahIM Thahara sakate the || 29 || vaha kumAra nandana banake bhItara tANDava navIna pallavoMkI zayyA para sulA kara kupi / huI kAntAko prasanna karatA thaa| jaba usake nIcekA oSTha kucha kaMpane laganA- arthAt 'jaba usake mukhapara praznavAkI jhalaka AjAtI yA dIkhanAtI tatra usako ramAtA thA // 30 // a ha - bhakti yukta hai AtmA jinakI aisA kanakadhvana pri ke sAtha vegase utpanna huI vAyuke dvArA apanI. tarapha khIMca liyA hai menako jisane aise vimAnake dvArA jAkara maMdara - merukI zikharoM para jo jinamaMdira haiM unakI mAlA Adina ke dvArA pUjA karatA thA // 31 // isa taraha kucha dina bIta jAnepara eka dina saMsArake nivAsasa bhayabhIta aura jItA hai indriyoM kA vyApAra jisane aime rAjA kanaMkAmane usa kanakadhvana kumArako rAjya dekara sumati munike nikaTa dIkSA grahaNa karalI || 32 || dUsaroMke liye aprApya rAjya lakSmIko pAkara bhI usa dhIra vanakadhvanane uddhanatA dhAraNa na kI / aimA hI . loka meM dekhane meM AtA hai ki jo mahApurUpa haiM unako bar3I mArI.. bhI vibhUti vikRta nahIM kara sakatI // 33 // bar3I huI hai zrI jisakI aiza yaha rAjA caMdramAkI kiraNa samAna nirmatra apane guNoMke, dvArA prajAoM - prajAjanoM meM sadA avinazvara yA nirdoSa anurAgaM-premako utpanna karatA thA / mahApuruSoMkI vRttikA rUpa - svarUpa arcitya huA
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bArahavAM srg| [167 karatA hai // 34 // jo isake anukUla the unake liye to prItise vaha caMdana ke lepa samAna sukhakA kAraNa huaa| aura jo zatru the unako 'proparyukta ipane dUra rahakara hI jisa taraha sUrya atrakArako naSTa kara denA hai usI taraha jala dizA-Ta kara di|| 35 // . . . . jisa taraha nirmala kIrti prajAmeM anurAga uttanna karatI hai, . acchI taraha prayukta niti abhISTa arthako utpanna karatI hai, athavA buddhi padArtha-jJa nako utpanna karatI hai, isI taraha usakI isa priyAne hemaratha nAmake putrako utpanna kiyA / / 36 // priya aMganA* oMke atyunata kucoMke agrabhAgoM-cucukoM ke dvArA chuTa gaI hai vakSa:.. sthaLapara lagI. huI caMdana-zrI jisakI aimA yaha rAjA pRthvIpara pAMco indriyoMke liye iSTa saMsArake sArabhUnasukhoM ko pUrvokta rItise .' bhogatA rahA // 37 // * " . isI taraha kucha dinoM ke bAda eka dina vidyAdhara rAjAoMmeM siMhasamAna yaha rAjA apane hAtha se diye haiM suMdara bhUpaNa jiptako / ' aisA, matta cakorake samAna netravAlI athavA matta aura cakorake samAna netravAlI kAMtAko lekara sudarzana nAmaka banameM ramaNa karane ke . liye gayA // 38 // isI vanake eka mAgameM bAla azoka vRkSaka nIce. khUtra bar3I pattharakI zilApara mAnoM vAlasUryakI zobhAko curAne -- vAle rAgarUpI mallako paTakakara usake DAra baiThe hoM, isa tarahase baiThe "hue apane aMgoMse kRza kiMtu tose akRza, prazamake sthAna, kSamAke ' advitIya pati, pariSahoMke vazameM na honevAle, indriyoMko vazameM karanevAle, utkRSTa cAritrarUpa lakSmIke nivAsa karaneke kamala, mAnoM AgamakA sArabhUta. mUrtimAna artha hI hai, svayaM dayAkA sAdhuvAda
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 ] mahAvIra caritra / hI ho aise zobhana vratoMke dhAraka suvrata nAmaka muniko matiyukta, hai AtmA jisakI aise kanakadhvanane dUrase dekhA // 39-41 // khanAneko pAkara daridvakI taraha athavA donoM netroMko pAkara janmAndhakI taraha muniko dekhakara rAjA bhI zarIra meM nahIM samA sakanevAle harSase vivaza ho gayA / / 42 / / saba taraphase saMmpUrNa zarIra ke harSita hue romoM-romAMcoMke dvArA jivane apane aMtaHkaraNa ke anurAgako sUcita kara diyA hai aise rAjAne apane hAthoMko mukulita kamalake samAna banAkara dharatIpara laga gayA hai cUr3AmaNi ratna jisakA aise zirake dvArA - zirako navAkara munikI vaMdanA kI // 43 // munineM usa rAjAbha pApoM kA chedana karanevAlI zAMta dRSTike dvArA tathA karmekA kSaya karanevAle AzIrvacana ke dvArA atyaMta : nugraha kiyA / jo mumukSu haiM - jinakI mokSa honekI icchA rahatI hai unakI bhI buddhi: bhavya ke viSaya meM niHspRha nahIM rahatI // 44 // : * una munike nikaTameM sammukha khar3e hokara nirdoSa hai svabhAva jisakA aise vidyAdharoMke svAmI - kanakadhvajane bhaktile vinayapUrvakaM udAra dharmake dhAraka munise dharmakA svarUpa pUchA // 45 // rAjAke pUchane para ve muni darzanamohanIya karmake vaza hue miyA dRSTiyoM ko bhI haThAt AlhAdita karate hue isa. tarahake vikAra rahina kalyANakArI vacana bole // 46 // sampUrNa jJAna- kevalajJAnake dhAraka jinendra devane jo utkRSTa dharma banAyA hai usakA mUla eka jIvadayA hai / yaha prasiddha dharma svarga aura makSaka mahAn sukhakA kAraNa hai / isake do bheda haiM- sAgArika aura anAgArika | sAgArikako aNuvrata kahate haiM aura anAgArika * ""
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 . ... ...... .. .bArahavAM sagai / . [169 :. mahAvata nAmase prasiddha hai / pahalA bhedaM gRhasthoMke liye pAlanIya hai aura dUsarA bheda . sarvathA tyAgI muniyoM ke dvArA pAlanIya hai ..47-48 // he madra !: samasta vastuoM ke nAnanevAle jinendra deva sadagdarzanako ina donoM bhedoMkA mUla batAte haiM / arthAt samyagdarzanake vinAM vAstava meM dharma nahIM ho sakatA | sAto tatvoM meM nizcaya karake jo eka advitIya dRr3ha zraddhAna karanA isako sampagdarzana samajha // 49 // hiMsA, jhUTha, corI, maithuna aura parigraha ina pAMca 'pApoMke sarvAtmanA tyAgako yatiyoMkA vrata-mahAvrata kahate haiM, aura inhI pApoMkI sthala nivRttivo gRhAthoMkA vrata kahA hai // 50 // anAdi sAMsArika vicitra duHkhoke mahAn dAvAnalako naSTa karane liye isake sivAya dUsarA koI bhI upAya nahIM hai / ata eva puruSako isa viSaya meM prayatna karanA cAhiye // 61 // mithyAtva (atattvazraddhAna), yoga (sana, cina, kAyave dvarA AtmAkA sakaMpa honA), avirati (saMyama), pramAda (asAvadhAnatA) tathA aneka prakArake kapAya-dIpasi yaha AtmA sadA ATha prakArake karmAkA baMdha karatA hai| rahaM, kama hI-saMsArameM nivAsa karanekA hetu hai / / 52 // yaha karmavana samyagdarzana, samyagjJAne, samra kanAritra aura tapa inake dvArA mulamese ukhAr3a diyA jAtA haiM / jo purupa ina para sthita rahatA hai unako dhAraNa karatA hai syaMta utsuka huI strIke samAna mukti usake pAsa Akara prApta hotI hai // 53 // apaneko aura parako upatApa denevAle indriyoM ke viSayoMkA sukha samajha kara jJAnamithyA jJAnase mUha huAjIva sevana karatA hai| kiMtu no apanI AtmAke svarUpako jAnanevAlA hai| vaha atyaMta pApa aura dRSTivipa ....
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... ... .... A NAAAAAAAAnan...NAMAANNAPPAMM ":.. : : 17. ] mahAvIra caritra / ... (nisake dekhanese jahara car3ha jAya) sakei samAna inase saMbaMdha karanese DaratA hai // 14 // zarIradhAriyoMko janmake sivAya dusarA koI... bar3A duHkha nahIM, mRtyuke samAna keI maya nahIM, vRddhAvasyAke samAna koI bar3A bhArI kaSTa nahIM, yaha samajha kara no. satpuruSa hai. ve AtmAke hitameM hI lagate haiM // 55 // anAdi kAlase saMsAra samudrameM bhraSaNa karate hue jIvako samasta jIva aura pudra priya aura apriya bhAvako prApta ho cuke haiN| kyoMki karma aura nokamA grahaNakaraneke upayogameM ve Acuke haiM // 56 // ina samasta tIna lokameM koI aisA pradeza nahIM hai jahAM para yaha jIva anekavAra na marA hai ho.| isa jIvane sabhI bhAvoM kA bahutasI vAra anubhava kiyA hai aura samasta karma-prakRtiyoMkA bhI anupatra kiyA hai // 57 // jJAnake dvArA vizuddha hai dRSTi-darzana jinakA aisA jIva isa bAtako acchI taraha jAnatA huA kisI bhI prakArake parigrahameM Azaka nahIM aura una sampUrNa parigrahoMko chor3a kara tapake dvArA koko mUlamese unmUlita kara siddhi-muktiko prApta hotA hai / / 58 // kanabanake hitake liye aise vacana kaha kara ve vavasvI-vacana bolane meM kuzala sAdhu cupa hogaye / rAnAne bhI unake batranoMko vaisA hI mAnA-.. vacanoMpara yathArtha zraddhA kI / jo bhavya hotA hai vaha mumukSuoMke, vAyora zraddhAna kara letA hai // 59 // ___.. saMsArakI vRttiko vaSTa-duHvarUpa- samajhakara aura viSayoMkI'; abhilASAoMse cittako haTAkara rAjAne vidhipUrvaka tapa karanekI icchA: kI / puruSake zAstrAbhyAsa karanekA sAra yahI hai // 6 // rAjalakSmI ke sAtha netranala-AMsuoMse bhIga kara nimakA dupaTTA gIlA ho . ... ....
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bArahavAM srg| [171 gayA hai aisI apanI kAMtAko chor3akara usI samaya una munike 'nikaTa tapodhana-sAdhu hogayA / jo mahApuruSa haiM vai hitakara kAmake siddha karane meM samaya nahIM gamAte haiM // 11 // pramAdako dura chor3akara Avazyaka kriyAoM meM prakaTa rUpase pravRtta huaa| aura gurukI AjJAko pAkara sAdhuoMke samasta uttara guNoM ko sadA pAlane lagA // 12 // I.pmaRtu meM jahAM para tIna garamIse samasta prANI vyAkula ho uThate haiM parvatakai usa zikharake Upara prakhara kiraNavAle sUryake sammukha mukha karake prazamalA chatrake dvArA dUra kI gaI hai uSNatA jisakI aisA "vaha sAdhu mahAn pratimAyogako dhAraNa kara sadA khar3A rahatA thA / 63 // RtumeM ve muni jo ki doza dviraNa karanevAle tathA ugranAda karanevAle aura jaladhArAko chor3akara usake dvArA ATho dizAoMko sthagita karanevAle saghana meghoMke kAraNa vijalI ke camaka jAnase.dekhane meM Ate the, vRkSoMke mUlameM nivAsa karate the // 64 // mAyake mahInemeM-zItaRtumeM jaba ki dharphake par3anase padmAvaMDa kSata ho jAte haiM bAhara-jaMgala meM rAtriyoMko jaba ki havA cala rahI hai ve dhIra muni dheryA kaMbala ke balase eka karavaTase par3akara zramako dUra karate the // 6 // . Agamokta vidhike anusAra vicitra vicitra prakArake samasta mahA upavAsoMko karanevAle usa munikA zarIra hI kRSa huA kiMtu udAratAke dhAraka usakA dhairya bilkula mI kRSa nahIM huaa||66|| isa saMsArarUpa daladalameM phase hueAtmAkA uddhAra kisa taraha karUMgA yaha.vicAra karatA huA yaha indriyoMko vazameM karanevAlA yogI duSTaH .yogoM-mana, vacana, kAyakI pravRttiyoM ke dvArA pramAdako prApta na huA / 67 // dUra hogaI hai zaMkA jisakI-niHzaMkita aMgakA pAlaka,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172.] mahAvIra caritra | tathA jisane kAMkSAoM ko dUra kara diyA hai-nikAMkSita aMgakA pAlaka jisane apanI AtmAko vicikitsAoMse haTA diyA hai - nirvicikitsA aMgakA pAlaka, tathA nirdoSa haiM pariNAma jisake aisA yaha muni Agamokta mArgoMke dvArA samyaktvazuddhikI bhAvanA karatA thA || bhaktiyukta hai AtmA jisakI aisA vaha yogI pratidina yathokta' kriyAoMke dvArA utkRSTa jJAnakA aura apane - zaktike anurUpa: * cAritrakA tathA bAraha prakArake tAkA pAlana karatA thA // 69 // isa prakAra cirakAla taka vidhurarahita cittavRttike dvArA prazamayukta muniyoMke agradako dhAraNa kara apanI Ayuke aMta meM vidhipUrvaka sallekhanA tranako dhAraNa kara maraNa kiyaa| yahAM se kApiSTha-AThaveM svarga meM jAkara zupavimAna meM vaha vibhUtike dvArA huA || 70 || apane zarIrakI kAMtikI saMpatti -bar3hAtA huA tathA isI prakAra 'devAnaMda' isa anupama nAmako anna - sArthaka vanAtA huA bAraha sAgarakI hai Ayu jisakI aisA vaha -subhaga vahIM para diya aMganAoMko rAma-prema utpanna karatA thA ' aura svayaM hRdayameM vItarAga jina bhAvAnako dhAraNa karatA thA. // 71 // "isa prakAra azaga kavikRta vardhamAna caritrame 'kanakadhvaja kAThi g2amana' nAmaka bArahavAM sarga samApta huA ' terahavAM sarga | / ... zomAko prApta devoMko AnaMda: zrImAna aura satyaSa jahAM nivAsa karate haiM aisA isI mAta J kSetrameM avaMtI nAmakA vistRta deza hai / jo aisA mAlUma par3atA mAnoM manuSyoMke puNyase svayaM svargaloga pRthvIpara utara AyA hai
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . havA srg| [173 // // isa dezameM aisI koI jagaha nahIM thI jahA~ dhAnya na ho, aisA koI dhAnya na.yA jo pArkakI kAMti-zomAse rahita ho, aisI koI pAkasaMpatti na thI nimapara pulAka na ho-jisake UparakI musI tuccha-patalI na ho.| kyoMki yaha deza sadA hI ramaNIyatAse yukta rahatA thA / ... // yahAM para aisA koI manuSya na thA jo vipUla aura sArabhUta dhanadhAnyasa rahita ho / aisA koI dravya bhI nahIM thA ki jo praNayI puruSoM ke dvArA apanI icchAnusAra acchI taraha anupamukta na hotA ho bhAvArya, upabhoga karake bhI jo bAkI na bacatA ho aisA koI dvaya na thA // 3 // aisI koI purandhrI-ramaNI nathI no ramaNIyatAse rahita ho| aisI koI ramaNIyatA muMdaratA na thI ki jisameM emagatA ne pAI jAyA aisI koI sumagatA na yI jo zIlarahita ho, aisA koI zIla bhI nahIM thA ki jo pRthvIpara prasiddha na ho | aisI koI nadI nahIM thI jo jalarahita ho / aimA koI jala na thA jo svAdarahita aura zItala na ho, tathA jahA~ka piye hue jalakI prazaMsAH pathikoMke samUhase niyamasa na sunI ho // 5 // aiMmA koI vRkSa na thA ki jo puSpoMkI zomAse rahita hoN| aisA. koI puSpa na thA jo atula sugaMdhise khAlI ho| aisI koI sugaMdhi na yI jo bhramaroMkI paMktiko ThaharAnemeM vikucha akSamaasamartha na ho // 6 // isI dezameM apanI kAtike dvArA jisane dUsare nagaroMkI A.. zarIrako bAstavameM suDaulatA.. 2 aisA zarIra ki jo dUsa:reko dekhane meM acchA lge| kyoMki koI.2 zarIra vAstavamai suDaula. suMdara honepara bhI dekhanevAleko priya nahIM mAlUma hotaa|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmAAAMRPAAAAms. 174 ] mahAvIra caritra / .......... zcarya utpanna karanevAlI saMpattiko jIta liyA hai aisI prasiddha u.. jayanI nAmakI nagarI hai / jo aisI mAlUma par3atI hai mAnoM samasta ujjvala vokI zrIse yukta AkRti hI hai // 7 // ujjvala bhUH . paNoMko dhAraNa karanevAlI ramaNiyAM jinake Upara khar3I huI haiM aise .. sudhA-cUnA-kalaIse dhavala hue. utkRSTa mahaloMse yaha .nagarI aimI : : mAlUma par3atI mAnoM jisameM vinalI camaka rahI ho aise zarada bastu ke dhAla meghoMse vyApta mera-padavI hI ho // dhvanAoMke vastroM.. se atyaMta virala ho gaI hai ApalakSmI nirukI aimA sthagita : huA sUrya vahAMpara ainA dIkhatA hai mAnoM suvarNapaya koTameM lage hue 'nirmala ratnoMkI prabhAoM-kiraNoM ke paTalase jIta liyA gA ho .. // 9 // nahAyara kriyA hai aparAdha jisane aisA priyatama aura zA:: * sakI sugaMdhake vaza huA bhrAra bAra bAra hAthoM ke apramAgAse tAr3ita honepara.pramadAoM ke sAmanese haTA nahIM hai // 10 // ipa'. nagarImeM rahanevAle pani puruSa cAro tarapha Akara uskRSTa ranoM * samUhako svayaM prApta karate hue arthiyoM-yAtroM ke dvaga kuberaka bhA.. * padoM-nAgoMko saMrattiko bhI lajita kara dete haiM // 11 // ima.. nagarIkI zrI yA nagarI munaMgoMse veSTita thI isaliye aisI mAlUma * par3atI thI mAnoM vAla caMdanavRkSakI latA ho / isapara bhI vaha a- tyanta ramaNIya aura.sadA vibudhoM ( paMDitoM, dUsare pakSameM devoM) ke . --samUhase bharI rahatI thI isaliye aisI mAlUma par3atI thI mAnoM sva: gapurI hI hai / / 12 / / .. .. . .: . . . matra nagaroMmeM siddha-prasiddha isa nagarImeM 'vajrasena yaha prasiddha hai nAma jisakA aisA rAjA nivAsa karatA thA / isakA 0
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ winwwwwwwwwwwwwwmnnanimummmmmmmmmmm. tarahavA srg| [ 171 rIra vajakA-sArarUra-utkRSTa saMhananakA dhAraka thA / bajAyudha-indrake samAna isakA hAya mI vajrane bhUpita rahatA thA // 13 // jisake hRdayameM niraMtara nivAsa karanevAlI lakSmIko dekhakara aura niraMtara hI 'jinake mukha meM rahI huI zrAdevIko dekhakara mAnoM kopa karake ho usa rAnAkI kuMda puSpake samAna dhAla kIrti dizAoMmeM aisI gaI jo phira lauTI hI nahIM // 14 // nipakA hRdaya yuddhakI abhilApAoMke vaza ho rahA thA ainA yaha rAjA kabhI bhI yuddhako na dekhakareM apane una.pratApake prArakI bar3I niMdA karatA thA jisane ki dUrase hI samasta zatruoMko namra banA diyA // 15 // nirma-nirdIra hai kara (Teksa; dUsare pakSa kiraNa samUha) jikA aiseM isa rAna.kI kamanIya aura aminna puzIlA nAmakI mahipI. thii| jo aisI mluu| par3I thI mAnoM kamalavanake baMdhucaMdramAkI cAMdanI ho // 16 // pRthvI meM dUsarA koI bhI jinake samAna nahIM aise ve dampati-trI puruSa parassarako eka dUsareko pAkara "rahane lge| ve donoM hI aise malA par3ate the mAnoM sarva loka ke "netrako AnaMdita karanevAle mUrtimAn kAMti aura yauvana 'ye do. guNa haiM // 17 // vaha pUrvokta deva svargake sukha moMga kara aMtameM pRthvIrara ina donoM zrImAnoMke yahAM satpuruSoMkA adhiti agragIya dhIvuddhi aura atyaMta manojJa hariSeNa nAmakA putra hubhA // 18 // apanI devI-rAnI ke sAtha sAtha atyaMta spRhA karatA huA rAnA navIna uThe hue-(utpanna hue; dUsare pakSameM udaya Ie) kalAdhara-caMdramAkI taraha kisako. prItikA kAraNa nahIM hotA hai| // 1.9 // loka-jIvana-kara sthitise yukta tathA anaMdinasatva
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 176 ] mahAvIra caritra / ....... . (jisakA sada-rAkrama anaMdita hai; dUmare pakSameM anaMdita hai sana-prANI jisameM athavA sArabhUta ratnAdikaM jisameM) bahutase sArA guNoMke. eka-advinIya samudrake samAna isa putrako rAnavidyAeM . nadiyoMkI . taraha svayaM A Akara prapta huI // 20 // . . ..... isI taraha kucha dina bIta jAnepara eka dina putra sahita rAnA vajrasenane zrutasAgara nAmake mukhya muni-AcAryase: dharmakA svarUpa sunA / jisase vaha viSayoMmeM bilakucha niHspRha ho gayA // 21 // . pRthvItalakA no bhAra thA usake- Ara. AMsuoMkI kaNikAoM vyApta ho gaye haiM netra jisake aise putrako niyukta kara rAnA una muni mahArAnake nikaTa meM muni ho gyaa| jagatameM jo maya hotA hai vaha saMpArase DarA karatA hai / / 22 / / pUninmameM nisakA abhyAsa kiyA thA usa sampagdarzanake dvArA nima ho gayA hai. cittanisakA aise hariSeNane zrAvakoM ke sampUrNa vanoM-bAraha vratoMko dhAraNa kiyaa| zrImAnoMkA avinaya bahuta dUra rahatA hai // 23 // .jisa prakAra : sarovarameM rahate hue bhI kamala kIcake lezase bhI lipta nahIM hotA hai usI.taraha pApake nimittabhUna rAjyapara sthita rahate hue bhI usase : pApane sparza na kiyA / kyoMki usakI prakRti zuci-vitra aura saMga (mULa-mamatvapariNAma; dUsare pakSameM jalakA saMsarga) se rahita thI / // 24 // cAroM samudroMkA taTa jisakI mekhalA hai aisI bahumatI-- . thvIkA zAsana karate hue bhI isa rAnAkI buddhi yaha Azcaya, hai ki pratidina samasta viSayoMmeM nisgRha rahatI thI // 25 // : yauvana-lakSmIke dhAraNa karate hue bhI. usane niyamase : : : zAMta vRttiko nahIM chor3A jagatmeM jisakI buddhi kalpANakI tarapha :
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ . terahavA srg| . [177 lagI huI haiM. vaha taruNa bhI kyA prazAMta nahIM ho jAtA hai ! // 26 // yogasthAna: sAma dAna Adike : jAnanevAle maMtriyoMse kepTina rahate hue bhI vaha ugra nahIM huA / sarpake mukhameM no vipa rahatA hai usakI agnise yukta rahate hue bhI candana yA apanI zItalatAko chor3a detA hai. // 27 // usane kulastrIkA grahaNa kara rakhA thA to mI nItimArgakA samudraM vaha rAnA kAmadevake kza nahIM huA thaa| kAmadevasvarUrakhIke rahate hue bhI nisake manameM rAga nahIM AtA hai vahI dhIra hai // 28 // yaha rAnA tInoM gAla (prAtaHkAla, madhyAnhakAla, sAyaMkAla)gaMdha, mAlA, bali-naivedya, dhUra, vitAna-caMdovA yAM samasta vastuoM ke vistArameM bhaktise zuddha hue hRdayase jinendradevakI pujana karake baMdanA karatA thaa| gRhavA meM rata rahanevAloMkA phala yahI hai // 29 // AkAzameM lagI huI haiM patAkA jisakI aura suMdara varNavAlI sudhaH-kalaIse acchI taraha putI huI aimI isakI banavAI huI minamaMdiroMkI paMkti aisI mAlUma par3atI thIM mAnoM usakI mUrSitI puNya-saMpatti ho // 30 // nisakA hRdaya prazaMsake dvArA sadA bhuSita rahatA thA aise isa nItike jAnane vAle rAjA hariSeNane mitroM ke sAtha sAtha apane guNoM ke samUhoMse zatruoMkA acchI taraha niyamana karake pUrvokta rItise cirakAla taka rAjya kiyaa.|| 31 // ..... ..... eka dina. isa hariSeNake zAMta kara diyA hai 'bhUralakA tApa.. jisane aise atyaMta tIkSNa pratApako dekhakara mAnoM sajAse hI sUryane / apane durnayavRttoMse Atatha lakSmIko, saMkoca liyA // 32 // vistRta dAvAnalake samAna kiraNoMse isa jagatko maiMne tapAyo yaha. ...', '12.:
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ nrnArnemun..... ..AMARP-1 .MARAAAAAARAARAN-AAR 178 ] mahAvIra caritra / kra-khedakI vAsa hai / mAnoM isa pazcAtApake kAraNase hI sUrya usI : samaya nIceko mukha kara gayA // 33 // bilkula kuMkumakI yutiko: dhAraNa karanevAlA suryakA maMDala - dinake aMtameM-sAyaMkAlameM emA, mAlana par3atA thA mAnoM muyane jo apanI kiraNa saMkocI, una dvArA jo kamaliniyokA rAga jAkara prApta huA vahI saba ikchA hogaMgA hai yA usIkA esA AvAra bana gayA hai // 34 // sUryako vAruNI (pazcima dizA; dusare pakSameM madirA). meM rasa-Azakta dekha / vara mAnoM niSedha karatA huA-usako aisA karanese rovatA huA dina bhI usIke pAsa calA gyaa| ThIka hI hai-jagatameM kisako unmArgameM jAte hue mitrako nahIM rokanA caahiye| // 35 // kahIM jAnakI icchA rakhanevAlA koI puruSa jisa taraha apane mahAn : dhanako phira grahaNa karane ke liye apane priya purupoMke mAM rakha detA hai, usI taraha sUryana bhI cakravAka yugalake nivaTa paritApako. rkkhaa| bhAvArtha-pazcima dizAko jAnevAlA sarya apane priya cakravAMkayugalake pAsa apanA mahAn dhana-pAsilArakI dharohara isa abhiprAyase rakha gayA ki sabere Akara maiM tumase apanA. yaha dhana lauTA. laMgA" // 36 // asta hue suyako chor3akara jharoMkhoMke mArgase par3I huI. dIptiyoMne mAnoM jisakA kabhI nAza nahIM ho sakatA aise sadA: prakAzamAna ratnadIpako pAnake liye hI kyA parake . bhItara sthiti, kii-|| 37 namra, jisake kara (kiraNa, tathA hAtha )ke AgekI , zrI. mukulita ho gaI hai, atyaMta rAga (lAla, tathA prema ):maya hai : .AtmA niskI aise vidA hote hue suryako ramaNiyoMne ThIka priyakI taraha Adara sahita dekhA // 38. isa jagatameM pUrvakI (pUrva dizAkI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM sarga / * [ 179 yA pUrva kAlakI ) vibhUtise rahitakA sammAna kaina hotA hai yAM ho sakatA hai, isa bAta ko jAna karake hI mAnoM sUryane apane zarIrako astAcala ke bhItara chipA liyA // 32 // namra ho gaI haiM zAkhAyeM jinakI aise vRkSa zIghra hI Akara prApta hue- a. kara baiThe hue pakSiyoMke kalakala zabdoM ke dvArA yaha sUrya yA svAmI hamako chor3akara jA rahA hai aisA samajhakara mAnoM svayaM anutApa karane lge| ThIka hI hai - mitra (snehI; dUsare pakSa meM sUrya ) kA viyoga kinako saMtApita nahIM karatA hai // 40 // cakravAka yugalako niyamase parasparame duraMta pIr3A saMhate hue dekhaneke liye aramartha // ke vicArase hI i kamalinIne kamalarUpa cakSuko bilkula mIMca liyA // 41 // caye hue : samasta viza- kamalataMtuke khaMDaMko chor3akara mAyaMkAla ke samaya AkraM 'dana karatA huA mukhako mor3a hara atyaMta mUli hoga huA cakravAkakA jor3A viyukta ho gayA ||42 // varuNa dizA - pazcima dizAmeM jo kusumake samAna aruga hai kAMti jisakI aisI hotI . huI . saMdhyA aisI mAlUma par3I mAnoM sUryake pIche gamana karatI huIM "dIptirUna vadhuoMke caraNoMpara lage hue mahAvarase raMgA mahAvarase raMgA huA mArga hI | 4 3 || madhu - puSparasa se caMcala hue apara mukulina hue kapaloMko bilkula chor3anA nahIM cAhate the| jo kRtajJa hai-kiye hue upakA ko bhUlanevAlA nahIM hai. vaha aimA kauna hogA jo apane 'upakArIko Apattime pha~sA huA dekhakara chor3a de // 44 // apUrva - pazvina "dizAke madhyako usI samaya chor3akara saMdhyA bhI sUryake pIchera calI gii| 'jo atyaMta rakta ( azakta, dUsare pakSameM lAla ) hotI hai vaha apane zakti nahIM rakhatI // 45 // ! * 'balama ko chor3akara damaremeM bilkula "
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. ] mahAvIra caritra : : gauoMke khuroMse uThI huI gadheke vAloMke samAna dhUmravarNavAlI dhUlise AkAza ruMdha gayA-vyApta ho gyaa| mAnoM vaha satrakA saba AkAza cakravAka yugalako dAha utpanna karanevAlI kAmadevarUpa agnise : uThate hue sAMdra nivir3a-ghane dhUmake paTose hI Achanna ho gayA ho // 46 // isI samaya sAMdra vinindra celAkI adhakhilI kaliyoM kI zItala gandhase yukta sAyaMkAlakI vAyu bhramaroMke sAtha sAtha :: mAniniyoM ko bhI aMdhA banAtI huI maMdamaMda vahane lgii.||47|| krIr3Ake dvArA zIghra hI kokinake sarAga vacana kAnake nikaTa mA kara prApta hue| AmragalAkI taraha usane bhI mAniniyoM ke mukhako zobhA vicitra hI bar3hAI / / 48 // jo avakAra dimeM dinanAthasUryake bhayase parvatoMkI bar3I bar3I guphAoM chiI guNa thA vahIM andhakAra saryake jAte hI bahane lagA / jo malina hotA hai. vaha : randhrako pAkara balavAna ho hI jAtA hai // 49 // adhakArake sapana / 'paTaloMse prApta huA nAta bhI cirakula kAlA par3a ga. / vidalita' : kI hai ananaMkI prabhAko jipane aise aMdhakArake.sAthaM huA. yogasambandha-zrI-zomAke liye thor3e hI ho sakatA hai / / 50 no. prakAzayukta haiM unakA aviSaNa, ni'kI gati kaSTase bhI nahIM mA.. lUma ho sakatI hai, jisane sImA-paryAdAko chor3a diyA. hai: aise... tathA. sar3ako apane samAna banAnevAle malinAtmA aMdhakAra-samUhane / darjanakI vRttiko dhAraNa kiyA / / 51 // ratna dIpakoM ke samUhana gAr3ha andhakArako mahaloMse dUra bhagA diyaa| mAlUma hubhAH mAno maryake aMkArako naSTa karaneke liye apane karAMkurakA daMDa hI bhejA hai // :52 // chigaligA hai rUpako jinhoMne tathA rakta (AzaktaH /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . terahavAM srg| [181 puruSa dusare; pakSameM khUna.) ke rAgaseM vivaza ho gayA hai citta jinakA aisI kulaTAyeM cAroM tarapha harSase abhipreta sthAnoMko gaI jo aisI mAlUma par3atI thIM mAnoM pizacinI ho / / .53 // pUrva dizA aisI. mAlUma par3ane lagI mAnoM dInabhAvoMko dhAraNa karanevAlI vidha. vAlI ho kyoMki nikalate hue caMdramAke kiraNAMkuroMke aMzoMse usakA mukha polA par3a gayA thA; aura phaile hue aMdhakArane kezoMkA rUpa dhAraNa kara liyA thA // 14 // caMdramAke komala pAdoM (kiraNoM; dUsare pakSameM caraNoM ) ko dharaNa karatA huA udyA udayagiriH mI. zobhAkoM prApta huA / atyaMta nirmala vyaktimeM kiyA huA prema unna vyaktikI zomA hI bar3hAtA hai // 25 // : udayAcalake bhItara chipe hue caMdramAke kiraNajAlane aMdhakArako pahalese zIghra hI naSTa kara diyaa| apane samayameM udyA hubhA vyakti jo pratipakSako jItane kI icchA rakhatA hai umase Age jAnevAlA - lavAna hotA hai / / .56 / / pahale to udayAcalase caMdramAkI eka vidvama-mUMgAke samAna kAMtikI dhAraka kalAkA udaya humaa| isaka bAda AMdhe caMdramAMkA aura usake bAda pUrNa trimbakA udaya huaa| ThIka hI hai-jagatmeM vRddhi karase. nahIM hotI hai ? / / 57 // navIna uThA huA. himaMkara-caMdra apanI priyA. yAminI-rAtriko aMdhakAra rUpa mIlane par3I huI dekhakara mAnoM :kopapUrNa buddhi se hI ekadama * lAla par3a gayA // 18 // jo rAgI purupa hotA hai usase yaha niyama hai ki koI mI apimata kArya siddha nahIM hotA hai| mAlUma par3atA haiM mAnoM yaha samajha karake hI candramAne nivir3a aMdhakArako naSTa karaneke liye rAgako chor3a diyaa.|| 59 / / atyaMta sAMdra caMdana ke samAna
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ] mahAvIra caritra / ... dyutiko dhAraNa karanevAlA hai vitra jisakA aise zveta. kiraNoMke . dhAraka caMdrane inDhe hue aMdhakArako bhI zIghra hI naSTa kara diyaa| nisakA maMDala zuddha hai vaha kisa kAmako siddha nahIM kara sakatA hai ? // 60 // kamalinI, prakhara nahIM haiM kiraNa jisakI aise caMdramAkI pAdoM (kiraNoM; dUsare pakSameM caraNoM) kI tAr3anAko pAkara bhI hamane / rgii| sammukha rahe hue prigatamakI ceSTA kyA baMdhuoMko sukhake liye nahIM hotI hai / 61 // sarasa caMdanakI paMkake samAna hai chAyA jisakI aisI jyotsnA-cAMdanIka dvArA bharA hA samasta jagata / aisA mAlUma par3A mAnoM calAyamAna hote hue kSIra samudrakI naSTa nahIM huI hai jalasthitikI zobhA nisakI aisI velAke dvArA hI vyAptaH, hogayA hai / / 62 // tuhinAMzu-caMdramAkI zItala kiraNoM ke dvArA bhI kamalinI to hilana calane lagI yA prasanna ho uThI, para ka cakravAka jyoMkA tyoM hI banA rhaa| abhISTa vastukA viyoga honA-:: nepara aura koI bhI aisI vastu nahIM hai jo prANiyoMko harpa utpanna kara sake // 13 // agAdha trAse bhItara bahatI huii| vAsanAyeM jahAM para aise mAninI janoMke manako caMdramAkI kiraNona hai samudrake nalakI taraha dUrase hI yatheSTa ulvaNa-bar3e bhArI kSobhako prApta kara diyA / / 64 // apane mitra pUrNa caMdrako pAkara anaMgane bhii| jhaTase saba logoMpara vinaya prApta karalI / ThIka hI hai mauke para acchI saMhAyatAko pAkara tuccha vyakti bhI vijaya-lakSmI prAptaH kara letA : hai||65|| kumuda kamalake kesarakI reNuoMko bakheratA huA vaayu...| sAMdracaMdanake samAna zItala thA to mI priyose viyukta huI vadhuoMko.. vaha duHsaha hogayA / unako mAluma par3AmAnoM yaha kAmadevarUpa agnike
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM srg| [ 183 sphuliMgoko bakhera rahA hai // 65 // abhimata-priyakA sthAna dUra thA to mI vahAMvara madirAkSIko mArga batAnemeM atyaMta dakSa aura * manojJa caMdrikAne priya rasakI tarahase vinA kisI taraha khedake pahuMcA diyA // .67 // yurAko dRSTimArgameM Akara namra hote hI na kucha dera meM prayatna pUrvaka samhAlI huI bhI ramaNiyoMkI mAnasaMpatti bhRkuTIkI taraha vastra ke sAtha sAtha DhIlI par3a gaI // 68 // sakhiyoMmeM 'binA kucha kahe hI yA isa hetuse ki kahIM sakhiyoMmeM niMdA na ho jisane doSa-aparAdha kiMA thA aise priyake prAsa bhI madirA-nadase utpanna hue moha-nazeke chalase zIghra hI calI gii| presa kisake. mAyAko. utpanna nahIM kara detA hai ! // 69 // ballamako sadoSasAparAdha dekhakara pahalese hI kupita huI bhI kisI kAminIne saMbhrama nahIM chodd'aa| striyoM kA hRdaya niyamase atyaMta gUr3ha hotA hai / / 70|| . vezyA hAyameM bilkula dUsare para Azakta thI to bhI dhanika kAmuke isa taraha vazameM hogaI mAnoM isIra Azakta hai| dhana kisako vazameM nahIM kara letA hai ? // 71 : ... isa prakAra kAmadevake vaza hue kAmayugoM-dharma, artha, puruSArthoM ke sAtha sAtha khile hue kamala samUhake samAna hai zrI-zomA jisakI aise rAjAne priyAke sAtha caMdramAkI kiraNoMse nirmala aura ramya 'mahalameM rAtriko eka kSagakI taraha vijA diyaa|| 72 // dhIre dhIre 'nAkara vistIrNa karoMse ( phailI huI kiraNoMse dUsarA artha hAthoMko ..phailAkara) lola-caMcala haiM / tArA ( nakSatra, dUsarA artha AMkhakI putalI) jisake aisI pratIcI-pazcima dizAkA caMdrapAke AliMgana karate hI.yAminI-rAtrine mAnoM kupita ho karake hI jhaTase kumuda
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . : . . . . 184 ] mahAvIra caritra : -.:. natroMko kucha mIMcakara dUrase hI viparItatA ( vinAza, dusarA bhaya viruddhatA) dhAraNa karalI // 73 // ___ rAtrike aMta samayameM mahalake kuMnoMko jinhoMne pratidhvanita karadiyA hai aise pUrNa aMgavAle atyujmala vaibodhira-caMdIgaNa nmaadiyaa| hai zatruoMko jipane aimeM usa rAnAko jagAne ke liye usake nivAra mahalake AMgana meM Akara aise svarase pATha karane lage nisako suneta hI Ananda AnAya || 74 // .... ___kAmadevase saMtapta hue manavAloMkI taraha daMpatiyoM kI dhairya aura lajAse ceSTAoMko dekhakara mAnoM lajita ho karake hI rananIrAtri candra-mukhako nIcA karake he sumukha ! vimukha hokara khiiN| jA rahI hai // 75 // navIna motiyoM ke samAna hai AmA :ninakI aimI : omakI bUnoMse vyApta hue vRkSa aise mAlUma par3ate haiM mAnoM .. zItala hai vAMti nisakI tathA komala hai kara-kiraNa jisakI aise caMdrapAke rasase bhIge hue tArAgaNoM ke svada-jalakI AkAza par3I huI.. . bar3I bar3I bUMdoMse hI vyApta ho rahe haiM // 76 // vikAzalakSmIne jinako chor3a diyA hai aise kumudoMko-caMdra vikAzI kamaloMko madhurAnase lola hue bhramara he nAtha ! khite hue kamaloMkI sugaMdhise sugaMdhita kara diyA hai dizAoMko nisane aise kamalAkara-kamalavanakI tarapha nA rahe haiN| uttama sugaMdhivAle ke pAsa sabhI loga jAte haiM / / .77 // thake hue koka-cakrAkane jabataka donoM paMkhoMko phar3aphar3AyA bhii| nahIM hai tabataka rAtrike viraha-jAgaraNase khinna huI bhI kaI gAne / lgii| adhikatara yuvatiyAM hI puruSoM se sneha kiyA karatI haiN.|| - 78 // tatkAla khile hue kamala hI haiM netra jisake aisI: yaha
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavAM srg| [185 divasalakSmI ati rakta ( lAla raMgavAlA; dUsare pakSameM Azakta) dhIre dhIre prakaTa hokara pUrva prakAzita kara' (pUrva dizAmeM phailAyA hai kiraNoMko jisane dUsare pakSameM pahalese phailAye haiM hAya jisane ) aise isa sUryakA isa tarahase AliMgana karatI hai jaise koI mAninI yucAkA AliMgana kare. / / 79 // isa prakAra mAgadhoM-caMdIgaNoM ke vacanoMse-vacanoMko sunakara usI samaya nidrAkA parityAga kara vaha gAnA-kAmadevakI phAMsakI taraha.galemeM par3I huI priyAkI donoM bAha latAoMkoM muphalase alahadA karatA huA soneke sthAnase uThA // 80 // - isa prakAra, sphaTika samAna nisala, akhaMDa-niratIcAra zrAvaka batoMko tathA rAjyalakSmIko dhAraNa karanevAle usa nagnAthapati-rAjarAjezvarake aneka saMkhyAMyukta varSa sukhapUrvaka vIta gaye // 1 // taba eka dina yaha senA pramada vanameM virAjamAna suratiSTha nApaka munirAjako dekhakara tapovana hogayA / aura prazamameM rata rahatA huA cirakAla taka tapasyA karane lagA // 82 // vidhika jAnanevAle isa prasiddha munine Ayuke aMta meM vidhipUrvaka sallekhanAko dhAraNa karake apanI kIrtise pRthvIko aura mUrtise-zarIrase yA AtmAse mahAzukra vargakoM alaMkRta. kiMga // 83 // analA haiM mAna--pramANa jisakA : aise prItivardhana vimAnameM pahuMcakara solaha sAgarakI AyukA dhAraka deva huA / isakI sUpa-saMpatti divyaH aMganAjoMke manakA haraNa karanevAlI thii| vahAMpara vicitra -anekaprakArake sukhoMko bhogatA huA rahane lagA / / 84 // .. . . . isa prakAra azarga kavi kRta vardhamAna.caritrameM hariSeNa mahAzukra :.. gamano' nAma .terahavAM sarga samApta huaa|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / caudahavA~ sarga | isI jambUdvIpa ke pUrva videhameM sadA manohara aisA kaccha nAmakA eka deza hai / jo ki surasarita sItAke paricaya-taTako apanI kAMtike dvArA prakAzita kara prakaTa rUpase avasthita hai // 1 // pRthvI talako bhedakara uTha khar3A huA loka hai kyA? athavA, kyA devatAoMkA nivAsa sthAna svarga pRthvIko dekhaneko AyA hai ? isa prakAra ina nagarIkI mahatI zobhAko dekhate hue svayaM devagaNa bhI kSaNabharake liye vismeya- Aicarya: karane lagate haiM ||2|| isa dezameM kSepati nAmako dhAraNa karanevAlA nagara hai jo aimA mAlUma par3atA hai mAnoM tInoM loka ikaDe. ho gaye hoN| yaha nagara sadvRtta - bilkula gola yA sadAcAra prakRti se yukta vibhinna varNoMse vyApta, aura pRthvIke tilakake samAna thA // 3 // nItiko jAnanevAlA jisane zatruoMko namA diyA hai aisA dhanaMjaya nAmakA rAjA uma nagarakA svAmI thA / jisane ati capala lakSmIko bhI vaza meM kara liyA thaa| mahA puruSoMko duHSkara kucha bhI nahIM hai // 4 // isa rAjAkI ISat hAsayukta hai mukhaM jisakA tathA sakala calAoM meM dakSa hai buddhi jinakI aisI kalyANIkalyANa karanevAlI prabhAvatI nAmakI prasiddha rAnI thiiN| jo aisI mAlUma par3atI thI mAnoM ujjAkA hRdaya ho, athavA kAmadevakI advitIya vijayapatAkA ho || 5 || zreSTha svapnoMke dvArA pahale se 186 ] AAAAAA AAPANAGA - 1 . sucita kara dI hai cakravartIkI lakSmI jisane ainA vaha deva u svarga se - mahAzukra nAmakaM dazarve svargase pRthvIpara utarakara ina donoMke *
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ . caudahavAM srg| . [ 187 mimiminnan nown yahAM mUrtimAn prazasta yajJake samAna priyamitra nAmakA putra huA // 6 // buddhivapatrake lomameM par3I huI samasta vidyAyeM usakI pahalese hI pratyakSa upAsanA karane lgii| mAlUma huA mAnoM usako zIghra pAne ke liye atyaMta utsuka huI sAmrAjya-kSmIkI pradhAna 'dutikArya hI hoM / / 7 / / nima taraha nirmala ratnoMkA AdhAra samudra hotA hai. usI taraha vaha kumAra bhI atyaMta nirmala samasta guNoMkA bhAnana bana gayA / para yaha bar3I vicitra huI jo lAvaNya (sauMdarya; samudra pakSameM khArApana ) ko dhAraNa karate hue bhI samasta dizAoM meM hI nahIM kiMtu lokamAmeM madhuratA phaila gaI // 8 // caMdra. mAkI taraha dvitta (sadAcArI; dumare pakSameM bilkula gola ) samasta kalAoMko dhAraNa karanevAlA, aneka. mRdu pAdoM (caraNoM; dusare pakSa meM kiraNoM ) kI sevA karanevAloM ko AnaMda bahAnavAlA, tathA sampUrNa kumArane navIna yauvanake dvArA bar3I mArI rUpazobhAkI sAmagrIko prApta kiyA // 9 // vasaMta samayameM navIna puSSa lakSmIko nisane dhAraNa kara rakhA hai aimA kumAra dumaroMko chor3akara harpako praptakara .par3ate hue.matta badhuoMke caMcala netroMse aisA mAlUma par3atA thA mAnoM bhramara samUhoMse hI ekatrita ho rahA ho // 10 // ___ eka dina vaha rAmA dhanaMjaya kSemaMkara munirAjake nikaTa jAkara tathA unake adiSTa dharmako ekAgra cittase bhale prakAra sunakara atyaMta-utkRSTa virakta buddhi-muni ho gayA // 11 // apane mula usa mukhya putrake Upara lakSmI-rAjyalakSmIko chor3akara zIghra hI dIkSita hubhA rAnA bahuta hI zomAko prApta huA / saMsArake vyahanako naSTa kara denevAlI tapasthA ki mumukSukI zomAke liye nahIM
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ] mahAvIra caritra 1. hotI hai // 12 // vaha rAjA svabhAvamaya AtmasvarUpa aura ujja arrest tathA samasta aNutratoM ko paMthAvat dhAraNa karatA huA jaisA harSita huA taisA duHbAppa duH pApya rAjAdhirAjalakSmI ko pAkara mI haiMrSita na huA // 13 // svaritroMke dvArA zatrugaNane svayaM khice hue Akara usakI kiMkaratA dhAraNa kii| caMdramA kI kiraNoMka sa -mAna zubhra satruSoMke guNa ke samUha kisako vizvAsa nahIM kara dete haiM // 14 // . 1 eka dina sabhAgRha meM baiThe hue narapatike pAsa samAcAra sunAne cAlA ghar3AtA huA koI sevaka Akara vinA namaskAra kiye ho harSase isa taraha bolA / atyaMta harSa honepara kauna saMcanana - sAvadhAna rahatA hai || 15 || he vinata narendraka ! (natra banA diyA hai rAjA, oMkA samUha jinase) nirmala kAMtinale utkRSTa AyuryokI zAlA meM cakra utpanna huA hai| vaha koTi suryokI vimbake samAna duHprekSya hai| aura usakI yakSoMke svAmIgaNa rakSA kara rahe haiM // 16 // vahIM para * nikalatI huI maNiyoMkI pramAse veSTita daMDa ratna aura zarada Rtu ke AkAza samAna AmAkA dhAraka khaDga ratna utpanna huA hai tatha * caMdramA kI cutike samAna rucira zveta chatra utpanna huA hai jo aisa - mAlUma par3atA hai mAnoM sAkSAt ApakA manohara yaza hI hoM // 1 // koSagRha - khajAne meM phailatI huI kiraNoM ke samUhase jisane dizAbhAko vyApta kara diyA hai aisI cU nAmaka maNi utpanna huI hai / imoka . sAtha sAtha tatkSaNaM kiraNa paMktile prakAzita honezakA kAkINI, ratna huA hai aura he bhUpendra ! vRti- AMti se vistRta dharmaratna utpanna huA hai // 18 // puNyake pharase AkRSTa hue maMtrI gRhapati :
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavAM sarga | [ 189 aura spAti haiM, mukhya jinameM aise dvArapara khar3e hue ratnabhUta - ratnastrarUpa senApati hastI aura ghor3A he' mUgala ! kanyAratnake Upara mApake kaTAkSapAta kI apekSA kara raheM haiM // 19 // kuberakI lakSmIse nava nidhi utpanna huI haiM jo ki apane vaibhavoMse sadA vibhUtiyoMko utpanna kiyA karatI haiN| pUrvajannake saMcina mahApuNyakI zaktikisako kisa cIja utpanna karanevAlI nahIM ho sakatI hai // 20 // isa prakAra sevaka jisakA varNana kiyA hai aisI manuSyajanmakI sArabhUta utpanna huI - cakravarttikI vibhUtiko bhI sunakara mahArAja sAdhAraNa 'manuSyoMkI taraha Azcaryako prApta na hue| prAjJa puruSoM ko isameM kautUhalakA. kyA kAraNa hai ? ||21|| samasta rAja parivAra ke sAtha sAtha bhakti jinendra bhagavAnake samakSa jAkara sabase pahale AnaMdake sAtha unakI ' pUjA kii| pUnA karane ke bAda mArga - vidhike jAnane vAle isa rAjAne yathokta vidhike anumAra kI vistArase anekoM bar3e bar3e rAjAoM vyApta isa samasta pakhaMDa pRthvI ko usane cakke dvArA kucha hI dinoM meM apane vaza meM - kara liyA | mahApuNyazAliyoMko jagat meM duHsAdhya kucha bhI nahIM hai || 23 || isa prakAra vaha samrATa prasiddha ra battIsa hajAra rAjAdhirAjAMbhoMse aura solaha hajAra devoMse tathA chyAnave hajAra ramaNIya triyoMse veSTita hokara rahane lagA // 24 // kuberakI dizA-uttara : dizA meM naisarpa, pAMDu, piMgala, kAla, bhUrikAla yA mahAkAla, zaMkha, padma, mANava aura sarvaratna ina nava nidhiyoMne nivAsa kiyA ||25|| 'sarpa nidhi manuSyoM ko sadA mahala, zayana-soneke rakha, upadhAna *. (ta kiyA), AsaMdI Adika zreSTha Asanake bheda, palaMga, tathA aneka jAtike pUjA kI // 22 // vidyAdharoM aura devoMse
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..180] mahAvIra caritra / . . gauoMke khuroMse uThI huI gadheke vAloM ke samAna dhUmravarNavAlI dhUlise AkAza ruMdha gayA-vyApta ho gyaa| mAnoM vaha sabakA saba AkAza cakravAka yugalako dAha utpanna karanevAlI vAmadevarUpa agnise uThate hue sAMdra nivir3a-ghane dhUmake paTaloMse hI Achanna ho gayA ho // 46 // isI samaya sAMdra vinindra belAkI adhakhilI kaliyoMkI zItala gandhase yukta sAyaMkAlakI vAyu bhramaroMke sAtha sAtha mAniniyoM ko bhI aMdhA banAtI huI maMdamaMda vahane lgii|| 47 / / krIr3Ake dvArA zIghra hI kokinake sarAga vacana kAnake nikaTa A * kara prApta hue| AmragllAkI taraha usane bhI mAniniyoM ke mukhakI zobhA vicitra hI bar3hAI / / 48 / / jo aMdhakAra dinameM dinanAthasUryake bhayase parvatoMkI bar3I bar3I guphAoM chiA gayA thA vahIM andhakAra sUryake jAte hI bar3hane lagA / jo malina hotA hai| vaha randhrako pAkara balavAn ho hI jAtA hai / / 49 // aMdhakArake sabana paTaloMse vyApta huA nagat bhI vilkula kAlA par3a ga. / vidalita kI hai aMjanakI prabhAko nipane aise aMdhakArake sAtha huA yogasambandha-zrI-zobhAke liye thor3e hI ho sakatA hai / // 50 ||.jo prakAzayukta haiM unakA aviSaNa, nikI gati kaSTase bhI nahIM. mAlUma ho sakatI hai, jisane sImA-maryAdAko chor3a diyA. hai aise tathA sarako apane samAna banAnevAle malinAtmA. aMdhakAra-samUhane. durjanakI vRttiko dhAraNa kiyA / / 51 // ratna dIpakoM ke samUhane gAr3ha andhakArako mahaloMse dUra bhagA diyaa| mAlUma huA mAna! . sUryake aMdhakArako naSTa karaneke liye apane karAMkurakA. daMDa hI bhejA, . hai // .52 // chiligA hai rUpako jinhoMne tathA rakta (Azakta.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ sargaH / [ 191 tathA raMjAI Adike sAtha ratna kambalAdiko detI hai // 32 // mA-: Natra nidhi, anugata hai lakSaNa aura sthiti jinakI aime divya hathiyAroMke durge kavaca zirodharma ( zirapara laganekA kavaca ) Adika prasiddha aneka bhedoMko manuSyoMke liye denA hai / / 33 // sarva ratnanidhi, ratnoMkI Apasa meM milI huI kiraNoMke jAla - samUha se AkAza meM indradhanuSako banAnevAlI saMpadAoMkI samagra sAmagrIko samaya logoM ke liye utpanna kara detI hai // 34 // jisa prakAra varSARtu cAro tarapha navIna jalakI varSA karanevAle metroMke dvArA : mayUroM ke manorathoMko pUrNa karatI hai usI taraha yaha rAjAdhirAja navIna navanidhiyoMke dvArA logoMke samasta manorathoM ko acchI taraha pUrNa karatA thA. // 35 // jisa prakAra nada-nadiyoMke dvArA bar3e bhArI janasamUha ko bhI prApta karake samudra nirvikAra rahatA hai usI taraha usane bhI navanidhiyoMke dvArA diye gaye aparimita dravyase uddhAtA dhAraNa na kI / jo dhIra haiM unake liye, vaibhava vikAsa kAraNa nahIM hotA hai // 36 // isa prakAra dazainsogoMko bhogate hue bhI tathA atyaMta namra hue devoM tathA rAjAoMse veSThita rahate hue bhI usane apane hRdayase dharmakI AsthAko zithica na kriyA / jo mahAnubhAva haiM ve vaibhavase mohita nahIM hote ||37|| rAjalakSmI se atyaMta AziSTa rahate hue bhI vaha rAjendra prazamaratiko hI sukhakara mAnatA huA / jinhoMne samyagdarzana ke prabhAvase mahAna saMpattiko pAyA hai unakI nirmala buddhi kalyANakArI viSayoMko nahIM chor3atI ||38| viSaya sukhake amRta se bhare hue vistirNa samudra meM nimagna hai citta jipakA aise usa cakravartIne - * I
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 - . . .... . . . .. ..... . . . ...... ... .. ... . 192 ]. : mahAvIra caritra / samasta logoMko AnaMda bahAte hue tirAsI lAkha purva varSa vitAdiye // 37 // ___ekadina cakravartI atyaMta nirmala darpagame apanI chavi dekha rahA thaa| usane kAnake mUlameM lagA humA palitAdura-kheta kezaH / dekhA / mAlUma huA mAnoM bhavizyat-bhAge honevAlI vRddhAvasthAko sucanA deneke liye dUta hI AyA ho / 40 // kezako dekhakara maNirpako chor3akara rAnA usI samaya vivArane lgaa| vaha bahuta dera taka socatA rahA ki jagatameM mere samAna dUsarA kauna aisA-vicAra-. zIla hogA ki nikI AtmAko saMpArameM viSayavirSoMne vaza kara liyA ho // 41 // sAmrAja meM krAIkI vibhUtiko pAkara devatAoM ke rAjAoM aura vidyadharoMke dvAga prApta hue mAturamya-kadAcit ma NIya bhoMgopabhogoMse mI mero bikula tRpti nahIM hotI / phira sAdhAraNa puruSoMkI to bAna hI kyA hai / yadyapi aisA hai to bhI lomakA gaI pUrA karanA-paralA duHpA hai // 42 // jo paNi . haiM saMsAraka svarUpako jAnana vAI haiM ve bhI viSaya sukhoMmeM khiye ... hue mahAn duHkhayukta saMpArameM Darate nahIM haiM-bhapanI AtmAko / . khoTe:pariNAmoM se duHkhI banAte haiM, aho ! yaha samasta jIvaloka mohase .: aMdhA ho rahA hai // 43 // jagatmeM vidvAnoM meM ve hI mukhya auM dhanya haiM aura unhIne mahAn puNyaphalako prApta kiyA jinhone zIghra hI '. tRSNArUpI viSa veThako jar3a sameta ukhAr3akara dizAoM meM dUra ke .: diyA // 44- // nAza yA paMtana athavA duHkhoMkI tarapha par3ate hue| nIvakI rakSA karane meM na bhAryA samartha hai, na putra samartha hai, na bandhuvarga : samaya hai, koI samartha nahIM hai| phira bhI yadI yaha zarIradhArI unameM /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ sbbynyshn caudahavA srg| . [ 193 apanI AsthAko zithila nahIM karanA cAhatA hai to usakI isa mUda prakRtiko dhikkAra hai // 45 // sevana kiye hue indriyoM ke vi- payoMse tRpti nahIM hotI, unase.to aura bhI ghora tRA hI hotI hai| tRSAse duHkhI huA nIva hita aura ahitako kucha nahIM jAnatA / isIliye yaha saMsAra duHkharUA aura AtmAkA ahi kara hai / / 46 // yaha jIva saMsArako kuzalatAse rahita tathA janma jarA-vRddhAvasyA aura mRtyu . svabhAvaMbAlA svayaM jAnatA hai pratyakSa dekhatA hai aura sunatA hai to bhI yaha AtmA bhrAMtise prazamameM kabhI sa nahIM hai .4.7. // lezamAtra sukhake pAnekI iccha.se indriyoM ke vazameM par3akara pApakAryameM phaMsa jAtA hai kiMtu paralokameM honevAle vicitra duHkhoMko vilkure nahIM dekhA hai / jIvoM kA ahitameM rati karanA svabhAva ho gayA hai / / 48 // samasta sampadAthai vimalokI taraha caMcala haiN| tAruNya-yauvana tuMgoM meM lagI huI agnikI dIptike samAna hai| jisa taraha phUTe ghar3e meM se sArA nala nikala jAtA hai usI taraha kyA manupyoMkI samasta. Ayu nahIM gala jAtI hai ? // 42 // bIpatta, sva. ma vAle hI vinazvara, atyaMta duHpUra, aneka prakArake rogoM ke nirApta karanekA ghA, viSTa, mUtra, rAda vagairahase pUrNa jIrNa. vartanake samAna zarIrameM kauna vidvAn bandhutAkI buddhi karegA // 50 // isa prakAra / hRdayase saMsAra-paristhitikI niza.karake mokSa mArgako jAnanekI hai icchA jisakI tathA prasthAnakI bherI banavAkara bulA liyA hai bhanyoMko jisane aise bhUgAlane usI samaya jinamagavAnkI baMdanA karaneke liye svayaM prasthAna kiyA / / 5.1 // aura surapadavIke samAna tAratA (1) mama pUrNacandra lakSmIvAle jinendra bhagavAnke cAro .
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194.] : . mahAvIra caritra / tarapha prasanna hue bhAyoMkI zreNiyoMse veSTita samavazaraNako upane prApta kiyA / arthAt vaha priyamitra cakravartI aneka bhanyoM ke sAtha ra samavazaraNameM pahuMcA / / 52 / / dviguNita ho gaI hai prazama saMpatti / / jisameM aisI bhaktake dvArA namra ho gayA hai uttamAMga : zira nisa aise usa cakravartIna cAra nikAyavAle devoMse sevita aura kevalajJAna hI hai netra jinakA, stuti karane yogya aise anaMra meM : jinendra bhagavAnakI hAtha jor3akara baMdanA kI // 52 // isa prakAra azaga kavi kRta vardhamAna caritrameM priyamitraM cakravati / sambhavo nAma caudahavAM sarga samApta huzAra - - .:. pandraha sm| 'saMsArakI ame:--anaMta dugvasthAko jAnavara bhaktise namra hue pRthvIpAlane hAtha jor3akara jinendra bhagavAnmeM mokSamArgaka viSayoM * prazna kiyA / aimA konasA bhavya hai jo siddhike ja ho! // 1 // nizcita haiM samasta tatva ninako aise hitopadezI bhagavAna bhinna bhinna jAtiyoMvAle samasta madhya prANiyoM ko mokSaH / mArgakA bodha dete hue apanI divyadhvanike dvArA sthAnako vyApta kara isa tarahake vacana bole / / 2 // . ..... : samvadarzana nirmala-samyagjJAna aura samyakacAritra hai. cakra * pANe ! ye tIna mokSamArga haiN| mumukSu prANiyoMko inake. sivAya aura koI yA inameM se eka do mokSake mArga nahIM ho sakate / arthAt, yetInoM mile huoMkI eka avasthA mokSakA mArga hai // 3 // .. . . .......! .. ... . .....
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ pandrahavA~ sNg| [ 195. -man tatvArSake zraddhAnako samyaktva banAyA hai, aura inhIkA-tatvArthoM kA jo nizcaya karake-paMzaya, viparyaya, anadhyavasAya rahitapaneme jo abarodha hotA hai usako samyagjJAna kahate haiM, saima parigrahoMse sambandhake chUTaneko sampranAritra kahate haiM 4 // lo meM samasta prANiyoM ke hitakA upadeza denevAle indrAdikaMke dvArA. pUjya. jinendra bhagavAnne ye nava padArtha banAye haiMjIva, anIva, puNe, popa, AzrA, bandha, "sara, nirjarA, mokSa 6 // inameM se jIva do prakAraka haiM- sArI dumare mukta / inakA. sAmAnya donoM meM vyApanevAlA lakSaNa upyo|-cenaakii parigati-jJAnadarzana hai / isake bhI doM meM haiM (jJAnadarzana ) nimeMse ekake jJAnake ATha. bheda haiM, 'mare-darzaka cAra bheda haiM // 6 // jo saMsArI nIya haiM ve yonisthAna tathA gati Adika nAnA prakAra ke bhedoMse aneka prakArake batAye haiM / jo ki nAnA prakArake duHkhoMkI dAvAnarase yukta janma maraNarUpI duraMta-kharAba hai aMta nimakA aise araNyameM anAdikAlase bhramaNa kara rahe haiM // 7 // vItarAga ginandra bhagavAnne aisA. spaSTa kahA hai ki yaha AtmA samasta tInoM lokameM gati indriya aura sthAnake bhedase tathA. ina ( jinakA Age Age carNana karate haiM:) mAvoMse zeSa sukha aura duHkhako pAtA hai // 8 // bhAva pAMca prakArake haiM-aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audayika, pAraNAmikaM / sarvajJadevane inako bhIvakA tatva-svatatva bAyA hai| . inake kamase do nava aThAraha "ikkIsa aura tIna uttarabheda hote haiM 9 // pahalA bheTa aupazamika hai / isake do bheda haiM-samyaktva / aura caaritr.| ye donoM sambata aura cAritra tathA inake sAtha sAtha
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra critr| ............ranies, jJAna darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya ye sAta inako milA-, . kara kSAyikake nava bheda hote haiM // 10 // tIna ajJAna-mithyAjJAna (kumati, kuzruA, vibhaMga), cAra samyagjJAna, tIna darzana, pAMca labdhi: samyaktva, cAritra, aura saMyamAsayama, sabako milakara kSAyorazamike. aThAraha bheda hote haiM // 11 // eka ajJAna-jJAnakA abhAva, tIna. veda (strI, puruSa, napuMpaka), uha lezyA (haza, nIla, yApota.. pIta, padma, zukla ), eka mithyAdarzana, eka asaMyata, cAra kAyaM / (krodha, mAna, mAvA, lobhI aura eka asiddhatva aura cAra gati (naraka, tiryaMca, manuSya, aura deva) isa prakAra ye ikosa bheda audayika bhAvake : haiM / / 12 / / pAMca-pAraNAmika bhAvake tIna bheda haiM-jIvatva, bhAratva, amaratva / ina pAMca bha.voMke siAya eka muTThA sAMnipAtika". bhAva bhI hai / isake AcAryoMne chattIya bheda batAye haiM // 13 // mukta jIva saba samAna haiN| ve akSaya-kabhI naSTa na honevAle sampattava . Adika zreSTha guNoMse yukta haiM-ina guNoM ke sAtha unakA tAdAtmya : sambandha hai / aura ve isa dustara saMsAra-samudrase tirakA trilokIke * agrabhAgameM virAjamAna ho cuke haiM // 14 // dharma adharma pudala AkAza. aura kAla ye ajIva dravya vatAye haiN| inameM se pudala dravyarUpI hai ina dravyoM meM se kAlako chor3akara bAMkIke cAra dravya aura jIva isa prakAra pAMca dravyoMko astikAya kahate haiM // 15 // chahoM dravyoM meM se eka jIva . dravya hI kartA hai, aura dravya kartA nahIM hai / asaMkhyAta pradezoMkI apekSA dharma kraya aura adhurma dravya eka. jIva dravyake samAna haiMjitane asaMkhyAta pradeza eka nIva. dranyake haiM utane hI asaMkhyAta '. dharma dravyake aura utane hI adharma dravyake haiM / AkAza dravya anaMta
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga ! [ 197 pradezI hai, vaha loka aura alokameM vyApta hokarara hA hai // 16 // dharma aura adharma krama jIva aura pudgaloMko gapana aura sthitimeM unakArI hai dharma gamanameM upakArI hai aura adharma drama sthiti meM urakArI hai| ye donoM hI dega loka meM vyApta hokara raha rahe haiM / kAlakA lakSaNa * vartanA hai | isake do bheda haiM- eka mukhya kAla dUsarA vyavahAra kAla / : AkAza dravyaM magaha dene meM upakAra karatA hai // 17 // rUpa, sparza, varNa (?), gaMdha, rasa, sthUlatA, bheDa, sukSmatA, saMsthAna, zabda, chAyA, udyota, Atapa adhakAra aura baMdha ye pula dravyake guNa-upakAra haiM // 18 // 'padala do prakArake haiM - eka skandha dUsare aNu / skandhoMko do Adika anaMta pradezoM se saMyukta banAyA hai| aNu apradezI- eka pradezI hotA | sabhI skandha: meda aura saMghAtase utpanna hote haiM / aNu se * hI utpanna hotA hai // 19 // janma maraNarUpI samRdrameM nimagna hota hue jaMtu ko ye skaMdha ko yA usake kAraNabhUta zarIra mana, vaca nakI kriyA jhAsocchAMsa jIvana maraNa sukha duHkha utpanna karate haiM // 20 // zarIra, vacana aura manake dvArA jo karma - kriza- Atmapradeza parispaMda hotA hai usIko yoga kahate haiM aura usIko sarvajJa devane AkhA batAyA hai / vaha puNya aura pAna donoMmeM kAraNa hotA hai| isaliye usake do bheda haiM- eka zubha dUsarA azubha arthAna .jo. puNyakA kAraNa hai usako zubha yoga kahate haiM aura jo pApakA kAraNa hai unako azubha yoga kahate haiM // 21 // AcAryoMne usa yogake do svAmI batAye haiM - eka kapAya sahina dusarA kapAya rahita / pahale svAmIke sAMparAyika AMkha hotA hai aura dUsareke IryApatha *
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ .nnnnnnnnnnnnnnnnnn Annnnn. 198] mahAvIra caritra / ..... Asrava hotA hai // 22 // vidvAnoMko cAroM kapAyoMke sAtha sAthaH / pAMca indriya pAMca vrata aura paccIsa kriyA ye pahale-sAparAyika Asravake bheda samajhane cAhiye // 23 // tIvra maMdra ajJAta auraH . jJAta bhAvoMse tathA dravya udreka-vIryase ApameM vizeSatA hotI.. ' hai / usakA sAdhana--adhiAraNabhUta dvanya do prakArakA hai| aura ve do prakAra jIva ajIva haiM aimA Agapake jJAtA kahate haiM // 24 // saMrambhAdika aura va.pAyAdikavA parasparameM guNA karanese jIvAdhi.. karaNake ekasau ATha bheda hote haiN| dUsare-bhanIvAdhikaraNaka nirvartanA': Adika bheda hote haiM // 25 // zarIradhAriyoMke jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ke kAraNa AtmAke jAnanevAle-parvata devAdine mAtsarya aMtarAya, pradopa, nihAAlAdanA aura upaghAta batAye haiN|26| prANiyoMke asAtA vedanIya karma kA jo Asrava hotA hai usake kAraNa nija para." yA donomeM utpanna hue duHkha, zoka, AkraMdana, tApa aura himA-baMdha ye haiM // 27 // sAtA vedanIya karmase Atrake bheda ye haiM-samasta : prANiyoMpara anukaMgA-dayA karanA, vratiyoMko dAna denA aura rAga : sahita anukaMpA bhI karanA, yoga-mana, vacana, kAyakI samIcIna : pravRtti, kSamA, zauca-loma na karatA ityAdi // 28 // saMgha-muniH: AyikA zrAvaka zrAvikA, dharma, kevalI, aura sarvajJokta zruta Agama, .. inake avarNavAdako-jo doSa nahIM haiM.una dopoMke lagAneko sampUrNa prANiyoM ke hitaiSI yativaroMne jaMtuke darzana mohanIya karmakeM AnAkA kAraNa batAyA hai // 29 // kaSAyake udayase jIvake jo tIva-pariNAma meda hote haiM unako hI jIvAdi.. padArthoke jAnanevAle sarvajJa . devane cAritra mohanIya karmake astrAkA kAraNa batAyA hai // 30 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ : pandrahavA~ srg| . [ 199 rinarianmmmirmiwwwwwwwwwwwwwin apaneko yA parako pIr3A utpanna karanA, kapAyoMkA utpanna honA, yatiyoMkI nindA, klezaM sahita liMga yA bAMkA dhAraNa karanA ityAdika kaMpAya vedanIyaH kamaike Atrake kAraNa hote haiM // 31 // 'dInoMkI ati hasI karanA, bahutasA vitralApa karanA, hamane kA svabhAva, nitya dharmakA upahAsadika karanA inako udAra-sarvajJadeva hAsyavedanIya karmaka AtrAkA kAraNa batAte haiM // 32 // aneka prakArakI krIr3AoMmeM tatparatA rakhanA, noMmeM tathA zIloM meM aruci Adika rakhanA, isako satpuruSoMne zarIradhAriyoM ke rativedanIya karmake AtrakA kAraNa banAyA haiM // 33 // pApa pravRtti karanevAloM ke sAtha saMgati karanA, rati-premakA vinAza, dumare manuSyoMse arati prakaTa karanA ityAdiko prazasta puruSoMne arativedanIya karmake ATe kA kAraNa batAyA hai // 34 // apane zokasa cura rahanA yA dumareke zo kI stuti niMdA "Adi karanA zokavedanIya. karmake AzravakA kAraNa hotA haiM aimA samasta padArthoke jAnanevAle Arya-AcArya yA sarvajJa kahate haiM // 35 // nitya- apane. mayarUpa pariNAma rakhanA yA dUsareko bhae utpanna karanA yA kisIkA vadha karanA isase bhagavaMdanIya karmakA Atra hotA hai| Arya puruSa isa bAtako jagatameM dekhate haiM ki kAraNake anurUpa hI kArya huA karatA hai / / 36 / / sAvuoMkI 'kriyA yA AcAravidhimeM jugupsA-lAni rakhanA, dUsarekI niMdA karanameM udyata rahanA.yAM usa tarahakA. svabhAva rakhanA ityAdika jugupyAvedanIya-karmaka Astratrake nimitta haiM aimA Asravake doSoMse rahita yati kahate haiM // 37 // asatya bhASA, nitya rati, dumarekA atisaMdhAna, rAgAdikakI vRddhi ina bAtoMko Aya strI vedanIya karmake '
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 ] mahAvIra caritra / AsravakA kAraNa batAte haiM / / 38 // garva na karanA, mandakapAyatA, , svadArasaMtoSa Adi guNoMkA honA, ina bAtoMko samasta tatvoM jJAtA bhAgavAnane satpuruSoMko puruSa vedanIya , karmaka Atrama . kAraNa batAyA hai // 39 // sadA kapAyoMkI adhikatA rakhanA, dUsaroMkI guhyendriyoMkA chedana karanA, parastrIse gamana-vyabhicAra karanA ityAdikako Arya tIsare-napuMsaka vaMdanIya karmake Antraka kAraNa batAte haiN||| 40 // bahuta Arambha aura parigraha rakhanA, atula hiMsA kriyAoMkA utpanna karanA, raudradhyAnase maranA, dUsareke dhanakA . haraNa karanA, atyaMta kRSNa lezyA, vipayoMmeM tIvra gRddhi, ye sampUrNa jJAnarUpa netrake dhAraka aura matra jIvoMka hitepI bhagavanne naraka . Ayuke astra ke kAraNa batAye haiM // 41 // vidva nAmeM zreSTha AcAyone prANiyoMko tiryaggati sambandhI Ayuke astrAkA kAraNa mAgA batAI hai| dUsareko Thaganeke liye dakSatA kevala niHzIlatA, mithyA. svayukta dharmake upadezameM rati-prema, tathA mRtyu samayameM AtizAna, aura nIla kApona ye do lezzAyeM, ye usa mAyAke hI bheda haiM // 42 // alpa Arambha aura parigraha manuSya Ayuke AtrAmA kAraNa batAyA hai / manda pAyatA, maraNameM sakleza AdikA na honA, atyaMta bhadratA, praguNa kriyAoMkA vyavahAra, svAmAvika prazraya, tathA . zIla aura 'bratoMse unnata svabhAvakI komalatA, ye saba usa kAraNake vizeSa bheda haiM // 43 // sarAgasaMyama saMyamAsaMyama aAmanirA bAla tA inako jJAnI puruSa devAyuke AtrAkA kAraNa batAte haiM aura ' udAra kAraNa samyatA bhI hai / / 44 // yogoMkI atyaMta vaktA ___ aura vivAda-jhagar3A Adika karanA, azubha nAma. karmake AkharakA :
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga 1 [201 kAraNa hai aura isase viparIta pravRttiko bhagamake vettA zubha nAma kama AtrakA kAraNa batAte haiM // 45 // sampattI zuddhi, vinayakI adhikatA, zIla aura vratoMmeM dopa na lagAkara caryA karanA, unakA pAlana karanA, niraMtara jJAnopayoga zaktike anupAra utkRSTa tyAga aura tapa, saMsAra se bhIrutA, sAdhuoM kI samAdhi - kaSTa Adika dUra karanA, bhaktipUrvaka vaiyAvRtya karanA, jinAgama AcArya bahuzruta aura thunameM bhakti tathA vAtsalyakA rakhanA, paDAvazyakako kabhI na chor3anA, mArga - jimArgakI prakaTarUpase atyaMta prabhAvanA karanA, ina solaha bAtoMko Arya - AcArya atyaMta asuna tIrthakara nAmakarmake Astra va kA kAraNa batAte haiM // 46 48|| apanI prazaMpA, dUsarekI atyaMta niMdA tathA saddbhuta guNakA DhakanA aura asadmA guNoMkA prakaTa karanA, inako nIcagotra karma atra ke kAraNa batAte haiM ||49 // nIcagotra karmake AMkha ke jo kAraNa haiM unase viparIta vRtti, jo guNoMkI apekSA adhika haiM unase vinazse namra rahanA, mada aura mAnakA nirAsa, inako jina bhagavAn ke uccagotra karmake AvakA kAraNa batAyA hai // 50 // AcArya dAnAdikameM vighna karaneko aMtarAya karma kA kAraNa batAte haiM / puNyake kAraNa jisa zubhayogako pahale sAmAnyase batA cuke usako vistArase kahatA hUM | suna ! // 51 // hiMsA, jhUTha, corI, maithuna aura parigraha inake tyAgako na kahate haiM / eka to eka deza dUsarA sarva deza / he bhadra ! satpuruSane pahaleko aNutrana aura dUsareko mahAvana kahA hai // 52 // ina tokI sthiratA ke liye sarvajJa bhagavAnne pAMca pAMca bhAvanAyeM batAI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202] . . mahAvIra caritra / imminimimini haiM / jahAM siddhoMkA nivAsa hai usa mahalapara car3hane kI icchA rakhane : vAle bhanyako inake sivAya dumarI koI bhI sIr3hiyAM nahIM haiN| 53 // utkRSTa manogupti, epagAM Adika . tIna samiti-paNA AdAna nikSeNa, utsarga, prayatna pUrvaka dekhI huI vastukA bhojana aura pAna, ina pAMcoMko satpuruSa pahale ahiMsanAkI bhAvanAyeM batAte haiM / / / 54 // krodha, lobha, bhIrutA aura hAsyakA tyAga tathA sutrake : anumAra bha paNa, vidvAn purupa ina pAMcoMko satyatrata kI bhAvanA batAta: haiM / / 55 // vimocita yA zunya gRhameM rahanA, rokanA, sAdharmiyoMse kabhI bhI visaMvAda-jhagar3A acchI tarahase mikSAnnakI zuddhi rakhanA, ye pAMca atraurya bAkI bhAvanAyeM haiM // 66 // zUnya makAna AdikameM na rahanA, dUsarA jisameM raha rahA hai usa sthAna meM praveza karanA, yA dUsare ko rokanA, dUsare kI.mA * kSIse bhikSAnnakI zuddhi karanA, sahadharmiyoMse visaMvAda kAnA ye pAMca * acaurya mahAtra ke dopa haiM // 17 // striyoMkI rAgasthA Adika sunanese. . virakta rahanA, unake sauMdaryake dekhane kA tyAga, pUrva kAlameM mo. . stotsAke saraNakA tyAga, pauSTika aura iSTa Adi. rasoMkA tyaM gaH .. Ana zarIrake saMskAra karane kA tyAga, ye pAMca brahmavaya vAkI bhAva * nAyeM batAI haiM / / 58 // samasta indriyoMke manojJa aura amanojJa. * 'pAMcoM viSayoM meM kramase rAga aura dveSako chor3aneko parigraha. tyAgaH vratakI pAMca bhAvanAyeM batAI haiM // 59 // saMsArake nivAsase jo.. cakita-mayamIta hai usako isa loka aura paralokameM himAdikaMka viSayameM apAya aura avadyadarzanako mAnA cAhiye / athavA ameha : - buddhike dvArA yaha bhAnA cAhiye ki hiMpAdika hI vayaH .. ..":.'..
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ njybnnnbb. pandrahavA~ srgH| [ 203 apAya aura avadyarUpa haiN| prazama : yukta. mavyoMkA yaha aMtardhana hI. "sAra hai // 6 // samasta satvoMmeM maitrIkI bhAvanA bhAnI cAhiye-duHkhakI anutpattikI abhilASA rakhanA caahiye| jo guNoMkI apekSA adhika haiM unako dekhakara pramudita honA cAhiye, pIr3ita yo duHkhiyoM meM karuNA buddhi rakhanI cAhiye, jo avinayI-madhyastha haiM unameM upekSA buddhi rakhanI cAhiye 6.1.zarIrake svabhAvakA aura jagatakI paristhitikA citavana isaliye karanA cAhiye ki AcAryone inako saMvega aura vairAgyakA kAraNa batAyA hai / ataeva inakA niraMtara yathAvat citavana karanA caahiye| .... - aba saMkSepase baMtrakA svarUpa batAte haiM // 62 // mithyAtva mAtra, avirati, pramAda, kapAya aura yoga ye baMdhake kAraNa hote haiM / isa prasiddha mithyAtvabhAvako AcArya sAta prakArakA batAte haiM / / 63 / / he rAjan ! yaha avirati do prakArakI hai| isIko asaMyama bhI kahate haiM / isake mUlado maMda-indriyAsaMyama aura prANAsaMyama tathA uttara bhaiI. bAraha haiN| pAMca indriya aura chaThe manake viSayakI ape. kSAse chaha bheda, aura paTkAyakI apekSA chaha bheda // 64 // he nara-. nAtha / AgaMsake. jAnanevAle :satpuruSoMne ATha prakArakI zuddhiyoM aura uttama kSamA Adi daza dhamIke.viSayaqI apekSAse jainazAsanameM 'pramAdaka aneka bheda batAye haiM // 65 // no kapAyoM ke sAtha sAtha-. nokapAyoMke milAnese satpuruSa ka.pAyake pacIsa bheda batAte haiN| yogakA sAmAnyase eka. bheda hai| vizeSakI apekSA tIna (mana vacana kAya) bheda haiN| tInoM ke uttara bheda pandraha hote haiM-cAra manoyoga:
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204] . mahAvIra caritra / (satya, amatya, ubhaya; anuma), cAra bacanayoga (salpa, amatya .. ubhaya, anubhaya), sAta kAyayoga (audArika, vaikriyika, AhArataH audArikamizra, vaikiyi kamizra, AhAra mizra, kArmANa) // 66 // pAMca baMdhake kAraNoM se mithyAdRSTike ye sabake saMba rahate haiN| isake Ageke tIna guNasthAnoMmeM-pAsAdana, mizra, aura asayatameM mithyAtvako chor3akara bAkIke cAra baMdhake kAraNa rahate haiN| pAMcameM dezavirata guNasthAnameM mizrarUpa avirati-kucha virati kucha avirati raha jAtI : hai| chaThe guNasthAnameM avirati bhI sarvathA chUTa nAtI hai| yahAM para kevala pramAda kapAya aura yoga ye tIna hI. baMdhake kAraNa raha ja.te : haiN| aina- prAjJapuruSoMne kahA hai // 67 / / isake Age sAtaveM AThaveM / nauveM daMzave isa cAra guNasthAnoM meM pramAdako chor3akara bAkI ke do kaSAya aura yoga baMdhake kAraNa raha jAte haiN| phira uAzAta kapAya * * kSINakaSAya aura sayogakevalImeM - kaSAya bhI chUTa : jAtI hai aura kevala yoga hI baMdhakA kAraNa rahanAtA hai| caudahavA : guNasthAnavAle ninaprati bhagavAn yogase rahita haiM ataeva ve baMdhana .. kriyAse bhI rahita haiN| kyoMki baMdha kA kAraNa yoga ho jAnepara phira baMdha kisa taraha ho sakatA hai // 68 // he raann| yaha jIva kaSAyaMyukta ho kara karmarUpa hone ke yogyaM jina paddaloMko... 'niraMtara acchI taraha grahaNa karatA hai usIko nina* bhagavAnne baMdha : kahA hai / / 69 // udAra -bodha bAle-parvajJane saMkSepase prakRti, sthiti, 'anumAga aura pradeza isa tarahase cAra bheda batA kAraNase jIva janma maraNake vanameM atizaya bhramaNa karatA hai // 7 // prANiyoMke prakRti aura pradeza ye do baMdha to yogake nimitta hote :
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ srg| [206 haiN| aura bAkI ke do-sthiti aura anubhAga baMdha sadA kaSAyake kAraNase hote haiM / / 71 // pahale-prakRti baMdhake ye ATha bheda hote haiM-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, aMtarAya // 72 // munivaroMne prakRtibaMdhake uttara bheda isa taraha ginAye haiM-jJAnAvaraNake chabbIsa bheda, Ayuke cAra bheda, nAma karmake sarasaTha, gotra karmake do meha, aura aMtarAyake pAMca bheda // 73 // Adike 'tIna kamaukI aura aMtarAyakI utkRSTa miti tI kor3Akor3I sAgarakI haiN| mohanIya karmakI sthiti sattara koDAkor3I sAgarakI hai| nAma aura gotra kamakI sthiti vIsa kor3Akor3I sAga'rakI hai| aura AyurmakI utkRSTa sthiti tetIsa sAgarakI hai || jaghanyasthiti, ATho kose vedanIyakI bAraha muhUna, nAma aura gotrakI ATha muhUrta, aura he rAjan ! zeSa karmAkI eka amarmuhUtakI hotI hai| aisA sarvajJa bhagavAnne kahA hai / / 75 / / jIva, prahaNa-karmagrahaNa karate samaya apane apane yogya sthAnoMke dvArA samasta karma pradezoM meM Atma nimittaka samasta mAvoMse anaMtaguNa - rasako utpanna karatA hai isIko anubhAga baMdha kahate haiM / / 76 // he rAjan.! pUrNajJAna-netrake dhAraka jina bhagavAnne aisA kahA hai ki prANiyoMko cAra ghAtikarmIkA.yaha anubhAga baMdha eka do tIna cAra 'sthAnoM ke dvArA hotA hai| aura eka hI samayameM svapratyayase zeSakA dro tIna cAra sthAnoM ke dvArA hotA hai| vaha baMdha zubha aura azuma - rUpa. phalakI prAptikA pradhAna kAraNa hai // 77 // . jinako jina bhagavAnne nAmapratyayase-samasta karma prakRtiyoMke kAraNase saMyukta batAyA hai| ve eka hI kSetrameM sthita sUkSma pugalaM yugavat samasta bhAvoMse yA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra naritra | 206 ] sarva kAla meM yogoM kI vizeSatAeM Akara AtmAke samasta pradezoM eka kSetrAvagAharU praveza kara anaMnaM pradezoM se yukta hokA karma niko prApta hote haiM unako pradeza sAtAvedanI, zubha ayu, zubha mi / bhagavAnne pRNya dharma aura bAkI karma batAyA hai / aba zreSTha saMvaratatvakA na // 80 // amogha - jinake vacana AzrAke acchI taraha ruka jAneko ho aura bhAvakI apekSA do meM honA hai- arthAt 1.. karate haiM // 78 // ina kapa gotra : inako nAma aura zubha sara kapakI nizca acchI taraha varNana kareMge hosake aime jinaganane ra kahA hai| ke do haiM eka drayasaMvara, dUsarA bhaavsNvr| ina donoM hI prahArakedarzI: suniloga hI prazaMza karate haiM- unako AdarakI dRSTise dekhate haiM // 81 // saMsArakI kAraNabhUta kriyAoMke chUTa jAneko gunIna bhAvasaMbara kahA hai / aura usake chUTanevara karmapula ke grahaNakA jAnA isako nizcayase dvApara mAnA hai // 82 // yaha sArabhUta saMcara gupti samiti dharma niraM ra anuprekSA paropanaya aura cAritra dvArA hotA hai / vizvake jJAtA jina bhagavAnne kahA hai ki tarase nirjarA bhI hotI hai / arthAt tapa saMgara aura nirjarA donoMkA kAraNa haiM // 83 // samIcIna yoga nigrahako gupti kahate haiM / doSarahita isa guptiko vidvAnoMne tIna prakArakA banAyA hai- eka vAggupti-kAMyagupti tathA manogupti | samIcIna pravRttiko samiti kahate haiM / isake pAMca me haiM - IryAsamiti, bhASAsamiti, AdAnanikSepatamiti // 84 // vidvAnoMne dharmako lokameM daza prakArakA batAyA hai- uttamakSA, satya, mArdava, Arjava, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanpa, brahmacaryaM // 85 // 1
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ *.mmomorre pandrahavA~ srg| [107 zatruoMke sadA bAdhaka hokara prApta hote hue bhI kAluppakA utpanna na honA isako titikSA sahanazIlata:-kSamA kahate haiN| AjJAAgamakA upadeza , aura sthitise yukta samIcIna vacanoM ke bolaneko satya kahate haiM / / 86 // jati AdikaM madarUpa amimAnakA na honA ipako mArdava kahate haiM / mana vacana aura kAyakI kriyAoMmeM kra.A-kuTiratA na rakhanA isako Arjava kahate haiN| lobhase chUTaneko zauca kahate haiM // 87 || prANi aura indriyoM ke eka parihArako satpuruSa saMyama kahate haiN| vo kA kSaya karane ke liye jo tapA jAya usako tapa kahate haiM, isake bAraha bheda hai / / 8 / / yaha merA hai aise abhiprAyako chor3akara zAstrAdikake deneko dAna kahate haiM isI taraha nirmamatko dhAraNakara gurumUlameM nivAsa karaneko AkiMcanya kahate hai ! aura ta gatAko va carya kahate haiN|89|| zreyaH siddhike liye prAjJa puruSoMne ye bAraha parISaha batAI haiM-anitya, azaraNa, janma-saMga, ekA, anyatA, azucinA, aura aneka prakArakA va mokA. Azrava, saMvara, nirjarA, jagat-loka, dharma samIcIna vatrastatva-svAkhyAtatvake vodhikI durbalatA 6.90 // -samasta vidvAnoMko isa prakArase sadA anityatAkA citavana karanA cAhiye ki rUpa yauvana Ayu indriyoMkA samUha yA unakA viSaya bhoga, upabhoga, zarIra, vIrya-zakti apanI iSTa vastuoMkA samAgama . camurati () saubhAgya yA bhAgyakA udayaH ityAdika AtmAke jJAna, aura darzanako chor3akara bAkI samasta padArtha prakaTa rUpase anityaH / haiN|| 91 || isa saMsArarUpa vana meM nahIM moha rUpa dAvAnala bar3ha rahA.: haiM yA jala rahA hai aura jisako vyAdhiyoMne vyAdhakA rUpa rakha
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 ] mahAvIra caritra / .... ...... kara bhayaMkara banA diyA hai, par3I huI AtmAoMko aimA mRgayoMkA, TenA-jhuMDa samajhanA cAhiye jinako mRtyurUpa. mRgarAjane zIghra hI . apane paMjemeM phasA liyA hai aba usase unakI rakSA karane ke liye . jinendra bhagavAnke vacanoMke sivAya dUsare mitra vagaiha kyA kara. : sakate haiM, kucha nahIM kara skte| isa prakArase saMsArakA ulaMghana karane vAle bhanyoM ko saMsAra meM azaraNatAkA citavana karanA caahiye||12|| gati, indriya, yoni Adika aneka prakArake viparIta baMdhuoMke-.. zatraoMke dvArA karmarUpa kAraNa ke kzase jIvako jo janmAntarako prApti hotI hai isIko niyamase saMsAra kahate haiM adhika kyA kaheM. : jisa saMsArameM yaha pratyakSa dekhate haiM ki AtmA apanA hI putra ho jAtA hai / aba batAiye ki satpuruSa isameM kisa tarahakIrati kareM!.. // 93 // janna maraNa vyAdhi narA-vRdvAvasthA viyoga ityAdike. mahAn duHkhruu| ' mudameM nir| ho| huA maiM akelA hI duHkhoM ko : 'niraMtara bhogatA hUM / dusare na koI mere mitra haiM, na koI zatru haiM, aura na koI nAtIya bandhu hI hai / isa lokameM aura paraloka yadi : koI -bandhu hai to kevala dharma hI hai / isa prakAra utkRSTa . ekatvakA citavana karanA cAhiye // 14 // yadyapi baMdhakI apekSA. ekatva ho rahA hai to bhI maiM isa zarIrase sarvathA bhinna huuN| kyoMki mere : aura isake lakSaNameM bheda hai / AtmA jJAnamaya hai aura vinAza rahita hai| kiMtu zarIra ajJa hai aura nazvara hai / tathA maiM indriyoMse - agrAhya hU~. kyoMki sUkSma hUM kiMtu zarIra indriyagrAhya. hai. isa prakAra zarIrase minnatvakA citavana karanA cAhiye / 95 // yaha . zarIra svabhAva se hI hamezA azuciM rahatA hai, kyoMki atyanta azuciH :
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sargaH / ... [ 109 naimaninmin wwwvwwwvas apavitra yonisthAnase yaha utpanna huA hai| Uparase kevala cAmase . DhakA huA hai. kiMtu bhItarase durgaMdhiyukta, kutsita nava dvAroMse yukta, tathA kRSiyoMse vyAkura hai| aura viSTA mUtrake utpanna honekA sthAna hai, * tridoSa-mAna, pitta, kaphase yukta hai, zirAnAlase baMdhA huA hai tathA glAniyukta hai| isa taraha isa zarIrakI azucitAkA citavana karanA cAhiye // 96 // jinendra bhagavAnane indriyoM ke sAtha sAtha kapAyoMko AtrakA kAraNa batAyA hai| ye viSaya hI jIvoMko isa lokameM tathA paralokameM duHkhoMke samudra meM DhakelanevAle haiN| AtmA inake vazameM par3akara usa caturgatirUra guhAkA Azraya letA hai jisameM ki mRtyurUpI sarpa baiThA huA hai| isa prakArase vivekiyoMko Atrake doSoMkA niraMtara citavana karanA cAhiye // 97 // jisa prakAra samudrameM par3A huA nahAna cheda honAne para jalase marakara zIghra hI DUba jAtA hai usI taraha AtroMke dvArA yaha puruSa bhI anaMta du:khoMke sthAnamA janmameM. nimagna ho jAtA hai| isaliye tInoM karaNoM-mana, vacana, kAyake dvArA a.nAkA nirodha karanA-saMbara karanA hI yukta hai / kyoMki jo saMbara yukta hai vaha zIghra hI mukta hotA hai. isa prakAra satpuruSoMko utkRSTa saMvarakA dhyAna karanA cAhiye // 98 // vizeSarUpase ikaTThA huA bhI dopa: jisa taraha prayatnake dvArA jIrNa-upazAMta-naSTa ho jAtA hai.' usI prakAra ralAyaseM alaMkRta yaha dhIra AtmA Izara-mahAn tapake : dvArA baMdhe hue aura ibaTe hue gAda karmAko bhI naSTa kara detA hai / jo kAtara haiM vaha ina-va.mauko naSTa nahIM kara sakatA. tathA tapake sivAya dusare upAyo naSTa ho bhI nahIM skte| isa prakAra bhavyoMko
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 ] mahAvIra caritra | " niraMtara nirjarAkA vicAra karanA cAhiye // 99 // jinendra bhagavAnne lokakA nIce tirachA aura Upara jitanA pramANa batAyA hai. usakA tathA acchI taraha khar3e hue manuSya ke samAna usake AkArakA aura jisane bhaktipUrvaka svapna meM bhI kabhI samyaktvarUpa amRta kA pAna nahIM kiyA aisI AtmA ke samasta loka meM janmamaraNake dvArA hue kA bhI citavana karanA cAhiye // 100 // tatvajJAna hI haiM netra ji: nake aise jina bhagavAnne hiMsAdika doSoMse rahitaM samIcIna dharmako : hI jagajjIvake hita ke liye batAyA hai / yaha dharma hI apAra saMsArasamudra se pArakara mokSakA denevAlA hai| prasiddha aura anaMta sukhakA -sthAnabhUta mokSapadako unhoMne hI prApta kiyA hai jo ki isameM rata rahe haiM // 101 // yaha bAta nizcita hai ki jagat meM ina cIjoMkA milanA uttarottara durlabha hai / sabase pahale to manuSya janmakA hI milanA durlabha hai, isapara bhI kamabhUmikA milanA durlabha hai, kamabhUmi :: meM bhI ucita dezakA milanA durlabha hai, dezameM bhI yogyaM kula, kucha. 'milnepara bhI nirogatA, nirogatA ke milane para bhI dIrgha Ayu, AyukeM milanepara bhI Atmahita meM rati-prema, Atmahita meM rati honevara bhI 'upadeSTA - guru evaM guruke miTanepara bhI maktipUrvaka dharmazravaNakA milanA atyaMta durlabha hai / yadi ye saba ati durlama sAmagriyAM . mI . jIvako mila jAMya to bhI vodhi - samyagjJAna yA ratnatrayakA : * milanA atyaMta durlabha hai| isa prakAra ratnatrayase alaMkRta dharmAtmAoMko niraMtara citavana karanA cAhiye // 102 // sanmArga - munimArgaH * na chUTe isaliye, aura karmoMkI vizeSa nirjarA ho isaliye munirA noMko samasta parISahoM ko sahanA caahiye| jisako prApta kara phira . "
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ srg| [211 / bhatra dhAraNa nahIM karanA par3atA usa zrIko no prApta karanA cAhate haiM, jo apane hitameM pravRtta ho cuke haiM yA rahate haiM ve puruSa kapToMse kabhI vyathita nahIM hote haiM // 103. // kSudhAvedanIya karmake udayase bAdhita honepara bhI jo muni lAmase alAbhako hI adhika prazasta mAnatA: humA nyAyake dvArA-Agamokta vidhi ke anusAra piMDazuddhimaidAzuddhi karake bhojana karatA hai usake kSudhA parISahake vinayakI prazaMsA kI jAtI hai // 104 // no sAdhu duHsaha pipAmAko nitya hI apane hRdaya kamaNDalumeM bhare hue nirmala samAdhirUpa alake dvArA "zAMta karatA hai vahI vIramati sAdhu tRSAke bar3he hue saMtApako jItatA haiN||| 106 // jo sAdhu * mAgha mAsameM usa samayakI hima samAna zItalaM vAyukI tAr3anAkA kucha bhI vicAra na karake kevala samyagjJAnarUpa kambalake base zItako dUra kara pratyeka rAtri meM bAhara hI sotA hai.vahI svabhAvase.dhIra aura zI sAdhu zItako nI:tA hai|| 106 / / jabaki vana vanhiyoMkI jvAlAoM ke dvArA vana dahakane lagatA hai usa " ke samayameM parvatake upara sUryakI upa-madhyAnha samayakI kiragoMke sAmane mukha karake khar3e rahanese jisakA zarIra tapagayA hai phira bhI jo eka kSaNake liye bhI dhairyase calAyamAna nahIM hotA usa prasiddha munikI hI sahiSNutA aura uSNa parISahakI vinaya samajhanI cAhiye / 107 // deza mazaka AdikakA niraMkuza samUha Akara marma sthAnoM meM acchI taraha kATa khAya phira bhI no udAra kSagake liye bhI yogase vicalita nahIM hotA usIke daMzamazaka parISahakAM vinaya jAnanA cAhiye // 108 // nissaMgatA-niSparigrahapanA hI jisakA lakSaNa hai, jo. yAccA aura prANimadha Adi dopoMse rahita
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 ] mahAvIra caritra / . ... hai, dUsaroMke duSprApya mokSalakSmIko utsuka banAnemeM jo samartha hai, kAtara purupa jisako dhAraNa nahIM kara sakate, . usa acala bratako karanevAle yogI kI hI nagnatA paryApta hotI hai| yaha nagnatA niya-: mase tatvajJAnI vidvAnoM ke liye maMgalarUpa hai|| 109 // indriyoMke iSTa viSayoMmeM jisa advitIya vimuktabuddhikA mana itanA nirutsuka hogA, hai ki pahale bhogI huI bhogasampadAkA bhI vaha kabhI smaraNa nahIM karatA! kiMtu jo mokSake liye duzcara tapako tapatA hai vahI, jJAniyoMmeM zreSTha sAdhu ratiparIpaMhako jItatA hai / / ..11.0 // kAmade varUpa agiko utpanna honeke liye jo areNI ke samAna hai.. aisI kAminiyoMke dvArA bAdhita hone : para.jo sAdhu : apane hRdayako isa taraha saMkucita karaletA jaise ki kachuAH kisIse : bAdhita honepara apane aMgoMko sameTa letA hai, vahI mahAtmA striyoMkI bAdhAko sahatA hai // 111 // eka atithi dezAMtarameM rahe . hue... caitya-pratimA muni guru yA dUsare apane abhimatoMkI vaMdanA karane liye apane saMyamake anukUla mArgase hokara aura apane ucita samayameM calA jArahA hai| nAte jAte pairameM kaMkaDa yA patthara : vagairaha / aise lage ki jisase usakA paira phaTa gayA. phira mI usane pUrvakAlameM jine savArI Adike dvArA vaha gamana kiyA karata smaraNa taka nahIM kiyA aise hI sAdhuke satpuruSa caryAparISahakA vijaya mAnate haiM // 1.12 // parvatakI guhA AdikameM pahale acchI .. taraha dekhakara-jamInako zodhakara phira vIrAsana Adika AsanoMkI .... eka prakArakI lakar3I hotI hai jisako . ghisate hI AgaH / / dA ho jAtI hai ! . . . . . .
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Me . . pandrahavA srg| . [ 213 . jo vidhi hai usa vidhike anusAra vahAM nivAsa karanevAle sAsta upamaMgoko sahanevAle, duSkarmarUpa zatruoMkA bheina karanevAle munike nipaMdyA parIpahakA vijaya mAnanA cAhiye // 113 // dhyAna karanemeM yA AgamakA adhyayana karanemeM jo parizrama par3A usase nidrA AgaI para usako dUra kahIM kiyA aura kitanI dera taka to UMtrI nItrI jagahameM aura kucha kSaNake liye / phira bhI zarIrako calAyamAna na kiyA, vaha isa bhayase ki kahIM aisA karanese kuMthu AdikajIvoMkA mardana na ho jAyaM / aisA karanevAle yabhI-sAdhuke zayyAparIpahakA vijaya mAnA jAtA hai / / .14. | jinakA hRdaya mithyAtvase sadA lisa rahatA hai. aise. manuSyoMke krodhAgniko uddIpta karanevAle aura * atyaMta niMdya tathA asatya Adika virasa vAkyoMko sunate hue bhI jo usa tarapha hRdayakA vyAsaMga-upayoga na lagAkara mahatI kSamAko dhAraNa karatA hai. usI sadbuddhiM yatike Akroza parIpahakA vinaya mAnanA cAhiye // 1.15 // zatrugaNa aneka prakArake hathiyAroM se mArate haiM, kATate haiM, chedate haiM, tayA yaMtrameM DAlakara pelate haiN| ityAdi aneka upAyoMse zarIrakA hanana karate haiM to bhI jo vItarAga mokSameM. udyata huA utkRSTa gAnase kisI bhI taraha calAyamAna nahIM hotA, vaha asahya bhI vadhaparISahako sahatA hai // 116 / / 'nAnA prakAra ke rogoMse bAdhita rahate hue bhI jo bilkula svapnameM bhI dUmarose auSadha AdikakI yAcanA nahIM karatA hai kiMtu nisa zAMtAtmAne dhyAnake dvArA-mohako naSTa kara diyA hai svayaM mAlUma ho jAtA hai ki isane yAcA parISahako jIta liyA hai||117|| vinIta hai citta jimakA aisA.jo yogI mahAn upavAsake karanese kRza ho jAne / . .
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ AWANMANN mahAvIra caritra / para bhI bhikSAkA lAbha ho jAnekI apekSA usakA lAbha na honA hI mere liye mahAn tapa hai aisA mAnatA hai vaha alAma parIpahako jItatA hai // 118|| eka sAtha raThe hue vicitra rogoMse grasta hokara mI jo yogI jalloSadhAdika aneka prakArakI RddhiyoMse yukta rahane para bhI sadA nispRha rahane ke kAraNa niyamase zarIrameM mahAn upekSAko dhAraNa : karatA hai vahI rogaparIpahako jItatA hai // 119 // mArga meM calanesa : jisa madhuke tIkSNa tRNa-ghAsa, kaMTaka, yA kaMkar3a Adike dvArA donoM paira vidIrNa ho gaye haiM phira jo gamanAdika kriyAoMmeM pramAda rahita hokara pravRtti karatA hai, yA apanI dUsarI kriyAoMmeM vidhi : pUrvaka pravRtti karatA hai usa munirAnake tRNa parIpahakA vinaya samajho // 120 // nisa yogIne aisA zarIra dhAraNa kara rakkhA hai ki jo pratidina car3hatI huI malasaMpatti-dhUla maTTI Adike dvArA aisA mAlUma par3atA hai mAnoM valmIka ho, tathA jisameM atyaMta dussaha khAna prakaTa ho rahI hai, phira bhI jisane maraNa parvatake liye snAna karanekA tyAga isa bhayase kara diyA hai ki aisA karanese-snAna karanese jalakAyika jIvoMkA vadha hogaa| usa yogIke mlkRt| parIpaharU vijayakA nizcaya kiyA jAtA hai / / 121 // jo apane.." jJAna yA tapake viSayameM kabhI amimAna nahIM karatA, no niMdA yA prazaMsAdikameM samAna rahatA hai, vaha pramAda rahita dhIra muni satkAra : puraskAraparISahakA jetA hotA hai // 122 // samasne zAstra samudrako pAra kara gayA hai phira bhI no sAdhu " pazu samAna alpajJa.nI dUsare manupya mere sAmane tuccha mAlUma par3ate haiM // ityAdi prakArase apane jJAnakA mada nahIM karatA hai| mohaM vRttiko naSTa kara denevAle usa :
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga | [ 215 yogIke prajJApurI pahakA vijaya mAnanA cAhiye // 123 // 'yaha kucha 'nahIM samajhatA hai' isake khAlI sIMga hI nahIM hai, nahIM to nirA pazu hai. isa prakAra niyamase pada padapara loga jisakI niMdA karate haiM phira bhI jo bilkula bhI kSapAko nahIM chor3atA hai vaha kSamA ..guNa dhAraka sAdhuM ajJAnajanita parIpaha pIr3Ako sahatA hai // 124 // bar3he hue vairAgya se merA mana zuddha rahatA hai, maiM Agama samudrako bhI pAra kara gayA hUM, muni mArgako dhAraNa kara cirakAlase maiM tapasyA - bhI karatA hUM, to mI mere koI labdhi utpanna na huI mujhe koI Rddhi prApta nahIM huI / zakhoM meM jo isakA varNana milatA hai ki tapa karane se amuka RSiko amuka Rddhi prApta huI thI ' so satra jhUThA mAlUma par3atA hai| isa prakArase jo sAdhu pravacanakI niMdA nahIM karatA hai kiMtu jisane AtmAse saMklezako dUra kara diyA hai usake kalyANakArI adarzana parISahakA vijaya mAnA jAtA hai // 125 // a * cAritra pA~ca prakArakA hai - sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sukSma parAya, aura yathaH khyAta / inameMse he rAjan ! Adike caritrako jinendra bhagavAna ne eka to niyata kAlase yukta, dUsarA aniyaMta. kAuMse yukta isa prakArase do prakArakA batAyA hai aisA nizcaya samajha // 126 // trA yA niyamoMmeM jo pramAdavaza skhalana hotA hai usake sadAgamake anusAra niyamana karaneko chedopasthApanA kahate haiM, athavA vikalpa se nivRttiko chedopasthApanA kahate 1 "yaha chedopasthApanA hI dUsarA cAritra hai jo ki nirupama sukhakA "denevAlA hai, mukti ke liye sopAna - sIr3hIke samAna hai, pApa karmapara vijaya prApta karanevAle muniyoMkA amogha astra hai // 127 // he
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ MUMMAR www 216 ] ___ mahAvIra critr| .. Annararamma rAjan ! tIsare cAritrakA nAma parihAra vizuddhi jAna / samasta prA-: NiyoMke badhase atyaMta nivRttiko hI parihAra vizuddhi kahate haiM / // 128 // he nareza ! cauthe anupama:cAritrakA nAma sUkSmasAparAya: samajha / satpuruSa isa nAmako anvartha batAte haiN| kyoMki yaha cAritra kaSAyake ati sUkSma hojAnepara hotA hai // 199 // jina bhagavAnne .. pAMcaveM samIcIna cAstrikA nAma yathAkhyAta kahA hai| yaha cAritra . mohanIya karmake upazama yA kSaNase hotA hai| aura isIke dvArA AtmA apane yathArtha svarUpako prApta karatA hai / / 130 // ... ___ he rAjan ! aba tU tapakA svarUpa samajhaM / yaha tapa. sadA do .. prakArakA mAnA hai-eka bAhya dUsarA abhyaMtara / inameM bhI pratyeka niyamase chaha chaha bheda mAne haiM / ukta do bhedoMke jo prabheda haiM : unakA bhI maiM yahAM saMkSepase varNana karUMgA / / 131 // rAgako zAMta - karaneke liye, karmasamUhako naSTa karane ke liye dRSTa phala manohara ho : to bhI usa viSayameM anapekSA-lAlasArahitapane ke liye, vidhipUrvaka : dhyAna tathA AgamakI prAptike liye, aura saMyamasaMpattikI siddhika: liye jo dhIra bhaktipUrvaka anazana karatA hai vaha buddhimAn isa ekakeM : dvArA hI duSTa manako vazameM kara letA hai // 132 // 'jAgaraNake : liye-nidrA-pramAda na Ave isaliye, bar3he : hue dopoMkI zAMtike : liye, samIcIna saMyamake nirvAhake liye, tathA sadA svAdhyAya aura saMtoSake liye udAra bodhake dhAraka bhagavAnne avamaudarya-unodara tapa batAyA hai / / 133 // eka makAna AdikI apekSAse-Aja... eka hI makAnameM bhojana karaneko jAUMgA, Aja isa prakArakA bhojana : milegA to bhojana karUMgA, Ana aimA banAMva banegA to moMjana ka..
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sagaM / [ 217 rUMgA, ityAdi prakArase aisA saMkalpa karanA ki jisase cittakA - manakA nirodha ho, isako tIsarA- vRttiparisaMkhyAna tapa samajha / yahI tapa tRSNArUpa dhUliko zAMta karaneke liye nalake samAna hai aura yahI avinazvara lakSmIko vaza karanevAlA. advitIya mantravazIkaraNa hai // 134 // indrirUpI duSTa ghor3oMke madakA nigraha karaneke liye, nidrA - pramAdapara vijaya prApta karaneke liye cauthA tapa ghRta prabhRti pauSTika rasoMkA tyAga batAyA hai / yaha tapa svAdhyAya aura yogakI sukhaH pUrvaka siddhikA nimitta batAyA hai // 135 // Agamake anumAra zUnya gRhaAdikameM ekAMta zayyA Asana ke rakhane ko munikA pAMcavAM vivikta zayyAsana nAmakA tapa batAte haiM / yaha tapa svAdhyAya va trahmacaryA aura yogakI siddhike liye mAnA hai // 136 // zrImaRtu AtApa-dhUpameM sthita 'rahanA - AtApana. yoga dhAraNa karanA, varSARtu meM vRkSake mUlameM nivAsa karanA, aura dUsare samaya meM aneka prakArakA pratimAyoga dhAraNa karanA, : he rAjan ! yahI uTThA kAyakleza nAmakA utkRSTa tapa hai| isIko saba tapoMmeM pradhAna tapa samajha // 137 // pramAdake vaza jo dopa lagate una doSoMke sarvajJakI AjJA ke upadeza ke anusAra jo vidhAna banA hai 'usIke anusAra dUra karaneko prAyazcita pahalA aMtaraMga tapa kahate 1. isake daza bheda haiN| dIkSA AdikakI apekSA adhika vayavAle puruSoM meM jo atyaMta Adara karanA isako vinaya nAmakA dUsarA aMtaraMga tapa kahate haiM / yaha cAra prakArakA hai, aura muktike sukhakA mUla hai * -13-8 // apane zarIra se, vacanoMse yA dUsarI samIcIna dravyoMse Agamake anusAra jo sAdhuoMkI upAsanA karanA isako vaiyAvRtya kahate haiN|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 ] mahAvIra caritra / yaha daza prakArakA batAyA hai / manaHsthitikI zuddhike liye jo niraMtara jJAnakA abhyAsa karanA isIko rAma aura sukharUpaM svAdhyAya kahate haiM jo ki pAMca prakArakA mAnA hai // 139 // ' isakA svAmI hUM ' ' yaha merI vastu hai' isa prakArakI apanI saMkalpa buddhike male prakAra chor3aneko jinendra bhagavAnne vyutsarga' batAyA: hai | yaha do prakArakA hai / atra isake Age maiM prabhedoMke sAtha. vyAnakA varNana karUMgA // 140 // * . pUrNa jJAnake dhAraka jinendra bhagavAnne ekAgra eka vayamaM ciMtA vicArake rokaneko dhyAna kahA hai| isameM itanA aura samajha kiM. saMhananavAleke bhI yaha aMtarmuhUrta taka hI ho sakatA hai / ima". dhyAnake cAra bheda haiM ||141 || he naranAtha ! ve cAra bheda isa prakAra ' batAye haiM- Artta, raudra, dharmya, zukla; inameM Adike do dhyAna saMsArake kAraNa haiM aura aMtake do dhyAna svarga tathA mokSake kAraNa. // 142 // atidhyAna mI cAra prakArakA samajho / aniSTa vastukA saMyoga honepara usake viyogake liye niraMtara ciMtaMvana karanA. yaha pahalA - aniSTa saMyoga nAmakA ArttadhyAna hai / iSTa.. vastukA viyoga hojAnepara usakI prAptike liye citavana : karate rahanA yaha iSTa viyoga nAmakA dUsarA atidhyAna hai| atyaMta bar3hI huI bedanAko dUra karaneke liye niraMtara citavana karate . rahanA yaha tIsarA vedanA nAmakA atidhyAna hai| isa prakAra nidAna - AgAmI mogoMkI prAptikA saMkalpa karaneke liye niraMtara citavana karate rahanA yaha nidAna nAmakA cauthA ArttidhyAna hai| isa adhyAnakI utpatti Adile - prathama guNasthAna se lekara chaha guNasthAnoMmeM - .. *
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ '-rammm.ininmommmm MANAVRAVAANNAAM pandrahavA~ mrg| [ 219 bar3hAI hai:|| 143 // hiMmA aM corI parigrahakA saMrakSaNa inakI apahAsa jo niraMtara citavana karanA isako niyama raudravyAna kahA ...hai| isa vyAnakA karanevAlA avirata-pahale guNasyAnsa laMkara cautha ...guNasthAna takavAlA jIva hotA hai| kadAcit pAMcaveM guNAsthAna vAnA bhI hotA hai / / 14 / jo male prakAra viSaya-niraMtara citavana , karanA yaha dharya dhyAna hai, yaha AnA, apAya, virAka aura saMsthAna - ina viSayoMkI apekSAse Talanna hotA hai isaliye cAra prakArakA hai| bhAvArtha-dhamyanyAnake AjA vitraya, apAya vitraya, viSAka vicaya aura samyAna vitraya ye cAra mer3ha haiN| padArtha ati muhama haiM . aura AmA-kamaki udayase jar3a banA huA hai, isa liye una ' viSayAma Agamaka anusAra nyAdikakA yaLe prakAra citavana karanA isako AnA vitraya dharmyanyAna kahate haiM / / 145 // mithyAtvaka. * nimitta atyaMta mUha hogayA hai mana jinakA aise anAnI prANI mosako bAhata hue bhI janmAMdhakI taraha sarvajJokta matase trikAlase * vinusa rahakara samyagjJAna sanmArgame dUra jA rahe haiN| isa prakAra se : jo mArgaka apAyakA ciMtana karanA isako vidvAnoMne dusarA-apAya vitraya vayaMcyAna batAyA hai|-146 // ayavA AtmAsa kamaki. dUra hone kI vidhikA niraMtara ciMtana karanA isako bhI jina magavA-- nUnaM apAya vitrayaM dhyAna kahA hai| yadI ye zarIrI anAdi mithyAtva rupa ahitase kisa taraha chUTe isa bAtaka niraMtara smaraNa karaneko bhI apAya vitraya kahate haiM / / 146 // jJAnAvaraNAdika kamaki samUhakA jo vyAdika nimittake vazate udaya hotA hai jisase ki vicitra * phaloMkA anubhava hotA hai| isI anumake viSayameM niraMtara makaH
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ me n annnnnnnnnnnnnnnornancev 220 ] . mahAvIra critr| . prakAra citavana karanA isako vipAka vicaya dharmyadhyAna kahate haiN| lokakA jo AkAra hai usakA apramatta hokara jo nirUpaNa karanA yA ciMbanA isako saMsthAna vicaya nAmakA dharyadhyAna kahate / ___ dhyAnake dvArA naSTa ho gayA hai moha jinakA aise mina bhAga-. vAnne zukladhyAnake cAra bheda batAye haiN| jinameM se Adike do bheda 'pUrvavit-zrutakevalIke hote haiM aura aMtake do bheda kevalIke hote haiM. : // 149 // pUrNa jJAnake dhAraka jina bhagavAnne. pahalA zukladhyAna pRthattvavitarka nAmakA batAyA hai jo ki triyogIke hotA hai| aura . dUsarA zukladhyAna ekatvavitarka nAmakA batAyA hai jo ki eka yoga::: vAleke hI hotA hai // 150 // sUkSma kriyAoMmeM pratipAdana ke kAraNa tIsare zukladhyAnakA nAma jJAnake dvArA dekha liyA hai . samasta : jagatako jinhoMne aise sarvajJa bhagavAn sukSma kriyA pratipAti batAteM : haiN| yaha dhyAna kAyayogabAleke hI hotA hai // 151 // he narendra ! / samasta dRSTA bhagavAnne cauthe zukladhyAnakA nAma vyuparata kriyA '. *tti batAyA hai| dUsaroMko durlabha yaha dhyAna yoga rahitake hI hotA .. ; hai // 152 // he kuzAgrabuddhe ! Adike donoM zukladhyAna vitarka . aura vIcArase yukta haiM; tathA donoM hI kA Azraya eka zrutakevalI hI . hai| tIna lokake liye pradIpake samAna jina bhagavAnne dUsare dhyAnako cIcAra-rahitaM batAyA hai // 153 // prazana aura advitIya sukhako jinhoMne prApta kara liyA hai, tathA AcaraNa hai pradhAna jinakA aise : jJAnIpuruSa vitarka zabdakA artha zruta batAte haiM, aura vIcAra zabdakA : artha, artha, vyaMjana, aura yoga, inakI saMkrAMti palTana aisA batAte
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ sarga | [ 221 / / 154 / / dhyeyarUpa jo kraya hai usako athavA usa dravyakI paryAyako artha aisA mAnA hai / dUsarA vyaMjana hai usakA artha vacana aisA samajho / zarIra, vacana, aura manake parispandako yoga kahate haiN| vidhipUrvaka aura kramase ina samasta arthAdikoMmeM se kisI mI ekakA Alambana lekara jo parivartana hotA hai usako saMkrAMti aimA kahA hai // 155 // vazameM kara liyA hai indriyarUpI ghor3oMko jisane; tathA prApta kara lI hai vitarka zakti jisane aisA pAparahita aura Adarayukta jo muni samIcIna pRyakta ke dvArA kraSANu yA bhAvANuko dhyAna karatA huA tathA arthAdikoMko kramase pahaTate hue manake dvArA dhyAna karatA huA mohakarmakI prakRtiyoMkA sadA unmUlana karatA hai vahI muni prathama dhyAnako vistRta karatA hai // 196 // * vizeSatA ke kramase anaMtaguNI advitIya vizuddhise yukta yogako pA kara zIghra hI mUlameM se hI. mohavRkSakA chedana karatA huA, niraMtara jJA '" * ..nAvaraNa karma ke baMdhako rotA huA, sthitike hrAsa aura kSayako karatA huA nizcala yati ekatvavitarka dhyAnako dhAraNa karatA hai / aura yahI karmoMko naSTa karaneke liye, samartha hai // 157 // artha vyaMjana aura yogake saMkramaNa se usI samaya nivRtta hogayA hai zruta jisakA, sAdhukRta upayoga se yukta, dhyAnake yogya AkArako dhAraNa karanevAlA, avicala hai aMtaHkaraNa jisakA, kSINa ho gaye haiM kapAya jisake, aisA nirlepa - sAdhu phira dhyAnase nivRtta nahIM hotA / vaha maNike samAna athavA sphaTikake samAna svaccha AkArako dhAraNa karatA hai * . - // 158 // ekatvavitarka zuklai dhyAnarUpI agnike dvArA dagdha: kara 'diyA hai samasta ghAtikarmarUpI kASThako jinhoMne aise tIrthakara athavA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 ] mahAvIra critr| . .... dUsare kevalI hI pUrNa aura utkRSTa kevalajJAnako prApta karate haiM. : // 159 / / cUr3AmaNikI kiraNanAlase yukta tathA kisalaya navIna pallabake rUpako dhAraNa karanevAle haiM kA-sta jinake aise indra jinakI vaMdanA karate haiM, jisake bhItara tInoM jagat nimagna ho jAte haiM aise apane jJAnake dvArA anupama, jinhoMne saMsAra samudrako pAra kara liyA hai, jinhoMne caMdra samAna vizada nirmala yazorAzike dvarA dizAoMko zveta banA diyA hai, aise bhagavAn utkRSTa AyukI : apekSA kucha kama eka koTi pUrva varSa paryaMta bhavya samUhase vaiTita hue vihAra karate haiN||160|| jisakI AyukI sthiti aMtarmuhUrtakI raha gaI . hai, aura isIke samAna jisake vedanIya nApa aura gotra karmakI sthiti . raha gaI hai, vaha jIva vacanayoga dUsare manoyoga tathA apane vAdara kAyayoga bhI chor3akara sUkSmarUpa kiye gaye kAyayogakA Alambana lekA. dhyAnake balase ayogatAko prApta karatA huA aura kucha kAma nahIM.. karanA kevala sUkSma kriyApratipAti dhyAna hI karatA hai // 161-162 // AyurmakI sthitise yadi zeSa tIna karmAkI-vedanIya nAma, gotrakI sthiti adhika ho to una tInoMkI sthitiko Ayuko sthitike samAna karaneke liye vaha yogI samudghAta karatA hai / / 16 // apanI AtmAko cAra samayoMmeM nirdoSa daMDa, kapATa, pratara, aura lokapUrNa tathA itane hI-cAra-hI samayoMmeM AtmAko upasaMhA-saMkucita-zarIrAkAra karake phira pUrvavat tIsare dhyAnako karatA hai // 164 // isake :: bAda.vaha kevalI utkRSTa vyuparatakriyAnivRtti dhyAnake dvArA kokI zaktiko naSTa kara pUrNa ayogatAko prApta kara mokSako prApta karatA ... .
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... pandrahavA~ saMrga [ 223 apane pUrvakUna kA~ke chUTaneko nirjarA kahA hai| vaha do prakArakI hai-eka pAkajA dumarI apAkanA / he naranAtha ! jisa taraha lokameM vanaspatiyoMke phalado prakAra se pakate haiM, eka to svayaM kAla pAkara aura dUsare yogya upAya-vagairahake dvaaraa| isI taraha karma bhI haiN| ve bhI do prakArasa pate haiM dekara nirmANa hote haiM, eka to kAlake anumAra, dusare yogya upAyake dvArA // 166 // samyagdRSTi, zrAvaka, virata-chaThe aura sAtaveM guNasthAnavAlA, anaMtAnubaMdhI kapAyakA visaMyojana karanevAlA, nimohakA kSAka, cAritramohakA upazamaka, upazAMtamoha, cAritramohakA sAka, kSINamoha, aura jinasayoMgI ayogii| ina sthAnoM meM kramase asaMkhyAtaguNI karmoMkI utkRSTa nirjarA hotI hai / / 16.7 / / isa prakAra saMvara aura nirAke nimitabhUta do prakArake zreSTa tapakA nirUpaNa kiyA / aba kramake anusAra sunane yogya memanatvakA maiM varNana karUMgA so tU ekAgra cittase usako suna // 168 // / 'baMdhaka hetuoMnA atyaMta amAva hojAnepara, aura nirAkA 5cchI tarahase saMnivAna honepara samasta karmokI sthitikA sarvathA chUTa jAnA isako jinendra bhagavAnna mokSa batAyA hai // 169 / / samasta mohakarmakA pahale hI vinAzakara, kSINa kapAya vyapadezasaMjJA-nAmako pAkara, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura aMtarAyako naSTa kara kevalajJAnako prApta karatA hai / / 170 // ... " asaMyata samyagdRSTiM Adika Adike cAra guNasthAnoM se kisI mI-guNasthAnameM vizuddhi yukta jIva mohakarmakI sAta prakRtiyoMkAmithyAtva, mizra, samyatva prakRti mithyAtva ye tIna aura anaMtAnu
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 ] . mahAvIra caritra / : . . .. vadhI krodha mAna mAyA lobha ye cAra kaSAyoMko naSTa kara detA hai| // 171 // nidrAnidrA, pracalApracalA, tyAna gRddhi, narakaM gati, naraka gatyAnupUrvI, tiryaggati, tiryagatyAnupUrvI, aikendriAdvIndriya trIndriya caturindriya ye cAra jAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa ina solaha prakRtiyoMkA he rAjan ! anivRttiguNasthAna meM sthita hubhA zuddhi sahita jIva kSaya karatA hai| aura isake bAdaH yatirAna usI guNasthAnameM ATha kapAyoMko eka bArameM hI nae kara detA hai // 172-73-74 // isake bAda prApta kiyA hai zuddha vRttacAritrako jisane aisA vaha dhIra usI guNasthAnameM napuMpaMka veiko naSTa karatA hai, isake bAda strI vedakoTa karatA hai, aura usake bhI bAda samasta chaha no kaSAyoMko yugapata naSTa kara detA hai. // 17 // isake bAda usI guNasthAnameM putradakA mI. nAza kara bAda tIna saMjvalana kapAyakA-krodha, mAna, mAyAkA pRthak pRthak nAza: karatA hai| loma saMcAlana sUkSmasArAya guNasthAnake aMtameM nAzako * prApta hotA hai / / 176 // isake bAda kSINa kaSAya vItarAga gunn| sthAnapara sthita hue. jIvake Antya samayameM-aMtake samayase pUrvake: samayameM nidrA aura prabalAkA nAza hotA hai // 177. / aura * aMtake samayameM pAMca jJAnAvaraNa, cAra prakArakA darzanAvaraNa. tathA. pAMca.., prakArakA aMtarAya karma nAzako prapta hotA hai.. : . // 178 // isake bAda do badanIya-sAtA. aura .. asAtA: meMse koI eka. vedanIya, devagati, devagatyAnupUrvI audA rikaM, vaikriyika, AhAraka, tainasa, kArmANa ye pAMca zarIra, ATha: - sparza, pAMca rasa, pAMca saMghAta; pAMca varNa, aguru laghu, upaghAta, parapAta :
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ': pandrahavA~ srg|. ___ [ 225 prazasta aura aprazasta aise do prakArakI vihAyogati, zubha, azubha, 'sthira, asthira, susvara, duHsvara, paryApta, ucchAsa, durmaga, pratyeka kAya, ayazaskIrti, anAdeya, nirmANa, nIcagotra, pAMcaprakArake zarIra baMdhana, chaha saMsthAna, tIna zarIrake AGgopAGga, chaha saMhanana, do gaMdha ina bahattara prakRtiyoMko.ayoga gugasthAnavAlA jIva aMtase pUrvaka samayameM naSTa karatA haiM // 179-83 // aura ayake samayameM vaha jinendra do vedanIya kA~meM se eka manuSya Ayu, manuSyagati, manuSya gatyAnupUrvI, paMcendriya jAti, paryAptaka, basa, bAdara, tIrthakara, subhaga, yazaskrIti, Adeya, ucca gotra, ina teraha prakRtiyoMko yugapata naSTa karatA hai / / 184-85 // dura ho gaI haiM lezyA nisakI aisA . ayogI zailezitA-brahmavayakI sAmitAko pAkara atyaMta zobhAko prApta hotA hai so ThIka hI hai / rAtrike prArambhameM meghoMkI rukAghaTase dUra huA. pUrNa zazI-candra kyA zobhAko prApta nahIM hotA hai ! // 186 / / atyaMta niraMjana nihAma aura utkRSTa sukhako dhAraNa karanevAlI tathA bhavya prANiyoMko utkaMThA baDhAnevAlI mukti kevalajJAna, kevaladarzana aura siddhatvako chor3akara bAkI ke auSazamikAdika bhAvoMke tathA bhavyatvake abhAva honese hotI hai / / 187|| isake bAda saumya kokA kSaya ho nAnake anaMtara vaha mUrti rahita mukta nIva lokake aMta taka Uparako hI jAtA hai / aura eka hI samayameM mukti zrI usakA AliMgana kara letI hai // 188 // pUrva prayoga, asaMgatA-zarIrase alaga honA, karmabandhase chUTanA tathA usI tarahakA gatisvabhAva, ina prakRSTa niyamoMse AtmAke UrmagamanakI siddhi hotI hai // 189 // tatvaiSI satpuruSoMne Urva.. 15 . . .
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 ] mahAvIra caritra | . gatikA nizcaya karAneke liye jo hetu diye haiM una pUrvokta cAroM hetuoMkA dRr3ha nizcaya karAneke liye kapase cAra samIcInaM dRSTAMta. diye haiM, ve ye haiM-ghumAyA huA kuMbhArakA cAka, leparahita tUMbI, UMDIkA bIna, aura agnikI zikhA / bhAvArtha-saMsAra avasthAmeM jIva jisa prayoga ke dvArA gamana karatA thA usI prayogaMke dvArA ghUmatA hai usa prayogake saMsArase chUTane para bhI gamana karatA hai / jaise kuMbhArakA cAku prArambha meM jisa prayogake dvArA nimittake haTa jAne para DaMDA Adike durakara lene para bhI pUrvaM prayogake dvArA hI ghUmA karatA hai / dUsarA hetu asaMgatA hai jinakA udAharaNa leparahita tUMtrI hai / arthAt jisa 'taraha tUMca ke Uparase maTTIkA lepa dUra kara diyA jAya to vaha nizmase nalake Upara hI jAtI hai usI taraha zarIrase rahina honepara "AtmA niyamase Uparako hI gamana karatA hai| tIsarA hetu kamase chUTanA hai jisakA udAharaNa aMDIkA bIja batAyA hai| isakA abhi prAya yaha hai ki jisa taraha aMDIkA bIjaM gavAmeMse phUTakara jaba nikalatA hai taba niyamase Uparako hI jAtA hai usI taraha karmose 'chUTane para jIva mI Uparako hI jAtA hai| cauthA hetu Urdhvagamana karanekA svabhAva batAyA hai fear dRSTAMta agniat zikhA hai / isakA bhI abhiprAya yaha hai ki jisa taraha binA kisI pratibaMdhaka kAraNa anikI zilA svabhAvase hI Uparako gamana karatI hai usI taraha jIva bhI pratibaMdhaka kAraNake na rahane se svabhAvase hI Uparako "gamana karatA hai // 190 // siddhikA hai sukha jinako aise pUrvoka siddha bhagavAn lokake aMta taka hI kyoM jAte haiM usake Age bhI cayoM nahIM Ate ? isakA uttara yaha hai ki lokake Age. dharmAsti 4 .
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ : pandrahavA~ sarga / [ 227 kAya nahIM hai| sarvajJa deva lokakeM bAhara ke kSetrako dharmAstikAya Adise rahita honeke kAraNa loka kahate haiM / bhAvArtha - aloka meM -gamana karanekA sahakArI- kAraNa dharma kraya nahIM hai isaliye siddha bhagavAn vahA~ gamana nahIM kara sakate haiM // 199 // vartamAna aura manase sambandha rakhanevAlI do nayoM vaLase nayaka samyagjJAtAoMna siddhoM meM bhI kSetra, kAla, cAritra, liMga, gati, tIrtha, avagAha, "pratyeka buddha, bodhita, jJAna, antara, saMkhyA, alpabahutva, ina kAraNoMse bheda mAnA hai / bhAvArtha- vartamAna meM siddhAMkA jo kSetrAdika hai 1 "vaha pUrvakAla meM na thA isI apekSAse unameM paraspara meM bheda hai / 192 // isa prakAra jinendra bhagavAnne samAmeM vidhipUrvaka usa cakravartIko -nava padArthoM kA upadeza dekara virAma liyA / bhagavAnkI go ( vANa e caMdramA pakSa kiraNa ) ke dvArA prApta kiyA hai samIcIna bodha ( jJAna; dUsare pakSa meM vikrAMza) ko jisane aisA vaha rAjA - cakrI * isa taraha atyaMta zoma ko prApta huA jaise padmadhucaMdrake dvArA navIna padma // - 193 // isa prakAra cakravartIne mokSamArgako jAnakara cakravartIkI duraMta vibhUtiko bhI tRNakI taraha chor3a diyA / ThIka hI hai- nirmala hai jala jisameM aise sarovara ke sthAnako jAnatA huA mRga kyA phira mRgatRSNikA - marIcikA meM jala pInekA prayatna karatA hai ? // 194 // apane bar3e putra ariMjayako prItipUrvaka samasta rAjya dekara solaha hajAra rAjAoMke sAtha kSemaMkara jirAja AcAryake pAsa nAkara apane kalyANake liye bhaktipUrvaka dIkSA dhAraNa kI // 195 // mana zuddha prazamako dhAraNa kara vaha vidhi pUrvaka cora kiMtu samIcIna ..
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 ] mahAvIra caritra / - .: tapa tapane lagA / lokameM bhavyajanoMkA vatsala honese priyamitrane vastutaH priya mitratAko prApta kiyA // 196 // . __kucha dina bAda Ayuke aMtameM tapake dvArA kRSatAko prApta hue zarIrako vidhise-sallekhanAke dvArA chor3akara apane analpa puNyoMse arjita aura khedoM-dukhoMse vanita sahastrAra kalpako prapta kiyA // 197 // vahAM para aThAraha sAgarakI hai Ayu nirukI aura striyoMke manako vallama tathA haMsakA hai cinha nisakA aise ruMbaka nAmake utkRSTa vimAnameM rahate hue usa sUryaprama nAmake devane apane zarIrakI.. manojJa kAMtike dvArA suryakI bAlaprabhAko bhI lajjita karate hue manojJa : ' aSTaguNaviziSTa / daivI saMpattiko prApta kiyA // 198 // ... isa prakAra azaga kavikRta vardhamAna caritrameM ." sUryaprabha saMbhava" . nAmaka pandrahavAM sarga samApta huaa| .::: FFr kholahavA srg| kha-duHkhoMke sambandhase rahita, tathA aciMtya hai vaibhava jinako aise nAnA prakArake svargIya sukhoMko bhogakara, vahAMse utara-svargaseM : Akara yahAM (pUrva dezakI zvetAtapatrA nagarImeM) tU svabhAvase hI saumya nandana nAmakA rAjA huA hai // 1 // jisa prakAra meva vAyuke vazase... AkAzameM idharase udhara ghUmA karatA hai usI taraha yaha jIva karmake : udayase nAnA prakArake zarIroMko dhAraNa karatA tathA chor3atA huA saMsAra.samudra meM idhara udhara bhaTakatA phiratA hai // 2 // kyoMki jo. mokSakA mArga hai aura jisase yukta AtmAko mukti zIghra hI prApta :
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga | | 229 hotI hai, isI liye usa avinara samyagdarzanako utkRSTa samajha - isako bar3I kaThinatA prApta kara makatA hai // 3 // jina jIvake sAro ne liye guniyoMka dvArA roka diyA hai pApakarmAkA AnA jisane aimA cAritra hotA hai vahI jIva nizcayale jagatameM vidvAnoMkA agragIya hai aura usIkA janma bhI mata hai | // 4 // atyaMta majabUta jamI huI hai nar3a jinakI aise vRkSako jima -taraha mahAna mataMgaja hastI zIghra hI ur3AtA hai usI taraha atyaMta kaThora jamA huA hai nuka jipakA aise mohako vaha jIva zIghra hI naSTa kara detA hai jo ki sammati yukta haiM -11-4 | jiprakAra sarovara madhyameM baiMTheM hue manunyako anni nahIM maMtra kI TasI prakAra zAnti karanevAlA aura pavitra jJAna jaMka jisake hRdayameM maujUda hai usako, samasta jAnAra kara liyA hai ApaNa jisane aisI mI kAmadevakI abhijA nahIM mastI hai // 6 // saMyamapana para hue nimaMtra prazamarUpa hathiyArako diye hue atyaMta pahare hue aura zIrUpa yoddhAoM - aGgarakSakoM dvArA surakSita nunirAnake * sAmane samIcIna tapaJcaraNarUpa raNameM pApakarmarUpa zatru uddhata haiM to mI uha nahIM sakatA hai / jo garm se I haiM unako durjaya kucha nahIM hai || 7-8 // indriya aura manako jisane acchI taraha vazameM RR liyA hai, jisane prazanake dvArA mohakI sampattiko naSTa kara diyA hai, jinakA cAritra dInAse rahita haiM, aise matyuko imI lokameM kyA dUsarI mukti maujUda nahIM hai ? // 9 // jo yoddhA yuddhaka mauke para mayase vitra ho jAtA hai
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] mahAvIra caritra | " usakA tIkSNa hathiyAra bhI kevala nipphala hI hai| usI taraha, jo manuSya apanI caryA meM viSayoMmeM nirata-tallIna rahatA hai usakA : bar3hA huA bhI zruta vyartha hI hai // 10 // vibudhoM vidvAnoM yA devoMke dvArA pUjita, aMdhakArako dUra karanevAlI, tathA jisase amRta Tapaka rahA hai aisI munirAjakI vANIke dvArA nikaTa bhavya isa taraha, prabuddha ho jAtA hai jaise loka meM zazirazira candramAko kiraNase padma prabuddha - vikazita ho jAtA hai // 11 // aneka prakArake guNoMsa yukta, arcitya, adbhuta, aura atyaMta durlama, ratnake samAna munivAkyoMko donoM kaNoMmeM dhAraNa kara bhavya jIva jagatameM' 'kunArtha ho.. jAtA hai || 12 || avadhijJAna hI haiM netra jinake aise va munizana tatvajJAnI rAjA naMdurako pUrvokta prakArase usake pUrva bhavako siMhase lekara yahAM takake bhavoMko tathA puruSArtha tatvako bhI acchI taraha batAkara virata ho gaye // 13 // jharate hue haiM jala bindu jisameM tathA candramA kI kiraNajAlase sambandha huI candrakAMta maNi misa prakAra zobhAko prApta hotI hai usI prakAra munirAjake vacanoM ko dhAraNa kara pavitra harSake azuoMko bahAtA huA nandana rAjA bhI. zobhAko prApta huA || 14 || bhaktike praptArase gadgada ho gayA hai. zarIra jisakA aisA vaha rAjA mukuTake Upara kinAre para mukulita karapallavoMko lagAkara namaskAra kara ima tarahake vacana bolA // 15 // // jisa prakAra janatAke hitake liye vicitra maNigaNaukoMchor3anevAle samudra jagat meM virala haiM, usI taraha bhakta janatAke:hitake liye prayatna karanevAle mRti bhI virala - durlabha haiM // 16 // isameM bhI prakAzamAna haiM avadhijJAna rUpa netra jinake aise muni to . AAVAJ
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ NNNNNN VINA solahavA~ sarga..... . 231... wweinemiaminirror kitane durlabha haiM arthAt bahuta hI durlabha haiN| ratnoMkI kiraNoMse . vyApta kara diyA hai jala.yA sthala saMpattiko jinhoMne aise jalAzaya atyaMta durlabha hI hote haiM / / 17 // he deva ! Apake samakSa apriya zandoMke partha adhikaM kahanese :kyA prayojana siddha hotA hai ? he iishH| itanA bhI kahanA. vaza hai ki Apake bacana Ana mere: jIvanako saphala kareMge yaha nizcaya hai // 18 // isa tarahake bacanoMko dhIratAke sAtha kahakara bhUpAlane samudravasanA pRthvIko usakA zAmana karane ke liye atyaMta namra upa putra varmaharako dedI // 19 // isa prakAra rAjyalakSmIkoM chor3akara rAjA naMdanane daza hajAra rAnA..oke sAtha jagatprasiddha proSThiya munike nikaTa unako praNAmakara tapazcaryA-dIkSA dhAraNa kI // 20 // dvAdazAMgarUpa nirmala vIciyAM jisameM vilAsa karatI haiM tathA jo aneka prakArake aMga bAhyarUpa bhavaroMse vyAkula-jyApta hai aise zrutasAgarako vaha yogI apane mahAna buddhirUpI:munAke balase zIghra hI pAra kara gayA // 21 // viSayoMse parAkakha manake dvArA anekavAra zrutArthakA vicAra-manana karate hue vaha yogI aMtaraMga aura vahya isa taraha do prakArake donoMke bhI chaha chaha medoMkI apekSA bAraha prakArake advitIya aura ghora toko tapane kA upakrara karane lagA // 22 / / vaha nizcita muni anamilaSita rAgakI zAMtike liye AtmadRSTake phalameM loluAtAko chor3anA huA apamatta hokara zAna aura paThanakI sukhapUrvaka siddhi karanevAlA anazana karane lagA // 23 // jAgaraNa aura vitarka"zruta paricita sAmAdhikI siddhi ke liye vaha nirmala buddhi muni / nirdoSa parAkIkA avalambana lekara vidhipUrvaka parimita bhojana
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritraM / . . . . . rammmmmmmmmmmmmmmmmernamr.umariwowwwwwwrementiremiunrin . : unodara tapa karatA thA // 24 // bhUkhase kRSa hue bhI una munine abhilASAoMke prasArako do tIna. makAnoMmeM jAnakI apekSA ucita aura vidhiyukta vRttiparisaMkhyAna tapake dvArA acchItaraha roka liyA. // 25 // jIta liyA hai apanI indriyoMkI capalatAko nisane aise . usa munine rasa parityAga tapako dhAraNa kara hRdayameM se niyamase kSo... . bhakA prasAra karanevAle kAraNoMko roka diyA // 26 // vaha samartha- : buddhi dhyAnase paricita zreSTha cautha vratakI rakSA karane ke liye 'jahA~ * jantuoMko bAdhA nahIM hotI aise ekAMta sthAnoMmeM zayana- Atana. / aura sthiti-nivAsa karatA thA // 27 // acala hai dhairya nisA aisA vaha muni duHsaha grISmaRtumeM tapoMke dvArA-pasyA karate hue ... sUryake sammukha rahatA-AtApana yoga dhAraNa karatA thaa| jisane __ apane zarIrase ruciko chor3a diyA hai aise mahApuruSako yahA~para saMtA- . ... pakA kAraNa kyA ho sakatA hai // 28 // varSARtu ati saMghana.. .. megha samUhase varSate hue jalase bhIMna gayA hai zarIra jisakA aimA.. bhI vaha muni vRkSoMke mUlameM nivAsa karatA thaa| aho! nizcala aura .:. prazAMta puruSoMkA caritra adbhutatAkA ThikAnA hai // 29 // hima par3anese mayaprada zizira RtumeM bAhara-jaMgalameM rAtrike samaya nirbhapa. sadAcArakA pAlana karanevAlA vaha yogI zayana-nivAsa karatA thaa| * kyA mahApuruSa duSkara kArya karanemeM bhI mohita hote haiM ? // 30 // - dhyAna, vinaya, adhyayana, tInoM guptigaM, ityAdike dvArA dhAraNa kiyA . hai mahAna saMbara jisane aisA vaha apramatta yogI utkRSTa tathA anupama: . .... 'aMtaraMga tapako bhI karatA thA // 31 // utkRSTa jJAnake dvArA atyaMta : - nirmala hai buddhi jisakI aimA vaha sAdhu tIrthakara isa nAmakarmakI ...
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ sarga | [ 233 : jo kAraNa mAnI haiM una solaha prakArakI bhAvanAoMko bhAtA thA // 32 // bar3hA huA hai jJAna jisakA tathA mahAn dhairyakA dhAraka yaha nizcala muni jinendra bhagavAn ke upadiSTa mArga meM mokSake liye cirakAla taka darzana vizuddhikI bhAvanA karatA thA // 33 // mokSake kAraNabhUta padArthoMse ghaTita bhakti se bhUSita vaha muni guruoMkI nitya hI bhaktipUrvaka apratima vinaya karatA thA // 34 // nirmala hai vidhi jisakI aisI samAdhike dvArA zIlakI vRtti - bAr3hase veSTita toM meM saMdA niratIcAratAkA acchI taraha 'bhAMcaraNa karatA huA 'guptiyoM kA pAlana karatA thA // 39 // nava padArthoMkI vidhi - svarUpakA hai nirUpaNa, jisameM aise vAGmayakA niraMtara abhyAsa karatA huA samasta jagatke pUrNa tattvoM ko niHzaMka hokara isa taraha dekhatA thA mAnoM ye saba usake sAmane hI rakkhe hoM // 36 // isa duraMta saMsAra janase maiM apane ko kisa taraha dUra karUM isa taraha nitya hI vicAra karanevAle isa sAdhukI nirmala buddhi samAdike vegavara virAjamAna huI || 37 // jAna liyA hai mokSakA mArga jisane aise dinarAta caMcalatA rahita buddhike. dhAraka "merA" yaha bhAva chor3a diyA hai - isa vastukA maiM svAmI hUM, yaha merI vastu hai jaba aisA bhAva hI chor3a diyA taba vaha apane hRdaya meM lobhake aMzako bhI kisa taraha rakha sakatA hai // 38 // vaha tapodhana apanI advitIya zaktiko na chipAkara tapa karatA thA / bhA kauna aisA matimAn hogA jo ki anupama bhaviSyat sukhakI abhilApAse zakti mara prayatna na karatA ho // 39 // bhedaka. kAraNa ke upasthita honepara vaha apanA samAdhAna karatA thaa| athavA ThIka hI hai - jAna sAvune jatra apane se "maiM" aura 1
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ -vvve 234 ] . mahAvIra critr| .. liyA hai padArthoMkI gati--svabhAvako nisane aisA manuSya kyA kaSToMmeM : par3ane para mI utkRSTa dhaiyako chor3a detA hai ! // 40 // chor3a diyA hai| saba prakArake mamatvako jisane tathA nipuNa hai buddhi jisakI aisA : vaha sAdhu yadi guNiyoMmeM koI rogI hote to unakA pratIkAraH karatA thaa| ThIka hI hai / jo sajjana haiM ve sadA paropakAra,.. hI prayatna karate haiM // 41 // nirdoSa hai ceSTA-cAritra nisakA aisA vaha sAdhu bhAvapUrNa vizava hRdayase mahu zrunoMkI, arhatoko, guruoMAcaryokI, tathA samIcIna AgamakI bhakti karatA thaa||42|| vaha kAlako na gamAkara chaha prakArakI samIcIna niyama vidhiyoM paDAvazyakoMmeM udyA rahatA thaa| jo apanA hita karanemeM udyana hai,.. sakala vimala.avagama-Agamake jJAtA haiM ve pramAdakA kabhI avalambana nahIM lete / / 43 // zreSTha vAGmaya, tA, aura jitapatikI pUjAke : dvArA niraMtara dharmako prakAzita karatA huA vaha sAdhu sadA jina zAsanakI prabhAvanA karatA thA // 44 // khanakI dhArake samAna tIkSNa aura atyaMta duSkara tapako Agamake anusAra tapatA huA . vaha jJAnanidhi apane sAdharmiyoM meM svabhAvase hI vAtsalya rakhatA.yA .... // 15 // vidhi pUrvaka kanakAvalI aura ratnamAlikAko samApta kara .. usake bAda muktike liye muktAvalI tathA mahAn siMha vilasita upavAsa karatA thA // 46 // mArUna.. cAtaka samUhake harSako. niraMtara bar3hAtA huA jJAnarUpa jalake dvArA zAMta kara diyA hai pAe... sAdhu muniyoMmeM AkAzameM mevakI taraha zomAko. prApta hotA thA // 45 // nirbhaya hokara gupti aura samitiyoM meM pravRtti karanevAlA vaha mahAbuddhi nitendriya. nirmala zarIrakA dhAraka. .
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'solahavA~ srg:| [ 239 - nimmmmmm hokara bhI kSINa zarIra thA aura parigraha rahita hokara bhI maharddhi-- mahAna RddhiyoMkA dhAraka thA // 48. // hRdayameM mahAn krodhAgniko apramANa kSamArUpa amRta jalase bujhA diyaa| aho! samasta tatvavettA oMkI kuzalA niyamase acintya hotI hai // 49 // usane ucita mArdava dvArA manameMse mAnarUpa vipakA nirAkaraNa kiyA / jo kRtabuddhiM haiM va yamiyoMke jJAnakA. yahI utkRSTa phala batAte haiM // 50 // . svabhAvase hI saumya aura vizada haiM hRdaya jisakA aise usa muniko mAMga kadAcit : bhI na :pA. skii| nirmala kiraNasamUhake dhAraka. candramAko adhakArapUrNa rAtri kisa taraha pA sakatI hai? // 51 // jisako hRdayamaiM apane zarIrake viSayameM bhI raMcamAtra bhI spRhA nahIM hai usane loma zatruko jIta liyA to. isameM manISiyoMko AzcaryakA. sthAna kyA ho sakatA hai ? // 52 // aMdhakArako dUra karanevAle atyaMta nirmala muniyoMke guNagaNa atyaMta nirmala usa munirAjako pAkara isa taraha :adhika zobhAko prApta hue jaise sphaTikke unnata. parvatako pAkara candrakiraNaM zobhAko prApta hoM // 53 // alpa hai. mUla jisakA aise nIrNa vRkSako jaise vAyu mUlameMse ukhAr3a DAlatI. hai usI taraha saMgarahita.hai samIcIna AcaraNa nisakA aise usa udAramatine madako bilkula mUlameMse ukhAr3a DAlA // 54 // aho !. aura to kucha nahIM yaha eka bar3A Azcarya thA ki AtmAmeM sthita-pUrva, . baddha samasta karmAko tapake dvArA jalA diyA phira bhI svayaM vilakula. bhI nahIM tapA--jalA / / 65 / / jo bhakti aura namaskAra karatA. usase to tuSTa nahIM hotA thA, jo dveSa karatA usapara kopa nahIM. . karatA, apane anusAra calanevAle . yatiyoMpara prema nahIM karatA thA / .
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ] mahAvIra caritra | 1 ThIka hI hai - satpurupoM kA saba jagaha samabhAva hI rahatA hai / / 56 / prazama saMpattivara virAjamAna usa muniko pAkara tapa bhI zobhAko.. prApta huA / meghoMke haTa jAnepara nirmala sUryamaMDalako pAkara k meghamArga nahIM zomatA hai ? || 17 || ati duHsaha parIpahoMke Ane para bhI vaha apane dhairyase calAyamAna - cyuta na huA / pracaNDa vAyuse tAr3ita hone para bhI samudra kyA taTakA ullaMghana kara jAtA hai ? // 58 // jisa prakAra zarad Rtuke samaya meM amRta rasa jinase Tapaka rahA hai aisI zItala kiraNeM candramAko prApta hotI haiM, usI prakAra isa prazamanidhike pAsa janatA ke hita ke liye aneka labdhiyAM A pahuMcI // 19 // virahita buddhi bharajJAnI bhI manuSya usa vimalAzayako pAkara anupama dharmako grahaNa kara lete the| dayAse Ardra hai buddhi jisakI aisA manuSya kyA mRgoMko zAMta nahIM banA detA hai ? // 60 // apane abhimata arthakI siddhiko dekhakara bhavyagaNa unakI sevA karate the / puSpamArase namra hue Amake vRkSako harSase kza bhramarapakti ghera nahIM letI hai ? // 61 // isa prakAra guNagaNoMke dvArA zrI vAsupUjya bhagavAn ke tIthako prakAzita karatA huA vaha - yogirAja cirakAla taka aise samIcIna aura utkRSTa tapako karatA rahA jo dUsare yatiyoMke liye atyaMta duzvara thA // 62 // ima - taraha kucha samaya bIta jAne para vaha munirAja Ayuke aMta meM jaba eka -mahInA bAkI rahA taba vidhipUrvaka prAyopravezana - elekhanA vrata karake vinDaMga girike Upara dharma - dhyAna pUrvaka prANakA parityAga kara prANata kalpameM pahuMcA // 63 // vahA~para vaha puSpottara vimAna meM puSpa samAna sugaMdhiyukta hai deha jisakI aisA bIsa sAgara AyukA dhAraka devoM kA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA srg| [237 miniminium svAmI huA.1.mahAn tapake phalase kyA nahIM mila sakatA hai ? - // 64 // usako ' yaha indra.. utpanna huA hai / aisA samajhakara siMhAsanapara baiThAkara samasta devoMne usakA abhiSeka kiyA, aura raktakamalakI yutika haraNa karanevAle usake caraNayugalako mukuTopara isa.taraha lagAkara mAnoM ye krIDAvataMsa hI haiM praNAma kiyA // 65|| avinazvara, avadhijJAnake dhAraka isa indrakI devagaNa ' yaha bhAvI tIrthakara haiM aisA samajhakara pUjA karate the / apsarAjanoMse veSTita vaha bhI harSase vahIM ramaNa karatA thaa| usake galemeM jo nIhAra-himakI dhutiko haranevAle hArakI laDDI par3I thI usase aisA mAlUma par3atA thA mAnoM mukti lakSmIko , utsukatA dilAneke liye guNasampattine g2alemeM AliMgana kara rakkhA hai // 66 / / * isa prakAra azaMga kavi kRta vardhamAna caritrameM 'naMdana puSpottaravimAna' ....: nAmaka solahavAM -sarga samApta huaa| ....saMhakA srg| isI. maratakSetrameM videha nAmakA lakSmIse pUrNa deza hai jo ki 'unna-mahApuruSoM kA nivAsasthAna, hai, samasta dizAoMmeM atyaMta ' prasiddha hai| jo aisA mAlUma par3atA hai mAnoM svayaM pRthvIkA ikaTThA kiyA huA apanI kAMtikA sArA sAra hai // 1 // jahAMkI, gauoMke dhavalamaMDalase.sadA vyApta, aura icchAnusAra baiThe hue hariNase akita hai madhya deza ninakA. tathA bAlakako bhI cirakAla taka darzanIya aisI samasta aTavIM banIM aisI mAlUma par3atI haiM . mAnoM caMdramAkI
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. 238 ] . mahAvIra critr.| .. mUrti hI ho // 2 // jisa dezameM khalatA (durmanatA; dUsare pakSama: khalihAna ) aura kahIM nahIM thI, thI to kevala khetoM meM hI thii| kuTilatA (mAyAcAra; dUsare pakSameM Ter3hApana ) aura kahIM nahIM thI, zrI to kevala lalanAoMke kezoM meM hI thii| madhupa pralApa (madya pInevAloM kI vakabAda dUsare pakSameM bhrazroM kA jhaMgara) aura kahIM nahIM thA,thA... to kevala kamoM meM hI thaa| paM sthiti ( kIcar3akI taraha rahanA; dUmare pakSameM kIcar3ameM rahanA ) aura kahIM nahIM thI, thI to kevala :: dhAnake per3oM meM hI thI / evaM vicitratA bhI zikhikula-mayUroMmeM hI : dekhanemeM AtI thii|| 3 // apane para lagI huI nAMgalatAkI AmAse... yA AmAke samAna zyAma varNa banA diyA hai AkAzako jinhoMne aise supArIke vRkSoMse cAroM taraphase vyapta nagara jahAM para ese mAlUma : par3ate haiM mAnoM prakAzamAna mahAn marakata maNiyoM-pannAoMka pASANa : bane hue atyunnata parakoTAoMkI paGktite hI veSTina-ghire hue ho||4 mAdhitananoMkI tRpNAko sadA dUra karanevAle, aMtaraMgamaM prazatti-nirmala tAko dhAraNa karanevAle, apane tapa (kamaloMse pUrNa tathA sajjanoM ke pasameM : lakSmIse pUrNa), nirmala dvinoM (pakSiyoM; sajanoMkI pakSameM uttama varNamAle brAhmaNa kSatriya vaizyoM ) ke dvArA sevanIya, aise asaMkhya sarovaroM se - aura sajjanoMse vaha deza pRthvIpara zobhAyamAna hai // 6 // usa dezameM : - jagatmeM prasiddha kuMDapura nAmakA eka nagara hai jo apane samAna zobhAke ", "dhAraka AkAzakI taraha mAlUma par3atA hai / kyoMki AkAza samasta / ... vastuoMke avagAhase yukta hai| nagara bhI saba tarahakI vastuoMse maa| huA hai| AkAzameM bhAsvatkalAdharabudha ( sUrya caMdra aura budha nakSatra) rahateM haiM; nagarameM bhI bhAsvAn-tejasvI kalAdhara-kalAoMko dhAraNa .
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARA satrahavA~ sg| monom, minanananana karanevAle budha-vidvAn rahate haiN| AkAza savRSa-vRSa nakSatra yukta hai nagaraM bhI. svara-dharmase yA bailoMse pUrNa haiN| AMkAza satAra-tArAgaNoMse bAta hai, nagara mI satAra cAMdI aura motiyoMse bhA huA. athavA saphAIdAra hai // 7 // jahAM para koMTake kinAroM para lagI huI u.rugamaNiyoM pannAoMkI pramAke chAyAmaya paTaloMse cAroM tarapha vyApta jalapUrNa khAI dinameM mI bilkula emI mAlama par3atI hai mAnoM isane sandhyAkAlIna zrI-zomAko dhAraNa kara rakhA hai| ghora-coI haI yA jiloM kI haI indranIla maNiyoMkI banI huI bhUmirara AhArake liye sanAye gaye yA skanve gAye nIlakamala samAna varNake kAraNa ekameM eka mila gaye haiM-pahacAna nahIM sakate ki kamala kahAM para rakkhe haiN| to bhI, cAroM taraphase par3ate hue bhramaroMkI jhaMkArase ve pahacAnameM AnAta haiM // 9 // jo maleM. manavAlA hotA hai vaha dUsaroMko jItanA nahIM cAhatA; para, yahAMkI meNi bhale manavAlI hokara bhI kAmadevako jItanA cAhatI / thiiN| jo.nimtena hai.baha kAMtiyukta nahIM ho sakatA; para yahAMkI maNiyAM nistajitAmbunaruc (nistana ho gaI hai kamalamamAna kAMti ninakI aimI) hokara bhI candrapramA yI-arthAt ve kamaloMkI kAMtiko nimna kAnevAlI aura caMdra samAna kAMtikI dhAraka thiiN| yahAMkI ramaNI'varSARturUpa nahIM thIM to bhI navIna payovaroM (stanoM dUsare pakSa meghA)ko dhAraNa karanevAlI thI / aura nadIpa na ho kara bhI usa (zArAdirasase yukta; dUsare pakSameM rAmala) thiiN||10|| isa nagaraka nAgarika puruSa aura mahala donoM eka sarIkhe mAlUma paData the| kyoMki donoM hI atyaMta unnata, candramAkrI kiraNajAlake ..
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ] mahAvIra caritra | samAna avadAta svaccha mAse yukta, mastakapara rakkhe hue (mukuMTa AdikameM lage hue; mahaloMke pakSa chata vagairaha jar3e hue), ratnoMkI. meM na kAMti se jinhoMne AkAzako pallavita kara diyA hai aise, tathA godIke bhItara acchI taraha baiThA liyA hai ramaNIya - ramaNiyoMko jinhoMne aise the // 11 // jahAM para striyoMke niHzvAsakI sugaMdhimeM rata hue. bhramara, unake hAthameM lage hue mahAn krIr3A kamalako aura jharatA huA hai madhu jisase aise karNelalako bhI chor3akara muMkhapara par3ate haiM / ve cAhate haiM ki ye trizaM apane komala karoMse bAra bAra hamArI tAr3anA kareM // 12 // usa nagara meM, motiyoM ke.. bhUSaNoMkI cAro tarapha chor3I huI kiraNajAlase zeta banA dI hai.. samasta dizAoMko jinhoMne aisI vArAGganAyeM bezyAyeM madakrIr3A karatI huI - iThalAtI huI idhara udhara ghUmatI phiratI haiN| mAlUma par3atA hai mAnoM dinameM bhI subhaga jyotsnAko dikhAtI phiratI // 13 // vimAnoMmeM lage hue nirmala citra ratnoMkI chAyAke vitAna caMdoAse citra vicitra banA diyA hai samasta dizAoMko jisane aisI dinazrI - dinakI zobhA jahAM para pratidina aisI mAlUma par3atI " * hai mAnoM isane apane zarIrako indra dhanuSake dupaTTe meM Dhaka rakkhA ho // 14 // jahAM para nivAsa karanevAlI janatA a-hIna uttama " zarIrakI dhAraka (zleSake anusAra dUsarA artha hotA haiM ki sarpazanake 4 samAna zarIrakI dhAraka) hokara bhI abhujaMgazIlA hai--arthAta bhujaMgaviTapuruSakAsA (zleSase, dUsarA artha sarpakAsA) zIla-svabhAva rakhanevAlI nahIM hai| mitra (zleSake anusAra mitra zabdakA atha sUrya bhI hotA.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . - 4 satrahavA~ sargaH1 [ 241 .. hai) meM anurAga karanevAlI mI haiM aura kalAdhara ( zilla Adika kalAoMko dhAraNa karanevAle zleSake anusAra dUsarA artha caMdramA)ko bhI cAhanevAlI haiN| apakSamAtA- (pakSAta rahita; dusarA artha paMkhoMse rahita) hai to bhI pratIta sukyaHsthiti (nizcita hai pasiyoM meM sthiti jisakI aimI dusarA artha-nizcita hai.samIcIna vaya-umrakI sthiti jisakI aisI ) hai.| sarasa hokara bhI roga rahita hai // 15 // jharokhoMmeM lagI huI harimaNiyoM-gannAoMkI, kiraNoMse milakara makAnoM ke bhItara par3I huI sUryakI kiraNoM meM navIna abhyAgata-Aye hue manuSyako tirache rakkhe hue navIna lambe vAsakA dhokhA ho jAtA hai| 16 -11...isaH nagarameM yaha eka doSa thA ki rAtrimeM candramAkA udaya hote hI kAmadevase pIr3ita hokara. priyake nivAsagRhako jAtI huI yuvatiH bIca rAstameM, mahaloMke Upara lagI huI svaccha candrakIna maNiyoMke dvArA kasita durdinase mIna nAtI haiM // 18 // 'nahA~kI kAminiyoM ke svaccha kapolameM rAtrike samaya candramAkA pratibimba par3ane lagatA hai| mAlUma hotA hai ki mAnoM svayaM candra apanI kAMtikI samalAke tirakArake liye-smalatAkA ti.skAra hotA hai isaliye striyoMke mukhakI mahAn zobha.ko leneke liye AyA hai||| 16 // isa. nagarameM siddhArtha nAmakA rAnA nigAsa karatA thA / niAne Atmamati aura vikramake dvArA artha-prayojanako siddha kara liA thaa| jisake caraNakamaloMko bAlasUrya ke prasArake samAna nanIbhUta raaj.oNkii| zikhAoM mukuToM meM lage hue aruNaranoM-nAoMkI kiraNoMne sparzita kara rakhA thA / / 20 // : nirmala candrama kI kiraNoMke samAna aMdAra .
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242] mahAvIra caritra ! . . . --svaccha vaha zrImAn rAjA jhaMDakI taraha AyatimAn (rAnAkI pakSoM : 5 prabhAvavAn yo bhAgyavAna aura jhaMDAke pakSameM lambA.) thaa| usane lA: kara pRthvIkA uddhAra kara diyA thA (jhaMDAkI pakSoM jo uThAkara jamIna... para gAr3ha diyA gayA hai| jisane paraMparAke dvArA prakAzita honevAle.. unnata jJAtivaMza (kura, dUsare pakSameM bAMsa) ko niryAnarUseM alakana kara diyA thA // 21 // apane (gyiAoMke) phalase samApta lokako : saMyojita karanevAle uma.mirmala rAnAko pAkara rAnavidyAya prazAzita hone lagI thiiN| aise samayako jaba ki mevoMkA vinAza ho cukA. . hai pAkara samasta dizAyeM kyA prasAdayukta kAtiko nahIM...raNa / karatI haiM / // 22 // pRthvIpara atula pratApako dhAraNa karate isa guNI rAjAmeM eka hI bar3AmArI dopa thA ki valaseM vakSaHsthalAra rahI : huI mI usakI priyatamA lakSmIko iSTajana niraMtara unake sAmane hI: bhogate the // 23 // . isa narapatikI priyakAriNI nAmakI mahiSI-paTTarAnI thI jo ... ki lokameM advitIya ratna thii| tathA vivAha samayameM jisako dekha kara indra bhI yaha mAnane lagA ki ye mere hamAra maMtra Ana kRtArtha hue haiM // 24 // apUrva manuSya usako dekhakara artha nizcaya nahIM ... kara sakatA thA-paha nahIM jAna sakatA thA ki yaha kauna haiN| kyoMki : * vaha usako dekhate hI vismaya-Azcaryake vazameM par3akara aisA mAnane lagatA thA-saMzayameM par3akara vicAra karane lagatA thA ki kyA yaha bhUtimatI kaumudI hai ? para yaha ThIka nahIM mAlUma par3atA kyoMki . yaha dinameM bhI ramaNIya mAluma par3atI hai| kiMtu kaumudI to aisI : . - nahIM hotii| to kyA devAMganA hai ? para yaha bhI ThIka nahIM, kyoMki
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ . * satrahavA~ puge / i 243 isake netra caMcala hai / devAGganAoM ke netra nirnimeSa hote haiM ||25|| eka to yaha bhUpati svayaM hI svAbhAvika ramaNIyatAkA dhAraka thA paraMtu dUsarA koI jisakI samAnatA nahIM kara sakatA aisI kAMtiko dhAraNa karanevAlI usa priyAko pAkara aura bhI adhika zobhAyamAna hone lagA ! zarada RtukA candra vayaM hI manohara hotA hai para paurNamAsIko pAkara kyA vaha vilakSaNa zobhAko nahIM dhAraNa kara levA hai ! // 26 // priyakAriNI bhI apane samAna usa manoja 1 , pati ko pAkara isa taraha dIpta huI nima taraha ratiM kAmadevako pAkara prakaTameM dIpta ho uThatI hai| yahI bAta lokameM bhI to dete haiM ki dUsarA kI samAnatA nahIM kara sakatA aisA atyaMta anurUpa yoga kisakI kAMtiko nahIM dIpta kara detA hai ? || 27 // manohara kIrtike "cAraka ina donoM vadhUvaroMmeM eka bar3A marI doSa thA / vaha yaha ki apane pairoko prakAzamaH sumanasoM (devoM yA vidvAnoM) ke kAra rakhakara mI arthAt bar3e bhArI baDI aura vivekI hokara bhI donoM hI kAmadevase dararoja Darate rahate the // 28 // isa prakAra dharma aura artha 'puruSArthaka avirodhI kAma puruSArtha ho mI upa mRga yinIke sAtha niraMtara bhogatA huA, aura yazake dvArA ghAla banA dI haiM dizAoko nizna aisA vaha rAjA saMrakSaNa - zAsana se samasta pRthvIko 'harpita karatA huA' kAlAtipAta karane lagA || 29 // devaparyA meM jisakA jIvana chaha mahInA bAkI rahA hai, jo -anaMtara maga hI saMsAra samudra pAra karane ke liye advitIya tIrtha aisA tIrthakara honevAlA hai usa devarAjeko pAkara devagaNa citta lagA1- dekhoM solahavAM sarga zloka 63-64 1
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ] nanna * mahAvIra caritra * | kara bhaktipUrvaka praNAma karate the // 30 // vikasita hai avadhijJAnarUpa netra jisakA aise saudharma svargake indrane ATha dikanyakAoM ko yaha yathocita hukma diyA ki tuma jina bhagavAnkI yAMvinI jananIke pAsa pahale se hI jIo // 31 // jagata meM cUr3AmaNikI yuti se virAjamAna hai pRSNacUlA jisakA aisI cUlAvatI aura mAlinikA kAMtA sadA zarIriyoMkI paryApta puSpoMse namra navamAlikA ke samAna dIkhanevAlI navamAlikA || 32 // pIna aura unnata do stanarUpa ghaToMka mUri bhArase khinna ho rahA hai zarIra aura trivalI jisakI aisI trizirA, krIr3AvataMsa banAyA hai kalpa vRkSake suMdara pRSpoMko jisane tathA puSpoMke, prahAsa pRSpatamAna prahArase mubhaga puSpacUlA // 33 // citrAMgadA athavA citra haiM aMgada jisake aisI kanakacitrA, apane tenase tiraskRta karadina hai kanaka - suvarNako jisane aisI kanakadevI tathA subhagA vAruNI, apane nIbhUta zirapara rakkhe haiM ayaM hasta jinhoMne aisI ye deviyAM prikAriNI trizalAke pApta prApta huI // 34 // atyaMta kAMtiyukta vaha eka priyakAriNI svAbhAvika rucira- manojJa: 'AkAra ke dhAraNa karanevAlI una deviyoMse veSTita hokara aura bhI adhika zobhita hone lagI / tArAvalIsa veSTita akelI candralekhA' bhI to lokoMke netroMko AnaMda bar3hAtI hai || 35 // nidhiyoMke -rakSaka tiryagvimaNa karanevAle deva kuberakI AjJA se vahAM para siddhAryaM aura priyakAriNIke yahAM pandraha mahIne taka pratidina logoM ko harpita karaneke liye sAr3he tIna karor3a ratnoMkI varSA karate the|| 36 // * . 2isa zloka "vittattakuMDala zailavAsAH ' isa zabdakA artha - hamArI samajha meM nahIM AyA hai isa liye likhA nahIM hai /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA sge| ... ... . *iwwiviariwirinewmaichrvawwwwvvvidioinin...rue sudhA dhavalita (amRta samAna dhavala. athavA kalaI kiyA huA) mahalameM komala haMsatUla zayyApara sukhase soI huI priyakAriNIne rAtrike pichale praharameM, jinarAjakI utpattikai sUcaka jinako ki bhayagaNa namaskAra karate haiM ye nimnalikhita svapna dekheM / / 37 // madanalase golA ho gayA haiM kapolamUla jisakA aisA airAvata hastI / atyaMta unnata, candra samAna dhavala vRSabha, piMgala haiM netra nisakeM aura ujjvala haiM saTA jisakI aimA zabda-garjanA karatA huA-ugra mRgarAna / banagana nisakA harSase abhiSeka kara rahe haiM aisI lakSmI / ghUma rahe haiM. alikucha-bhramarasamUha jinapara aisI 'AkAzameM laTakatI huI do.. mAlAyeM / naSTa karadiyA hai andhatama jisane aisA pUrNa candra / kamaloMko prasanna karatA huA bAla-sUrya / nirmala melameM maMdase krIr3A karatA huA mInayugala / / 39 // jinake mukha phaloMse Dhake hue haiM aise kamaloMseM auvRta do ghaTa / kamaloMse ramaNIya aura sphaTika samAna svaccha hai jala jitakA aimA sarovara / taraMgoMse.jisane digvalayako Dhaka diyA hai aisA samudra / maNiyoMkI kiraNoMse vibhUSita kara diyA hai dizAoMko jisane aisA siMhAsana // 40 // jisa para banAyeM phaharA rahI haiM aisA bar3A bhArI lambA cauDA devoMkA vimAna matta nAginiyoMkA hai nivAsa jisameM aisA nAgamAna / jisakI kiraNajAla cArotarapha phaila rahI hai aisI 'AkAzameM ratnarAzi / kapila banAdiyA hai dizAoMko nisane aisI . nirdhUma agni // 41 // ... priyaMkAriNIne putrake mukhakeM dekhane kA hai kautuka nisako aise supAlase ye svapna samAmeM kahe / pramodabhara-harSake atirekase vihvala
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 ] mahAvIra naarin| ho gaye haiM hRdaya aura netra jisake aise bhRpAlane mI usa devIko svapnoM ke phala kramase isa prakAra-nIce ligna anusAra batAye // 2 // . ___hantI jo dekhA hai isase tara tIna bhuvanakA svAmI putra hogA / vRpa-baiMka sanase vaha ghara-dhamakA kA hogaa| siMhake dekhanesa siMha samAna parAkamazAlI hogA / hai mAtA lakSmIka dekhanase kAraNa devagirimA-sumerapara le jAkara usakA hara abhiSeka kareMge // 42 // do mAlAoMka dekhana vaha yazAma nivAna hogaa| he candramugvi ! candrake dekhanase mohanAkA bhadanAnA hogaa| murgaka " dekhanese bhavyarUra kamaloM ke pratibodhakA kartA. hogA ! mInyugadra dekhanese yaha ananta sukha prApta karegA // 14 // do ghaToMka dekhanesa : maMgalamaya zarIrakA dhAraka utkRSTa pAnI hogaa| sarovarake dekhanase bhIvoMkI tRSNAko sadA dUra kregaa| samudra dekhanase yaha pUrNa nAmakA : dhAraka hogaa| siMhAsana dekhanekA phala yaha hogA ki vaha aMta meM .. utkRSTa padako prApta karegA // 45 // vimAna dekhanekA abhiprAya .. yaha hai ki vaha svargase utara kara AyegA / nAgamanaka dekhakA : phala yaha hai ki vaha yahAM para mukhya tIrthako pravRtta kaMgA / ratnarAzikA dekhanA yaha sUcita karatA hai ki vaha anaMta guNoMkA dhAraka ... hogA aura nighUma agnikA dekhanA batAtA hai ki vaha samAna kamIkAM kSaya karegA // 46 // isa prakAra priyase svapnAvalIkA yaha phala . sunakara ki vaha-phala jinapatike avatArako sUcita karatA hai : priyakAriNI parama pramanna huii| tathA vasudhAdhipati siddhArthane bhI / apanA janma saphala mAnA / tIna lokake gurukI gurutA kisako pramudita . nahIM kara detI hai| // 17 // aSADha zuklA SaSThoke dina jaba ki nandra' !
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA~ sarga .. [ 247 'uttarAphAlgunI nakSatrapara vRddhiyukta virAjamAna thA puSpottara vimAnase utara kara usa devarAjane rAtri ke samaya svapna meM dhavala gajarAja ke rUpase devIke mukhameM praveza kiyA // 48 // usI samaya apane siMhAsanake * kaMpita honese indra aura devagaNa bhI jAnakara - bhagavAn ke garma kalyA ko jAnakara Aye aura divya maNimaya bhUpagoMse tathA gaMdhamAlya aura vastrAdikase devIkA acchI taraha pUjanakara apane 2 sthAnako * gaye ||49 || apanI kAMtise prakAzita kara diyA hai vAyu mArgako jinhoMne aisI zrI, hI, dhRti, levaNA, calA, kIrti, lakSmI aura sarasvatI ye deviyAM indrakI AjJAnusAraM vikazita harSake sAtha priyakAriNI - trizalA ke nikaTa Akara upasthita huI // 50 // ina - deviyoMne priyakAriNI ke yathocita sthAnoM meM harSase isa prakAra nivAsa -kriyA 'lakSmIne mukhameM, dhRtine hRdaya meM, uvaNAne tejameM, kIrtine guNoM meM, balAne balameM, zrIne mahatva meM, sarasvatIne vacanameM, aura lajjAne donoM netroM meM nivAsa kiyA // 11 // jagat ke liye - jaga " tuko prakAzita karaneke liye athavA jagat meM advitIya cakSuke samAna tIna nirmala jJAnoMne mAtA ke usa garmasthita bAlakako bhI bilkula na chor3A | udayAcalakI taTI - talahaTIrUpa vizAla kukSimeM sthita sUryako rucira- manojJa teja kyA ghere nahIM rahatA hai ? // 52 // maloMse vilkula alipta hai komala aMga jipakA aise usa bAlaka ne garmameM nivAsa karanekA yA nivAsa karane se kucha bhI duHkha na pAyA / saro-gharake jalake bhItara magnaM kiMtu kIcake lepase rahina mukulita padmakoM ..kyA kucha bhI kheda hotA hai ? // 53 // usI samaya usa mRganayinIke pIna aura unnata tathA kanaka kumbhake samAna donoM ratnoMke . .
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / 248 ] Mains - '' mukha zyAma hogaye / usa samaya ve donoM stana aise jAna par3ate the. mAnoM garbhasthata bAlakake nirmala jJAnase -praNunna- khinna athavA bhAMganeke liye vyAkula kiye gaye hRdayagata moharUpa aMdhakAraMkA vamana kara rahe haiM // 54 // usa navAMgIkA zarIra kA saba pIlA par3a gyaa| mAlUma hotA thA mAnoM nikalate hue phailate hue yazane usako dhavala vanA diyA hai / usa devIkA anuvaNa-aprakaTa udara pahale trivalI par3hanese vaisA nahIM zoSatA thA jaisA ki bar3hane se zobhane lagA / // 11 // jina bhagavAnmeM lagI huI apanI bhaktiko prakAzita karatA huA saudharma svargakA indra paTalikAmeM rakhe hue kSauma-aMga-rAga manojJa maNimaya bhUSaNoMko svayaM dhAraNa kara tInoM kAlaM Akara priyakAriNIkI sevA karatA thA || 16 || tRSNA rahita usa garbhaH sthako dhAraNa kara priyakAriNI garmapIr3A se kabhI bhI bAdhita na huI / kucha dina bAda bhUpAlane yaha vaMza kama hai ainA samajhakara cidudhadevoM yA vidvAnoM se pUjita trizalAkI patrana krima kI // 57 // kucha dinake bAda ucca sthAnapara prApta samasta grahoMka lAnako " jaisA kAla Apar3A vaise hI samaya meM rAnIne caitra zuklA trayodazI somavArako rAtrike aMta samaya meM jaba ki candramA uttarA phAlguniyara thA jinendrakA pramukha kiyA // 58 // prANiyoMke hRdayoMke sAtha sAtha samasta dizAyeM prapanna hogaI / AkAzane vinA dhuleM hI nirmalatA dhAraNa kara lii| usI samaya devoMkI kI huI matta bhramaroMse vyApta puSpoM kI varSA huii| aura duMdubhiyoMne AkAzameM gambhIra zabda kiyA // 59 // saMsArako chedana karanevAle tIna lokake advitIya svAmI usa prasiddha : mahAnubhAva tIrthakarake utpanna hote hI indroMke kabhI na 2 " .
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............... satrahavA sarga ! [ 259 Firmwammam PRAMMAR kapanevAle siMhAsana unake hRdayoMke sAtha sAtha kapane lage // 6 // sahasA unmIlita avadhi jJAnarUpa netrake dvArA bhagavAnke janmako jAnakara bhaktibhArase namaH gayA hai uttazaMga-ziraM jinakA aise ghaMTAMka zabdase kaheM hue nikAyoM-mavAsiyoM meM mukhya indra ( arthAt deva aura. indra sabhI milakara) AnaMdake sAtha-usa kuMDalapurako gaye // 61 / / parijana AnAkI pratIkSAmeM lagA huA thA to bhI anurAgake kAraNa kisI devene usa bhagavAnkI pUjA karaneke liye puSpamAlako svayaM donoM hAthoMse dhAraNa kara liyaa| ThIka hI hai-jo pRjyoM meM sarvotkRSTa hai usameM kisakI bhakti nahIM hotI hai ? // 62 // bhagavAnke abhiSaka samayameM yahA~ para jo kucha bhI karanA hai usa sabako maiM svayaM acchI tarahase karUMgA. usako karaneke liye dUmaroMko hukma na karegA..yahI yukta haiM isI.liye mAnoM bhaktise vaha indra akelA thA to bhI usane apane aneka rUpa.banA liye // 63 // kisI devane kitane hI hamAraM.hAtha banA Uparako kara unameM apanI bhaktise khiLe hue kamala dhAraNa kara liyaa| usa samaya usane AkAzameM kamalabanekI zobhAko vistRta kara diyaa| ati bhakti zaktisazakti pUrvaka kisase kyA nahIM karA letI hai ? // 64 // apane apane mukuToMke Upara lagI huI bAla sUryasamAna parama rAga maNiyoM ke aruga-kiraNa jAlake chAlase koI koI deva aise nAna par3e mAnoM . jinendra meM jo unakA anurAga thA vaha aMtaraGgameM mara jAnese usI samaya bAhara phaila gayA, usa phaile hue anurAgako hI mAnoM zirase Dhokara lenA rahe haiM // 65 // ekAvalI (nIlamaNikI ikaharI kaMThI) ke tarala nIla / maMNiyoMkI kiraNarUpa aMkuroMkI zreNIse kAlA par3a gayA hai manokSa
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ .250 ] mahAvIra caritra | sunAoM kA aMtarAla jisakA aise koIra deva to tatkSaNa aise hogaye. mAnoM prasanna jina bhakti jisako dUra kara rahI hai aisA hRdata mohalA aMdhakAra hai / arthAt nimaNiyoMkI kAlI prabhA yA usa pramAse kAle par3e hue deva aise jAna par3e mAnoM ye moharUpa kA hI haiM jinako ki prakAzamAna jina bhaktine hRdayamaMse bAhara nikAla diyA hai || 66 || devoMke cAro tarapha dUra dUrase AI huI vegakI - vimAnake vegakI pavanase khicakara Ate hue mena vimAnoM meM jar3ahue ratnoM se - tnoMkI kiraNoMse bane hue indra dhanuSakI lakSmI -zobhAko prApta karane kI icchAse mAnoM AkAzameM unakA zIghra hI anumaraNa kiyA // 67 // vicitra maNipaya bhUSaNa baMdha aura mAna- vimAnoMko dhAraNakara utarakara Ate hue una devoMse jaba samasta dizAyeM ghira gaI taba loga usakI tarapha Azcaryase dekhane lage / unhoMne samajhA ki AkAza binA mItake sahAre hI kisIke banAye hue sabhI citroMko dhAraNa kara rahA hai // 68 // . isI samaya candra Adika pAMca prakArake jyotiSI deva jinakA !! ki anuparaNa siMha zabdase- siMhakA zabda sunakara zIghra hI Akara " mile hue apane bhRtyoMke sAtha camarAdika bhavanavAsI deva bhI Akara prApta hue // 69 // paTaha-merIke zabdase bulAye hue sevakoMse bhara diyA hai samasta dizAoMkA madhya jinhoMne aise vyaMtaroMke adhipati mI usa nagara meM Akara prApta hue| Ate samaya jina vimAnoM meM ve savAra the unake vegase unake ( vyaMjaka ) kuMDala hilane lagate the jisase unameM lagI huI maNiyoMkI yutise unakA gaMDasthala lipa jAtA thA // 70 // putrajanmakA samAcAra pAte hI siddhArthane " .
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . satrahavA srgH| [ 251 mininmin... - jisakoM utsavoMse para diyA hai aise rAjamahalameM Akara indroMne mAtAke ...Age virAjamAna ananyasama' usa jinendrako natamastaka hokara dekhA 71 / janmakalyANakakI amiyaka kriyA karaneke liye saudharma. svargake indrane mAtAkaM Age mAyAmaya bAlakako rakhakara apanI kAMtise dusare kAryoko prakAzita karate hue bAla minamagavAnko hara liyaa| aho! vudha bhI akArya kiyA karate haiM / // 72 // devoMse anugata indra, zatrIka dvArA donoM hAthoM se dhAraNa kiye gaye -arthAt nisako zatrIne donoM hAthoMse diyA aura svayaM dhAraNa kara liyA aise 'bAla ninabhagavAnko zarada Rtuke metra samAna mUrtika dhAraka-arthAt zubhra varNa aura maIkI gaMghasa A gaI haiM bhramara paMkti jahAM para aise airAvata hastIke skandha para virAjamAna kara, kamala-nIlakamalake samAna kAMtike dhAraka AkAza mArgase le gayA || 73 || kAnoMko sukhakara aura navAna maMtrakI anike samAna mandra-gammIra tuIkA zabda dazodizAoMko rokatA huA saba jagaha phaila gayA / bhagavAnke nAmakA khyApana karanevAle aura anugata hai trivarga (gAnA, banAnA, nAcanA) jisameM aise gAnakA AkAzameM pritakinnarendroMne acchI taraha * anugAna kiyA ! 74 // candramAkI yuti aura kRtike haraNa karanevAle, dhavala banA diyA hai dizAoMko nisane, aise chatrako IzAna kalpake svAmIne .tInalokake svAmIka Upara acchI taraha lagAyA // 75 // donoM bAjuoMmeM sthita hastiyoMpara baiThe hue * sanatkumAra tathA mAhendrane hAthoM meM cAra dhAraNa kiye jinase ki. samasta. dizAoM ke vyApta ho jAne para AkAza aimA mAlape par3ane lagA mAnoM usaM jinezvarakA abhiSeka karaneke liye svayaM uddhRtaH
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 ] mahAvIra caritra / ... na hote hue kSIrasamudrane hI ghera liyA ho // 76 // bhagavAnke : Age banAye sphaTikakA darpaNa tAlana-paMkhA bhaMgAra-jhArI aura : unnata kalaza ityAdika maMgala dravyoMko tathA paTalikA (eka prakArako -TokanI)meM rakhI huI karasavRkSaka puSpoMkI mAlAoMko : surAja- .. indrakI vadhuoMne dhAraNa kiyA // 77 // mArgake khedako dUra karate . hue tIna guNoMse yukta usake zikhara yA kinArese utpanna hue marutase upagRha hue masta-devagaNa, akRtrima caityAlayoMne jisakI zomAko / mahAn banA diyA hai aise meru-parvata para zIghra hI jA pahuMce ||8il : devatA meruke pANDuka vanameM pahuMcakara zarabandrake samAna dhavala pANDaka / zilA para pahuMce jo ki aikasoM pAMca yonana lambI aura lambAIse AdhI arthAt sAr3he Apana yonana caur3I tayA yuga-ATha yonana uMcI. .. hai // 79 // rajanInAtha-caMdramAkI kalAkeM AkAra-aSTamI ke caMdra 1 zilAkA pramANa jisameM batAyA hai vaha mUla pATha aisA : hai- paMcazatayojanamAtradIghAdIrghivistRtirayo yugayojanocA"... isakA artha aisA bhI ho sakatA hai ki vaha zilA 500 yojana .. ' lambI 250 yojana caur3I aura yuga (2) yojana UMnI hai / paraMtu. yaha artha dUsare graMthoMse bAdhita hotA hai kyoMki dUsarI jagaha zilAkA .." pramANa 100 yojana lambA 50 yojana caur3A.8 yojana UMcA vatAyA hai| isI liye hamane uparyukta artha kiyA hai / dUsarI jagahake pramANakI apekSA jo yahAM para kucha adhika pramANa batAyA : hai usapara vidvAnoMko vicAra karanA cAhiye / yuga zamakA artha . . ATha hamane yahAM para dUsarI jagaha kI apekSAse kiyA hai / . koparme:... isa zabdakA artha cAra aura bAraha milA hai / sambhava haiM ki -kahIM para bhATha artha bhI hotA ho yA yuga zabdakI jagaha vasuM pATha ho| ::
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA srg| . . . [ 216 anoniminiminnan samAna AkrAravAlI usa zilAke Upara jo pAMcasau dhanuSa lambA tathAH DhAIsauM dhanuSa caur3A aura UMcA mahAn siMhAsana hai usa para zrI jina bhagavAnko virAjamAna kara devoMne unake janmAbhiSekakI mahimAkalyANotsava kiyA // 40 // prakAzaM karatI huI haiM mahAmaNiyAM jinakI aise eka hajAra ATha ghaToMse zIghra hI atyaMta harpake sAtha lAye hue kSIra smudrake, jalase maGgala rUpa zaMkha aura bherIke zabdoMse dizAoMkoM zabdAMyamAna kara indrAdika devoMne eka sAtha usa jinendrakA abhiSeka kiyA // 81 // abhiSeka vizAla thA yaha isIse mAlUma par3a sakatA hai. ki usakA jala nAkoMmeM bhara gayA thaa| usa samaya "niraMtara abhiSekameM, jisane ki meruko bhI kapAdiyA, indra jIrNa taNakI taraha ekadama par3a gayaM yA par3e rahe-Drave rhe| aho! jina bhagavAnkA naisargika parAkrama anaMta hai / / 82 // namrI. , bhUtaM surendrane vIra yaha nAma rakhakara unake Age apsarAoM ke sAtha apane aura deva tathA asuroMke netra: yugalako saphala karate hue hAvabhAvake sAtha aisA nRtya kiyA jisameM samasta rasa sAkSAt prakAzita ho gye|| 83 // vividha lakSaNoMseM lakSita-cinhita haiM aMga jinakA tathA jo nirmala tIna jJAnoMse virAjamAna hai aise atyadbhuta zrI vIra bhagavAnako bAlyocita-bAlyavasthAke yogya maNimaya bhUpa'NoMse vibhUSita kara devagaNa iSTa siddhike liye bhaktise usakI isa * prakAra stuti karane lge| 84 // .. . . he:vIra ! yadi saMsArameM Apake rucira vacana na hoM to bhanyAtmAoMko . nizcayase tattvabodha kisa taraha ho sakatA hai| padmA. . (kamalazrI.yA jJAnazrI prAtaHkAlameM,sUryake tenake vinA.kyA apane
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 ] mahAvIra caritra / .. ... Apa hI vikazita ho jAtI hai ? || 85. // sneha rahita dazAka... dhAraka Apa jagatke advitIya dIpaka haiN| kaThinatAse rahina hai. antarAtmA jisakI aise Apa cintAmaNi ho / pAlavRttise : sambandha na rakhate hue Apa malayagiri ho| aura he nAtha ! uSNatAse. rahita Apa tejapuMna bhI ho // 86 // he jagadIza ! kSIrasAgarake . . phenapaTalake paMkijAlake samAnaM gaura aura manohara ApakA yaza amR.. taraziza-candrake vyAjase AkAzameM rahakara yaha vicAra karatA hai. : yA batAtA hai ki isa aprApta jAnako kSaNabharameM maiMne kitanA vyApta kara liyA // 87 // isa prakAra stuti karake devagaNa - puppoMse bhUpita haiM samIcIna nameru vRkSa jahAMpara aise use mahase . bhagavAnko makAnoM ke Age baMdha hue kadalo bajAoMse ruke hue aura . 'vimAnoMke avatAra samayase vyApta aise nagarameM zIghra hI phira vApisa ," lauTAkara le Aye // 88 // " putrake hara jAnese utpanna : huI por3A- kheda Apa mAtApitAko na ho isa liye : putrakI prakRti banAkara-arthAt mAtAke niATa mAyAmaya putrako chor3a . kara Apake putrako merupara lejAkara aura vahAM usakA abhiSeka kara vApisa lAye haiM / " yaha kahakara devoMne putrako mAtA pitAke supurda / kiyA / / 89 // divya vastra AbharaNa mAlA vilepana-caMdana lepa . . ityAdike dvArA narezvara-siddhArtha rAnA tathA priyakAriNI-trizalAkI .... pUjA kara aura bhagavAnke vajJa tathA nAmakA nivedana kara prasanna hue, devagaNa vahAM nRtya karake apane apane sthAnako cale :11.80 // garmase-jisa dina garma meM Aye usI dinase apane kulakI. lakSmIko " candramAkI kalAkI taraha pratidina bar3hatI huI dekhakara dazameM-janmase dazameM:
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA srg| [ 255 'dina: harSase devoMke sAtha sAtha gajAna usa bhagavAnkA zrI vardhamAna yaha nAma rakhA // .91 // .. .. .. :isa taraha kucha dinoM ke bIta jAne para eka dina bhagavAnko dekhate hI jinakA saMzayArtha dura ho gayA hai aise cAraNa lavdhike dhAraka vinaya: saMjaya nAmake do yatioMne usa bhagavAnakA sanmati yaha nAma prasiddha kiyA // 12 // kiraNoMse jaTila hue anurUpa maNimaya bhUparNose kuvara indrakI AjJAse pratidina bhagavAna kI pUjA karatA thaa| bhagavAna zrI bhanzetmAoMke analaya pramodake sAtha 2 zuklapakSameM candramAkI taraha bahane laMge / / 93 // bAlpa zarIrasvarUpako maiM phira nahIM hI paauuaa| kyoMki saMsArake kAraNa hI naSTa hocuke haiN| isa liye aba isa dazAko saphala banAlaM-ralUM / mAnoM aimA mAnakara hI jina bhagavAn mahAn devoMke sAtha krIr3A karate the // 9 // . : . eka.dina bAlakoMke sAtha sAtha mahAn vaTa vRsake Upara car3ha kara kherate hue barddhamAna. bhagavAnako dekhakara saMgama nAmakA eka deva unako trAsa deneke liye A. pahuMcA / / 99 // bhayaMkara phaNAle nAMgatA rUpa rakhakara usa devana zIghra hI AsapAsake dUsare choTe 2 vRkSoM ke sAtha usa vRsake mUlako ghera liyaa| bAlakoMne jyoM hI usako dekhA tyoM hI va girane lage // 96 // kiMtu zaMkA rahita ve bhagavAna lIlAke dvArA usa nAgarAnake mastaka para donoM caraNoMko rakhakara vRkSase utre| ThIka hI hai-vIra puruSako nagatmeM bhayakA kAraNa kucha bhI nahIM hai / / 97 // bhagavAnkI nipaptAse hRSTa ho gayA hai 'citta jisakA aise usa devane apane rUpako prakAzita kara suvarNamaya ghaToMke jalase unakA abhiSeka kara mahAvIra yaha nAma rakhA // 28 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ . : .. : : 256 ] mahAvIra caritra paddhate hue bhagavAn apanI capalatAko dUra karane ke liye straya. udyukta hue| aura zaizavako lAMcara kramase unhoMne navIna yauvana / lakSmIko prApta kiyA // 99 // unakA navIna kannaraka samAna hai varga nisakA aisA sAta hAyakA manojJa zarIra, niHsvaMdanA (pahIlA na AnA) Adika svAmAvika daza atizayoMse yukta thA // 10 // saMpArake. haMtA, navIna kamala samAna haiM sukumAra trANaM yugaDa jinake aise kupAra bhagavAnne devopanIta bhogoMko bhogate hue tIsa varSa bitA diye||12|| eka dina bhagavAn sanmati vinA kisI nimittaMka hI viSayoMse vita hogaye / pahAyogI sthiti ninako vidita hai aise : nunucaH . puruSa prazamake liye sadA vAhA kAraNoM ko hI nahIM dekha kara // 102 // svAmI nirmala avadhijJAnake dvArA nama agne pUrva mona: tathA uddhana indriyoMkI viSayoMmeM aisI atRptikA ki misa vRttako :: pramaTa kara diyA gayA hai vicAra karane lge||106|| AkAzamaH . vinA maMtrake hI nachuToMkI vicitra kiraNoMsa indradhanuSatrI zobhAko. banAtI huI.lokAMtika devoMkI saMhati (samUha) usa pramuko pratirodhita ' karaneke liya harSase. usI samaya AI // 10 // vinayase kara... * . pallavoMko mukulina kara usa munuko namaskAra karake unake samabhA- '. vAse pUrNa dRSTigatake dvArA pramudita hue deva samUhana isa tarahake kavana / kahe // 1.05 // he nAtha ! Apake dIkSA kalyANaka yogya yaha . kAlakAlA nikaTa A pahuMcI hai| jAna par3atA hai mAnoM nAlIne: - Apase samAgama karaneke uddezya se svayaM utkaMThina hokara apanI priya' : dUtI bhejI hai.||106 // sAhajika tIna nirmala jJAnoMse yukta .. Apa svAmIko tatvake eka leza mAtrako samajhane vAle dUsare loga
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavA~ sarga : [257 muktikA upadeza kinaMtaraha de sakate haiM ? // 107 // tapake dvArA samasta ghAtikarmekI prakRtiyoMko dUra- naSTa kara kevalajJAnako prApta kara saMsAravAsa ke vyasana se bhayabhIta ho gayA hai citta jinakA aise prANiyoMko muktikA upAya batAkara Apa pratibodhita karo // 108 // isa prakAra kAlocita bacanoM ko kaha kara laukAMtika devagaNane virAma liyA aura magavAnane bhI mukti ke liye nizcaya kiyA / vacana apane avasara para hI to siddha hotA hai // 109 // usI samaya caturnikAyake cAroM prakArake devagaNoMne zIghra hI kuMDalapura meM darzana ke kautukase nimevarahita nagarakI striyoMko mAnoM apanI 'vadhuoM - devAGganAoMkI zaMkA hI dekhA // 110 // vidhipUrvaka devoMne kI hai mahAn pUjA jisakI aura pUcha liyA hai samandhu vargako jisane aise ve mumukSu bhagavAn vanako lakSyakara mahalase sAta paira taka apane caraNoMse cale // 111 // bAdameM, zreSTha ratnamayI candramA nAmakI pAlakI meM jisakoM ki AkAzameM svayaM inhoMne dhAraNa kara rakkhA thA ArUr3ha hokara bhavyananoM se veSTita vIranAtha nagarase bAhara nikale // 112 // nAgakhaNDa vanameM pahuMcakara indroMne yAna-lakIse jinako utArA hai aise ve bhagavAn atyaMta nirmala apane puNyasamAna dRzya sphaTika pApANa para virAjamAna hue || 113 // uttara dizA kI tarapha mukha kiye hue una bhagavAnne eka-ekAgra cittase samasta karmarahita siddhoMko namaskAra kara rAgakI taraha prakaTa rUpameM prakAzamAna AbharaNoMke samUhako svataH hArthoke dvArA dUra kara diyA // 114 // zrIse prathita hue una bhagavAnne vahAM para magazira zuklA dazamIko jaba ki candramA paramArthamaNi para virAjamAna thA sAyaMkAlake 17 4 -
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258] mahAvIra critr| .. ... ......... .......................rer armirewor' samaya papThopavAsa kara tapako dhAraNa kiyA // 115 // bhagavAna .. bhramaraMsamAna nIla kezIko ninako ki unhoMne pAMtra muSTiyoMke dvArA pAr3a, DAlA thA ikaTThA karake aura svayaM maNimaya mAnanameM rakha kara indrane : sIra samudra meM padharA diyA // 119 // devagaNa vicitya aura ta lakSmIse yukta bhagavAnkI vaMdanA karake apane apane sthAnako gye| : idhara 'yaha vaha isa taraha janatA kSaNamAtra taka Uparako dRSTi karake : unako AkAzameM dekhatI rahI / / 117 // ___bhagavAnne zIghra hI sAta lagiyoMko prApta kara liyA ! aura / manAparyaya jJAnako pAkara ve tama hita bhagavAn rAtrike samaya nahIM , prApta kiyA hai eka kalAko jisane aime candramAkI taraha vilakula. :: zobhane lage // 118 // eka dina mahAn satva-parAkramase yukta vIra : bhagavAnne jaba ki sUrya AkAzake madhyabhAgameM A gaNa usa samaya : bar3e mahaloMse bhare hue kUlyapurameM pAraNAke liye-arthAt usake anaMtara AhAra karaneke liye praveza kiyA // 112 / kUla yaha pRthvImeM prasiddha hai nAma nipakA aisA eka rAjA usa nagarakA svAmI . . thaa| vaha aNuvratoMkA dhAraka aura atithiyoM kA pAlaka-sakAra: karanevAlA thA / usane apane gharameM praveza karate hue bhagavAnko par3a gAyA-AhAra karaneke liye ThaharAyA // 120 // pRthvIpara navIna / puNyakramake vettAoMmeM atizaya zreSTha usa rAjAne navIna . puNyakI cikIrSA-saMcana karanekI iccha,se bhagavAnko bhojana kraayaa| '.: bhagavAn bhI bhojana karake usake mahalase nikale // 121 // bhojana .. - karake mahalake bAhara bhagavAnke nikalate hI usa rAnAke gharake ".. " AMganameM AkAzase puSpavRSTike sAtha sAtha ratnavarSA hone lgii|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ satra vA srg| . [ 199 usI samaya devoMkI banAI huI dumiyoMkA mandra mandra zabda mI AkAzameM hone lgaa||122 |-nviin pArijAtake (hAragArake) puSpoMkI gaMdhako phailAtI huI vAyu-dizAoMko sugaMdhita karatI huI acchI taraha vahane lagI / atyaMta vismita ho gayA hai citta jinakA aise devoMke : aho, isa taraha ke dAnake vacanoMse. arthAt dAnakI prazasA sUcaka zabdoM se AkAza pUrNa ho gayA // 123 // imaprakAra dAnake phalase usa rAjAne devoMse pAtra Azcaryoko prApta kiyA / gRhadharma ke pAlana karanevAloMko pAtradAna yaza, sukha aura saMpattikA kAraNa hotA hai // 1.24 // . eka samaya bhagavAn atimuktaka nAmake smazAnameM rAtrike samaya pratimAyoga dhAraNa kara khar3e hue the usa samaya bhava nAmakerudrane apanI aneka prakArakI vidhAoM ke vibhakse va ta kucha upasarga kriye para vaha una vibhava-saMsArarahitako jIta na sakA // 125 // taba una nina nAyako bahuta dera taka namaskAra karake usa.bhava nAmaka rudrane kAzImeM atyaMta harSale vIra bhagavAnakA ativIra aura mahAvIra ye nAma rakkhe // 126 / isa prakAra nAti aura kula rUpa nirmala AkAzameM caMdramAke samAna tathA tIna lorake advitIya baMdhu bhagavAnane parihAra vizuddhi saMyamake dvArA prakaTatayA tara karate hue bAraha varSa vitA 'diye / / 127 / / .:. . . : '. eka dina RjukUza nadI kinAre para base hue, zrI jRmbhaka nAmake grAma meM pahuMcakara araha samaya acchI tarahaseTho vAsako dhAraNa kara sAla vRsake nIce eka caTTAnapara.acchI taraha baiTakA niAnAthane vaizAkha zuklA. dazamIko nA ki caMdra' sUryake apara thA dhyAna
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 ] mahAvIra caritra / rUpI runake dvArA sattAmeM baiThe hue ghAti karmAko naSTa kara kevala jJAnako prApta kiyA // 128-29 // apanI kevalajJAna saMpattike dvArA sadA yathAsthita samasta loka aura alokako yugapat prakAzita karate.. hue, indriyoMkI apekSAse rahita, acchAyA ( zarIrakI chAyAkA na par3anA) ityAdika daza prakArake guNoMse yukta jinezvarako. tridazezvaroMne Akara bhaktipUrvaka namaskAra kiyA // 130 // isa prakAra azaga kavi kRta varddhamAna caritrameM "bhagavatkevalaM zanotpatti' nAmaka satrahavAM sarga samApta huaa| aDhArahakara sm| .. . indrakI AjJAse aura apanI maktise kuvarana usI samaya una bhagavAnkI ramaNIya tathA vividha prakArakI zreSTha vibhUtise. yukta samavasaraNa bhUmiko banAyA / tIna lokameM aisI kaunasI abhipataH . vastu hai jisako deva siddha nahIM kara srte||2|| bAraha yojanA.. lambe nIlamaNimaya pRthvItalako candrapamAna nirmala rajomaya zAla. (parakoTA)ne isa taraha ghera liyA jaise zarad Rtuke namobhAga-AkAra zako meva samUha ghera letA hai // 2 // isa prakAzamAna reNuzAlake pare siddha rUpake dhAraka, mAnastambha the| jo aise mAlUma par3ate the / mAnoM mahAdizAoM meM aMta dekhanekI icchAse pRthvIpara Aye hue muktike : .. pradeza ho // 3 // mAnastambhoMke bAda naMdAda nAmake dhAraka - cAra -sarovara the jo nirmala jalake bhare hue aura kamalapatroMse pUrNa the| ve... megha-varSA ke aMta samayameM-zarAmeM hue. dizAoMke mukhakI taraha / mAna par3ate the // 4 // inake bAda vedikA sahita nirmala jalase bharI
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~ ~ ~ - M _ ahArahavA~ srg| iMI khAI thI / jo khile hue dhavala kAlose vyApta thii| vaha aisI jAna par3atI thIM mAnoM tArAgaNoMse maNDita surapadavI (AkAza mArga) devoMke sAtha sAtha svayaM pRthvIpara Akara virAjamAna hogaI haiM // 5 // khAIke bAda cArotarapha balliyoMkA vistRta yA manohara vana thaa| jo sumanoM (puSoM; dumare pakSameM vidvAnoM yA devA)se yukta hokara mI abodha thA, bahutase patroMse Akula-rNa hokara bhI asainya thA, tathA viparIta (pakSiyoM se vyApta dUsare pakSameM viruddha-zatru) "zakara bhI prazaMmA karane yogga thA // 6 // isa vanake vAda cAdIka bane hue cAra gopura-bar3e bar3e daravAjoMse yukta suvarNamaya prAkAra thA jo aimA jAna par3atA thA mAnoM cAra nirmala meghoMse yukta sthira rahanecArA acira pramAkA samUha pRthvI para AgayA hai / / 7 // pUrva dizAmeM jo unnata gopura thA usakA nAma vinaya thA / dakSiNa dizA meM ratnoMke toraNoMse yukta no gopura thA usakA nAma vaijayaMta thaa| pazcima dizAmeM pUrNa kadalIvajoMse manohara jo gopura thA usakA nAma jayaMta thaa| uttara dizAmeM devoMse ghirA huA hai vedItaTa jisakA aisA no gopura thA usakA nAma aparAjita thA // 8 // ina gopuroMkI uMcAI para toraNa lage hue the| unake donoM bhAgoMmeM netroMko apaharaNa karanevAlI vidhimai pratyeka ekasau ATha ATha prakArake nirmala aMkuza camara Adika maMgala dravya rakhe hue the no ki bhagavAnkI vibhUtiko prakaTa kara rahe the // 9 // unameM-gopuroMmeM, jinake bIca bIca meM motiyoMke gucche lage hue haiM aisI maNimaya mAlAmeM, TikArya, vA suvarNapaya jAla laTakate hue zomA pA rahe the| jo ki darzakoMkI dRSTiyoMko kaida kara dete the // 10 // una go
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / www 162 ] puroMke bhItara eka suMdara vIthI-galI thii| unake donoM bhAgoM meM (Upara) do do unnata nATyazAlAye banI huI thiiN| jo ki mRdaMgoM . 1 kI dhvani mAnoM bhavya jIvoMko darzana karaneke liye bulA rahIM haiM aisI jAna par3atI thIM // 11 // vidhiyoM ke donoM bhAgoM meM nATyazAlAoMke bAda devoMke dvArA sevina kramase azoka, saptacchaMda, caMpaka, AmroMse vyApta cAra pramadana the // 12 // unameM, jo vistRta zAkhAoM ke dvArA caMcala bAla pravAloM - komala pattoMse mAnoM dizArUpI bandhuoM kI karNapUra zrI ko banA rahe haiM aise, athavA jo jina bhagabonakI nirmala pratikRtiko dhAraNa kiye hue haiM aise azoka Adike.. cAra prakArake jAga vRkSa the| jo ki kamalakhaMDoM ko chor3akara pratyeka.. puNya se liye hue matta madhu roMke maMunase maMDita ho rahe the // 1 // .. una cAra vanoM meM nirmala maTakI bharI huI tIna tIna va. pikAyeM zobhAyamAna thiiN| jo ki gola trikoNa aura prakaTa catuSkoNa AkArako dhAraNa karanevAlI thIM / naMdA suvarNa kamaloM se, naMdavaMtI utpanna samUhoMse, : 'meghA' nIla kamaloMse, aura naMdottarA sphaTi ke kumudoMse vyApta thI // 14 // huna banoM meM hI sura aura asuroMse vyApta, prativartI latA maMDapoMse ghire hue, jina para ta "yUhoM kA maMDala zabda kara rahA " * kIr3Aparvata bane hue the| kahIM para mahala, kahIM maNimaMDapa, kahIM aneka prakArakI AdhAra bhUmitrAlI gRhapaMkti, kahIM cakrAMdola (!) sabhAmaMDapa, aura vahIM para atyaMta manojJa muktAmaya zizrapada bane hue the // 15 // banake bAda vajrapaya vedI thI jipane AnI -kiraNa - saMpatti ke dvArA nabhastalameM indra dhanuSakA maMDala prasArita kara rakkhA thaa| jo ki cAra zreSTha ratnatoraNoM se yukta thI // 16 // vIthi yoMke
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhArahavA~ srg| . [ 263 mimmmmmmmm pare cAroM tarapha mayUra, mAlA, vastra, haMsa, kesarI, hastI, baila, garur3a, kamala, cakra, ina daza cinhoMvAlI dhvajAyeM thiiN| ina daza dhanAoM meM se pratyeka ekasauM ATha ATha thIM // 17 // gaMgAkI kallolapaMgake samAna- mAlUma par3anevAlI, jinhoMne meva mArgapara AkramaNa kara liyA hai. aisI ye dhvajAyeM pratyeka dizAmeM eka hajAra assI assI thiiN| phailI huI hai kAMti jinakI aisI ye dhvanAyeM cAro dizAoMkI milAkara saba eka jagaha jor3anase cAra hajAra tInasau vIsa hotI haiM // 1.8 // isake bAda skurAyamAna hai prabhA jisakI aimA suvarNamaya prAkAra hai jo ki kamala samAna varNake dhAraka cAra gopuroMse yukta cAra mahAn saMdhyAkAlIna ghana-meghoMse samasta vidyumpamUhako viDaMbita karatA huA jAna par3atA hai / / 19 / / una gopuroM meM kalaza Adika prasiddha maGgala vastueM rakkhI huI thiiN| unake bAda jinameM mRdaMgakA manohara zabda horahA hai aisI do do nATyazAlAyeM thIM // 20 // unake bAda mArgake donoM bhAgoMmeM rakhe hue unnana aura sugaMdhita dhUpase utpanna hue dhUmase bhare hue manojJa suvarNapaya do do dhUpaghara zobhAyamAna the| jo aise jAna paDatethe mAnoM kAle kAle meghaNTaloMse Dhake hue do. suvarNa parvata hoM / / 21 // vahIM para indra bhI jinakI , sevA karatA hai aise kalpavRkSoM ke vana the| unake nAma cAra mahA. dizAoM meM sthita siddha hai sA.ninakA aise siddhArtha vRkSoM se aMkita the // 22 / / isake bAda cAra gopuroMse yukta utpala (8).vanavedikA thii| jo aisI jAna par3atI thI mAnoM aMjana girikI vistRta adhityakAko hI devoMne yahAM lAkara rakha dI hai // . 2.3. / unapara dyuta-kAMtise nicita-pUrNa tathA kalpavRkSoMke puSpa aura lAla lAla komala pattoM
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ] mahAvIra critr|. . . . .. banI huI vaMdanamAlAoMko dhAraNa karanevAle zreSTha ratnamaya daza.. daza toraNa lage hue the / / 24 // unake-toraNoM ke bIca vIcameM nava nava stue the jo aise jAna par3ate the mAnoM kautukase jinendravakA darzana karane ke liye padArtha hI prakaTa hue haiN| athavA siddhoMkI pratigatanAse vinata hone ke kAraNa candrAtapa zrImukha pRthak pRthak muktika ekadeza svayaM ikaTThe hokara pRthvIpara Akara virAjamAna hogaye haiM // 25 // . unake cArotarapha aneka prakArake bar3e bar3e kUTa : aura.sabhAgRha zomAyamAna the jinameM RSi muni anagAra nivAsa karate the tathA ghanA aura mAlAoMke dvArA jinakA Atapa virala banA diyA gayA thA // 26 // usake bAda tIsA piGgala maNiyoM kA banA huA hai gepura jisakA aimA AkAza-jhAkAzapamAna saccha athavA prakAzamAna sphaTikakA banA huA prAkAra.thA jo aimA jAna par3atA mAnoM mUnatAko dhAraNa kara jinamagavAnakI mahimAko dekhane ke .. liye svayaM pRthvIpara AyA huA vAyumArga hI hai||27|| una vyoma-.. cumbI gopuroMke donoM bAjuoMmeM vicitra ratnoMkI banI huI kalaza -- Adika ATha maMgala vastueM rakhI huI zomAyamAna thIM // 28 // .. * koTase lekara phailI huI dakSigameM mahApIThase. sparza karanevAlI prakAzana ...mAna bedikAyeM thIM jo ki paraspara prathaka rUpase prakAzamAna AkAza . ' samAna svaccha sphaTikakI banAI huI thiiN| jisapara vinaya sahitaM bAraha gaNa harSase virAjamAna ho rahe the| unake bIcameM rUcirakAMtiyukta aura manojJa tIna kaTanIkA siMhAsana zomAyamAna thA // 29 // "unake UparaM anupama dhutike dhAraka- suvarNake bane hue stambhoMke dvArA dhAraNa kiyA gyaa| bhramaraMmaMDalase ghire hue, aura khile hue suvarNa
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaDhArahavA~ sarga. 1. [ 265 kamaloMse, jisakA upahAra (pUjA) kiyA gayA hai aisA aneka prakArake ratnoMkA banA huA zrImaMDapa thA // 30 // pahalI kaTanI para maNi- maMgala dravyoM ke samUha ke sAtha sAtha cAra dharmacakra zobhAyamAna the jinako ki cAro mahAdizAoM meM yakSoMne mukuToMse ujjala hue mastakake dvArA dhAraNa kara rakkhA thA // 31 // suvarNakI banI huI aura * . maNiyoM se jaTina dUsarI kaTanI para ATho dizAoM meM atyaMta nirmala ATha "vAyeM thIM jinameM cakra, hastI, baila, kamala, vastra, haMsa, garuDa aura mAlA ke cinha the| jinake daMDa aneka prakArake ratnoMse jar3e hue thaM // 32 // tIrI. kaTanI ke Upara tIna loka ke cUr3AmaNi ratnake samAna . gaMdhakuTI nAmako manohara vimAna sarvArthasiddhimeM bar3hI huI hai vimAnalIlA jisakI ainA zobhAyamAna thA jisake Upara bhagavAnakA nivAsa thA // 33 // tInoM jagat ke liye pratIkSA karane yogya tathA jisakI nirmana vANIkI pratIkSA karate haiM aise nibaMdhanakarmabaMdhanoM se rahina jinendra bhagavAn upa gaMdhakuTa para virAjamAna hue jinapara Aye hue bhAva jIvoMne sugaMdhita vastu se kiye hue jalase chir3akAva kara diyA thA // 34 // una bhagavA- nUke cAro tarapha krapase yatIndra ( gaNadhara aura muni) kalpavAsinI devI, AryikArye, jyoti devakI deviyAM, vyaMvara devakI deviyAM, bhavanavAsI devakI deviyAM, bhavanavAsI deva, vyaMtara deva, C jyotiSI deva, kalpavAsI deva, manuSya, aura mRga (tirthaMca ) Akara baiThe hue the // 35 // cAro mahAM dizAoMke valayake bheise anala 1 gaNoMke bhI bAraha meM the / arthAt cAroM dizAoMke milAkara saba bAraha koThe theM. jinameM ukta bAraha prakArake nIvasamUha baiThe hue the / " 1
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266.] mahAvIra critr| . . . . . . prakAzamAna siMhAsanake anta taka solaha sIdiyoMkI mAlA lagI huI . thI // 36 // tIna parakoTAbhoMke suMdara aura unnata ratnamaya gopuroMmeM . kramase vyaMtara, mavanavAsI aura kalpavAsI isa taraha tIna dvArapAla the . jo udAra vepake dhAraka the aura jinhoMne hAthameM suMdara suvarNa kA veta. dhAraNa kara rakhA thA / / 37 // pramANavettAoM-gaNitajJoMmeM jo zreSTha : haiM unhoMne pahale parakoTekA aura manoja mAnastambhakA aneka prakArakI vibhUtise yukta aMtarakA-bIke kSetrakA pramANa Adha yojanakA batAyA hai / / 38 // jinAgamake jAnanevAloMne kRtrima parvata paMktiyoM se zobhAyamAna manohara pahale aura dUmare koTake bIca kSetrakA pramANa tIna yojanakA batAyA hai // 39 // vicitra. rasnakI prabhAkI paMktise mArita-haTA diyA-tiskRta kara diyA hai. sUryako pramAko * jisane aise dUsare aura tI re koTakA ra AcAryone do yonanakA batAyA hai // 40 // tIsare. koTakA aura vyavadhAna rahita vicitra : dhvajAoMse AcchAdita Dhake hue vAyumArga-AkAzamArgakA, aura.. sphurAyamAna hai pramA-ni:sakI aise siMhAsanakA aMtara vidvAnoMne Adhe / yojanakA batAyA. hai / / 4.1 / / jina. bhagavAn jahAM baiThate haiM usa * mahAn kAMtike dhAraka pradezakA aura pRthvItalake bhUSaNa, rasnoMse / . "zobhAyamAna stambhokA AcAlIne chaha yojanakA aMtara batAyA hai / // 42 // isa prakAra usa ninezvarakA bAraha yojanakA dhAma-samava-." zaraNaHzomAyamAnaH thA / devendroM dharaNendroM aura narendroMse vyApta vaha . : trilokIko dumarA aura jaisA mAluma par3atA thA // 43 // bhrama nisakA / * anumaraNa kara rahe haiM; nisane diza oMke mukhako zveta banA diyA hai aisI puSpavRSTiM bhagavAnke Age AkAzase par3atI thii| jo aisI jAna par3atI.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhArahavA~ sNrg| [267 thI mAnoM aMdhakArako naSTa karanevAlI jyotsnA hI dinameM prakaTa ho gaI hai| sunanemeM sukhakara-madhura mAlUpa honevAlA dundumike zabda AMkAzake antargataH tInoM lokoM vyApta hogayA / jAna par3A mAnoM 'ninapatikA darzana karaneke liye tIna lokameM rahanevAle bhavyoMko bulA rahA ho // .44 // megha mArgapara AkramaNa karanevAle aneka viTapoM AsapAsake choTe choTe vRkSoM se dizAoMke madhyako rokA huA 'atyaMta pavitra rakta varNakA azoka vRkSa thA jisake tala bhAgameM devagaga 'nivAsa karate the| aneka puSpoM tathA navIna pallavoMse subhA-suMdara vaha aisA. jAna par3atA mAnoM svayaM mUrtimAn vasaMta ho / athavA ninapatike darzana karaneke liye kuru-devakuru aura uttara kuruke vRkSoMkalpavRkSoM kA samUha eka hokara A gayA hai // 45 // usa bhagavAnke candradyutike samAna zubhra, niraMtara bhavya samUhako rAga utpanna karanevAle tIna.lokakI svAmitAke cinhabhUta tIna chatra zobhAyamAna the / jo aiseM jAna par3ate the mAnoM apanI prabhAkI prasiddhike liye tIna vi'bhAgoMmeM vibhakta hue kSIrasamudrake jalako devoMne AkAzameM candrAkAra banAkara tara Upara-ekake kAra dUsarA aura dumareke jAra tImaga isa. kramase rakha diyA hai||| 16 // do yakSa usa pramukI camaroMke vyAjase sevA karate the| jAna par3atA' mAnoM dinameM dRzyarUpako prApta huii| jyotsnAkI kaMpanI huI do taraMge haiN| bhagavAn ke zarIrakA maMDana bhAmaMDala thA jisameM manyasamUha apane. aneka pUrvajanmoMko isa taraha, dekhate the jaise ratnoMke darpaNameM // 47 // usa jinapatikA survaNakA vanA huA unnataM prakAzamAna siMhAsana thA jo merukI zikharake samAna mAlama par3atA thaa| usakI suraM asura tathA manuSya sadA sevA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 268 ] mahAvIra caritra / . . . . . . karate the / phaTe hue haiM mukha jinake aise kesariyoMse yukta tathA: nAnA prakArakI patralatAoMse anvita vaha bana. jaisA jAna par3atA thaa| athavA ratna makarase yukta vaha aisA.jAna par3atA thA mAnoM bar3A bhArI, samudra . hI ho // 48 // indrane dekhA ki jinezvarakI divya dhvani nahIM. : ho rahI hai taba vaha apane AdhijJAnase misako dekhA thA usI gaNadharako lAne ke liye gautamayAmako gayA / arthAt indrako avadhi: - jJAnase mAlUma huA ki gaNadharake na honese dipa dhvani nahIM ho ' rahI hai / aura yaha bhI mAlUma huA ki vartamAnameM gaNadhara padake yogya gautama nAmaka vidvAn hai / yaha jAnakara vaha usako lAneke. liye nima grAmameM vaha-gautama rahatA thA usI grAmameM gayA // 4 // usa grAmameM rahanevAle, nirmalabuddhi aura kIrtise jagatameM prasiddha gautama gotrameM mukhya usa indrabhUti nAmaka brAhmaNako vidyArthI kA veza dhAraNa karanevAlA indra vAdakA chala karake usa grAmase jinavarake , nikaTa liga lAza // 50 // mAnastambhake dekhanese namrIbhUta hue zirako dhAraNa karanevAle usa vidvAn gautamane bhagavAn se jIvasvarUpakA uddezakara prazna kiyaa| hone lagI hai divyadhvani jisakI aise jinapatine usake saMdeiko dUra kara diyaa| taba gautamane / Ane pAMca sau ziSya brahmA putroMke sAtha sAtha dIkSA dhAraNa kara lI * // 51 // usa gautamane pUrvAhnameM drIkSAke sAtha hI nirmala pariNAmoM.. ke dvArA tatkala, buddhi, auSadhi, akSaya, Urja, rasa, tapa, aura vikriyA isa sAta ladhiyoMko prApta kiyA / aura usI dina A. rAhnameM usa gautamane jinapatike mukhase nikale hue padArthoM kA hai vistAraM jisameM aisI upAMga sahita, dvAdazAGga zrutakI pada racanA..
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . : : aDhArahavA srg| [269 kI // 12 // stutike svarUpako jAnanevAle aura vinayase namra hue indrane prApta kara liyA hai samasta atizayoMko jisane aise usa minendrakI stuti karanA prArambha kiyA / jo vastuta: karane yogya hai usakI stuti karanekI amilApA kimako nahIM hotI ? // 13 // . - he jinendra ! mI buddhi ApakI stutike zreSTha vidhAnameM-stu spRhA-AkAMkSAse udyukta to hotI hai para Apake guNoMke gaurava (mahatva; dUsare pakSameM bhArIpana) ko dekhakara skhalita ho natI hai / mahAn bhAra iSTa honepara mI zrama utpanna to karatA hI hai // 14 // to pI he jina ! maiM apane hRdayameM rahI huI pracura bhaktike vazase atyaMta dupkara bhI ApakI gugantutiko kruuNgaa| jo saccA anurAgI hai usako lajnA nahIM hotI // 15 // he vIra ! hAni rahita, dinarAta prakAzita rahanevAlA, khilate hue paasamUhake dvArA aminaMdita, nyUnatA rahita ApakA yaza niraMtara apUrva kalAdharakI zrIko dhAraNa karatA hai // 16 // he jina ! 'Ara tInoM lokoMko yathAsthita-jo nisa rUmeM hai usako jI rUpase niraMtara vinA bhramaNa kiye hI karaNakrama aura AvaraNase caMjita dekhate haiM / jo paramezvara hai usake guNa citavanameM nahIM mA sakate // 57 ||.praannvaayuke dvArA meruko kapAdenevAle Apane yadi komala puSpake dhanuSako dhAraNa karanevAle manobhU-kAmadevako parAsta kara diyA isameM Azcarya kyA huA ? jo balavAn hai vaha cAhe jaise viSamako abhibhUta kara detA hai / / 58 // Apako jagatama jo paramakAruNika kahate haiM yaha kaise bana sakatA hai? kyoMki bhApakA iMjita zAsana akaTa aura atyaMta duHsaMha haiM / guptirUpa nibaMdhana
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - 270 ] mahAvIra caritraM / . nimakA- aisA hai tathA prasiddha hai dhairyadhana jinakA aise puruSoMko bhI atyaMta durdhara hai / / 59 // he jinapate! tuna apUrva tamopahA. ( aMdhakArake naSTa karanevAle candramA) ho / pratidina kumudako-ku muda pRthvIke harSako; dUsare pakSameM kamalako) bahAnevAle ho| paramaprAzI aura avinAzIko tenake dhAraka ho / AvaraNa rahita hokara bhI acala : sthitike dhAraka ho // 60 // AkAzameM utpanna huI mahAnaM ranake dUra karanevAlI vRSTise navIna jalako prApta karaneko cAtaka jisa prakAra . jagatameM tRSA rahita ho jAte haiM usI prakAra he jina ! ApakI vANI--upadezAmRtako pAkara sAdhupuruSa tRpArahita nahIM ho jAte haiM yaha bAta nahIM haiM, avazya ho jAte haiM / 61 // Apa zreSTha guNa.radhi-guNa:ratnAkara hokara bhI analAzaya ho (jalAzaya nahIM ho; zleSase dUsarA artha hotA hai ki tuma jaDAzaya-gar3abuddhi nahIM ho). ..' vimadana (madana-kAmadevase rahita zleSase dUsarA artha hotA hai ki : - mada-garvase rahita) hokara bhI mahAn kAma sukhake. denevAle ho| tIna ' . .. jagatke svAmI hokara parigraha rahita ho / he jina ! Apa kI ye... * ceSTA sA viruddha hai // 62 // he svAmin ! Apake guNa aura candra mAkI kiraNeM donoM samAna haiN| donoM hI saba logoMko Ananda denevAle sudhA samAna.(kiraNoMkI pakSameM sudhAse) vizada, aura aMdha kArako naSTa karanevAle haiM / isaliye Apake guNa candramAkI kiraNa - samAnaM mAlUma hote haiM aura candramAkI kiraNeM Apake guNoM ke samAna. * mAlUma hotI haiN.|| 63 // he jina ! jisa taraha Apake do.zreSTha nayA hai, usa tarahase hI ApakA mata mI .zomAyamAna hai| kyoMki donoMko hI jagatameM bhavyapuruSa napaskAra karate haiN| donoMke viSaya .
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ advArahavA~ srg| ininema [ 271 mI nava padArtha haiM / aura donoM hI mahAn, nirmala, nirupama, tathA nivRttikai kAraNa haiM // 64 // he svAmin ! Apane dhairya se samudrako, mahatvaMse AkAzako, samunnati kanakAcara-mehako, kAMtisa sUryako, samAse pRthvIko, aura prazamase candramAko jIta liyA hai / / 65 // haiM jineza! kripathyakI yuti ke dhAraNa karanevAle Apake caraNayugala aise jAna par3ate haiM ma.noM pavitra samAdhika balase niko hRdaya nikAla diyA thA isI rA~gakA ye vamana kara rahe haiM // 66 // he jina! ye makti karanevAle lokaM ApakI dizvaniko sunakara . atyaMta harSita hote haiN| navIna mevoMkI mahAn dhvani kyA mayUroMko Anandita nahIM kara detI hai ? 17 // jo manuSya Apake nimana guNoMko hRdayase dhAraNa karatA hai usako pApa svamAvase hI chor3a detA hai / rAtri meM pUrNacandrakI kiraNoM se yukta huA sutmArga kyA aMdhArase lima hotA hai ? // 6 // he jina ! yaha anaMta RSTa kA vaibhava Apake sivAya aura kisIka bhI nahIM pAyA jAtA / tIra / samudra sapAna kyA jagatameM koI dUsarA aura mI smudra hai jo ki suvAmaya nako dhAraNa karatA ho / 69 // jisa prakAra kumudinI kumudrapati-caMdramAMka pAdoM-kiraNAMko pAkara vizada bodhako prApta ho| jAtI hai usI taraha he jinezvara ! atAse anvita tayA Apake .pArdA caraNoMkI Adhita huI yaha manya samA vizada bodhapaya parama "sukhako prApta ho rahI haiM yA honAtI hai / / 70 // he jina! nita prakAra bhrapara baurAe-phUle hue amakI sevA karate haiM usI prakAra jo guNavizeSake jAnakAra haiM. ve apane mukhakI icchAse ApakI khUba hI upAsanA karate haiM ! ThIka hI hai-trANigaNa apane upakAra
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 ] mahAvIra critr| karanevAle ke pAsa bhI nahIM phaTakate // 71 // he tIna jagatke Iza! bhUpaNa veSa aura parigrahase rahita ApakA zarIra bahuta hI suMdara. mAlUma hotA hai / jisameM sUrya, candra aura tArAoM meM kisIkA bhI udaya nahIM huA hai aisA AkAza kyA manohara nahIM lagatA hai ? // 79 // prANiyoMkI dRSTi, navIna khilA huA mahotpala, nirmalajalase pUrNa sarovara, samasta kalAoMse yukta candra, inamesa aisI kisI meM bhI nahIM ThaharatI jaisI ki ApameM // 73 // he vIra namrIbhUta hue mastakoMpara, candramAkI kiraNoM ke mAna hai ghuti nisakI aisA svayaM par3atA huA Apake caraNayugalakI nakhazreNIkI kiraNoMkA vitAna-mUha aisA jAna par3atA hai mAnoM nahIM naSTa huI hai saMgati jisakI aisA svayaM par3atA huA puNya hI ho / / 74 / / he svAmin ! agAdha saMsAra sAgara meM nimagna hue isa jagatako Ani hI ubhArA . hai / nivir3a aMdhakArase vyApta AkAzako sUryake sivAya aura koI nirmala banAtA hai kyA ? // 55 // mahAn ranako dUra karanevAlI aisI jaladhArAke dvArA sudharita hai AzA (dizA) jahAM para aise .. navIna meghakI taraha he jina ! Apa phala na dekhakara hI-pratiphalakI icchA na karake hI jIvoMkA apanI vANIke dvArA sadA anugraha karate ho / / 76 // he jina ! yaha nizcaya hai ki Apake zuddha dayApUrNa matameM doSakA leza bhI dekhane meM nahIM AtA hai| svabhAvase hI zItala caMdramaMDalameM kyA uSmA-garamI-saMtApake kaNa bhI sthAna pAsakate haiM // 77 // he jina-! jo manuSya zrotrarUpa, analike dvArA / Apake vacanAmRtakA maktipUrvaka pAna karatA hai usa hitabuddhiko * jagatameM niraMkuza bhI tRSNA kabhI bAdhita nahIM kara sakatI hai .
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ aDhArahavA~ srg| [273 // 78 // he Iza! prANiyoMkI bhavyatA ApameM ruci-prIti (samyagdarzana ) ko utpanna karatI hai| prIti samyagjJAnako, : samyagjJAna tapako, tapa samasta karmAke kSayako, aura vaha kSaya aSTaguNaviziSTa anaMta sukharUpa mokSako utpanna karatA hai / / 79 / / haiM jinezvara ! vinA raMge hI rakka, vitrama-vilAsakI sthitise rahita hone para mI manojJa, vinA dhoye hI atyaMta nirmala aise "Apake caraNayugala. namaskAra karanevAle mujhako sadA prazamakI vRddhi kro||80 // isa prakAra maiMne kiyA hai namaskAra jisako, tathA saghana ghAti kaki nirmUla kara denese utpanna hue atizaya Rddhisa yukta bhakka Arya puruSoMko Anandita karanevAle, tIna bhuvanake adhi. pati Apa jinabhagavAnmeM, he vIra ! merI ekAMta bhakti sadA sthira rho|| 81. / isa prakAra jina bhagavAnkI acchI tarahase yA bahuta dera taka stuti karake anekavAra praNAma karanese namra hue mukuTako vAma hAthaseM apane sthAnAra (zirapara) rakhate hue bAra bAra vaMdanA kara indrane isa prakAra prazna kiyA / 82 // . . .yaha loka kisa prakArase sthita hai ! aura vaha kitanA bar3A hai ! tatva kauna kaunase haiM ! jIvakA vadha kisa tarahase hotA hai| aura vaha kisake sAtha hotA hai ? anAdinidhanakI mokSa kima taraha ho jAtI hai| vastusthiti kaisI haiM ! so he nAtha! Apa apanI divya vANIke dvArA samajhAie // 83 // ima prakAra prazna karanevAle indrako vIra jinendrane bhanyoMko mokSake mArgameM sthApita karane ke liye jIvAdika padArthoM (nava padArtho) aura tatvoM (sAta tatvoM) ko yA jI. vodika padArthoke svarUpA yathAvat upadeza kara isa prakAra-nimnali.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 mahAvIra caritra / khita prakArase vihAra kiyA / / 84 // . * mina bhAvAnke AMge mArgameM pRthvIparase kaMTaka tRNa aura upana, vagairaha dUra kara diye gye| zIghra hI pRthvItalapara yojanoM meM samAna dizAoMko sugaMdhita banAnevAlI sukhakara vAyu vahane lagI / / 85. / / vinA mevake hI aisI sugaMdhita vRSTi hone lagI jisase ki kIcar3a to bilakula bhI nahIM huI para pRthvIkI rana-dhUli zAna ho gaI. daba gii| bhAkAzameM saba taraphase vAyuke dvArA ur3atI huI banAye binA kisIke dhAraNa kiye hI svayaM usa jinezvarake bhAge Age calane lagIM // 8 // vividha ratnamayI pRthvI maNimaya darpaNatalakI pratimA bngii| pRthvImeM samasta dhAnyoM kA samUha bar3ha gyaa| jAna liyA hai pakSako-vairako jinhoMne aise mRgoMne chor3a diyaa| arthAta nAtivirodhI pazuoMne ApasameM naira karanA chor3a diyA // 87|| nahIM para bhAvAn caraNa rakhate the usa antarikSa-AkAzameM Age aura pIche sAta sAta kamala rahate the| Age Age devoMke dvArA bhaktipUrvaka banAI huI divya turaI maMda maMdra zabda kara rahI thiiN||| 8 // skurAyamAna haiM bhAsura razikSacaka (kiraNasamUha) jisakA aisA dharmacaka usa bhagavAna ke Age Age . AkAzameM calatA thA jo ki vidvAnoM yA devoMko bhI kSaNamAke liye: dUsare sUrya vimbakI zaMkAM kara detA thA // 19 // usa bhagavAnake .. iMdrabhUti prabhUti gyAraha prasiddha mahAnubhAva gaNadhara the| lokameM pUjya, * atyaMta unnata aise. tIna sau muni caudaha pUrvoka dhAraka the // 9 // . nau hajAra nau sau udAra zikSaka cAritrakI zikSA denevAle the| teha sau.sAdhu avadhi jJAnake dhAraka the // 21 // dhIra aura jinakI . vidvAn yA deva stuti karate haiM aise pAMca sau muni manAparyaya jJAnake
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ aDhArahavA~ sarga / [ 275 4 z dhAraka the / usa samaya meM manISiyoMko mAnya aise sAta sau muni anuttama kevalI - zruta kevalajJAna ke dhAraka sadA rahate the // 92 // prasiddha aniMdita aura zAMtacitta aise nau sau muni vikriza Rddhika dhAraka the / ukhAr3a diye haiM samasta kRtIrtha-kumatarUpI vRkSa jinhoMna aise cAra sau vAdiganendra - vAdaRddhike dhAraka muni the // 93 // samIcIna nItizAliyoMko bandha, zuddha cAritra hI hai bhUSaNa jinakA aisI zrI caMdanA prabhRti chattIsa hajAra AryikAyeM thIM // 94 // aNuvrata guNatrata aura zreSTha zikSAvrata ke dhAraka, jagat meM Urmita aise tIna lAkha zrAvaka the / vratarUpI ratnasamUha hI hai bhUSaNa jinakA aisI tatvamArga meM pravINa tIna lAkha ujvala - nirdoSa zrAvikAyeM thIM // 99 // usa bhagavAnkI sabhA meM asaMkhyAta deva aura deviyAM tathA saMkhyAta tiyecoMkI jAtiyA~ zAMta cittavRttise jAna liyA hai samastapadArthoM ko jinhoMne aisI moha rahita nizcala sampattatvakI dhAraka thIM // 96 // tIna muvanake adhipati jinendra deva ukta gaNadhara Adike sAtha samasta prANiyoMko hitakA upadeza karate hue karIba tIsa varSa (chaha dina kama tIsa varSa ) taka bihAra karake pAdhApura ke phUle hue * vRkSoMkI zrI - zobhAse ramaNIya upavanameM Akara prApta hue // 97 // usa banameM chor3a diyA hai samAko jihane athavA vighaTita ho gayA hai samavasaraNa jisakA aisA vaha nirmala paramAvagAr3ha sampattrakA dhAraka vaha sanmati bhagavAn jinendra pachopavAsako dhAraNa kara yoganirodha. kara kAyotsargake dvArA sthita hokara samasta karmoM ko nirmUla kara kArtika kRSNA caturdazIko rAtrike aMta samaya meM jaba ki candra . . svAti nakSatra para thA, prasiddha hai zrI. jisakI aisI middhiko pra 2 ...
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra caritra / ... 276 ] huA // 98 / usa minendrake avyAvAdha atizaya anaMta sukharUpa pada-sthAnako prApta karate hI siMhAsanoMke kaeNpanese jAnakara bhagavAnakA mokSakalyANaka hubhA hai aisA samajhakara apanI .. apanI sainyake sAtha zIghra hI anugamana. karanevAle sAreM : deva aura unake adhipati bhagavAnake pavitra . aura anupama zarIrakI bhaktipUrvaka pUjA karaneke liye usa sthAnapara nAkara pahu~ce / // 99 // agnikumAra devoMke indroMke mukuTake ratnoM se nikalI . huI agnimeM, nisako ki kapUra agara sArabhUna caMdanakA kASTha. ityAdi haviSya dravyake dvArA vAyukumArake deSoMna zIghra hI. saMdhukSita kara diyA thA-jhapakakara dahakA diyA thA, jinapatike zarIrakI / indroMne antya kriNa kI / / 100 / / zIghra hI usa jinapatike paMcama kalyANako acchI taraha karake stutike dvArA mukhara-zabdA yamAna hai mukha jinakA aise prasanna hue kalpavAsI indraprabhRti devagaNa . usa sthAnakI pradakSiNA karake apane hRdaya meM yaha vicAra karate hue.. ki 'isa bhaktike prasAdase hamako bhI zIghra hI nizcayase siddhi. sukhakI siddhi ho, atyaMta navIna saMpattise yukta apane apane sthAna-.. ko gaye / / 101 / / - :isaprakAra maiMne no yaha mahAvIracaritra banAyA hai vaha apaneko '. aura dUsaroMko bodha dene ke liye banAyA hai| isameM pururavAse lekara .. aMtima vIranAtha taka seMtIsa bhavoMkA nirUpaNa kiyA hai // 102 // jo. puruSa-isa varddhamAna caritrakA vyAkhyAna karatA hai aura usako sunatA - hai.usako paralokameM atyanta sukha prApta hotA hai||103|| maudgalya parvatakA hai nivAMsa jisameM aise . vana meM rahanevAlI saMpat-saMpat nAmakI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ aDhArahavA~ srg| [277 antaramin yA saMpattike samAna zreSTha zrAvikAke, athavA maudgalya parvatapara hai nivAsa jisakA aisI vanastha saMpata sacchavikAke mamatva prakaTa karanepara-usake kahanese bhAvakIrti muni nAyakake pAdamUlameM saMvat 910 meM maiMne vidyAkA adhyayana kiyA aura caur3a deza viralA nagarImeM zrInAthake janatAkA upakAra karanevAle pUrNa rAjyako pAkara jinopadiSTa ATha graMthoMkA nirmANa kiyA // 104 // isa prakAra azaga kavikRta vardamAna caritrameM mahApurANopaniSadi ... bhagavanirvANApagamana nAmaka avArahavA sarga amAta huaa| zrImahAvIravaritra samApta /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ : D. ES ASPEE zrI mahAvIrASTaka stotra SHERPER 42. ** (1) nita jIva bhAva ajIva jinake, mukura sadRza jJAnameM / utpAda dhauvya ananta vyaya sama, dIkhate zubha mAnameM || AkAzamaNi jyoM loka sAkSI, mArga prakaTita karanameM / zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM || < (2) haiM padmayugase netra jinake spaMda krodhAdika nahIM / karate janoMko prakaTa hai, krodhAdi citameM haiM nahIM || atyanta nirmala mUrti jinakI, zAntamaya ho sphuraNa meM / zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM !! n . (3) namatI huI svargendra paMkti mukuTamaNi chavi vyApta haiM / zobhita yugala caraNAnna jinake mAnadoMke Apta mavaca nAzanake liye haiM, zakya pAtha smaraNameM / zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM || (4) 1 maMDUka iha harSita. hRdaya ho, nAsu pUjana mAvase / guNavRndazAlI svarga pahuMcA, sukha samanvita cAvase // sadbhakta zivakha vRndako kimu prApta karate zaraNameM / 1 zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. kaMcana pramA bhI tapta ninake, jJAna nidhi haiM gata tanu / siddhArtha nRpavarake tanaya haiM, citra AtmA mI nanu / zrIyukta aura ajanma gati mI, citra haiM mana nazanameM / .zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM // .., . (6) : . vimalA vividha naya urmiyoMse, bhAratI. gaMgA yhii| jJAnAmmase iha mAnavoMko, stapita karatI hai sahI / / budhajanamarAloMse amI, saMtapta hai iha muvanameM / zrI vIrasvAmI. mArgagAmI, ho hamAre nayanameM // tribhuvana vinetA kAya yoddhA, vega jisakA prabala hai| sukumAra komala umrameM, nItA sva balase sabala hai / vaha prazama padake rAjyako, Ananda nitya smrnnmeN| " zrI vIrasvAmI. mArgagAmI, hoM hamAre navanameM / haiM vaidya mohAtaGkako, kazcit mahA prazamanaparaH / anapesabandhu viditamahimA, aura zrI maMgalakaraH / * mantra mIta sAdhu- prANiyoMkA, zreSTha guNa haiM zaraNameM / zrI vIrasvAmI mArgagAmI, hoM hamAre nayanameM // . satIzacandra guptA sarata!
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ *********** *** digaMbarajainapustakAlaya-sUratake hindI jain sunna / * zrImahAvIracaritra (azaga kavi kRta) .. 1) zrI zrIzreNikamahArAjakA bRhat caritra : 1) * sAgAradharmAmRta TIkA (paM AzAdhara kRtaM pUrNa) 2. *. zrIzrIpAlacaritra (naMdIzvara vrata mAhAtmya). .) solahakAraNa dharma (SoDazakAraNa vratake liye .. upayogI) 1) dasalakSaNadharma (pa!paNa parvameM khAsa upayogI) * jaMbUsvAmI caritra hindI bhaktAmara aura prANapriya kAvya * prAtaH smaraNa maMgala pATha 26 zrI jinacaturviMzati kAvya samAdhimaraNa aura mRtyu mahotsava ) putrIko bhAtAkA upadeza (sasurAla nAte samaya) -11) 3 aura i) saikar3A * darzanapATha (pAThazAlAke liye upayogI) * AlocanA pATha aura bhASA sAmAyika pATha-) * bhaktAmara tatvArtha sUtra (bhASA sAmAyika pATha sahita) milanekA patA* mainejara, digambarajaina pustakAlaya-sUrata / *** ************
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
_