Book Title: Dwatrinshad Dwatrinshika Part 02
Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Divyadarshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022085/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bitiyal T itle E' mahopAdhyAyajI zrI yazovijayajI viracitA dvAtriMzada dvAtriMzikA (bhAga-2 batrIzI. 9 thI 15 : bhAvAnuvAda : A.vi. abhayazekharasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM bhagavao mahAvIrassa mahopAdhyAyajI zrI yazovijayajI viracitA dvAtriMzada dvAtriMzikA (bhAga-2) svopajJatattvArthadIpikAgavRttisamalaMkRtA gurjarabhAvAnuvAda sahitA ca * bhAvAnuvAda che zrI prema-bhuvanabhAnu-dharmajita-jayazekharasUrIzvara ziSya A.vi. abhayazekharasUri * prakAzaka : divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, ji. amadAvAda-387810 prathama prakAzana vi.saM. 2069 mUlya : rUA. 50-00 noMdha A pustaka jJAnakhAtAnI rakamamAMthI prakAzita thayeluM che. tethI gRhasthoe jo enI mAlikI karavI hoya to enI rakama jJAna khAte cUkavI devI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prAptisthAna ) che (1) prakAzaka (2) atulabhAI je. vahecA 806, ratanapArka, aDAjaNa pATIyA, rAMdera roDa, surata-395009. phona: 09825461290 (3) jagatabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phatehapurA basa sTenDanI pAse, pAlaDI, amadAvAda-380007. phona: 079-26630006 navinabhAI bI. kubaDIyA Ithosa IlAITa. gAra prA. lI. 107, kosamosa pleTInama, gokhale roDa, dAdara (pazcima), muMbaI-400028. mo. 09769329932 mudrakaH bharata grAphiksa o, nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda-380001. Ph: 079-22134176, M, 9925020106 e-mail: bharatgraphics1@gmail.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ina za na 18 varSa pUrve vi.saM. 2051 mAM jeno prathama bhAga prakAzita * thayelo hato te mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI vAcaka viracita dvAtrizat kAtrizikA granthanA svopajJavRtti sahita bhAvAnuvAdanA bIjA bhAgane prakAzita karatAM amo khUba AnaMda anubhavIe chIe. bhAvAnuvAda karanAra sAdhvagaNanAyaka pU.A. zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma.sA. koIpaNa padArthanA UMDANamAM utarIne sUkSma rahasyArthI prakAzita karavAno mArgastha kSayopazama dharAve che e vAta zrIsaMghamAM supere prasiddha che. e ja kSayopazamanA AdhAre prastuta bhAvAnuvAdamAM paNa, A granthanA pUrva prakAzita vivecanomAM jovA na maLatA DhagalAbaMdha rahasyArthI pragaTa thayA che. AvA aneka rahasyArthothI bharelA A granthanA zeSabhAgano bhAvAnuvAda tathA anya paNa aneka granthonA bhAvAnuvAda pUjyazrI taiyAra kare evI vinaMtI sAthe pUjyazrInA caraNomAM bhAvabharI vaMdanA. zrI caturvidha saMghane A bhAvAnuvAdano sahAro laI rahasyArtho pAmavA mATe namra vinaMtI. prastuta granthanA prakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha potAnA jJAna khAtethI lenAra zrI mATuMgA jaina zve. mUrti. tapAgaccha saMghane khUba khUba dhanyavAda sAthe abhinaMdana. A granthanuM suMdara mudraNa karI ApanAra bharata grAphiksanA pUrA sTAphane dhanyavAda. divyadarzana TrasTa vatI kumArapALa vi. zAha * prastuta prakAzanano saMpUrNa lAbha potAnA jJAnanidhimAMthI lenAra 38. zrI mATuMgA jena je.mU. tapAgaccha saMghana pharI pharI dhanyavAda * Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bh bh fy m lyh nt mb lb sy ty s y sh" aneka viSayone AvarI leto mahopAdhyAya zrImadvijaya yazovijayajI ma.sA.no eka mahattvano grantha eTale dvAdiMzad prastAvanA dvAtrizikA. tattvArthadIpikA nAmanI svopajJavRttithI alaMkRta * A granthanI prathama ATha batrIzIonuM bhAvAnuvAda sAthe ( prathama bhAga tarIke prakAzana vi.saM. 2051 mAM thayeluM. acAnya sarjana vagere aneka kAraNoe AgaLanuM lakhANa baMdha thayeluM je nimitta maLatAM ja puna zarU karyuM. jema jema lakhANa cAlatuM gayuM tema tema aneka evA rahasyArtho ke je hAla upalabdha granthomAM ke A granthanA pUrvaprakAzita vivecanomAM jovA maLatA nathI evA rahasyArthI huratA gayA. jemake dharmakathAnA cAra prakAra kema batAvyA che ? vagere. tethI mAro utsAha vadhato gayo. A bIjA bhAganA lakhANa vakhate mArI samakSa eka zabdazaH vivecana tathA eka nayalatA saMskRtaTIkA sahitanuM vivecana hatA. AmAMnuM zabdazaH vivecana karanAra vivecakanI paMDita tarIkenI je prasiddhi che enI sAme emanuM vivecana ghaNA prazno khaDA kare che. emanA yogavizikAnA zabdazaH vivecanamAM paNa DhagalAbaMdha gaMbhIra kSatio hatI jemAMnI mahattvanI ghaNI kSationI samIkSA meM yogaviMzikAgranthanA mArA vivecanamAM TIppaNa tarIke karI che. e ja rIte prastuta granthamAM paNa emanA vivecanamAM jovA maLelI keTalIka gaMbhIra kSationI samIkSA karI che. mane emanI je kSatio bhAsI che e kSatio ja che emAM mane koI zaMkA nathI. e vivecanakAra paNa madhyasthabhAve zAMtacitte vicAraze to jarUra emane paNa e kSatio kSati tarIke bhAsaze. arthagaMbhIragranthonA zabdazaH vivecanone dhaDAdhaDa prakAzita karI rahelA e vivecanakArane, enI prakAzaka saMsthAne tathA sakaLa zrIsaMghane, A vivecanakAranA kSayopazama, zakti ane adhikAra keTalAM enI kaMIka kalpanA Ave e mATe A samIkSA karavAnI kaDavI pharaja bajAvavI paDI che. sahukoIne sabuddhi maLo. siddhAnta mahodadhi brahmamUrti sva. pU. AcArya zrI vijaya premasUrIzvarajI ma.sA. vardhamAnataponidhi sva. bhAvaAcArya zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA. karmasAhitya niSNAta sahajAnaMdI sva. AcArya zrImadvijaya dharmajitusUrIzvarajI ma.sA. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sUrimanA paramasAdhaka dakSiNa mahArASTraprabhAvaka sva. AcArya zrImadvijaya jayazekharasUrIzvarajI ma.sA.. A suvihita sadguruparaMparAne tathA mArA aneka rIte upakArI vartamAnagacchAdhipati siddhAntadivAkara pa.pU. AcArya zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.ne A kSaNe kRtajJatApUrvaka yAda karuM chuM. zAsanaprabhAvaka AcArya zrImadvijaya ajitazekharasUrIzvarajI ma.sA. tathA pa.pravara zrI udayavallabha gaNivare A bIjA bhAganA vivecanane sAghanta tapAsyuM che tathA aneka bahumUlya sUcano karyA che, dhanyavAda. sahavartI ziSyagaNano sevAbhaktibharyo sahakAra to zuM visarAya? granthano saMkSipta paricaya prathama bhAgamAM Apelo che. A bhAvAnuvAdamAM chadmasthatA, anAbhoga, pramAda vagerenA kAraNe parama pavitra zrI jinAjJAne pratikULa jo kAMI prastuta thayuM hoya to enuM hArdika micchAmi dukkaDaM devApUrvaka saMvigna bahuzruta vidvAnone evuM saMzodhana karavA ane mane jaNAvavA vinamrabhAve vinaMtI karuM chuM. - tathA upAdhyAyajI mahArAjanI A adbhutakRtinAM rahasyo pAmavA mATe jijJAsuo A bhAvAnuvAdano sahAro laI mArA prayAsane sArthaka karo evI prArthanA sAthe viramuM chuM. AcArya vijaya abhayazekharasUri gajAbhiSeka jaina tIrtha sAputArA prabhu pArzva janmakalyANaka vi.saM. 2069 OYYYYYYYYYYYYYYY Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya (9) kathAdvAtriMzikA viSayAnukrama pRSTha 241 thI 266 241 242 243 243 247 248 . . 251 . . 253 254 mokSakathA kema nahIM ? arthakathA ... kAmakathA-dharmakathA . zrotAbhede dharmakathAbheda . AkSepaNI kathAno rasa . vikSepaNI kathA. . . vikSepaNIkathAnuM bhayasthAna . bhayasthAna nivAraNa saMvejanI kathA . . nirvejanI kathA. 256 pahelAM AkSepaNI, pachI vikSepaNI . . 258 mizrakathA, vikathA. .. 260 akathA, vikathA ke kathA ? 262 264 akathA vageremAM bhajanA upasaMhAra. .. (10) yogalakSaNadvAtriMzikA . . 201 thI 301 267 yoganuM lakSaNa . . mukhyatvanAM kAraNo 268 bhavAbhinaMdInAM lakSaNo. 270 273 274 276 277 278 279 281 282 283 ... 284 lokapaMkti dharmArtha lokapaMkti zubha mATe. pAMca Azayo .. praNidhAnaAzaya. pravRttiAzaya . . vighnajayaAzaya siddhiAzaya. . viniyoga Azaya. Azaya vinAnI dharmakriyA . acaramAvartamAM yogano ayoga viSaya 285 caramAvarta navanItAdi tulya . gopendrAcArya vacana . 286 bhAvanAyogathI kriyA paNa mukhya hetu. 287 klezadhvaMsa kevo ? 290 291 294 295 296 (11) pAtaMjalayogalakSaNa dvAtriMzikA 302-350 pAtaMjalayogalakSaNa . 302 302 305 306 307 311 312 312 315 315 317 318 319 321 323 kriyA bhAvanI vyaMjaka che . pariNAmo badalAya, jIva nahIM . dezanA nayapradhAna hoya . . upasaMhAra .. zuddha-azuddha AtmA. puruSamAM vRttisArUpya . cittanI pAMcavRttio . vRttionAM lakSaNo . vRttiono bahirSati nirodha.. antaH sthiti nirodha. . nirodhajanaka abhyAsa nirodhajanaka apara vairAgya paravairAgya .... vairAgyanI upakAritA. asaMsAra-amokSanI Apatti sarvanI mukti ke amukti . cicchAyAsaMkramanI kAraNatA citta svAbhAsa nathI-pUrvapakSa cittAntara grAhya mAnavAmAM anavasthAdoSa. . viSayavyavahAra kaI rIte ? citrazakti be prakAre che bhoga zuM che ?. ... bhogano anubhava zI rIte ? pRSTha 324 325 329 329 330 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayA viSaya pRSTha sukha duHkhAdinI saMgati .......... 331 prakRtimAM be zakti................ 33ra prakRtino ja mokSa, puruSano nahIM ... 335 AtmA pariNAmI che.......... buddhithI sarvasaMgati hoya to puruSa mAnavAmAM pramANa zuM?..... 339 buddhi puruSanuM ja nAma che ....... bIjI rIte syAdvAdano ja svIkAra .. 344 jainadarzana jaya pAmo........ 346 kAyanirodhAdimAM pAtaMjalalakSaNanI avyApti ................ 349 cittanI zikSA vagere avasthAo ... 3pa0 granthakArakRta lakSaNa ja nirdoSa. . . 351 upasaMhAra ....................................... 35ra (12) pUrvasevAtAsiMzikA . . . . 358 thI 396 gurupUjana ........................... 359 artha-kAma paNa puruSArtha che... 361 mRtyunI anumodanA kyA nahI ?.. divapUjana.**************** 364 sarvadevanamaskAra............... 365 anya devo pratye dveSatyAga....... 369 dAnapUrvasevA..... * * * * * * 370 sadAcArapUrvasevA ......... 374 tApUrvasevA ................... 377 muktiadveSapUrvasevA ......... 381 loka ane zAstromAM asuMdara AlApo 382 sahajaalpamalatvathI bhavaanutkaTa rAga dvArA muktiadveSa. * * * * * * * * 383 mala eTale AtmAnI yogakaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatA... 384 yogyatA aMge zaMkA-samAdhAna........... 388 maLabhede phaLabheda. ............ 389 dikSA vagere yogyatAnA ja nAmo che 390 bhAvamaLaddAsa bhavyone ja thAya.... 392 vyavahArarAzipravezathI sahajamaLaddAsa zarU thAya * * * * * * * * * * * * * * * * 393 navadhA yogibheda ............ 394 muktiadveSa eka ja che ...... 395 (13) muktiahevaprAdhAnya hAnizikA. . . . . . . . 390 thI 4para muktiadveSathI malanAbhAva ...... 397 raiveyaprApti paNa vipAkavirasA ... 400 muktiadveSane trividha mAnavo jarUrI. 401 vipAkavirasatA zuM che?........ 403 muktiadveSa ja pradhAna che ....... 405 abhavyAdine muktiadveSa kaI rIte? 407 konuM gurnAdi pUjana nyAdhya? .... 408 gurudoSavALAnI sankriyA paNa lAbhakartA nathI .... kartAbhede anuSThAnabheda......... 411 saMbhUtimunianuSThAnavicAra ........ 414 caramAvartamAM viSa-garano asaMbhava..416 keTalAMka vaiziDyo ........... 419 niyANuM kathaMcit guNakara che ...... 420 ArAdhakavirAdhakacaturbhagI granthAdhikAra421 paMcAlakajI granthAdhikAra ........ 423 niSkarSa. .... * * * * * * *** .. . . . . 424 viSa-gara anuSThAna.......................... ananuSThAna ............................. taddhatuanuSThAna .*********** amRtaanuSThAna. ********** . 430 caramAvartamAM samucitayogyatA che... 431 caramAvartimAM prAyaH tahetu hoya .... 432 viSa-garanI vAto zrotAne cAnaka lagADavA che............433 . 410 cha 429 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha LIi che. * * * * * * * * * *..... 486 viSaya pRSTha viSaya taddhatune ucita bhAva kevo? dIrthazaMkA 434 Asanabhavyane pAralaukika vidhimAM sadanuSThAnarAga-samAdhAna.................... 436 zAstra pramANa hoya che ................. 478 abhavyAdino muktiadveSa viSayazuddha anuSThAna ........ 479 sadanuSThAnarAgajanaka hoto nathI.... 437 svarUpazuddha anuSThAna .................. 480 bAdhyaphaLApekSA sadanuSThAna be anuSThAnonI phaLavicAraNA..... 482 rAgakRta che ...................... 438 anubaMdhazuddha anuSThAna......... 484 saubhAgyAdi tapa paNa apAya che... 440 tridhA pratyaya... AtmAdi pratyaya uttarasiddhinuM vasupAladaSTAMta .* * * * * * * * * * * bIja che..... pAMca anuSThAno para vicAraNA .... jAtya-ajAtya mora............ samAdhAnapaTTaka............. trIjuM anuSThAna bhinnagranzikane hoya. 489 samAdhAnapaTTakanA sUcitArtho ...... vizeSa vAto. ............. 490 eka pakSe karelI vividha garabaDo... anaMtAnubaMdhI kayA cAritrano (14) apunabaMdhakatAsiMzikA . 453 thI 498 ghAta kare ? .......... * * * * * 496 apunarbandhakanuM lakSaNa ........... 453| (15) samyagdaSTiplAniMzikA... 499 thI pa40 mArgapatita-abhimukha apunAnI ja zuzruSAliMga . . . . . . . . . . . . . . . 499 avasthAvizeSa che............. 454 zrAvaNarucinuM kAraNa ................ e aMge matAMtara ............... 456 dharmarAgaliMga, ......... 502 sakRbaMdhakAdine upacArathI pUrvasevA. 457 gurudevAdi pUjAliMga ............ 504 konI pUrvasevA mukhya?.........460 traNa kiraNo ................ azAntAdAttane kriyA viparyasta hoya. 462 pranthibhedano prabhAva .......... 508 saMsAranA bIjanI vicAraNA...... 463 bodhisattvanuM lakSaNa.. ........... 509 saMsAranA svarUpa ane bodhisattvanI tulyatAo....... .510 phaLanI vicAraNA.... tathA bhavyatva zuM che?...... tIrthakaratva kaI rIte meLave che? ... 513 sukhasvabhAvI AtmAne muMDakevalI zI rIte bane? ....... 514 duHkha zI rIte? samyaktathI ziSTatvano prAraMbha .... 515 saMsAraviyoganA hetu ziSTanA acokta lakSaNanI vicAraNA 518 vagerenI vicAraNA..................... 467 samyagu-mithyAzruta ......... 533 anuzrota-pratizrotogamana ....... 468 prAmANyamAM satyatva prayojaka che.... pa35 mokSe citta bhave tanu.................... 470 jinavacana-vedavacanamAM taphAvata.... 537 zuzruSAdi kriyA paNa hoya che ..... 472 anyalakSaNa amArA lakSaNanuM sUcaka . 538 yogazatakAdi sAthe samanvaya...... 474| upasaMhAra . 500 ...466 ******. 540 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I thAnnizivA sArA vAdanirUpaNAnantaraM tatsajAtIyA kathA nirUpyate - artha-kAmakathA dharmakathA mizrakathA tathA / kathA caturvidhA tatra prathamA yatra varNyate / / 1 / / artheti / arthakathA kAmakathA (=arthakAmakathA) dharmakathA tathA mizrakathA, evaM caturvidhA kathA / tatra prathamA = arthakathA, sA yatra = yasyAM varNyate = pratipAdyate / / 1 / / AThamI batrIzImAM vAdanuM nirUpaNa karyuM. have tene sajAtIya kathA'nuM A navamI batrIzImAM nirUpaNa karAya che. jema vAdamAM adhikRta te te viSayano nirNaya karavA-karAvavAno abhiprAya mukhya hoya che, ema kathAmAM paNa e ja abhiprAya mukhya hoya che. mATe e banne sajAtIya che. tema chatAM vAdamAM e nirNaya sAmasAmA pakSa-pratipakSa vagerenI carcApUrvaka hoya che ane tethI emAM vArApharatI banne vaktA-zrotA banatA hoya che, jyAre kathAmAM kathaka mukhyatayA vaktA ja hoya che ane jijJAsu mukhyatayA zrotA ja hoya che. tethI ja vAdamAM jyAre je zrotA bane tyAre paNa te, vaktAnI vAtone zraddhApradhAna banI tahatti kare ja evuM hotuM nathI. uparathI e kaMIka ne kaMIka zaMkAprazna UThAvyA karato hoya che. jyAre kathAmAM zrotA vaktAnI vAtone prAyaH tahatti karato hoya che. Ama vAda ane kathAmAM AvI badhI apekSAe bheda paNa che e jANavuM. gAthArtha (+TIkAtha) (te te puruSArthanI preraNA karanArI vAto kathA kahevAya che.) A kathA cAra prakAre che. arthakathA, kAmakathA, dharmakathA ane mizrakathA. temAM prathama e che jemAM varNavAya che.... vivecanaH zaMkA-puruSArtha to mokSapuruSArtha paNa che. to arthakathA vagerenI jema mokSakathA paNa hovI joIe ne ? samAdhAna : hA, mokSa paNa puruSArtha che ja. paNa puruSano artha=puruSanuM prayojana e puruSArtha evI vyAkhyAmAM mAtra uddezarUpe ja e puruSArtha che, vidheyarUpe nahIM. ane uddezya tarIke enI siddhi dharmapuruSArthathI ja thaI jatI hoya che. Ama eno pravRtti-nivRttirUpa svataMtra koI puruSArtha na hovAthI enI svataMtra kathA paNa nathI. alabatta artha ane kAma paNa dharmasAdhya che ja. chatAM, dukAna kholavI-vepAra karavo vagere ke vividha paheraveza-zRMgArAdi dvArA rUpane nikhAravuM vagere ke jeno dharmapuruSArthamAM samAveza thaI zakato nathI, evA puruSArthanI paNa artha-kAma mATe apekSA rahe che ne tethI enA svataMtra puruSArtha che ane enI svataMtra kathA che. jeno dharmapuruSArthamAM samAveza na thaI zake evA paNa koI pravRjyAdi mokSa mATe jo apekSita hota to jarUra enI preraNA mATe svataMtra mokSakathA paNa kahI hota. paNa evI pravRtti vagere kazuM che nahIM. je kaMI apekSita che e badhAno dharmapuruSArthamAM samAveza thaI jAya che. tethI enI preraNA mATe je kAMI kahevAya te dharmakathAmAM ja samAviSTa hovAthI svataMtra mokSakathA che nahIM. mATe kathA arthakathA vagere cAra prakAranI ja che. ll1|| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 thAtidizillA 6 - 2, 3 vidyA zilpamupAyazcAnirvedazcApi saJcayaH / dakSatvaM sAma bhedazca daNDo dAnaM ca yatnataH / / 2 / / vidyeti / vidyAdayo'rthopAyA yatra varNyante sA'rthakatheti bhAvaH / / 2 / / rUpaM vayazca veSazca dAkSiNyaM cApi zikSitam / dRSTaM zrutaM cAnubhUtaM dvitIyAyAM ca saMstavaH / / 3 / / gAthArtha (TIkAtha) : A cAra kathAomAM arthakathA e che jemAM arthopArjananA vidyA, zilpa, upAya, anirveda, saMcaya, dakSatA, sAma, dAma, daMDa, bheda vagere upAyonuM prayatnapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM hoya. vivecana : vidyA-jenI adhiSThAyikA devI hoya. ane je sAdhanA dvArA siddha thAya che te vidyA kahevAya che. AvI vidyAo aneka prakAranI hoya che. emAMthI amuka cokkasa vidyA dvArA dhanaprApti thatI hoya che. ahIM vidyAnA upalakSaNathI maMtranuM paNa grahaNa jANavuM. jenA adhiSThAyaka deva hoya, ane je pATha karavAmAtrathI siddha thaI jAya e maMtra che. koI kathAkAra dhanaprApaka vidyAnI ke maMtranI vAto karato hoya. athavA ene sAdhavAno AmnAya (=pUrvapuruSothI cAlI AvelI sAdhanApaddhatio) varNavato hoya, athavA AvI vidyAthI koIne thayela dhanaprAptinuM varNana karato hoya to A badhI kathA e arthakathA hoya che. enA zravaNathI zrotAne paNa AvI vidyA meLavavAnI-sAdhavAnI tAlAvelI jAge che. A vAta AgaLa sarvatra jANavI. zilpa-te tenA niSNAta AcArya (=zikSaka) pAsethI bhaNIne je zIkhavAmAM Ave te zilpa. AvA 100 zilpa che evI vAta zAstromAM Ave che. AjakAla DAkTarI vagere je zIkhavAmAM Ave che te paNa zilpa jANavA. A bhaNavAthI tamane avazya dhaMdho-rojagAra maLaze vagere vAto AmAM AvI zake. upAya : arthazAstramAM batAvelA dhanaprAptinA aneka sAdhano e upAya. anirvedaH dhAryA karatAM vadhAre puruSArtha karavo paDe.. lAMbI pratIkSA karavI paDe to paNa kaMTALo na AvenirAzA na Ave ene anurUpa vAto. saMcayaH paiso paisAne kheMce. dhanasaMcaya karyo hoya to navA-navA dhaMdhA thaI zake, game tyAre kAma lAge... vagere vAto. dakSatAH nipuNatA. dhaMdho karavAnI hoMziyArI. sAma-dAma-daMDa ane bheda... A cAranI samajaNa mATe zAstromAM nIcenI kathA Ave che-marelA hAthIne jovA para ziyALe vicAryuM "A kalevarathI mAruM dIrghakALanuM bhojana thaI jaze. mATe mAre koIne levA devuM nahIM." thoDIvAramAM tyAM AvelA siMhe pUchyuM : A koNa mareluM che? ziyALa : hAthI. siMha : koNe mAryo ? ziyALa : vAghe. siMhe vicAryuM-mArA karatAM hInajAtivALA vAghe mAryo che, pachI huM zI rIte khAuM? ema ja tyAMthI nIkaLI gayo. A sAma che. pachI vAgha Avyo. eNe paNa e ja pUchavA para ziyALe kahyuM-siMhe mAryo che ne e hAla pANI pIvA gayo che. A sAMbhaLIne vAgha to bhAgI ja gayo. A bheda che. thoDI vAramAM kAgaDo AvavA para ziyALa vicAre che-Ane nahIM ApavA para kA kA karI mUkaze to ghaNA bhegA thaI jaze. pachI keTalAne vArIza ? eTale Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 243 rUpamiti / rUpaM = sundaraM, vayazca = udagraM, veSazca = ujjvalaH, dAkSiNyaM ca = mArdavaM, zikSitamapi viSayeSu, dRSTaM adbhutadarzanamAzritya, zrutaM cAnubhUtaM ca, saMstavazca = paricayazca, dvitIyAyAM = kAmakathAyAm / rUpAdivarNanapradhAnA kAmakathetyarthaH / / 3 / / tRtIyA''kSepaNI caikA tathA vikSepaNI parA / anyA saMvejanI nirvejanI ceti caturvidhA / / 4 / / eka TUkaDo chedIne ene ApI dIdho. e laIne UDI gayo. A dAma che. have AvyuM ziyALa. samAnabaLI ene A ziyALe parAkramathI bhagADI mUkyuM. A daMDa che. ro have krama prApta kAmakathAnuM varNana gAthArthaH rUpa, vaya, veSa, dAkSiNya, zikSaNa, daSTa-zruta-anubhUta viSaya tathA paricaya... A badhAnuM jemAM varNana hoya te kAmakathA che. vivecana : kAmakathA-suMdara rUpa, navayauvana vaya, ujjavaLa-AkarSaka veza paridhAna, dAkSiNya rAkhavuM ( jIddI banI potAnI vAta pakaDI na rAkhavI, paNa ene choDIne sAmI vyaktinI vAtano Adara karavo), zabdAdi viSayone kaI rIte AkarSaka banAvavA ane bhogavavA enuM zikSaNa, abhuta rUpa vagere je kAMI joyeluM hoya, sAMbhaLeluM hoya ke anubhaveluM hoya enuM rasaprada varNana, vijAtIyano paricaya-prema zI rIte keLavavo ? enuM mArgadarzana.. A badhuM mukhyatayA kAmakathAmAM Ave che. eTale ke rUpa vagerenuM pradhAnarUpe varNana karanArI kathA e kAmakathA che. Imall have trIjI dharmakathA kahevAno avasara che. gAthArtha H pahelI AkSepaNI, bIjI vikSepaNI, trIjI saMvejanI ane cothI nirvajanI... ema trIjI (dharmakathA) cAra prakAre che. vivecanaH dharmakathAH trIjI dharmakathAnA cAra prakAra che. (1) AkSepaNI (2) vikSepaNI (3) saMvejanI ane (4) nirvejanI. (jIvonI bhUmikA cAra prakAranI hovAthI dharmakathAnA paNa cAra prakAra che. Azaya e che ke zrotAo kAM to jainadharma pratye zraddhAvALA hoya ne kAM to zraddhA vinAnA hoya. AmAMthI zraddhA vinAnA jIvo paNa kAM to anya dharmanI AgraharUpa zraddhAvALA hoya ne kAM to evI zraddhA vinAnA hoya. jainadharma pratye zraddhAvALA jIvo paNa pravajyApAlana vagere rUpa viziSTa sAdhanAmAM joDAyelA hoya ke na joDAyelA hoya. joDAyelA jIvo paNa kAM to ullAsathI apramatta sAdhanA karanArA hoya ne kAM to emAM pramAda sevanArA hoya. AmAMthI jeo apramatta sAdhanA karI rahyA che teone vizeSa preraNAnI jarUra hotI nathI. e sivAyanA cAra prakAranA jIvo mATe eka-eka dharmakathA hovAthI dharmakathAnA cAra prakAra che.) AmAMthI jainadharma pratye zraddhA-AkarSaNa vinAnA je jIvo anya dharma pratye paNa AgraharUpa zraddhA dharAvatA nathI, e jIvone mAtra jainadharmanA AcAra vagerenI AkarSaka vAto kahevAthI jainadharma pratye AkarSaNa jAgI zake che. mATe AvA jIvone AkSepaNI (=AkSepa karanArI=AkarSaNa karanArI) kathA kahevAya che. paNa je jIvone anya dharmanI kaMIka Agrahayukta zraddhA-nirmANa thayelI che, evA jIvone jyAM sudhI e zraddhA moLI paDatI nathI tyAM sudhI jainadharma pratye AkarSaNa pedA thaI zakatuM nathI. mATe e zraddhAne vicalita karavA mATe vikSepaNI kathA ( zraddhAmAM vikSepa Ubho karanArI kathA) kahevAya che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 kathAdvAtriMzikA 9 - 5 tRtIyeti / tRtIyA dharmakathA caikA''kSepaNI, tathA parA vikSepaNI, anyA saMvejanI, ca = punaH nirvejanIti caturvidhA / / 4 / / AcArAd vyavahArAcca prajJaptedRSTivAdataH / AdyA caturvidhA zrotuzcittAkSepasya kAraNam / / 5 / / AcArAditi / AcAraM vyavahAraM prajJaptiM dRSTivAdaM cAzrityAdyA = AkSepaNI caturvidhA / zrotuzcittAkSepasya tattvapratipattyA''bhimukhyalakSaNasyApUrvazamarasavarNikA''svAdalakSaNasya vA kAraNam / / 5 / / kriyA doSavyapohazca sandigdhe sAdhu bodhanam / zrotuH sUkSmoktirAcArAdayo granthAn pare jaguH / / 6 / / zraddhALu hovA chatAM pravajyA vagere viziSTa sAdhanAmAM nahIM joDAyelA jIvo emAM joDAvA ullasita thAya e mATe saMvejanI (=uttarottara guNonI bhUmikAnI prAptinI abhilASArUpa saMvegane pedA karanArI) kathA kahevAya che. viziSTa sAdhanAmAM joDAyA pachI paNa pramAda sevanArA jIvo e pramAdane TALavA mATe ullasita bane e mATe nirvejanI (=pramAdAdi doSo aMge thAka-kaMTALo-bhaya vagere rUpa nirvedane pedA karanArI) kathA kahevAya che. prazna : dharmakathA mATe jema zrotAbhede kathAbheda kahyA che to ema arthakathA ane kAmakathA mATe kema nathI kahyA? uttaraH jIvone artha-kAmanuM gADha AkarSaNa anAdikALathI paDeluM ja hoya che. (kyAreka kAmacalAu suSupta thaI gayuM hoya e alaga vAta che.) mATe enuM AkarSaNa pedA karavA mATe koI vizeSa prayatna jarUrI hoto nathI. vaLI dharmanA jainadharma, bauddhadharma, sAMkhyadarzana vagere aneka bhedo che, ne emAM amuka vAstavika dharma, bAkInA dharmAbhAsa che. AvuM artha-kAmamAM che nahIM. tethI ApaNI-vikSepaNI vagere kathAbheda nathI. tathA arthakAmanA AkarSaNavALo jIva emAM pramAda karato hoya evuM paNa lagabhaga jovA maLatuM nathI. mATe saMvejanI-nirvejanI kathA jarUrI rahetI nathI. athavA to granthakAra dharmAcArya che. emano chevaTano rasa zrotA dharmamAM joDAya-AgaLa vadhe eno ja hoya che. artha-kAmamAM AgaLa vadhe eno nahIM. eTale arthakathA vagere dvArA paNa teo zrotAne chevaTe dharmakathA pratye AkRSTa karI dharmamAM joDavA ja cAhe che. mATe dharmakathAnuM peTAbhedo sahita vistArathI nirUpaNa karyuM che ne artha-kAmakathAnuM tevuM varNana karyuM nathI. ema samAdhAna karI zakAya che. jo dharmakathAno prathama prakAra AkSepaNIkathA have varNavAya che. gAthArtha (+TIkAtha) : AcAra, vyavahAra, prajJapti ane dRSTivAda.. AvA cAra bhedane AzrIne prathama AkSepaNI dharmakathA cAra prakAre che. A cAre prakAra zrotAnA cittane AkarSavAnuM kAraNa che. tattvano nizcaya thavAthI citta dharmane abhimukha thavuM e cittanuM AkarSaNa che. athavA upazamarasano apUrva AsvAda thavo e cittanuM AkarSaNa che. A cAre prakAranI ApaNI kathA AvA cittAkarSaNane jagADanArI che. ApA gAthArthaH AkSepaNIkathAnA A cAra prakAramAM kramazaH kriyA, doSanuM rIkaraNa, zaMkA aMge sArI rIte samajaNa ane sUkSma vAtonuM nirUpaNa karAya che. anya AcAryabhagavaMto 'AcAra' vagere zabdathI AcArAMga vagere granthonuM nirUpaNa kahe che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 245 kriyeti / kriyA locAsnAnAdikA' / doSavyapohazca kathaJcidApannadoSazuddhayarthaprAyazcittalakSaNaH / sandigdhe saMzayApanne'rthe sAdhu madhurAlApapUrvaM bodhanaM = uttarapradAnam / zrotuH sUkSmoktiH sUkSmajIvAdibhAvakathanam / vivecanaH (1) sAdhubhagavaMto loca kare che, snAna karatA nathI. vagere rUpe sAdhuonA AcAranuM zrotA samakSa varNana karavuM e AcAraAkSepaNIdharmakathA che. (2) A doSa seve to A prAyazcitta Ave... A doSa seve to A.. A rIte nAnA nAnA doSonA paNa vyavahArasUtramAM je prAyazcitta darzAvyA che, enuM yathAyogya varNana karavuM e vyavahAraAkSepaNI dharmakathA che. prAyazcittapradAna vagere 'vyavahAra' kahevAya che, mATe A kathAnuM AvuM nAma che. (3) prajJapti eTale samajaNa. ApaNI pAsethI ke anya pAsethI jANelI AcArAdinI vAto aMge koI saMdeha hoya to ene madhura vacano dvArA samajaNa ApIne dUra karavo e prajJaptiAkSepaNI dharmakathA che. (4) dRSTivAda eTale sUkSma vAto. jIvAdi tattvonI sUkSma vAto karavI e daSTivAdaAkSepaNI dharmakathA che. anya keTalAka vidvAno to ema ja kahe che ke AcArAMga, vyavahArasUtra, prajJapti (bhagavatIsUtra) ane dRSTivAda.. A granthonI vAta karavI e ja kramazaH AcAraApaNI dharmakathA vagere che, kAraNa ke 'taika=A grantho vaDe kriyA-prAyazcitta vagerenuM ja kathana thAya che. vAcanA, pRcchanA, parAvartana, anuprekSA ane dharmakathA... svAdhyAyanA A pAMca prakAromAM dharmakathA e chello prakAra che. 1444 granthonA praNetA zrImAnuM haribhadrasUri mahArAje yoganA icchA, pravRtti, sthira ane siddhi evA je cAra prakAra kahyA che emAMnA prathama prakAra icchAyoganuM lakSaNa AvuM kahyuM che ke yogIonI kathAmAM prIti e prathama icchAyoga che. yoganA AgaLa-AgaLanA sopAno sara karavAmAM A icchAyoga e prathama sopAna che. eTale jaNAya che ke dharmakathA e evI kathA che, je prIti-ruci-AkarSaNa jagADavA dvArA zrotAne dharmanA AgaLa-AgaLanA sopAno sara karavAnI bhUmikA UbhI karI Ape. duniyAmAM jovA maLe che ke samAcAra mAdhyamo jenI vAto pIrase eno lokomAM rasa jAge che. krikeTakrikeTaranuM varNana lokomAM krikeTanuM tIvra AkarSaNa pedA kare che. rAjakaraNa-rAjakaraNIonI vAto lokone e tarapha AkarSe che. eTale jaNAya che ke kathA e rasa-ruci pedA karavAnuM amogha sAdhana che. arthakathAthI arthanuM ane kAmakathAthI kAmanuM je AkarSaNa jAge che, enA pAyAmAM paNa A ja siddhAnta che. eTale zrotAne dharma pratye AkarSita karavA mATe dharmakathA e amogha sAdhana che. prazna : to pachI pAMca prakAranA svAdhyAyamAM dharmasthAne prathama naMbare ja kema na kahI? uttara : dharmakathA ADedhaDa karavAnI hotI nathI, kAraNa ke e rIte karavAthI kyAreka zrotA dharmanI najIka 1. zabdazaH vivecanakAre TIkArthamAM taiTa no artha anya AcAryo vaDe... evo karyo che e galata che, kAraNa ke (1) tat sarvanAma avyavahitapUrvavartInuM parAmarzaka hoya che. prastutamAM AcArAdi granthono ullekha evo che, anya AcAryono nahIM. tathA (2) temanuM kathana AvuM Thare che "anya AcAryo AcArAdi granthone AcArAdi cAra prakAranI kathA tarIke kahe che, kAraNa ke te anya AcAryo vaDe evuM kahevAyeluM che. A to 'te DAhyo che, kAraNa ke te DAhyo che? AvuM thayuM. AmAM kAraNa zuM darzAvyuM ? Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 kathAdvAtriMzikA 9 -6 AcArAdayaH krameNAcAra-vyavahAra-prajJapti-dRSTivAdA abhidhIyante / AvavAnA badale kyAMyano kyAMya dUra haDaselAI jAya, je vaktAne paNa nukazAnakartA che. eTale ja vaktAe zrotAnI bhUmikA tapAsavAnI hoya che ane pachI ene tadanurUpa kaI kathA karavI ? eno nirNaya karavAno hoya che. emAM sauprathama ene arthakathA kAmakathA vagere cAramAMthI kaI kathA karavI e nirNaya karavAno. emAM dharmakathA karavAno nirNaya thAya to pachI enA cAraprakAramAMthI AkSepaNI-vikSepaNIvagere kaI kathA karavI ? eno nirNaya jarUrI bane che. emAM AkSepaNIkathA karavAno nizcaya thAya to pachI zrotAnI bALa-madhyama vagere bhUmikA tapAsIne AcAraAkSepaNI kathA vagere kaI karavI ? eno yogya nirNaya thavo joIe. ane pachI e kathA karavAthI zrotAne lAbha thAya che. vAcanA-pucchanAdikame kahelA anaprekSAsvAdhyAyane paNa AtmasAta karanAra vaktAne zrotAnI kakSAno nirNaya vagere sulabha banI rahe che, mATe vAcanAdikrame dharmakathAno naMbara pAMcamo che. zrotA jo bALa hoya to enI AgaLa loca, asnAna, vihAra, strIono asparza, pAse eka paiso paNa na rAkhavo. anya dharmomAM na hoya evA sAdhuonA AvA AcAronuM varNana bALajIvane jainadharma pratye rasaruci pedA kare che ne tethI bALajIva jainadharmane abhimukha bane che. A AcAraApaNI kathA che. - sAdhupaNAmAM AcAronuM sUkSmakALajIpUrvaka AcaraNa karavAnuM hoya che, A vAta para bhAra ApavAthI madhyamajIvo jainadharmane abhimukha thAya che. A bhAra ApavA mATe thoDI paNa bekALajInA kAraNe lAgatA nAnA-nAnAdoSamAM kevuM kevuM prAyazcitta Ave enI vAto karavAmAM Ave che. eTale "A dharmamAM AcArapAlananI sUkSyakALajI levAya che evI ene pratIti thAya che. madhyamajIvane AcAronI sUkSmatA-enI jhINI jhINI kALajIvagerenuM ja AkarSaNa hoya che, emAM ja e dharma mAnato hoya che. eTale AvI vAtothI e Azcaryamugdha banI jainadharma pratye AkarSAya che. eTale ke zrotA jo madhyamajIva hoya to ene vyavahAraAkSepaNI kathA kahevAya che. zrotA jo paMDitajIva hoya to ene mAtra AcAra ke vyavahAra sAMbhaLavAthI AkarSaNa jAgatuM nathI. ene to enI rucinA viSayabhUta jIvAdiaMgenI sUkSmavAto kahevI jarUrI bane che. eka to sUkSmavAto-kyAMya pUrvAparavirodha nahIM. ne uparathI dareka vAtanI tarkapUrNa saMgati... A jANIne paMDitajIva jainadharma pratye ekadama ahobhAvane anubhave che. mATe paMDitajIvone cothI dRSTivAdaAkSepaNI kathA kahevAya che. bALADijIvone AcArAdinI vAta karavA para kaMIka saMdeha paDe (ke pahelethI anya pAsethI jANavA para paDyo hoya) to e saMdeha dUra karavo jarUrI bane che. e jo dUra na thAya, to mana DolAyamAna rahevAthI AcAravagerene sAMbhaLavA chatAM jIva dharmane abhimukha thato nathI. mATe A saMdeha dUra karIne dharmanuM AkarSaNa jagADatI samajaNa e ApaNIkathAno trIjo prajJaptiAkSepaNIkathA nAme svataMtraprakAra che. A kathA bALa, madhyama ke paMDita je jIvane svaruciviSayaaMge saMdeha paDyo hoya ene dharmAbhimukha banAvavA jarUrI bane che. mATe AcAraApaNIkathA vagere traNamAMthI koI eka kathAmAM eno samAveza zakya na hovAthI svataMtra prakAra tarIke ahIM kahevAyela che. bALADijIvonA saMdehAnusArI praznano uttara madhura AlApapUrvaka ApavAno ahIM kahyo che. e eTalA mATe ke zrotAne jo ema pratIta thAya ke 'vaktAne mArA praznanuM koI mahattva nathI, mane ke mArA praznane avagaNavA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 pare AcAryA AcArAdIn granthAn jaguH, tairAcArAdyabhidhAnAditi bhAvaH / / 6 / / etaiH prajJApita: zrotA citrastha iva jAyate / divyAstravanna hi kvApi moghAH syuH sudhiyAM giraH / / 7 / / sairiti / vyaktaH / / 7 || vidyA kriyA tapo vIryaM tathA samitiguptayaH / 247 AkSepaNIkalpavallyA makaranda udAhRtaH / / 8 // vidyeti / vidyA jJAnamatyantApakAribhAvatamobhedakaM kriyA = cAritraM tapo'nazanAdi vIryaM = karmazatruvijayAnukUlaH mAge che, rUkSatAthI ke kaThoratAthI javAba Ape che' vagere, to saMdehanuM samAdhAna thavA chatAM vaktApratye sadbhAva pedA na thavAthI dharmAbhimukhatA thatI nathI. ane e jo na thAya to 'kathA' e dharmakathA banatI nathI, ajainone jainadharmapratye AkarSe ane jainone jJAna-kriyAtmaka mArgapratye vadhu ullasita kare evI kathA e ja dharmakathA che. tethI madhuraAlApa jarUrI che. prabhuvIre 'he indrabhUti gautama ! tame sukhapUrvaka AvyA ?' ema madhuraAlApa karyo hato ne ! zrIdazavaikAlikavagere sUtramAM 'AyuSyaman !" evA saMbodhanadvArA zrotAmAM Adara-prItinuM AdhAna karyuM ja che ne ! vastutaH madhuraAlApapUrvaka kathana mAtra A trIjAprakAramAM ja nahIM, cAre prakAramAM jarUrI che... are ! mAtra AkSepaNIdharmakathAmAM ja nahIM, cAre prakAranI dharmakathAmAM... ne enAthI AgaLa vadhIe to cAre prakAranI kathAmAM e jarUrI che, kemake chevaTe dareka kathAnA aMtima pariNAmatarIke zrotAnI dharmAbhimukhatA abhipreta che. AcAraAkSepaNIkathA vageremAM AcAravagere kahevAnA hoya che, enuM AcArAMga vageremAM mukhyatayA varNana che. mATe anyavidvAno AcArAMgavagere granthonI vAto ka2vI ene ja AcAraAkSepaNIkathA vagere kahe che. vaLI A granthomAM AcArAMga, vyavahAra, prajJapti ane dRSTivAda... A krama che, mATe A cAra kathAone A krame kahI che. nahIMtara bALAdijIvonA krame AcAra, vyavahAra, dRSTivAda ema traNakathA kahIne pachI badhAno saMdeha dUra karanArI prajJaptiAkSepaNIkathAne cothI kahI hota. // 6 // gAthArtha : zrotAnI bhUmikAne ucita AkSepaNIkathA karavAthI pratibodha pAmelo zrotA jANe ke citramAM dorelo na hoya ! evo Azcaryamugdha thaI jAya che. arthAt stabdha-Avarjita thaIne vaktApratye ane dharmapratye atyaMta ahobhAva-Adarayukta banI jAya che. jema divya astra kyAMya niSphaLa jatuM nathI, ema prazAzIla dharmakathInI vANI kyAMya niSphaLa jatI nathI. IIII gAthArtha : vidyA, kriyA, tapa, vIrya, tathA samiti-gupti e AkSepaNIkathArUpI kalpavelIno makaraMda kahevAyo che. vivecana H AkSepaNI dharmakathArUpa kalpalatAnA vidyA, kriyA, tapa, vIrya vagere makaraMda=sArarUpe kahevAyA che. AmAM, atyaMta apakArI evA bhAvaaMdhakArarUpa ajJAnane bhedI nAkhatuM jJAna e vidyA che. cAritra e kriyA che. anazana vagere tapa che. karmarUpI zatru para vijaya apAvI zake evuM parAkrama e vIrya che. A badhA pratye zraddhA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 kathAdvAtriMzikA 9 - 9 parAkramastathA samitaya IryAsamityAdyA guptayo manoguptyAdyAH (=samiti-guptayaH) AkSepaNIkalpavallyA makarando = rasa udAhRtaH / vidyAdibahumAnajananenaiveyaM phalavatIti bhAvaH / / 8 / / svaparazrutamithyA'nyavAdoktyA saGkramotkramam / vikSepaNI caturdhA syAdRjormArgAbhimukhyahRt / / 9 / / sveti / svaparazrute = svasamaya-parasamayau, mithyA'nyavAdau = mithyAvAda-samyagvAdI, tayoruktyA = pratipAdanena (=svaparazruta-mithyA'nyavAdoktyA) / saGkramotkrama pUrvAnupUrvI-pazcAnupUrvIsahitaM yathA syAttathA / catardhA vikSepaNI syAta / tathA ca sampradAya-vikkhevaNI sA cauvihA pannattA. taM jahA-sasamayaM kahittA Adara-udyama jAgrata thAya to dharmakathAno sAra pAmyA kahevAIe ane to dharmakathA saphaLa thayelI kahevAya. liTA (vikSepaNIkathAnA cAra bheda darzAve che.) gAthArtha svazAstra-parazAstra-mithyAvAda-samyagvAda. A cArane saMkrama-utkamapUrvaka kahevAthI vikSepaNIkathA cAra prakAre thAya che. A kathA mugdhajIvanI mArganI rucine hare che. TIkArthaH svasiddhAnta ane parasiddhAnta tathA mithyAvAda ane samyagvAda. A be joDakAMne pUrvAnupUrvIkrame tathA paccAnupUrvIkrame kahetAM vikSepaNIkathA cAra prakAre thAya che. ahIM Avo saMpradAya che (dazarva. vRddhavivaraNa. adhya. 3)-vikSepaNI te(kathA) cAra prakAre kahevAyelI che. te A rIta-svasamayane kahIne parasamaya kahe, parasamayane kahI svasamaya kahe, mithyAvAdane kahI samyavAda kahe, samyaglAdane kahI mithyAvAda kahe. AmAM pahelAM svasamayane kahI parasamayane kahetI kathAmAM svasamayanA guNo darzAve, pachI parasamayanA doSo darzAve.... A prathama vikSepaNI kathA thaI. have bIjI kahevAya che-pahelAM parasamaya kahIne enA ja doSo darzAve ane pachI svasamaya kahIne enA guNo darzAve. A bIjI vikSepaNI kathA thaI. have trIjI-parasamayane kahIne e parasamayamAM ja je vAto jinapraNIta vAtothI viruddha hoya, tene tethI) khoTI ja kalpAyelI hoya te pahelAM kahIne-tenA doSo samajAvIne pachI je jinapraNIta vAtone samAna vAto koIpaNa rIte dhuNAkSaranyAye kahevAI gayelI hoya te kahe. athavA, mithyAvAda eTale nAstitva. samyagvAda eTale astitva. emAM pahelAM nAstikavAdIonI vAta karIne pachI astitvapakSanA vAdIonI vAta kare. Ama trIjI vikSepaNI kathA thaI. have cothI vikSepaNI kathA-te paNa A rIte ja jANavI. mAtra pahelAM sArI (mAnya) vAto karIne pachI anya (amAnya) vAto kare. Ama zrotAne vikSipta kare, A vikSepaNIkathA Rju=mugdha bhoLA jIvanI svarUpe rahelI mArucine haNanArI bane che. vivecanaH anya dharmanI zraddhAvALA zrotAne e zraddhA haTe nahIM tyAM sudhI jainadharmanI zraddhA pragaTavI zakyA nathI. mATe anya dharmanI zraddhA haTavI jarUrI che. e haTavI e eka prakArano vikSepa che. mATe ene haTAvatI kathA vikSepaNI kathA kahevAya che. AnA paNa cAra prakAra che. (1) sva-parasamayavikSepaNIkathA-prathama svasamayanI=jainadarzananI vAto kahe, ane e tarkasaMgata che, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 249 parasamayaM kahei, sammAvAyaM kahittA micchAvAyaM kahei / tattha pubbiM sasamayaM kahittA parasamayaM kahei sasamayaguNe dIvei parasamayadose uvadaMseti, esA paDhamA vikkhevaNI gatA / idANiM bitiyA bhaNNati-parasamayaM kahittA tasseva dose uvadaMseti, puNo sasamayaM kaheti guNe ya se uvadaMseti, esA bitiyA vikkhevaNI gayA / idANiM tatiyA-parasamayaM kahittA tesu ceva parasamaesu je bhAvA jiNappaNIehiM bhAvehiM saha viruddhA asaMtA ceva Atmahitakara che, AcaravI zakya che.. vagerarUpe enA guNonuM varNana kare. tyArabAda parasamayanI=zrotAnI jemAM zraddhA che te dharmanI evI vAto kahe je tarkasaMgata na hovI, Atmahitakara na hovI vagere rUpe saraLatAthI zrotAne kahI-samajAvI zakAya evI hoya. AvuM sAMbhaLIne zrotAnI potAnA dharma pratyenI zraddhA vikSipta thAya che=vicalita thAya che. ane e vicalita thAya eTale, jyAM AvI koI asaMgata vAto nathI, paNa saMgata vAto ja che, evA jainadharma pratye e zrotAne AkarSaNa-ruci jAge che. mATe A vikSepaNI dharmakathA bane che. ahIM paNa, zrotAnI bhUmikA jovAnI to hoya ja che. jo e bALakakSAno hoya to jainadarzananA loca karAvavo, strI ane dhananA to sparza sudhdhAMno tyAga.. vagere vAta karIne pachI e kakSAnI paNa tarkathI ghaTI na zake evI paradarzananI vAto karavI joIe. e ja rIte madhyamajIvane samiti vagerenI sUkSma vAto karavI joIe. ane enA dharmamAM AvI sUkSma vAto che ja nahIM, athavA che to tarkasaMgata nathI-kalyANakara nathI. vagere samajAvavuM joIe. tathA zrotA jo paMDita hoya, to zrIjainadarzananA anekAntavAdamAM hiMsA-ahiMsA vagere badhuM ghaTI zake che, je zrotAnA ekAntadarzanamAM ghaTI zakatA nathI, AvI badhI vAto madhura AlApapUrvaka samajAvavI joIe. A ja rIte AgaLanA traNa prakAramAM paNa bALAdine yogya vAto jANavI. (2) para-svasamayavikSepaNI kathA-AmAM upara karatAM ulaTo krama jANavo. pahelAM anya dharmanI asaMgata vAto karIne pachI svadharmanI saMgata evI vAto karavI. (3) mithyA-samyagvAdavikSepaNI kathA-zrotAnAM zraddheya dharmanI vAto kahyA pachI emAM jainadarzanane mAnya vAtothI je vAto viparIta hoya, tethI ja asatuM hoya, ane tethI ja doSapracura hoya evI vAto kahIne enA doSo darzAvavA. tathA pachI e ja dharmamAM jainadharmane mAnya evI je vAto ghuNAkSaranyAye karI hoya, te samyaguvAto jaNAvavI. ghuNa eTale kIDo. kIDo kASThane kotare che. yogAnuyoga kotaraNI evI thaI ke jethI akSara kotarelA hoya ema vaMcAya. AvA akSara kotarAI javA e kAMI kIDAnI hoMziyArI ke AvaData nathI, mAtra yogAnuyoga banI gayelI ghaTanA ja che, ema anya dharmamAM keTalIka sArI vAto kahI hoya eTalA mAtrathI e kahenArA vAstavika tattvajJa sAbita thaI jatA nathI. (nahIMtara to bIjI badhI DhagalAbaMdha atattvabhUta vAto teo zI rIte kahe ?) (ane tethI emano kahelo dharma zraddheya raheto nathI.) keTalIka suMdara vAto je che, te yogAnuyoga kahevAI gayelI che. athavA, mithyAvAda eTale nAstitva, samyagvAda eTale astitva. eTale pahelAM nAstikavAdIonI vicAradhArA-dalIlo vagere kahIne pachI astitvavAdIonI vicAradhArA-dalIlo vagere jaNAve, to A trIjI vikSepaNI dharmakathA thAya che. (jyAre zrotA nAstika hoya tyAre A nAstika-AstikavAdInI vAto karavAnI jANavI. enAthI zrotAnI nAstikatA vikSipta thAya che ane AstikatA tarapha kheMcANa zakya bane che.) (4) samyagu-mithyAvAda vikSepaNI kathA-A paNa trIjI vikSepaNIkathA jevI ja che. mAtra ahIM krama udho Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 kathAdvAtriMzikA 9 - 9 viappiyA te puvvaM kahittA dosA tesiM bhAviUNa puNo je jiNappaNIyabhAvasariyA ghuNakkharamiva kahavi sobhaNA bhaNiA te kaheti / ahavA micchAvAdo NatthittaM bhaNNati, sammAvAdo atthittaM bhaNNati / tattha pubbiM che. pahelAM zrotAnI zraddhAvALA dharmamAM kahelI zobhana vAto (=jinavacanAnusArI vAto) kahe, enA guNo vagere darzAve ane pachI e ja dharmamAM jinavacanathI viparIta rIte kahelI azobhana-mithyA vAto jaNAve ane emAM rahelI asaMgati vagere jaNAve. athavA pahelAM AstikavAdInI vAto karI pachI nAstikavAdInI vAto kare jethI zrotAnI nAstikatA vikSipta thAya. jema anya dharmanI ke nAstikatAnI zraddhAvALAne enI e zraddhA vikSipta thAya e mATe vikSepaNI kathA karavAmAM Ave che, ema jainadharmamAM ja rahelA zrotAne koIka asat Agraha baMdhAI gayo hoya, to e Agraha choDAvavA mATe paNa vikSepaNI kathA karavI joIe. jemake koI sAdhu bhagavaMtane evo Agraha baMdhAI gayo hoya ke bhale sUcanA ApIne AdhAkarmI gocarI banAvavI paDatI hoya, to paNa AyaMbila karavA. to A zrotA sAdhubhaMgavatane A trIjA ke cothA prakAranI vikSepaNI kathA karavI joIe jethI eno asatu Agraha chUTI jAya. AmAM AyaMbila karavAnI vAta samyaguvAta che, AdhAkarmI banAvavAnI vAta mithyA che. zrI upadezamALAmAM kahyuM che ke-AjJAnA pAlanathI ja cAritra che. AjJAno bhaMga karavAmAM zAno bhaMga nathI thayo ? (jo tuM) eka paNa AjJAnuM ullaMghana kare che, to bAkInuM je pAlana kare che, te konI AjJAthI kare che ? / 505 // Azaya e che ke bAkInuM je pAlana kare che te paNa prabhunI AjJA che, mATe kare che evuM nathI, kAraNa ke evuM hoya to to je AjJAnuM ullaMghana karIne viparIta AcaraNa kare che te paNa na ja karata, ane prabhunI AjJA mujaba ja karata. prazana-e zrotA to prabhunI AjJA samajIne ja AyaMbila karato jaNAya che ne ! uttara-prabhunI AjJA hoya e mAre karavAnuM. Avo jo abhiprAya hoya, to AdhAkarmI varjavAnI paNa prabhunI ja AjJA che. enuM pAlana paNa zA mATe na kare ? prazna-jo prabhunI AjJAthI e AyaMbila nathI karato, to zAnAthI kare che ? uttara-potAnI buddhithI kare che. je potAnI buddhimAM hitakara lAgyuM e kare che, je hitakara tarIke jarUrI nathI lAgyuM te AdhAkarmIvarjana vagere nathI karato. paNa A svabuddhinI saMmatithI karavuM e prabhunI AjJAnA saMdarbhamAM guNAkSaranyAya karyA jevuM ja che. prazana-chatAM je AyaMbila e kare che te to lAbhamAM ja che ne ? uttara-eka zrAvaka AyaMbilanI lAMbI oLIo kare che. eka sAdhubhagavaMta AyaMbila vagere tapa nathI karatAM, paNa nirmaLa saMyama pAlana kare che. A bemAM sAdhune ja zrAvaka karatAM asaMkhya guNa nirjarA kahelI che. zAstromAM tapathI guNazreNi nathI kahI, paNa saMyamathI kahI che. mATe tapoyAtrA karatAM saMyamayAtrA khUba ja mahattvanI che. saMyamayAtrAnI nirmaLatA mATe nirdoSa bhikSA to pAyAnI zarata che. prazna-jainazAsanamAM jema utsarga e mArga che, ema apavAda paNa mArga che. yuvAna sAdhuo AyaMbilanA nAme vigaIno tyAga kare e brahmacaryapAlana mATe ghaNuM icchanIya che. pachI AyaMbilanI nirdoSa bhikSA nathI maLatI to AdhAkarmI paNa apavAdapade cAle ne ? uttara-brahmacaryanI nirmaLatA to icchanIya che ja. paNa Aja kAla zrAvakone tyAMthI sAmAnya rIte copaDelI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 251 NAhiyavAdINaM diTThIo kahittA pacchA atthittapakkhavAdINaM diTThIo kahei, esA tatiA vikkhevaNI gyaa| idANiM cautthA vikkhevaNI sA vi evaM ceva, NavaraM pubbiM sobhaNe kahei pacchA itaretti / evaM vikkhivai soyAraM" (rA .vRddhavi. adhya. 3) . iyaM ca RjoH = mugdhasya mArgAbhimukhyahRt = svarUpato mArgaruciha: / / 9 / / atiprasiddhasiddhAntazUnyA lokAdigA hi sA / tato doSadRzA zaGkA syAdvA mugdhasya tattvadhIH / / 10 / / je roTalI maLe che, tathA dALa-zAkamAM je vaghAra vagere Ave che, eTalI ja vigaI kAMI brahmacarya mATe jokhamarUpa banI javAnI zakyatA nathI. eTale sAmAnya copaDelI nirdoSa maLatI roTalI, sAmAnya vaghArelI nirdoSa maLatI dALa tathA bhAta A traNa dravyathI (ke vadhArAmAM cothuM dravya zAka, te paNa bane tyAM sudhI kaThoLa ja) ekAsaNAM roja karavAmAM Ave to ne ghI-dUdha-mevA miThAI vagereno tyAga karavAmAM Ave to brahmacarya paNa nirmaLa rahI zake che ane AdhAkarmavarjananI jinAjJAnuM pAlana thavAthI saMyama paNa nirmaLa banI rahe che. prazna-paNa to pachI ATalI AyaMbilanI oLI karI ema na kahevAya ne ? uttara-lokomAM kahevaDAvAya eTalA mATe jo karAya to to enAthI Atmahita thAya ja zI rIte ? eTale vastutaH jema tIrthayAtrA ane saMyamayAtrAmAM saMyamayAtrA ja mahattvanI che, ne tethI saMyamayAtrAne AMkha ADA kAna karIne tIrthayAtrA karavAnI saMmati nathI, ema tapoyAtrA ane saMyamayAtrAmAM paNa saMyamayAtrA ja mahattvanI hovAthI enI upekSA karIne tapoyAtrAnI saMmati zI rIte hoya zake ? eTale AdhAkarmanI sUcanA ApIne paNa AyaMbila karavAnA AgrahI mATe AdhAkarma-sevana e mithyA che (jinavacanathI viparIta che) ane AyaMbila e ghuNAkSara nyAye thayelI samyaguvAta= jinavacanane anurUpa vAta che. tethI AdhAkarmasevananA doSone bhArapUrvaka varNavI pachI AyaMbilanA guNa varNavavA e trIjA prakAranI ane AyaMbilanA lAbha varNavI pachI AdhAkarmasevananA doSone bhArapUrvaka varNavavA e cothA prakAranI vikSepaNIkathA banI rahe che. (AmAM, AdhAkarmavarjanarUpa jinAjJAnuM pAlana hoya, to AyaMbilanA kahelA lAbho jIvane maLe evI zrotAne pratIti thAya e rIte e lAbha varNavavA jarUrI bane ema lAge che). tathA, AdhAkarmavarjanarUpa AjJApAlananA lAbho varNavIne pachI AdhAkarmasevanarUpa AjJAbhaMganA doSo varNavavA e prathama prakAranI vikSepaNIkathA bane, ane enAthI udhA krame A be vAto karavAthI bIjAprakAranI vikSepaNI kathA bane che. A cAre prakAranI kathAthI zrotAno AdhAkarma sevanano Agraha vikSipta thAya che, ane AdhAkarmasevananA varjanarUpa jinAjJApAlananA dharmamArge e joDAya che, mATe A zA mATe vikSepaNI dharmakathA na bane ? I & II (vikSepaNIkathA mugdhajIvanA mArgAbhimukhapaNAne kaI rIte hare che ? te darzAve che -) gAthArtha ? jethI atiprasiddha siddhAntathI zUnya evI te=vikSepaNIkathA lokAdimAM rahelI hoya che. tethI mugdhane doSadaSTithI zaMkA thAya athavA tattvabuddhi thAya che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 kathAdvAtriMzikA 9 - 10 atiprasiddheti / hi = yataH sA vikSepaNI / atiprasiddha AcArAdivatsAmpratamapi prasiddho yaH siddhAntastacchUnyA (=atiprasiddhasiddhAntazUnyA), anyathA hi vidhi-pratiSedhadvAreNa vizvavyApakatvAt svasiddhAntasya tacchUnyakathAyA evAprasiddhiH / lokapadArtho rAmAyaNAdiH, AdinA veda-sAGkhya-zAkyasiddhAntAdigrahaH, teSu gacchatIti lokAdigA / tataH = uktaheto;jumate rAmAyaNAdikathAyAM zrUyamANAyAM kathakadattayA doSadRzA "aho matsariNa ete" ityevaMrUpA zaGkA syAd (mugdhasya =) ekendriyaprAyasya / syAdvA tatra zobhanArthazravaNAd 'iyamapi pramANameveti tattvadhIracireNa siddhAnta-prAmANyadhIvirodhinI TI9Tii cA athane prApta vidhimAha TIkArtha : te vikSepaNIkathA vartamAnamAM paNa AcArAdinI jema prasiddha hovAthI atiprasiddha je siddhAnta, tenAthI zUnya hoya che. nahIMtara to vidhipratiSedhadvArA svasiddhAnta vizvavyApaka hovAthI tenAthI zUnya kathA ja aprasiddha thaI jaze. lokapadanA artha tarIke ahIM rAmAyaNAdi levAnA che. Adi zabdathI veda-sAMkhya-bauddhasiddhAnta vagere levAnA che. A badhAne viSaya banAvanArI hoya che vikSepaNIkathA. tethI rAmAyaNAdikathA sAMbhaLatI vakhate kathAkAre ApelA doSane sAMbhaLIne "A badhA IrSyAkhora che' evI zaMkA mugdhamativALA ekendriyajevA zrotAne thAya che. athavA e rAmAyaNAdi aMge sArI vAto sAMbhaLavAthI "A paNa pramANa ja che" evI tattvabuddhi thAya che je tUrta jaina siddhAnta pramANa che evI buddhinI virodhI che. vivecana-vikSepaNI kathAmAM parasiddhAntanI vAta kahI emAM doSa darzAvavAno hoya che. eTale parasiddhAntanI vAta tarIke evI ja vAta karavAnI hoya je svasiddhAntane mAnya na hoya svasiddhAntathI rahita hoya. have sva(=rjana)siddhAnta to kyAMka vidhirUpe kyAMka niSedharUpe. ema sarvavyApaka che anyasarvadarzanomAM paNa rahyo che. eTale enAthI zUnya hoya evI kathA ja azakya banI jAya. eTale ahIM, je vartamAnamAM paNa jainasiddhAnta tarIke duniyAmAM prasiddha hoya evA atiprasiddha siddhAnta sivAyanA anyadarzanokta siddhAntanI vAta jANavI. have, AvA atiprasiddha siddhAntathI rahita evI vAta je rAmAyaNAdi laukika kathAmAM ke veda-sAMkhya-bauddha vagerenA dharmagranthomAM AvatI hoya, evI vAtamAM doSa darzAvIne enuM khaMDana karavAmAM Ave, to e jarUra zrotAnA te te dharma pratyenA AkarSaNane vikSipta karanArI hovAthI viparIkathArUpa banI zake. paNa jo zrotA, sAcA-khoTAno viveka karavAnI zaktithI rahita hoya=mugdha hoya to rAmAyaNAdinuM khaMDana sAMbhaLIne "A badhA vaktA amArA dharmanA dveSI che mATe amArI vAtonuM khaMDana kare che) AvA abhiprAyavALo banI javAnI zakyatA rahe che, ane to pachI e jainadharma pratye AkarSAI zakato nathI. mATe evA mugdha jIvane A vikSepaNIkathA karavAnI hotI nathI. ema, sAcA-khoTAno viveka karavAnI zakti to hoya, paNa svadharmanA kadAgraha jevo jene rAga hoya ene paNa Avo ja abhiprAya Ubho thato hovAthI viparIkathA karavAnI hotI nathI. tathA AvA mugdha ane kadAgrahI jIvone emanA dharmanI zobhana vAta kahevAmAM Ave tyAre e sAMbhaLIne amAro dharma paNa suMdara che, sAco che" evI tattvapaNAnI buddhi thAya che, ne tethI jainadharma pratye AkarSAvAnI to vAta dUra ja rahI jAya che. mATe AvA jIvone trIjA-cothA prakAranI vikSepaNI kathA karavAnI hotI nathI. | 10 |. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 253 kSiptvA doSAntaraM dadyAtsvazrutArthaM parazrute / vyAkSepe vocyamAne'sminmArgAptau dUSayedadaH / / 11 / / kSiptveti / svazrutArthaM parazrute kSiptvA tatra doSAntaraM dadyAdyathA svazrutasya dADharthaM bhavati parazrutasya cApratipattiriti / tathAhi yathA'smAkamahiMsAdilakSaNo dharmaH sAGkhyAdInAmapyevam, 'hiMsA nAma bhaveddharmo na bhUto na bhaviSyati' ( ) ityAdivacanAt / kintvasAvapariNAminyAtmani na yujyate, ekAntanityAnityayorhiMsAyA abhAvAditi / vA = athavA'smin = parazruta ucyamAne zobhanohazAlinaH zroturvyAkSepe mArgAbhimukhyalakSaNe jAte (mArgApte) adaH = parazrutaM dUSayet / itthaM hi dUSaNArthaM kevalasyApi tasya kathanaM prAptam / tadidamuktaM Ama to A kathA koIne kahI zakAze ja nahIM... Avo prazna AvavAthI have ene kahevAno vidhi jaNAve che - gAthArtha : svazrutanA arthane pa2zrutamAM nAkhIne anya doSa darzAvavo. athavA parazruta kahevA para vyAkSepa thaye chate mArgaprApti mATe ene dUSita Therave. TIkArtha : svazrutamAM kahelI vAtane parazrutamAM nAkhIne emAM anya doSa e rIte darzAvavo ke jethI svazrutanI dRDhatA thAya ane parazrutanI apratipatti thAya=asvIkAra thAya. eTale ke pUrve karelo svIkAra khasI jAya. te A rIte-jema amArA granthomAM ahiMsAdisvarUpa dharma kahyo che, ema sAMkhya vagere zAstromAM paNa e kahyo ja che, kAraNa ke 'hiMsA e dharma bane e vAta bhUtakALamAM banI nathI ke bhaviSyamAM banaze nahIM 'AvuM vacana emanA granthomAM paNa maLe che. (A rIte kahevAthI 'A vaktA IrSyAkhora che' vagere buddhi pedA thatI nathI.) (paNa have, 'to to amAro dharma paNa sAro che' evI buddhi na thaI jAya e mATe emAM doSa A rIte darzAve ke..) paNa A=ahiMsAdirUpa dharma AtmAne apariNAmI mAno to ghaTato nathI, kAraNa ke AtmA ekAnte nitya hoya ke ekAnte anitya hoya to hiMsA ghaTI zakatI na hovAthI ahiMsAdi dharma paNa saMbhavI zakato nathI. (athavA kahIne vikSepaNI kathAno bIjo vidhi darzAve che -) athavA (bhale mAtra parazrutArtha kahyo che, paNa) e kahevA para suMdara UhApoha karI zakatA zrotAne 2jainamArganI abhimukhatAsvarUpa vyAkSepa thaye chate ene mArganI prApti thAya e uddezathI e parazrutanA dUSaNo darzAve. Ama doSa darzAvavA mATe mAtra parazrutanuM kathana paNa karI zakAya. A vAta A rIte zrI dazavaikAlika sUtranI niryukti (3-198)mAM kahI che-je svasiddhAntathI pUrvamAM kahevAI gayelI hoya te ahiMsAdi vAtone parasiddhAntamAM nAkhIne kahe. athavA parazAstra pratye vyAkSepa thaI gayo hoya, to (mAtra) paranA siddhAnta kahe. 2. zabdazaH vivecanakAranI buddhi kaI dizAmAM cAle che e kharekhara dayAjanaka che. TIkAmAM rahelo mAmimulyanakSaLe zabda strIliMga nathI ke jethI e zlokamAM rahela mAnto zabdanI vyAkhyArUpe hoi zake. jo enI vyAkhyArUpa hota to mAmimulyanakSaLAyAM Ama prayoga hota. vaLI mArgane abhimukha thavuM e kAMI mArganI prApti nathI, paNa enI pUrva bhUmikA che. vastutaH e, zlokamAM 2hela vyAkSepezabdanI vyAkhyArUpe che. parasiddhAntanI zraddhAmAM vikSepa thavo e ja jainasiddhAnta rUpa mArgane sanmukha thavA rUpa che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 kathAdvAtriMzikA 9 - 12, 13 'jA sasamaeNa puvviM akkhAyA taM chubhejja parasamae / parasAsaNavakkhevA parassa samayaM parikahei / / " (da.vai.ni. rU 918) II99. zrotuH parasamayadUSaNe mAdhyasthyaM jJAtvaiva vikSepaNI kathanIyeti phalitamAhakaTukauSadhapAnAbhA kArayitvA ruciM satA / rUyaM vecADacathA siddhine viti vidurvAda | 12 vati matA saMvejanI svAnyadehehapretyagocarA / yayA saMvejyate zrotA vipAkavirasatvataH / / 13 / / mateti / yayA kathayA vipAkavirasatvataH = vipAkavairasyAt pradarzitAt zrotA saMvejyate = saMvegaM grAhyate vivecana-(1) suMdara UhApoha kare eTale pote Aja sudhI je sAMkhyAdidarzananI zraddhAvALo che enI vAtonI asaMgati bhAsavAthI enA pratyenI zraddhA DagavA lAge che. A zraddhAnuM DagavuM e ja vyAkSepa che ne e ja sAcA mArganI prAptinI bhUmikA UbhI karanAro hovAthI mArgAbhimukhyatramArgane sanmukha thavArUpa che. zrotAnI AvI bhUmikA thAya eTale e ja pUche ke to zuM amArA ekAnta nitya mAnyatAvALA darzanamAM hiMsA-ahiMsA kharekhara ghaTI zakatA nathI ? eTale ekAnta mAnavAmAM AvatA vAstavika doSo ene samajAvIne enI Dagumagu thayelI zraddhAne pUrI khatama karI nAkhe jethI ene vAstavika jainamArganI prApti thAya. zrotA Avo hoya to svakRtanI vAto parasRtamAM nAkhavI vagere karyA vagara sIdhI parahyutanI vAto kahI zakAya che. je 11 // parasamayane dUSita TheravavAmAM zrotAnuM mAdhyacya jANIne ja vikSepaNI kathA karavI joIe-ema phalitArtha jaNAve che - gAthArtha : satparuSe zrotAmAM ruci UbhI karIne kaTuauSadhapAnatulya A kathA kahevI joIe. anyathA siddhi thatI nathI e pramANe paMDito jANe che. TIkArtha : gAthArtha spaSTa che. vivecana : svamAnya siddhAntanA dUSaNa sAMbhaLavA chatAM je mAdhyazma jALavI zake evA zrotAne ja vikSepaNI kathA kahevAnI hoya che. vaLI te paNa enI evI ruci pedA karyA pachI ja, e vinA nahIM, kAraNake A kathA kaDavuM auSadha pAvAtulya che. // 12 // (trIjI saMvejanI nAmanI dharmakathAne jaNAve che -). gAthArtha svazarIra, parazarIra, Aloka ane paraloka viSayavALI te kathA saMvejanI manAyelI che, jenAthI vipAkavirasatAnA kAraNe zrotA saMvega pAme che. TIkArtha: je kathA dvArA dekhADAyela vipAkavirasatAthI zrotA saMvega pAme che, te kathA saMvejanI manAyelI 3. zlokamAM rahela TuauSadhapAnAmA, zlokamAM iyaM zabdathI pratipAdita vikSepaNa kathAnuM vizeSaNa che. kaTuauSadhapAnatulya kathA che, ruci nahIM. tema chatAM zabdazaH vivecanakAre Ane rucinuM vizeSaNa banAvyuM che. rucimAM kaTuauSadhapAnanuM saMbaMdhitva che, tulyatva nahIM. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 255 sA saMvejanI / svAnyadehehapretyagocarA svazarIra-parazarIrehaloka-paralokaviSayA caturvidhA matA / atrAyaM sampradAyaH-"saMveaNI kahA cauvvihA pannattA, taM jahA-AyasarIrasaMveaNI, parasarIrasaMveaNI, ihaloasaMveaNI, paraloasaMveaNI / tattha (1) AyasarIrasaMveyaNI, jahA- jameyaM amhaccayaM sarIraM eyaM sukka-soNiya-maMsa-vasAmeda-majja-TThi-NhAru-camma-kesa-roma-Naha-daMta-annAdisaMghAtanippaNNattaNeNa mutta-purIsabhAyaNattaNeNa asuitti' kahemANo soyArassa saMvedaM uppAetti, esA attasarIrasaMveaNI / (2) evaM parasarIrasaMvedaNI vi parasarIraM erisaM ceva asuI' / ahavA parassa sarIraM vaNNemANo soArassa saMvedamuppAeti, parasarIrasaMvedaNI gtaa| (3) idANI ihaloasaMveyaNI, jahA-'savvameva mANusattaNaM asAramadhuvaM kadalIthaMbhasamANaM' erisaM kahaM kahemANo dhammakahI sotArassa saMvedamuppAeti, ihaloasaMveyaNI gayA / (4) iyANiM paralogasaMveyaNI, jahA- 'devA vi issA-visAya-maya-koha-lohAiehiM dukkhehiM abhibhUyA che e svazarIra-parazarIra-ihaloka-paraloka viSayavALI hovAthI cAra prakAre manAyela che. ahIM A pramANe saMpradAya che-saMvejanI kathA cAra prakAre kahevAyelI che, te A rIte-Atma (sva) zarIrasaMvejanI, parazarIrasaMvejanI, ihalokasaMvejanI ane paralokasaMvejanI. temAM (have pachIno TIkArtha vivecanamAM AvI jaze.) vivecana : vikSepaNI nAme bIjI dharmakathA kahI. have trIjI saMvejanI nAmanI dharmakathA kahevAya che. je kathA sAMbhaLIne vipAke ( pariNAme) virasatA jaNAvAthI zrotA saMvega pAme, te kathA saMvejanI kathA kahevAya che. A saMvejanI kathA cAra prakAre che - (1) svazarIrasaMvejanI kathA-ApaNuM zarIra zukra-zoNita-mAMsa-carabI-meda-majjA-hADakAM-nAyu-cAmaDIkeza-roma -nakha-dAMta-ajJAdi samUhathI baneluM hovAthI tathA mUtra-viSThAnuM bhAjana hovAthI azuci-apavitra che. AvuM badhuM varNana sAMbhaLIne zrotAne saMvega utpanna thAya che, arthAtuM, AvuM azucimaya zarIra che, emAM mohAvAnuM zuM ? enI Asakti zuM ? ene paMpALavAnuM zuM ? enA karatAM enA dvArA Atmahita sAdhI levAnuM. AvI bhAvanA jAgavAthI zrotA dharmamArge joDAya che. dharmazraddhALu, paNa ArAdhanA mArge udyamazIla nahIM, evA zrotAne A kathAthI dharmamArge udyama karavAnI bhAvanA jAge che. mATe A dharmakathA che. AvuM ja AgaLa paNa jANavuM. (2) parazarIrasaMvejanI kathA-ApaNA zarIranI jema anyanA zarIranI azuciyatA varNavI saMvega vadhAravo e A bIjA prakAranI saMvejanI dharmakathA che. athavA parazarIra=mRtakazarIra. enI jaDatA-akkaDamayatAazuciyatA-durgadhamayatA vagere varNana karIne zrotAne saMvegaraMgamAM jhIlato karavo e A bIjA prakAranI saMvejanI dharmakathA che. prANa chUTyA bAda A zarIranI AvI hAlata thavAnI che. to lAva, jyAM sudhI prANa che, tyAM sudhImAM AtmakamANI karI lauM. AvI bhAvanA pragaTavAthI zrotA dharmamArge udyamazIla bane che. (3) ihaloka saMvejanI kathA-AkhuM manuSyapaNuM asAra che, adhruva che, keLanA thaDa jevuM mUlyahIna che.. vagere rUpe ihaloka AlokanuM manuSyajanmanuM varNana karato dharmakathI zrotAne saMvega utpanna kare che. (4) paraloka saMvejanI kathA-devo paNa ISya-viSAda-mada-krodha-lobha vagere duHkhothI abhibhUta thatA hoya che, to tiryaMca ane narakanI zI vAta karavI ? vagererUpe ihalokathI=manuSyabhavathI para evI bAkInI traNa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 kathAdvAtriMzikA 9 - 14, 15 kimaMga puNa tiriya-nArayA' eyArisaM kahaM kahemANo dhammakahI soArassa saMvedamuppAe tti, esA paraloasaMveyaNI JtA" (zavaikA.kR.vi.ma.rU) rUti sAurU I vaikriyAdayo jJAnatapazcaraNasampadaH / zubhAzubhodayadhvaMsaphalamasyA rasaH smRtaH / / 14 / / vaikriyeti / vaikriyAdayo guNA iti gamyaM / tatra vaikriyarddhikriyanirmANalakSaNA / AdinA jaGghAcAraNAdilabdhigrahaH / tathA jJAnatapazcaraNasampadastatra jJAnasampaccaturdazapUrviNa ekasmAd ghaTAdeH ghaTAdisahasranirmANalakSaNA / tapaHsampacca "jaM annANI kammaM khavei" (bR.ka.bhA. 1170) ityAdilakSaNA / caraNasampacca sakalaphalasiddhirUpA / ete guNAH sampadazca / zubhodayasyAzubhadhvaMsasya ca phalaM (=shubhaashubhodyasatta) = saMvenanyA rasa mRta: 94. caturbhaMgI samAzritya pretyehaphalasaMzrayAm / pApakarmavipAkaM yA brUte nirvejanI tu sA / / 15 / / gatinA duHkhonA varNanathI zrotAne saMvega pedA karatI kathA e A paralokasaMvejanI kathA che. te 13 / saMvejanI kathAno rasa jaNAve che - gAthArtha vaikriyaRddhi vagere guNo, jJAna, tapa ane cAritranI saMpattio, zubhanA udayanuM ane azubhanA dhvasanuM phaLa. A badhuM saMvejanI kathAno rasa kahevAyela che. TIkArtha vaikriyaRddhi vagere... "guNo' e adhyAhArathI ahIM levAnuM che. temAM vaikriya zarIra banAvavuM e vaikriyaRddhi che. mAri zabdathI jaMghAcAraNa vagere labdhio levI. (bAkIno TIkArtha vivecanamAM joI levo.) vivecana : vaikriyalabdhi, jaMghAcAraNalabdhi vagere RddhirUpa guNo, jJAnasaMpad, tapasaMpad, cAritrasaMpad, zubhakarmodayanuM phaLa ane azubhakarmadhvasanuM phaLa.. AvuM badhuM phaLa e saMvejanI dharmakathAno makaraMda=rasa che. 14 pUrvadhara mahAtmAnI eka ghaDAmAMthI eka hajAra ghaDA banAvavAnI zakti e jJAnasaMpad che. vanALI me have vagere vacana dvArA kahevAyela pracuranirjarAkArakatva e tapasaMpad che. saMpUrNaphaLasiddhi e cAritrasaMpad che. jJAnadarzana hoya to cAritra hoya ja evo niyama nathI. ane tethI e na hoya to mokSamArga AMzika ja hoya, paNa cAritra hoya to, jJAna-darzana to hoya ja. eTale ke saMpUrNa mokSamArga hoya.. saMpUrNa kAraNasAmagrI hoya.. mATe saMpUrNa phaLasiddhi thAya che e cAritrasaMpaduM che. A guNo, saMpattio ane kaheluM phaLa. A badhuM saMvejanI kathAno rasa kahevAyelo che. te 14 (A pramANe saMvejanI dharmakathA kahI. have nirvejanI dharmakathAno avasara che. je kathAmAM karmanA dArUNa vipAkone sAMbhaLIne zrotA nirveda pAme che, e kathA nirvejanI kathA kahevAya che. AnA 4. pharIthI zabdazaH vivecanakAranA ajJAnano vilAsa juo-emaNe zlokArthamAM jJAna, tapa ane cAritrarUpI saMpattio kahI che. hakIkatamAM jJAna, tapa ane cAritranI saMpattio ema joIe. eka ghaDAmAMthI hajAra ghaDA banAvavA e zuM jJAnarUpa che? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 257 caturbhaGgImiti / yA kathA pApakarmavipAkaM pretyehaphalasaMzrayAM = ihaloka-paralokabhogAzritAM caturbhaGgIM samAzritya brUte, sA tu nirvejanI caturbhireva bhaGgaH pratipAdyamAnaizcaturvidheti bhAvaH / atrAyaM sampradAyA-'idANiM nivvedaNI-sA cauvvihA pannattA / taM jahA-ihaloe duccinnAiM kammAiM ihaloe duhavivAgasaMjuttAi bhavaMti / (1) taM jahA-corANaM pAradAriyANaM evamAdI esA paDhamA nivvedaNI / (2) idANiM bitiyA nivvedaNI-ihaloe ducciNNA kammA paraloe duhavivAgasaMjuttA bhavaMti, taM jahA-neraiyANaM annaMmi bhave kayaM kammaM nirayabhAvaphalaM dei, esA bitiyA nivveyaNI / (3) iyANiM tatiA nivvedaNI-paraloe duccinnA kammA ihaloe duhavivAgasaMjuttA bhvNti| kahaM ? jahA-bAlappabhitimeva aMtakulesu uppannA khaya-koDhAiehiM rogehiM dArideNa ya abhibhUyA dIsaMti, esA tatiyA nivvedaNI / (4) idANiM cautthA nivvedaNI-paraloe duccinnA kammA paraloe duhavivAgasaMjuttA bhavaMti / kahaM ? jahA-puvviM duccinnehiM kammehiM jIvA saMDAsatuMDehiM pakkhIhiM uvavajjaMti, tau te narayappAoggANi kammANi asaMpunnANi tAe jAtIe pUriMti, pUriUNa narayabhave vediti, esA cautthA nivveyaNI gayA / evaM ihalogo paralogo ya paNNavayaM paDucca bhavati / tattha pannavayassa maNussabhavo ihalogo, sesA u tiNi vi maka paratno" (tazarve vR.vi..rU) 94 IT. paNa cAra prakAra che. e have jaNAve che.) gAthArtha Aloka-paralokanA phaLanI apekSAe thatI caubhaMgIne AzrayIne je kathA pApakarmavipAkane kahe che, te vaLI nirvejanI kathA che. TIkArtha : je kathA pApakarmanA vipAkane AlokamAM maLatA phaLanI ane paralokamAM maLatA phaLanI apekSAe thatI caturbhAgIne AzrayIne kahe che, te nirvejanI kathA, kahevAtA cAra bhAgAnA kAraNe ja cAra prakAranI (hoya) che ema bhAva che. A viSayamAM Avo saMpradAya che-(dazavai. adhya-3 vRddha vivaraNa) (1) AlokamAM karma-AlokamAM phaLa-A lokamAM corI vagere pApa karanArane A bhavamAM ja enuM phAMsIjela vagere je dArUNa phaLa maLe che, enuM varNana karatI kathA. (2) have bIjI nirvejanI-AlokamAM karma-paralokamAM phaLa-AlokamAM corI vagere pApa karanArane paralokamAM narakAdinI je bhayaMkara yAtanAo veThavI paDe che, enuM varNana karatI kathA. (3) have trIjI nirvejanI-paralokamAM karma-AlokamAM phaLa-pUrvabhavamAM evA pApa bAMdhI AvelA hoya ke jenA kAraNe A bhavamAM bAlyakALathI ja kSaya-koDha vagere gaMbhIra rogathI pIDAtA hoya-halkA nIca kuLamAM dArUNa garIbAIthI rIbAtA hoya enuM varNana karavuM e A trIjI nirvejanI kathA che. | (4) have cothI nirvejanI-paralokamAM karma-paralokamAM phaLa-pUrvabhavamAM evA pApa AcaryA hoya jenA kAraNe kAgaDA-gIdha vagereno janma maLe. emAM vaLI narakaprAyogyakarma je adhUrA hatA te pUrA kare che. arthAt jUrakarma AcarIne narakamAyogya karma bAMdhI narakamAM bhayaMkara vedanAo veThavA mATe utpanna thAya. A badhuM varNana karavuM e cothI nirvejanI kathA che. A kathAnA prakAromAM Aloka-paraloka e prajJApakanI (vaktAnI) apekSAe che. eTale prajJApaka manuSya hovAthI manuSyagati e Aloka che ane e sivAyanI zeSa traNa gatio e paraloka che. te 15 || (nirvejanI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 kathAdvAtriMzikA 9 -16, 17 stokasyApi pramAdasya pariNAmo'tidAruNaH / varNyamAnaH prabandhena nijanyA rasaH smRtaH / / 16 / / stovasthAgati spaSTa: II 96 AdAvAkSepaNIM dadyAcchiSyasya dhanasannibhAm / vikSepaNIM gRhIte'rthe vRddhyupAyamivAdizet / / 17 / / kathAno rasa jaNAve che -). gAthArthaH alpa paNa pramAdano, vistArapUrvaka varNana karAto atidArUNa pariNAma e nirvejanI kathAno rasa kahevAyo che. TIkArya : gAthArtha spaSTa che. vivecanaH alpa paNa pramAdano pariNAma atidArUNa Ave che. enI dArUNatAnuM vistArathI asarakAraka varNana e A kathAno rasa che. ajJAna, saMzaya, mithyAjJAna, rAga, dveSa, matibhraMza, dharmamAM anAdara ane manavacana-kAyAnuM duSpaNidhAna (duSyavRtti)... ema ATha prakAre pramAda che. athavA, madha, viSaya, kaSAya, nidrA ane vikathA e pAMca pramAda che. AmAMno koIpaNa pramAda jIvane bhaviSyamAM kevo akalpanIya rIte bhAre paDI jAya che? enuM varNana A kathAmAM karavAmAM Ave che. e jANIne nirviNa thayelo sAdhaka, sAdhanAmArge caDyA pachI paNa anAdisaMskAravazAt sevAtA pramAdane khaMkheravA utsAhI bane che. Ama zrotAne apramattasAdhanAmArge joDatI hovAthI A dharmakathA che. trIjI saMvejanI dharmakathA aMge anyatra granthomAM puNyanA phaLonuM varNana e saMvejanI kathA evI paNa vAta Ave che. eTale ke dharmanA phaLarUpe traNa ratnanI ArAdhanAnA phaLa tarIke zrI tIrthaMkaradeva, gaNadharadevo, RSio, cakravartI-baLadeva-deva-vidyAdhara vagerenI RddhionuM varNana karavA dvArA zrotAne ratnatrayanI ArAdhanArUpa dharmamArge AkarSavo e saMvejanI dharmakathA che. zrI dazavaikAlika sUtranI cUrNimAM paNa kahyuM che ke-athavA zubhakarmonA vipAkanA varNana dvArA saMvegane utpanna karanArI kathA e saMvejanIkathA. eTale ke zrotAne zubhakarmonA phaLanA varNana dvArA ArAdhanA mArge AkarSatI kathA e saMvejanI kathA ane azubha karmonA vipAkanA varNana dvArA pApatyAgarUpa dharmamArge AkarSatI kathA e nirvejanI kathA evo artha maLaze. || 10 | (Ama dharmakathAnA cAra prakAra batAvyA. have kathAno krama darzAve che-) gAthArtha : ziSyane pahelAM dhana jevI=mUDI jevI AkSepaNI kathA kahevI. eno arthabodha thaye dhanavRddhinA=vyAjanA upAya jevI vikSepaNI kathA kahe. TIkArthaH gAthArtha spaSTa che. te 17 | (mUDI ane vyAjanI samajaNa Ape che -) gAthArtha : AkSepaNathI Avarjita thayelA jIvo samyaktane bhajanArA thAya che. vikSepaNIthI to bhajanA che athavA atidAruNa mithyAtva thAya che. TIkArtha: ApaNI kathAthI Avarjita thayelA jIvo jo pratikULa kALa vagere rU5 pratibaMdhaka na hoya, to Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 kAviti | spaSTa: || 97nA AkSepaNyA kilAkSiptA jIvAH samyaktvabhAginaH / vikSepaNyAstu bhajanA mithyAtvaM vA'tidAruNam / / 18 / / AkSepaNyeti / AkSepaNyA''kSiptA:=AvarjitAH kila jIvAH samyaktvabhAgino-niyogena samyaktvalAbhavanto'sati pratibandhe, tathA''varjanena mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamopapatteH / vikSepaNyAstu sakAzAt phalaprAptau bhajanA-kadAcittataH samyaktvaM labhante kadAcinneti, tacchravaNAttathAvidhapariNAmAniyamAt / atidAruNaM = mahAbhayaGkaraM mithyAtvaM vA tataH syAd jaDamatInAmabhiniviSTAnAm / taduktaM'akkhevaNiakkhittA je jIvA te lahaMti sammattaM / vikkhevaNIi bhajjaM gADhayarAgaM va micchattaM / / " (da.vai.ni. rU/ra01) TI98aaaa . vikSepaNyAH parikarmitAyA eva guNAvahatvaM nAnyatheti samarthayannAhaAdyA yathA zubhaM bhAvaM sUte nAnyA kathA tathA / yAdRgguNaH syAtpIyUSAttAdRzo na viSAdapi / / 19 / / Adyeti / pIyUSavanneyaM svarUpato guNAvahA, kintu vacchanAgavatparikarmitaiveti tAtparyam / / 19 / / avazya samyaktane pAme che, kAraNa ke tevA prakAranA AvarjanathI mithyAtvamohanIya karmano kSayopazama thavo e saMgata che. vikSepaNI kathAthI phaLa (samyakta) prApta thavAmAM bhajanA che, eTale ke kyAreka enAthI samyakta thAya, kyAreka na thAya, kAraNa ke tenA zravaNathI tevo-mithyAtvamohanIyakarmano kSayopazama karAvI Ape evo pariNAma thavAno niyama che nahIM. athavA abhinivezavALA jaDabuddhijIvone enAthI atidAruNa=mahAbhayaMkara mithyAtva thAya che. zrIdazavaikAlikaniryukti (3-205)mAM kahyuM che-ApaNIkathAthI AkarSAyelA jIvo samyakta pAme che. paNa vikSepaNIthI bhajanA che. athavA to tenAthI gADhatara mithyAtva pAme che. vivecana : vikSepaNa kathAnA zravaNathI bhajanA che eTale ke madhyastha vicAraka jIvo jainadharma pratye AkarSAIne samyakatva pAme che. madhyastha avicAraka jIvo AkarSaNa nahIM thavAthI samyakta pAmatA nathI. kadAgrahI jIvo to uparathI atidArUNa mithyAtvane pAme che. (arthAtuM emanuM mithyAtva vadhAre gADha bane che, kAraNa ke emane vaktA para ane jainadharma para dveSa jAge che.) I 18 | (vikSepaNI kathA parikarmita karelI hoya to ja guNAvaha bane che, e vinA nahIM, e vAtanuM samarthana kare che.) gAthArtha : pahelI AkSepaNI kathA je rIte zubhabhAvane jagADe che, tevI rIte anyatravikSepaNI kathA jagADatI nathI. amRtathI jevo lAbha thAya che, tevo viSathI paNa thavo zakya nathI. TIkArtha ? eTale A=vikSepaNI kathA amRtanI jema svarUpathI ja lAbhakartA nathI, paNa vacchanAgaviSanI jema saMskAra karAyelI hoya to ja lAbhakartA nIvaDe che evuM tAtparya che. vivecanaH eTale ja ApaNI kathA jema svarUpe ja hitAvaha che, ema vikSepaNI kathA nathI. amRta Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 kathAdvAtriMzikA 9 - 20, 21 dharmArthakAmAH kathyante sUtre kAvye ca yatra sA / mizrAkhyA vikathA tu syAd bhakta - strI- deza - rADgatA / / 20 / / dharmeti / yatra sUtre kAvye ca dharmArthakAmA militAH kathyante sA mizrAkhyA kathA, saGkIrNapuruSArthAbhidhAnAt / vikathA-kathAlakSaNavirahitA tu syAt bhakta strI-deza- rADgatA bhaktAdiviSayA / yadAha'itthakahA bhattakahA rAyakahA corajaNavayakahA ya / naDa-naTa-naLa-muTTiyahA 3 sA mave vihA ||"(.vai.ni.3/201) || 20|| prajJApakaM samAzritya kathA etA api kramAt / akathA vikathA vA syuH kathA vA bhAvabhedataH / / 21 / / prajJApakamiti / prajJApakaM= vaktRpuruSavizeSaM samAzritya etA - uktalakSaNAH kathA api (kramAt) akathA vikathAH kathA vA syuH, bhAvabhedataH = AzayavaicitryAt samyakzrutAdivat / tata eva purussaarthprtipttybhaavtathAsvabhAve=svarUpathI ja lAbhakartA che, ema viSa nathI, e to vaidathI saMskAra karavAmAM Avela hoya to ja hitakara bane che. e rIte zrotAnI kakSA anusAra adhikA2I dharmakathI dvArA yogya rIte kahevAtI vikSepaNI kathA ja hitakara bane che. // 19 || (have kramaprApta mizrakathA kahe che -) gAthArtha : je sUtramAM ane kAvyamAM dharma-artha-kAmanI vAto kahevAya che te mizrakathA jANavI. bhakta (bhojana), strI, deza ane rAjAnA viSayamAM gayelI kathA vikathA che. TIkArtha : je sUtramAM ane kAvyamAM dharma, artha ane kAma bhegA karAyelA kahevAtA hoya che te mizranAmanI kathA che, kAraNa ke e saMkIrNa puruSArthane jaNAve che. bhojana, strI, deza ane rAjA saMbaMdhI kathA e vikathA che, kAraNa ke e kathAnA lakSaNathI rahita hoya che. zrIdazavaikAlikaniryukti (3-207)mAM kahyuM che ke-strIkathA, bhojanakathA, rAjakathA, corakathA, janapadakathA, naTakathA, nartakakathA, jallakathA cAmaDAnuM doraDuM zarIra para bAMdhIne khela karanAranI kathA ane muSThika kathA=mallakathA.. A badhI vikathA che. vivecana : je kathAmAM ke kAvyamAM dharma-artha ane kAma A traNenI vAto hoya e mizrakathA che. A kathAnA svarUpane AzrayIne mizrakathA che. phaLane AzrayIne vicArIe to kathA zrotAne jenI preraNA kare e mujaba arthakathA vagere banI zake che. eTale ke jo artha puruSArtha, kAmapuruSArtha ke dharmapuruSArthamAM AgaLa vadhAre to e mujaba e arthakathA, kAmakathA ke dharmakathA banI zake che. badhAnI ja preraNA kare to mizrakathA ja rahe che. je kathA zrotAne adhikRta puruSArthathI vimukha kare e vikathA kahevAya che. A vikathAnA bhaktakathA, strIkathA, dezakathA ane rAjakathA-Ama cAra prakAro prasiddha che. | 20 || (prajJApakanA bhAvane AzrayIne bheda darzAve che-) gAthArtha : prajJApakane AzrayIne A kathAo paNa bhAvabhede kramazaH akathA, vikathA ke kathA bane che. TIkArtha : uktasvarUpavALI A kathAo paNa te te vaktApuruSarUpa prajJApakanI apekSAe samyakzrutAdinI jema bhAvabhede=Azayabhede akathA, vikathA ke kathA banI jAya che, kAraNa ke e kathAthI ja puruSArtha svIkA2no Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 261 tadvirodha-tatpratipattiphalabhedAt / taduktaM- 'eyA ceva kahAo pannavagaparUvagaM samAsajja / ahIM #hIM vihIM DhavijJa purisaMtaraM paU II" (..ni. rU/ra08) atra prajJApakaprarUpakamityatra karmadhArayAzrayaNAdavabodhakaprarUpako vyAkhyAto gharaTTabhramaNakalpazca vyavacchinnaH / dvandvAzrayaNe tu dvitve bahuvacanApattirityavadheyam / / 21 / / mithyAtvaM vedayan brUte liGgastho vA gRhasthitaH / yatsA'kathA''zayodbhUteH zroturvaktranusArataH / / 22 / / mithyAtvamiti / mithyAtvaM vedayan = vipAkenAnubhavan liGgastho dravyapravrajito'GgAramardakAdiprAyo, abhAva, eno virodha ke eno svIkAra... Ama phaLamAM bheda paDI jAya che. zrIdazavaikAlika niryukti (3-208) mAM kahyuM che ke-A ja kathAo prajJApaka.rUpakanI apekSAe akathA, kathA ke vikathA anyapuruSane zrotAne pAmIne thaI jAya che. ahIM A niryuktipAThamAM prajJA prarUpa Avo je zabda che, emAM karmadhAraya samAsano Azraya karyo hovAthI avabodhaka evo prarUpaka ema vyAkhyA karI che. ane gharabhramaNa jevo vaktA vyavacchinna thayo che. dvandrasamAsa levAmAM dvivacanamAM bahuvacana levAnI Apatti Ave e jANavuM. vivecana : arthakathA, kAmakathA, dharmakathA ane mizrakathA ... A cAranA svarUpa darzAvyA. AvA ja svarUpavALI hovAnA kAraNe je kathAsvarU5 che te paNa vaktAnA Azayabhede badalAI jAya che. jema ke enuM e zAstra samyaktI jANe to samyakazruta thAya che, mithyAtvI jANe to mithyAzruta thAya che. vaktAnA bhAvonI zrotApara khUba asara hoya che. eTale enI e kathA bhinna bhinna AzayavALA vaktA pAse sAMbhaLavAmAM Ave to zrotAne judA judA pariNAma jAge che. amuka prakArano vaktA hoya to zrotAne puruSArthano svIkAra karavAnA pariNAma jAgatA nathI, eve vakhate e "akathA" bane che. anya vaktA pAse uparathI viparIta pariNAma UbhA thAya che. tyAre e "vikathA" bane che ane A baMnethI judA yogya vaktA pAse puruSArthanA svIkArano pariNAma jAge che. mATe e 'kathA' bane che. prajJA prarUpa zabdano prajJApAsa prapati prajJA pravaktam Ama karmadhAraya samAsa karavo, paNa prajJA prapati prajJA vaBrUpI ema dvandrasamAsa karavo nahIM, kAraNa ke to pachI ene saMskRtamAM dvivacana lAgata ane prAkRtamAM bahuvacana lAgata. AmAM prajJApaka eTale zrotAne avabodha karAve evo, ane prarUpaka eTale nirUpaNa karanAro, Avo artha karavAthI, je ghaMTInI jema goLa goLa pheravIne evI rIte kathA kare ke jethI zrotAne kazo bodha ja thAya nahIM, evA prarUpakanI bAdabAkI thaI jAya che. | 21 // (vaktAno Azayabheda zI rIte thAya che ? e have kramazaH traNa gAthA dvArA jaNAve che ) gAthArtha : mithyAtvane anubhavato liMgastha ke gRhastha je kahe che te akathA bane che, kAraNa ke zrotAne vaktAne anusarIne bhAvo jAge che. TIkArtha : mithyAtvanA vipAkodayane anubhavato aMgAramadakAdi jevo dravyasAdhu athavA koI gRhastha je Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 kathAdvAtriMzikA 9 - 23, 24 gRhasthito vA kazcid yad brUte sA'kathA, zroturvaktranusArato vaktrAzayAnuguNyenaivAzayodbhUtaH = bhAvotpatteH prativiziSTaphalAbhAvAt / tadidamuktaM 'micchattaM veyaMto jaM annANI kahaM parikahei / taiityo va phrI vA tA 31 rikSA samag "(. ni. rU/ra01) | 22TI jJAnakriyAtapoyuktAH sadbhAvaM kathayanti yat / jagajjIvahitaM seyaM kathA dhIrairudAhRtA / / 23 // jJAneti / jJAna-kriyA-tapobhiryuktAH (=jJAna-kriyA-tapoyuktAH) sadbhAva = paramArthaM yat kathayanti jagajjIvahitaM seyaM dhIraiH kathodAhRtA, nirjarAkhyaphalasAdhanAd vaktuH, zrotuzca kuzalapariNAmotpAdanAt, anyathA tu tatra bhajanA'pi syAditi / tadidamuktaM "tavasaMjamaguNadhArI jaM caraNarayA kahati sabbhAvaM / tavyanaIknIvarimaM sa hI sigA samaye // (ka.va.ni. rU/210) // rarUA. yaH saMyataH pramattastu brUte sA vikathA matA / kartRzrotrAzaye tu syAd bhajanA bhedamaJcati / / 24 / / ya iti / yaH saMyataH pramattaH kaSAyAdivazagastu brUte, sA vikathA matA, tathAvidhapariNAmanibandhanatvAt / kahe che, te akathA bane che, kAraNa ke zrotAne sAmAnyathI vaktAnA Azayane anusarIne bhAva utpanna thatA hovAthI AvA vaktAno upadeza sAMbhaLIne koI prativiziSTaphaLa maLatuM nathI, zrI dazavaikAlikaniyukti (3) 209) mAM kahyuM che ke- mithyAtvane anubhavato liMgastha ke gRhastha ajJAnI je kathA kahe che, te akathA banAvI zAstramAM kahelI che. te 22 // gAthArtha jJAna, kriyA ane tapathI yukta mahAtmAo jagatanA jIvo mATe hitakara evo je paramArtha kahe che te dhIrapuruSo vaDe "kathA' kahevAyela che. TIkArtha ? jJAna-kriyA-tapa vaDe yukta sAdhuo, jagatanA jIvone hitakara paramArtha je kahe che te "kathA" kahevAyela che, kAraNa ke enAthI vaktAne nirjarA nAmanuM phaLa siddha thAya che. ane zrotAne kuzaLa pariNAma utpanna thAya che. nahIMtara to AmAM bhajanA paNa saMbhave.. zrIdazavaikAlika niyukti (3/210)mAM kahyuM che ketapa-saMyama guNane dharanArA cAritratatpara mahAtmA sarvajagatanA jIvane hitakara je paramArtha kahe che, tene zAstromAM kathA' kahI che. ll23 gAthArtha : je saMyata kaSAyAdipramAdane paravaza thaIne kahe che tenI e vikathI thAya che. kartA ane zrotAno Azaya bhinna bhinna hoya to bhajanA jANavI. TIkArtha je sAdhu kaSAya-viSayAdi pramAdane paravaza thaIne je kathA kare che te vikathA manAyelI che, kAraNa ke tevA prakAranA pariNAmanuM kAraNa bane che. zrIdazavaikAlikaniyukti (3-210)mAM kahyuM che ke je saMyata rAga Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 taduktaM-"jo saMjao pamatto rAgaddosavasago parikahei / dveSane vaza thaI pramattapaNe je kahe che, te dhIrapuruSo vaDe pravacanamAM 'vikathA" kahevAyelI che. kartA ane zrotAno Azaya alaga alaga hoya to bhajanA thAya che. kAraNa ke tenA pratye e anya kathArUpa banI jAya che. vivecana : zrotAne zabdonI asara thavAmAM vaktAnI bhUmikA paNa bhAga bhajavatI hoya che. eTale ja to, paccakhANano AlAvo niyata hovA chatAM viziSTa tapasvI vagere sAdhaka pAse paccakhkhANa levAno Agraha rakhAto hoya che. tema chatAM, jo zrotAnI yogya ke ayogya bhUmikA prabaLatara hoya che to vaktAnI bhUmikA ene asara karatI nathI. A baMne apekSAe prastuta nirUpaNa che. emAM madhyamabhUmikAvALA zrotA mATe, vaktA jo mithyAtvI che to enI kathA akathAmAM pariName che. TIkAmAM granthakAre "mithyAtvane vipAkathI anubhavato AvuM jaNAvyuM che e sUcave che ke dravyaliMgI aMgAramardaka vagere vaktA bahAra zabdothI hiMsAnI tyAjyatA varNave che ane aMdara mAnyatAmAM e tyAjyatA besI nathI, (uparathI upAdeyatA besI che.) eTale zabdo zrotAne hiMsAtyAgano bhAva pedA karAvavA mathI rahyA che ane vaktAnI bhUmikA zrotAne hiMsAtyAgano virodhIbhAva pedA karAvavA mathI rahI che. tethI saravALe ene puruSArtha phoravavAno bhAva pedA thato na hovAthI e kathA "akathA" banI rahe che. eTale 'mithyAtvane vipAkathI anubhavato" evuM jaNAvavA dvArA mAnyatAmAM vaparItya lAve evo prabaLa mithyAtvano udaya ahIM abhipreta che ema samajavuM yogya lAge che. tethI vaktA jo maMda mithyAtvI hoya to eno upadeza kathArUpa banavAmAM kazo vAMdho nathI. have, zrotA jo dharmapuruSArthanI prabaLa yogyatAvALo che, to vaktAnI viparIta mAnyatA rUpa bhUmikA ene asara karatI nathI, ane tethI dharmapuruSArthanA preraka zabdo potAnI yathArtha asara UbhI karIne zrotAne dharmapuruSArthamAM joDI zake che. Ama, zrotA mATe e kathArUpa bane ja che, paNa emAM enI yogyatAnI mukhyatA hovAthI "abhavyathI ene pratibodha thayo" ema kahevAtuM nathI, paNa "enI yogyatAnA kAraNe ene pratibodha thayo" ema kahevAya che. | suvihita sAdhuno upadeza emane mATe (vaktA mATe) to kathArUpa ja che. viziSTa yogyatA ane sarerAza yogyatAvALA mATe paNa e kathArUpa ja bane che. paNa zrotA atyaMta ayogya hoya (eTale ke dharmapuruSArthamAM preraka vaktAnI bhUmikA ane zabdo.. A baMnenI bhegI asara karatAM paNa prabaLa ayogyatAvALo hoya) to ene dharmapuruSArthano bhAva jAgato na hovAthI e akathArUpa banI rahe che. ane zrotA jo dubuddhi-viparIta buddhinA prabhAve zabdo parathI UMdho artha pakaDavA mAMDe to e vikathA rUpa paNa banI zake che. pramattasaMyatano upadeza vikathArUpa bane che. AmAM "pramattasaMyata eTale chaThA guNaThANe rahelA saMyata' evo artha levAno nathI. kAraNa ke to to suvihita mahAtmAno upadeza paNa kathA-vikathA. kathA-vikathA.. rUpa thayA kare, kAraNa ke sAtamuM chaThuM guNaThANuM parAvartamAna hoya che. eTale ja granthakAre TIkAmAM "kaSAyAdine vaza thaIne bole" . ema jaNAvyuM che. chaThe guNaThANe AvI javA mAtrathI kAMI zabdo kaSAyAdine vaza thaI jatA nathI. paNa ahIM pramAda tarIke evA viSaya kaSAyAdi levAnA che ke je sAdhupaNAne ucita na hoya, ne zrotAnI najare caDhI jAya evA hoya. jemake mahAtmA kSamA para pravacana ApatA hoya ne e daramyAna sAva najIvA kAraNasara Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAdvAtriMzikA 9 - 25, 26, 27 264 sa 1 vihIM pavaya punattA thIrapuriddhi II" (vai.ni. rUra99) kartRzrotrAzaye tu bhedamaJcati sati bhajanA syAt, taM prati kathAntarApatteH / / 24 / / sandhukSayantI madanaM zRGgAroktairudarciSam / kathanIyA kathA naiva sAdhunA siddhimicchatA / / 25 / / taponiyamasArA tu kathanIyA vipazcitA / saMvegaM vApi nirvedaM yAM zrutvA manujo vrajet / / 26 / / mahArthApi kathA'kathyA pariklezena dhImatA / arthaM hanti prapaJco hi pIThakSmAmiva pAdapaH / / 27 / / evo dhamadhamATa karI nAkhe to zrotAne "kSamAnI khAlI vAto che. bAkI mahArAja sAheba ATalo gusso kare che to ApaNe karavAmAM zuM vAMdho ?" AvI viparIta asara thavAthI e vikathA rUpa bane che. ema viSayavairAgyanuM vyAkhyAna ApatI veLA vaktA vAraMvAra baheno tarapha joyA karatA hoya to paNa zrotA "ApaNe paNa bahenonA rUpa joI zakAya" AvI viparIta asara pakaDI zake che. ane to pachI e vikathA bane che. AvA avasare zrotA jo viziSTabhUmikAvALo hoya athavA vaktAnA viparIta AcaraNane pakaDavAnI kSamatAvALo na hoya to mAtra zabdo parathI yogya preraNA meLavI zake che. eTale enA mATe e "kathA" bane che. vaktAnA zabdo ane AcaraNa... baMnenI virodhI asaro paraspara TakarAIne ekabIjAnI asarane nAbuda karI de to "akathA bane che. Ama vaktA-zrotAnA Azayabhede bhajanA thAya che. //rajA (sAdhue kevI kathA na karavI ane kevI kathA karavI e be gAthA vaDe jaNAve che ) gAthArtha : zRMgArarasa bharelA vacano vaDe kAmarUpI agnine prajavalita kare evI kathA siddhine icchatA sAdhue na ja karavI joIe. vivecana : AjakAla kathananI jema lakhANa paNa khUba vyApaka banyuM che. eTale ene paNa A badhI vAto lAgu paDe ja che. tethI kathA bhale ne hoya "kAmavijetA sthUlibhadra'. paNa jo emAM kozAvezyAnuM ke emanI krIDAnuM zRMgArika varNana hoya to Atmahitecchue e vAMcavuM na joIe. te 25 / gAthArtha : paMDita puruSe tapa ane niyamanI mahattA gAnAra kathA karavI joIe, je sAMbhaLIne mAnavI saMvega ke nirveda pAme. // || gAthArtha mahAnuM ane gaMbhIra arthavALI evI paNa kathA bahu laMbANapUrvaka na karavI joIe, kAraNa ke vadhAre paDato vistAra kathAnA arthane haNI nAkhe che, jemake mahAkAya vRkSa potAnI pITha-bhUmine toDIphoDI nAkhe che. kathAno vadhAre paDato vistAra thavA para zrotA kyAre kathA pUrI thaze e ja vicAryA kare che, ne tethI kathAnA rahasyArthamAM enuM dhyAna jatuM nathI. hA, jo zrotA ziSya evI vistArathI jANavAnI jijJAsA ane kSamatA dharAvato hoya to evA vistArathI paNa kathA karI zakAya. mATe ja anuyoga trividha kahevAyo che. eTale ke evo Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 prapaJcitajJaziSyasyAnurodhe so'pyadoSakRt / sUtrArthAdikrameNAto'nuyogastrividhaH smRtaH / / 28 / / vidhyudyamabhayotsargApavAdobhayavarNakaiH / . kathayanna paTuH sUtramaparicchidya kevalam / / 29 / / evaM hyekAntabuddhiH syAtsA ca samyaktvaghAtinI / vibhajyavAdino yuktA kathAyAmadhikAritA / / 30 / / ziSya bhaNanAro hoya to guru pahelAM mAtra sUtrano artha kahe, pachI vyutpattio sahita sUtrArtha kahe ane pachI trIjIvAramAM naya-nikSepa vagere vistArapUrvaka badho artha kahe. vivecana : (1) eTale ekanI eka vAta jaNAvanAra pAMca-sAta sAkSIpATha-uddharaNa ApavAnDagale ne pagale ApavA e paNa kathanIyanA tAtparyArthane haNI nAkhe che, mATe doSarUpa che. zaMkA : kirva suddha mati-ekanA badale be gAMTha mAro to sArI rIte-daDha baMdhAyeluM thAya.. e nyAya mujaba ekanA badale aneka sAkSIpATha kathanIya arthane vadhAre spaSTa kare ne ! mAdhAna: A nyAyamAM be ja gAMThanI vAta che. e jarUra guNarUpa che. paNa pAMca-sAta gAMTha mAravI e mAranArane paNa palojaNarUpa bane che ne kholanArane paNa vyartha vyAyAmathI adhika kazuM nathI. ema pAMca-sAta sAkSIpATha. e paNa vyartha vyAyAma sivAya kazuM nathI. eTaluM ja nahIM, emAM nAhakano granthavistAra thavArUpa moTo doSa rahelo che. eTale ja aneka sthaLe zAstromAM, jarUrI vAtono paNa "bIjA granthamAMthI joI levuM, granthano vistAra thaI javAnA bhayathI ahIM kahI nathI' vagerarUpe atideza jovA maLato hoya che. tathA DhagalAbaMdha sAkSIpATho ApavAmAM dUranvaya doSa thAya che. pUrve AvelI vAta pachI ene saMlagna pAchaLanI vAta AvatA pUrve sAkSIpAThonI bharamAra AvI gaI hovAthI, e pAchaLanI vAta Ave tyAre atIvra kSayopazamavALAne pUrvanI vAtanuM anusaMdhAna duHzakya thaI jAya che. ne tethI adhyetA vAstavika rahasyArthathI vaMcita rahe che. vaLI, e pAMcasAta sAkSI pATha ApanArAno kSayopazama (buddhi) e uddharaNamAM ja rokAI javAthI UMDA tAtparyArtha zodhI kADhavA mATe phAjala raheto nathI. astu. te 27-28 | gAthArtha zAstromAM sUtro sAta prakAranA hoya che. koI vidhi dekhADanArAM hoya to koI udyamapreraka hoya, koI bhayadarzaka hoya to, koI utsargane jaNAvanAra hoya, koI apavAdane jaNAvanAra hoya to koI utsarga-apavAda baMnene jaNAvanAra hoya.. koI mAtra varNanapradhAna hoya. jo vaktA adhikRta sUtra kevA prakAranuM che ? e jANI na zake, to e kuzaLa dharmadezaka nathI. kAraNa ke vibhAga ryA vagara badhAnuM ekasarakhI rIte nirUpaNa karavAmAM zrotAne ekAntabuddhi thAya che je samyaktano ghAta karanArI che. tethI yogya vibhAga karIne bolanArA dharmakathI ja dharmakathA karavAnA adhikArI che. 29 || gAthArtha vibhAga karyA vagara badhuM samAna rIte kahevAmAM zrotAne ekAnta buddhi thAya. e samyaktavAtinI che. tethI kathA karavA mATe vibhajyavAdIo adhikArI che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 kathAdvAtriMzikA 9 - 31, 32 vidhinA kathayan dharma hIno'pi zrutadIpanAt / varaM na tu kriyAstho'pi mUDho dharmAdhvataskaraH / / 31 / / itthaM vyutpattimAnnyAyyAM kathayan paNDitaH kathAm / svasAmarthyAnusAreNa paramAnandamaznute / / 32 / / sandhukSayantItyAdyArabhyASTazlokI prAyaH sugamA vidhisUtrAdivivekazcAnyatra prapaJcita iti / / 32 / / | rUti thA-zivaI TIBIT. vivecanaH "A utsarga che" ke "A apavAda che". "A nizcayanayanI vAta che" athavA "A vyavahAranayanI vAta che' Avo badho viSayavibhAga karyA vagara badhuM kahevAmAM Ave to ziSyane ekAnta pakaDAI javAnI zakyatA rahe che je samyaktano nAza kare che. tethI jeo A rItanA viSayavibhAga karIne bolanArA hoya, teone ja dharmakathAnA adhikArI mAnavA yogya che. te 3 ll gAthArtha AcArapAlanamAM DhIlo hovA chatAM je dharmane vidhipUrvaka kahe che te jinokta vAtone prakAzita karato hovAthI sAro che, paNa AcArapAlanamAM sthira hovA chatAM je mUDha vidhithI viparIta kathA kare che, te sAro nathI. kAraNa ke e dharmamArga para AvelA sAdhakarUpa musApharanA dharmadhanane corI lenAro (cora) che. ll31 gAthArtha ? A pramANe vyutpattimAnu cAra prakAranI kathA vagerenA bodhavALo, yogyakathAne svasAmarthyane anusarIne kaheto paMDita paramAnaMda pAme che. TIkArtha : santukSayantI.. gAthA naM. 25 thI 32 sudhInI 8 gAthAo sugama-saraLa che. ane vidhisUtra vagereno viveka anyatra karelo che. // 32 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 267 tha yokSitrizirA II10nI kathAnirUpaNAnantaraM tatphalabhUtasya yogasya lakSaNaM nirUpyate - mokSeNa yojanAdeva yogo hyatra nirucyate / lakSaNaM tena tanmukhyahetuvyApAratA'sya tu / / 1 / / mokSeNeti / yogo hi-yogazabdo hyatra loke pravacane vA mokSaNa yojanAdeva nirucyate= vyutpAdyate / tenAsya yogasya tu tanmukhyahetuvyApAratA lakSaNaM, niruktArthasyApyanatiprasaktasya lakSaNatvAnapAyAt / / 1 / / avataraNikAW: navamI batrIzImAM kathAnuM nirUpaNa karyA pachI have A dasamI batrIzImAM tenA phaLabhUta yoganuM lakSaNa kahevAya che. (zaMkA-dharmakathAnuM phaLa dharma kahevo joIe, yoga nahIM, kAraNa ke badhAno dharma kAMI yogarUpa banato nathI. samAdhAna : apunarbandhakAdi jIvo ja dharmopadezane yogya hoya che. teo dharmakathAnA zravaNathI je dharma Acaraze e yogarUpa hovAthI ahIM phaLa tarIke yoga kahyo che.). gAthArtha ahIM "mokSanI sAthe yojI Apato hovAthI yoga" AvI vyutpatti karAya che. tethI teno mukhya hetu banato vyApAra e yoga" AvuM lakSaNa maLe che. TIkArtha: "yoga" zabdanI lokamAM ane pravacanamAM "mokSanI sAthe yojI (=joDI) Ape te yoga" A rIte ja vyutpatti karAya che. tethI A yoganuM, 'tenA=mokSanA mukhya hetubhUta vyApAra' e yoga AvuM lakSaNa che, niruktithI =vyutpattithI maLato artha paNa jo atiprasakta thato na hoya to lakSaNarUpa banavAmAM koI vAMdho hoto nathI. vivecana : kevalajJAna, kSAyikasamyakta ane kSAyikacAritrarUpa prakRSTajJAnAdi traNa e svayaM mokSarUpa che. matijJAna vagere rUpa apakRSTajJAnAdi traNa nirjarAtmaka mokSanA janaka che. mATe tenA AcAronuM pAlana karavArUpa dharmakriyA mukhya hetubhUta hovAthI "yoga che. jo koI pratibaMdhaka na hoya, to dharmakriyArUpa sadAcAra jIvane krodhAdi audayika bhAvomAMthI kSamAdi kSAyopathamika bhAvomAM laI jAya che. ne emAM paNa uttarottara AgaLa vadhatAM kSAyopazamika bhAvamAMthI kSAyika bhAvamAM laI jAya che. badhA kSAyika bhAvono saravALo e ja mokSa che. Ama dharmakriyA jIvane guNanI sAthe ne paraMparAe mokSanI sAthe joDI Ape che. asadAcAra jIvane kSAyopathamikamAMthI audayikabhAvamAM laI jAya che e jANavuM. abhavyatva-acaramAvarta vagere pratibaMdhaka hoya to sadAcAra guNotpAdaka banI zakato nathI. 1. zabdazaH vivecanakAranA, saraLa padArthone paNa philaSTa karI nAkhatA kSayopazamane dhanyavAda (!) "mokSanA mukhya hetubhUtavyApAra(=dharmakriyA) e yoga" AvI saraLa vAta che. A paMDita, jIvanA caramAvartavartI bhavyatvane mokSanA mukhya hetu tarIke le che (granthanA kayA zabdo parathI A artha maLyo e to emanA jevA paMDita (!) ja jaNAvI zake.) ane pachI enA janaka vyApArane vyavahAranayathI yoga kahe che. (samAvigraha kaI rIte karavAno ? e paNa teo ja jaNAvI zake.) paNa AgaLa bIjA zlokamAM amukha tarIke abhavya-dUrabhavyanI kriyAno vyavaccheda kahyo che, emanA abhavyatva-bhavyatvano nahIM, e ja sUcave che ke mukhya hetu tarIke paNa kriyA ja abhipreta che, bhavyatva nahIM. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 2 mukhyatvaM cAntaraGgatvAt phalAkSepAcca darzitam / carame pudgalAvarte yata etasya sambhavaH / / 2 / / mukhyatvaM ceti / mukhyatvaM cAntaraGgatvAt = mokSaM pratyupAdAnatvAt phalAkSepAt = phalajananaM pratyavilambAt ca darzitaM pravacane, yato = yasmAccarame pudgalAvarta etasya yogasya sambhavaH / itthaM hyabhavya-dUrabhavyakriyAvyavacchedaH zaMkA : TcchatIti : A rIte "go' zabda banyo che. arthAt gamanakriyA e gAyanuM vyutpattinimitta che. paNa e jema gAyanA lakSaNa tarIke kahI zakAtuM nathI ema yoga" zabdanA vyutpattinimittane paNa yoganA lakSaNa tarIke zI rIte kahI zakAze ? samAdhAna : gamanakriyA to azvAdimAM ativyApta che, mATe lakSaNa tarIke na laI zakAya e vAta barAbara che. mokSamukhya hetuvyApAratva. kAMI e rIte atiprasakta thatuM nathI, ke jethI ene lakSaNa banavAmAM koI doSa Ave. / 1 / (hetumAM mukhyatva zA kAraNe Ave che ? ne kyAre Ave che ? e jaNAve che-) gAthArtha : aMtaraMga- ane phaLAkSepa.. A be kAraNe mukhyatva kahevAyeluM che, kAraNa ke caramapudgalAvartamAM ja Ano saMbhava che. TIkArya ane mukhyatva aMtaraMgatvanA kAraNe=mokSapratye upAdAnatvanA kAraNe, tathA phaLAkSepanA kAraNe= phaLajanana pratye avilaMbanA kAraNe, pravacanamAM kahela che, kAraNa ke caramapudgalAvartamAM A yogano saMbhava hoya che. A rIte abhavya ane dUrabhavyanI kriyAno vyavaccheda thAya che. kAraNa ke ekanI (=abhavyanI) kriyA upAdAnarUpa nathI ane bIjAnI (=dUrabhavyanI) kriyAmAM phaLano vilaMba che. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. vivecana : kriyA kriyAvAna dravyathI kathaMcida abhinna hoya che. eTale dharmakriyA paNa dharmakriyA karanArA jIvathI kathaMcit abhinna hoya che. vaLI bhavyajIva svayaM sarvaguNamayamokSarUpe pariName che. eTale ke e mokSanuM upAdAnakAraNa che. mATe enAthI abhinna evI enI dharmakriyA paNa mokSanuM upAdAna bane che, ne tethI e mokSanuM aMtaraMga kAraNa che. abhavyajIva kyAreya mokSarUpe pariNamato nathI. eTale e mokSaparyAyanuM upAdAna na hovAthI enI dharmakriyA paNa upAdAna banatI nathI, ne tethI aMtaraMga hetu na hovAthI mukhya hetu banatI nathI. vaLI bhavyajIva paNa jo acaramAvartamAM rahyo hoya to enA dharmaAcArane yogarUpe kahevo nathI. tethI kriyAmAM phaLa pratye avilaMbarUpe paNa mukhyatve kahyuM che. acaramAvartavartI jIvanI dharmakriyA mokSAtmaka phaLajanana pratye vilaMba dharAve che, mATe mukhya na hovAthI yoga" nathI. jo ke AgaLa 13mI batrIzImAM acaramAvartavartI jIvanI dharmakriyAne mokSopAyanuM malana karanArI kahI che. eTale e pariprekSyamAM to e vilaMbe paNa mokSajanikA nathI e jANavuM. je AMtarikabhAvotpAdaka hoya ke evA bhAvathI sahakRta hoya te mukhya hetu kahevAya che. jyAM AMtarikabhAva upekSita hoya, athavA e bhAvathI viparItabhAva hoya to e dharmakriyA ahetu kahevAya che. te te dharmakriyAkALe AMtarikabhAva kevA joIe e ajJAta hoya to e pravRtti gauNahetu kahevAya che e jANavuM. acaramAvartamAM bAhya dharma hoya, aMtaraMga dharma na hoya. acaramAvartamAM thatI dharmakriyA puNya hetu bane ja che, paNa guNahetu na banatI hovAthI mokSanuM kAraNa paNa nathI banatI. aMtaraMga dharma hoya te guNahetu banavA dvArA mokSahetu bane che, vaLI e paNa puNya hetu to hoya che ja. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 269 kRto bhavati, ekasyA mokSAnupAdAnatvAdanyasyAzca phalavilambAditi dhyeyam / / 2 / / na sanmArgAbhimukhyaM syAdAvarteSu pareSu tu / mithyAtvacchannabuddhInAM diGmUDhAnAmivAGginAm / / 3 / / neti spaSTa: II rU II tadA bhavAbhinandI syAtsajJAviSkambhaNaM vinA / dharmakRt kazcidevAGgI lokapaGktau kRtAdaraH / / 4 / / tadeti / tadA = acarameSvAvarteSvaGgI = prANI (bhavAbhinandI syAt / ata eva tadA) sajJAviSkambhaNaM zaMkA puNyane paNa upAdeya kahela che. eTale jo acaramAvartavartI jIvanI dharmakriyA puNya hetu bane che to e jIvone upadeza mATe yogya kema nathI kahyA ? samAdhAna: emanI dharmakriyA mokSamArgarUpa banI zakatI nathI, mATe. zaMkA chatAM puNya upAdeya che, ne tethI enuM kAraNa bananArI emanI dharmakriyA paNa upAdeya to mAnavI ja paDaze ne ? samAdhAnaH je puNya eka be bhavamAM paNa puNyAnubaMdhI puNyanuM, sadguru vagerenA yoganuM, ke AMtarika bhAvanuM kAraNa banatuM nathI, e upAdeya nahIM, paNa upakSeNIya gaNAya che. mukhya vAta e che ke pravacana=zrIjaina zAsana mokSa mATe che. eTale pravacanamAM upAdeya vagere je vibhAgo darzAvavAmAM AvyA che, te mokSanI apekSAe ja che. mATe acaramAvartavartI jIvanI dharmakriyAo upAdeya nathI, yogarUpa nathI. tema chatAM emanI e dharmapravRtti niSiddha nathI e jANavuM. eTale ja anyagranthamAM anaMtA oghAne paNa niSphaLa nathI kahyA, paNa saMkhyApUraka tarIke sArthaka kahyA che. Ama, hetune be rIte mukhya kahevA dvArA abhavyanI dharmakriyAnI ane dUrabhavyanI dharmakriyAnI yogamAMthI bAdabAkI karI. AmAMthI abhavyakriyA mokSanuM anupAdAna hovAthI ane dUrabhavyakriyA phaLapratye vilaMbita hovAthI e baMnenI dharmakriyA "yoga' rUpa nathI banatI e jANavuM. / 2 // gAthArtha dikyUDha thayelA jIvo jema vAstavika mArgane sanmukha thaI zakatA nathI, ema anya(=acarama) pudgalAvartamAM rahelA jIvo, temanI buddhi mithyAtvathI AcchAdita hovAthI sanmArgane abhimukha thaI zakatA nathI. TIkArtha: gAthArtha spaSTa che.all (jIva acaramAvartamAM kevo hoya che ? e jaNAve che) gAthArtha tyAre jIva bhavAbhinaMdI hoya che. emAMno koka ja jIva kyAreka lokapaMktino Adara karanAro banIne saMjJAonuM vikhaMbhaNa aTakAyata karyA vinA, dharma karato hoya che. TIkArtha: tyAre=acaramAvartimAM, aMgI=prANI-jIva bhavAbhinaMdI hoya che. eTale ja tyAre AhArAdi saMjJAnA udayane aTakAvyA vinA, lokapaMktimAM lokonA jevA banyA rahevAnI lAgaNImAM AvIne koIka ja jIva dharma karanAro bane che. eTale ke laukika-lokottara pravajyAdi dharma karanAro bane che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 5 AhArAdisaJjJodayavaJcanalakSaNaM vinA kazcideva dharmakRt = laukika - lokottara - pravrajyAdidharmakArI / lokapaGktau=lokasadRzabhAvasampAdanarUpAyAM kRtAdaraH = kRtayatnaH syAt / / 4 / / kSudro lobharatirdIno matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH / / 5 / / 270 = vivecana : AmAM saMjJAonuM vikhuMbhaNa eTale AhArAdi saMjJAnA udayanI vaMcanA karavI e. e traNa rIte thAya che. anudaya, udayaprAptanuM niSphaLIkaraNa ane pazcAttApa. saMjJAonuM AvuM vikhuMbhaNa acaramAvartamAM hotuM nathI, kAraNa ke bhavAbhinaMdI jIvane saMjJAnI paravazatA ja iSTa hoya che, pachI enuM viSlebhaNa zI rIte kare ? prazna : jo saMjJAnuM viSlebhaNa nathI, to dharma thAya ja zI rIte ? parigrahasaMjJAnA nigraha vinA dAnadharma zuM thaI zake ? AhArasaMjJAnA nigraha vinA tapadharma zuM thaI zake ? uttara : sAcI vAta che. paNa bhavAbhinaMdI jIva A rIte AhArAdi saMjJAno nigraha je karato hoya che, te ene 'AhArAdisaMjJAo AtmAne nukazAnakartA che, mATe tyAjya che' AvuM saMvedAyuM che, mATe nahIM, paNa lokapaMktino Adara karanAro banyo hovAthI e laukika dAnAdidharma ke lokottara pravrajyAdi dharma paNa Acare che. lokapaMktino Adara karavo eTale lokothI judA na paDI javAya e mATe badhA karatAM hoya ema svayaM paNa karavuM. A lokapaMkti kahevAya che. eTale badhA dAna ApatA hoya ne pote na Ape to sAruM na lAge. mATe pote paNa Ape. AvuM ja anyadharmapravRttio mATe paNa jANavuM. jenA dilamAM adhikRta dharmaAcAranI mahattA nahIM, paNa lokanI mahattA hoya te lokapaMktikRtAdara kahevAya.(=lokapaMktino Adara karanAro kahevAya). mahattA pratikramaNanI nathI, paNa lokanI che. eTale loko beThA beThA pratikramaNa karatA hoya to pote paNa beThA beThA kare. jenA dilamAM adhikRta AcAranI mahattA hoya, lokonI nahIM, te lokapaMktikRtAdara banato nathI, paNa lokathI judo paDe. badhA beThA beThA pratikramaNa karatA hoya to paNa pote UbhA UbhA kare. emAM zarama saMkoca na anubhave. aca2mAvartavartI jIvone jo koI zarAbapAna-mAMsabhakSaNa vagere pApanI mahattA aMkAI jAya, to lokathI alaga paDIne paNa e zarAbapAna vagere kare che. eTale e pApa AcaraNamAM lokapaMktikRtAdara na paNa hoya. paNa dharma AcaraNamAM to e evo hoya ja che. caramAvartavartI dharmAtmA pApAcaraNamAM lokapaMktikRtAdara hoI zake, paNa dharmamAM nahIM, eTale ke pApanI icchA na hovA chatAM paNa seve. te paNa lokane Avarjita ka2vA nahIM, paNa loka cittanA avirodha mATe, e jANavuM. // 4 // (bhavAbhinaMdI jIvanA lakSaNa jaNAve che-) gAthArtha : bhavAbhinaMdI jIva zudra, lobharati, dIna, matsarI, bhayavAn, zaTha, anna ane niSphaLAraMbhasaMgata hoya che. TIkArtha : bhavAbhinaMdI='asAra evo paNa A saMsAra dahIM-dUdha-pANI-tAMbula-paNya-vezyA vagerenA kA2Ne jANe ke sA2vALo jaNAya che' vagere vacano dvArA saMsArane abhinaMdavAnA svabhAvavALo jIva. kSudra=kRpaNa. lobharati=yAMcAzIla. dIna=sadaivaadRSTakalyANa. matsarI=52nA kalyANamAM du:khI. bhayavA=haMmezA bhayabhIta. zaTha=mAyAvI, anna=mUrkha ane niSphaLAraMbhasaMgata=badhe ja atattvano abhiniveza hovAnA kAraNe niSphaLa kriyAvALo hoya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 271 kSudra iti / kSudraH = kRpaNaH / lobharati: yAJcAzIlaH / dIna: sdaivaadRssttklyaannH| matsarI = parakalyANaduHsthitaH / bhayavAn = nityabhItaH / zaTho = mAyAvI / ajJo = mUrkhaH / bhavAbhinandI = "asAro'pyeSa vivecana : bhava eTale saMsAra. tethI bhavAbhinaMdI eTale saMsArane abhinaMdanazIla. je sukhAnubhava karAve ene jIva abhinaMdato hoya che. saMsAramAM pugala sukhAnubhava karAve che. tethI e jIvo pudgalane abhinaMde che. saMsAramAM jIvane jema paulika sukha maLe che, ema enA pariNAme dAruNa du:kho paNa AvI ja paDe che. Ama sukha duHkha baMne hovA chatAM A jIvo sukhanI ja mahattA mAnanArA hoya che, duHkhane gauNa karanArA hoya che. game evI bhayaMkara yAtanAo veThavI paDe to paNa "bhAI ! sukha joItuM hoya to thoDuM duHkha veThavuM paNa paDe". Ama eka kaNa jeTalA sukhanI sAme eka maNa jeTalA duHkhane paNa e gauNa karanAro hoya che, ATalI badhI paudgalika sukhanI mahattA enA dilamAM aMkAyelI hoya che. eTale game tevA duHkho veThavAno avasara Ave to paNa ene saMsAra para kaMTALo kyAreya saMvedAto nathI. jema mokSArthI jIvane mokSanuM Atmikasukha maLatuM hoya to game tevA ghora upasargo paNa kAMI visAtamAM lAgatA nathI ema A jIvane padgalika sukha sAme game tevA kaSTo / duHkho kAMI visAtamAM lAgatA nathI. eTale jema mokSArthI jIva AtmAnaMdI hoya che ema bhavAbhinaMdI jIva pudgalAnaMdI hoya che. (1) zudra H eTale kRpaNa=dilanI udAratA - vizALatA vinAno. paudgalika sukhanI keTalIka khAsiyato che. bIjAnuM khAlI thaIne potAne maLe che, bIjAnuM ochuM hoya to ja potAnuM sukharUpe anubhavAya che (nahIMtara IrSA korI khAya), tRpti nahIM-atRpti vadhAranAruM hovAthI ochuM thAya e to koIpaNa hAlatamAM poSAya nahIM. A vAstavikatAnA kAraNe bhavAbhinaMdImAM kSudratAvagere doSo Ave che. A ja kAraNe e mAtra svArthane ja jonAro hoya che. potAnI pAchaLa prANa ApI de evI vyaktino paNa e to mAtra potAno svArtha sAdhI levA mATe ja upayoga karanArA hoya che ane tethI ja ghavAtA svArthane rokavA ke vadhAre svArthane sAdhavA AvI premALavyaktino paNa e bhayaMkara droha karavA taiyAra thaI jAya che. Ama e svArthapradhAna hovAthI dilano prema koIne ApI zakato nathI. guNa koInA gAI zakato nathI. | dilamAM padgalika svArthane atiatimahattva ApeluM hovAnA kAraNe dayA, paropakAra, kRtajJatA, lokalAja vagerene koI avakAza ja raheto nathI. vaLI zudra eTale bicAro evo paNa artha karI zakAya che. zakti hovA chatAM sanmArge kharcI zakato nathI, buddhi hovA chatAM sanmArgane vicArI zakato nathI, mATe e "bicAro' che. sudratAnA kAraNe dilanI tucchatA che. nAnI-mAmulI vAtamAM paNa rati-arati-bhayabhItatA thAya, anyanI nAnI bhUla - doSa vagere para tiraskAra-jugupsA jAge.. AvI badhI paristhitivALo hoya che. AvI paristhiti hAsyAdi cha nokaSAyonA udayathI thAya che e jANavuM. (2) lobharati : lobhapUrvakanI rati. AnA kAraNe e jIva yAMcAzIla=mAgaNiyo bane che. paudgalika viSayone meLavavA, saMgharavA ane rakSavA e ja lakSya. emAM koI zarama nahIM, potAnA mAna-sthAna-gauravano kazo vicAra nahIM, dInatA karavAmAM koI aphasosa nahIM. maLe to apUrva rati... na maLe to bhAre arati. mATe A doSa rati-aratinA udaye thAya che. (3) dInaH dIna eTale sadaiva aSTakalyANa... eTale ke kyAreya kalyANane jonAro-anubhavanAro nahIM. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 5 272 saMsAraH sAravAniva lakSyate / dadhi- dugdhA'mbu-tAmbUla-paNya-paNyAGganAdibhiH / / " ityAdivacanaiH pudgalapradhAna dRSTi hovAthI na maLyuM hoya tyAre to dInatA hoya che, paNa maLavA para paNa corAI javA vagerenA bhaya -ciMtAnA kA2Ne AnaMda mANI zakato nathI. tethI sadaiva adRSTakalyANa che. prasannatArUpa kalyANa saMtoSathI pragaTe che. saMtoSa pUrNa dRSTi Ave tyAre athavA apradhAna draSTi Ave tyAre Ave che. je bhavAbhinaMdIne saMbhavita nathI. (4) matsarI : pa2kalyANa duHsthita. eTale ke bIjAnuM sukha joIne duHkhI thanAro ane bIjAnA sukhamAM vighna karanAro, mAnamohanIyakarmanA udaye svano utkarSa ja sukhaprada lAgato hovAthI bIjAnuM sAruM khamavAnI trevaDa hotI nathI. (5) bhayabhIta : nityabhIta.. corAI jaze-chInavAI jaze.. Avo bhaya lAgyA ja kare. game tevI sukhIUMcI upakArI vyakti pratye paNa 'A mAruM laI leze' evA ja bhayathI pIDAyA karato hoya. AmAM bhayamohanIyakarmano udaya hoya che. (7) zaTha : potAnA ja utkarSa-anukULatA vagerene sAcavavA mATe game tevI mAyA AcaravAmAM ene chocha hoto nathI. koInA pratye e saraLa banI zakato nathI. A mAyA mohanIyanA udayathI thayelo doSa che. (7) anna : ajJa eTale mUrkha... pariNAmano vicAra karavAnI na taiyArI hoya, na kSamatA hoya. pudgalano AnaMda maLI gayo.. bhayo bhayo.. pachI enA pariNAmane jANavAnI, aMzamAtra paNa jijJAsA-AturatA hotI nathI. eTale jJAnAvaraNano kSayopazama paNa na thavAthI enI kSamatA paNa hotI nathI. pariNAma pratyenI ghora upekSA rAgAndhatA-dveSAndhatAjanya hovAthI A doSa anaMtAnubaMdhInA udaye thayelo jANavo. (8) niSphaLAraMbhasaMgata : eTale ke vaMdhyakriyAvALo. enI koIpaNa kriyAnuM ene puNyAnubaMdhI puNya, guNaprApti, mokSa (nirjarA) vagererUpa viziSTazubhaphaLa kyAreya maLatuM nathI, mATe e vajnma kriyAvALo hoya che. duHkha Ave to e nirjarAphalaka banatuM nathI. sukha Ave to emAM tyAga, sadupayoga ke anAsaktirUpa zubhaphaLa hotuM nathI. anukULa saMyoga-sAmagrI maLe to paNa AtmasAdhanArUpa phaLa maLatuM nathI. tathA enA badhA vANI-vicAra-vartana atattvanA abhinivezavALA ja hoya che. AvI badhI paristhitinuM mULa che atattvadRSTi. pudgalaSTi e atattvadRSTi che. siddhasvarUpanI mAnyatAvALI zuddha AtmadRSTi ke guNadRSTi e tattvadRSTi che. nirmaLa samyagdarzanavALA jIvanI ke tIvra kSayopazama dharAvatA dezaviratidhara-sarvaviratidhara jIvanI sArIkriyA to nirjarAphalaka ne guNaprApaka hoya ja che. paNa enI narasI kriyA paNa pazcAttApa sahakRta thaIne nizcayanaye nirjarAphalaka banatI hoya che. apunarbandhaka tathA maMdakSayopazama dharAvatA samyaktvI, dezavirata ke sarvavirata jIvanI sArI pravRtti nirjarAphalaka ne guNaprApaka hoya che=kSayopazamane nirmaLa karanArI hoya che. paNa narasI pravRtti mukhyatayA evI hotI nathI. apekSAe baMdhakAraka ne doSakAraka=kSayopazamane malina karanArI hoya che. jyAre aca2mAvartavartI jIvanI to sArI ke narasI.. badhI ja pravRtti niSphaLa hoya che, kAraNa ke atattvanA abhinivezavALI hoya che. A atattvano abhiniveza mithyAtva mohanIyanA udayanA kAraNe hoya che. bhavAbhinaMdI jIvanA kahelA A AThe doSo acaramAvartamAM hoya ja che. ne AnAthI vaiparItya=akSudratA vagere guNo kyAreya hotA nathI. kyAreka e jovA maLe to e svArtha sAdhI levAnA nimitte ja hoya. 'lAlo Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 273 saMsArAbhinandanazIlaH syAd = bhavet, niSphalArambhasaGgataH sarvatrAtattvAbhinivezAdvandhyakriyAsampannaH / / 5 / / - lokArAdhanahetoryA malinenAntarAtmanA / kriyate satkriyA sA ca lokapaGktirudAhRtA / / 6 // loketi / lokArAdhanahetoH = lokacittAvarjananimittaM yA malinena kIrtispRhAdimAlinyavatA'ntarAtmanA lAbha vinA loTe nahIM' A kahevata barAbara lAgu paDatI hoya. eTale akSudratA vagere jovA maLe tyAM paNa bhavAbhinaMdIjIvanuM praNidhAna to svArthanuM ja hoya che. acaramAvartamAM AvA doSonI sAhajika yogyatA hoya che. arthAt doSo svAbhAvika hoya che. emAM karmodayano prabhAva gauNa hoya che. vaLI, doSo svAbhAvika che, eTale puruSArthanI paNa koI asara hotI nathI. koraDuM maga.. game eTaluM bApho to paNa sIjhe nahIM-AvI hAlata hoya che. mATe vacanauSadhanA prayoga mATe ene ayogyakALa kahyo che. tethI acaramAvartamAM bhavitavyatA mukhya hoya che. caramAvartamAM A doSonI svAbhAvika tIvratA hotI nathI. karmavizeSakRta (=amuka prakAranA karmothI karAyelI) AgaMtuka-tatkAlIna tIvratA hoI zake che. karmavizeSakRta AvI tIvratAne dharmakriyArUpa auSadha dUra karI zake che. tethI vacanauSadha mATe A yogyakALa che. tathA A kA2Ne ja ca2mAvartamAM karma ane puruSArtha mukhya hoya che. (karmodayathI doSa tIvra bane to karmanI mukhyatA.. ane e vakhate jIva satpuruSArtha dvArA karmone moLA pADe ane doSane atIvra banAve to puruSArthanI mukhyatA.) bhavAbhinaMdIjIvonA A doSo svAbhAvika saMskArarUpa ane praNidhAnarUpa hoya che. | 5 || (lokapaMkti zuM che ? e jaNAve che -) gAthArtha : lokane ArAdhavA mATe malinaaMtarAtmAthI je sankriyA karAya che te lokapaMkti kahevAyelI che. TIkArtha : lokanA cittane Avarjita karavA mATe kIrtinI spRhA vagererUpa malinatAvALA cittarUpa aMtarAtmAthI je ziSTasamAcaraNarUpa sankriyA karAya che, te yogazAstranA jANakAro vaDe yoganirUpaNanA avasare lokapaMkti kahevAyelI che. vivecana : bhavAbhinaMdI jIvane kSudratA vagere doSonA azubha saMskAro ja hoya che, tathA enuM ja praNidhAna hoya che. mATe eno aMtarAtmA malina hoya che. aMtarAtmA ja malina che sankriyAnI ruci thaI ja zI rIte zake ? tema chatAM lokathI alaga na paDI javAya.. evA irAdAthI e sankriyA kare che. Ama lokanI ArAdhanA mATe karAtI sankriyA lokapaMkti kahevAya che. zaMkA : bhavAbhinaMdIjIvane kIrtinI spRhA, devalokAdinI spRhA saMbhave che... A iha-paralokasaMbaMdhI spRhA paNa aMtarAtmAnI malinatA che. eTale lokaArAdhana mATe na hoya, paNa A bhautika sukhaArAdhana mATe paNa sankriyA hoya ne ? samAdhAna : hA hoya, lokaArAdhana je kahyuM che enA upalakSaNathI A bhautikasukhaArAdhana paNa samajI levuM. chatAM ghaNuM kharuM lokArAdhana dRSTi hoya che, mATe eno sAkSAt ullekha karyo che. zaMkA : tadvetuanuSThAnavALAne mokSanI icchA che nahIM.. eTale anya icchA tarIke kyAreka lokArAdhanadRSTi paNa hoI zake. to e paNa lokapaMkti kahevAya ne ? Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 thoDAkSatrizi. 10 - 7, 8 cittarUpeNa kriyate satkriyA ziSTasamAcArarUpA sA ca yoganirUpaNAyAM lokapaGktirudAhRtA yogazAstrajJaiH Tii 6TT mahatyalpatvabodhena viparItaphalAvahA / bhavAbhinandino lokapaGktyA dharmakriyA matA / / 7 / / mahatIti / mahati = adharIkRtakalpadru-cintAmaNi-kAmadhenau dharme'lpatvabodhena = atitucchakIrtyAdimAtrahetutvajJAnena viparItaphalAvahA = durantasaMsArAnubandhinI bhavAbhinandino jIvasya lokapaGktyA dharmakriyA matA / nAtra kevalamaphalatvameva kintu viparItaphalatvamiti bhAvaH / / 7 / / dharmArthaM sA zubhAyApi dharmastu na tadarthinaH / klezo'pISTo dhanArthaM hi klezArthaM jAtu no dhanam / / 8 / / dharmArthamiti / dharmArthaM = samyagdarzanAdimokSabIjAdhAnanimittaM sA = lokapaGktirdAnasanmAnocitasambhASaNAdibhizcitrairupAyaiH zubhAya = kuzalAnubandhAyApi / dharmastu tadarthino = lokapaGktyarthino na zubhAya, samAdhAna : hA, lokapaMkti kahevAya. paNa AMtarika yogyatA hovAnA kAraNe e lokapaMkti bahAranI=uparauparanI hoya che. Ama lokapaMkti bAhyakakSAnI hovAthI apradhAna=gauNa hoya che. 6 / (bhavAbhinaMdInI dharmakriyAnuM phaLa jaNAve che.) gAthArtha bhavAbhinaMdInI lokapaMktithI karAyelI dharmakriyA mahAnubhAM alpatAnA bodhanA kAraNe viparIta phaLAvatA kahevAyelI che. TIkArya -vivecana : sAmAnyathI dharmAtmaka salkiyA kalpavRkSa-cintAmaNiratna-kAmadhenu vagere karatAM paNa adhika hoya che. paNa bhavAbhinaMdIjIva AvI mahimAvaMtI dharmakriyA karatAM paNa lokane pradhAna kare che. eTale mahAnuM dharmakriyAmAM alpatvano bodha hovAnA kAraNe enI dharmakriyA kevaLa niSphaLa ja banI rahe che ema nahIM, paNa viparIta phaLAvaha banI rahe che, duraMtasaMsArano anubaMdha=paraMparA calAvanArI banI rahe che. eTale ke eTalA anAdikALamAM saMsAramAM bhogavavA yogya karmanA anubaMdha UbhA karanArI bane che. // 7 II (lokapaMkti zubha kyAre bane ? -) gAthArtha dharma mATe thatI lokapaMkti zubha mATe paNa thAya che, paNa tenA arthIno dharma tevo thato nathI. dhana mATe kleza paNa iSTa che, paNa kleza mATe dhana kharekhara iSTa hotuM nathI. TIkArtha : dharma mATe anyamAM samyagdarzanAdirUpa mokSabIjanuM AdhAna thAya e mATe dAna, sanmAna, ucita vArtAlApa vagere vividha upAyo vaDe sadhAtI ta=lokapaMkti zubha mATe kuzalaanubaMdha mATe paNa thAya che. paNa tenA arthInA=lokapaMktinA arthIno dharma zubha mATe thato nathI. kAraNa ke dhanaprApti mATe kleza paNa mAnya che. paNa kleza mATe dhana kyAreya mAnya nathI. dhanArthI jIvo rAjasevAdinA kaSTa uThAvatA jovA maLe ja che, paNa "dhananA prabhAve mane kleza thAo' AvuM koI DAhyo icchato nathI. yogabindu (0)mAM kahyuM che ke-prajJAzIla Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 275 hi = yato dhanArthaM klezo'pISTA, dhanArthinAM rAjasevAdI pravRttidarzanAt / klezArthaM jAtu = kadAcid dhanaM na iSTam / na hi "dhanAnme klezo bhavatu" iti ko'pIcchati prekSAvAn / tadidamuktaM "dharmArthaM lokapaGktiH syAt kalyANAGgaM mahAmateH / tadarthaM tu punardharmaH pApAyAlpadhiyAmalam / / " (yogabindu-90) tathA 'yuktaM janapriyatvaM zuddhaM saddharmasiddhiphaladamalaM / saddharmaprazaMsanAderbIjAdhAnAdibhAvena / / " (SoDazaka-4/7) iti / / 8 / / anAbhogavataH sA'pi dharmA'hAnikRto varama / zubhA tattvena naikA'pi praNidhAnAdyabhAvataH / / 9 / / anAbhogavata iti / anAbhogavataH = sammUrcchanajaprAyasya svabhAvata eva vainayikaprakRteH sA'pi = puruSanI dharma mATe thatI lokapaMkti kalyANanuM kAraNa bane che. paNa alpabuddhi jIva lokapaMkti mATe je dharma kare che, te pApa mATe thAya che. tathA SoDazaka (47) mAM kahyuM che ke- zuddha evuM lokapriyatva saddharmanI siddhisvarUpa phaLane ApanAruM che, kAraNa ke lokapriya jIvanA saddharmanI loko prazaMsA kare che jethI e prazaMsaka jIvomAM bodhibIjanI vAvaNI thAya che. vivecana : dharmAtmA jo lokapriya na hoya, uparathI lokamAM apriya hoya to e lokone samyaktAdirUpa mokSabIjAtmaka dharma pamADI zakato nathI. enI apriyatA ja lokone enAthI dUra rAkhe che. kyAreka sAme cAlIne e lokanI vacamAM jAya ne dharma samajAvavAno prayAsa kare to paNa, apriyatAnA kAraNe lokadilamAM enA mATe pedA thayelI sUga-virodhanI lAgaNI nathI enI vAta dhyAnathI sAMbhaLavA detI ke nathI enA para vicAra karavA detI. pachI dharmaprApti zI rIte thAya ? vaLI moTe bhAge lokanI A apriyatA lokaninya kAryonA kAraNe ke lokavirodhanA kAraNe ke krodha-bhAre kRpaNatA vagere doSanA kAraNe thayelI hoya che. eTale sAmAnyathI loko enA A ninda kAryo vagerene vakhoDavAnI sAthe ene ane enA dharmane paNa vakhoDe che. A dharmanindAnA kAraNe loka bodhidurlabha bane che. pachI sAMbhaLavA-samajavA chatAM bodhi prApti thavI zakyA rahetI nathI. AnA badale dharmAtmA jo lokapriya hoya to lokonA dilamAM enA pratye prIti-Adara hovAthI enI vAto premathI sAMbhaLe che, samajavAno prayAsa kare che ane enI vAta svIkAravAmAM gaurava mAne che. tethI teone dharmaprApti saMbhavita bane che. eTale dharmAtmAe lokacittane ArAdhavuM paNa jarUrI bane che. ane tethI e avasare lokacittanI ArAdhanA mATe paNa dAnAdi dharma kare che. A paNa lokapaMkti ja che. tema chatAM e zubhAnubaMdha pADanArI hovAthI zubha che. || 8 | gAthArtha : dharmanI hAni nahIM karanArA evA anAbhogavALA jIvanI te lokapaMktithI karelI dharmakriyA paNa sArI che. tAttvikarIte, praNidhAnAdino abhAva hovAthI eke zubha nathI. TIkArtha : anAbhogavALo-saMmUrchAima jevo ane svabhAvathI ja vinayazIla prakRtivALo jIva dharmamAM rahelA mahattvane yathArtha jANato ja na hovAthI bhavotkaTecchAno abhAva hovAthI moTAmAM alpatAnI buddhi na hovAnA kAraNe dharmanI hAni karanAro nIvaDato nathI. AvA jIvanI lokapaMktithI karelI dharmakriyA paNa bIjAnI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 10 lokapaGktyA dharmakriyA'pi dharmAhAnikRto = dharme mahattvasyaiva yathAsthitasyAjJAnAd bhavotkaTecchAyA abhAvena mahatyalpatvApratipattedharmahAnyakAriNo varaM = anyApekSayA manAk sundarA / tattvena = tattvataH puna:kApi praNidhAnAdhabhAvato naikApi (zubhA) varaM, praNidhAnAdInAM kriyAzuddhihetutvAt / / 9 / / tAnevAha praNidhAnaM pravRttizca tathA vighnajayastridhA / siddhizca viniyogazca ete karmazubhAzayAH / / 10 / / praNidhAnamiti / karmaNi = kriyAyAM zubhAzayAH = svapuSTi-zuddhyanubandhahetavaH zubhapariNAmAH apekSAe kaMika suMdara che. vaLI, tattvathI to eka paNa kriyA praNidhAnAdino abhAva hovAthI suMdara nathI, kAraNa ke praNidhAna vagere kriyAzuddhinA kAraNo che. vivecanaH anAbhogavALA jIvo saMmUrzima jevA hoya che. emane Atmika kalyANa-akalyANano kazo ja khyAla hoto nathI. AvA jIvo jo vinamra svabhAvavALA hoya, to enI A prakRti ja ene lokathI alaga paDavA detI nathI, lokanI sAthe ja rahevAnI preraNA kare che. tethI loka je dharma karatuM hoya, e dharma, AvA jIva paNa, lokathI alaga na paDI javAya evA irAdAthI karatA rahe che. A lokapaMkti ja che. A jIva dharmanuM mahattva jevuM che evuM jANato nathI.. vaLI ene saMsAranI=sAMsArika bhogavilAsAdinI utkaTa icchA che nahIM. eTale mahAna evA dharmamAM e laghutA mAnato na hovAthI dharmanI hAni thatI nathI. tethI, bhavAbhinaMdI jIva lokapaMktithI je dharmakriyA kare che enA karatAM AvA jIvanI dharmakriyA kaMika sArI hoya che. tema chatAM A tAttvika dharma to nathI ja, tattvathI zubha to e ja dharmakriyA banI rahe che je praNidhAnAdi AzayothI saMkaLAyelI hoya. kAraNa ke A Azayo ja dharmakriyAne zuddha karanAra che. ahIM vizeSa noMdhavAnuM e che ke dharmamAM rahelA mahattvanI yathArtha jANakArIno abhAva hetu tarIke kahyA pachI paNa alpatvanI apratipattimAM bhavanI utkaTaicchAnA abhAvano heturUpe alaga ullekha karyo che. A sUcave che ke je jIvane bhavanI utkaTa icchA hoya ene ja laghutvanuM anusaMdhAna ne ApAdana granthakArane iSTa che, evI icchAvagaranA jIvane nahIM. eTale, caramAvartamAM bhavotkaTaicchA na hovAthI, laghutva vagere saMbhavatA nathI. bhale bhautika icchA paDelI hoya, ne e saMbhavatA nathI mATe viSa-garaanuSThAna paNa saMbhavatA nathI. sAtamI gAthAmAM, bhavAbhinaMdI jIvano je ullekha karelo che e paNa A vAtanuM sUcana kare che ke enI ja dharmakriyA alpatAnA bodhanA kAraNe viparIta phaLAvaha bane che, tadanyanI nahIM. | 9 || | avataraNikArtha ? have te praNidhAnAdine ja kahe che - gAthArtha praNidhAna, pravRtti, traNa prakAre vidhvajaya, siddhi ane viniyoga.. A pAMca karmamAM zubha Azayo che. 2. zabdazaH vivecanakAre chatAM bhavanI utkaTa icchAno abhAva che AthI tuccha evA kIrti Adi arthe dharma karatA nathI vagere je kahyuM che te galata jANavuM. kAraNa ke caramAvartamAM rahelI anutkaTa icchA paNa kIrti vagere mATe dharma karAvI zake che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 277 (=karmazubhAzayAH) / puSTirupacayaH, zuddhizca jJAnAdiguNavighAtighAtikarmahAsotthanirmalatetyavadheyam / / 10 / / praNidhAnaM kriyAniSThamadhovRttikRpA'nugam / paropakArasAraM ca cittaM pApavivarjitam / / 11 / / praNidhAnamiti / praNidhAnaM kriyAniSThaM = adhikRtadharmasthAnAdavicalitasvabhAvam / adhovRttiSu = svapratipannadharmasthAnAdadhastAdvartamAneSu prANeSu kRpA'nugaM = karuNA'nvitaM (=adhovRttikRpAnugam), na tu hInaguNatvena TIkArtha : dharmakriyAmAM potAnI puSTi ane zuddhino anubaMdha calAvanArA zubhapariNAmarUpa zubhAzayo praNidhAnAdi pAMca che. AmAM puSTi eTale upacaya ane zuddhi eTale jJAnAdiguNano vighAta karanAra ghAtakarmano hAsa thavAthI thayelI nirmaLatA. vivecana : ahIM, puSTi eTale pravardhamAna puNya dvArA thanAro upacaya. zuddhi eTale ghAtakarmanAzajanya AtmanirmaLatA. A puSTi-zuddhithI zubhAzaya Ubho thAya che. ane e zubhAzayathI puSTi-zuddhi zubha anubaMdhavALI thAya che. e zubhAnubandhanA prabhAve puSTi-zuddhi jIvane TheTha mokSa sudhI pahoMcADe che. abhavyArijIvone dharmakriyA hovA chatAM, praNidhAnAdi na hovAthI mokSa tarapha pragati thaI zakatI nathI. // 10 II (praNidhAnaAzayane jaNAve gAthArthaH kriyAmAM niSThA pAmeluM, adhovRttikRpAthI yukta, paropakAranA sAravALuM ane pApavivarjita evuM citta e praNidhAna che. TIkArca : kriyAniSTha adhikRtadharmasthAnamAMthI vicalita nahIM thaI javAnA svabhAvavALuM. adhovRtti pote svIkArela dharmasthAnathI nIce rahelA jIvo, emanA para karuNAvALuM, paNa teo hanaguNavALA hovAnA kAraNe draSavALuM nahIM. paropakAranI pradhAnatAvALuM. pApavivarjita=sAvadyano parihAra karIne niravadyavastu viSayavALuM. AvuM citta e praNidhAna che. vivecana : praNidhAna zabdanA be artho pracalita che. daDha saMkalpa ane cittanI ekAgratA. ahIM prathama artha levAno che. bIjo artha pravRttiAzayamAM Avaze. mokSa, mokSanA kAraNabhUta kSAyika bhAvo, e kSAyika bhAvonA kAraNabhUta lAyopathamika bhAvo, A lAyopathamika bhAvonA kAraNabhUta zubhabhAvanAo ane saAcAro.. A badhuM meLavavA-keLavavAno draDha saMkalpa e praNidhAna che. ema A badhAne ruMdhanArA audayika bhAvono, tathA e bhAvonA kAraNabhUta asadbhAvanA-asaAcArano tyAga karavAno daDha saMkalpa paNa praNidhAna che. A daDhasaMkalpane vAraMvAra doharAvavAthI enA saMskAra UbhA thAya che. eTale A saMkalpa upayogarUpe ke saMskArarUpe manamAM ramyA karavo e avicalitasvabhAvatA che. A saMkalpamAM sAkSAt ke paraMparAe koI bhautika upAdhi (bhautika apekSA) bhaLelI na hovI joIe. arthAt e nirupAdhika hoya to ja praNidhAnaAzayarUpa bane che.A avicalitasvabhAvatAnA kAraNe traNa lAbha thAya che-(1) dharmakriyA vakhate enA uddezya tarIke vivaNita dharmasthAna AvI ja jAya che. jema ke dAnanA avasare uddezya tarIke dhanamUcchatyAga-supAtra bhakti vagere ja spharavA mAMDe, emAM nAmanA kIrti vagere na ja ghuse. (2) e vivakSita guNane sAdhavAno acAnaka avasara Ubho thaI jAya to paNa ene jhIlI levAnuM ja mana thAya ane (3) pratipakSI pravRtti kALe pratipakSanA AkarSaNane evuM prabaLa na banavA de ke jethI vivakSita Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 12 teSu dveSasamanvitam / paropakArasAraM ca = parArthaniSpattipradhAnaM ca cittaM pApavivarjitaM = sAvadyaparihAreNa nivavastuviSayam II99IT pravRttiH prakRtasthAne yatnAtizayasambhavA / anyAbhilASarahitA cetaHpariNatiH sthirA / / 12 / / pravRttiriti / pravRttiH prakRtasthAne = adhikRtadharmaviSaye yatnAtizayasambhavA = pUrvaprayatnAdhikottaraprayatnajanitA anyAbhilASeNa = adhikRtetarakAryAbhilASeNa rahitA (=anyAbhilASarahitA) cetasaH antarAtmanaH pariNatiH (=veta pariti:) sthira = pachAtrA, viSaya va patnatizayajJAtA tanneva 2 tabbananItyartha: I92T pravRttino rasa moLo paDI jAya. praNidhAnaAzaya mATe jarUrI anya zaratone paNa vicArIe adhovRttikRpAnuga H te te dharmasthAna aMge pote sAdhelI pragati karatAM ochI pragativALA jIvo e hinaguNajIvo che, ne haju bilakula pragati sAdhelI na hoya e guNahInajIvo che. A badhA adhovRttijIvo kahevAya. emanA pratye citta draSavALuM-tiraskAravALuM na joIe, paNa kRpA-karuNAvALuM hovuM joIe. arthAt jeTaluM karatA hoya enI upabRhaNA ane na karatA hoya e mATenI ruNAmayukta preraNA joIe. paropakArasAra : paropakAranI taka jhaDapI levA mATe tatpara citta joIe. AmAM vivaNita dharmasthAnano paropakAra mukhya samajavAno. e sivAyano paNa sAmAnya to hoya ja. pApavivarjita : eTale ke saMkalpa niravadyavastuviSayaka joIe. praNidhAnano prabhAva: praNidhAna e kSayopazamanuM bIja che. A kSayopazama anupayogadazAmAM paNa viparIta pravRttinA avasare lAlabattI dhare che. tathA eka ja sAdhanAkALamAM ahiMsA vagerenI tathA kSamA vagerenI anekavidha sAdhanAo eka sAthe cAlI zake evI zakyatA UbhI kare che. vaLI praNidhAna vivaNita dharmasthAnanA upAyaapAyanI jANakArI tathA pravRtti-nivRttinI vizeSa prakAre tatparatA pedA kare che. ane tethI ja upAyanI pravRtti ane apAyanI nivRttimAM draDhatA-cokasAI lAvI Ape che. || 11 || (bIjA pravRttiAzayane jaNAve che-) gAthArtha prakRtasthAnamAM yatnAtizayathI utpanna thanAra, anyAbhilASa rahita evI cittanI sthirapariNati e pravRttiAzaya che. TIkArtha : prakRti sthAnamAM adhikRtadharma aMge yatnAtizayasaMbhavA=pUrve je prayatna karelo enA karatAM adhika prayatna karavAthI utpanna thayelI, anya abhilASathI adhikRtakArya karatAM bhinna kAryanA abhilASathI rahita AvI cittanI=attarAtmAnI sthira-ekAgra pariNati e pravRtti Azaya che. svaviSayamAM ja yatnAtizayathI pedA thayelI ane emAM ja tene yatnAtizayane utpanna karanArI pravRtti hoya che. ema artha jANavo. vivecanaH adhikRtadharmasthAnane sAdhI ApanAra upAyane pUrve jevA prayatnathI ajamAvyo hoya enA karatAM adhika prayatnathI ajamAvavo e yatnAtizaya che. vadhu vayaskuraNa, vadhu cokasAI, vadhu ekAgratA.. vagere badhuM ja adhika prayatnarUpa che. vikSepa TALavo ane sAtatya jALavavuM. e yatnAtizayane lAvanAra che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 bAhyAntAdhimithyAtvajayavyaGgyAzayAtmakaH / -zvara-mohAnAM narvinanayaH samaH TrU bAhyeti / bAhyavyAdhayaH zItoSNAdayaH, antarvyAdhayazca jvarAdayaH, mithyAtvaM= bhagavadvacanAzraddhAnam, teSAM jayA tatkRtavaiklavyanirAkaraNaM tadvyaGgyAzayAtmakaH (=bAhyAntarvyAdhimithyAtvajayavyaGgyAzayAtmakaH) anya kAryanI abhilASA jAge to adhikRta kAryamAM yatnAtizaya jaLavAI zakato nathI. yatnAtizayathI pravRtti thAya che ane e ja pravRtti AgaLa upara vadhAre yatnAtizayane pedA kare che. Ama uttarottara jANavuM. | 12 || (trIjA vinajayaAzayane varNave che-). gAthArtha: bAhya vyAdhi, AMtarthAdhi tathA mithyAtva. A badhA paranA jayathI vyakta thanAra AzayAtmaka vidhvajaya che, e kaMTaka-vara-mohanA jayane samAna che. TIkArtha zIta-uSNa vagere parISaho e bAhya vyAdhi, jvarAdi rogo e antarvAdhi, ane bhagavacananI azraddhA e mithyAtva. teono jaya eTale teo dvArA thayela vaktavyane dUra karavuM. AvA jayathI vyakta thato ane kaMTaka-jvara-mohanA jayane tulya e vidhvajaya hoya che ane A rIte hInatva, madhyamatva, utkRSTatva dvArA A vidhvajayanuM pUrve kahela trividhapaNuM vyakta karyuM. te A rIte-kAMTA bharelA mArge caDhI gayelA musApharane kaMTakavighna viziSTa gamanano vighAta karavAmAM heta bane che. kAMTAvagaranA mArge pravRtta thayela musApharanuM gamana vyAkulatArahita thAya che. Ama kaMTakavidhvajayasamAna prathama vidhvajaya che. vaLI te ja musApharane jyAre zarIra jvaravedanAthI abhibhUta hoya ne tethI vihvaLatApUrvaka kadama upaDe che to nirAkula gamana karavAne icchato hovA chatAM te karavAne asamartha evA tene kaMTakavina karatAM paNa adhika varavighna Ave che. enA parano vijaya e nirAkula pravRttino hetu che. Ama jvaravidhvajayasamAna bIjo vidhvajaya che. vaLI mArge javAne icchatA tene ja digbohasamAna mohaviSma che, tenAthI gherAyelA tene anya musApharo preraNA kare to paNa gamanano utsAha pravartato nathI. tenA para jaya maLe to svarucithI gamana thavA mAMDe che. Ama ahIM mohaviSmajayane samAna trIjo vidhvajaya che. eTale A traNe vidhvajaya phaLa parathI ja kalpanA karI zakAya evA che. vivecana : praNidhAna ane pravRtti AzayanA prabhAve adhikRta dharmasthAnanA upAya-apAyanI pravRttinivRttino cittotsAha banyo raheto hoya che. jo e maMda paDI jAya ne "e pravRtti-nivRtti na karuM' Avo niSedha bhAva ke "karuM ke na karuM evo dvidhAbhAva Ave, e cittano anutsAha che, e cittanuM vaktavya che. e jenA kAraNe Ave che tene viba kahe che. vijJabhUta paristhiti upasthita thavA chatAM cittanuM vaiklavya na thavA de evo cittano pariNAma e vidhvajaya Azaya che. (1) kaMTakavighna-jaLa vina ... musApharane kAMTAnI jema sAdhakane AsapAsanuM vAtAvaraNa (upAdhi) pravRttine alita karI zake che. tethI zIta-uSNAdipariSaha vagererUpa dravya-kSetra-kALa-bhAvabhede A upAdhio vinabhUta bane che. kAMTA thoDA hoya to vINIne dUra karI zakAya. paNa Thera Thera puSkaLa kAMTA paDelA hoya to ene viNavA besavuM e ja pravRttimAM alanArUpa banI jAya. evA avasare pathika pagamAM joDA paherIne potAnI jAtane evI banAvI de che ke jethI kAMTAnI potAne ke potAnI gatine kazI asara na thAya. ema sAdhaka potAnI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 13 kaNTaka - jvara - mohAnAM jayaiH samo vighnajayaH / itthaM ca hInamadhyamotkRSTatvenAsya trividhatvaM prAguktaM vyaktIkRtam / yathAhi-(1) kasyacitpuMsaH kaNTakAkIrNamArgAvatIrNasya kaNTakavighno viziSTagamanavighAtahetuH / tadrahite tu pathi pravRttasya nirAkulaM gamanaM saJjAyate / evaM kaNTakavighnajayasamaH prathamo vighnayaH / (2) tathA tasyaiva jvaravedanA'bhibhUtazarIrasya vihvalapAdanyAsasya nirAkulaM gamanaM cikIrSorapi tatkartumazaknuvataH kaNTakavighnAdabhyadhiko jvaravighnaH / tajjayastu nirAkulapravRttihetuH / evaM jvaravighnajayasamo dvitIyo vighnayaH / (3) tasyaiva cAdhvani jigamiSordiGmohakalpo mohavighnaH, tenAbhibhUtasya preryamANasyApyadhvanInairna gamanotsAhaH kathaJcitprAdurbhavati / tajjayastu svarasato mArgagamanapravRttihetu:, evamiha mohavighnajayasamastRtIyo vighnajayaH kRti / tttonaiyAH zvete ||1rU|| jAtane evI ghaDI kADhe ke jethI ThaMDI-garamI-Akroza vagere cittanuM vaiklavya thavA ja na de ne pravRtti askhalitapaNe cAlu rahe. A jaghanya vighnajaya che. AmAM vighna dUra nathI thayA paNa emAMnuM vighnatva dUra thaI gayuM che. atreyasi pravRttAnAM vApi yAnti vinAyAH mAM paNa vinAyaka=vighnasamUho ja AvatA nathI ema nahIM, paNa sAMsArika kriyAo mATe jIvoe jAtanI evI keLavaNI karelI hoya che ke jethI e vighna vighnarUpa rahetA nathI. arthAt enuM vighnatva dUra thaI gayuM hoya che. (2) jvaravighna-madhyamavighna : jvarAdi rogo jema pathikanI gatimAM skhalanA kare che ema sAdhakanI sAdhanAmAM paNa skhalanA kare che. mATe zArIrika rogo (vyAdhi) e vighna che. vaLI sAmAnyathI e cittane vadhu jaldI cintAtura-hatAza banAvI de che. mATe upAdhi karatAM vyAdhi moTuM vighna kahevAya che ne tethI e madhyamavighna che. enA pa2 jaya traNa rIte meLavI zakAya che-roga thAya ja nahIM e rIte hita AhAra-parimita AhAra vagere rUpe khorAkanuM Ayojana karavuM, cikitsA dvArA rogane dU2 ka2vo ane roga-vedanAnI hayAtimAM paNa A rogAdi mArA svarUpanA bAdhaka nathI, mAtra zarIrane ja asara karanArA che. rogane samatAthI sahevAmAM vipula nirjarA thaze ne sAthe sAthe ArAdhanA paNa cAlu rAkhavAmAM ativipula nirjarA thaze' vagere bhAvanAthI AtmAne bhAvita karatAM rahevuM. jethI roganI pIDA vacce paNa sAdhanA askhalita cAlu rahI zake che. (3) digmoha-utkRSTa vighna : pathikane pUrvadizAne pazcima samajI levI.. vagere bhrAnti e digmoha che. A thavAthI, anyanI cAlavA mATe preraNA maLavA chatAM utsAha pravartato nathI. A ja rIte sAdhakane mithyAtvAdijanita manovibhrama e digmohasamAna vighna che. A sIdho ja cittane sparzanAro hovAthI zIghra citta vaiklavya karanAra bane che. mATe utkRSTa vighna che. musApharane svayaM ke anya musApharonA vacana paranI zraddhAnA kAraNe bhrama dUra thavA para pAchI askhalita gati thAya che ema sAdhakane thayelI bhrAntio guruparataMtratAthI ke mithyAtvAdinI pratipakSa bhAvanAthI dUra thAya che. A traNe vighno parano jaya A ja kramamAM thAya evo niyama nathI. paNa traNe jaya thayA pachI ja askhalita pravRtti viziSTa bane che. pravRtti-vighnajaya-viziSTa pravRtti-viziSTa vighnajaya.. A krama prastutamAM jANavo. // 13 // (kramaprApta siddhiAzayane kahe che -) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 siddhistAttvikadharmAptiH sAkSAdanubhavAtmikA / kRpopakAravinayAnvitA hInAdiSu kramAt / / 14 / / siddhiriti / siddhistAttvikasya = abhyAsazuddhasya na tvAbhyA(?bhA)sikamAtrasya dharmasya = ahiMsAderAptiH upalabdhiH (=tAttvikadharmAptiH) / sAkSAd = anupacAreNAnubhavAtmikA = Atmana AtmanA''tmani saMvittirUpA jJAna-darzana-cAritraikamUrtikA / gAthArtha sAkSAanubhavAtmaka tAttvika dharmanI prApti e siddhi che. e hinavagere jIvo para kramazaH kRpA, upakAra ane vinayathI yukta hoya che. TIkArtha : tAttvika-abhyAsazuddha ahiMsAdi dharmanI prApti e siddhi che, nahIM ke AbhAsikamAtra ahiMsAdi dharmanI prApti. e sAkSAt eTale ke upacArarahitapaNe anubhavAtmikA hoya che. eTale ke AtmAnA AtmA vaDe saMvedanarUpa hoya che. emAM e jJAna-darzana-cAritra ekamUrtikA hoya che. vaLI hIna vagere para kRpAupakAra-vinayayukta hoya che, eTale ke hInajIvo para kRpAvALI, madhyamajIvo para upakAravALI ane adhikajIvo para vinayavALI hoya che. vivecanaH ahiMsA-kSamA vagereno AtmAmAM sAkSAt anubhava e siddhi che. "hiMsA-gusso karAya nahIM ema nahIM, 'hiMsA mArA svabhAvamAM ja nahIM,' "gusso mAro svabhAva ja nahIM' AvI saMvedanA e siddhi che. vaLI A saMvedanA jJAna-darzana cAritrakamUrtikA hoya che, AmAM, "uzkerATa e mAro svabhAva nahIM', "mAro to zAMta svabhAva che. AvI jANakArI e jJAna che. AvA svabhAvanI prAptavya tarIkenI saMvedanA=mAre A svabhAva AtmasAt karavo che evuM dila saMvedyA ja kare e zraddhA che, darzana che. AtmAnI AvI zAnta pariNati.. eTale ke AtmA kSamArUpe pariNamavo e cAritra che. te te kSamAdiguNanuM jJAna zraddhA ane pariNatirUpa bane eTale jJAnadarzanacAritrakamUrtikA kahevAya. ahiMsA-kSamA vagere dharmonA bAdhaka karmono viziSTa prakArano kSayopazama e siddhinuM AMtarika svarUpa che. parapaDAparihAra vagere bAhya svarUpa che. "soe so TakA guNa siddha thAya, pachI ja siddhi kahevAya' AvI bhramaNAmAM na paDavuM. pahelAM thoDo guNa siddha thAya, abhyAsa tathA kRpAdi traNanA prabhAve pachI vadhAre guNa siddha thAya... ema uttarottara jANavuM. svApekSayA hanaguNajIvo pratye karuNA ja ubharAyA kare e kRpA che. e traNa rUpe jANavI. hIna pratye aMdara karuNA ja je anubhavAyA kare che e 'dayA' che. AgaLa vadhavA mathatA hInajIvone e mATenA saMyogosAmagrI yathAzakya pUrA pADavA e "dAna" che. e jIvo kaMIka saMkaTamAM mUkAI jAya, vinayaAzaya emaNe keLavelo na hovAthI sAdhanAmAM skUlanA AvI jAya to e vakhate enuM e saMkaTa dUra karI pAcho ene asmalita sAdhanA mArge caDhAvavo e vyasanapatitaduHkhApahAra che. potAne lagabhaga samAna guNasiddhi pAmelA jIvo e "madhyama che. kyAreka evI vizeSa prakAranI paristhiti pedA thaI gaI hoya to emane mArga para TakI rahevA ke AgaLa vadhavA mATe sahAya Avazyaka banI hoya che. nityasahAya e "karuNA' che. kvacit sahAya e "upakAra che ane svApekSayA adhika guNavALA hoya Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 15 hInAdiSu kramAt kRpopakAravinayAnvitA = hIne kRpAnvitA, madhyama upakArAnvitA, adhike ca vinayayutA T194|| anyasya yojanaM dharme viniyogastaduttaram / kAryamanvayasampattyA tadavandhyaphalaM matam / / 15 / / anyasyeti / anyasya svavyatiriktasya yojanaM dharme'hiMsAdau viniyogaH / taduttaraM = siddhyuttaraM kArya enA pratye "vinaya joIe, kyAMya ahaMkAra AvI na jAya. bAhya badhAM lakSaNo hovA chatAM jo uddezInatA-vidhihInatA vagere hoya to siddhi tAttvika nathI hotI. paNa AbhAsikI hoya che, je svakAryakaraNamAM asamartha hoya che. AvArakakarmano kSayopazama thayo hoya to dharma pariNAmakRta hoya che. chatAM jo e abhyAsa dvArA zuddha na hoya to kSayopazama draDha thayo na hovAnA kAraNe, paristhitimAM thoDo paNa pheraphAra ene AvarI zake che. mATe e tAttvika nathI. jyAre abhyAsazuddha dharma, abhyAsazuddhithI thayelI kSayopazamanI daDhatAnA kAraNe viSama sthitimAM paNa AvarAto na hovAthI tAttvika hoya che. AmAM abhyAsathI zuddhi utpanna thAya che. e zuddhi dvArA pachIno abhyAsa paNa zuddha thAya che. A zuddha abhyAsathI vaLI vadhAre zuddhi thAya che. Ama uttarottara jANavuM. (TIkAmAM na vAgyafsavamAtra) Avo pATha chapAyo che enI jagyAe na tvAmamitrazya evo pATha hovo joIe.) I 14 . (chellA viniyogaAzayane jaNAve che ) gAthArtha : anyane dharmamAM yojana =joDavo) e tenA uttarakAryarUpa viniyoga che. te anvayasaMpattithI avaMdhyaphaLavALuM manAyela che. TIkArtha : svabhinna anyanuM ahiMsAdi dharmamAM yojana e siddhinuM uttarakArya viniyoga che. A yojanA (=joDavuM te) anvayasaMpattithI=aviccheda siddha thavAthI avyabhicAriphaLavALuM manAyeluM che, kAraNa ke sva ane pAra para upakAra karavAnI buddhisvarUpa A viniyoga anekajanmAntaramAM satata ubodha dvArA prakRSTadharmasthAnanI prAptinuM kAraNa che. vivecanaH yoga eTale sAmAnya joDANa. . evA prabhAvavALA dravyAdine pAmIne kAmacalAu je ahiMsAdi Ave te yoga. jema ke samavasaraNamAM hoya tyAM sudhI sApa vagere verabhAva bhUlI jAya che. A mAtra mAhAtmaprabhAva che, viniyoga nathI. niyoga eTale atyaMta joDANa... prabhAvavALA dravyAdinuM sAnnidhya gayA pachI paNa ahiMsAdinuM je joDANa AgaLa cAle te niyoga. viziSTa prakAranuM atyaMta joDANa e viniyoga che. ahiMsA-tapa vagere bAhyadharmamAM thayeluM atyaMta joDANa jo viziSTa kSayopazamarUpa bhAvadharmane utpanna karanAruM bane to e joDANa viniyoga kahevAya che. 3. zabdazaH vivecanakAra paMDite pAMcaAzayanA nirUpaNaveLA yogaviMzikA vivecanamAM je bhUlo karI che te e granthanA mArA vivecananI TIppaNamAM jovAthI khyAla Avaze. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tadanvayasampattyA = avicchedasiddhyA'vandhyaphalaM = avyabhicAriphalaM matam, svaparopakArabuddhilakSaNasyAnekajanmAntarasantatodbodhena prakRSTadharmasthAnAvAptihetutvAt / / 15 / / etairAzayayogaistu vinA dharmAya na kriyA / 283 pratyuta pratyapAyAya lobha - krodhakriyA yathA / / 16 / / etairiti / etaiH praNidhAnAdibhirAzayayogaistu vinA dharmAya na kriyA bAhyakAyavyApArarUpA pratyutAntarmAlinyasadbhAvAt pratyapAyAya = iSyamANapratipakSavighnAya yathA lobha-krodhakriyA kUTatulAdisaGgrAmAdilakSaNA / taduktaM je jIvamAM Avo viniyoga thAya che e viniyojya jIva che. viniyoga Azaya dharAvanAra je sAdhaka mahAtmA Avo viniyoga kare che te viniyojaka che. viniyojaka mahAtmAno upadezadAnAdirUpa bAhya vyApAra navAjIvanuM (viniyojyajIvanuM) bAhya dharmamAM viziSTa joDANa kare che. ane e viniyojaka mahAtmAe sAdhelo viniyogaAzaya (ke je viniyojyajIvamAM thanAra A viziSTa joDANane bhAvotpattinuM avantyakAraNa rUpa banAve che te) ane viniyojyajIvanI yogyatA, A benA sumeLathI e joDANa viziSTakSayopazamane pedA karI ApanAruM bane che. mATe e joDANa viniyoga kahevAya che. siddhiAzaya pAmI gayelA mahAtmAnI, viniyojyamAM viniyoga karAvanArI AvI cittavRtti (eka atyaMta viziSTakakSAno kSayopazama) e viniyogaAzaya che. bAhya AcAra e dravyadharma che. AMtarika kSayopazama e bhAvadharma che. viniyojaka AtmAmAM mukhyatayA A baMne dharma vidyamAna hoya che. enA prabhAve e viniyojyane dravyadharmamAM joDe je dravyadharma bhaviSyamAM viniyojyamAM paNa bhAvadharma pedA kare che) ene viniyoga kahe che. viniyojyamAM A viniyoga thavAnA prabhAve viniyojakane kSayopazama vadhe che, sattva vadhe che ane uttarottara prabaLa sAmagrI meLavI ApanAra puNya vadhe che. tathA aMtarAya karanArA karmono hrAsa thAya che. A badhA prakRSTadharmasthAnanI prAptimAM Abhyantara kAraNo che. viniyoganA kAraNe thayelo kSayopazama e saMskArarUpa che. vaLI viniyoganA kAraNe baMdhAyeluM viziSTapuNya A saMskArane jAgrata karI punaH sAdhanAmAM joDI de evA udbodhakanI sahaja prApti karAve che. temaja e ja puNya, viziSTa sAdhanAnA kAraNabhUta prathamasaMghayaNa vagere sAmagrI paNa meLavI Ape che. A uddabodhaka, prathamasaMghayaNa, sadguru vagereno yoga... A badhuM prakRSTa dharmasthAnanI prAptinuM bAhyakAraNa che. enA kAraNe sAdhaka vadhAre prabaLa rIte bAhya sAdhanAmAM joDAya che je vadhAre prabaLa kSayopazamane tathA puNyane pedA kare che. AvuM uttarottara AgaLa vadhatAM chevaTe prakRSTa dharmasthAna prApta thAya che. Ama viniyoga A abhyantara ane bAhya banne kAraNo dvArA prakRSTa dharmasthAnanI prAptinuM avandhya kAraNa bane che. // 15 // (A AzayavinAnI kriyAnA duSpariNAma jaNAve che -) gAthArtha : A Azayayogo vinA karelI kriyA dharma mATe thatI nathI, paNa uparathI lobhakriyA-krodhakriyAnI jema pratyapAya mATe thAya che. TIkArtha : A praNidhAnAdi Azayayoga vinA bAhyakAyavyApArarUpa kriyA dharma mATe thatI nathI, paNa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 17 'tattvena tu puna:kA'pyatra dharmakriyA matA / tatravRAAtivaikukhyAma-jodhAyA thathA //" (yojAvinyu-22) IuddA tasmAdacaramAvarteSvayogo yogavartmanaH / yogyatve'pi tRNAdInAM ghRtatvAdestadA yathA / / 17 / / tasmAditi / tasmAt = praNidhAnAdhabhAvAdacaramAvarteSu yogavartmano = yogamArgasya ayogaH = asambhavaH, yogyatve'pi = yogasvarUpayogyatve'pi tRNAdInAM tadA = tRNAdikAle yathA ghRtatvAderayogaH / tRNAdipariNAmakAle tRNAdeghRtAdipariNAmatathAsvarUpayogyatve'pi ghRtAdipariNAmasahakAriyogyatA'bhAvAdyathA na ghRtAdipariNAmastathA prakRte'pi bhAvanIyam / uparathI malinatA hovAthI pratyapAya mATeeicchitanA pratipakSabhUta vipna mATe thAya che. jemake kUTatulAdilobhakriyA ke saMgrAmAdirUpa lobhakriyA. yogabiMdu (92)mAM kahyuM che ke malinaaMtarAtmAthI ane anAbhogathI karAtI gharmakriyAmAM tattvathI eke dharmakriyArUpe manAyelI nathI, kAraNa ke pravRtti-vibajaya vagere Azayono abhAva che, jema ke lobhakriyA-krodhakriyA. / 16 Il (nigamana kare che ) gAthArtha : tethI acaramAvartamAM, yogyatA hovA chatAM yogamArgano yoga thato nathI. jemake ghAsa vageremAM e tRNAdikALe vRtatvano yoga hoto nathI. TIkArtha yoganI svarU5yogyatA hovA chatAM acaramAvartAmAM praNidhAnAdino abhAva hovAthI yogamArgano saMbhava hoto nathI. jema ke tRNAdimAM tyAre-tRNAdikALamAM ghIpaNAno yoga hoto nathI. Azaya e che ke tRNAdimAM dhRtAdi pariNAmanI svarUpa yogyatA paDI hovA chatAM jyAre tRNAdipariNAma che tyAre vRtAdipariNAmanA janaka sahakArI kAraNonI yogyatA na hovAthI jema vRtAdipariNAma saMbhavato nathI, e rIte prastutamAM paNa vicAravuM. eTale ja sahakArInI yogyatAnA abhAvavALA te kALamAM kAryanI anutpattine te sahakArIyogyatAnA abhAva dvArA ja sAdhavAnA abhiprAyathI zrIharibhadrasUri mahArAje (yogabiMdu 93-94mAM) kahyuM che ke tethI acaramAvartAmAM adhyAtma saMbhavatuM nathI. jema anaMtakALacakranI kAyasthiti vItAvanAra vanaspatijIvane e kALa daramyAna divya sukha saMbhavatuM nathI. (arthAt devalokamAM javAnI yogyatA hovA chatAM aNuvrata-mahAvratAdinI yogyatA e kALe na hovAthI divyasukhAtmaka kArya saMpanna thatuM nathI) athavA jema teukAya tathA vAukAya jIvone teo bhavya hoya to paNa cAritra saMbhavatuM nathI. tema anyadA acaramAvartamAM yogano saMbhava nathI. vivecana : ghAsa gAya dvArA khavAya, vAgoLAya ne pachI kramazaH dUdha-dahIM-chAza-mAkhaNa-ghI krame ghIrUpe pariName che. ghAsamAM ghIrUpe pariNAmavAnI A je yogyatA che te "svarUpayagyatA che. paNa tuNakALe emAM 4. zabdazaH vivecanakAranI paMDitAI juo-vartamAnamAM sahakArI sAmagrInI prApti thAya to paNa je kAryasanmukha thAya tema nathI, te svarUpa yogyatA. jo A vyAkhyAne sAcI mAnIe to "caramAvartakALe svarUpa yogyatA hotI nathI, arthAtu bhavyajIva caramAvartamAM ayogya banI jAya che. AvuM mAnavuM paDe, kAraNa ke e kALe to sahakArI sAmagrI prApti thavA para kAryasanmukhatA thaI jAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 285 ata eva sahakAriyogyatA'bhAvavati tatra kAle kAryAnupadhAnaM tadyogyatA'bhAvavattvenaiva sAdhayitumabhipretyAha haribhadrasUriH tasmAdacaramAvarteSvadhyAtmaM naiva yujyate / kAyasthititaroryadvattajjanmasvAmaraM sukham / / (yogabindu-93) taijasAnAM ca jIvAnAM bhavyAnAmapi no tadA / kathA varitramatyevaM nAcatA yogaMvaH II" (covindu-24) rUti pAchA navanItAdikalpastaccaramAvarta iSyate / atraiva vimalo bhAvo gopendro'pi yadabhyadhAt / / 18 / / navanItAdIti / navanItAdikalpaH = ghRtapariNAmanibandhananavanItadadhidugdhAditulyastat = tasmAccaramAvarta iSyate yogapariNAmanibandhanam / atraiva = caramAvarta eva vimalo bhAvo bhavAbhiSvaGgAbhAvAd bhavati / yad gopendro'pyabhyadhAd bhaGgyantareNa / / 18 / / anivRttAdhikArAyAM prakRtau sarvathaiva hi / na puMsastattvamArge'smijijJAsA'pi pravartate / / 19 / / sahakArIyogyatA nathI. sahakArI dvArA thatA kAryAnurUpa atizayane jhIlavAnI yogyatA e sahakArIyogyatA che je mAkhaNa vageremAM che, tRNa vageremAM nathI. AvuM ja prastutamAM jANavuM. acaramAvartavartI bhavyamAM svarUpayogyatA che, paNa sahakArIyogyatA nathI. caramAvartavartI bhavyamAM svarUpayogyatA paNa che ne sahakArIyogyatA paNa che. // 17 || (caramAvartanI stavanA kare che-). gAthArtha tethI caramAvarta navanItAdine tulya manAyelo che. A caramAvartamAM ja nirmaLabhAva thAya che je gopendra AcAryae paNa kahela che. TIkArtha : tethI vRtapariNAmanA kAraNabhUta mAkhaNa-dahIM-dUdha vagere jevo caramAvarta yogapariNAmanA kAraNa tarIke manAyelo che. A caramAvartamAM ja bhavAbhimpaMgano abhAva hovAthI nirmaLabhAva thAya che. gopendra paNa A ja vAtane bIjI rIte kahI che. vivecanaH (1) tethI=acaramAvartamAM sahakArI yogyatA hotI nathI, zaramAvartamAM te hoya che, AvI je vAstavikatA che tethI.. (2) mAkhaNa pote ghIrUpe pariName che. jeo kALane svataMtra dravya nathI mAnatA emanA mate caramAvarta jIvadravyanA pariNAmarUpa ja che. eTale caramAvarta yogarUpe pariName che ema kahI zakAya che. jeo kALane svataMtra dravya mAne che emanA mate vRtanApu nI jema upacAra karI yogapariNAmanA kAraNarUpa caramAvartane yogapariNAmarUpa kahI kathaMcit abhedane AgaLa karI "caramAvarta yogarUpe pariName che' ema kahI zakAya che e jANavuM. (3) acaramAvartamAM bhavAbhidhvaMga e ja evo pratibaMdhaka che ke niraticArasaMyamapAlanAdi hovA chatAM, chatI svarUpayogyatAe, praNidhAnAdi AzayarUpa atizayanuM AdhAna thaI zakatuM na hovAnA kAraNe yogAtmakakArya saMpanna thatuM nathI. 18 // (gopendrAcArye kahelI vAtane jaNAve che-) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 20 anivRtteti / anivRttaH pratilomazaktyA'ntaralIno'dhikAraH puruSAbhibhavanarUpo yasyAstasyAM (=anivRttAdhikArAyAM) prakRtau sarvathaiva hi = sarvaireva prakAreH, apunarbandhasthAnasyApyaprAptAvityarthaH, na = naiva puMsastattvamArge'smin vaktumupakrAnte jijJAsA'pi = jJAtumicchA'pi, kiM punastadabhyAsa ityapizabdArthaH, pravartate = sakjhAyate 1987 sAdhikAraprakRtimatyAvarte hi niyogataH / / pathyeccheva na jijJAsA kSetrarogodaye bhavet / / 20 / / sAdhikAreti / sAdhikArA puruSAbhibhavapravRttA yA prakRtistadvati(=sAdhikAraprakRtimati) Avarte hi niyogataH = nizcayato jijJAsA = tattvamArgaparijJAnecchA na bhavet, kSetrarogodaya iva pathyecchA / kSetrarogo nAma gAthArtha prakRti jyAM sudhI sarvathA anivRtta adhikAravALI che tyAM sudhI jIvane A tattvamArganI jijJAsA paNa jAgatI nathI. TIkArtha : prakRtino puruSano abhibhava karavArUpa adhikAra pratilomazaktithI antarlIna thato hoya che. paNa jyAM sudhI e sarvaprakAroe antarlIna thayo nathI tyAM sudhI prakRti sarvathA anivRttaadhikAravALI kahevAya che. jainadarzana mujaba apunarbandhAsthAnanI paNa haju aprApti che evo artha maLe che. tyAM sudhI jIvane jene kahevAno adhikAra cAlI rahyo che e A tattvamArganI jijJAsA paNa jAgatI nathI to tenA abhyAsanI to zuM vAta ? (A che zabdathI maLato artha che.) vivecanaH ahIM Avo Azaya che. puruSa=AtmA. prakRti karma. A prakRtinI be prakAre zakti hoya che. anulomazakti=prakRtinuM pravartana... eTale ke puruSano abhibhava karavAnI pravRtti. puruSane "huM kartA chuM" " bhoktA chuM' Avo badho bhrama thavo e eno abhibhava che. AvA abhibhava karavAnA potAnA adhikArane prakRti pravartAvyA kare e enI anulomazakti che. potAnA A adhikArane pAcho UThAvI levAnI prakRtinI zakti e pratilomazakti che. prakRtinA adhikAranI A nivRttine ApaNI paribhASA mujaba kahevI hoya to apunarbandhadazAnI prAptirUpe kahI zakAya. pratilomazaktithI prakRtino adhikAra jyAM sudhI nivRtta thayo nathI. eTale ke jIva haju prakRtinA adhikAra heThaLa ja che. tyAM sudhI jIvane yogamArganI jijJAsA paNa jAgatI nathI, to pravRttinI to vAta ja zI ? ApaNI paribhASAmAM kahevuM hoya to, mohanIyakarmaprakRtino jIva para, utkRSTa sthitibaMdha karAvavArUpa adhikAra jyAM sudhI nivRtta thato nathI, eTale ke apunabaMdhakadazA prApta thatI nathI tyAM sudhI jIvane yogamArganI vAstavika jijJAsA paNa pedA thatI nathI. / 19 // (A vAtane daSTAMtathI spaSTa kare che.) gAthArtha : kSetrarogano udaya hoya to jema pathyanI icchA thatI nathI ema adhikArayukta prakRtivALA AvartamAM nizcayathI jijJAsA jAgatI ja nathI. TIkArtha : sAdhikAra eTale puruSano abhibhava karavAmAM pravRtta evI je prakRti. AvI prakRtivALA AvartamAM niyogataH=nizcayathI jijJAsA-tattvamArganA parijJAnanI icchA thatI nathI, jema ke kSetraroganA udayamAM pathyanI icchA thatI nathI. anya aneka roganA AdhArabhUta kuSThAdiroga e kSetraroga che. enA kAraNe jema paththa-apathyanI buddhino viparyAsa thAya che ema prastutamAM paNa jANavuM. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 rogAntarAdhArabhUtaH kuSThAdirogaH / tato yathA pathyApathyadhIviparyAsastathA prakRte'pi / / 20 / / puruSAbhibhavaH kazcittasyAmapi hi hIyate / yuktaM tenaitadadhikamupariSTAd bhaNiSyate / / 21 / / puruSeti / tasyAmapi hi = jijJAsAyAmapi hi satyAM kazcit puruSAbhibhavaprakRtehIyate nivartate / na hyekAntenAkSINapApasya vimalo bhAvaH sambhavati / tenaitad gopendroktaM yuktam / adhikaM = apariNAmyAtmapakSe tadabhibhava-tannivRttyAdyanupapattilakSaNamupariSTA=agrimadvAtriMzikAyAM bhaNiSyate / / 21 / / bhAvasya mukhyahetutvaM tena mokSe vyavasthitam / tasyaiva caramAvarte kriyAyA api yogataH / / 22 / / vivecana : kSetra eTale AdhAra. navA-navA aneka rogonA AdhAra jevo je koDha vagere roga hoya e kSetraroga kahevAya che. jyAre enuM jora hoya che tyAre dardIne vaidya dvArA upadiSTa pathya AhAra levAnI icchA paNa thatI nathI. paNa apathya ja khAyA karavAnI icchA jAge che ne tethI navA navA rogo pedA thayA ja kare che. ema acaramAvartakALamAM jIvane paNa pathyApathyano viparyAsa thAya che. e pathyane apathya samajI TALato rahe che ne apathyane pathya samajI sevato rahe che. te 20 || gAthArtha: te jijJAsA paNa hoya to puruSano abhibhava kaMIka paNa ghaTe ja che. tethI gopendrAcArye kahelI A vAta yukta ja che. A aMge adhika AgaLa kahevAze. TIkArtha : te tattvamArganI jijJAsA paNa jo hoya to prakRtino puruSano abhibhava karavA rUpa adhikAra kaMIka paNa dUra thAya ja che. kAraNa ke jenA pApa aMzamAtra paNa ochA thayA nathI ane nirmaLa bhAva saMbhavato nathI. tethI gopendrae kahelI A vAta yukta che. A aMgenI, "AtmAne jo apariNAmI mAno to prakRti dvArA eno abhibhava, adhikAranI nivRtti vagere asaMgata rahe che' ityAdi adhika vAto AgaLa agyAramI batrIzImAM kahevAze. vivecanaH acaramAvartavartI jIva mokSane hambaga mAnato hoya che ane eTale ja mokSanA mArgarUpa yogane paNa vyarthakalpanA tathA bhogavaMcanArUpa mAnato hoya che. tethI enI jijJAsA jAgavAno koI prazna ja hoto nathI. tattvamArganI jijJAsA e prakRtinA adhikAranI AMzika nivRttino kAraka hetu nathI, paNa jJApakahetu che e jANavuM. kAraNa ke A nivRtti to kALakrame svayaM thAya che. e thAya eTale kaMika nirmaLatA thavAthI pachI A jijJAsA pedA thAya che. granthakAre A vAtanuM sUcana na haivAjonAlIpApaca vimo bhAvaH sampati AvA kathana dvArA ryuM che. eTale A jijJAsA jo pedA thaI che, to nivRtti thayelI ja hoya. ema jijJAsA jJApakahetu che. | 21 | (Ama bhAva nirmaLa thAya to ja jijJAsAdikrame mokSa sudhInI prApti thAya che. tethI bhAvanI mukhyatA jaNAve che-). gAthArtha Ama "mokSa pratye bhAva mukhya hetu che e vAta nizcita thaI. ane caramAvartamAM teno yoga thavAthI ja kriyA paNa mukhya hetu bane che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogalakSaNadvAtriMzikA 10- 23, 24 bhAvasyeti / tena bhAvasya= antaHpariNAmasya mokSe mukhyahetutvaM vyavasthitam / tena sa eva yoga ityuktaM bhavati / tasyaiva yogatazcaramAvarte kriyAyA api mokSe mukhyahetutvaM, atastasyA api yogatvamiti bhAvaH 552200 288 rasAnuvedhAttAmrasya hematvaM jAyate yathA / kriyAyA api samyaktvaM tathA bhAvAnuvedhataH / / 23 / / rasAnuvedhAditi / tAmrasya rasAnuvedhAt = siddharasasamparkAd yathA hematvaM jAyate / tathA kriyAyA api bhAvAnuvedhataH samyaktvaM = mokSasampAdanazaktirUpam / / 23 / / bhAvasAtmye'ta evAsyA bhaGge'pi vyaktamanvayaH / suvarNaghaTatulyAM tAM bruvate saugatA api / / 24 / / TIkArtha : tethI bhAva=AMtarika pariNAma mokSa pratye mukhya hetu che. A vAta nizcita thaI. eTale e ja 'yoga' che ema kahevAya che. vaLI teno saMbaMdha thavAthI ja caramAvartamAM kriyA paNa mokSano mukhya hetu bane che. eTale te paNa yogarUpa che. // 22 || (bhAvano prabhAva samajAve che-) gAthArtha : 2sano anuvedha thavAthI tAMbu jema sonuM banI jAya che ema bhAvano anuvedha thavAthI kriyA paNa samyak banI jAya che. TIkArtha : rasano anuvedha thavAthI--siddha2sano saMparka thavAthI tAMbu jema sonuM banI jAya che, ema kriyA paNa praNidhAnAdi AzayarUpa bhAvano anuvedha thavAthI samyak banI jAya che, eTale ke mokSasaMpAdaka zaktivALI banI jAya che. / / 23 // (A ja vAtanI puSTi kare che-) gAthArtha : eTale ja bhAvasAtmya jo che, to Ano--kriyAno bhaMga thavA chatAM bhAvano anvaya akSata rahe 5. granthakAre 'bhAva mokSano mukhya hetu che mATe yoga che', A pramANe spaSTa kahyuM che. chatAM zabdazaH vivecanakAra jaNAve che ke mokSane anukULabhAva paNa jo uttarottara bhAvane pragaTa karato hoya to ja yoga rUpa che, na karato hoya (=vyApAravALo na hoya) to yogarUpa nathI. viniyogapUrvanA Azayo avazya sAnubaMdha hovAno niyama nathI. eTale praNidhAna-pravRtti hoya, paNa vighnajaya na hoya.. ne vighna Ave to pravRtti aTakI paNa jAya. uttarottara Azayane pedA na paNa kare.. zuM eTalA mAtrathI atyAra sudhI A be AzayapUrvaka karelI dharmakriyA yoga na bane ? pote ja pUrve jaNAvI gayA che ke praNidhAnAdimAMnA ekAda Azaya pUrvakanI kriyA paNa yoga che. tathA granthakAre khuda kriyAne paNa mukhya hetu jaNAvI che. svayaM paNa 'kriyAne avalaMbIne bhAva pragaTa thAya che', ema jaNAvyuM che. chatAM pR. 59 para 'kriyA mukhya hetu nathI' ema A paMDita jaNAve che. zuM kriyA pratyenA dveSathI ja paMDitAI AvatI haze ? A sivAya paNa eTalI badhI garabaDa karI che, keTaluM lakhavuM ? mULa pote kyAM bhUlo kare che e pakaDavAnI kSamatA nathI enI badhI garabaDa che. ahIM 'mokSano mukhyahetu e 'yoga' ATaluM ja lakSaNa granthakArane abhipreta che. ne bhAva evo hovAthI 'yoga' tarIke mAnya che. chatAM A paMDita pUrve ApelA, 'mokSahetu vyApAra e yoga' e lakSaNane ahIM lai AvyA. AmAM mokSanA mukhya hetu tarIke bhAva levAno hovAthI bhAvavyApAra e yoga bane...bhAva nahIM... eTale pAchI gulAMTa mArI...'vyApAravALo bhAva e yoga' eya mArI macaDIne artha lIdho. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 bhAveti / ata evAsyAH kriyAyA bhAvasAtmye svajananazaktyA bhAvavyAptilakSaNe sati bhaGge'pi tathAvidhakaSAyodayAnnAze'pi vyaktaM = prakaTamanvayo bhAvAnuvRttilakSaNaH, tadvyaktyabhAve'pi tacchaktyanapagamAt / ata eva tAM bhAvazuddhAM kriyA saugatA api suvarNaghaTatulyAM bruvate / yathA hi suvarNaghaTo bhidyamAno'pi na suvarNAnubandhaM muJcatyevaM zubhakriyA tathAvidhakaSAyodayAd bhagnA'pi zubhaphalaiveti / tadidamuktaM-"bhAvavRddhirato'vazyaM sAnuvantha zumoyam| yate'cairapi cetatsuvarNaghaTantimam //"(yo.vi. rU17) rUti / / 24 / / zirodakasamo bhAvaH kriyA ca khananopamA / bhAvapUrvAdanuSThAnAd bhAvavRddhirato dhruvA / / 25 / 289 = che e vAta vyakta che. bauddho paNa te kriyAne suvarNaghaTa tulya kahe che. TIkArtha : eTale ja A kriyAnuM bhAva sAtmya thaye chate, tevA prakAranA kaSAyodayathI kriyAno nAza thaI jAya to paNa bhAvanI anuvRtti cAlavArUpa anvaya spaSTapaNe hoya che. kAraNa ke te kriyAvyaktino abhAva thayo hovA chatAM tenI zakti cAlI gaI hotI nathI. eTale ja te bhAvazuddha kriyAne bauddho paNa suvarNaghaTa jevI kahe che. jema suvarNaghaTa bhAMgI jAya to paNa suvarNanA anubaMdhane choDato nathI ema zubha kriyA paNa tevA kaSAyodayanA kA2Ne naSTa thaI jAya to paNa zubhaphaLavALI ja hoya che. yogabiMdu (351)mAM kahyuM che-AnAthI satsayopazamathI avazya bhAvavRddhi thAya che. bauddho vaDe paNa A sAnubaMdha-zubhodayavALuM anuSThAna suvarNa ghaTa jevuM kahevAyuM che. prastutamAM 'bhAvasAtmya' zabda je rahyo che, teno artha che svajananazaktithI bhAvavyApti. vivecana : mATIno ghaDo bhAMgI jAya to pachI ThIkarAnuM kazuM mUlya upajatuM nathI. paNa suvarNa ghaTa jo bhAMgI jAya to majurI bhale jAya.. sonAnI to pUrepUrI kiMmata upaje ja che. ema bhAvazUnya kriyA mATInA ghaDA jevI che. enA nAze kazuM bacatuM nathI. paNa je kriyA bhAvathI vaNAyelI che, e kriyAno (cAritrakriyAno) devalokaprApti vagere kAraNe apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyodaya thavAthI nAza thaI jAya to paNa bhAva akSata rahyo hovAthI (bhAvano AgaLa paNa anvaya cAlavAthI) eno lAbha jIvane maLe ja che. ne vaLI anukULa saMyoga sarjAtA bhAva, anurUpa kriyAne pAchI pedA paNa kare ja che. Ama bhAvamAM kriyAjananazakti rahI che. eTale ke kriyA svajananazaktithI bhAvamAM rahI che. kriyAnI svajananazaktithI A je bhAvavyApti che te ja ahIM bhAvasAtmyarUpe kahevAyuM che. // 24 // (kriyAthI bhAvavRddhi thAya che e jaNAve che-) gAthArtha : bhAva zirAjaLa jevo che ane kriyA kUpakhanana jevI che, tethI bhAvapUrvakanA anuSThAnathI avazya bhAvavRddhi thAya che. 6. zabdazaH vivecanakAre TIkArthamAM svajananazaktithI arthAt mokSane utpanna karavAnI zaktithI ema artha karyo che. arthAt 'sva'no artha mokSa karyo che. kriyAnI vAta cAle che to 'sva'zabda kriyAne ja jaNAvI zake. mokSanI to kalpanA paNa kyAMthI AvI zake ? Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ___yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 26 zireti / zirodakasamaH = tathAvidhakUpe sahajapravRttazirAjalatulyo bhAvaH / kriyA ca khananopamA zirA''zrayakUpAdikhananasadRzI / ato bhAvapUrvAdanuSThAnAd bhAvavRddhirbuvA, jalavRddhau kUpakhananasyeva bhAvavRddhau kriyAyA hetutvAt / bhAvasya dalatve'pi bahudalamelanarUpAyA vRddhastadanvayavyatirekAnuvidhAnAt / / 25 / / maNDUkacUrNasadRzaH klezadhvaMsaH kriyAkRtaH / tadbhasmasadRzastu syAd bhAvapUrvakriyAkRtaH / / 26 / / maNDUketi / kriyAkRtaH = kevalakriyAjanitaH klezadhvaMso = rAgAdiparikSayo maNDUkacUrNasadRzaH, punarutpattizaktyanvitatvAt / bhAva, tevA prakAranA kUvAmAM sahaja pravRtta zirAjaLa jevo che. ane kriyA zirAnA AzrayabhUta kUvAne khodavA samAna che. tethI bhAvapUrvakanA anuSThAnathI bhAvanI vRddhi avazya thAya che, kAraNa ke kUvo khodavo e jema jaLavRddhino hetu che ema kriyA e bhAvavRddhino hetu che. te paNa eTalA mATe ke bhAva dalarUpa hovA chatAM bahudala bheguM karavArUpa vRddhi tenA anvaya- vyatirekane anusare che. vivecana : ahIM bhAva-kriyAne anya upamA dvArA samajAvavAmAM AvyA che. kriyA bhUmi khodavA samAna che ne bhAva zirA samAna che. amuka jamInamAM nIce pANInI pAtAla sero vahetI hoya che. upara e ja bhAga para kUvo khodavAmAM Ave to sahaja rIte pANInI prApti thaI jAya che, ne A prApti cAlu ja rahe che. ema jo zirodakatulya bhAva vidyamAna hoya to, kUvo khodavArUpa kriyA bhAvapUrvakanI thavAthI enAthI bhAvavRddhi cokkasa thAya ja che, kAraNa ke jaLavRddhimAM jema kUpakhanana e kAraNa che ema bhAvavRddhimAM kriyA e kAraNa che. zaMkA : bhAvanuM upAdAnakAraNa bhAva ja banI zake. to bhAvavRddhimAM tame kriyAne kema kAraNa kaho cho ? samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. chatAM vivalita zubhabhAva ane ene anurUpa anya paNa vividha zubhabhAvo.. A badhAne kriyA bhegA karI Ape che. jemake prabhupUjAnI kriyA.. dilamAM prabhubhaktino bhAva to che ja. paNa jo kriyA (prabhupUjA) karavAnI hoya to snAnAdimAM jayaNA, pUjAmAM kramajALavaNI, vidhipAlana, AzAtanA parihAra.. vagere paNa bhAvo saMkaLAya che. jo pUjA karavAnI ja na hoya to bhaktinA bhAvamAM A badhA bhAvo zI rIte maLI zake ? ne A badhA bhAvo na bhaLe to bhaktibhAva paNa vadhAre puSTa zI rIte bane? eTale kriyAthI bhAvavRddhi thAya che, kriyA na hoya to thatI nathI. Ama anvaya-vyatireka maLatA hovAthI kriyAne bhAvavRddhinuM kAraNa kahI che. || 25 . (anya dRSTAMta Ape che-). gAthArtha : kriyA dvArA karAyelo klezadhvaMsa deDakAnA cUrNa jevo che. jyAre bhAvapUrvakanI kriyA dvArA karAyelo te tenI bhasma jevo che. TIkArthaH mAtra kriyAjanya rAgAdi klezano parikSaya maMDUkacUrNa jevo che, kAraNa ke pharIthI utpanna thavAnI yogyatAvALo che. jyAre bhAvapUrvakanI kriyAthI karAyelo klezadhvasa maMDUkabhasma jevo che, kAraNa ke pharIthI utpana thavAnI yogyatA vinAno che. Ama klezadhvaMsavizeSano janaka zaktivizeSa e ja kriyAmAM bhAvavRddhine anukULa che ema phalitArtha maLe che. vivecanaH AtmAne vaLagelA rAgAdidoSorUpa klezono kSaya mAtra zubhakriyAthI paNa thAya che ne bhAvapUrvakanI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 291 bhAvapUrvakriyAkRtastu tadbhasmasadRzaH = maNDUkabhasmasadRzaH syAt, punarutpattizaktyabhAvAt / evaM ca klezadhvaMsavizeSajanakaH zaktivizeSa eva kriyAyAM bhAvavRddhyanukUla iti phalitam / / 26 / / tathA ca vicitrabhAvadvArA tat kriyA hetuH zivaM prati / asyA vyaJjakatA'pyeSA parA jJAnanayocitA / / 27 / / vicitreti (tat = tasmAt) vicitro bhAvo'dhyAtmAdirUpaH, taddvArA (=vicitrabhAvadvArA) kriyA zivaM prati hetuH, daNDa iva cakrabhramidvArA ghaTe / kAraNatA ca tasyAH zaktivizeSeNa na tu bhAvapUrvakatvenaiva, bhAvasyAnyathAsiddhiprasaGgAt / asyAH kriyAyA vyaJjakatA'pyeSA hetutAvizeSarUpA parA / sata eva bhAvasya jJApakatvarUpAbhivyaJjakatA jJAnanayocitA=jJAnanayaprAdhAnyopayuktA, na tu vyavahArato vAstavI, anyathA satkAryavAdaprasaGgAditi bhAvaH TIra7nI zubhakriyAthI paNa thAya che. paNa mAtra kriyAthI thayelo klezakSaya maMDUkapUrNa samAna hoya che. jyAre bhAvapUrvakanI kriyAthI thayelo klezalaya maMDUkabhasma samAna hoya che. maMDUka eTale deDako... e marI gayA bAda enA zarIrano nAza be rIte thAya che. enuM mRta zarIra sUkAI sUkAIne. tathA anya padArtho sAthe athaDAI-kUTAIne cUrNa jevuM thaI jAya che. e cUrNa= enI rajakaNo dhULamAM maLI jAya che. pachI jyAre varasAda paDe che, khAbociyAM bharAya che, ne e maMDUkacUrNamAMthI navA saMbhUmi deDakAM utpanna thAya che. ema mAtra kriyAthI nAza pAmelA rAgAdi klezo, evA prakAranI sAmagrI maLatAM pharIthI utpanna thaI jAya che. paNa jo deDakAMnA zarIrano nAza enI bhasma karI devA dvArA thayo hoya to pachI game eTaluM pANI varasavA ke bharAvA chatAM e bhasmamAMthI pharIthI kyAreya deDako utpanna thato nathI. ema bhAvapUrvakanI kriyAthI nAza pAmelA rAgAdi klezo pharIthI astitvamAM AvI zakatA nathI, kAraNa ke emAM pharIthI utpanna thavAnI yogyatA ja rahI hotI nathI. Ama phlezadhvasavizeSa yogyatA paNa nAza pAmI jAya e rIte thato klezadhvasa, ene karI ApanAra zaktivizeSa=eka cokkasa prakAranI zakti, e ja kriyAmAM rahela bhAvavardhaka paribaLa che ema nizcita thAya che. || 20 || ane eTale - gAthArtha : tethI kriyA vicitrabhAva dvArA mokSa pratye kAraNa che. enI A anya vyaMjakatA paNa jJAnanayaucita che. TIkArtha : (tethI) kriyA adhyAtma vagere rUpa vicitra bhAva dvArA mokSa pratye kAraNa che. jema daMDa cakrabhramaNadvArA ghaTapratye kAraNa che. te kriyAnI A kAraNatA zaktivizeSarUpe che, nahIM ke bhAvapUrvakatvarUpe, kAraNa ke e rUpe mAnavAmAM bhAva anyathAsiddha thaI jAya. A kriyAmAM A hetutAvizeSarUpe anya vyaMjakatA paNa che, vidyamAna evA ja bhAvanI jJApakatvarUpa abhivyaMjakatA jJAnanayane ucita che=jJAnanayanA prAdhAnya mATe upayukta che, nahIM ke vyavahArathI vAstavika che, nahIMtara satkAryavAda AvI paDavAnI Apatti che, ema bhAva che. vivecanaH (1) jema daMDa, daMDarUpe ghaTapratye kAraNa che, ema kriyAne kriyArUpe ja mokSa pratye kAraNa mAnI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 27 zakAtI nathI, kAraNa ke ema mAnavAmAM to bhAvazUnya kriyA paNa mokSanuM kAraNa banI jAya, kAraNake e paNa kriyArUpa to che ja. to ene kayArUpe kAraNa mAnavI ? zaMkA : ene bhAvapUrvakatvena (bhAvapUrvaka hovA rUpe) kAraNa mAnIe to bhAvazUnya kriyAnI bAdabAkI thaI ja jaze ne ! samAdhAna paNa to pachI bhAvane kAraNe nahIM mAnI zakAya. Azaya e che ke pAMca anyathAsiddhimAM prathama anyathAsiddhi tarIke kAraNatAvacchedakane kahela che. eTale ke daMDa daMDarUpe (=vaMDatvena) jo ghaTapratye kAraNa che, to diMDatva ghaTapratye anyathAsiddha che. ema prastutamAM kriyAne jo bhAvapUrvakatvena (=mAvavattvana) kAraNa mAnavAmAM Ave to bhAva kAraNatAvacchedaka banavAthI mokSa pratye anyathAsiddha banI jAya. eTale kriyAne eka prakAranI cokkasazakti (=zaktivizeSa) vALI hovArUpe mokSa pratye kAraNa mAnavI ucita che. pUrvanI gAthAmAM bhAvavadhaka paribaLa tarIke je zaktivizeSa kahela te ja A zaktivizeSa che ema mAnavAmAM paNa koI kSati jaNAtI nathI. bhAvazUnya kriyAmAM A zaktivizeSa na hovAthI, nathI e bhAvavardhaka banatI ke nathI e mokSanuM kAraNa banatI. (2) daMDa, cakra vagere ghaTanA kArakahetu che. dIvo jJApakahetu che. (dIvo ghaTane utpanna nathI karato, paNa pahelethI vidyamAna ghaTane mAtra jaNAve che.) tethI hetutA be prakAre che-kArakahetatA ane jJApakahetutA. pUrve kriyAne bhAva dvArA kAraNa kahI eno artha kriyAthI bhAva ne bhAvathI mokSa. evo hovAthI kriyAmAM bhAvanI kArakattA kahI. have granthakAra kahe che ke A kriyAmAM bhAvanI vyaMjaktA=jJApakatArUpa7parA anya hetutAvizeSa ( jJApakatutA) paNa rahela che. vidyamAna evA ja bhAvanI A jJApakatArUpa vyaMjakatA che. dA.ta. AtmAmAM rahelo jayaNAno bhAva bIjAone apratyakSa che. paNa e AtmA pUMjavA-pramArjavAnI kriyA kare to enA parathI bIjAo aMdaranA A jayaNAnA bhAvane jANI zake che. aMdara A bhAva hato ja, kriyAe kAMI ene pedA karyo nathI, mAtra jaNAvyo che. mATe e jJApakahetu che. jJAnanaya kriyAne gauNa karI kAraNa =kAraka hetu) mAnato nathI. eTale granthakAra kahe che ke kriyAne A rIte mAtra jJApakatu mAnavI e vAta jJAnanayane ucita che, vAstavika nathI= pramANane ucita nathI. kAraNa ke jayaNAno bhAva hato, mATe paDilehaNa-pramArjana kriyA karI.. paNa e kriyA vaLI AgaLanA prabaLa jayaNAbhAvane pedA kare ja che. eTale ke kriyA pUrvabhAvanI jJApakatu che ne uttarabhAvanI kArakahetu che. arthAt kriyAmAM pramANane anusarIne baMne hetutA che ja. 7. para zabdano artha zabdazaH vivecanakAre "zreSTha' karela che je galata che. ne pachI je garabaDo karI che ! kriyAmAM jJAnanI be prakAre vyaMjakatA, tAvizeSarUpa ne zreSThahetutAvizeSarUpa. (bhAvanI vyaMjakatAnI vAta cAle che. emAM jJAnanI vyaMjakatAnI vAta kyAMthI AvI paDI !) AmAM pahelI maMDUkacUrNa jevA jJAnane abhivyakta kare evI che ne bIjI maMDUkabhasma jevA jJAnane abhivyakta kare evI che." (maMDUkanA cUrNa-bhasma jevA to kriyAdvArA karAyela klezakSaya che, jJAna kyAMthI AvI gayA ? jyAM maMDUka cUrNanI vAta che tyAM mAtra kriyA che, jJAna che ja nahIM, pachI enI abhivyaMjakatA zI rIte ? ema pUrve paNa praNidhAnAdi Azayane pUladRSTithI bhAvarUpe kahela che, sUkSmadaSTithI zaktivizeSa rUpe kahela che.. vagere gappAM paNa AghAtajanaka che. nayelatAkAre pUrA no artha "adhikatA' karela che ne bhAvamAM mokSanI jJApakatA rU5 abhivyaMjakatA kahela che te paNa galata jANavuM. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 293 vyApArazcidvivartatvAdvIryollAsAcca sa smRtaH / vivicyamAnA bhidyante pariNAmA hi vastunaH / / 28 / / vyApAra iti / sa yogaH cidvivartatvAt = jJAnapariNAmAd vIryollAsAd = AtmazaktisphoraNAcca vyApAraH smRtaH, kramavataH pravRttiviSayasya vyApAratvAt / etena dravyAdervyavacchedaH / hi = yataH vivicyamAnAH bhedanayena gRhyamANA vastunaH pariNAmA bhidyante / tathA ca na vyApArAzrayasyApi vyApAratvamiti bhAvaH / / 28 / / tavevAi = alabat jJAnanaya ema kahe che ke ghaDo pahelethI mATImAM hato ja, kuMbhAranI kriyAe ene vyakta karyo. ema uttarabhAva paNa AtmAmAM hato ja, kriyAe ene vyakta karyo. kriyA jo kArakahetu hoya to abhavyamAM bhAvane pedA kema karatI nathI ? mATe e jJApakahetu che. A jJAnanayanI vAta che. kriyAnaya ene mAtra kArakahetu mAne che. pramANa ene baMne hetu tarIke mAne che. (3) nahIMtara=jo kA2kahetutA mAnavAnI na hoya to mAtra jJApakahetutA ja mAnavAnI rahe. eTale ke kArya pahelethI vidyamAna hatuM ja, kAraNa ene mAtra vyakta kare che-jaNAve che. AvuM mAnavAnuM rahe.. A ja to satkAryavAda che. ahIM eka mahattvanI vAta e che ke kriyAnA prAdhAnyanI vivakSA cAle che, mATe ahIM kriyAne bhAva dvArA mokSanuM kAraNa kahI che. anyathA bhAvane paNa kriyA dvArA mokSanuM kAraNa kahI zakAya. pUrvano bhAva kriyAne pedA kare, enAthI bhAva vadhAre prabaLa bane. pachI e prabaLabhAva vaLI vadhAre prabaLa kriyAne pedA kare.. ema uttarottara kahI zakAya che. // 27 II (yoganuM svarUpa darzAve che-) gAthArtha : civivartarUpa hovAthI tathA vIryollAsa hovAthI te yoga 'vyApAra' kahevAyo che. viveka karAtA pariNAmo vastu karatAM bhinna hoya che. TIkArtha : te yoga cidvivarta=jJAnapariNAmarUpa hovAthI ane vIryollAsa=AtmazaktinuM sphoraNa hovAthI vyApAra kahevAyo che, kAraNa ke kramika pravRttiviSaya vyApArarUpa hoya che. Ama kahevAthI dravyAdino vyavaccheda thayo. kAraNa ke viveka karAtAbhedanaye gRhIta thatA pariNAmo vastuthI bhinna hoya che. eTale vyApArano Azraya 'vyApAra' rUpa nathI. vivecana : yoga e mokSahetubhUta hovAthI mokSamArgarUpa hovAnA kAraNe jJAna-kriyA ubhayAtmaka che. eTale e jJAnapariNAma-vIryasphuraNa ubhayasaMvalita hoya che. tethI kramika pravRttiviSaya banavAthI e vyApAra kahevAya che. eTale ke yoga vyApArarUpa che. Azaya e che ke mRtkiMDathI ghaTa sudhI pahoMcavAmAM vacalA sthAsa-koza vagere vyApAra kahevAya. ema ca2mAvartapraviSTa jIva mRtkiMDa che. mokSa e ghaTa che. apunarbandhaka vagere avasthAbhAvI anuSThAno e vyApAra che, kAraNa ke emAM jJAnapariNAma ane vIryollAsa bhaLelA hoya che. Ama prakRSTa avasthAnA kAraNabhUta vacagALAnA pariNAmo-vyApAra e yoga che. AmAM vIryollAsa kahyo eTale kyAreka bAhya kriyA na hovA chatAM AMtarika ullAsa-bhAvanA hoya to e mAnasayogarUpa banI jAya che. heyopAdeyano viveka e zraddhApariNAma che. enA pAlananuM praNidhAna Ave e vIryollAsa. sAdhune joIne sAdhutAnuM jJAna thAya. ne Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 29, 30 jIvasthAnAni sarvANi guNasthAnAni mArgaNAH / pariNAmA vivartante jIvastu na kadAcana / / 29 / / jIvasthAnAnIti / sarvANi = caturdazApi jIvasthAnAni, guNasthAnAni tAvantyeva, mArgaNAH = gatIndriyAdyAH pariNAmA vivartante = dazAvizeSaM bhajante / jIvastu kadAcana na vivartate, tasya zuddhajJAyakabhAvasyaikasvabhAvatvAt upAdhiH karmaNaiva syAdAcArAdau zrutaM hyadaH / vibhAvAnityabhAve'pi tato nityaH svabhAvavAn / / 30 / / upAdhiriti / AcArAdau hyadaH zrutaM-yadutopAdhiH karmaNaiva syAt "kammuNA uvAhI jAyai tti" (AcA.1/ rU/9/.990) vavanAt | tato vibhAvAnAM = mithyAtvaguNasthAnAdArabhyAyogiguNasthAnaM yAvat pravartamAnAnAmaupAdhikabhAvAnAmanityabhAve'pi (=vibhAvAnityabhAve'pi) svabhAvavAn = AtmA nityaH, tasyopAdhyajanitatvAt / huM paNa A pALuM' vagere bhAvanA e varSollAsa. Ama yogane vyApArarUpa kahyo eTale yoga, vyApAranA AzrayabhUta AtmadravyAdirUpa nathI ema dravyAdino vyavaccheda thayo. zaMkA vyApAra, potAnAM AzrayathI kathaMciabhinna hoya che. eTale e rIte e AtmadravyAdi rUpa banaze ne ! samAdhAnaH ahIM bhedanayathI vicAraNA che. A nayamujaba AtmAnA vividha pariNAmo paraspara paNa bhinna hoya che ne potAnA AzrayabhUta AtmAthI paNa bhinna hoya che. eTale vyApAra yoga che, paNa vyApAranA AzrayabhUta AtmA e vyApArAtmaka yogathI bhinna hovAthI yogarUpa nathI. / 28 ! (A ja bhedanayanI vAta kahe che-). gAthArtha badhA jIvasthAna, guNasthAna, mArgaNA pariNAmo badalAya che. paNa jIva kyAreya badalAto nathI. TIkArtha H badhA=caude jIvasthAno, eTalA ja guNasthAno, gati-indriya vagere mArgaNA pariNAmo vivartI pAme che=judI judI dazAo pAme che, paNa jIva to kyAreya vivarta pAmato nathI=judI judI dazAo pAmato nathI, kAraNa ke zuddha jJAyakabhAvane dharato e hamezA eka ja svabhAvavALo hoya che. te 29 // (A ja vAtamAM yukti jaNAve che-) gAthArtha : upAdhi karmathI ja thAya che. A vAta AcArAdimAM sAMbhaLavA maLe che. tethI vibhAvo anitya hovA chatAM AtmA nityasvabhAvavALo che. TIkArtha: zrI AcArAMgajI vageremAM karmathI upAdhi thAya che (AcA) 1-3-1-110) AvA vacanathI e sAMbhaLyuM che ke upAdhi karmathI ja thAya che. eTale mithyAtvaguNasthAnathI laIne ayogI guNasthAna sudhInA pravartatA aupAdhikabhAvo35 vibhAvo anitya hovA chatAM (e vibhAvAtmaka) svabhAvavALo AtmA nitya che. kAraNa ke e upAdhijanita na hovAthI pAdhikabhAvarUpa nathI. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 295 "upAdhinimittakA apyAtmano bhAvAstadrUpA eva yujyante" iti cet ? satyam, zuddhanayadRSTyA''tmapudgalayoH svasvazuddhabhAvajananacaritArthatve saMyogajabhAvasya bhittau khaTikAzcetimna iva vivicyamAnasyaikatrApyanantarbhAvena mithyAtvAt / / 30 / / dravyAdeH syAdabhede'pi zuddhabhedanayAdinA / itthaM vyutpAdanaM yuktaM nayasArA hi dezanA / / 31 / / zaMkAH upAdhinimittaka evA paNa AtmAnA bhAvo tadrupa hovA ja yukta che. samAdhAnaH sAcI vAta che, zuddhanayadRSTithI AtmA ane pugala potapotAnA zuddha bhAvone pedA karIne caritArtha thaI jAya che. eTale saMyogajanya bhAva bhIMta para cUnAnI dhoLAzanI jema viveka karIne vicAratA kyAMya samAviSTa thaI zakato na hovAthI mithyA hoya che. vivecana : sUkSma aparyApta ekendriya, sUkSma paryApta ekendriya. vagere 14 jIvasthAno, mithyAtva, sAsvAdana vagere 14 guNasthAno, gati-indriya vagere 14 mULa mArgaNA-92 peTA mArgaNAo . A badhuM ja jIvanA pariNAmarUpa che. A pariNAmo badalAyA kare che. paNa bhedanayAnusAre, A badalAtA pariNAmo karatAM pariNAmI jIva sarvathA bhinna hovAthI jarA paNa badalAto nathI. e to vastuno bodha karavo evo potAno je zuddha jJAyakabhAva che. e ja eka svabhAvane jALavI rAkhe che. AtmA kAMI karmarUpa upAdhithI pedA thayo nathI ke jethI A jIvasthAnAdi vaibhAvika avasthAo rU5 aupAdhika bhAvo anitya hovAmAtrathI AtmA anitya banI jAya. zaMkA jIvasthAnAdi bhale upAdhinimittaka che, paNa che AtmAnI ja avasthAo. eTale ene AtmasvarUpa ja mAnavI paDe. samAdhAna : tamArI vAta azuddhanaye sAcI ja che. paNa zuddhanayanI dRSTie AtmA potAnA zuddha svabhAvarUpa zuddha upayogane pedA kare che je AtmasvarUpa ja che. ema pugaladravya potAnA varNAdipariNAmone kare che je pudgalarUpa ja che. paNa AtmA ane pudgala.. A benA saMyogathI je jIvasthAnAdi pariNAmo thAya che e to mithyA ja jANavA, kAraNa ke bhIMta para khaDIthI thayela saphedAInI jema eno bemAMthI ekemAM samAveza thaI zakato nathI. saphedAine bhIMtanI mAnavI ke cUnAnI ? e bhIMtanI nathI e spaSTa che. nahIMtara to cUno lagADavAnI jarUra ja na rahe. vaLI e cUnAnI paNa nathI, kAraNa ke cUnAnI kAMI eTalI laMbAI-pahoLAI che nahIM. Ama bemAMthI ekemAM samAveza na pAmatI e jema mithyA che. ema jIvasthAnAdi AtmAmAM antarbhAva thaI zakatA nathI, kAraNa ke zarIranI avagAhanA vagere AtmapariNAma nathI. ema eno antarbhAva pudgalamAM paNa azakya che, kAraNa ke te te avasthAmAM anubhavAtA jJAna-sukha-duHkhAdi pariNAma pudgalanA nathI. vaLI dharmAstikAyAdinA e nathI e to badhA ja mAne che. Ama chae dravyomAM eno samAveza na hovAthI zuddha nayaSTie e mithyA che. te 30 || gAthArtha : dravyAdino kathaMcit abheda hovA chatAM zuddha bhedanayAdithI A rIte nirUpaNa karavuM e yogya ja che, kAraNa ke dezanA nayapradhAna hoya che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 32 ___ dravyAderiti / dravyAdeH pariNAmebhyaH syAt kathaJcidabhede'pi zuddhaH saH kevalo yo bhedanayastadAdinA (=zuddhabhedanayAdinA) / itthaM uktarItyA vyutpAdanaM yuktam / nayasArA=nayapradhAnA hi dezanA zAstre pravartate / anyathA tu yogapariNata AtmA'pi yoga itISyata eva, caraNAtmano'pi bhagavatyAM pratipAdanAditi bhAvaH TIrU9TI yogalakSaNamityevaM jAnAno jinazAsane / paroktAni parIkSeta paramAnandabaddhadhIH / / 32 / / yogAsamiti | spaSTa: sArU II // rUti yonikSaMdvatrizA ! 70. TakArtha ? Atmadravya vagereno jIvasthAnAdipariNAmothI kathaMcit abheda hovA chatAM zuddha-mAtra je bhedanAya.. te nayanI dRSTie A rIte nirUpaNa karavuM yogya ja che, kAraNa ke zAstromAM nayapradhAnadezanA jaNAvelI che. bAkI=abhedanayane anusarIe to abhedanayane AgaLa karIe to yoga rUpe pariNamelo AtmApaNa yoga manAyelo ja che. kAraNa ke zrI bhagavatIjImAM cAritrAtmAnuM paNa pratipAdana che. vivecanaH jIvasthAnAdi pariNAmo jevadravyAdithI kathaMcit abhinna paNa che ja, nahIMtara to "e jIvanA che ema kahI ja na zakAya eTale jIva paNa te te avasthArUpa banato hovAthI azuddha thAya ja che. tema chatAM mAtra bhedanaya vagerenI dRSTie AtmAne zuddha ja kahevo ane pariNAmone mithyA kahevA e paNa yogya ja che. kAraNa ke dezanA nayapradhAna hoya che. bAkI abhedanayavagerenI draSTie yogarUpe pariNamelo AtmA yoga tarIke iSTa che ja. eTale zrI bhagavatI sUtramAM cAritrAtmA, yogAtmA, kaSAyAtmA vagere ATha prakAronA nirUpaNa dvArA AtmAne ja te te cAritra, yoga vagere pariNAmarUpe kahyA che. / 31 / (chelve mArgadarzana Ape che.) gAthArtha : zrI jainazAsanamAM A pramANe batAvelA yoganA lakSaNane jANatA mokSamAM sthira dRSTivALA sAdhake anya dharmomAM kahelA yoganA lakSaNanI parIkSA karavI joIe. TIkArtha: gAthArtha spaSTa che. vivecanaH ahIM parIkSeta kahyuM. e sUcave che ke je parokta hoya eno niSedha ja karavAno ema nahIM, e zI rIte ghaTI zake e paNa vicAravuM, tathA parIkSaka paramAnandabaddhadhI joIe, IrSyA-dveSabaddhadhI nahIM. A vAta ane svasiddhAnta samajyA pachI paroktanI parIkSA karavI e vAta ahIM sUcavI che. AmalI khAdhA pachI AMbAnI mahattA samajAya. anya vara daridaratiya iva Tu.. A bhaktAmaranI gAthA paNa A ja sUcave che. anyadarzana jANyA pachI svadarzananI draDhatA thAya. tethI sammatitakadine darzanazAstra kahyA che. jinazAsanamAM kahela yogalakSaNanI draDhatA mATe ahIM anya darzanokta yogalakSaNanI parIkSA karavAnuM granthakAre kahyuM che. ll3rA. A batrIzI aMge kaMIka - A batrIzImAM AvelA pAMca AzayonuM tathA anya paNa viSayanA vadhAre UMDANavALA sUkSma vistRta vivecana mATe mArAM siddhinAM sopAna, batrIzInA sathavAre kalyANanI pagathAre bhAga-4 tathA yogaviMzikAvivecanane avagAhavAnI khAsa vinaMtI che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 297 *SoDazakajImAM paNa pAMca AzayonuM nirUpaNa che. emAM enA vivecanakAra vidvAne viniyogaAzayanA vivecanamAM je samajaphera karI che e aMge nIcenA zaMkA-samAdhAna jANavA. zaMkA H jema viniyojaka jIva mATe viniyoganI avadhyatA kahI che ema viniyojya jIva mATe paNa e kahI zakAya che ne ? Azaya e che ke jaMgalamAM siddha yogIpuruSanI AsapAsa rahelA vAgha-siMha-sApa-noLiyA vagere dUra ke paraspara vairI prANIono hiMsakabhAva ke vairabhAva dUra thaI jAya che. ahiMsAsiddhinA A kAryane ja viniyoga kema na kahevAya ? kAraNa ke te hiMsaka pazuo siddhayogI puruSathI dUra gayA pachI kadAca kaSAyAdinA udaye pharIthI hiMsA kare to vinayojita ahiMsAdharma vyavahArathI nAza pAmyo hovA chatAM vAstavamAM nAza pAmyo hoto nathI. ahiMsAnA saMskAra te prANIomAM paDelA hoya che je aneka bhavanI paraMparA pachI paNa abhivyaMjaka maLatAM jhaDapathI jAgrata thAya che, jIva ahiMsAdi dharmamAM AgaLa vadhe che, eTale viniyoga suvarNaghaTanyAye niSphaLa paNa nathI. samAdhAna : tamArI zaMkA barAbara nathI, kAraNa ke vAgha vagerenuM AvuM joDANa to mAtra yoga rUpa che. e siddhayogIpuruSanA puNyodayathI thayelo mAtra bAhya mahimA che. siddhayogIthI dUra thavA para pharIthI hiMsA AcaranAra pazune vastutaH kSayopazama (saMskAra) pedA thayo ja nathI, ne tethI bhAvadharma prApta thayo ja nathI. je joDANa e ja bhavamAM paNa, yogIthI dUra thavA mAtrathI ahiMsAdharmane pedA karI zakatuM nathI, e anekabhava pachI bhavAMtaramAM e dharmane lAvI Ape evuM mAnavAmAM zuM sujJatA che ? vaLI AvA joDANa mAtrathI ja jo prakRSTadharmasthAna sudhInI avadhyatA AvI jatI hoya, to to praNidhAnAdi Azaya binajarUrI ja thaI jAya ! tathA suvarNaghaTamAM nevuM TakA mUlya to sonAnuM ja hoya che, majurI to vadhI vadhIne paNa dasa TakA. eTale ja suvarNaghaTa bhAMgyA pachI paNa enA mAlikane kAMI bhIkha mAgavAnA divaso na Ave.. ema prastutamAM bAhyasaMyamAdisAdhanA na hovA chatAM AMtarika to prabaLa kSayopazama-saMskAra vidyamAna hoya e paristhitine jaNAvavA mATe suvarNaghaTa nyAya che. ochAmAM ocho nevuM TakA ArAdhaka bhAva to evo ja Ubho hoya... mAtra bAhyaArAdhanA na hoya. ne eTale ja e jIvone durgatibhramaNarUpa bhIkha mAgavAnA dahADA to na ja Ave. zuM dUra thayA pachI krUratApUrvaka hiMsA AcaranArA vAgha-siMha vagere mATe A badhuM kahI zakAya che ? vaLI, suvarNaghaTa nyAya jyAM lAgu pADavAmAM Ave che, tyAM anyatra granthamAM, rAtrIvizrAma tulyatA kahI che, prayANabhaMga nahIM. zuM A kUrapazuonI hiMsA A kakSAnI hoya che ? tethI AvuM joDANa e mAtra yoga che, niyoga ke viniyoga nahIM ja. viniyojya jIvanI apekSAe viniyoganI avadhyatA kahevI hoya to AvI kahI zakAya ke e, yogyajIvamAM bhAvadharma utpanna karI ApavAmAM avadhya Thare che. bAkI prakRSTadharmasthAna prApti sudhInI avadhyatA to bhAvadharmanA janaka dravyadharmamAM joDAyA pachI e jIva praNidhAnAdine uttarottara kevA keLave che enA para AdhAra rAkhe che. vaLI, SoDazaka (3.11) mAM je kahyuM che ke siddhinuM uttarakALabhAvI kArya e viniyogaAzaya che. e avaMdhya hoya che. e thaye chate, akhaMDa paraMparA cAlatI hovAnA kAraNe zailezIrUpa utkRSTa dharmasthAnanI prApti karAvI ApavA sudhI e suMdara Thare che. enA parathI e spaSTa che ke A avadhyatA vagerenI vAto viniyojaka mahAtmAnI apekSAe che, viniyojya jIvanI apekSAe nahIM. *A batrIzInI cothI gAthAnA adhikAramAM nayelatAmAM rUzvatravadheya" kahIne nayalatAkAre eka vicAraNA raju karI che, ApaNe ene pUrvapakSa tarIke laIne cakAsIe. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 32 pUrvapakSa: "acaramAvartakALamAM svadoSadarzana-paraguNapramoda vagere pariNAma saMbhave nahIM. A vAta barAbara nathI, kAraNa ke acaramAvartavartI evA paNa agnizarmAe be vAra pAraNuM cUkavavA chatAM guNasenarAjAnA guNonuM ane potAnA doSanuM ja darzana karyuM hatuM e vAta prasiddha che. eTale ja "acaramAvartakALamAM guNapakSapAtarUpa bIjano prAdurbhAva asaMbhavita che A vAta paNa nirasta jANavI, kAraNake samarAditya mahAtmAne upasarga karavAnA prasaMge agnizarmAnA jIva giriSaNane prazastaviSayanA cintanathI guNapakSapAtAtmaka bIjanI prApti thayelI, ane e vakhate e acaramAvartavata hato evuM samarAdityakathAmAM kahela che. tyAM samarAdityakevalIe velandharadevane giriSaNa aMge kahyuM che ke asaMkhya pugala parAvarta vItye chate tiryaMcagatimAM zArdUlasenarAjAno pradhAna azva thaIne (A giriSaNa) samyakta pAmaze, kAraNake ANe mane uddezIne "aho ! A mahAnubhAva che" evuM ciMtana karyuM che. A prazastaviSayanA cintanathI enA AtmAmAM guNapakSapAtabIja paDI gayuM che. ane e paraMparAe samyattvanuM kAraNa che. (samarAdityakathA bhava. 9 pR. 978) AnAthI e paNa jaNAya che ke anubaMdha asaMkhya pudgala parAvarta sudhI paNa TakI zake che. A hakIkatathI e ekAntanuM nirAkaraNa thaI jAya che ke-acaramAvartakALamAM bhavyajIva pravrajyAnuM je vidhizuddha pAlana kare che te paNa adhyAtmalAbhanI apekSAe ekAnta niSphaLa ja hoya. Avo ekAnta nirAkaraNa karavA mATe ja granthakAre (upAdhyAyajI mahArAje) ahIM (104 mAM) "phit evo zabda jaNAvela che. zaMkAH jo AvuM ja hoya to acaramAvartavartI jIvane paNa dIkSAdino adhikArI mAnavo paDaze. samAdhAna (pUrvapakSa)H nA, nahIM mAnavo paDe, kAraNa ke (1) acaramAvartakALamAM mahAmahenate upArjita karela zubhapariNAmAdino paNa tajja nya puNyanA vipAkAdi kALe bhogatRSNAdinI paravazatAthI ghaNuM kharuM nAza thaI jAya che. (2) vaLI potAno atyaMta pradIrghakALamAM phelAyelo je bhavAbhinaMdIparyAya, temAM ja A atyaMtaalpakAlIna zubha pariNAmodi antabhUta hovAthI ghaNuM kharuM e bhAvAbhinaMdIpaNAMnA ja azaMbhUta banI jatA hoya che. ane (3) acaramAvartakAlIna guNapakSapAtAtmaka bIja vagere paNa acaramAvartakALamAM pasvaphaLa ApavAmAM asamartha hoya che. mATe acaramAvartakALamAM jIvane dharmano anadhikArI kahevo e yogya ja che. jenI pAse mAtra eka ja rUpiyo che ane loka paNa nirvivAdapaNe dhanavAna kaheto ja nathI. eTale ja granthakAra (upAdhyAyajI mahArAje) paNa vairAgyakalpalatAmAM "acaramAvartakALamAM bIjanI prApti paNa thatI nathI, kAraNa ke A paNa eka atyaMta suMdara pariNatirUpa hovAthI bhavAbhinaMdIpaNuM TaLyA pachI ja maLatI hoya che." (1-56). AvuM ja kahyuM che emAM paNa "pradhAnapaNe ullekha thatA hoya che... A nyAya yAda karavA jevo che. granthideze AvelA paNa abhavyanI, niraticArapaNe cAritrAcAra pALavA chatAM bhavAbhinaMditA TaLatI nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. e mahAtmAnA A nirUpaNa (=pUrvapakSa) aMge ApaNe vicAra karavo che. emanA nirUpaNano sAra e che ke "AtmAne AtmadaSTie lAbha karI-mokSamArga mATe kaMIka paNa upakAra karI zake evo zubhabhAva acaramAvartamAM saMbhave ja nahIM Avo ekAnta nathI, koIka AtmAne evo lAbhakartA zubhapariNAma acaramAvartamAM paNa saMbhavI zake che. zuM pUrvapakSanI A vAta sAcI mAnI zakAya evI che ? jo e sAcI hoya to, acaramAvarta kALa ane caramAvartakALanA bhedane pUrvAcAryoe je mahattva ApyuM che te UbhuM ja nahIM rahI zake, kAraNa ke dezonapUrvakroDA sudhI satata sAvadhAnIpUrvaka-apramattapaNe bilakula niraticAra saMyama pALavA chatAM AtmAne AtmikadaSTie eka Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 299 aMza mAtra paNa lAbha na thAya evI ayogyatAno kALa eTale acaramAvartakALa. ane e ekAtta ayogyatA khasI jAya evo kALa e caramAvartakALa. evuM zAstrakAroe Thera-Thera kahyuM che. eTale "aho ! AmanI mahAnubhAvatA' ATalo ja zubhabhAva paNa jo acaramAvartakALamAM AtmikalAbha karAvI zakato hoya to to dirdhasaMyamapAlana daramyAna "rakhe ne jIva marI jAya.." "bhUkhyo rahIza, paNa A doSavALI bhikSA to nahIM ja lauM." "jinAjJA-gurvAjJA to pALavAnI ja' AvA badhA zubhabhAvo Dagale ne pagale AvyA ja karatA hoya che, kAraNa ke e vinA apramatta-niraticArapAlana zakya nathI. ema, "aho ! gurudevano upakAra !" "aho Amano tapa" vagere kRtajJatA -pramodabhAvanA zubhabhAvo paNa e karato ja hoya che, kAraNa ke kRtajJatA-IrSyA vagere bhAvo hoya to navamo greveyaka zI rIte maLe ? eTale zubhabhAvo to suryA ja karatA hoya che. paNa bhavAbhinaMdIpaNuM (tIvrabhavAbhivRMga) enA AtmAmAM evuM paDeluM hoya che ke enI dareka kriyAne ane dareka zubhabhAvane vyaktapaNe ke avyaktapaNe (saMskAra rUpe) abAdhya bhautikaphaLAkAMkSA vaLagelI ja hoya che. jyAM sudhI bhavAbhinaMdIpaNuM khase nahIM, tyAM sudhI A vaLagaNa khasatuM nathI. ne e khasatuM nathI, to koi bhAva ke kriyA AtmikalAbha karAvI zakatA nathI. eTale giriSaNane acaramAvartamAM AtmikalAbha mAnavAmAM e bhavAbhinaMdI nahoto evuM mAnavuM paDe che, je DhagalAbaMdha zAstrothI viparIta che. mATe, acaramAvartamAM Atmika lAbha mAnI zakAya nahIM, e spaSTa che. have, pUrvapakSIe svamAnyatAnI siddhi mATe je hetuo ApyA che enI vicAraNA karIe. e mATe enA nirUpaNamAM je naMbaro ApelA che, te naMbarane saMlagna vicAraNA nIce te te naMbara ApIne karI che e dhyAnamAM rAkhavuM. (1) A ekAntanuM nirAkaraNa ja nirAkaraNa karavApAtra che, kAraNa ke yogabindu (132)nI tathA prastuta batrIsa-batrIzIgranthanI (13-15) vRttimAM pUrva dheDAntana thoDayo caiva vevAripUnanamAlIt .. [pUrve (acaramAvartamAM) ekAnta yogane ayogya ja jIvanA devAdipUjana hatA..] ema spaSTa ullekhapUrvaka ekAnta jaNAvyo che. zaMkA : paNa jainazAsana to anekAntavAda mAne che. mATe kyAMya sarvathA ekAnta ene mAnya hoya ja nahIM ne ! samAdhAna eTale, "jIva manuSyagatimAMthI ja mokSe jAya' evo ekAnta nahIM mAnavAno, koI devAdi gatimAMthI paNa mokSe jAya. "vItarAgatA AvyA pachI ja kevalajJAna Ave" Avo sarvathA ekAnta nahIM mAnavAno. koIne sarAga-avasthAmAM paNa kevalajJAna thAya.. zuM AvuM badhuM tame kahevA mAgo cho ? jo AvI bAbatomAM sarvathA ekAnta mAnya che, to acaramAvartamAM ayogyatAno sarvathA ekAnta paNa mAnavo ja joIe, kAraNa ke te-te granthakAroe e kahyo che. (2) kveit zabda to uparathI UlaTuM ja jaNAve che. Azaya e che ke granthamAM gharman vi nopattiotAvara: Avo anvaya hota (eTale ke, "dharma karanAro koIka ja lokapaMktino Adara karanAro hoya che Avo artha hota, to jarUra e kazcid sivAyanA anya dharmakRtane vAstavika dharma hovo (AtmikalAbha hovo) siddha thaI zake. paNa prastutamAM Avo anvaye nathI. prastutamAM to noTvistatAvara: veve tharmallu Avo anvaya che. (eTale ke lokapaMktino Adara karanAro koIka ja dharma karanAro hoya che" Avo artha che). have, A arthamAM vAstavika adhyAtmanI prAptinI gaMdha sudhdhAM kyAM che ? ke jethI enI upapatti mATe ahIM phi lakhyuM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 yogalakSaNadvAtriMzikA 10 - 32 che ema kahI zakAya. UlaTuM A adhikAra to ema ja jaNAve che ke acaramAvartamAM kazcid je dharma kare te lokapaMktithI ja. pachI AtmikalAbha to UDI ja gayo ne ? (3) A giriSaNano zubhapariNAma nAza thaI gayelo ke nahIM ? hiMsaka-pApamaya jIvana jIvanAra, uccakakSAnA mahAtmAnI hatyAno prayAsa karanAra giriSaNano acaramAvartakAlIna zubhabhAva jo samyakta sudhI pahoMcADI zake che, to lAkho pUrva sudhI satata niraticAra saMyama pALanArano zubhabhAva kema na pahoMcADI zake ? paNa AvuM to lAkhomAM ekAda jIvane ja bane che. bAkInA to badhAno zubhabhAva nAza ja pAmI jAya che, mATe dharmanA anadhikArI kahevAya che. AvI dalIla jo karazo, to caramAvartamAM paNa anadhikArI kahevA paDaze. kAraNake samyakta pAmyA pachI paNa moTAbhAganA jIvo samyaktabhraSTa thaIne anaMtakALa saMsAramAM bhamIne pachI ja mokSe jAya che. naMdISeNa avazya saMyamabhraSTa thavAnA che e jANatAM hovA chatAM prabhuvIre dIkSA ApI ja hatI. kAraNake AtmAne lAbha thavAnuM jANyuM hatuM. ema bhale ne zubhabhAva naSTa thaI javAno hoya, jo AtmikalAbha zakya che to acaramAvartamAM paNa jIva adhikArI hoya ja. (4) A zI rIte ? game tevo gADha ane vyApaka aMdhakAra hoya, ane prakAzanuM to eka ja kiraNa hoya. to paNa e potAnA sAmarthya mujaba aMdhakArano kaMIka ne kaMIka aMze pratikAra ja karaze, aMdhakAranA aMzabhUta kAMI banI jAya nahIM... bAkI upara (3)mAM kahelI badhI vAto ahIM paNa samAna che. giriSaNano zubhabhAva jo bhavAbhinaMdIpaNAMno aMza na banyo hoya to saMyamapAlanAdino zubhabhAva paNa zI rIte eno aMza banI jAya? (5) pote khuda AtmikalArUpa che e ochuM che ? pachI bIjuM phaLa kyAre maLe che ? e zuM vicAravAnuM? ema to samyakta paNa moTAbhAganA jIvone anaMtakALa pachI ja viratirUpa svaphaLa Ape che. to zuM e aMge paNa jIvone anadhikArI mAnavA ? () dhanavAna kahevAtA nathI, e barAbara.. paNa eTalA mAtrathI dhanavAna maTI jatA nathI. kuzaLa paropakArI e che ke enA 1 rUpiyAne najaramAM rAkhIne e pramANe ene Ayojana karI Ape ke rUpiyAno savArUpiyo thAya.. savAno doDha thAya. ne ema AgaLa vadhatAM vadhatAM e paNa dhanavAna banI jAya.. amArI pAse lAkho rUpiyA che. tArI pAse to eka ja rUpiyo che.. e kazI visAtamAM nathI. eTale ame kAMI tAro hAtha jhAlIe nahIM, tAruM je thavAnuM hoya te thAo.. Avo abhigama apanAvanAro dayALu nahIM, paNa nirdaya ja kahevAya. roganI mAtra lAkhamA bhAganI ja sAdhyatA hoya to paNa eno lAbha UThAvI je sAdhyatA vadhArato jAya... ane eka divasa dardIne bilakula nirogI banAvI de.. e ja kuzaLavaida che. khAlI ATalI ja sAdhyatA che, to ame kesa hAthamAM laIe ja nahIM, dardIne kudaratanA bharose choDI daIe. pachI bhale e marI jAya. AvuM kahenAra-karanArane vaida zI rIte kahevAya ? eka vAta Ave che. maMtrInA koIka gunAne AgaLa karIne rAjAe sajA pharamAvI : nagaranA sarvoccaTAvaranI Toce tane caDAvI devAmAM Avaze. pachI sIDI khaseDI levAmAM Avaze. tArI buddhithI tuM chUTI jAya to chUTavAnI chUTa.. nahIMtara AyakhuM tyAM ja pUruM karaje. koIne khabara na paDe e rIte maMtrIe patnIne kahI dIdhuM ke tuM koI paNa rIte mArA sudhI rezamano doro pahoMcADaje. sainiko maMtrIne laI gayA. TAvaranI ToMce caDAvI sIDI kheMcI lIdhI. patnIe patinA mitrane vAta karI. e buddhizALI hato. eka maMkoDAnA pAchalA page rezamano tAMtaNo bAMdhyo. mUcha para madhanuM TIpuM lagADyuM. ne maMkoDAne TAvaranI divAla para upara tarapha mUkI dIdho. madhanI gaMdhathI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 301 maMkoDo upara jato jAya che, mitra rezamano tAMtaNo choDato jAya che. upara maMtrIe paNa joyuM ke nIce kAMI hilacAla cAle che. jarUra mArI patnI ne mitra ja haze. maMkoDo upara pahoMcyo. enI TAMga para rezamano doro joI maMtrIe sAcavIne pakaDI lIdho.. ekadama komaLa hAthathI.. dhIratA pUrvaka ne sthiratApUrvaka e dhIme dhIme doro kheMcavA mAMDyo. kyAMya tUTI na jAya enI bhAre kALajIpUrvaka doro jema jema upara kheMcAvA lAgyo. tema tema nIcethI mitre pachI rezamano Dabala doro. tyAra bAda sUtarano pAtaLo doro. pachI thoDo jADo doro.. lagADyo. ema chevaTe doraDuM upara pahoMcI gayuM jenA sahAre maMtrI nIce AvIne sajAmukta thaI gayo. gItArtha guru bhagavaMta e che je sAmA jIvamAM rahelA eka lAkhamAM bhAganA atyaMta sUkSma zubhabhAvane paNa nagaNya na kare.. paNa e ja zubhabhAvanA AlaMbane jIvane kramazaH samyakta-dezavirati-sarvavirati .. vagere sudhI pahoMcADe. eTale, acaramAvartamAM paNa jo bIjano prAdurbhAva-zubha anubaMdha . saMbhavita hoya, to e kALamAM jIvane upadezane ayogya mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke evuM mAnI ene enA bhAgyanA bharose choDI devAmAM gurubhagavaMtanI karuNA UbhI rahI zakatI nathI. paNa ene ayogya mAnyo to che ja. mATe acaramAvartamAM bIja prAdurbhAva vagere hotA nathI e niHzaMka che. vaLI, e vakhate e jIvano sahajamaLa ghaTyo hoya ke nahIM? jo ghaTyo hoya to e jIva apunarbandhaka ja hovAthI caramAvartamAM ja hoya. ane na ghaTyo hoya to e jIvano tIvrabhavAbhimpaMga akSata hovAthI Atmahitakara pariNAma saMbhavI zake ja nahIM. zaMkA paNa jo A rIte acaramAvartamAM bIjano prAdurbhAva asaMbhavita hoya to giriSaNane e zI rIte saMbhavita banyo ? kAraNake e vakhate ene haju asaMkhya pudgalaparAvarta saMsAra batAvyo ja che. samAdhAna : tyAM azuddhi mAnavI joIe. asaMkhya pudgalaparAvarta nahIM paNa asaMkhya kALacakra samajavA joIe. athavA evI azuddhi mAnavA mana na mAnatuM hoya to A rIte ghaTanA karavI ke zAstromAM pudgalaparAvarta aneka prakAranA batAvyA che. emAM paraspara anaMtaguNa hInAdhikya paNa che. caramAvarta tarIke kALapudgalaparAvarta ke kSetra pugalaparAvarta levAno hoya che. kyAMka e dravya pudgala parAvarta levAnI vAta paNa karI che. eTale, samarAicakahAmAM je asaMkhya pudgalaparAvarta kahyA che, te anaMtamAM bhAgano ja kALa dharAvanArA pudgala parAvarta hoya ne tethI evA asaMkhya pudgala parAvarta bhegA thAya to paNa caramAvartamAM ja samAviSTa hoya, jethI giriSaNanI bIjaprApti paNa caramAvartamAM ja hovI siddha thaI jAya. AvI koIpaNa rIte A vAtanI saMgati karavI e ucita che, paNa aneka granthomAM gAI vagADIne caramAvartamAM ja AtmakalyANanA prAraMbhanI je vAta karI che, enI kadarthanA karavI ucita nathI. * navanItAvirUddhavarAvarti rUSyate | treva vimAno mAvaH... 10-18aaaa. jema ghInuM kAraNa navanIta vagere che ema yogapariNAmanuM kAraNa zaramAvarta che. A caramAvartamAM ja nirmaLabhAva pragaTa thAya che. kAraNa ke bhavAbhimpaMgano abhAva hoya che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 1 | atha pAtignayortilapaaizivA / 99 svakIyaM yogalakSaNamanyadIyayogalakSaNe vicArite sati sthirIbhavatIti tadarthamayamArambhaHcittavRttinirodhaM tu yogamAha pataJjaliH / draSTuH svarUpAvasthAnaM yatra syAdavikAriNi / / 1 / / citteti / pataJjalistu cittavRttinirodhaM yogamAha / tathA ca sUtraM-"yogazcittavRttinirodhaH (yogasUtra12)" iti / tatra cittapadArthaM vyAcaSTe-draSTuH puruSasya svarUpe=cinmAtrarUpatAyAmavasthAnaM (=svarUpAvasthAna) yatra yasmin syAdavikAriNi vyutpannavivekakhyAtezcitsaGkramAbhAvAt kartRtvAbhimAnanivRttau pronmuktapariNAme / avataraNitArtha : anyadarzanakAre Apela yogalakSaNa vicAravAthI potAnuM yogalakSaNa sthira thAya che. eTale ene sthira karavAnA prayojanathI A agyAramI pAtaMjalayogalakSaNanAmanI batrIzIno AraMbha karAya che. vivecanaH dasamI batrIzInI chellI batrIzamI gAthAmAM granthakAre, anyoe kahelA yogalakSaNanI parIkSA karavAnuM kahyuM hatuM. eTale A agyAramI batrIzImAM e parIkSA karavAnI che. A parIkSA karIne "ame sAcA ane tame khoTA ema abhimAna poSavuM che?" evI saMbhavita zaMkAne vAravA mATe ahIM vRttikAra kahe che ke "mokSano mukhya hetu banato dharmavyApAra e yoga che" AvuM svakIya yogalakSaNa sthira thAya e mATe anyanuM yogalakSaNa vicAravAnuM che. Azaya e che ke sUripuraMdara zrIharibhadrasUri mahArAje lokatattvanirNaya granthamAM, (amane prabhuvIra pratye koi pakSapAta nathI ke anya darzanakAra kapilavagere pratye dveSa nathI, paNa jemanuM vacana yuktisaMgata hoya temano svIkAra karavo AvuM jaNAvanArA) pakSapAto na je vIre zloka dvArA spaSTa sUcana karyuM che ke nirmaLa samyaktI jIva parIkSA karyA vagara sAcA khoTAno nirNaya karato nathI. ane parIkSA dvArA je satya puravAra thAya ene atyaMta draDha zraddhA dvArA asthimajjAvat sthira karI de che. eTale yogalakSaNane paNa A rIte sthira karavA mATe anyoktalakSaNane vicAravuM jarUrI bane che. mATe, prastuta batrIzImAM zrIpataMjaliRSie kahelA yogalakSaNanI vicAraNA karavAmAM Avaze. emAM sau prathama e lakSaNane granthakAra jaNAve che. gAthArtha : pataMjaliRSie cittavRttinirodhane yoga kahyo che. je avikArI thavA para draSTA puruSanuM svarUpaavasthAna thAya che ane indriyavRtti dvArA je viSayAkAra pAmya chate puruSa paNa tevo bhAse che, jemake cAlatA pANImAM candra paNa cAlato dekhAya che (te citta che.). TIkArtha : zrI pataMjaliRSie to cittavRttinirodhane yoga kahyo che. vottavRttinirodhaH evuM yogasUtra (1-2) che. emAM citta padArthanI vyAkhyA kare che-draSTA puruSanuM svarUpamAM= cinmAtrarUpatAmAM avasthAna, je avikArI thavA para thAya che, te citta che. vivekakhyAti thavA para citasaMkrama aTakI javAnA kAraNe kartutvanuM abhimAna ravAnA thAya che. e ravAnA thatAM ja cittanA vividha pariNAmo vilIna thavAnA kAraNe citta avikArI thAya che. A vAtane tavA draSTra svarUpaI()vasthAti evuM yogasUtra (1-3) jaNAve che. vivecanaH (1) AtmAnI be avasthA che. zuddha avasthA ane azuddha avasthA.. zuddha avasthA mokSamAM hoya che, azuddha saMsAramAM. saMsAramAM jIva pudgala (zarIra) sAthe zarIranI jema ekameka hovAnA kAraNe rUpa-rasa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 303 gaMdha-sparza dharAve che, eTale ke rUpI che. vaLI zarIranA rUpAMtaraNa thayA kare che, eTale AtmA paNa rUpAMtara pAmyA kare che. vaLI AtmAmAM anAdikALathI krodhAdi kaSAyarUpe ane viSayavikAra-hAsya-rati-arati vagere nokaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatA paDelI hovAnA kAraNe AtmAnA krodhAdi kaMIka pariNAmo thayA ja kare che. AtmA Ama rAga-dveSAdirUpe pariNamavAnA kAraNe pratisamaya enA para jJAnAvaraNIyAdi karmo coMTyA kare che ne kALAntare udayamAM AvI potAnI asara batADyA kare che. enA kAraNe AtmAnA kevalajJAnAdi zuddhasvarUpo AvarAyelA rahe che. ane matijJAnAdi chAghasthikajJAna vagere rUpa pariNAmo AkAra layA kare che. AyuSyakarmanA kAraNe janma-jarA-maraNAdi avasthAo thAya che ema nAmakarmavagerenA kAraNe devAdigativagere rUpa seMkaDo vividha pariNAmo-avasthAo astitvamAM AvyA ja kare che. AtmA samucita puruSArthadvArA sAdhanA karIne, rAga-dveSAdirUpe pariNamavAnI anAdikALathI je yogyatA rahelI hatI tene khatama kare che.. kSapakazreNimAM A yogyatA khatama thavAnI sAthe sAthe ja, AtmA para rahela mohanIyakarma kSINa thavA mAMDe che. e saMpUrNa kSINa thaI javA para aMtarmuhUrtamAM bAkInA 3 ghAtI karmo ane kALAntare zeSa cAra aghAtI karmo kSINa thaI jAya che. eTale AtmAno mokSa thAya che, saMpUrNa zuddha svarUpe pragaTa thAya che. saMpUrNatayA karmamukta thavAnI sAthe ja jIva zarIrathI paNa mukta thaI jAya che. azarIrI AtmA arUpI hoya che. zarIra nathI, mATe zarIra saMlagna koI ja rUpAMtaraNa have thatA nathI. jJAnAvaraNa karma nathI, mATe chAghasthika jJAna nathI. satata anaMta-saMpUrNa kevalajJAna che, tethI jJAna saMbaMdhI koI rUpAMtaraNa hotA nathI, koI vividhatA hotI nathI. e ja rIte mohanIyanI yogyatA-karma kSINa thaI gayA hovAthI satata vitarAgatA hoya che, krodhAdibhAvonI ke kSamAdinI taratamatAonI koI vividhatA hotI nathI. satata AtmaramaNatA hoya che. vedanIyakarma nathI eTale sukha-duHkha saMbaMdhI koI ja parAvartana hotA nathI. Ama, taratamatAvALA sukha-duHkha chAghasthika jJAna-krodhAdikaSAyo-vikArAdibhAvo-hAsya-bhaya-zokAdi lAgaNIovagererUpa saMsAra kALabhAvI koI ja pariNAmo zuddha AtmAmAM hotA nathI. mATe zuddha AtmA nirlepa, niraMjana-nirAkAra, sthira eka svabhAvavALo hoya che. vaLI zarIra nathI, mATe katva nathI, temaja rUpa-rasAdi nathI. tethI akartA che, arUpI che. (athavA koI avasthAntara=rUpAMtara thatA nathI, tethI arUpI che.) karma nathI, mATe karma phaLabhostRtva nathI. eTale ke abhoktA che. indriyo nathI tema ja AvAraka karma nathI. mATe chAghasthika koI jJAna nathI. arthAt chAghasthikajJAnonI apekSAe ajJAtA che. Ama saMsArI-azuddha AtmA satata badalAyA kare che (eTale ke enA vividha pariNAmo thayA kare che), vividha jJAnathI jJAtA che, kartA che, bhoktA che, vyakti-vastu ke paristhitithI lepAya che, ne tethI paudgalika sukhaduHkhAdi anubhave che, krodha-mAnAdi kare che, hAsya-zokAdi saMvede che. jyAre mukta zuddha AtmA prathama kSaNe jevo hato.. anaMtAnaMtakALa vIte. pachI paNa evo ne evo ja rahe che, aMzamAtra paNa badalAto nathI. (agurulaghuparyAyamAM thatA pheraphAra (1) chadmasthano viSaya nathI.. (2) temaja kevalajJAna-zAzvata sukhAdi mukhyasvarUpane sparzanArA nathI. vaLI (3) ati-ati sUkSmatama AMtarika pheraphAra rUpa che.. mATe avivalita che.) eTale ke zuddha AtmA kUTasthanitya sthira eka svabhAvavALo che, chAghasthika jJAnathI ajJAtA che, akartA che, abhoktA che, sarvathA nirlepa che, paugalika sukhathI para che. krodhAdi-hAsyAdi pariNAmothI sarvathA mukta che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 1 eTale, zuddha AtmA pUrva che. to azuddha AtmA pazcima che. baMne vacce AsamAna-jamInano pharaka che, Abha-gAbhanuM aMtara che. zrI pataMjaliRSi nahotA sarvajJa ke nahotA sarvajJa vacananA pIThabaLavALA.. mAtra svAnubhava ne kalpanAnA AdhAra para nirNaya lenArA hatA. ne mAtra enA AdhAra para paraspara sAva viparItaviruddha bhAsatI AvI avasthAo eka ja vastunI hoI zake evo nizcaya to svapnamAM paNa zakya nathI ja. eTale A baMne avasthAonI AdhArabhUta vastuo bhinna bhinna mAnI. emAM zuddha AtmAne puruSa tarIke svIkAryo. draSTA, caitanya, citizakti, citzakita, sAkSI.... vagere enA ja samAnArthaka zabdo che. vaLI, zuddha AtmAnA kevalajJAna-anaMta sukhavagere je guNo che, te chabasthane kyAreya anubhavagamya hotA nathI. vaLI sarvajJavacananuM pIThabaLa na hoya to to kalpanAnA paNa e kyAreya viSaya banatA nathI. eTale e guNo puruSamAM mAnavAnI to koI saMbhAvanA ja na rahevAthI zrI pataMjaliRSie (ane sAMkhyoe paNa) puruSamAM jJAna mAnyuM nathI. eTale emanA mate puruSa sthiraekasvabhAva= kUTanitya che, puSkarapalAzavat nirlepa che, caitanyamaya che, akartA-abhoktA che. AtmAnuM azuddha svarUpa jenuM che, ene sarvathA bhinna vastu tarIke svIkArIne pataMjaliRSie ene citta nAma ApyuM che. have A cittane jaDa mAnavuM ke cetana e prazna nirmANa thayo. (vastutaH jIvanI sAMsArika avasthA e nathI zuddha AtmAnI avasthA ke nathI mAtra jaDanI avasthA, e to che jIva ane jaDanA mizraNanI avasthA. eTale ene mULabhUta pariNAma kono mAnavo ? jaDano ke cetanano ? hakIkatamAM e mULabhUta cetanano ja pariNAma che, kAraNa ke jJAna-sukhAdi jaDanA hoya na zake, mAtra jaDano sahakAra joIe. paNa pataMjalie ene citta nAma ApIne jaDa evI prakRtinA pariNAma tarIke svIkAryo che. AmAM teo nIce mujaba kAraNa jaNAve che.) caitanya to puruSano pariNAma che, je puruSa kUTanitya che, jyAre citta to pariNAmI che. jAta-jAtanA pariNAmo enA thayA kare ja che. pariNAmanAze pariNAmIno nAza thAya che. tethI te te pariNAma jo cetananA hoya to tenA nAze caitanyano paNa nAza thaI jAya.. ne caitanya pharIthI pedA thaI zakatuM nathI. mATe puruSano ja abhAva thavAnI nobata Ave. mATe jJAna-sukha-duHkha-icchA-kartutva-krodhAdi kaSAyo-vikAravAsanAdi pariNAmo jaDa evI buddhinA (cittanA) che. ema pataMjaliRSi kahe che. alabatuM jene caitanyanuM sAnnidhya nathI evA ghaTavageremAM to jJAnAdi jovA maLatA nathI. eTale mAtra jaDa evA cittanA paNa AvA pariNAma saMbhavI na ja zake. tethI sAMkhyoe buddhine darpaNa jevI mAnI che. jemAM puruSanuM (kacaitanyanuM) pratibiMba paDe che. Ane cisaMkrama ke citisaMkrama paNa teo kahe che. enA prabhAve buddhinA kartutvAdi pariNAmo thAya che. buddhi aMtaHkaraNa vagere cittanA ja samAnArthaka zabda che. pAtaMjala mate puruSa caitanyamaya che, kUTasthanitya che, vRttiothI rahita che, akartA che, abhoktA che, mAtra jJAtA-draSTA-sAkSI che. jyAre citta jaDa che, vRttiovALuM che, kartA che, bhoktA che, puruSathI ekAMte bhinna che. paNa sadA sannihita hovAthI puruSane potAnuM mULabhUta svarUpa bhAsatuM nathI, ane cittanI vRttio ja potAnA svarUpa tarIke bhAsyA kare che. cittathI pote bhinna hovAno khyAla Avato nathI. jyAre vivekakhyAti thAya che, eTale ke bhedajJAna thAya che, arthAt puruSa ane citta judA hovAno khyAla Ave che, tyArathI cisaMkrama thavAno Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 305 tathA 2 sUtra-tA drapTa: svarUpA(Da)vasthAnamati" (co.phU.7-rU) || 9 || Apanne viSayAkAraM yatra cendriyavRttitaH / pumAna bhAti tathA candrazcalannIre calana yathA / / 2 / / 'Apanna' iti / yatra cendriyavRttita: indriyavRttidvArA viSayAkAramApanne viSayAkArapariNate sati pumAn=puruSastathA bhAti yathA calannIre calaMzcandraH svagatadharmAdhyAropAdhiSThAnatvena pratIyata ityarthaH / tathA sUtra "vRttiUmitarati" (yophU.9-4) II 2TT aTake che. tethI huM kartA chuM evuM abhimAna dUra thavAthI citta vRttizUnya-avikArI thaI jAya che. eTale puruSanuM paNa potAnA nirviSaya cinmAtra svarUpamAM avasthAna thAya che. Ama, cittavRttinirodhakALe puruSanI avasthA darzAvyA pachI, have, cittavRttikALe puruSa kevo bhAse che ? e granthakAre Apanne. ityAdi bIjI gAthAmAM darzAvyuM che. gAthArtha+TIkArthaH indriyavRttidvArA citta viSayAkArarUpe pariNamavA para puruSa paNa tevo ja=viSayAkArarUpe pariNamelo bhAse che. jemake pANI hAlatuM cAlatuM hoya to emAM pratibiMbita thato candra paNa hAlato cAlato bhAse che. arthAtu pANImAM rahelA calanazIlatA dharmanA AropanA adhiSThAnarUpe=AdhArarUpe candra bhAse che. yogasUtramAM kahyuM ja che ke itaratra=yogabhinnakALe puruSamAM vRttisArUpyasvRttisAdazya bhAse che. vivecanaH pAtaMjala mate citta-buddhi pravAhI jevI che ane indriya praNAlikA=naLI jevI che. eTale buddhi indriyapraNAlikAdvArA viSaya sudhI pahoMce che te viSayAkAra dhAraNa kare che. buddhinuM AvuM ghaTAkAravagerene dhAraNa karavuM ane buddhino pariNAma kahe che. ene ja cittavRttio paNa kahe che. emAM puruSa pratibiMbita thatAM e(na) ja ghaTAdijJAna tarIke kahevAya che. indriyane viSayasanmukha thatAM rokavAthI cittanI vRtti thatI aTake che. ethI vRttiono nirodha thavAthI citta vRttizUnya bane che. vRttio ja to cittanA pariNAma che=vikAra che. eTale vRttizunyacitta nirvikArI bane che. asthirapANImAM pratibiMbAto candra asthira bhAse che. eTale ke pANIno asthiratAdharma pratibiMbAtA candramAM rahyo hoya evo bhAse che. ema, buddhinA jJAnAdi pariNAmo=dharmo, emAM pratibiMbAtA caitanyamAM-puruSamAM rahyA hoya evuM bhAse che. eTale ke puruSa khuda jJAtA vagere rUpe bhAse che. jJAnanI jema sukha-duHkha-icchA-dveSakartutva-bhoknatva-krodhAdi kaSAyo.. A badhuM ja cittanI vRttio che. ne te te vRttimAM pratibiMbAto puruSa paNa tevo tevo ja bhAse che.. A ja puruSamAM raheluM vRttisArUpya vRttionuM sAdazya kahevAya che. puruSa cittavRttiomAM pratibiMbAya che. "eTale vRtti jyAre ghaTAkArajJAnAtmaka hoya tyAre puruSa paNa e vRttimAM rahelo evo bhAse che. ema paTAkAra jJAnAdi jANavA. e ja rIte sukha-duHkhAdi ke krodhAdi vRttio hoya tyAre puruSa paNa te temAM rahelo tevo tevo bhAse che. vaLI cittanI koIkane koIka vRtti astitvamAM AvyA ja karatI hoya che eTale ke koIka ne koIka pariNAma-vikAra eno thayA ja karato hoya che. eTale puruSa paNa te te kALe te-te vRttirUpa ja bhAyA kare che. ne tethI enuM mULabhUta svarUpa-vRttizUnya svarUpa bhAsavAno koI avakAza ja hoto nathI. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 3 taccittaM vRttayastasya paJcatayyaH prakIrtitAH / mAnaM bhramo vikalpazca nidrA ca smRtireva ca / / 3 / / 'taditi / taccittam / tasya vRttisamudAyalakSaNasyAvayavino'vayavabhUtAH paJcatayyo vRttayaH prakIrtitAH / taduktaM-"vRttayaH paJcatayyaH kliSTAkliSTAH" (yo.sU. 1-5 sAM.sU. 2 / 33) / kliSTAH= klezAkrAntAstadviparItA api tAvatya eva / tA evodizati-mAna-pramANaM, bhramo, vikalpa: (ca), nidrA ca smRtireva ca / tdaah-prmaannviparyaya-virutva-nidrA-mRtaya co..9-6) / rUA. paNa jyAre vRttinirodha thAya che. eTale ke citta vRttizUnya bane che, tyAre puruSanuM vRttiomAM pratibiMbarUpe avasthAna zakya na banavAthI svarUpamAM avasthAna thAya che. vaLI, ghaTAkAra-paTAkAra vagere to buddhinA=vRttinA hoya che. ane have koI vRtti che nahIM. eTale koI viSaya saMbhavato na hovAthI nirviSayaka cinmAtra bace che.. je puruSanuM potAnuM svarUpa che ne emAM ja have puruSanuM avasthAna thAya che, eTale ke e ja have satata skurAyamANa rahe che. jema sphaTikanI pAchala lAla-pILuM vagere kAMIpaNa hoya, tyAM sudhI e sphaTika lAla-pILo vagere ja bhAse che. paNa jyAre evuM kazuM ja na hoya, tyAre sphaTikanuM potAnuM mULabhUta svarUpa bhAse che, ema prastutamAM jANavuM. vaLI lAla-pILI vastu hovAthI sphaTika bhale lAla-pILo bhAse.. chatAM e vakhate paNa sphaTika svayaM to jevo hoya evo ja rahe che, e lAlAza-pILAza vagerene svayaM pakaDato nathI. ema, puruSa bhale te te vRttirUpe bhAse che, paNa e vRttinI koI asara jhIlato nathI, e khuda to puSkarapalAzavat nirlepa ja rahe che. eTale, cittavRttinirodho yoga e sUtramAM rahelA cittanI vyAkhyA AvI maLI ke je nirvikArI hoya, tyAre puruSanuM potAnA svarUpamAM avasthAna thAya che, ane je te te vRttirUpe pariName chate puruSa paNa te te vRttisadaza bhAse che te citta che. (AmAM "te citta che' ATalo aMza trIjI gAthAmAMthI levo.) / 11-2 //. gAthArtha: te citta che. tenI vRttio pAMca prakAre kahevAyelI che. mAna, bhrama, vikalpa, nidrA ane smRti. TIkArtha te citta che. vRttionA samudAya svarUpa-avayavIbhUta te cittanA avayavasvarUpa vRttio pAMca prakAre kahevAyelI che. yogasatra (1-5)mAM kahyuM che-vattaya: pannatamba vistakTavitta (sAMkhyasatra 2-33). Ama kliSTa eTale klezathI vaNAyelI. akliSTa enAthI viparIta hoya che. e paNa eTalI ja=pAMca ja che. te pAMcavRttiono ja ullekha kare che-mAna=pramANa, bhrama, vikalpa, nidrA ane smRti. yogasUtra (1-3) AvuM cheprmaann-vipryy-viklp-nidraa-smRtyH vivecana : citta e vRttionA samudAyasvarUpa che, eTale ke vRttio avayava che ne citta avayavI che. zaMkA ? avayavo to samAnakAlIna hoya che. hAtha-paga vagere samAnakAlIna avayavonA avayavI tarIke ja zarIra maLI zake che. bALa-kizora-yuvA-vRddha zarIrarUpa bhinna-bhinna kAlIna avasthAo kAMI thoDI zarIranA avayavarUpa che ? samAdhAnaH tamArI vAta sAcI che. ahIM avayavazabda avasthA(pariNAma) arthamAM samajavo joIe. citta AvI avasthAonA samudAyarUpa che. A avasthAo rUpa citta be prakAre che-kliSTa ane azliSTa. je Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 307 AsAM krameNa lakSaNamAha - mAnaM jJAnaM yathArthaM syAdatasmiMstanmatibhramaH / puMsazcaitanyamityAdau vikalpo'vastuzAbdadhIH / / 4 / / mAnamiti / mAnaM yathArtha tadvati tadavagAhi jJAnaM syAt / tadAha-"avisaMvAdi jJAnaM pramANamiti" (rA.mA. 1/7) / moDasmittavamAvati tanmatiH, vAda-viparyayo mithyAjJAnamatakUpatiSTham (co.phU.9-8)" | saMzayo'pi 'sthANurvA puruSo ve'tyatadrUpapratiSThatvAdatraivAntarbhavati / puMsazcaitanyamityAdau [avastuzAbdadhIH=] avastuviSayA zAbdadhIH vikalpa: / atra hi 'devadattasya kambalam' itivacchabdajanite jJAne SaSThyartho bhedo'dhyavasIyate, avasthAo rAga-dveSAdi klezothI saMkaLAyelI che, te kliSTavRttio che. e karmabandhakAraka che. rAga-dveSAdiklezono nAza karatI muktiphalaka vRttio akliSTa vRttio che. te citta ane puruSanA bhedane viSaya karanArI hoya che. sAmAnyathI anAdikALathI cittanI kliSTa vRttio ja satata pravaryA kare che. eTale ke pramANAdivRttithI jJAta thato viSayomAM rAgAdikleza ane tagnimittaka baMdha ja cAlyA kare che. jJAta tatho viSaya iSTa hoya to rAga ane aniSTa hoya to draSa. A pravAha anAdikALathI cAlyA ja kare che. paNa vivekakhyAti thayA bAda AmAM badalAva Ave che. A pravAhamAM, vacce vacce, abhyAsa ane vairAgyanA prabhAve, A rAga-dveSane ruMdhanArI, akliSTa vRttio pariNamatI rahe che. A akliSTa vRttio potAnA saMskAra UbhA kare che. eTale ke iSTa-aniSTa viSaya upasthita thavA para sahaja rIte pravartamAna rAga-dveSane ruMdhavAnA saMskAra UbhA kare che. rAga-dveSathI para rahevAnA vAraMvAranA abhyAsathI A saMskAra gADha banatA jAya che. gADha banelA A saMskAro, anAdikALathI pravRtta rAgadraSajanaka kliSTa saMskArono nirodha karIne rAga-dveSamaya kliSTa vRttiono paNa nirodha kare che. enAthI e saMskAro vadhAre prabaLa bane che ke tethI vadhAre prabaLa rIte kliSTa vRttione iMdhe che. ema uttarottara AgaLa vadhatAM eka avasthA evI Ave che ke have kliSTa cittavRttio badhI ja ruMdhAI gayelI hoya che. mAtra akliSTa vRttio ja avaziSTa hoya che. pachI paravairAgyadvArA e akliSTa vRttio paNa svayaM ruMdhAI jAya che. cittanuM astitva A kliSTa ke akliSTavRttio rUpe ja saMbhavita che. e baMne ja ruMdhAI gaI eTale have astitva saMbhavita na rahevAthI citta vilIna thaI jAya che. cittanuM A vilIna thavuM e ja puruSano mokSa che. te 11-3 / pramANa vagere vRttionuM kramazaH lakSaNa kahe che - gAthArtha mAna eTale yathArtha jJAna. atadrupa padArthane tadrupe jANavo e bhrama che. puruSanuM caitanya' vageremAM avastuviSayaka zAbdabodha e vikalpa che. TIkArthaH vivaNitadharmathI yukta padArtha (etadvAna) aMge vivaNitadharmane (ta) jaNAvatuM jJAna e yathArthajJAna che, e mAna=pramANa che. yogasUtranI rAjamArtaDavRttimAM kahyuM che ke avisaMvAdIjJAne e pramANa che. vivakSitadharmathI rahita padArtha (=sadabhAvavAna) aMge vivakSitadharmane ( tane) jaNAvatuM jJAna e bhrama che. yogasUtra (1-8) viparva mithyAjJAnatikUpattinuM A pramANe jaNAve che. "A ThuMThuM che ke mANasa" Avo saMzaya paNa 'akUpamAM pratiSThita hovAthI bhramamAM ja antabhUta jANavo. "puruSanuM caitanya' vageremAM je avastuviSayaka zAbdabodha thAya che, te vikalpa che. "devadattanI kAmaLI" vagerenI jema zabdajanya jJAnamAM SaSThI vibhaktinA artha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 4 tamihAvidyamAnamapi samAropya pravartate'dhyavasAyaH / vastutastu caitanyameva puruSa iti / tadAha-"zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpaH (yo.sU. 1-9)" iti / bhramavizeSa evAyamastviti cet ? na, tathAvidhazabdajanyajanakabhAvenAsya vilakSaNatvAt, viSayAbhAvajJAne'pi pravRttezca / yad bhoja:-"vastunastathAtvamanapekSamANo yo'dhyavasAyaH sa vi7 rUtyucyate" (yo.phU.9/ranamArta6) kRti | 4 || tarIke bheda bhAse che. prastutamAM avidyamAna evA paNa bhedano samAropa karIne "puruSanuM caitanya evo adhyavasAya thAya che. vastutaH to caitanya (pote) ja puruSa che. yogasUtra (1-9)mAM kahyuM che ke zabdajanya jJAnamAM bhAsato vastuzunya bodha e vikalpa che. zaMkA-Ane bhramavizeSa ja mAnI lyo ne ? samAdhAna : nA, tathAvidha zabda sAthe Ano janya-janaka bhAva hovAthI e vilakSaNa hovAnA kAraNe temaja viSayanA abhAvanI jANakArI hovA chatAM pravartato hovAnA kAraNe A vikalpa bhramavizeSarUpa nathI. yogasUtra (1-9) nI rAjamArtaDaTIkAnA kartA bhoje kahyuM che ke vastu jevI bhAse che) tevI hovI joIe evI apekSA vinAno je adhyavasAya e vikalpa kahevAya che. vivecana : (1) akUpapratiSTha-je tadrupa nathI (eTale ke dhAro ke rajatarUpa nathI) emAM tadrupe pratiSThita thayela tadrupe bodha karAvanAra (rajatarUpe bodha karAvanAra) "a ' vagere mithyAjJAna e viparyaya che. zakti rajatarUpa nathI. chatAM emAM rUTuM rakhAM jJAna svaviSayatA saMbaMdhathI rahe to e mithyAjJAna che, viparyaya che. (2) saMzayamAM paNa bodha atadrupa pratiSTha to che ja. kAraNa ke sAmo padArtha jo sthApyuM che to e puruSa nathI ja. ne chatAM emAM puruSatva paNa bhAsI rahyuM che. mATe e paNa eka prakArano bhrama ja che. (3) "devadattanI kAmaLImAM devadatta karatAM kAmanI bhinna che. ema puruSanuM caitanya' evuM to ja kahI zakAya jo puruSa karatAM caitanya bhinna hoya. paNa pAtaMjalamate puruSa karatAM caitanya bhinna nathI. puruSa pote ja caitanya che. eTale puruSabhinna caitanya e AkAzakusumanI jema avastu che. chatAM puruSanuM caitanya AvA zabdo puruSabhinna caitanyarUpa avastune jaNAve che. mATe e vikalpa nAmanI cittavRtti che. (4) zaMkA : puruSaabhinnacaitanyano puruSamitra tarIkeno bodha atadrupa pratiSTha hovAthI mithyAjJAnarUpa hovAnA kAraNe eka cokkasa prakArano bhrama ja che ne ! pachI ene vikalparUpe svatantra vRtti mAnavAnI zI jarUra? samAdhAnaH bhrama to koIpaNa indriyajanya saMbhave che, jyAre vikalpa mAtra zabdajanya hoya che. khapuSpa, kharaviSANa, SaSThabhUta vagere mAtra zabdanA ja viSaya che, cakSu vagerenA nahIM. vaktAnA manamAM khapuSpa vagere avastu viSayaka vikalpa utpanna thAya che. bAhya vastu tevI na hovA chatAM A vikalpanA AdhAre vaktA puSpa vagere zabdo bole che. eTale ke vaktAgata vikalpa janaka che ne enA zabdo janya che. enA A zabdo sAMbhaLIne zrotAnA manamAM vikalpa pedA thAya che. eTale vaktAnA zabdo janaka banyA ne zrotAno vikalpa janya banyo. Ama zabda ane vikalpa vacce paraspara janya-janaka bhAva che, je bhrama sAthe nathI. mATe vikalpa bhramathI vilakSaNa che. vaLI, "kharane viSANa hotA nathI AvI khabara hovA chatAM varavivALam evo vikalpAtmaka adhyavasAya thAya che. bhramamAM AvuM hotuM nathI. "sAmo padArtha rajata nathI' ema khabara hoya to to rUa ranata evo bhrama thaI zakato ja nathI. mATe paNa vikalpa bhramathI vilakSaNa che. ne tethI eno bhramamAM samAveza thaI zakato na hovAthI e svataMtra cittavRttirUpa che e jANavuM. / 11-4 II (have krama prApta nidrAvRttinuM nirUpaNa-) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 nidrA ca vAsanA'bhAvapratyayAlambanA smRtA / sukhAdiviSayA vRttirjAgare smRtidarzanAt / / 5 / / nidrA ceti / abhAvapratyayAlambanA bhAvapratyayAlambanavirahitA vAsanA ca nidrA smRtA, santatamudriktatvAttamasaH samastaviSayaparityAgena yA pravartata ityarthaH / tadAha-"abhAvapratyayAlambanA vRttirnidrA" (yo.sU. 1-10) / iyaM ca jAgare jAgradavasthAyAM smRtidarzanAt='sukhamahamasvApsa' iti smRtyAlocanAt sukhAdiviSayA vRttiH, svApakAle sukhAnanubhave tadA tatsmRtyanupapatteH / / 5 / / gAthArtha: abhAvapratyaya AlaMbanavALI vAsanA nidrA che. e sukhAdiviSaNiI vRtti che, kAraNa ke jAgrata avasthAmAM smRti jovA maLe che. TIkArtha : 'abhAvapratyaya AlaMbanavALI eTale ke bhAvapratyaya AlaMbana vinAnI vAsanA e nidrA che. tamoguNano satata udraka hovAthI samasta viSayonA parihArapUrvaka je pravarte che (te nidrA che) ema artha jANavo. yogasUtra (1-10)mAM kahyuM che ke-samAvapratyayAtavanA vRttirnidrA jAgrata avasthAmAM, "sukhapUrvaka sUto' vagere smaraNa jovA maLe che. mATe nidrAne sukhAdiviSayaka vRttirUpe mAnavI jarUrI che. kAraNa ke nidrAkALe jo sukhano anubhava na hoya, to smaraNa asaMgata thaI jAya. vivecana : (1) cittanI traNa avasthAo che. jAgrataavasthA, svapnAvasthA ane nidrAvasthA. AmAMthI chellI nidrAvRttino vicAra karavAno che. buddhi triguNAtmaka che. emAMthI sattva ane rajasuno parAbhava karIne, cakSu vagere badhA karaNono AvAraka ( badhI indriyo para chavAI jato) atigADha tamoguNa jyAre baLavAna bane che tyAre nidrAvRtti thAya che. citta indriyapraNAlikA dvArA ghaTAdiviSayano saMparka karI chUTAdi AkArane dhAraNa karatuM hoya che, ne ghaTAdi enA viSaya banatA hoya che. paNa nidrAkALe badhI indriyo tamasa dvArA AvarAI gayelI hovAthI citta ghaTAdi viSayAkArane dhArI zakAtuM nathI. A ja samasta viSayono parihAra che. te mATe ja nidrAne bhAvapratyayanA AlaMbana vinAnI kahI che. (2) Ama to yogasUtranA A adhikAramAM vRttionuM varNana cAle che ne emAM vRtti zabdanI anuvRtti pUrvapUrvanA sUtrathI cAlu ja che. tethI nidrAne jaNAvanAra A dasamA sUtramAM vRtti zabdanI jarUra nahotI. tema chatAM sUtrakAre, jJAnAmAvo nidrA evA matano nirAsa karavA mATe e zabda ahIM uccAryo che. Azaya e che ke ghaNAnI mAnyatA evI che ke nidrAkALe koI jJAna hotuM nathI. paNa pAtaMjalayogasUtrakAranuM mAnavuM evuM che ke chevaTe nidrA paNa buddhino pariNAma che. e jJAnazUnya zI rIte hoI zake ? mATe ene paNa pramANAdinI jema jJAnAtmaka jaNAvavA vRtti zabdano vizeSarUpe uccAra karyo che. cittanI pAMce pAMca vRttio jJAnAtmaka che. zaMkA : paNa jJAna to saviSayaka hoya che. nidrAkALe ghaTAdi koI ja viSaya bhAsato nathI. to jJAna (anubhava) zI rIte mAnI zakAya? (3) samAdhAnaH jAgrata avasthAmAM huM sukhethI sUto AvuM badhuM smaraNa thAya che. ane smaraNa anubhava vinA saMbhavatuM nathI, mATe nidrAmAM sukha vagereno anubhava mAnavo joIe. zaMkA paNa ghaTAdi koI viSaya saMbhavato nathI. to A anubhavano viSaya zuM mAnazo? Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 6 tathA'nubhUtaviSayAsampramoSaH smRtiH smRtA / AsAM nirodhaH zaktyA'ntaHsthitirhetau bahirhatiH / / 6 / / samAdhAna ghaTAdi bAhyaviSaya bhale nathI. A sukha vagere ja enA viSaya che ne ! pAtaMjalamatanI mAnyatA e che ke nidrAvRtti sukha, duHkha ane moha viSayaka hovI saMbhave che. Ama to tamoguNanA atiprAbalyathI nidrA Ave che. tema chatAM jo emAM sattva guNanI kaMIka paNa chAyA hoya to jAgrata avasthAmAM huM sukhe sUto' evuM smaraNa thAya che', ne tethI nidrAvRttino viSaya sukha mAnavo paDe che. jo rajoguNanI chAyA hoya che to jAgrata avasthAmAM "huM duHkhe sUto' evuM smaraNa thatuM hovAthI duHkhane viSaya mAnavuM paDe che. paNa sattva-rajoguNanI bilakula chAyA nahIM, ekAnta tamo guNa ja chavAI gayo hoya, to jAgyA pachI "huM gADha mUDhapaNe sUto' evuM smaraNa thatuM hovAthI mohane viSaya mAnavo paDe che. A sukha, duHkha ane moha e ghaTAdinI jema bAhya padArtha nathI. eTale, citta indriyapraNAlikAdvArA bahAra jatuM na hovA chatAM, ne tethI antarmukha rahetuM hovA chatAM sukhAdiviSayaka vRttirUpe pariName che. | (zaMkA : nidrAkALe Ama citta jo antarmukha bane che. vaLI e vakhate bAhya koI viSayano vikSepa na hovAthI ekAgratA paNa keLavAya che. to to nidrA yogIone upAdeya banavI joIe. samAdhAnaH hA, nidrAkALe cittanI vRttio antarmukha thAya che ne ekAgra thAya che, tema chatAM tAmasabhAva hovAthI yogIoe nidrAvRttino paNa nirodha karavAno hoya che. 11-pI. (have chellI smRtivRttine jaNAvIne, A cittavRttionA nirodhane jaNAvatA kahe che - 1, paraMtu nidrAkALamAM koI padArthane huM jANato nathI tevI pratIti varte che... Avo bhAvArtha khoTo che, kAraNa ke (1) nidrAmAM AvI pratIti thatI hoya evo koIne ja anubhava nathI. (2) A pratItino artha che pavArthaviSayaRjJAnAmAvavAnuM sAduM evo bodha. A bodhano e viSaya hovAthI A bhAvapratyayaAlaMbanA ja bane che jeno granthakAre niSedha karyo che. (3) jevo anubhava (bodha) hoya evI ja smRti thAya evo niyama che. eTale jo nidrAkALe Avo bodha hoya to UDyA pachI smRti paNa AvI ja thavI joIe. "huM sukhapUrvaka sUto' vagere nahIM. (4) nidrAkALe AvI koI pratIti hotI nathI ja, mATe to sukhaviSayaka je vRtti e kALamAM mAnavI che enuM jAgrata avasthAmAM thatA "huM sukhapUrvaka sUto' vagere smaraNa parathI anumAna karavAnuM jaNAvyuM che. jyAre nidrAkALamAM huM koI bhAvAtmaka vastune jANato nathI' evA prakAranI vAsanA paDe tevo maMda maMda bodha varte che. AthI sUIne UDyA pachI nidrAkALamAM "mane koI vastuno bodha na hato' tevA abhAvapratyayavALI smRti thAya che. jainadarzananI prakriyA pramANe nidrAnuM AvuM badhuM ja svarUpa e zabdazaH vivecanakAre darzAvyuM che, te paNa managhaDaMta pUrvAparaviruddha kalpanAo sivAya bIjuM kazuM nathI. kAraNa ke (1) nidrA e sarvaghAtI prakRti che. prApta thayelI darzanalabdhine haNe che. pote paNa tethI nidrAkALamAM nidrAnA ApAdakakarmanA udayathI cakSudarzana ke acasudarzana haNAyela hovAthI.. vagere rUpe A vAta jaNAvelI ja che pachI je maMda maMda bodha varte che e kayuM darzana che ? (2) maMda maMda bodhanA saMskAra paDI zake ja nahIM.. ne saMskAra na paDyA hoya to smaraNa zI rIte thAya ? (3) granthamAM, UThyA pachI huM sukhe sUto' vagere smRtinI vAta che, "mane koI vastuno bodha na hato" AvI smRtino koI aNasAra sudhdhAM che nahIM. (4) granthamAM abhAvapratyayavALI je kahI che te "nidrA' che, sUIne UThyA pachI thatI "mRti' nathI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU99 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tatheti / tathA'nubhUtaviSayasya pramANa-viparyaya-vikalpa-nidrA'nubhUtArthasyAsampramoSaH =saMskAradvAreNa buddhAvupArohaH (=tathA'nubhUtaviSayAsampramoSaH) smRtiH smRtA / tadAha-"anubhUtaviSayAsampramoSaH smRtiriti" (yo.sU.1-11) / AsAM=uktAnAM paJcAnAmapi vRttInAM hetau svakAraNe zaktyA= zaktirUpatayA'ntaH =bAhyA'bhinivezanivRttyAntarmukhatayA sthiti:= avasthAnaM bahirhatiH prakAza-pravRtti-niyamarUpavighAtaH / etadubhayaM nirodha vadhyate Tdda . gAthArtha : tathA, anubhUtaviSayano asa...moSa e smRti kahevAyelI che. A vRttionuM svakAraNamAM zaktirUpe rahevuM ane bahAramAM na javuM. A baMne nirodha che. TIkArtha pramANa, viparyaya, vikalpa ane nidrA. A cAra vRttio vaDe anubhUta viSayano asaMpramoSa saMskAra dvArA buddhimAM upasthiti e smRti che. yogasUtra (1-11) mAM kahyuM che-anumUtaviSayAsa...moSaH smRtiriti | A pAMceya vRttio bAhyaabhiniveza choDIne antarmukha banIne potAnA kAraNamAM zaktirUpe avasthAna kare e tathA bahiti=prakAza, pravRtti ane niyamarUpa bahirmukhatAno vighAta kare e.. A baMne nirodha kahevAya che. vivecanaH (1) cittavRttinirodha e yoga che. AmAM pahelAM cittanuM ane pachI pAMca prakAranI cittavRttionuM nirUpaNa thaI gayuM. eTale have e vRttionA nirodhanuM nirUpaNa uttarArdhathI cAlu thAya che. A nirodha be prakAre che-antaHsthiti ane bahiti. (2) bahAra doDI javAnuM gADha vaLagaNa e bAhyaabhiniveza che. A vaLagaNane choDIne potAnA kAraNabhUta cittamAM aMtaHkaraNamAM zaktirUpe=yogyatArUpe antarmukha thaIne vRttio rahe te antaHsthitinAme nirodha che. tathA vRttionI prakAza, pravRtti ane niyamarUpa bahirmukhatAno vighAta karavo e bahitinAme nirodha zaMkA: bahirmukhatAne ruMdhavAmAM Ave eTale antarmukhatA ja thaI jAya ne ! to pachI nirodhanA be prakAra kyAM rahyA ? bahiti karo eTale antaHsthiti AvI ja jAya ne. samAdhAna : nA, A banne nirodha svataMtra ja che. e samajavA mATe pahelAM bahiti nAmanA nirodhane samajIe. citte anaMtabhUtakALamAM anaMtI vAra bahAra dhasI jaIne, koNa AvyuM ? koNa gayuM? koNa zuM kare che? kaI vastu che? kevI che ? kyAM che? vagere vagere kutUhalane poSyA che. enA kAraNe, navuM navuM jANavA mATe bahAra dhasI javAnA gADha-ati ati gADha saMskAra paDelA che. A sAttvikavRttinI bahirmukhatA che. Ane prakAza kahe che. eTale jyAre jyAre evo avasara upasthita thAya ke tarata citta te te indriyarUpI nAlikA dvArA te te viSayatarapha dhasI javA lAlAyita thaI ja jAya che ne koI pratibaMdhaka na hoya to e bahAra dhasI jaI te te viSayAkArane dhAraNa karI le che, jANakArI meLavI le che ne te te kutUhalane poSI ja le che. cittavRtti A rIte bahAra dhasI javA mATe lAlAyita thaI gaI hovA chatAM, e vRttio sAthe saMgharSa karIne paNa, makkama banIne ene bahAra jatI rokavI e A vRttino nirodha che. ema anAdikALathI dehAdhyAsa-dehanI mamatA vaLagelI che. tathA indriyonI paravazatA poSAyelI che. eTale deha-indriyane anukULa viSayo upasthita thavA para e tarapha dhasI javuM indriyone temAM pravRtta karavI, AvuM paNa anAdikAlIna vaLagaNa cittane vaLageluM che. A rAjasavRttinI bahirmukhatA che. ene pravRtti kahe che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 7 sa cAbhyAsAcca vairAgyAttatrAbhyAsaH sthitau zramaH / dRDhabhUmiH sa ca ciraM nairantaryAdarAzritaH / / 7 / / 'sa ceti / sa ca=uktalakSaNo nirodhazcAbhyAsAd vairAgyAcca bhavati / taduktaM-"abhyAsavairAgyAbhyAM tannirodha iti" (yo.sU. 1-12) / tatrAbhyAsaH sthitau=vRttirahitasya cittasya svarUpaniSThe pariNAme zramA yatnaH kutUhalamAM mAtra jijJAsA hoya che, AmAM indriyane khuza karavAnuM valaNa hoya che. rU5 AvyuM nathI ne AMkha doDI gaI nathI.. AvI badhI vRttio anAdikALathI paDelI ja che, ne koI pratibaMdhaka na hoya to indriyane khuza karavAnI pravRtti thaI ja jAya che. paNa have yogane AtmasAt karavo che. eTale viSaya upasthita thavA para indriya game eTalA tophAna kare, ene viSayamAM pravartatI aTakAvavI, eTale ke cittane te te indriya dvArA bahAra jatuM iMdhavuM-e A bahitinAme vRttinirodha che jyAre aMdara krodhAdikaSAyo mAthuM UMcake che, tyAre sAttvika ane rAjasavRttinI bahirmukhatA (prakAza ane pravRtti) dabAI jAya che. Azaya e che ke jenI sAthe potAne kAMI levA-devA nathI evA paNa deza-duniyAnA samAcAra vagere mATe TI.vI. ne chApuM nahIM choDanAro, jyAre evA koI nimitte krodhano dhamadhamATa thAya che tyAre TI.vI. vagere badhuM choDI de che. eTale ke sAttvikabhAvanI prakAzabahirmukhatA dabAI gaI. e ja rIte viSayomAM pAgala jIva krodhAdikALe viSayone paNa choDI de che. eTale ke rAjasabhAvanI pravRttibahirmukhatA dabAI gaI. Ama baMne prakAranI bahirmukhatAno abhibhava thaI mohanI mUDhatA dhAraNa karavI e tAmasa bhAvanI bahirmukhatA che. ene niyama kahe che. nimitta maLyuM, anAdisaMskAravazAta aMdara dhamadhamATa thaI gayo. chatAM ene bahAra na AvavA devo. ruMdhavo e A bahitinAme vRttinirodha che. TUMkamAM, nimitta maLavApara, anAdikAlIna saMskAravazAt kutUhula-viSaya-kaSAyanI vRttio aMdara saLavaLe che. chatAM draDhasaMkalpapUrvaka e saLavaLelI vRttione saMdhavI, bahAra AvavA dvArA saphala nahIM thavA devI e bahitinAme vRttinirodha che. enA vAraMvAranA draDha abhyAsathI evI avasthA ghaDAya che ke have nimitta maLavA chatAM vRttio bahAra AvavA saLavaLatI ja nathI, AkarSaNa ja khatama karyuM hovAthI vRttio aMdara sahaja rIte zAMta paDI rahe che. e mATe koI saMgharSa karavo paDato nathI, A antaHsthiti nAme vRttinirodha che. IkA (have, A nirodhanA upAya jaNAve che-). gAthArtha A nirodha abhyAsathI ane vairAgyathI pedA thAya che. emAM sthitimAM zrama karavo e abhyAsa che. Adarasahita dIrghakALa niraMtara prayatna karavAthI te abhyAsa draDhabhUmi=sthira thAya che. TIkArtha chaThThI gAthAmAM kahelo banne prakArano vRttinirodha abhyAsathI ane vairAgyathI saMpanna thAya che. yogasUtra (1-12)mAM kahyuM che ke-agAsa-vairApAmyAM tatrirodha ti. temAM abhyAsa eTale vRttirahita cittane svarUpaniSTha pariNAmamAM pharI pharI sthApana karavArUpa prayatna. yogasUtra (1-13)mAM kahyuM che-tatra sthita patnoDayAH A abhyAsa jo cirakALa sudhI AdarapUrvaka niraMtara sevavAmAM Ave to daDhabhUmi=sthira thAya che. yogasUtra (114)mAM kahyuM che te tu vIrvAna-naintarya-sArAsevito TapUmi . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 313 punaH punastathAtvena cetasi nivezanarUpaH / tadAha-"tatra sthitau yatno'bhyAsa iti" (yo.sU. 1-13) / sa ca vivecanaH badhA ja jIvo anAdikALathI viSayo pratye gADha Asakti-rAga dharAve che. je cittavRttione haMmeza bahAra dhakelavAnuM kAma karyA ja kare che. paNa, viSayonA dArUNa vipAkone ciMtavavA para viSayo pratye vairAgya pedA thAya che. e thAya to ja pachI, jIva cittavRttione ruMdhavAno prayAsa kare che, e vagara nahIM. mATe cittavRttinirodhamATe vairAgya jarUrI che. Azaya e che ke nimitta maLyuM.. vRttio saLavaLI.. have bahAra AvavA tophAna macAvI rahI che. chatAM enI sAme jhukyA vagara, saMgharSa karIne paNa ene ruMdhavI e sahelI vAta nathI. kAraNa ke e vRttione jIve ja AnaMdapUrvaka anaMtAnaMtavAra bahAra dhasI javAno chUTo dora Apyo hovAthI enuM jora khUba-khUba-atikhUba vadheluM che. viSayonA dArUNa vipAka ciMtavIne vairAgya pragaTe to ja A vRttione ruMdhavAnI prAmANika icchA pedA thAya che. vaLI A icchA jo mAyakAMgalI hoya to to, vRttio ane gaNakAratI ja nathI, ne dharAra jIvane tAbe karIne viSayapravRtti karAvI ja de che. eTale mAtra mAyakAMgalI icchA nahIM, daDha saMkalpa joIe che. e mATe vairAgyane paNa vAraMvAra ciMtavIne khUba daDha karavo jarUrI hoya che. tethI abhyAsa jarUrI che. vaLI, A rIte saMgharSa karIne cittavRttine ekavAra ruMdhI. paNa kAma patI jatuM nathI. pharIthI viSaya maLavA para cittavRttio viSayamAM dhasI javA dhamapachADA kare ja che. chatAM makkamatApUrvaka jo ene tAbe na thatAM ruMdhavAmAM Ave. vaLI trIjIvAra, vaLI cothI vAra.. Avo saMgharSa satata cAlu rAkhavo paDe che. A abhyAsa che. e dIrghakALa sudhI cAlu rAkhavo paDe che. enA badale jarAka paNa jo gaphalata thaI jAya, to vRttio pAchI jIva para caDI ja bese che, jIvane pharIthI viSayapravRtti karAvI potAnuM jora pharIthI vadhAravA mAMDe che. mATe abhyAsa niraMtara joIe che. be cAra 2. ahIM prazna thAya ke koIpaNa abhyAsa cirakALa sevana karI zakAya, paraMtu niraMtara enuM sevana karavuM hoya to anya sarva pravRtti thaI zake nahi... tethI A abhyAsa niraMtara kaI rIte thai zake ?tenuM samAdhAna e che ke jo sAdhaka yogI divasamAM savAra, bapora ane saMdhyAe satata cittane vAsita karavAno yatna kare, to roSakALamAM anya pravRtti thatI hoya tyAre paNa zrata, zIla ane samAdhinA bhAvono vyAghAta na thAya te rIte temanI pravRtti thAya che.... zabdazaH vivecanamAM jaNAvelo Avo badho bhAvArtha bhUla bharelo che. mULamAM, niraMtarano artha "kALanuM bilakula aMtara paDavuM na joIe' Avo karyo eTale A prazna Ubho thayo ke-nirodhano abhyAsa niraMtara eTale covIse kalAka emAM ja macI paDavAnuM hoya to nidrA, gocarI, pratikramaNa vagere anya pravRttio karI ja nahIM zakAya.. ne e anya pravRttio karavA jaIe to abhyAsamAM aMtara paDI jAya... paNa A rItanA azakya vidhAno kyAreya hoi zake nahIM. vAstavikatA e che ke bahiti ane antaHsthiti... A banne prakAranA nirodhano abhyAsa niraMtara karavAno che, eTale ke jyAre jyAre nimitta maLe tyAre A abhyAsa karavAno che.. eka vAra viSaya upasthita thayo. bahiti ke antaHsthiti rUpe indriyane emAM jatI $dhI.. e pachI bIjIvAra cAra kalAke ke covIza kalAke. jyAre paNa viSaya upasthita thAya. pharIthI indriyane emAM pravartAvI nahIM. eTale nairantarya jaLavAyeluM ja che. bhale ne vacce kALanuM kalAkonuM aMtara paDI gayuM hoya. e ja rIte krodhanuM nimitta maLyuM.. chatAM cittane krodhamAM pravartAvyuM nahIM.. pharIthI jyAre nimitta maLe.. tyAre tyAre gusso karavAno ja nahIM.. emAM vacce ekAdavAra gusso karyo to narantarya jaLavAyeluM na kahevAya. paNa evI bhUla (gusso) jo na karIe to vacce kALanuM aMtara game eTaluM paDe, narantarya jaLavAyeluM ja che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 8 ciraM cirakAlaM nairantaryeNAdareNa cAzrito (=nairantaryAdarAzritaH) dRDhabhUmi:-sthiro bhavati / tadAha-sa tu dIrghakAlanairantaryasatkArAsevito dRDhabhUmi riti (yo.sU.1-14) / / 7 / / yA vazIkArasaMjJA syAd dRSTAnuzrAvikArthayoH / vitRSNasyAparaM tat syAdvairAgyamanadhInatA / / 8 / / vAra ruMdhI. pAchA tAbe thaI gayA. AvuM na cAle. tathA upara kahelI gaphalata jo laMbAya che, eTale ke vRttione caDI besavAnI vAraMvAra taka apAya che, arthAt vRttione ruMdhavAnA daDha saMkalpane visarI javAya, manane DhIluM mUkI devAya, saMgharSa karavAthI thAkI jaIne vRttione zaraNe thavAnuM cAlu thaI jAya, to banI zake che ke saMkalpa ane saMgharSadvArA vRttio para je kaMIka aMze paNa vijaya meLavelo ene gumAvI devAnuM thAya. jIva jo haju paNa sAvadha na thAya, vRttione tAbe thavAnuM cAlu ja rAkhe, to banI zake che ke e saMkalpathI (praNidhAnathI) paNa bhraSTa thaI jAya. vAraMvAra vRttione AdhIna thaI javA para nirAzA AvI jAya ke "huM kAyara chuM, niHsattva che. vRttio sAme jhajhumavAnuM mAruM kAma nahIM.. vRttione jema bephAma banavuM hoya ema banavA do...' AnuM ja nAma vRttio praNidhAnane paNa tANI gaI, ne potAno vijaya thavA para pharIthI mustAka banI gaI. eTale, A spaSTa che ke-vRttione be cAravAra ruMdhI.. be-cAravAra tAbe thaI gayA.. AvuM na cAle... niraMtara ruMdhavAno ja prayAsa joIe. anAdikAlIna saMskAro jIvane (cittane) viSayo tarapha pUrA jozathI tANI rahyA che. e vakhate viSayothI parAmukha rahevuM e dhasamasatAvege dhasI rahelA ghoDApuramAM sAmA pravAha taravAnuM che. atyaMta sAhasa, sattva ne dhairya hoya to ja A saMbhavita bane. vaLI A saMgharSa paNa be-cAravAra nahIM, dIrghakALa sudhI niraMtara karavAno che... mATe A prayAsa atyaMta AdarapUrvaka-satkArapUrvaka hoya to ja zakya bane che. mATe ahIM dIrghakALa, narantarya ane Adara-satkAra ema traNa zarato jaNAvI che. jIvane viSayo tarapha tANI jatA anAdikAlIna saMskAro e vyutthAnasaMskAra kahevAya che. jIve ja viSayo tarapha taNAtA rahIne ne emAM sukha mAnatA rahIne A vyutthAnasaMskArone atiati jorAvara banAvyA che.. have jIva, saMgharSa karIne paNa viSayothI parAmukha thavA mAMDyo che. enAthI A vyutthAna saMskAronuM jora ghaTavA mAMDe che. e ghaTatAM ghaTatAM eka evI avasthA Ave che ke atyanta nabaLA paDI gayelA A saMskAro have, viSaya upasthita thavA para paNa jIvane AkarSI zakatA nathI... viSayo tarapha dhasI javAnI tatparatAnA badale aMdara zAMta paDyA rahevAnI preraNA aMdarathI ja maLe che. eTale koI saMgharSa nathI.. parama zAMti anubhavAya che. A antaHsthiti nAmano nirodha che. Ama prAptikramamAM bahiti prathama che, pachI antaHsthiti. chatAM antaHsthiti e vadhAre prabaLa nirodha rUpa hovAthI zrI pataMjilaRSie pahelAM antaHsthiti kahIne pachI bahiti kahI che. vRttionuM jora nabaLuM paDyuM che, paNa sarvathA kSINa thayuM nathI. eTale jIve sAvadha rahevuM ja paDe che. jo kutUhalapramAdAdine vaza thaI jarA paNa vyutthAna saMskArane vaza thAya, to to e saMskAro jIvane pharIthI gulAma banAvavA mATe TAMpIne ja beThA hoya che. mATe antaHsthiti nAmanA nirodha mATe paNa dIrghakALa sudhI niraMtara AdarapUrvakano prayatna jarUrI hoya che. // 11-7 // (nirodhanA eka upAya abhyAsanI vAta karI. have bIjA upAya vairAgyane varNave che ) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 315 yeti / dRSTaH ihaivopalabhyamAnaH zabdAdiH / AnuzravikazcArthaH devalokAdiH, anuzrUyate gurumukhAdityanuzravaH = vedaH, tataH pratIyamAna Anuzravika iti vyutpatteH / tayoH (=dRSTAnuzravikArthayoH) pariNAmavirasatvadarzanAt vitRSNasya vigatagarddhasya yA vazIkArasaMjJA="mamaivaite vazyA nAhameteSAM vazyaH" ityevaM vimarzAtmikA (syAt) tadaparaM vakSyamANaparavairAgyAtpAzcAtyaM vairAgyaM syAdanadhInatA=phalataH parAdhInatA'bhAvarUpam / tadAha"dRSTAnuzravikaviSayavitRSNyasya vazIkArasaMjJA vairAgyamiti" (yo.sU.1-15) / / 8 / / tatparaM jAtapuMkhyAterguNavaitRSNyasaMjJakam / bahirvaimukhyamutpAdya vairAgyamupayujyate / / 9 / / __ taditi / jAtapuMkhyAte. utpannaguNapuruSavivekakhyAteH / guNavaitRSNyasaMjJakaM-guNeSvapi tRSNA'bhAvalakSaNaM yathArthAbhidhAnaM paraM prakRSTaM tat vairAgyam / tadAha-"tatparaM puruSakhyAterguNavaitRSNyamiti (yo.sU.1-16)" / gAthArtha : vairAgya eTale anadhInatA.. viSayAdine AdhIna na rahevuM te. dRSTa ane Anuzravika viSayamAM tRSNArahita banelA jIvane vazIkAranAmano aparavairAgya hoya che. TakArtha: daSTa=ahIM ja prApta thatA zabdAdi viSayo. Anuzravika artha eTale devalokavagere pAralaukika viSayo. gurumukhathI jenuM anuzravaNa thAya te anuzravatraveda. vedadvArA jaNAto padArtha e Anuzravika. AvI Anugravika zabdanI vyutpatti hovAthI eno artha devalokAdi thAya che. A baMnemAM pariNAme virasatA dArUNatA jovAthI vitRSNa=gRddhirahita banelA jIvane je vazIkArasaMjJA thAya che-eTale ke je "A viSayo ja mane AdhIna che, huM emane AdhIna nathI" Avo vicAra Ave che te, AgaLa kahevAnAra para vairAgyanI apekSAe apara evo apara vairAgya che. A phaLataH parAdhInatAnA abhAvarUpa hovAthI anadhInatA che. yogasUtra (1-15)mAM kahyuM che-dRSTAnuzravikaviSayavitRSNasya vazIkArasaMjJA vairAgyamiti. vivecanaH (1) eTale ke je rIte Atmahita thAya e rIte te te viSayano upayoga huM karI lauM. paNa viSayo mane gulAma banAvIne jema tema nacAvI zake nahIM. (2) alabatuM haju AcaraNamAM kaMIka viSayapravRtti che ne tethI svarUpataH anadhInatA nathI. paNa e viSayapravRtti evI che ke je jIvanA viSayAkarSaNane phaTako mAravA dvArA kramazaH khatama kare che. ne tethI jIvanI viSayAdhInatA dUra thavAthI anadhInatAvairAgya pedA thAya che. 11-8 (aparavairAgyane jaNAvI have para vairAgyane jaNAve che-). gAthArtha : jene paMkhyAti thaI gaI che, tevA puruSane guNavaitRzyanAmano para vairAgya utpanna thAya che. vairAgya bahirvimukhatA pedA karIne nirodhamAM upayogI bane che. : TIkArtha : jAtapaMkhyAti eTale jene guNa=prakRti ane puruSanA vivekano=bhedano bodha thaI gayo che evo puruSa. evA puruSane guNo aMge paNa vaitRzya-tRSNA na hovArUpa yathArtha nAmavALo para prakRSTa te vairAgya utpanna thAya che. yogasUtra (1-19)mAM kahyuM che-tatparaM puruSavyAkhavaitRti . pahelo aparavairAgya viSayo aMge hato, bIjo paravairAgya guNo aMge che. baMne vacceno A bheda jANavo. A vairAgya bAhya viSayamAM doSadarzana Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 9 prathamaM hi viSayaviSayaM, dvitIyaM ca guNaviSayamiti bhedaH / bahi: bAhyaviSaye vaimukhyaM= doSadarzanajatvAt karAvIne vaimukhya=pravRttino abhAva karAve che. A rIte e nirodhamAM=cittavRtti nirodhamAM upayogI=upakAraka bane che. (nirodhamAM ATalo aMza dasamI gAthAmAMthI levo.) vivecana : (1) guNo aMge paNa tRSNA na rahevI e A bIjo paravairAgya che. AmAM guNo eTale zuM ? to ke prakRtinA sattva-rajasu-tamasu guNo.. athavA "prakRti karatAM pote judo che' AvI je vivekakhyAti e ja guNa.. AvA guNa aMge vaitRzya e ja paravairAgya.. AmAM bIjo je artha che eno matalaba e maLe che ke atyAra sudhI vivekakhyAti upAdeya lAgatI hatI. sAdhya lAgatI hatI. have enA pratye paNa upekSAno bhAva AvI gayo che, AvI bhUmikA A vairAgyamAM siddha thayelI che. AvA matalaba parathI (ApaNI paribhASAmAM) evo paNa artha karI zakAya ke kSAyopathamika guNo pratye pahelAM je AdarabhAva hato. gaurIvAspadatA bhAsatI hatI.. parama AdeyatA bhAsatI hatI, te AtmAnuM zuddha svarUpa (sAyika svarUpa) najara sAme ramavA mAMDatA have bhAsatI nathI. have A kSAyopathamika guNo paNa tuccha bhAse che. kAraNa ke zuddha guNo AgaLa e kAMI visAtamAM nathI. eTale e guNo paNa have tyAjya bhAse che. (vAgyA susaMgotyAra lAyogazamiza nA prANa vandranAmuM saMcAlamuttama jJAnasAra 8-4TI ) zaMkA ? Avo artha kADhavAno koI AdhAra ? koI tarka ? samAdhAna : aneka. (1) zabda vagere paNa prakRtinA ja guNo che... enA pratye vaitRNya prathama vairAgyamAM hoya che. eTale paravairAgyamAM koI viziSTa guNo tyAjya hovA joIe je prathama vairAgyamAM tyAjya na hoya. AvA guNo kSAyopathamika kSamAdi ja hovA supratIta che. (2) rAgAdithI AkrAntavRttio kliSTavRttio che. eTale ke krodhAdithI saMkaLAyelI vRttio kliSTavRttio che. ene akliSTavRttiothI ruMdhavAnI hoya che. krodhAdi, kSamAdithI ruMdhAya che. eTale kSAyopathamikakSamAdi e akliSTavRttio che. zaMkA ? ene kSAyopazamika kSamAdirUpe kahevAnA badale kSAyika kSamAdirUpe ja kaho ne ! samAdhAna na kahevAya, kAraNa ke krodhAdinI yogyatA hoya to ja ene ruMdhavAnA hoya.. e yogyatA hovA chatAM puruSArthathI je kSamAdi rakhAya te kSAyopathamika ja hoya. kSAyika kSamAdi to krodhAdinI yogyatA paNa naSTa thaI gayA pachI ja Ave che. eTale kSAyika kSamAdie krodhAdine ruMdhavAno avasara ja hoto nathI. vaLI, paravairAgyathI akliSTa vRttione ruMdhavAnI hoya che. kSAyika kSamAdi kAMI ruMdhavAnA hotA nathI. mATe akliSTavRtti tarIke kSAyopathamika guNo abhipreta che. ne paravairAgyakALa e ruMdhavAyogya kahyo che. eno artha e tyAjya che. (3) A yogasUtra (1-17)nI vyAkhyAmAM nAgojI bhaTTa lakhe che- duttara nirviSayajJAnaprasava mAtra samrajJAtiH samariti tAtparyan arthAt jenI uttaramAM nirviSayajJAnanA prasAda (prasannatA= nirmaLatA) mAtrarU5 asaMprajJAtasamAdhi hoya te paravairAgya che. pAtaMjalavidvAno je nirviSayajJAna kahe che, te vastutaH sarvaviSayakajJAnarUpe kevalajJAna che. kSAyopathamika guNonA saMnyAsa pachI ja e pragaTe che. mATe siddha thAya che ke paravairAgyakALa e ja tyAjya hoya che. eTale ke enuM ja vaitRzya hoya che. (4) anyatra vivekakhyAti zabda hovA chatAM paravairAgyane jaNAvanAra yogasUtramAM puruSakhyAti zabda che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 pravRttyabhAvalakSaNamutpAdya vairAgyamupayujyate upakArAdhAyakaM bhavati / / 9 / / nirodhe punarabhyAso janayan sthiratAM dRDhAm / / paramAnandaniSyandazAntazrotaHpradarzanAt / / 10 / / 'nirodha' iti / nirodhe-cittavRttinirodhe'bhyAsaH punardRDhAM=atizayitAM sthiratAM avasthitilakSaNAM janayan paramAnandaniSyandasya atizayitasukhArNavanirjharabhUtasya zAntazrotasaH= zAntarasapravAhasya pradarzanAt (=paramAnandaniSyandazAntazrotaHpradarzanAt) upayujyata ityanvayaH, tatraiva sukhamagnasya manaso'nyatra gamanAyogAt / itthaM ca cittavRttinirodha iti yogalakSaNaM sopapattikaM vyAkhyAtam / / 10 / / athaitaddaSayannAha - alabat vRttikAroe vadhArAno "viveka' zabda umerIne guNa-puruSanA vivekanI khyAti evo artha karyo che kharo, chatAM ahIM vivekakhyAtinA badale vaparAyela puruSakhyAti zabda, puruSano bodha'-puruSanA vAstavika zuddhasvarUpano bodha' evo artha jarUra sUcavI zake che. ane Avo artha karavAmAM potAno-gharano "viveka' zabda ghusADavAnI jarUra rahetI nathI. puruSanA A zuddha svarUpamAM rahela kSAyikaguNo najara sAme taravaratA hoya to kSAyopathamika guNonuM AkarSaNa chUTI na jAya e spaSTa che. "A ghaTa che" "A paTa che' vagere kSAyopathamika jJAna, paulika sukha, duHkha, viSayavAsanA, krodhAdi kaSAyo, hAsya-rati vagere lAgaNIo.. A badhuM ja pAtaMjalamate buddhinA pariNAmo che. e ja rIte apakRSTa evA apaudgalikasukha-viSayavaimukhya-kSamAdi bhAvo vagere paNa pAtaMjalamate cittanI vRttio ja che. prathama aparavairAgyathI viSayavaimukhya (enA upalakSaNathI kaSAyavaimukhya paNa levAnuM) dvArA kliSTavRttiono nirodha thAya che ane bIjA paravairAgyathI guNavaitRNyadvArA akSAyika kSamArirUpa akliSTa cittavRttiono nirodha thAya che. Ama baMne vairAgya upakAraka che. 11-9 I (cittavRttinirodhamAM vairAgya kaI rIte upakAraka bane che e jaNAvyuM. have, abhyAsa kaI rIte upakAraka bane che ? e jaNAve che-). gAthArtha : vaLI abhyAsa, paramAnaMdanA jharaNAsvarUpa zAntarasanA pravAhane dekhADavA dvArA dRDha evI sthiratAne utpanna karato thako cittavRttinirodhamAM upayogI bane che. TakArtha : vaLI abhyAsa dRDha atizayita avasthAnarUpa sthiratAne utpanna karato (utpanna karavA dvArA) nirodhamAM cittavRttinirodhamAM upayogI bane che. ("upayogI bane che" eTalo aMza navamI gAthAmAMthI lAvIne anvaya karavo.) abhyAsa, paramAnaMda niNaMdanA=atizayitasukhasAgaranA jharaNAbhUta zAntarasanA pradarzana dvArA=anubhava karAvavA dvArA daDha sthiratAne utpanna kare che. kAraNa ke temAM ja sukhamagna banI gayeluM mana anyatra kyAMya jatuM nathI. A rIte zrIpataMjaliRSie ApelA 'cittavRttinirodha e yoga" evA yogalakSaNanI saMgatio darzAvavApUrvaka vyAkhyA thaI. vivecanaH ahIM navamI ane dasamI.. A be gAthAo yugma che. navamI gAthAnA pUrvArdhamAM paravairAgyanI vAta karI. enA uttarArdhamAM, cittavRtti nirodhanA be upAyomAMnA eka upAyabhUta vairAgya bahirvamukhya utpanna karavA dvArA nirodhamAM upayogI bane che e jaNAvyuM. ane A dasamI gAthA dvArA enA bIjA upAyabhUta abhyAsa daDhasthiratA utpanna karavA dvArA nirodhamAM upayogI bane che e jaNAvyuM che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 11 na caitadyujyate kiJcidAtmanyapariNAmini / kUTasthe syAdasaMsAro'mokSo vA tatra hi dhruvam / / 11 / / 'na ceti / na caitat pUrvoktaM kiJcidapariNAminyAtmani yujyate / tatra-Atmani hi kUTasthe ekAntaikasvabhAve sati / asaMsAra: saMsArAbhAva eva syAt, puSkarapatravannirlepasya tasyAvicalitasvabhAvatvAt / prakRtitadvikAropahitasvabhAve ca tasmin saMsAradazAyAmabhyupagamyamAne dhruvaM=nizcitamamokSaH =mokSAbhAvo vA syAt, muktidazAyAM pUrvasvabhAvasya tyAge kauTasthyahAniprasaGgAt / / 11 / / AnaMda vastu ke kriyAthI utpanna thato nathI, paNa rasathI pedA thAya che. krikeTamAM bhAratIyo pAgala thaI jAya che, amerikanone kaMTALo Ave che. tethI jaNAya che ke jeno jemAM rasa tene temAM AnaMda. ane je vAraMvAra ve emAM rasa pedA thAya che. jIve anAdikALathI vAraMvAra viSayapravRtti ja karI hovAthI viSayomAM - jIvano atigADha rasa che ne tethI viSayomAM ja jIvane AnaMda Ave che. paNa aparavairAgya jAgyA pachI jIva cittane viSayomAM jatuM saMkalpa-saMgharSapUrvaka ruMdhe che. A ruMdhavAthI bahAranuM viSayasukha to gayuM. paNa have jo aMdara Atmikasukha= upazamabhAvanuM sukha saMvedAya nahIM, to to A vRttinirodhanI prakriyA lAMbu TakI zake nahIM, kAraNake jIva sukha vinA rahI zakato nathI. paNa vRttione bahAra jatI ruMdhavAno vAraMvArano abhyAsa, e raMdhavAno rasa pedA kare che. e rasa pedA thavA para emAM AnaMdano anubhava zaru thAya che. AmAM viSayo to che ja nahIM. eTale viSayono paudgalika AnaMda nathI. vaLI indriyonA tophAna nathI. eTale A AtmAno paramazAntarasano AnaMda che, e uttarottara kSINa thato nahIM, paNa vadhato jato AnaMda che. apUrva AnaMda che. atizayita sukhasAgara sAthe AtmAnuM joDANa karanAra AnaMda che. mATe e paramAnaMda che. Ama abhyAsa, zAntarasanA paramAnaMdano anubhava karAvIne cittane nirodhamAM ati daDha rIte sthira kare che. Ama pAtaMjala yogamatane mAnya yuktio saMgatio darzAvavApUrvaka 'cittavRttinirodha e yoga'evA yogalakSaNanI vyAkhyA karI. te 10 // have granthakAra ene dUSita TheravatA kahe che gAthArtha ? jo AtmAne apariNAmI mAnavAmAM Ave to AmAMnuM kAMIpaNa saMgata TharatuM nathI. kAraNake te AtmA phUTastha nitya hote chate cokkasa eno asaMsAra thAya athavA amokSa thAya. TIkArtha: AtmA apariNAmI hoya to pUrvokta kAMI yogya TharatuM nathI. kAraNake te= AtmA phUTasthaekAnta eka ja svabhAvavALo hote chate saMsArano abhAva thAya, kAraNake puSkarapalAzavat nirlepa evo te avicalita svabhAvavALo che. eTale te AtmA saMsAradazAmAM prakRti ane tenA vikArothI upahita svabhAvavALo hoya che evuM mAnavAmAM Ave to cokkasa eno mokSAbhAva thAya, kAraNa ke mokSaavasthAmAM jo pUrva svabhAvano tyAga mAnavAmAM Ave to to kauTathyanI hAni thaI jAya. vivecanaH AtmAne ekAnta apariNAmI mAnavo eTale emAM koI ja navo pariNAma thato nathI=rUpAMtaraNa thatuM nathI. jevo che evo ne evo sthira eka svabhAvavALo che. e svabhAva kyAreya badalAto nathI evo mAnavo. Ane ja kUTanitya kahe che. AmAM phUTa eTale luhAranI luhArazALAmAM rahelI eraNa.. lokhaMDa badalAya che, hathoDA badalAya che, are peDhI badalAya ema luhAra paNa badalAya che, paNa eraNa evI ne evI o , Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 319 prakRterapi caikatve mukti: sarvasya naiva vA / jaDAyAzca pumarthasya kartavyatvamayuktimat / / 12 / / prakRteriti / prakRterapi caikatve'bhyupagamyamAne sarvasya muktiH syAt, naiva vA kasyacit syAt / ekaM prati vilInopadhAnAyAstasyAH sarvAnprati tathAtvAt ekaM pratyatAdRzyAzca sarvAn pratyatathAtvAt / anyathA svabhAvabhede prakRtibhedaprasaGgAt / kiJcAtmano'vyApriyamANasya bhogasampAdanArthameva prakRtiH pravartata iti bhavatAmabhyupagamaH / taduktaM"draSTA dRzimAtraH zuddho'pi pratyayAnupazyaH (yo.sU.2-20) / tadartha eva dRzyasyAtmeti" (yo.sU.2-21) / jaDAyAzca tasyAH pumarthasya kartavyatvamayuktimat / "puruSArtho mayA kartavya" ityevaMvidhAdhyavasAyo hi puruSArthakartavyatA, tatsvabhAve ca prakRterjaDatvavyAghAta iti / / 12 / / rahe che. Ama phUTanI jema je haMmezA badalAyA vinA rahe te phUTastha nitya. pAtaMjalamate AtmA puSkarapalAzavat nirlepa che. saMsAra avasthA daramyAna paNa jo e Avo ja nirlepa hoya... to e vakhate paNa e mukta ja zA mATe na kahevAya ? kAraNake nirlepatA to muktAtmAmAM mAnavI ucita che. nirlepatA hovA chatAM jo ene saMsArI mAnavAno hoya to ene mokSamAM paNa saMsArI ja mAnavAno raheze, kAraNa ke AtmAmAM to koI ja pheraphAra thayo nathI. ane to pachI mokSano abhAva thaI jaze... zaMkA : sakriya evI prakRtinuM saMnidhAna hovuM-prakRtinA vikArarUpa buddhinA saMnidhAnathI puruSoparAga thavo e puruSano saMsA2paryAya che. ane e khasI javo e mokSaparyAya che. Azaya e che ke sphaTikanA svarUpamAM koI ja pheraphAra na hovA chatAM lAla vastranA saMnidhAnathI e lAla jaNAya che ane e kapaDuM haTI javA para lAla jaNAto nathI. ema buddhinA saMnidhAnanA kAraNe puruSa vividhavRttiovALo bhAsavo e ja enI saMsA2avasthA, ane buddhinA khasI javA 52 e svasvarUpamAM bhAsavo e ja enI mokSAvasthA. pachI saMsAra ke mokSano abhAva thavAno prazna ja kyAM che ? samAdhAna : saMsAradazAmAM prakRti ke tenA vikArathI upahita hovAno je svabhAva mAno cho ene puruSa mokSadazAmAM choDe che ke nahIM ? jo choDI deze to enAmAM je kUTasthanityatva mAnyuM che te UDI jaze. ane jo nathI choDato, to mokSano abhAva thavo spaSTa che ja. // 11-11 || (pAtaMjalamAnyatAmAM anyadoSa paNa darzAve che-) gAthArtha : prakRti jo eka ja hoya to kAM to badhA jIvonI mukti thaI jAya, kAM to koInI nahIM thAya. vaLI jaDa evI prakRtinuM puruSanA prayojananuM kartavyatva mAnavuM yukti asaMgata che. TIkArtha : 'prakRtine eka mAnavAmAM Ave to badhA jIvonI mukti thaI jAya athavA koInI nahIM thAya, kAraNa ke eka jIva pratye ja jo enuM upadhAna vilIna thai gayuM che to sarvajIvo pratye tevuM thaI ja gayuM hoya... ane jo eka jIva pratye e tevuM na thayuM hoya to badhA ja pratye thayuM na hoya. anyathA svabhAvabheda mAnavAmAM prakRtino bheda thaI jaze. vaLI, AtmA to kazo vyApAra karato nathI. eTale ene bhogano anubhava karAvavA mATe prakRti pravRtta Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 12 thAya che. AvI tamArI mAnyatA che. yogasUtra (2-20) mAM kahyuM che-draSTA zizamAtra zuddhoDa ipratyAnupa25, tartha va TuthasthAnaiti. puruSanuM prayojana e jaDa evI prakRtinuM kartavya che ema mAnavuM paNa yuktisaMgata nathI. puruSArtha=puruSanuM prayojana mATe kartavya che' Avo adhyavasAya abhiprAya e ja to puruSArthakartavyatA che. prakRtino tevo svabhAva mAnavAmAM to enI jaDatA UDI jAya. vivecana : (1) pAtaMjala-sAMkhyavagere darzano ekAntavAdI che. eTale prakRtine eka mAne eno artha e sarvathA eka ja che.. koI ja aMze anekatA nathI. vaLI sarvathA eka vastuno svabhAva paNa sarvathA eka mAnavo paDe che. nahIMtara to svabhAvabhede vastabheda mAnavo jarUrI banavAthI sarvathA ekatva haNAI jAya. puruSano abhibhava karavo e prakRtino svabhAva che. A abhibhava karavAno adhikAra eTale prakRtinuM upadhAna. e jo eka puruSa pratye vilIna thaI gayo che. arthAtuM eka puruSa pratye prakRti jo vilInaupadhAnasvabhAvavALI banI che, to e vakhate e anya puruSo pratye kevA svabhAvavALI che? avilInaupadhAnasvabhAvavALI to mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke to to enuM sarvathA ekatva rahI na zake. eTale jo vilInaupadhAnasvabhAvavALI mAnavAmAM Ave to eno matalaba badhA ja puruSono mokSa thaI gayo. e na thAya e mATe, ene avilInaupadhAnasvabhAvavALI mAnavAmAM Ave, to vivakSita puruSa pratye paNa evA ja svabhAvavALI hovAthI eno paNa amokSa ja kahevo paDe. (2) vaLI pAtaMjalamate puruSa niSkriya hovAthI potAnA bhogasukha mATe pote kazuM karato nathI, eTale e mATe prakRti pravRtti kare che. yogasUtra (2-20)mAM kahyuM chedraSTA puruSa caitanyamAtrarUpa che. e zuddha hovA chatAM pratyayAnupazya bane che. AmAM pratyaya eTale viSayo parakta jJAna, eTale ke viSayoparAgavALI banelI buddhi. AvI buddhinA saridhAnamAtrathI puruSa anu avyavadhAnathI pazyannadraSTA bane che. tadarthatI artha =tenuM prayojana. emAM te-puruSa. puruSanA be prayojana che-bhoga ane apavarga. puruSanA A be prayojana mATe ja dazya=prakRtino vikAra buddhi. eno AtmAsvarUpa che. arthAt puruSanA A be prayojana mATe ja buddhi che, buddhine potAnuM koI prayojana nathI. TUMkamAM puruSane bhoga karAvavA mATe ja prakRti-buddhi bAhya ghaTAdirUpe ane AMtarika sukhArirUpe pariNAma pAme che. mATe ahIM sUtra (2-20)mAM kahyuM che taf=tenA puruSanA prayojana mATe ja dazyano-buddhino AtmA eTale ke svarUpa che pAtaMjalamatanI AvI mAnyatA aMge upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke prakRti to jaDa che, puruSanuM prayojana enuM kartavya hoya e saMbhavatuM nathI. kAraNa ke puruSanuM prayojana e mAruM kartavya che? A 3. dazyano AtmA=dezyanuM svarUpa te dazyano artha ja che svArthanA parihArathI puruSanA bhogasaMpAdanarUpa dazyanuM che. ahobhrAntiH... yogasUtra (2-21) tadartha gva kUracatmiA A sUtrano artha e paMDita(!) karI rahyA che. teo A sUtramAM rahelA tat zabdano ('te'no) artha "dazya karI rahyA che. A bhramaNA che. kAraNa ke (1) AgaLanA sUtra naM. 2.20 mAM draSTA'nI vAta che, dazyanI nahIM, tethI A sUtramAM thI draSTAno ja parAmarza thaI zake. (2) rAjamArtaDa TIkAmAM takartha no artha karatAM taNa puruSatha.. ema jaNAvela che. ema bhAvAgaNeze paNa taLa ema artha karela che. (3) ta6 zabda jo dazyano parAmarzaka hoya to e ja sUtramAM AgaLa kuzaLatmA je lakhela che tyAM paNa tathAtmiA ema ja jaNAvata. zabdazaH vivecanakAre e adhikAramAM AgaLa paNa 'draSTAno artha' nA badale 'dazyano artha' ema je artha karela che te bhrAnta jANavo. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 321 atra svasiddhAntAzayaM prakaTayan pUrvapakSI zaGkatenanu cittasya vRttInAM sadA jJAnanibandhanAt / vichAyAsaMmaddeitorAtmano paripAbitA | 9rUA. nanviti / nanu cittasya vRttInAM pramANAdirUpANAM sadAsarvakAlameva / jJAnanibandhanAt =paricchedahetoH cicchAyAsakramAd hetoH liGgAdAtmano'pariNAmitA'numIyate / idamuktaM bhavati-puruSasya cidrUpasya sadaivAdhiSThAtRtvena siddhasya yadantaraGgaM nirmalaM jJeyaM sattvaM tasyApi sadaiva vyavasthitatvAttadyenArthenoparaktaM bhavati tathAvidhasya dRzyasya cicchAyAsaMkrAntisadbhAvAt sadA jJAtRtvaM siddhaM bhavati / adhyavasAya e ja kartavyatva, che je jaDa evI prakRtine saMbhave nahIM. ane prakRtine adhyAvasAyasvabhAvavALI jo mAnavAmAM Ave to enI jaDatA TakI zake nahIM. te 11-12 / granthakAre darzAvelI asaMgati aMge pAtaMjala vidvAnonI mAnyatA have 13 thI 20 gAthAmAM darzAvavAmAM Ave che. pUrvapakSI zaMkA kare che - gAthArtha : zaMkA-cittavRttinA jJAnanA kAraNabhUta cituchAyAsaMkramarUpa hetu haMmezA vidyamAna hovAthI AtmA apariNAmI che. - TIkArtha: zaMkA : cittanI pramANavagere vRttionA jJAnanA kAraNa tarIke che citUchAyAsakrama. e sarvakALa hoya che. e jJApaka hetuthI AtmA apariNAmI che evuM anumAna thAya che. kahevAno bhAva e che ke cipa puruSa haMmezA adhiSThAtA tarIke siddha che. aMtaraMga nirmaLasattva (aMtaHkaraNa-citta) enuM zeya che. e paNa haMmezA hAjara hovAthI e je viSayabhUta arthathI uparakta che, e dazya arthano, citchAyAsaMkrAnti hAjara hovAthI puruSa haMmezA jJAtA siddha thAya che. 4. cittanI vRttio haMmezA jJAnanI hetu hovAnA kAraNe .. zabdazaH vivecanakAre zlokAryamAM ane AgaLa TIkAryamAM paNa Avo artha je jaNAvyo che e Azcarya karatAM AghAta vadhu upajAve che paMktino "vRttio haMmezA jJAnanuM kAraNa hovAthI" Avo artha e paMDita (!) ja kADhI zake, kAraNa ke (1) e paMktimAM vRttInAM ema SaSThI vibhakti che, vRttayaH ema prathamA nahIM. (2) mAna-bhrama vagere vRttio khuda jJAnAtmaka che, pachI e jJAnanuM kAraNa zI rIte kahevAya ? (3) jJAnanibandhanAtu e cichAyAsakramAtunuM vizeSaNa che, vRttInAnuM nahIM. tethI jJAnanuM kAraNa cicchAyAsakrama maLe, vRttio nahIM. vastutaH cittanI vRttio sadA jJAnanuM kAraNa bane che, tethI anumAna thAya che ke citRchAyA sadA saMkrama pAme che.. A artha khoTo jANavo, kAraNa ke citRchAyAsakrama khuda jJAnanuM kAraNa che.. vaLI, ahIM citRchAyAsaMkramanA anumAnanI koI vAta ja nathI. 5. ghaTa-paTAdi dazyanI cicchAyA cittamAM saMkrama pAme che.. A artha atyaMta galata che. kAraNa ke (1) paMktinA A aMzano artha "cicchAyAno saMkrama vidyamAna hovAthI tevA prakAranA dazyanuM sadA jJAtRtva (AtmAmAM) siddha thAya che" Avo che. arthAtu kUca no anvaya jJAtRtva mAM che, vichAyA mAM nahIM. (2) ahIM dazya tarIke prakRti.. eTale prastutamAM citta ja che. pachI eno cittamAM saMkrama zuM ? (3) ghaTa-paTAdi zaM cinmaya che ke jethI enI cicchAyA paDI zake? (4) tathA e zabdazaH vivecanakAra ahIM "dRzyanI cicchAyA' lakhe che ne AgaLa 3-4 lITI pachI "AtmAnI cicchAyA.." jaNAve che.. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 13 pariNAmitve tvAtmanazcicchAyAsaGkramasyAsArvadikatvAt sadA jJAtRtvaM na syAditi / tadidamuktaM-"sadA jJAtAzcittavRttayastatprabhoH puruSasyA'pariNAmitvAditi" (yo.sU.4-18) / / 13 / / nanu cittameva sattvotkarSAdyadi prakAzakaM tadA tasya sva-paraprakAzarUpatvAdarthasyevAtmano'pi prakAzakatvena vyavahAropapattau kiM grahItrantareNetyata Aha vivecanaH Azaya e che ke citta indriyapraNAlikA dvArA ghaTAdi bAhyAtheno saMparka karI te te AkArarUpe pariName che. paNa eTalA mAtrathI jJAna thatuM nathI, kAraNake citta jaDa che. paNa te te ghaTAdi bAhyarUpe ke sukhAdi AtyaMtara viSayarUpe pariNamelA cittapara puruSanI chAyA paDavAthI cittavRtti jJAnAtmaka bane che. eTale ke ghaTAdiviSayaka jJAna thAya che. mATe citchAyAsaMkrama e jJAnanuM kAraNa che. vaLI ghaTAdiviSayaka jJAnarUpe thayelI cittavRttimAM cit-puruSanuM pratibiMba hovAthI ja puruSa ghaTAdiAkArane dhAraNa karatI vRttino jJAtA bane che. eTale ke vRttionuM puruSane jJAna thavAmAM citachAyAsakrama e nibaMdhana=kAraNa che. puruSa sadA vidyamAna che, citta sadA vidyamAna che. citta tevo tevo viSayAkAra dhAraNa kare che ne emAM puruSanI chAyA paDe che, mATe puruSa sadA jJAtA hovo siddha thAya che. anumAnaprayoga Avo jANavo, puruSa: pariNI, savA vichAyAsamatu, vaM tannaivaM yathA cittam. TIkArtha : paNa puruSa=AtmA jo pariNAmI hoya to puruSanI chAyA asArvadika banavAthI sadA jJAtRtva siddha thaI zake nahIM. yogasUtra (4-8) mAM kahyuM che-savA jJAtattivRttayastatvamoH puruSasthArimitvAdviti. vivecana : citta sattvaguNapradhAna hovAthI nirmaLa che, mATe emAM caitanyamaya puruSanuM pratibiMba paDe che. jo A pratibiMba paDatuM na hoya to jaDa evI prakRti-buddhi (citta) jJAna-sukhAdi kAMI ja karI zake nahIM. eTale ke cittavRttio puruSane AdhIna che. tethI, jema pradhAna-maMtrI, prajA vagere rAjAne AdhIna hovAthI, rAjA badhAno adhipati=svAmI kahevAya che. tema puruSa prakRti-buddhi-aMtaHkaraNa vagereno adhiSThAtA svAmI kahevAya che. citta eka bAju indriyapraNAlikA dvArA ghaTAdi viSayanA AkArane dhAraNa kare che. ne bIjI bAju A nirmaLacittamAM puruSanI chAyA paDe che, ne tethI be vastu bane che. (1) vRtti jJAnAtmaka bane che ne (2) puruSa eno jJAtA bane che. A vAta ApaNe AgaLa joI gayA chIe. paNa have, puruSane jo pariNAmI mAnavAmAM Ave to enA jAtajAtanA pariNAma mAnavA paDe.. ane to pachI keTalAka pariNAma evA paNa thAya ke jenuM pratibiMba cittavRttimAM na paDe ane tethI puruSa e vakhate cittavRttiono jJAtA na bane. paNa A zakya nathI, kAraNa ke puruSa cittavRttiono sadA jJAtA che. mATe puruSane aparivartanazIla-apariNAmI mAnavo jarUrI che. ll11-1all avataraNikArthaH prazana: sattvanA utkarSanA prabhAve cittane ja jo prakAzaka-jJAtA mAnI levAmAM Ave to e sva-paraprakAzaka banavAthI arthanI jema potAnuM paNa prakAzaka banI javAnA kAraNe badhA vyavahAranI saMgati 6. tethI cittamAM zeyanuM jJAtapaNuM sadI saMgata thAya nahi.. ane saMsArIjIvonA cittamAM zeyanuM jJAtapaNuM sadA dekhAya che.. (zabdazaH vivecanakAre) TIkAryamAM pote paNa cittanI vRttionuM sadA jJAtatva jaNAvyuM che.. ne bhAvArthamAM zeyanuM cittamAM jJAtatva. pUrvAparavirodhane pakaDavAnI paNa kSamatA nahIM ! Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 323 svAbhAsaM khalu no cittaM dRzyatvena ghaTAdivat / tadanyadRzyatAyAM cAnavasthA-smRtisaGkarau / / 14 / / svAbhAsamiti / cittaM khalu no naiva svAbhAsaM svaprakAzyaM, kintu draSTuvedyaM, dRzyatvena = dRgviSayatvena ghaTAdivat, yadyad dRzyaM tattad draSTuvedyamiti vyApteH / tadidamuktaM-"na tatsvAbhAsaM dRzyatvAt (yo.sU.4-19)" / thaI zake che, pachI cittanA grahItA=jJAtA tarIke anya evA puruSane mAnavAnI zI jarUra che ? AvA praznanA javAbamAM pAtaMjalavidvAno kahe che gAthArthaH citta svAbhAsasvaprakAzya hotuM nathI, kAraNa ke dazya che, jemake ghaTAdi. jo ene anyacittathI dazya mAnavAmAM Ave to anavasthA ane smRtimAM karya doSa Avaze. TIkArtha kharekhara citta svAbhAsa=svaprakAzya nathI ja, kintu draSTAthI prakAzya che, kAraNa ke ghaTAdinI jema dazya che. te paNa eTalA mATe ke je je dazya hoya te te draSTAthI vedya hoya che evI vyApti che. yogasUtra (4-19)mAM kahyuM che- tattvamAM dRzyatva. AnI "rAjamArtaDa TIkAmAM kahyuM che ke-(1) antarmukha-bahirmukha.. AvA be vyApAro viruddha hovAthI, tathA (2) tevA be vyApAranA be phaLanuM saMvedana thatuM na hovAthI vaLI (3) bahirmukharUpe arthaniSTha tarIke ja citta saMvedAtuM hovAthI.. (A traNa kAraNe) tenuM phaLa arthaniSTha ja mAnavuM paDe che, nahIM ke svaniSTha. ' vivecana : pAtaMjalamate puruSane cittavRttionA jJAtA tarIke svIkAryo che. A sivAya to puSkarapalAzavat nirlepa evA tenA katva-bhoknatva vagere to koI guNa vAstavika mAnavAnA nathI. eTale cittavRttionA jJAtA tarIke paNa cittane ja mAnI levAmAM Ave to puruSane mAnavAnI jarUra na rahevAthI ghaNuM lAghava thAya evo praznakArano Azaya che. enA javAbamAM pAtaMjalavidvAno kahe che-citta svaprakAzya nathI, kAraNa ke dRzya che. jemake, ghaTa. AmAM vyApti AvI che-je je dRzya hoya te draSTAthI vedya hoya che. (1) antarmukhavyApAra eTale aMdaranA jJAnAdine viSaya banAvato vyApAra.. bahirmukha vyApAra eTale bahAranA ghaTAdiarthone viSaya banAvato vyApAra... A baMne paraspara viruddha che e spaSTa ja che. vaLI A bannenuM phaLa che kramazaH svaprakAza ane paraprakAza.. paNa A baMne phaLa utpanna thatA hoya evo anubhava thato nathI. eTale ke bemAMthI eka vyApAra ja mAnI zakAya ane eka ja vyApAra mAnavAno hoya, to to bahirmukhavyApAra ja mAnavo paDe che, kAraNa ke bahirmukharUpe citta ghaTAdi arthaniSTha hovuM saMvedAya che. te paNa eTalA mATe ke saMvedana yaM ghaTa ghaTamarda nAnama vagere rUpe thAya che. Ama enuM phaLa bAhyArthaniSTha hovAthI svaniSTha hotuM nathI. eTale ke bAhyArtha cittaprakAzya che, paNa citta svayaM svaprakAzya nathI. TIkArtha: "chatAM cittane anya cittathI prakAzya mAno ne' AvA praznanA uttaramAM pAtaMjalavidvAno kahe che? kinAre tArI mArA ghare 7. 14mI gAthAnA anvayArthamAM, kema citta prakAzaka nathI ? temAM pataMjaliRSi yukti batAve che-(zabdazaH vivecanakAre) AvI avataraNikA karIne tadruzyatA... vagere adhikArano artha jaNAvyo che. paNa e adhikAra to citta kema cittAntaradazya nathI ? emAM yukti batAvanAra che. zlokAryamAM paNa A ja bhUla rIpITa karI che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 14 'antarbahirmukhavyApAradvayavirodhAt, tanniSpAdyaphaladvayasyAsaMvedanAcca bahirmukhatayaivArthaniSThatvena cittasya saMvedanAdarthaniSThameva tatphalaM na svaniSThami' ti (yo.sU.4/19 rA.mA.) rAjamArtaMDaH / / tathApi cittAntaradRzyaM cittamastvityata Aha-tadanyadRzyatAyAM ca=cittAntaradRzyatAyAM ca cittasyAbhyupagamyamAnAyAmanavasthA-smRtisaGkarau syAtAm / tathAhi-yadi buddhirbuddhayantareNa vedyeta tadA sA'pi buddhiH svayamabuddhA buddhyantaraM prakAzayitumasamartheti tasyA grAhakaM buddhyantaraM kalpanIyaM, tasyApyanyadityanavasthAnAt puruSAyuSaH sahasreNArthapratItirna syAt / na hi pratItAvapratItAyAmarthaH pratIto bhavati / ___ tathA smRtisaGkaro'pi syAt, ekasmin rUpe rase vA samutpannAyAM buddhau tadgrAhikANAmanantAnAM buddhInAmutpatteH tajjanitasaMskArairyugapad bahvISu smRtiSUtpannAsu 'kasminnarthe smRtiriyamutpannA ?' iti citta cittAntaragrAhya hoya to anavasthA ane smRtimAM karya ema be doSa Ave che. te A rIte jo buddhinuM saMvedana anya buddhithI thAya to e anya buddhi paNa svayaM jaNAyelI na hovAthI buddhayantarane (=mULa buddhine) prakAzita karavAmAM asamartha raheze. eTale e anyabuddhinI grAhaka tarIke vaLI koI anya buddhi mAnavI paDaze. vaLI enI grAhaka tarIke ora koI anya buddhi... Ama anavasthA cAlaze.. ane to pachI mAnavInA hajAro AyuSya pasAra thavA chatAM arthabodha nahIM thAya, kAraNa ke grAhaka buddhinuM grahaNa na thAya to arthanI pratIti paNa thatI nathI. vivecana : cittane cittAntaragrAhya mAnavAmAM AvatA be doSamAMthI prathama anavasthA doSa A rIte Ave che-grAhaka citta (buddhi) jyAM sudhI gRhIta na thAya tyAM sudhI e svaviSayanI paNa pratIti karAvI zakatuM nathI. eTale ghaTAdiarthanuM grAhaka citta khuda gRhIta na thAya tyAM sudhI ghaTAdiarthanI paNa pratIti thaI zakatI nathI. vaLI ghaTAdigrAhaka A citta svaprakAzya to nathI e upara AvI gayuM. eTale enuM grahaNa jo bIjA koI cittathI karavAnuM hoya to e bIjA cittanuM grahaNa paNa jarUrI to banaze ja, kAraNa ke e vinA e ghaTAdigrAhaka prathamacittanI pratIti nahIM karAvI zake. tethI, A bIjA cittane grahaNa karatuM vaLI koI trIjuM citta joIze. vaLI e paNa agRhIta rahIne to bIjA cittanuM grahaNa karI zakatuM na hovAthI enA grAhaka tarIke koI cothuM citta joIze. vaLI cothA mATe pAMcamuM, pAMcamA mATe chaThuM, Ama navA-navA cittanI kalpanA karavAno pAra ja nahIM Ave. ane e pAra na AvavAthI uttarottara citta gRhIta nahIM thavAnA kAraNe pUrva-pUrvanuM citta paNa gRhIta nahIM thavAthI chevaTe artha paNa gRhIta thaI zakaze nahIM ja, bhale ne mAnavInA hajAro AyuSya pasAra thaI jAya. (navI-navI kalpanAno aMta na AvavAthI pUrva-pUrvano nizcaya paNa aTakavo.. A anavasthA doSa che.) mATe cittane cittAntaragrAhya mAnI zakAtuM nathI. TIkArtha : tathA smRtimAMrtha paNa thaze. kAraNa ke eka rUpa ke rasa aMge buddhi utpanna thaye chate te buddhinI grAhikA ananta buddhio utpanna thAya che. eTale te anaMtabuddhiothI anaMta saMskAra utpanna thAya che. ulbodhaka maLavA para A badhA saMskAro eka sAthe jAgrata thaIne anaMta smRtione utpanna kare che. eTale A smRti kayA viSayaaMge utpanna thaI che e jANI zakAtuM nathI. yogasUtra (4-20/21)mAM kahyuM che-samaye royaDana vadhArAnuM | . tene grahaNa karanArI te rUpa ke rasane grahaNa karanArI... ahIM artha te rUpa ke rasa viSayaka buddhine grahaNa karanArI evo joIe. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 325 jJAtumazakyatvAt / tadAha-"ekasamaye cobhayAnavadhAraNaM (yo.sU. 4-20) / cittAntaradRzye buddhibuddheratiprasaGgaH mRtisaMrati" || 9 || nanvevaM kathaM viSayavyavahAraH ? ityatrAhaaGgAGgibhAvacArAbhyAM citirapratisaGkamA / draSTa-dRzyoparaktaM taccittaM sarvArthagocaram / / 15 / / 'aGge'ti / citi: puruSarUpA cicchaktiraGgAGgibhAvacArAbhyAM pariNAma-pariNAmibhAvagamanAbhyAmapratisaGkramA anyenAsaGkIrNA / yathA hi guNAH svabuddhigamanalakSaNe pariNAme'GginamupasaGkrAmanti = tadrUpatAmivApadyante, yathA cA(vA)''lokaparamANavaH prasaranto viSayaM vyApnuvanti, naivaM citizaktiH, tasyAH sarvadaikarUpatayA svapratiSThitatvena vyavasthitatvAdityarthaH / cittAntaradRzye buddhibuddheratiprasaGgaH smRtisaGkarazceti. vivecanaH "A rUpasmRti che" A rasasmRti che" evuM jANI zakAtuM na hovAthI rUpasmRti rasasmRti banI jAya ke rasaviSayakasmRti rUpaviSayakasmRti banI jAya evuM paNa bane.. A smRtimAMrtha doSa che. (bAkInI vAto-buddhinI prAhikA anaMta buddhio utpanna thAya che tathA smRtino viSaya jANI na zakAya e.. A be vAto kaI rIte ghaTAvavI e mane spaSTa thayuM nathI.) yogasUtrano artha A che-vaTAdiarthanuM jJAna ane e jJAnAtmakacittanuM jJAna.. A baMnenuM eka sAthe avadhAraNa thaI zakatuM nathI. jo cittane cittAntaragrAhya mAnavAmAM Ave to buddhinI grAhaka buddhiono atiprasaMgadoSa-anavasthAdoSa thAya tathA smRtimAMryadoSa thAya. / 11-14 | jo A rIte citta svagrAhya nathI ane cittAntaragrAhya paNa nathI, to viSayano vyavahAra zI rIte thaze ? evA praznano javAba kahe che - gAthArtha : aMgAMgabhAva ane gamana dvArA citizakti apratisaMkramA che. tethI draSTA ane dRzyathI uparakta citta sarvaarthaviSayaka hoya che. TIkArtha : citi eTale puruSarUpa cituzakti. aMgagIbhAva eTale pariNAma-pariNAmI bhAva. e bhAva tathA gamana A banne dvArA citizakti apratisaMkramA hoya che=anyathI saMkIrNa banatI nathI. jema guNo (svabuddhigamanarUpe) aMga-aMgIbhAvarUpa pariNAma thaye aMgImAM upasaMkrAnta thAya che, arthAt jANe ke tadrupa banI 9. tadrupatAnI jema-aMgirUpatAnI jema pAme che. (zabdazaH vivecanakArano) A artha khoTo che, kAraNake emAM zuM pAme che ? e to bhagavAnuM jANe .. vastutaH ahIM suva "jema' arthamAM nathI paNa "jANe ke arthamAM che. eTale ke, "jANe ke tadrupatAne=aMgIrUpatAne pAme che' evo ahIM artha che. arthAt ghaTa pariNAmI che ane pariNAmI evo ghaTa zyAmarUpamAMthI raktarUpe pariNamana pAme che, te vakhate aMgI evA ghaTarUpatAnI jema te raktarUpa prApta thAya che arthAt pUrvamAM aMgI evA ghaTarUpatAsvarUpa je zyAmarUpa hatuM te have ghaTarUpatAnI jema raktasvarUpa prApta thAya che.. dhanya che paMDitanA mahApaMDitAI bharelA AvA vAkya prayogane.. AmAM aMgI evA ghaTarUpatAnI jema. aMgI evA ghaTarUpatAsvarUpa je zyAmarUpa .. AvA badhA aMzono artha karavAmAM mA sarasvatI paNa gothAM khAI jAya evuM nathI lAgatuM ? Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 15 tat-tasmAt citsannidhAne buddhestadAkAratA''pattau cetanAyAmivopajAyamAnAyAM buddhivRttipratisaGkrAntAyAzca cicchakterbuddhyaviziSTatayA sampattau svasambuddhyupapatterityarthaH / / (draSTa-dRzyoparaktaM=) draSTra-dRzyAbhyAmuparaktaM draSTurUpatAmivApannaM gRhItaviSayAkArapariNAmaM ca cittaM jAya che, athavA jema prakAza paramANuo phelAtA phelAtA viSayane vyApI jAya che. AvuM citizakti mATe banatuM nathI, kAraNa ke te haMmezA eka rUpavALI hovAthI svapratiSThita tarIke ja vyavasthita che. vivecana : pratisaMkrama be prakAre thAya che. pariNAma-pariNAmIbhAvarUpe ane viSayadezamAM gamanarUpe. AmAMnuM prathamanuM udAharaNa-guNo eTale sattva, rajasuM ane tamasu... e sAmyavasthApanna hoya tyAre prakRti che. A prakatino buddhi e pariNAma che. A sattvAdi guNo viSamAvasthA pAme tyAre buddhirUpe pariName che. eTale ke viSamAvasthApanna sattvAdi guNo e aMga che ane buddhi e aMgI che. (aMga eTale kAraNa=pariNAma. aMgI eTale kArya arthAtuM pariNAmI. tethI mULamAM rahela aMga-aMgibhAva zabdano TIkAmAM pariNAma -pariNAmibhAva artha karyo che.) eTale artha Avo maLe che ke-jema sattvAdiguNo svabuddhirUpa pariNAma thaye chate aMgImAM buddhimAM upasaMkrAnta thAya che, eTale ke jANe ke buddhirUpa banI jAya che.. athavA bIjA prakAranA pratisaMkramaNanuM udAharaNa-) jema AlokanA=prakAzanA paramANuo phelAtA phelAtA ghaTAdiviSaya sudhI pahoMcI viSayane vyApI jAya che. paNa Avo be prakArano pratisaMkrama citizakti mATe zakya nathI. kAraNa ke e to sarvadA ekarUpa che. (Ama kahIne aMgAMgIbhAvarUpa pratisaMkramano niSedha karyo. te A rIte- "sarvadA ekarUpa che' eno artha ja enuM koI rUpAMtaraNa thatuM nathI. eTale ke enA koI pariNAma nathI. jo evA koI pariNAma hota to to e tete pariNAmarUpane dhAraNa karata.. ne e pariNAmathI saMkIrNa thAta. paNa e zakya nathI, kAraNa ke citizakti sarvadA ekarUpa ja=kUTasthanitya=sthiraka svabhAva che. (ane eTale ja jema enA koI pariNAma nathI, ema e khuda koInA pariNAmarUpa nathI, kAraNa ke pariNAma sthira hotA nathI. mATe puruSano pariNAma-pariNAmibhAva manAyo nathI.) vaLI e svapratiSThita che. sarvadAno anvaya ahIM paNa karavAno che. eTale ke citizakti haMmezA svamAM ja pratiSThita che. arthAt e viSayadeza tarapha gamana karatI nathI.' (Ama kahIne bIjA prakAranA pratisaMkramano niSedha karyo.) viSaya pAse jatI nathI, eTale viSayane vyApatI nathI.. ne tethI viSayAkArane apanAvatI nathI. Ama pariNAmarUpa anyathI ane viSayAkArarUpa anyathI citizakti saMkIrNa banatI nathI. TIkArtha: tattethI citupuruSanA sannidhAnamAM buddhi tadAkAratAne pAme chate cetanA jevI bane che. vaLI buddhinI vRttimAM pratibiMbita thatI citzakti buddhithI abhinna jevI bhAse che. A be kAraNe svasabuddhi saMgata 10. tema citizakti buddhinA sthAne jaIne buddhine vyApIne rahetI nathI... zabdazaH vivecanakAra paMDite karela A artha paNa galata jANavo, kAraNa ke citizakti (puruSa) sadA sannihita ja che. buddhi kAMI anya dezamAM rahI hotI nathI ke jethI citizaktie enA sthAne javAno prazna Ubho thAya. ghaTAdi viSaya anya dezamAM rahela hoya che. eTale prazna thAya ke citizakti viSayadezamAM gamana kare che ? ane pachI enA javAbarUpe e sadA svapratiSThita hovAthI gamana karatI nathI... vagere jaNAvyuM che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 327 sarvArthagocaraM sarvaviSayagrahaNasamarthaM bhavati / taduktaM-"citerapratisaGkamAyAstadAkArApattau svabuddhisaMvedanaM (yo.sU.422) draSTa-dRzyoparaktaM cittaM sarvArtham (yo.sU.4-23)" / yathA hi nirmalaM sphaTikadarpaNAdyeva pratibimbagrahaNasamarthameva rajastamobhyAmanabhibhUtaM sattvaM zuddhatvAccicchAyAgrahaNasamarthaM, na punarazuddhatvAdrajastamasI / tato nygbhuutrjstmothAya che. draSTA ane dazyathI uparakta citta jANe ke draSTArUpa baneluM ane viSayAkArapariNAmane pAmeluM citta sarvArthagocara=sarvaviSayane grahaNa karavAmAM samartha bane che. yogasUtra (4-22/23) mAM kahyuM checiterprtiskrmaayaastdaakaaraapttau svabuddhisaMvedanam draSTra-dRzyoparaktaM cittaM sarvArtham / vivecana : Ama citizakti caitanyamaya puruSa nathI viSayadezamAM jato ke nathI viSayakArane dhAraNa karatI buddhirUpe pariNamato e nizcita thayuM. eTale viSayane grahaNa karanAra tarIke cittane ja mAnavAnuM rahyuM. vaLI citta svagrAhya nathI ane cittAntara grAhya paNa nathI. tathA jyAM sudhI cittanuM khudanuM grahaNa nahIM thAya tyAM sudhI to viSayanuM grahaNa paNa thaI zakatuM nathI e ApaNe joI gayA chIe. to pachI viSayagrahaNa zI rIte thAya? A praznano uttara have uttarArdhamAM Ave che. eno TUMkamAM artha Avo che-tethI draSTA ane dazyathI uparakta thayeluM citta ja sarvaviSayone grahaNa kare che. Ano bhAvArtha Avo che-caitanyanA saMnnidhAnamAM buddhi paNa jANe ke caitanya AkArane pAme che, eTale ke e cetana jevI banI jAya che. ane eTale ja e viSayagrahaNane samartha bane che. vaLI viSayadezane pAmIne eNe viSayAkAra to grahaNa karyo hoya ja che. mATe e viSayagrahaNa kare che. vaLI citizakti, viSayAkArane dhAraNa karelI buddhivRttimAM pratibiMbita thaIne buddhithI aviziSTarUpe-buddhithI abhinnarUpe jANe ke thayelI che. mATe e buddhinuM saMvedana karI zake che. Ama, viSayanuM grahaNa karanArI buddhi paNa gRhIta thaI jatI hovAthI viSayagrahaNa zakya bane che. vaLI citta (buddhi) to indriyapraNAlikA dvArA ghaTa-paTAdi sarvaviSayadezamAM jaI zake che. mATe citta sarvArthagocara che eTale ke sarvaviSayanuM grahaNa karavAmAM samartha che. vaLI, ahIM sarvaarthano artha ghaTa-paTAdi sarvaviSaya eTalo ja karIe to to buddhinuM potAnuM ane puruSanuM grahaNa to bAkI ja rahI jAya. e koNa kare? eTale vastutaH "citta sarvArthagrahaNa samartha che' eno artha citta, ghaTapaTAdi sarva bAhyArtha, enuM grAhaka khuda citta svayaM, ane draSTA puruSa.. A badhA ja arthanuM grahaNa karavAmAM samartha che evo artha ahIM samajavo joIe. e sarvanuM grahaNa A rIte thAya che-ghaTAdibAhyArthathI uparakta thayeluM citta e ghaTAdi bAhyArthane pratyakSathI ja nizcita kare che. vaLI draSTA evA puruSanI cittamAM chAyA paDI che. eTale, draSTAnI chAyAyukta A citta draSTA evA puruSano paNa pratyakSathI bodha kare che. eTale ja Timarda nAnA evuM saMvedana thAya che. AmAM ahaM e caitanyathI uparakta cittanuM saMvedana che. tathA cittavRttimAM pratisaMkrAnta puruSa (citizakti) jANe ke buddhirUpa bane che, tethI buddhinuM grahaNa paNa zakya bane che. Ama, viSayanuM, jJAnanuM ane jJAtAnuM. badhAnuM grahaNa thatuM hovAthI citta sarvArthagocara che. zaMkA : Ano artha to e thayo ke citta ja jJAnanuM buddhinuM-cittanuM potAnuM grahaNa kare che. eTale ke e svaprakAzya che. to pahelAM eno kema niSedha karelo ? samAdhAna : citta, mAtra pote ja potAnuM grahaNa karI zakatuM nathI mATe svaprakAzya tarIke eno niSedha karelo. paNa puruSanI chAyA paDavAthI jyAre e svayaM cetana jevuM bane che ane puruSa cittanI potAnI vRtti jevo jANe ke bane che, tyAre cittanuM grahaNa cetana jevA banelA cittathI thAya che. Ama citta grAhya hovA chatAM draSTAno Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 15 rUpamaGgitayA sattvaM nizcalapradIpazikhAkAraM sadaivaikarUpatayA pariNamamAnaM cicchAyAgrahaNasAmarthyAdAmokSaprApteravatiSThate / / 15 / / yathA'yaskAntasannidhAne lohasya calanamAvirbhavati, evaM cidrUpapuruSasannidhAne sattvasyAbhivyaGgyamabhivyajyate caitanyamiti / itthaM ca dvividhA cicchaktirityAha phALo mukhya hovAthI e draSTravedya kahevAya che. yogasUtra (4-22, 23) no artha A che-baMne prakAranA pratisaMkrama vinAnI citizakti tadAkAra pAmya chate svabuddhinuM saMvedana thAya che. draSTA ane dazyathI uparakta citta sarvArthanuM grahaNa karavA samartha che. citizakti koInA pariNAma ke pariNAmarUpa nahIM hovAthI pariNAma-pariNAmI bhAvarUpe eno saMkrama nathI. vaLI e kyAMya gamana karatI nathI. tethI gamanarUpe paNa eno pratisaMkrama nathI. eTale eno pratibiMbarUpe ja pratisaMkrama mAnavAno rahe che. A saMkrama zI rIte thAya che? e have vRttikAra jaNAve che - TIkArtha : jema nirmaLa sphaTika ke darpaNa vageremAM ja pratibiMba paDI zake che, ema rajasuM ane tamasuthI anabhibhUta evA sattvamAM ja sattvaguNapradhAna cittamAM ja puruSanI chAyA paDI zake che, azuddha evA rajasutamasumAM nahIM. eTale je cittamAM rajasuM ane tamasuM gauNa banI gayA che evuM aMgI=avayavI rUpa baneluM sattvapradhAna aMtaHkaraNa sthiradIpakanI jyotanI jema haMmezA eka ja rUpe pariNamatuM citachAyAnuM grahaNa karavAnA sAmarthyavALuM ja rahe che, ane mokSa prApti na thAya tyAM sudhI e evuM TakI rahe che. vivecanaH TIkArya sugama che. puruSano mokSa tyAre ja thAya che jyAre cittavRttiono sarvathA nirodha thaI gayo hoya .. ane e nirodha thavA para citta to prakRtimAM vilIna thaI jAya che. mATe ene mokSa sudhI ja avasthAna kahyuM che. zaMkA jo aMtaHkaraNa haMmezA sattvapradhAna ja rahe che to to rAjasutAmasubhAvo kyAreya astitva dharAvI ja nahIM zake.. samAdhAna : AnuM samAdhAna e hoI zake ke pAtaMjaladarzana sAMkhyadarzanane tulya che. teoe buddhinA ( cittanA) traNa aMza mAnyA che. manevuM vartavya AvA adhyavasAyamAM je mana aMza che, te puruSoparAga che. je a aMza che, te viSayoparAga che ane je sUrtavya aMza che, te vyApArAMza che. AmAM je puruSoparAga che, te aMza haMmezA sattvapradhAna atinirmala rahe che, bAkInA aMzamAM sattva ja pradhAna hovAno niyama nathI. eTale rAjasutAmasubhAvo asaMbhavita banatA nathI. ema ahIM nizcalapradIpa zikhAkAranI jema sadA ekarUpe pariNAma je kahyo che, te paNa puruSanI chAyA jhIlatA aMzanI apekSAe ja. bAkI cittano viSayo parAga aMza to ghaTa-paTAdi alaga alaga viSayAkAra pariNAmane dhAraNa kare ja che. / 15 . (have pachIno yathAzayAnta... vagere adhikAra pUrvanA saMpAdakoe-vivecanakAroe 15mI gAthAnI ja TIkArUpe lIdho che. paNa e gAthAnA adhikAra sAthe eno saMbaMdha jaNAto nathI. ne AgaLa 19mI gAthA, pUrvanA saMpAdakoe paNa e 16mI gAthAnI ApelI avataraNikA.. A baMne sAthe eno saMbaMdha jaNAya che. mATe 17mI gAthAnI avataraNikArUpe ja e adhikAra ahIM levAmAM Avyo che-) avataraNikArtha: ('puruSanA prabhAve buddhi paNa jANe ke cetana jevI banI jAya che" evuM je kahyuM che, te Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 329 nityoditA tvabhivyaGgyA cicchaktirdvividhA hi naH / AdyA pumAn dvitIyA tu sattve tatsannidhAnataH / / 16 / / 'nityeti / nityoditA, tu=punarabhivyaGgyA / dvividhA hi nA=asmAkaM cicchaktiH / AdyA nityoditA pumAn puruSa eva / dvitIyA abhivyaGgyA tu tatsannidhAnataH puMsaH sAmIpyAt sattve sattvaniSThA / yad bhojaH-'ata evA'smin darzane dve cicchaktI nityoditA abhivyaGgyA ca / nityoditA cicchaktiH puruSaH, tatsannidhAnAbhivyaktyA'bhivyaGgyacaitanyaM sattvaM abhivyaGgyA cicchaktiriti" (rA.mA.4/23) / / 16 / / itthaM ca bhogopapattimapyAha sattve puMsthitacicchAyAsamA'nyA tadupasthitiH / pratibimbAtmako bhogaH puMsi bhedAgrahAdayam / / 17 / / zakya zI rIte bane? kAraNa ke puruSa to niSkriya che ane apratisaMkrama che.' AvI zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che) jema lohacuMbaka bhale niSkriya paDyuM rahyuM hoya, to paNa enA sannidhAnamAM lokhaMDamAM halanacalana thavA mAMDe che. ema ciTUpapuruSanA sannidhAnamAM sattvamAM (sattvapradhAna aMtaHkaraNamAM) paNa caitanya abhivyakta thAya che. e abhivyakta thAya che, mATe e abhivyaMgyacaitanya che. ane eTale ja citzakti dvividha che e soLamI gAthAmAM jaNAve che - gAthArtha : amArA mate cituzakti be prakAranI che. (1) nitya uditA ane (2) abhivyaMgyA. AmAM puruSa e prathama citzakti che ane enA sannidhAnathI sattvamAM AvatI citzakti e bIjI che. TIkArtha : nityauditA, vaLI abhivyaMgyA. ema be prakAre amArA mate cituzakti che. AmAMnI prathama= nityoditA e puruSa pote ja che ane bIjI=abhivyaMgyA e tenA sannidhAnathI=puraSanA sAmIpyathI sattvamAM Ave che. yogasUtra (4-23)nI rAjamArtaDaTIkAmAM bhojarAjarSie kahyuM che ke-eTale ja A darzanamAM be citRzakti manAyelI che-nityoditA ane abhivyaMgyA. nityoditA cituzakti e puruSa che. ane tenA saridhAnathI abhivyakta thayuM che abhivyaMgya caitanya jenuM evuM sattva e abhivyaMgyA cituzakti che. 1kA, avataraNitArtha : A rIte bhoganI saMgati paNa jaNAve che - gAthArtha puruSamAM rahelI cichAyAne samAna sattvamAM bIjI je chAyA, tenI upasthiti e pratibiMbAtmaka bhoga che. bhedanA agrahanA kAraNe A bhoga puruSamAM kahevAya che. TIkArtha sattvamAM buddhinA sAttvikapariNAmamAM, puruSaniSThacichAyAne samAna anya je svakIya =buddhinI) cituchAyA, tenI upasthiti abhivyakti e pratibiMbAtmaka bhAga che. anyatra paNa pratibiMba paDe tyAre, jenuM 11. mokSaprApti sudhI A nirmaLa citta rahe che, te daSTAMtathI batAve che je pramANe lohacuMbakanA.. paMDitanI A vAta sAcI nathI, kAraNa ke lohacuMbakanuM dRSTAMta niSkriya-apratisaMkrama evo paNa puruSa sattvamAM citizaktine abhivyakta kaI rIte karI zake ? emAM che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 17 sattva iti / sattve buddheH sAttvikapariNAme puMsthitA yA cicchAyA tatsamA (=puMsthitacicchAyAsamA) yA'nyA sA svakIyacicchAyA (tadupasthitiH=) tasyA upasthitiH abhivyaktiH pratibimbAtmako bhogaH / anyatrApi hi pratibimbe (Adarza) pratibimbyamAnacchAyAsadRzacchAyAntarodbhava eva pratibimbazabdenocyate / puMsi punarayaM =bhogo bhedAgrahAta atyantasAnnidhyena vivekAgrahaNAd vyapadizyate / / pratibiMba hoya tenI chAyA jevI anya chAyAno udbhava ja pratibiMba kahevAya che. vaLI, A bhogano, bhedanA agrahanA kAraNe=atyaMta sAnnidhyanA kAraNe vivekanA agrahanA kAraNe puruSamAM ullekha thAya che. vyApaka ane atinirmaLa evA AtmAnuM sattvamAM zI rIte pratibiMba paDe ? AvI zaMkA barAbara nathI, kAraNa ke vyApaka evA paNa AkAzanuM darpaNAdimAM ane sUrya vagerenuM apakRSTa narmalyavALA jaLa vageremAM pratibiMba jovA maLe ja che. tathA (2) svasthitacitRchAyA sadaza citRchAyAnI abhivyaktirUpa pratibiMba anya pratibiMba karatAM vilakSaNa hoya che?. A pramANe bhojarAjarSie kahyuM che. - vivecanaH pAtaMjalamate sthirekasvabhAvapuruSa bhoktA nathI. eTale bhogano je anubhava thAya che, e zI rIte thAya che ? e A adhikAramAM darzAvAyuM che. vRkSanuM jyAre darpaNamAM pratibiMba paDe che tyAre, darpaNamAM vRkSano AkAra-varNa vagere jovA maLe che, A AkAra vagere kAMI vRkSanA darpaNamAM pravezI gayA hotA nathI, kAraNa ke e ja vakhate bahAra paNa vRkSanA e AkArAdi jovA maLe ja che. eTale jaNAya che ke e AkAra vagere darpaNamAM udbhava pAmyA che. ema puruSanuM pratibiMba paDavA para buddhimAM je cituchAyA jaNAve che, e buddhinI potAnI udbhava pAmelI=abhivyakta thayelI ciTUchAyA che. vaLI, buddhie indriyapraNAlikA dvArA viSayAkArane dhAraNa karyo che. A viSayo parAga ane puruSanI ciTUchAyArUpa puruSoparAga A benA kAraNe buddhi viSayano upabhoga kare che. vaLI puruSa buddhine ati saMnihita hovAthI e be vaccenA bhedano graha=bodha nathI. eTale, puruSa bhoga kare che evo ullekha thAya che. pAtaMjalamate AtmA vibhu sarvavyApaka che, eTale enuM sattvamAM pratibiMba zI rIte jhIlAya? A prazna Ubho thayo. eTale ativyApaka evA AkAzanuM nAnA darpaNamAM pratibiMba paDe che ema dRSTAMtadvArA e samajAvyuM. vaLI AtmA to atinirmaLa che, jyAre, rajasuM ane tamannu gauNa thaI gayA hovA chatAM sattva eTale nirmaLa to nathI ja. to pachI AvA apakRSTa (ochA) narmalyavALA sattvamAM puruSanuM pratibiMba kevI rIte paDe ? AvA praznanuM nirAkaraNa karavA apakRSTa nirmaLatAvALA jaLamAM sUrya vagerenuM pratibiMba paDI zake che e dRSTAMta ApyuM. darpaNamAM vRkSanuM pratibiMba paDe eTalA mAtrathI kAMI e pratibiMba vRkSanuM kArya karavA rUpe phaLa ApavA mAMDatuM nathI, ke nadInuM pratibiMba paDatuM hoya to e pratibiMbavALA darpaNAdimAM snAnAdi ke ThaMDakano anubhava vagere thaI zakatA nathI. ema jaDa evI buddhimAM puruSanI citUchAyA bhale paDe, eTalA mAtrathI e cetana jevI banI bhoga karavA mAMDe e zI rIte zakya banI jAya ? pratibiMba e chevaTe pratibiMba ja che, e pratibiMbUmAna mULabhUta vastu 12. tema darpaNAdimAM AtmAnuM pratibiMba paDI zake nahIM. AvuM zabdazaH vivecana yogya nathI. kAraNake prastutamAM be hetunI vAta che. ne bIjA hetuno zabdathI samuccaya karyo che. eTale prathama hetu jo pratibiMba paDavA aMge che to bIjo hetu paNa e aMge ja hoya, pratibiMba na paDavA aMge nahIM. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 331 yattu "vyApakasyAtinirmalasya cAtmanaH kathaM sattve pratibimbanamiti" tanna, vyApakasyApyAkAzasya darpaNAdAvapakRSTanairmalyavati ca jalAdAvAdityAdInAM pratibimbadarzanAt, svasthitacicchAyAsadRzacicchAyA'bhivyaktirUpasya pratibimbasya pratibimbAntaravailakSaNyAcceti (rAjamArtaNDa-4/23) bhojaH / / 17 / / itthaM pratyAtmaniyataM buddhitattvaM hi zaktimat / nirvAhe lokayAtrAyAstataH kvAtiprasaJjanam / / 18 / / 'itthamiti / itthaM uktaprakAreNa pratyAtmaniyataM AtmAnamAtmAnaM prati niyataphalasampAdakaM buddhitattvaM hi lokayAtrAyA lokavyavahArasya nirvAhe vyavasthApane zaktimat=samartham / tataH kvAtiprasaJjanaM yogAdekasya rUpe vartavA zI rIte mAMDe ? AvA yakSa prazananA samAdhAna mATe, anya pratibiMba karatAM A pratibiMba vilakSaNa che (ne tethI e mULabhUta vastunuM prayojana sArI zake che) evuM jaNAvyuM che. athavA darpaNAdimAM je pratibiMba paDe che, te rUpI padArthonuM paDe che. AkAzanuM je pratibiMba paDe che, te paNa arUpI AkAzanuM nahIM, paNa AkAzamAM rahelA bhUrAvarNanA padArthanuM (ojhonanuM) ke saphedavAdaLa vagerenuM paDe che. puruSa to sarvathA arUpI che. enuM buddhimAM pratibiMba zI rIte paDe? AvI zaMkAnuM samAdhAna e che ke anya pratibiMba karatAM, svasthitacitachAyAsamAna cituchAyAnI abhivyaktirUpa A pratibiMba vilakSaNa che, mATe arUpI evA paNa puruSanuM pratibiMba paDI zake che. (A badhI vAto yogasUtranI rAjamArtaDa TIkAmAM bhoje karI che.) I 11-17 | (bAramI gAthAmAM granthakAre pAtaMjalavidvAnone doSa Apelo ke prakRti jo eka ja che, to eka puruSano mokSa thavAmAM badhAno mokSa thaI jaze. athavA ekano paNa nahIM thAya. e doSanuM vAraNa karavA teo potAnI mAnyatA darzAve che. gAthArtha H Ama dareka AtmAmAM niyata evuM buddhitattva lokayAtrAno nirvAha karavAmAM zaktimAna che. to atiprasaMga kyAM Ave ? TIkArya : Ama=ktirUpe pratyAtmaniyata AtmA-AtmAe pratiniyataphaLanuM saMpAdaka buddhitattva ja lokayAtrAno nirvAha karavA=lokavyavahAranI vyavasthA karavA zaktimatu samartha che. to pachI yogathI ekanI muktimAM anyanI mukti thaI javArUpa atiprasaMga kyAM che? kAraNa ke prakRti sarvatra=badhA puruSo aMge eka hovA chatAM buddhirUpa vyApAra judA-judo hovAthI bheda saMgata thaI zake che. eTale ja yogasUtra (2-22) mAM kahyuM chektaarthN prati naSTamapyanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAta. vivecanaH buddhi tattva puruSe puruSe bhinna che. tethI, yogI puruSa mATe e mokSaphaLanuM saMpAdana kare ne tethI e puruSano mokSa thaI jAya to paNa anya puruSanuM svataMtra buddhitattva e vakhate bhogaphaLanuM ja saMpAdana karatuM hovAthI e puruSano e vakhate mokSa thato nathI, pachI badhAnI mukti thaI javAno prazna ja kyAM rahe che ? vaLI, darekanuM pota-potAnuM buddhitattva che.. ne e buddhitattva judI judI rIte vyApta thAya che. eTale koIka jIva sukhIkoIka vadhAre sukhI. koIka duHkhI-koIka vadhAre duHkhI. Avo badho ja lokavyavahAra paNa saMgata thaI jAya che, pachI asaMgatino prazna ja kyAM che? yogasUtra (2-22) no artha Avo che yogasAdhanAdvArA mukta thayelo puruSa e kRtArtha. enI pratye naSTa evuM paNa prakRtitattva (anyapuruSa pratye) anaSTa hoya che, kAraNa ke (e prakRtitattva) tadda (kRtArtha) ane anya (akRtArtha) banne prakAranA puruSo aMge sAdhAraNa che. eTale ke mukta ane amukta Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 19 muktAvanyasyApi muktyApattirUpam ? prakRteH sarvatraikatve'pi buddhivyApArabhedena bhedopapatteH / tathA ca sUtraM"kRtArthaM prati naSTamapyanaSTaM tadanyasAdhAraNatvAditi" (yo.sU.2-22) / / 18 / / yaccoktaM 'jaDAyAzca pumarthasye'tyAdi tatrAha kartavyatvaM pumarthasyAnulomya-prAtilomyataH / prakRtau pariNAmAnAM zaktI svAbhAvike ubhe / / 19 / / kartavyatvamiti / pumarthasya kartavyatvaM prakRtau pariNAmAnAM mahadAdInAmAnulomya-prAtilomyata ubhe zaktI svAbhAvike-tattvataH svabhAvasiddhe, pumarthe satIti zeSaH / na tvanyat / ___ mahadAdi-mahAbhUtaparyantaH khalvasyA bahirmukhatayA'nulomaH pariNAmaH, punaH svakAraNAnupravezadvAreNAsmitAntaH pratilomaH pariNAmaH / itthaM ca puruSasya bhogaparisamApteH sahajazaktidvayakSayAt kRtArthA prakRtiH, na punaH pariNAmamArabhate / evaMvidhAyAM ca puruSArthakartavyatAyAM prakRterjaDatvena kartavyAdhyavasAyAbhAve'pi na kAcidanupapattiriti / / 19 / / nanu yadi pratilomazaktirapi sahajaiva pradhAnasyAsti tatkimarthaM yogibhirmokSArthaM yatnaH banne prakAranA puruSo pratye prakRti to eka ja che. emAMthI mukta pratye e naSTa=buddhirUpa vyApArathI rahita thayuM hovA chatAM e ananTa ja hoya che. arthAt buddhirUpa vyApArathI savyApAra ja hoya che, kAraNa ke amukta puruSonI pota potAnI buddhi haju pravRttizIla hoya che. (mukta puruSo karatAM amukta anaMtAnaMta che, mATe ahIM naSTa paNa anaSTa che ema kahyuM che. jo uMdhuM hota to anaSTa paNa naSTa che ema kaheta.) || 11-18 |. avataraNitArtha bAramI gAthAnA uttarArdhamAM naDAyAgna punarthastha.. vagere dvArA granthakAre jaDa evI prakRtinuM puruSaprayojana e kartavya zI rIte hoya zake ? evo je doSa Apelo, eno javAba ApavA pAtaMjaladarzanakAra kahe che - gAthArtha prakRtimAM mahadAdi pariNAmonI AnulomathI ane prAtilomyathI AvI je be svAbhAvika tattvataH svabhAvasiddha zaktio pumarthanI puruSanA prayojananI hAjarImAM hoya che, e ja enuM pumarthakartavyatva che, e sivAya bIjuM kazuM nahIM. prakRtino mahatuthI zaru karIne mahAbhUta sudhIno je bahirmukharUpe pariNAma thAya che, te anuloma pariNAma che ane svakAraNamAM anupravezadvArA asmitA sudhIno je antarmukharUpe pariNAma thAya che, te pratiloma pariNAma che. Ama puruSanA bhoganI parisamApti thavAthI A banne sahajazaktiono kSaya thavAnA kAraNe kRtArtha thayelI prakRti pachI (e puruSane AzrIne) navA koI pariNAmano AraMbha karatI nathI. puruSArthanI kartavyatA AvA prakAranI hovAnA kAraNe, prakRtinI jaDatAnA lIdhe kartavya adhyavasAya na hovA chatAM koI asaMgati nathI. vivecana : pAtaMjala darzananI prakriyA AvI che. sAmyavasthApanna sattva-rajastamajuM e prakRti che. emAMthI, sattvAdi viSamAvasthApanna bane tyAre buddhi-mahatu-citta-aMtaHkaraNa utpanna thAya che. buddhimAMthI ahaMkAra pragaTa thAya che. A ahaMkAranA paNa sAttvika vagere traNa aMza che. emAMthI sAttvika ahaMkAramAMthI pAMca jJAnendriya (sparzana, rAsana, dhrANa, cakSu, zrotra) utpanna thAya che. rAjasa ahaMkAramAMthI hAtha-paga vagere pAMca karmendriya Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 kriyate ? mokSasya cAnarthanIyatve tadupadezakazAstrasyAnarthakyamityata Aha na caivaM mokSazAstrasya vaiyarthyaM prakRteryataH / tato duHkhanivRttyarthaM kartRtvasmayavarjanam / / 20 / / na ceti / na caivaM-muktau prakRtereva sAmarthya mokSazAstrasya vaiyarthaM AnarthakyaM, yataH= yasmAt tata: mokSazAstrAd duHkhanivRttyarthaM duHkhanAzAya prakRteH pradhAnasya kartRtvasmayasya= kartRtvAbhimAnasya varjanaM nivRttirbhavati (=kartRtvasmayavarjana) / anAdireva hi prakRti-puruSayorbhoktR-bhogyabhAvalakSaNaH sambandhaH / utpanna thAya che. sAttvika-rAjasa ubhayAtmaka ahaMkAra manane pedA kare che ane tAmasuM ahaMkAra pAMca tanmAtrAne utpanna kare che. zabdAdi pAMca tanmAtrAmAMthI pRthvI vagere pAMca mahAbhUta pedA thAya che. Ama prakRtinA bahirmukhavyApArathI mahattattvathI laIne pAMcamahAbhUta sudhI kArya pragaTavuM e prakRtino anuloma pariNAma che. prakRti potAno A adhikAra jyAre pAcho kheMcavA mAMDe che, tyAre pratiloma pariNAma sakriya bane che. eTale pAMca mahAbhUtavagere kramazaH pAMca tanmAtrA vagere rUpa potapotAnA kAraNamAM praveza karavA dvArA asmitA sudhI laya pAme che. prakRtino A antarmukha pariNAma e pratiloma pariNAma kahevAya che. mahAbhUta vagere laya pAmavA para avidyAno paNa svakAraNabhUta aMtaHkaraNamAM laya thaI jAya che. pachI ahaMkAra paNa aMtaHkaraNamAM lIna thaI jAya che. ane chevaTe aMtaHkaraNa (citta) nirvikArI banI prakRtimAM lIna banI jAya che. draSTA puruSanuM svasvarUpamAM avasthAna thAya che. puruSano A ja mokSa che. puruSane bhoga karAvavo e prakRtinuM kartavya hatuM.. ema puruSano mokSa karAvavo e paNa prakRtinuM kartavya hatuM. A baMne kartavyo pUrA thatAM have prakRti e puruSa pratye kRtakRtya thaI jAya che. havethI prakRti pharIthI kyAreya paNa e puruSa pratye potAnI anuloma-pratilomazaktine sakriya karatI nathI. eTale have pachI puruSanuM zAzvatakALa mATe cinmAtra svarUpamAM avasthAna thAya che. Ama prakRtinI be sAhajika zaktio, prathama anulomazaktinI sakriyatAnA kAraNe pAMca mahAbhUta sudhIno prapaMca ane puruSanA bhoganuM saMpAdana. e prayojana pUrNa thavA para anulomazaktinI kSINatA. vivekakhyAti thavA para pratilomazaktinI sakriyatA .. yogasAdhanA dvArA puruSanA mokSa prayojananuM saMpAdana thavA para pratilomazaktinI kSINatA=prakRtinI kRtArthatA. AvI prakriyA hovAthI, jaDa evI prakRtine puruSaprayojanakartavyatAno adhyavasAya na hovA chatAM koI vAMdho Avato nathI. 11-19 // avataraNikArtha : zaMkA : pradhAnamAM prakRtimAM pratilomazakti paNa jo sAhajika che, to mokSa enAthI ja thaI javAno. yogIoe svayaM kazuM karavAnuM rahe ja nahIM. to pachI yogIo mokSa mATe puruSArtha zA mATe kare che? vaLI A rIte mokSa anarthanIya banavAthI puruSArthano viSaya na rahevAthI enA upadezaka zAstro vyartha banI jaze. AvI zaMkAnA samAdhAna mATe pAtaMjalavidvAno kahe che - gAthArtha: "A rIte prakRtinI pratilomazaktithI ja mokSa thaI jato hoya, to mokSazAstra vyartha thaI jaze ema nahIM kahevuM, kAraNa ke tenAthI=mokSazAstrathI du:khanAza mATe prakRtinA kartutvaabhimAnanuM varjana thAya che. TIkArtha : "Ama mokSaaMgenuM sAmarthya prakRtimAM ja hoya to mokSazAstra vyartha banI jaze" evI zaMkA nahIM karavI, kAraNa ke te mokSazAstrathI duHkhanAza mATe prakRtinA=pradhAnanA kartutvasmayanuM= kartutvAbhimAnanuM varjana=nivRtti Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 20 tasmin sati vyaktamacetanAyAH prakRteH kartRtvAbhimAnAd duHkhAnubhave sati 'kathamiyaM duHkhanivRttirAtyantikI mama syAditi bhavatyevAdhyavasAyaH / ato duHkhanivRttyupAyopadezakazAstropadezApekSA'pyasya yuktimatIti T20NA thAya che. prakRti ane puruSano bhokta-bhAgyabhAvarUpa saMbaMdha anAdi ja che. te hote chate vyakta thaI che cetanA jenI evI prakRtinA kartutvanA abhimAnanA kAraNe puruSane duHkhano anubhava thavA para "mArA A duHkhanI AtmattikI nivRtti kevI rIte thAya ?" evo adhyavasAya thAya ja che. eTale duHkhanivRttinA upAyaupadezaka zAstranA upadezanI enI=puruSanI apekSA paNa yuktisaMgata che. vivecana : mokSa pratilomazaktithI thAya che, ane pratilomazakti prakRtimAM sahaja rIte rahI che. (eTale ke enA mATe paNa koI puruSArtha jarUrI nahIM hovAthI upadezanI jarUra nathI). arthAt puruSano mokSa thavA na thavAmAM prakRti sahaja rIte ja samartha che, to yogIe kazuM karavAnuM rahetuM na hovAthI upadeza konA mATe ? ne eTale mokSa aMgenA zAstro vyartha banI jaze AvI zaMkA karavI nahIM, kAraNa ke duHkhano nAza to karavo ja che. ne duHkhanuM mULa che prakRtinuM kartutvAbhimAna. A kartutvAbhimAna mokSazAstranA zravaNathI dUra thAya che. mATe e zAstra vyartha nathI. Azaya e che ke prakRti-puruSano anAdikALathI bhokta-bhAgyabhAvasaMbaMdha che, puruSa bhoktA che ke prakRti bhogya che. prakRtimAM vastutaH kartutva ke bhostRtva kazuM ja nathI. chatAM e potAne 'huM kartA chuM" "bhoktA chuM' evuM mAne che. A enuM abhimAna che. ne enA kAraNe badhA duHkhonI paraMparA nirmANa thAya che. puruSanuM pratibiMba paDavAthI jaDa evI paNa prakRti cetana jevI bane che. enI abhivyaMgya cetanA abhivyakta thAya che. eTale prakRti paNa cetana banI hovAthI 'huM kartA (karNI) " evuM abhimAna kare che. saMsAra duHkhamaya che. eTale saMsAraprapaMcanA kartutvanuM prakRtinuM A abhimAna duHkha pedA kare che ane tethI "mAre A duHkhanivRtti AtyaMtikI zI rIte thAya?" evo puruSane adhyavasAya thAya che. ne e adhyavasAyanA prabhAve duHkhanivRttinA upAyanI jijJAsA pedA thAya che jene mokSazAstra saMtoSe che. mATe e zAstra vyartha nathI, arthAt Ane-puruSane zAstropadezanI apekSA hovI paNa yuktisaMgata che. ahIM karelADaNa yunitIti je kahyuM che, emAM rahelA kazya no eka vidvAne mokSaca artha karyo che, je yogya jaNAto nathI, kAraNa ke upadezanI apekSAnI ahIM vAta che e spaSTa che. vaLI duHkhanivRttiupAyopadezakazAstra ema spaSTa jaNAvyuM hovAthI pAchuM "mokSanuM zAstra' vagere jaNAvavAno abhiprAya paNa saMbhavato nathI. vaLI kaccha che sAcA nahIM, mATe prakRtine apekSA che evo artha paNa saMbhavato na hovAthI puruSane apekSA che e ja nizcita thAya che. tathA, avataraNikAmAM paNa yogI puruSa aMge prazna che, tethI paNa puruSane apekSA hovAnI vAta niHzaMka bane che. tathA, ahIM je zabda rahela che, te pUrve jaNAvelA adhyavasAyano samuccaya kare che. eTale e apekSA jo puruSane che, to e adhyavasAya paNa puruSane thAya che, evo ja artha karavo ucita hovAthI, prakRtine e adhyavasAya thAya che evo artha karIne, pahelAM to jaDa prakRtine adhyavasAyano niSedha karyo hato vagere rUpe virodhanuM udbhAvana karavuM ane pachI e to abhyapagamaLyAye niSedha karyo hato vagere samAdhAna karavuM. A ucita jaNAtuM nathI. vaLI, jyAre e darzananA bahumAnyagranthakAra rAjamArtaDa TIkAmAM vaMvidhAyAM rapuruSArtha kartavyatAyAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 vyaktaM kaivalyapAde'daH sarvaM sAdhviti cenna tat / itthaM hi prakRtermokSo na puMsastadado vRthA / / 21 / / 'vyaktamiti / kaivalyapAde=yogAnuzAsanacaturthapAde'dA etad vyaktaM prakaTaM sarvaM akhilaM sAdhu-nirdoSamiti / samAdhatte-iti ced ? na tad yat prAk prapaJcitam / (itthaM) hi =yata evamuktarItyA prakRtermokSaH syAt, tasyA eva kartRtvAbhimAnanivRttyA duHkhanivRttyupapatteH, na puMsaH, tasyAbaddhatvena muktyayogAt, mucerbndhnvishlessaarthvAta | tataetasmAtA=vasthA mavajhanzavatta tathA= zoSaHaBE IT 21TI. naDIyA ra pravRtteirna vinupattiH (artha : jaDa evI paNa prakRtinI AvA prakAranI sahaja (zaktirUpa) puruSArthakartavyatA hovAthI koI asaMgati nathI.) A rIte prakRtinI jaDatAnA kAraNe adhyavasAyarUpa nahIM, paNa zaktirUpe kartavyatA jaNAve che ane abhyAgamanyAyano to aNasAra sudhdhAM ApatA nathI, tyAre ApaNe evI kalpanA zI rIte karI zakIe ? tathA, avataraNikAmAM yogI puruSanA yatnanI vAta paNa puruSanA adhyavasAyane ja sUcave che, kAraNa ke jene duHkhanivRttino adhyavasAya hoya, eno tadartha prayatna hoya. alabatta A darzananI mAnyatAo evI vicitra bhAse che ke enI saMgati kaI rIte teo kare che ? e samajavuM paNa muzkela che. A darzananI mAnyatA tarIke puyadhyavasitama puruSata? AvuM je saMbhaLAya che, te to buddhine adhyavasAya hovo spaSTa jaNAve che. tathA A mate puruSa to puSkarakamalavata nirlepa sthiraekasvabhAva che. ene adhyavasAya zI rIte thAya ? eTale jema jJAna-sukha-duHkha-rAgadveSAdi-kartutva-bhoknatva-A badhuM ja buddhinuM mAnavAnuM rahe che, ema AtyantikaduHkhanivRttinI icchA-enA upAya jANavA mATe zAstronI apekSA, e jANyA pachI tadartha prayatna.. A badhuM ja buddhine ja saMbhave che, puruSane nahIM. ane bIjI bAju upara jaNAvyA mujaba rAjamArtaDa TIkAmAM jaDa evI prakRtine (buddhine) adhyavasAya na hovAnuM sUcana maLe che. eTale badhuM asamaMjasa che. (ekAntavAdamAM sAmaMjasyanI kalpanA paNa asthAne ja che ne !) tema chatAM prastuta adhikAra parathI "prakRtine adhyavasAya thAya che evo artha kADhavo yogya nathI e to spaSTa ja che. ./ 11-20 II (pUrvapakSI prastuta vAtano upasaMhAra kare che ne pachI granthakAra eno javAba ApavAno prAraMbha kare che-). gAthArtha kevalyapAdamAM vyakta evI A badhI vAta nirdoSa che. AvuM ja kahezo to e barAbara nathI, kAraNake A rIte prakRtino mokSa thaze, puruSano nahIM. ane to pachI A vAta vRthA thaI jaze. TIkArya : yogAnuzAsananA cothA pAdamAM vyakta rIte kahevAyeluM A badhuM sAdhu=nirdoSa che.. (pUrvapakSIno jo Avo abhiprAya che, to granthakAra kahe che -) teramA zlokathI ahIM sudhImAM A badhuM je kahyuM, te yogya nathI, kAraNa ke A rIte to prakRtino mokSa thaze, kAraNa ke tenuM ja kartutvAbhimAna dUra thayuM hovAthI duHkhanivRtti saMgata thAya che. puruSano mokSa nahIM thAya, kAraNake e to baMdhAyelo ja na hovAthI mukta paNa na thaI zake, te paNa eTalA mATe ke mun dhAtu baMdhanamAMthI chUTakAro thavo' e arthamAM che. ane to pachI tamArA granthamAM kahelI je vAta AgaLa kahevAze te vRthA Tharaze eTale ke (gaLuM sUkAvArUpa) kaMThazoSa sivAya enuM koI phaLa nahIM maLe. vivecanaH pAtaMjalamata para granthakAre traNa doSa ApelA.. (1) puruSano asaMsAra ke amokSanI Apatti hovAthI AtmAne apariNAmI na mAnI zakAya.. (2) prakRtine eka mAnavAmAM kAM to badhAno mokSa ne kAM to Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 22 paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rataH / jI muNDI zikhI vA'pi mucyate nAtra saMzayaH / / 22 / / paJcaviMzatIti / atra hi paJcaviMzatitattvajJAnAt puruSasyaiva muktiruktA, sA ca na sambhavati / na ca bhogavyapadezavanmuktivyapadezo'pyupacArAdeva puMsi sambhavatIti vAcyam, evaM hi tatra caitanyasyApyupacAreNa suvacatvApatteH / 'bAdhakAbhAvAnna tatra tasyopacAra' iti cet ? tatra kRtyAdisAmAnAdhikaraNyasyApyanubhUyamAnasya kiM bAdhakam ? yena teSAM bhinnAzrayatvaM kalpyate / koIno nahIM evI Apatti ane (3) jaDa evI prakRtine adhyavasAyarUpa kartavyatA saMbhavatI nathI. pAtaMjalavidvAnoe 13 thI 20 sudhInI gAthAmAM A doSonuM vAraNa karavA A pramANe kahyuM : (1) cittavRttionuM haMmezA jJAna thAya che. eTale enA kAraNabhUta cichAyAsaMkramathI AtmAmAM apariNAmitAnuM anumAna thAya che. (2) prakRti eka hovA chatAM enA vikArarUpa buddhi puruSa-puruSe judI hovAthI A Apatti nathI. ane (3) prakRtimAM jaDatAnA kAraNe adhyavasAyarUpa kartavyatA na hovA chatAM anuloma-pratilomapariNAmajanaka sahajazaktidvayarUpa kartavyatA hovAmAM kazo vAMdho nathI. AnA para vaLI pAtaMjalavidvAno sAme prazna khaDo karavAmAM Avyo ke prakRtinI sahaja zaktithI jo puruSano mokSa thaI jato hoya to mokSa mATe puruSArthanI ane zAstranI koI jarU2 nahIM rahe.. pAtaMjalavidvAnoe A praznano uttara e Apyo ke prakRtinA kartRtvAbhimAnanA kAraNe du:kha che. tethI duHkhanI AtyaMtika nivRttino adhyavasAya thavAthI e nivRttinA upAyane jaNAvatA zAstranA upadezanI jarUra paDe che. 13 thI 20 gAthA sudhImAM pAtaMjala vidvAnoe jaNAvelA svamatano have granthakAra javAba Ape che ke mokSa prakRtino ja thaze, kAraNake upadeza zravaNa dvArA prakRtinA abhimAnanI nivRtti thavAthI duHkhanivRtti thAya che. vaLI puruSa to baddha ja nathI, to eno mokSa zuM ? AnA para pAtaMjala vidvAno jo ema kahe ke 'sAruM, ame prakRtino ja mokSa mAnIzuM, puruSano nahIM' to granthakAre javAba Apyo ke jo Ama prakRtino mokSa kahezo to tamArA ja granthamAM puruSano mokSa jaNAvatA je vacana che, te vyartha thaI jaze. // 21 || (have e vacanane ja jaNAve che.) gAthArtha : je te AzramamAM rahelo (puruSa) jaTI, muMDI ke zikhI hoya, to paNa jo paccIza tattvano jANakA2 hoya, to e mukta thAya che, AmAM koI saMzaya nathI. TIkArtha : AmAM paccIza tattvanA jJAnathI puruSanI ja mukti kahI che, paNa e saMbhavatI nathI. 'bhoganA vyapadezanI jema muktino paNa vyapadeza upacArathI puruSamAM saMbhave ne !' evuM nahIM kahevuM, kAraNa ke e rIte to 'puruSamAM caitanya paNa upacArathI ja che' evuM paNa kahI zakAvAnI Apatti Avaze. 'koI bAdhaka nahIM hovAthI tyAM eno upacAra nathI' ema jo kahezo to 'caitanyamAM anubhavAtA kRtyAdisAmAnAdhikaraNyamAM paNa zuM bAdhaka che ? ke jethI e badhAne bhinna AzrayavALA mAno cho.' 'AtmA pariNAmI banI javAnI Apatti ja emAM bAdhikA che' evuM nahIM kahevuM, kAraNa ke e pariNAmI hoya to paNa anvayane koI vAMdho nathI. nahIMtara to cittano paNa anvaya mAnI zakAze nahIM, kAraNake pratikSaNa cittanI nazvaratA jovA maLe che. atItAnA taM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 337 'AtmanaH pariNAmitvApattirbAdhiketi cet ? na, tatpariNAmitve'pyanvayAnapAyAt / anyathA cittasyApi tadanApatteH, pratikSaNaM cittasya nazvaratvopalabdheH / 'atItAnAgataM svarUpato'styadhvabhedo dharmANAm (yo.sU. 412) te vyaktasUkSmA guNAtmAnaH (yo.sU. 4-13) pariNAmaikatvAdvastutattvamiti (yo.sU. 4-14) sUtraparyAlocanAd svarUponcathvamevo ghAm te vyasUkSma zuIbhAnA pariNAmaiRtvastuitattvam (yo. sU. 4-12, 13, 14) A sUtrono vicAra karavAthI jaNAya che ke "dharmano bheda thavA chatAM teonA aMgAMgibhAvapariNAma eka hovAthI cittano ananvaya thato nathI' AvuM kahevuM paNa ucita nathI, kAraNa ke A vAta to AtmAmAM vicAravI ja zobhe che. phUTasthatvazruti zarIrAdibhedaparaka mAnIne paNa saMgata karI zake che. A vAtane sArI rIte vicAravI. vivecana : pAtaMjalamate puruSa baddha nahIM hovAthI eno mokSa paNa saMbhavato nathI. eTale paccIzatattvano jANakAra puruSa mukta thAya che.... vagere vacana vRthA Thare che. pAtaMjala H jema sAkSAt bhoga prakRtine (buddhine) hovA chatAM puruSamAM bhogano upacAra thAya che, ema vAstavika mokSa prakRtino hovA chatAM puruSamAM eno upacAra saMbhave che ne ! jena: A rIte to sAkSAt caitanya to buddhimAM che ne puruSamAM eno paNa upacAra thAya che evuM kahevAmAM paNa koNa bAdhaka che ? pAtaMjalI: jyAM maulika mAnavAmAM koI bAdhaka hoya, tyAM ja te upacarita manAya che, paNa jo koI bAdhaka na hoya to to maulika ja manAya che, upacarita nahIM. jemake mANavakamAM agnitva bAdhita hovAthI upacarita manAya che, agnimAM nahIM. ema puruSamAM koI bAdhaka na hovAthI caitanya bAdhita nathI. pachI eno upacAra zI rIte mAnI zakAya ? jena : ema to vetanoDa phartA vagere rUpe puruSamAM caitanyane samAnAdhikaraNarUpe kRti, bhoga vagere anubhavAya che. emAM koNa bAdhaka che ? ke jethI puruSamAM ene upacarita mAnIne vAstavika to anya AzrayarUpa buddhimAM mAnavA jarUrI bane ? pAtAMjala? jo kRti vagere AtmAmAM maulika hoya to AtmAne pariNAmI mAnavo paDe e ja emAM bAdhaka che. jena: to AtmAne pariNAmI mAnI lyo ke, zuM vAMdho che ? pAtaMjala : AtmA jo pariNAmI hoya to to te te pariNAma nAza pAmavA para pariNAmI evo AtmA paNa nAza pAmI javAnA kAraNe pachI eno anvaya-aviccheda na cAle. jenA AtmAne pariNAmI mAnavA chatAM anvayane koI vAMdho nathI AvavAno. nahIMtara to cittano paNa anvaya nahIM cAle, kAraNake tame pariNAmI mAnelA cittano paNa pratikSaNa nAza jovA maLe ja che. pAtaMjala yogasUtra 4-12, 13, 14 no vicAra karavAthI jaNAya che ke dharmano bheda thavA chatAM teono aMga-aMgIbhAvarUpa pariNAma eka hovAthI cittano ananvaya=viccheda thato nathI. A 12, 13, 14 naMbaranA sUtrono bhAvArtha Avo che- pAtaMjaladarzananA mate, asatuM vastu kyAreya utpanna thatI nathI, nahIMtara to khapuSpa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 22 dharmabhede'pi teSAmaGgAGgibhAva-pariNAmaikatvAnna cittAnanvaya iti cet ? tadetadAtmanyeva paryAlocyamAnaM zobhate / kUTasthatvazruteH zarIrAdibhedaparatvenApyupapatteriti samyagvibhAvanIyam / / 22 / / kiJca - paNa kyAreka utpanna thaI jAya. ema sat vastu kyAreya sarvathA nAza pAmIne sAva tuccha abhAvarUpa banI jatI nathI. AnuM nAma che satkAryavAda. eTale te te dharmarUpe vipariNamato dharmo sadA ekarUpe avasthita rahe che. dharmo vartamAnakALe vyakta hoya che, bhogya hoya che. atIta-anAgatakALamAM sUkSma=avyakta hoya che. (sUtramAM je adhvabheda zabda che, te kALabheda arthamAM che. vartamAnakALa vagere kALabheda che.) eTale te te dharmo atItaanAgatakALamAM paNa sarvathA naSTa thaI jatA nathI. sUkSmarUpe vidyamAna rahe ja che. te te dharmo cittanA pariNAmarUpa hovAthI dharmI tarIke sarvadA citta ja che. te dharmarUpe mokSa sudhI eka ja che, arthAt judA judA dharmomAM anvaya pAmatuM rahe che, viccheda pAmatuM nathI. Ano bhAvArtha Avo che-cittamAM je koI dharmo utpanna thaI cUkyA che ke thavAnA che te traNe kALanA sarva dharmo cittamAM haMmezA vidyamAna hoya che. emAMthI te te kALe vartamAnadharma vyakta rUpe hoya che. zeSa dharmo sUkSmarUpe. AmAMno eka paNa dharma kyAreya ocho thato nathI ke navo pedA thato nathI, citta haMmezA A badhA ja dharmothI yukta hoya che ne yukta rahe che. eTale puruSano mokSa nahIM thAya tyAM sudhI enuM e citta avicchinna rahe che. vaLI A dharmo ane dharmI (citta) banne vyakta-sUkSmabhede (=vyakta-avyaktarUpe) rahelA sattva-rajasU-tamasaguNAtmA=guNarUpa che, kAraNa ke bAhya ke Abhyantara badhA bhAvono sukha-du:kha-moharUpa satva-2jasU-tamasa varDa anvaya cAlato jovA maLe che. (zaMkAH jo A sattvAdi traNa guNo sarvatra mULakAraNa tarIke che, to dharmI eka che evo ullekha zA mATe karo cho ? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe 14muM sUtra che. samAdhAna ) jo ke sattvAdi guNo traNa che, to paNa teono aMga-aMgIbhAvaganarUpa (ekabhAva pAmavA rU5) je pariNAma, temAM kyAreka sattva aMgI hoya che, ema kyAreka rajas ke tamasu aMgI hoya che. te mULabhUta rIte citta ja hovAthI eka ja hoya che ne tethI vastunuM tattva ekatva kahevAya che. jema ke "A pRthivI che' "A vAyu che" vagere. jena : (sattva, rajas ke tamasUnI pradhAnatAvALA pariNAmo badalAyA karatAM hovA chatAM e badhAmAM pariNAmI citta to mokSa sudhI enuM e ja rahe che, arthAt eno anvaya cAle che, viccheda thato nathI. Avo tamArA kahevAno bhAva che e jaNAya che. paNa to pachI cittanA badale) AtmAne ja pariNAmI mAnI lyo ne! ema mAnavuM ja ucita che. deva-manuSyAdigati vagere rUpa pariNAmo badalAyA karatA hovA chatAM pariNAmI AtmA eka rahI zake che ne tethI eno anvaye cAlI zake che. (pAtaMjala paNa zrutimAM to AtmAne kUTanitya kahyo che.) jaina : zrutinA e kathanane anya rIte paNa saMgata karI zakAya che. "AtmA phUTasthanitya che eTale sthiraekasvabhAvavALo=apariNAmI evo artha nathI, paNa zarIrAdi game eTalA badalAya to paNa e badhAthI bhinna rahenAra. e badhAthI bhinna rahevAnA svabhAvane kyAreya nahIM choDanAra. Avo artha karavAthI zruti paNa saMgata thaI jAya che. pAtaMjala vidvAnoe A vAtane samyagu vicAravI. eTale ke maulika vAto maulikatAne jALavI rAkhe. ene upacArathI saMgata karavAno avasara na Ave evI rIte vicAravI joIe. / 11-12 / vaLI - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 339 buddhyA sarvopapattau ca mAnamAtmani mRgyate / saMhatyakAritA mAnaM pArArthyaniyatA ca na / / 23 / / buddhyeti / buddhyA mahattattvena sarvopapattau sakalalokayAtrAnirvAhe ca satyAtmani mAnaM =pramANaM mRgyate / kRtyAdyAzrayavyatirikta Atmani pramANamanveSaNIyamityarthaH / na ca pArarthyaniyatA =parArthakatvavyApyA saMhatyakAritA=sambhUyamilitArthakriyAkAritA mAnaM atiriktAtmani pramANam / yatsaMhatyA'rthakriyAkAri tatparArthaM dRSTaM, yathA zayyA zayanA''sanAdyarthAH / sattvarajastamAMsi ca cittalakSaNapariNAmabhAJji saMhatyakArINi / ataH parArthAni / yazca paraH sa puruSa iti / taduktaM-"tadasaGkhyeyavAsanAbhizcitramapi parArthaM saMhatyakAritvAditi" (co.phU. 4-24) Iii 2rUTI gAthArtha buddhithI ja badhAnI saMgati thaI jAya to puruSane svIkAravA mATe bIjuM koI pramANa zodhavuM paDaze. pArArmeniyatA evI saMhatyakAritA e mAna=pramANa nathI. TakArtha: buddhithI=mahattattvathI sarva saMgati thaye chate sakaLa lokayAtrAno nirvAha thaye chate AtmA aMge pramANa zodhAya che. eTale ke kRti vagerenA AzrayathI vyatirikta AtmA aMge pramANa zodhavuM jarUrI banaze. pAtaMjala: pArArthaniyatA=parArthakatva vyApya evI je saMhatyakAritA=badhA bhegA thaIne eka kArya karavuM te. AvI saMhatyakAritA e svataMtra AtmAmAM pramANa che. je saMhatya arthakriyAkArI hoya, te parArthaka hovuM jovA maLe che, jema ke zayA-Asana vagere padArtho. sattva, rajasu ane tamasuM cittanA pariNAmone bhajanArA che ane saMhatyakArI che, mATe parArthaka che. emAM je para che te puruSa che. yogasUtra (4-24)mAM kahyuM che : tavasaMdhyeyavAsanAmitranA parArthaM, saMhatyakAritvAditi. vivecana : pAtaMjala yogadarzanamAM saMbhavita anya eka doSa granthakAra A gAthAmAM darzAve che. ApaNA anubhavagamya je ghaTa-paTAdi bAhya bhAvo ane sukha-duHkha-jJAna-icchA-kRti vagere ke rAga-dveSAdi AMtarika bhAvo.. A badhAnI saMgati buddhitattvadvArA ja jo tame karo cho, to pachI anubhavagamya evI kaI vastu bAkI rahe che jenI saMgati buddhithI na thaI zakavAthI enI saMgati mATe puruSane svataMtra tattva tarIke mAnavo Avazyaka rahe ? anubhavAtI AvI koI vastu na hovAthI tamAre svataMtra puruSanI siddhi mATe koIka navuM ja pramANa zodhavuM paDaze. pAtaMjalaH svataMtra puruSanI siddhi karatuM anumAna pramANa ame zodhyuM che. te A-sattva-rajasu-tamatattvo parArthaka che (bIjA mATe che), kAraNa ke saMhatyakArI che (=bhegA thaIne arthakriyA karanArA che, jema ke zavyAAsana vagere padArtho. AmAM je para(=bIjo) siddha thAya che, te sattvAdithI bhinna puruSa che. yogasUtra (4-24) no bhAvArtha Avo che-jo ke anaMta kleza-karmavipAka-vAsanAonA kAraNe vicitra ane sukhAdino Azraya hovAnA kAraNe bhoktA samAna evuM paNa te (citta) parArtha ja che, bIjA mATe bhogya ja che, kAraNa ke deha-indriya vagere sahakArIo sAthe maLIne bhogAdi kArya karanArA che. (eTale A anumAnathI) cittathI para anya cinmaya AtmA bhoktA siddha thAya che.) granthakAra : A rIte buddhithI bhinna AtmA siddha karavo e yogya nathI. / 11-23 zA mATe yogya nathI ? e have jaNAve che Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 24 kuta ityAha - sattvAdInAmapi svAGginyupakAropapattitaH / buddhirnAmaiva puMsastat syAcca tattvAntaravyayaH / / 24 / / sattvAdInAmiti / sattvAdInAM dharmANAM svAGginyapi svAzraye'pi / upakAropapattitaH =phalAdhAnasambhavAduktaniyame mAnAbhAvAt, sattvAdau saMhatyakAritvasya vilakSaNatvAt / anyathA'saMhatarUpaparAsiddheH, dharmANAM sAzrayatvavyAptezca buddhyaiva saphalatvAd naivamAtmA kazcidatiriktaH sidhyediti bhAvaH / tat-tasmAd buddhiH puMsaH puruSasyaiva nAma syAt / ca-punastattvAntaravyayaH = ahaMkArAditattvocchedaH syAt / / 24 / / tathAhi - gAthArtha : sattva vagereno svaaMgI upara paNa upakAra saMbhavita hovAthI tame ApelI vyApti barAbara nathI.) tethI buddhi e puruSanuM ja bIjuM nAma thaI jaze ane anya tattvano vyaya-uccheda thaI jaze. TIkArya : sattvAdi dharmano svaaMgI=svAzraya upara paNa upakAra saMgata hovAthI phaLAdhAna saMbhavita hovAthI tame kahelo niyama mAnavA mATe koI pramANa nahIM rahevAnAM kAraNe, tathA sattvAdimAM raheluM saMhatyakAritva vilakSaNa hovAnA kAraNe (A rIte svataMtra puruSanI siddhi thaI zake nahIM.) nahIMtara asaMhatarUpa "para"nI siddhi thaI zake nahIM. vaLI "dharmo sAzraya hoya che. AvI vyApti buddhithI ja saphaLa thaI jatI hovAthI A rIte koI svataMtra AtmA siddha thaI zake nahIM-evo ahIM bhAva che. tethI buddhi e puruSanuM ja nAma thaI jaze. ane tattvAntarano ahaMkArAdi tattvono vyaya-uccheda thaI jaze. vivecana : pAtaMjala vidvAnoe sattvAdi traNanI pradhAnatAthI kramazaH rAga, dveSa ane moha pariNati rUpa phaLa buddhimAM mAnyuM che. Ama sattvAdi traNa "para" mATe ja kArya kare che, evuM nahIM rahyuM. svAzraya mATe paNa kArya kare ja che. eTale saMhatyakArI hoya te parArtha ja hoya evo niyama prAmANika na rahyo. vaLI zayA-Asanavagere saMhatyakArI padArtho je "para" mATe hoya che, te "para" to dehadhArI puruSa hovAthI saMhitarUpavALo che. eTale sattvAdi dharmo paNa jo zayyA vagere jevA ja saMhatyakArI hoya, to enAthI siddha thanAra "para" saMtara vidha avayavonA samudAyathI banelo) mAnavAno rahevAthI asaMhatarUpavALo AtmA "para" tarIke siddha nahIM thAya. ane sattvAdi jo zayyA vagere karatAM vilakSaNa rIte saMhatyakArI che, to vyApti dharAvatuM (hetubhUta) saMhatyakAritva sattvAdimAM na rahevAthI svarUpaasiddhi hetvAbhAsa thaze. te paNa eTalA mATe ke vyAptino je nirNaya karyo che, te to zayyAdinA saMhatyakAritvamAM karyo che ane AvuM vyApya saMhatyakAritva sattvAdipakSamAM nathI. mATe svarUpa asiddhi che. kRti-bhogavagere dharmo sAzraya hoya che.. ane enA Azraya tarIke buddhi ja pAtaMjalavidvAnoe mAnelI che. eTale kRti vagere dharmonA Azraya tarIke buddhi maLI javAthI sAzrayatAvyApti saphala caritArtha thaI jAya che, tethI enA Azraya tarIke paNa koI svataMtra=buddhithI bhinna AtmA siddha thaI zakato nathI. eTale buddhi e puruSanuM ja nAma thaI jaze. ane to pachI pAtaMjalone mAnya che ahaMkArAdi anya tattvo che eno uccheda thaI jaze. (ahIM Adi zabdathI prakRtino samAveza jANavo.) I 11-24 . tattvAntarano uccheda kaI rIte thaI jaze ? e jaNAve che - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 341 vyApArabhedAdekasya vAyoH paJcavidhatvavat / ahaGkArAdisaMjJAnopapattisukaratvataH / / 25 / / vyApAreti / ekasya vAyoApArabhedAda=UrdhvagamanAdivyApArabhedAt paJcavidhatvavat = 'paJca vAyavaH prANApAnAdibhedAditi vyapadezavat (ahaGkArAdisaMjJAnopapattisukaratvataH=) ahaGkArAdisaMjJAnAnAmupapatteH sukaratvataH saukaryAt / tathAhi-buddhirevAhaGkAravyApAraM janayantyahaGkAra ityucyatAm / saiva ca prasuptasvabhAvA sAdhikArA prakRtiriti vyapadizyatAm / kimantargaDutattvAntaraparikalpanayeti / / 25 / / puMsazca vyaJjakatve'pi kUTasthatvamayuktimat / adhiSThAnatvametaccettadetyAdi nirarthakam / / 26 / / 'puMsazceti / puMsa:=puruSasya ca vyaJjakatve'pyabhyupagamyamAne kUTasthatvamayuktimad =asaGgatam / gAthArtha eka vAyu vyApAranA bhedathI jema paMcavidha kahevAya che ema vyApArabhedathI (eka ja buddhinI) ahaMkAra vagere saMjJAonI upapatti sukara che. TIkArtha : eka vAyuno UrdhvagamanAdi vyApArabhede "prANApAnAdi bhede vAyu pAMca prakArano che" Avo ullekha jema thAya che, ema(vyApArabheda) eka ja buddhinI ahaMkArAdisaMjJAnI saMgati karavI sukara che. te A rIte- buddhi ja jyAre ahaMkAra vyApArane pedA kare che, tyAre ahaMkAra kahevAya. e ja jyAre pramukhasvabhAvA sAdhikArA hoya, tyAre prakRti kahevAya. pachI vyartha anya tattvanI kalpanAthI saryuM. vivecana : eno e vAyu mukhanAsikAdimAMthI niSkramaNa praveza kare to prANa, maLAdinuM adhonayana kare tyAre apAna, agniuddIpana kare to samAna, rasAdinuM Urdhvagamana kare to udAna ane nADImukhamAM vistaraNa kare to vyAna kahevAya che. Ama vAyu eka ja , paNa vyApArabhede enI saMjJAbheda che. ema buddhi nAmanA eka ja tattvano vyApArabhede "ahaMkArAdi saMjJAbheda che ema sahajatAthI kahI zakAya che. buddhi jyAre ahaMkAra vyApArane pedA kare che tyAre ahaMkAra kahevAya. ane e jyAre koI ja vyApAra karatI nathI=potAnA vyApArajananasvabhAvane jANe ke suvADI dIdho hoya.. tyAre e prakRti kahevAya che, hA e sAdhikAra hovI joIe. eno adhikAra nivRtta thayA pachI (eTale ke pAtaMjaladarzananI paribhASAmAM buddhitattva vilIna thaI gayA pachI) mAtra zuddha puruSa rahe che ne e puruSa AtmA ja kahevAya che, buddhi nahIM. Ama buddhithI ja kAma sarI jAya che, to prakRti-ahaMkAra vagere svataMtra tattvo mAnavAnI jarUra rahetI nathI. te 11-25 vaLI pAtaMjala yogadarzanamAM Avato anya doSa paNa jaNAve che - gAthArtha puruSane vyaMjaka mAnavAmAM paNa phUTasthapaNuM ayogya Thare che. e to "adhiSThAnapaNArUpa ja che' ema ja kahezo, to 'tadA' ityAdi je kahyuM che te nirarthaka thaI jaze. TIkArthaH puruSa vyaMjaka che ema mAnavAmAM paNa kUTasthapaNuM asaMgata karI jAya che, kAraNa ke abhivyaMjakatva eTale abhivyaktijanakatva. ane to pachI "puruSa akAraNa ane akArya che' AvuM tamAruM vacana haNAI jaze. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 26 abhivyaJjakatvaM hyabhivyaktijanakatvam / tathA ca "akAraNamakAryaM ca puruSa" iti vacanaM vyAhanyeteti bhAvaH / 'adhiSThAnatvaM abhivyaktidezAzrayatvametad= vyaJjakatvaM, puruSastu sadaikarUpa' iti cet ? tarhi tadetyAdi "tadA draSTuH svarUpAvasthAna miti(yo.sU.1-3) sUtraM nirarthakaM, tadetyasya vyavacchedyAbhAvAt / kAlpanikatve caitadviSayasya A vyaMjakatva (janakatvarUpa nathI, paNa) adhiSThAnatvarUpa = abhivyaktidezanA AzrayarUpa che, puruSa to haMmezA eka rUpa ja che" AvuM jo kahezo, to yogasUtra (1-3)mAM tatyAdi tyAre draSTAnuM svarUpamAM avasthAna thAya che" AvuM kahyuM che, te nirarthaka banI jaze, kAraNa ke tadA tyAre.. Ano koI vyavacchedya che nahIM. AnA viSayane kAlpanika mAnavAmAM ghaTAdivyavahAranA viSayane paNa tevo mAnavAnI Apatti AvavAthI zunyavAdImatamAM praveza thaI jaze. vivecanaH pUrve be prakAranI citazaktimAMthI bIjI sattvamAM rahela abhivyaMgya citazakti puruSanA sannidhAnathI abhivyakta thAya che e vAta AvelI che. eTale ke puruSa A bIjI citazaktino abhivyaMjaka che. AmAM abhivyaMjaka eTale abhivyaktino janaka. vaLI puruSane phUTasthanitya mAnavA mATe akAraNa ( koInuM paNa kAraNa nahIM) ane akArya (=koInuM paNa kArya nahIM) mAnyo che. eTale puruSane abhivyaMjaka mAnavAmAM akAraNa mAnavAnI vAta UDI ja jAya e spaSTa che. pAtaMjalaH ame "abhivyaMjaka eTale abhivyaktijanaka' evo artha nathI karatAM, paNa "abhivyaktidezano Azraya" evo karIe chIe. Azaya e che ke citazaktinI abhivyakti buddhimAM thAya che. eTale ke buddhi abhivyaktino deza che. vaLI buddhi te-te puruSane AzrIne rahI hovAthI puruSa teno Azraya che. puruSanuM Ama abhivyaktidezaAzraya hovuM e ja enuM abhivyaMjakatva che. eTale puruSanI akAraNatA jaLavAI rahe che. ne e sadA ekarUpa hovo paNa abAdhita rahe che. granthakAraH to pachI tadA.. ityAdi je yogasUtra (1-3) che te nirarthaka banI jaze, kAraNa ke tadA zabdathI jenI bAdabAkI karavAnI hoya evo koI vyavacchedya rahyo nathI. Azaya e che ke yogasUtra (1-3) no artha chetyAre=cittavRttinirodhakALamAM draSTAnuM-puruSanuM svarUpamAM avasthAna thAya che. have, amAro tamane prazna che ke, cittavRttinirodha thavA pUrve puruSanuM svarUpamAM avasthAna hatuM ke nahotuM ? jo "na hotuM ema kahezo, to puruSa sadA ekarUpa che e vAta UDI jaze, kAraNake e pahelAM svarUpamAM avasthita nahoto ne pachI thayo. jo ema kahezo ke "hatuM to tadA tyAre lakhavuM vyartha ja thaI gayuM ne.. kAraNa ke e pUrve paNa e avasthAna hatuM ja. jo cittavRttinA anirodhakALamAM avasthAna na hoya to ja enI bAdabAkI karavA "tadA= nirodhakALamAM' ema lakhavuM jarUrI bane.. pAtaMjalaH A sUtrano viSaya kAlpanika che. tethI enAthI "puruSa sadA ekarUpa che e vAtano cheda UDI zake nahIM. granthakAraH vRttinirodhakALe yogIone svarUpamAM avasthAnano anubhava hoya che. eTale, AvA anubhavanA viSayane paNa jo kAlpanikaztuccha mAnI zakAto hoya to to sAmAnya lokone A ghaTa che "A paTa che evo Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 343 ghaTAdivyavahAraviSayasyApi tathAtvApattau zUnyavAdimatapraveza iti bhAvaH / / 26 / / nimittatve'pi kauTasthyamathAsyApariNAmataH / syAd bhedo dharmabhedena tathApi bhavamokSayoH / / 27 / / 'nimittatve'pI'ti / athAsya Atmano nimittatve'pi sattvaniSThAmabhivyaGgyAM cicchakti pratyapariNAmataH pariNAmAbhAvAt kauTasthyam / 'akAraNami'tyasyAnupAdAnakAraNamityarthAdupAdAnakAraNasyaiva je anubhava thAya che, enA viSayane paNa kAlpanika mAnI zakavAthI ghaTa-paTa koI vAstavika padArtha siddha thaze ja nahIM. ane to pachI zunyavAdI bauddhamatamAM praveza thaI javAnI tamane Apatti Avaze. te 11-29 | ('abhivyaMjakatva eTale abhivyaktijanakapaNuM kharuM, paNa e nimittakAraNarUpe, upAdAnakAraNarUpe nahIM' evI zaMkA ane eno javAba granthakAra raju kare che -). gAthArtha : AmAM=puruSamAM nimittatva hovA chatAM pariNAma na hovAthI kITazya che. chatAM paNa mokSamAM dharmabhede puruSano bheda thaze. TIkArthaH zaMkA : A=AtmA sattvamAM rahelI abhivyaMgya citazakti pratye nimitta kAraNa hovA chatAM apariNAma=pariNAmano abhAva hovAthI phUTastha che. "akAraNa evuM ja kahyuM che eno artha "anupAdAna kAraNa" che. upAdAnakAraNa ja pariNAmI hoya che, jemAM pariNAma avasthAntaranI prAptirUpa che. samAdhAna-tema chatAM bhava-mokSamAM saMsAra ane apavargamAM dharmabhede=bhoganimittatva ane animittatva evA dharmabhede syAt kathaMcid bheda mAnavo Avazyaka che. zaMkAH mokSamAM paNa pUrvasvabhAva che ja, chatAM anya kAraNa nahIM hovAthI bhogo hotA nathI.. pachI puruSano zuM bheda thayo ? samAdhAna: he saumya ! to puruSano bhavasvabhAva ane mokSasvabhAva.. A bemAM virodha kema nahIM Ave ? zaMkA puruSa pahelethI A banne svabhAvano bhego eka svabhAvavALo hovAthI A virodha doSa Avato nathI. samAdhAna: A to bIjI rIte syAdvAda ja che, pachI syAdvAdanA nAmathI phogaTa kheda zA mATe pAme che ? vivecana : pAtaMjalaH puruSane akAraNa je kahyo che, te pariNAmakAraNa=upAdAnakAraNa tarIke akAraNa kahyo che. eTale ke puruSa koInuM upAdAnakAraNa banato nathI, e anupAdAnakAraNa che. eTale sattvamAM rahelI abhivyaMgya citazaktinuM e nimitta kAraNa bane to emAM vAMdho zuM che ? pariNAmakAraNa evuM hoya che ke ene kAryarUpe pariNamavuM paDe che ne kAryanAze nAza pAmavuM paDe che, jethI kauTacya rahI zake nahIM. nimittakAraNane A prazna hoto nathI. mATIe ghaTarUpe pariNamavuM paDe che ne ghaTanAze "ghaTa' tarIke nAza pAmavuM paDe che. nimittakAraNa daMDane, ghaDo utpanna thAya ke nAza pAme, zuM lAge vaLage ? e to evo ne evo rahI ja zake che. ema, puruSa abhivyaMgyacitazaktinuM nimittakAraNa bane eTalA mAtrathI ene badalAI javuM paDatuM nathI, ne tethI phUTasthanityatva akabaMdha rahI zake che. je upAdAnakAraNa hoya, e ja pariNAmI hoya che, jenA anya avasthA pAmavArUpa pariNAma thAya che. puruSa koInuM upAdAna kAraNa nathI. tethI pariNAmI nathI ne tethI e anya avasthAne pAmato nathI. Ama sthira eka avasthA rahevAthI e kUTanitya tarIke abAdhita che ja. e ja rIte bhoganuM paNa e nimittakAraNa che, upAdAnakAraNa nahIM, mATe enuM kUTasthapaNuM akhaMDa rahe che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 28 pariNAmitvAt pariNAmasya cAvasthAntaragamanalakSaNatvAditi bhAvaH / tathApi bhavamokSayoH = saMsArApavargayodharmabhedena bhoganimittAnimittatvadharmabhedena syAt=kathaJcid bheda AvazyakaH / mokSe'pi pUrvasvabhAvasattve kAraNAntarAbhAvAnna bhoga iti ko bheda iti cet ? saumya ! kathaM tarhi na bhavamokSobhayasvabhAve virodhaH ? ubhayaikasvabhAvatvAnnAyamiti ced? bhaGgyantareNAyameva cAtA rUti %i vRthA vidyAre? || ra7nA prasaGgatAdavasthyaM ca buddharbhede'pi tattvataH / prakRtyante laye muktena cedavyApyavRttitA / / 28 / / prasaGgeti / buddherbhade'pi pratyAtmaniyatatve'pyabhyupagamyamAne (ca) tattvata: paramArthataH prakRtyante prakRtivizrAnte laye=duHkhadhvaMse sati prasaGgatAdavasthyaM=ekasya muktAvanyasyApi tadApattirityasyAparihAra eva, prakRtereva mukterabhyupagamyamAnatvAt, tasyAzca muktatvAmuktatvobhayavirodhAt / granthakAraH tema chatAM, saMsAra daramyAna e bhoganimitta bane che, mokSamAM bhoganuM animitta bane che. Ama bhoganuM nimittatva ane animittatva evo dharmabheda thavAthI dharmI evA puruSano paNa kathaMcit bheda mAnavo. Avazyaka banavAthI phUTasthatva nahIM rahe. pAtaMjala : mokSakALamAM paNa puruSano svabhAva to bhoganimitta banavAno ja che. mAtra bhoganA anya kAraNarUpa cittano abhAva hovAthI bhoga hoto nathI. eTale puruSamAM kayo bheda che je enA kUTasthatvane hAni pahoMcADe ? granthakAra : saumya ! saMsAramAM puruSano bhavasvabhAva che. mokSamAM mokSasvabhAva che. A be svabhAva vacce ja virodha zI rIte nathI ? arthAt e be vacce virodha che ja ne tethI banne ekIsAthe na saMbhave. bhinna bhinna kALe mAnavAmAM svabhAvAntara thaze ja ne ! pAtaMjala H A be svabhAvane kAMI alaga-alaga svabhAvo nathI ke jethI svabhAvAntara thatA phUTasthatva bAdhita thaI jAya. A banneno saMvalita eka bhego svabhAva ame mAnIe chIe. eTale ke saMsAra ane mokSa bannenuM saMpAdana karI Ape evo eka ja svabhAva puruSamAM che, je saMsAra-mokSa banne kALa daramyAna avyAhata rahe che. granthakAra : dhanyavAda ! A to tame alaga rIte paNa syAdvAdane ja jaNAvyo. kAraNa ke (nityatvaanityatva vagere rU5) be viruddha bhAsatA dharmono (nityAnityatva vagere rU5) eka svabhAve svIkAra e ja to syAdvAda che. eTale syAdvAdanA nAmathI kheda pAmavAnI jarUra nathI. /11-2 (puruSa to evo ne evo ja rahe che, buddhinA hovA-na hovAthI ja saMsAra-mokSa thAya che. AvI zaMkA aMge granthakAra kahe che-). gAthArtha : prakRtimAM vizrAnti pAmatA layarUpa mokSa mAnavAmAM, buddhino bheda hoya to paNa tattvataH prasaMga=Apelo doSa tadavastha rahe che. jo muktinI avyApyavRttitA na mAno to. TakArtha : buddhine pratyAtmaniyata mAnavAmAM Ave to paNa paramArthathI, prakRtimAM vizrAnta thatA duHkhadhvarUpa laya (e mokSa hovAthI) prasaMga=dUSaNa tadavastha ja raheze. eTale ke ekanI muktimAM anyanI mukti thaI javAnA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 345 ekatra vRkSe saMyoga-tadabhAvayoriva prakRtau vibhinnabuddhyavacchedena na muktatvAmuktatvayorvirodha ityata Aha-ce=yadi mukteravyApyavRttitA na 'abhyupagamyata' iti zeSaH / doSano parihAra nahIM ja thAya, kAraNa ke prakRtino ja mokSa manAI rahyo che. prakRtimAM muktatva-amuktatvano virodha che. zaMkAH eka ja vRkSamAM saMyoga ane tenA abhAvanI jema prakRtimAM alaga-alaga buddhiavacchedana muktatva-amuktatvano virodha nathI. samAdhAna : jo muktine avyApyavRtti nahIM mAno to (doSa tadavastha rahe che). ahIM grupate eTaluM pada zeSa che=adhyAhArathI levAnuM che. ane jo ene avyApyavRtti mAnavAmAM Ave to muktaAtmAno paNa amukta tarIke vyavahAra thavAnI Apatti e ja dUSaNa che. vaLI A rIte to mukta AtmAne paNa bhavastha zarIravacchedana bhoga mAnavo paDaze. mATe te puruSanI prakRtinI nivRtti avazya mAnavI joIe ema jANavuM. vivecanaH pUrve 12mA zlokamAM granthakAre dUSaNa darzAvela ke prakRtine eka mAnavAmAM ekano mokSa thavAmAM badhAnI mukti thaI jaze... e dUSaNanuM pAtaMjalavidvAnoe 18mA zlokamAM prakRti eka hovA chatAM AtmAe AtmAe buddhitattva alaga alaga che. ne tethI jenI buddhino laya thayo te mukta, jenI buddhino laya nathI thayo. te amukta.. A rIte vAraNa karyuM hatuM. have A 28mA zlokamAM granthakAra kahe che ke buddhine AtmA-AtmAe bhinna mAnavA chatAM sarva AtmAonI mukti thaI javAnI ApattirUpa prasaMga haju tevo ne tevo ja Ubho che. Azaya e che ke pAtaMjala (ane sAMkhya) darzananA mate je kArya jyAMthI udaya pAme che, tyAM ja te kArya laya pAme che. eTale duHkha jo buddhimAMthI pedA thAya che, to eno dhvaMsa paNa buddhimAM ja thAya che. duHkhano sarvathA dhvasa e mukti che. paNa cittavRttinirodha thavA para buddhi paNa prakRtimAM vilIna thaI jAya che. eTale chevaTe mukti prakRtimAM rahe che. arthAt prakRti mukta thAya che. eno upacAra puruSamAM thAya che. tethI puruSa mukta kahevAya che. have prakRtine eka mAnI che, eTale sarvathA eka mAnI che. (nahIMtara to anekAntavAda AvI jAya.) eTale prakRti e mukta che to mukta ja che, amukta hoI na zake. tethI je puruSanI buddhinA vilayathI prakRti mukta thaI che, e sivAyanA puruSo mATe paNa prakRti to mukta ja che, eTale sarva puruSanI muktino doSa Avaze ja. pAtaMjalaH jema vRkSamAM zAkhAvacchedana kapisaMyoga rahyo hovA chatAM mULAvacchedana kapisaMyogAbhAva paNa rahe ja che. ema prakRtimAM paNa judA-judA avacchedakathI muktatva ane amuktatva rahI ja zake che ne ! (mukta thayelA) ekapuruSIyabuddhiavacchedana prakRti mukta che, tadanyapuruSIyabuddhiavacchedana e amukta che. pachI virodha kyAM rahyo ? ne badhAnI muktino doSa paNa kyAM rahyo ? granthakAra ? Ano artha thayo tame muktatvane=muktine avyApyavRtti mAno cho. ame je doSAropaNa karela che te to ene avyAkhavRtti na mAnatA ho to ja. (eka ja adhikaraNamAM avacchedakabhede pratiyogI ane eno abhAva baMne rahetA hoya e avyApyavRtti kahevAya che.) Ama tame jo ene avyApyavRtti mAno cho to e doSa nahIM Ave, paNa bIjA doSa Avaze. ane te A che muktapuruSano paNa amukta tarIke vyavahAra karavo paDaze. Azaya e che ke pAtaMjalIe puruSabhede buddhibheda mAnyo che, paNa prakRtibheda mAnyo 13. zlokamAM vyAkhavRttitA pachI nANuparyate e adhyAhAra che... zabdazaH vivecanakAranI A vAta galata che, kAraNa ke ahIM, mAtra amyupaVINane eTalo ja adhyAhAra che. na to zlokamAM che ja. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 29 tadabhyupagame ca mukte'pyamuktatvavyavahArApattireva dUSaNam / kiJcaivaM muktasyApyAtmano bhavasthazarIrAvacchedena moiiti tatratinivRttiravayanamyuveti draSTam | ra8 pradhAnabhede caitatsyAt karma buddhiguNaH pumAn / syAd dhruvazcAdhruvazceti jayatAjjainadarzanam / / 29 / / nathI. eTale, prakRtine jo mukta ane amukta mAnazo, to mukta puruSa mATe paNa prakRti amukta paNa che ja. ane e jo amukta che to e amuktaprakRtino paNa puruSamAM upacAra thavAthI puruSane paNa amukta kahevo ja paDaze. Ane ja bIjI rIte kahevuM hoya to, mukti jo avyAkhavRtti padArtha che to e prakRtimAM jema avyAkhavRtti che ema puruSamAM paNa avyAkhavRtti ja raheze. (avyAkhavRttijAtIya vastu vyApyavRttijAtIya banI zakatI nathI evuM naiyAyikone paNa mAnya che. eTale mukti puruSamAM paNa vyApyavRtti banI nahIM zakavAthI avyAkhavRtti ja raheze.) ane to pachI, kapisaMyogI vRkSa paNa jema anyadezAvacchedana kapisaMyogAbhAvavAnuM paNa che ja, ema muktapuruSa paNa amukta paNa banaze ja. vaLI Ama to muktapuruSane paNa bhavasthazarIravacchedana bhoga mAnavo paDaze. zaMkA: pratilomazaktithI pAMcabhUta vagere potapotAnA kAraNamAM vilIna thatA jAya che. ane e krame buddhi prakRtimAM vilIna thavA para puruSano mokSa thAya che. eTale muktAvasthAmAM pAMca bhUta-jJAnendriya-karmendriya vagere kazuM hotuM nathI. eno matalaba zarIra hotuM nathI. tethI muktazarIra jevo koI vyavacchedya bhavasthazarIra ema zarIranuM bhavastha evuM vyarthavizeSaNa zA mATe lagADyuM ? pratizaMkAH ahIM "bhavastha evuM zarIra' evo artha nathI ke jethI bhavastha e zarIranuM vizeSaNa bane. ahIM to "jIva jyAre bhavastha hato, tyAranuM enuM zarIra' evo artha che. arthAt bhavasthanuM zarIra e bhavasthazarIra ema SaSThI tapuruSa che. zaMkA puruSanI muktAvasthAmAM to e zarIra upara jaNAvyA mujaba vidyamAna ja nathI. (pUrve ja vilIna thaI gayuM che). pachI tadavacchedana bhoga zI rIte saMbhave ? samAdhAna: AvA prazno na Ave e mATe ahIM, bhavasthajIvanuM zarIra evo artha levo joIe. arthAt vivakSita muktapuruSa karatAM anya puruSa ke je haju amukta che=bhavastha che, evA bhavasthajIvanuM zarIra. jema AvA jIvanI buddhinI apekSAe prakRti, mukta puruSa mATe paNa.. amukta rahI zake che kAraNa ke prakRti eka ja che) ema AvA jIvanA (=bhavasthajIvanA) zarIranI apekSAe prakRti, muktapuruSa mATe paNa bhogasaMpAdana karI zake che, kAraNa ke prakRti eka ja che. arthAt bhavasthazarIravacchedana prakRti puruSayabhogasaMpAdaka che. ne e prakRti sarvapuruSo mATe eka ja che. eTale e muktapuruSa mATe paNa bhogasaMpAdaka banaze ja. AvI badhI Apattio na Ave e mATe te te puruSanI prakRti alaga mAnavI joIe. je puruSanI prakRti nivRtta thaI gaI che, ene bhogasaMpAdana thatuM nathI, e mukta thaI jAya che. jenI prakRti haju nivRtta thaI nathI ene bhogasaMpAdana kare che, e jIva mukta nathI. Ama badhI vyavasthA sucAru thaI jAya e mATe te-te puruSanI prakati alaga-alaga mAnavI joIe. te 11-28 (have darekanI prakRti alaga-alaga mAnI laIe to bIjuM zuM mAnavuM jarUrI bane che e granthakAra jaNAve che-). Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 347 'pradhAne'ti / uktadoSabhiyA pradhAnabhede cAbhyupagamyamAna AtmabhogApavarganirvAhakametat karma syAt / pumAn = puruSo buddhiguNaH syAt, buddhyupalabdhijJAnAnAmanarthAntaratvAt / syAt=kathaJcid dhruvazca dravyato'dhruvazca paryAyata iti = evaM jainadarzanaM jayatAt, doSalavasyApyasparzAt / nanu ca puMso viSayagrahaNasamarthatvenaiva cidrUpatvaM vyavatiSThata iti vikalpAtmakabuddhiguNatvaM na yuktaM, antarbahirmukhavyApAradvayavirodhAditi cet gAthArtha : jo pradhAnano bheda mAnI lezo, to e pradhAna karmarUpa banI jaze ane puruSa buddhiguNavALo banaze, ane tethI e syAdhruva-adhruva banaze. eTale jainazAsana jaya pAmo. TIkArtha : u52 kahelA doSanA bhayathI pradhAnano=prakRtino bheda jo mAnI levAmAM Ave to, AtmAnA bhoga ane apavarganA nirvAhaka (potapotAnA svataMtra prakRtitattva evuM) A karmarUpa ja banI jaze. tathA puruSa buddhiguNavALo banaze, kAraNa ke 14buddhi-upalabdhi-jJAnavagere arthAntara=judA nathI. vaLI e puruSa kathaMciddravyathI dhruva banaze, paryAyathI adhruva... eTale jainadarzana jaya pAmaze.. kAraNa ke emAM doSano lava paNa sparzato nathI. zaMkA : puruSa viSayagrahaNasamartha che, mATe ja cidrupa tarIke nizcita thaI jAya che, (pachI e cidnapatvamATe) eno vikalpAtmaka buddhirUpa guNa mAnavo e yogya nathI, kAraNa ke antarmukha ane bahirmukha.. A banne vyApArano virodha che. samAdhAna : puruSano, anubhavAto kramika eka upayoga svabhAva mAnavAthI e virodha raheto nathI. vivecana : muktapuruSano paNa amukta tarIke vyavahAra thavAno tathA bhavasthazarI2Avacchedena bhogasaMpAdana thavAno je doSa pUrvagAthAmAM darzAvyo enA DarathI pAtaMjalavidvAno jo AtmAe AtmAe prakRtine paNa alaga alaga mAne, to pachI e prakRti, jainadarzane kahela karmarUpa ja banI jaze, kAraNa ke e ja jIvanA bhoga ane apavarganuM nirvAhaka che. karma jIvane zarIra-indriya-bhogasAmagrI ane bhoganI icchA.. badhuM ja pUruM pADavAdvArA bhoganuM saMpAdana kare che... tathA mAnavabhava-jainadharma-sadguruyoga-sAdhanAnukULasAmagrI vagere badhuM ja pUruM pADavA dvArA sAdhanAnuM saMpAdana karIne svanAzanI=mokSaprAptinI anukULatA karI Ape che. Ama e mokSanuM saMpAdana karI Ape che. mATe 'prakRti e ja karma' evuM nizcita karI zakAya che. vaLI pUrve 24mI gAthAmAM granthakAre 'buddhi e puruSanuM ja nAma thaze' ema kahIne AtmAne buddhimaya sAbita karelo.. jainadarzana AtmAne kathaMcit jJAnamaya mAne che ane karthacit jJAnavAt mAne che. arthAt jJAnanI sAthe jIvano bhedAbheda saMbaMdha mAne che. jo AtmAne jJAnasvarUpa nahIM mAnavAmAM Ave to AtmAnuM potAnuM koI svarUpa nahIM rahevAthI e niHsvarUpa banI jAya. vaLI jyAre jJAna nahIM hoya tyAre AtmAmAM ne jaDamAM phera zuM? mATe AtmA jJAnamaya che. vaLI zAnanAze AtmAno kAMI sarvathA nAza thaI jato nathI. mATe AtmA jJAnathI 14. vaLI, jIvamAM vartatuM jJAna... vagere phakarAmAM zabdazaH vivecanakAre labdhine kSayopazamabhAvarUpe kahI, buddhine bodha karavAnI zaktirUpe kahI ane jJAnane upayogarUpe kahyuM.. ane chatAM pAchuM lakhe che ke A traNe ekArthavAcI che... (granthakAre anarthAntaram kahIne ekArthavAcitA jaNAvelI che.. tethI e paMDite karelI A vyAkhyAo ahIM aprastuta che ema samajavuM, kAraNa ke e vyAkhyAo to A traNane arthAntararUpe jaNAve che.) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 29 na, anumUyamAnamiyopayogasvamAvatvene taviroghAvati || 26 IT kathaMcit bhinna paNa che ne tethI jJAnaguNavALo che. buddhi-upalabdhi ane jJAna. A badhA ekAWka zabdo che. eTale AtmA jo jJAnaguNavALo che to buddhiguNavALo paNa che ja. (sAMkhyadarzanakAro buddhi-upalabdhi-jJAnane alagaalaga mAne che, mATe enA khaMDana mATe A traNe ekArthaka che ema ahIM jaNAvyuM che vRddhipasthiinamityanaIndaram (1-1-15) A nyAyasUtra paNa traNene anarthAntara=ekArthaka jaNAve che. nyAyadarzanavALA AtmAne ekAnta jJAnavAnuM mAne che, sAMkhyadarzanavALA ekAMte jJAnamaya mAne che. jainadarzana upara jaNAvyA mujaba baMne kathaMcid mAne che. eTale buddhi e AtmAno guNa che ane AtmA buddhiguNavAna che. vaLI AtmA kathaMcit jJAnamaya che. eTale jJAnanAze AtmAno paNa kathaMcit nAza thAya che, mATe e adhruva che..... tathA AtmA kathaMcit jJAnaguNavAnuM che, eTale jJAnanAza thavA chatAM AtmA Ubho rahe che. mATe e kathaMci dhruva che. AmAM AtmAne jJAnaguNavAna mAnyo eTale dravyarUpa mAnyo. tethI jaNAya che ke dravyarUpe AtmA dhruva che tathA AtmAne jJAnamaya mAnyo eTale paryAyarUpa mAnyo.. kAraNa ke jJAna e guNa hovAthI paryAya che. tethI paryAyarUpa AtmA adhruva che. Ama jainadarzana anusAra AtmA dhruvAdhruva che. (pAtaMjala vidvAnoe paNa buddhine. cittane pariNAmI tarIke jaNAvIne te te pariNAmanAze nAza pAmanArI ane chatAM AgaLa-AgaLanAM pariNAmomAM eno anvaye kahevA dvArA nAza na pAmanArI paNa kahI ja che ne !). AtmAne Ama pariNAmI kahevA dvArA dhruvAdhruva kahetA jaina darzanano jaya thAya che, kAraNa ke AtmAne kUTanityamAnavAvALAM pAtaMjalavidvAnone je doSo AvavA upara darzAvyA che, AmAMno aMzamAtra paNa doSa jainadarzanamAM Avato nathI. te paNa eTalA mATe ke jIvanA jJAna-sukha-duHkha-kartutva-bhostRtva-saMsAra ane mokSa. badhA ja pariNAmo niru5carita rIte saMgata thaI jAya che. anubhavAtI vastune paNa upacarita mAnavAnI koI jhaMjhaTa nahIM. nirupacarita saMsAra, nirupacarita mokSa, sAdhakano mokSa. . asAdhakano saMsAra.. badhuM ja vinA koI Apatti ghaTI jAya che. mATe jainadarzanano jaya thAya che. pAtaMjala: puruSa viSayanuM grahaNa karavAmAM samartha che, mATe ja citUpa hovo siddha thaI jAya che. pachI ene vikalpAtmakabuddhiguNavALo mAnavo yukta nathI. kAraNa ke pUrve 14mI gAthAnI vRttimAM jaNAvyA mujaba buddhimAM antarmukha ane bahirmukha evA be vyApArano virodha che. granthakAra yugapa6 eka ja upayoga anubhavAya che. paNa A upayoga kramika hoya che, ne kramazaH badalAto paNa hoya ja che. eTale "huM cetana chuM.." "huM jJAnI chuM.." "huM sukhI-duHkhI' vagere antarmukha upayoga che. "A ghaDo che' vagere bahirmukha upayoga che. eka sAthe A banne upayoga mAnavAnA hoya to virodha Ave. paNa A to kramika mAnelA che, pachI virodha zuM? | 11-29 II (dasamI batrIzImAM granthakAre yogalakSaNa ApeluM. e 15. zabdazaH vivecanakAra sArAMzamAM lakhe che ke sAdhanAnI prAraMbhika bhUmikAvALA yogIo kyAreka aMtarmukhavyApAravALA thAya che. to kyAreka pramAdane vaza bahirmukhavyApAravALA paNa thAya che. suabhyasta yogamArgavALA yogIo bahirmukhavyApArane tirodhAna karIne aMtarmukhavyApAravALA thAya che. e ja adhikAramAM bahirmukhavyApAranI pote zuM vyAkhyA karI che? eTaluM paNa dhyAnamAM rAkhe to AvA chabaraDA thAya nahIM. teoe ja jyAre pote bAhya padArthane AzrayIne A ghaTa che" "A paTa che' ityAdi vikalpo (jJAna) kare che tyAre teo bahirmukhavyApAravALA che. A pramANe jaNAvyuM che, zuM suabhyasta yogIo bAhya padArtho aMge "A gocarI nirdoSa che ke nahIM ?" vagere rUpe bahirmukha upayoga mUke ja nahIM ? Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tathA ca kAyarodhAdAvavyAptaM proktalakSaNam / ekAgratAvadhau rodhe vAcye ca prAci cetasi / / 30 / / tathA ceti / tathA ca jainadarzanajayasiddhau ca proktalakSaNaM pataJjalyuktayogalakSaNaM kAyarodhAdAvavyAptaM, AdinA vAgnirodhAdigrahaH / ekAgratAvadhau ekAgratAnirodhamAtrasAdhAraNe ca rodhe vAcye prAci-ekAgratAyAH pRSThabhAvini cetasi adhyAtmAdizuddhe'vyAptam / / 30 / / / yogalakSaNane sthira karavA mATe anyadarzanIya yogalakSaNanI vicAraNA karavI joIe. eTale e mATe agyAramI batrIzImAM pataMjaliRSikRta cittavRttinirodho yogaH evA lakSaNanI vicAraNA cAlI rahI che. A vicAraNAmAM atyAra sudhImAM e yogalakSaNamAM koI dUSaNa granthakAre batAvyuM nathI. mAtra AtmAne apariNAmI mAno to e lakSaNa ghaTI zake nahIM.. vagere vicAraNA karI. ane chevaTe AtmAne pariNAmI mAnavAmAMsdhruvAdhruva mAnavAmAM koI doSa nathI e jaNAvyuM ne tethI jainadarzanano jaya thAya che. ema upasaMhAra karyo. paNa pataMjali RSie karelA lakSaNamAM koI dUSaNa to batAvyuM nathI. to zuM e "sarvathA nirdoSa' tarIke granthakArane mAnya che ? evI zaMkAnA samAdhAna mATe, e lakSaNamAM rahelo avyAptidoSa have granthakAra jaNAve che -). gAthArtha ? ane to (tame) kaheluM lakSaNa kAyarodha vageremAM avyApta che. ekAgratA sudhI rodhano vAcyArtha mAnavAmAM paNa pUrvanA cittamAM (kaheluM lakSaNa avyApta che.) TIkArtha ? tathA ca=ane jainadarzanano jaya siddha thaye chate pataMjalie kaheluM lakSaNa kAyarodha "vageremAM avyApta che. "vagere thI vAgunirodhAdinuM grahaNa che. ekAgratA ane nirodha A bemAM ja rodha mAnavAno hoya to ekAgratAnI pUrvakALamAM rahela adhyAtmAdi zuddha cittamAM yoganuM lakSaNa avyApta che. vivecanaH zrI pataMjaliRSie "cittavRttinirodha e yoga' A lakSaNa kaheluM che. AmAM cittavRttino ja nirodha kahyo che eTale e spaSTa che ke A lakSaNa kAyanirodha ane vacananirodhamAM jatuM nathI. ane tethI avyApti doSa che. (pAtaMjala : koIka lakSyamAM lakSaNa na jatuM hoya to avyApti kahevAtI hoya che. paNa amArI mAnyatA mujaba kAyanirodha-vacananirodha vagere lakSyabhUta ja nathI, arthAt e amane yogatarIke mAnya ja nathI. pachI emAM lakSaNa na javuM e to guNarUpa che, avyApti doSarUpa nahIM.) granthakAra : jainadarzanano jaya siddha thayo eTale jainadarzanane yoga tarIke je je mAnya che, e tamAre paNa mAnya karavA ja paDe. ane jainadarzanane, pApamAM pravartatI kAyAne ruMdhavI e kAussagga ane zailezI avasthA aMgeno kAyanirodha... A badhuM ja yoga tarIke mAnya che. e ja rIte vAgunirodha aMge jANavuM.. eTale A badhuM ja yoganA lakSya che ja. ne tethI emAM lakSaNa na jatuM hovAthI avyApti doSa che ja. pAtaMjala H cittanA pAMca prakAra che (cittanI pAMca avasthAo che.) lipta, vikSipta, mUDha, ekAgra ane niruddha. "cittavRttinirodho yogaH" yoganA AvA lakSaNamAM je nirodha zabda rahyo che, teno paccAnupUrvIkrame ekAgratA sudhIno artha levAno che. arthAt ekAgratA ane nirodha A be ja pakaDAya e rIte nirodha zabdano vAcyArtha levAno che. ekAgratA mATe paNa vivaNita viSaya karatAM anya viSayamAM jato cittano nirodha karavAno Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 31 yogArambho'tha vikSipte vyutthAnaM kSipta-mUDhayoH / ekAgre ca niruddhe ca samAdhiriti cenna tat / / 31 / / 'yogeti / atha vikSipte citte yogArambhaH, kSiptamUDhayozcittayoryutthAnam / ekAgre ca niruddhe ca citte samAdhirityekAgratApRSThabhAvinazcittasyAlakSyatvAdeva na tatrA'vyAptiH / kSiptaM hi rajasa udrekAdasthiraM bahirmukhatayA sukha-duHkhAdiviSayeSu kalpiteSu sannihiteSu vA rajasA preritam / tacca sadaiva daitya-dAnavAdInAm / mUDhaM-tamasa udrekAt kRtyAkRtyavibhAgAsaGgataM krodhAdibhirviruddhakRtyeSveva niyamitam / tacca sadaiva rakSaHpizAcAdInAm / vikSiptaM tu sattvodrekAt parihRtaduHkhasAdhaneSveva zabdAdiSu pravRttam / tacca sadaiva sevAnAm | ____etAstisrazcittAvasthA na samAdhAvupayoginyaH / ekAgratA-niruddharUpe dve eva sattvotkarSAdya-thottaramavasthitatvAcca samAdhAvupayogaM bhajete iti cet ? na tat / / 31 / / / hoya ja che. cittane ekAgra karyA vagara kAyanirodha ke vAgunirodha zakya banatA nathI ja. eTale A rIte vArtha mAnavAthI avyApti doSa raheze nahIM. graMthakAra : vratayukta jIva zAstravacanAnusAre jIvAditattvonuM je ciMtana kare che, e paNa jainagranthomAM adhyAtmanAmanA yoga tarIke kahevAyuM che, pachI bhale haju emAM ekAgratA keLavAyelI na hoya. eTale e paNa lakSyabhUta che ja. e vizuddha cittamAM ekAgratA sAdhAraNa evo paNa rodha nahIM hovAthI lakSaNa na javAnA kAraNe avyApti Avaze ja. | 30 | (granthakAre ApelA avyAptidoSa aMge pUrvapakSI pAtaMjala vidvAno potAnI mAnyatA raju kare che -). gAthArtha zaMkAH vikSiptacittamAM yogano AraMbha hoya che (paNa yoga hoto nathI), kSipta ane mUDhacittamAM vyutthAna hoya che. ekAgra ane niruddhacittamAM samAdhi hoya che. samAdhAna : A vAta barAbara nathI. TIkArtha zaMkA : vikSiptacittamAM yogano AraMbha hoya che. kSipta ane mUDha cittamAM vyutthAna hoya che. ekAgra ane niruddha cittamAM samAdhi hoya che. eTale ekAgratAnI pUrvabhUmikAmAM raheluM citta lakSya ja na hovAthI emAM avyApti nathI. kSipta citta rajoguNanA uddekathI asthira hoya che ane bahirmukha hovAnA kAraNe kalpita ke saMnihita=prApta sukha-duHkhAdi viSayomAM rajoguNathI prerAyeluM hoya che. te daitya-dAnavAdine haMmezA hoya che. mUDha cittamAM tamoguNano udde hovAnA kAraNe kartavya-akartavyano vibhAga karavAmAM samartha na hovAthI krodhAdinA kAraNe viruddha kRtyomAM ja niyamA joDAyeluM rahe che. e rAkSasa-pizAca vagerene haMmezA hoya che. vikSiptacitta sattvano uddeka hovAthI duHkha sAdhanono parihAra karIne ja zabdAdimAM pravRtta thAya che. te devone haMmezA hoya che. A traNa cittAvasthAo samAdhimAM upayogI nathI. ekAgratA ane niruddha.. A be avasthAo ja sattvano uddeka hovAthI ane uttarottara avasthita hovAthI samAdhimAM upayogI bane che. samAdhAna : A vAta barAbara nathI. vivecana : tamoguNanA uddethI citta mUDha bane che. emAM kArya-anAryano viveka hoto nathI. mATe jIva Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 351 yogArambhe'pi yogasya nizcayenopapAdanAt / maduktaM lakSaNaM tasmAtparamAnandakRt satAm / / 32 / / 'yogeti / yogArambhe'pi yogaprArambhakAle'pi nizcayena=nizcayanayena yogasyopapAdanAd =vyavasthApanAt, 'kriyamANaM kRtamiti tadabhyupagamAt / Adyasamaye tadanutpattAvagrimasamayeSvapi tadanutpattyApatteH / vastuto yogavizeSaprArambhakAle'pi karmakSayarUpaphalAnyathA'nupapattyA vyavahAreNApi yogasAmAnyasadbhAvo'vazyamabhyupeya iti prAguktAvyAptirvajralepAyitaiva / krodhAdithI prerAIne viruddha kAryomAM-akAryomAM ja pravarte che. rAkSasa-pizAcavagerene kAyama A ja citta hoya che. rajoguNanA atirekathI citta kSipta bane che. rajoguNathI prerAyeluM hovAthI e asthira-caMcaLa hoya che ne tethI sArA-narasA.. anukULa-pratikULa je viSayo maLe emAM ramyA kare che, kadAca viSayo na maLyA hoya to kAlpanika viSayomAM rAcya kare che. daitya-dAnava vagerene kAyama A citta hoya che. rajoguNa ane tamoguNa bane samapramANamAM hoya.. sattvaguNa alpAMze A be karatAM adhika hoya.. cittanI AvI avasthA e vikSiptacitta che. sattvanI kaMIka adhikatAnA kAraNe e tuccha-pratikULaviSayono parihAra kare che ne anukULa viSayomAM pravRtta thAya che. devone sadA A citta hoya che. A cittamAM sattva adhika hovA chatAM udArazabdAdi viSayonI pravRtti hovAthI sthiratA hotI nathI. ne tethI e samAdhimAM upayogI banI zakatuM nathI. mATe cittanI A traNa avasthAo daramyAna yoga hoto nathI. dhyeya sivAyanI vRttiono nirodha e ekAgratA che. enA prabhAve kUTanityacitasvarUpa puruSano sAkSAtkAra thAya che. A sAkSAtkAra thavA para avidyAno uccheda thavAnA kAraNe avidyAmUlaka klezano kSaya thAya che. A avasthAmAM samprajJAtayoga hoya che. ahIM rajomaya ane tamomaya vRttiono sarvathA nirodha hoya che. AtmaviSayaka sAttvika vRtti hoya che. A ekAgracitta dhyeyavastubhUtapuruSatattvanA sAkSAtkAradvArA klezAdinuM ucchedaka hovAnA kAraNe mokSahetu che. mATe "yoga" tarIke saMmata che. sakalavRttiono nirodha thavA para niruddhacitta thAya che. e thavA para asa...jJAtayoga hoya che. sakalavRtti ane saMskArano dAha karavA dvArA e mokSahetu che. Ama ekAgratA ane niruddha A be citta ja samAdhimAM upayogI hovAthI e avasthAmAM ja yoga hoya che. ane rodha zabdano vAcyArtha ekAgratA-nirodhasAdhAraNa levAthI bannemAM lakSaNa jAya ja che, pachI avyApti doSa zI rIte ? granthakAra H A vAta barAbara nathI. 11-31 che (e kema barAbara nathI ? e jaNAvIne batrIzIno upasaMhAra karatAM aMtimagAthA kahe che -). gAthArtha: yogAraMbhamAM paNa yoganI saMgati hovAthI (e vAta barAbara nathI.) eTale mAruM kaheluM lakSaNa sajjanone paramAnaMda karanAruM che. TIkArya : yoganA prAraMbhakALamAM paNa nizcayanaye yoganI saMgati=vyavasthA thAya che, kAraNake nizcayanaye kriyamANe kRta mAneluM che. te paNa eTalA mATe ke prathamasamaye jo te utpanna na thAya to agrimasamayomAM paNa te utpanna thAya nahIM. vastutaH to yogavizeSanA prAraMbhakALe paNa karmakSayarUpa phaLa anyathA anupapanna rahetuM hovAthI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 32 tasmAnmaduktaM lakSaNaM 'mokSamukhyahetuvyApAra' ityevaM rUpaM satAM = vyutpannAnAmaduSTatvapratipattidvArA paramAnan TIrUra / | | ti patignano nikSIvivAradvatrizA T199 / vyavahAranaye paNa yogasAmAnyanI vidyamAnatA avazya mAnavI joIe. eTale pUrve kahelI avyApti vrajalepa jevI banI jAya che. tethI "mokSano mukhya hetubhUta vyApAra e yoga" AvuM meM kaheluM lakSaNa ja sajjanone=buddhimAnuM jIvone aduSTatAnI pratipatti dvArA paramAnanda karanAruM che. vivecana : 'cittanI vikSipta avasthAmAM yogano AraMbha hoya che, paNa yoga hoto nathI, eTale yoganuM lakSaNa nahIM jAya to paNa avyAptidoSa nathI" AvuM pAtaMjala vidvAnoe je kahyuM hatuM, eno granthakAre javAba Apyo ke e vAta barAbara nathI. "e kema barAbara nathI ? eno hetu granthakAra Ape che ke kriyamANe kRtaM nyAye nizcayanaya yoganA prAraMbhakALamAM paNa yoga mAne che. arthAt jema karAI rahyuM hoya te karAI gayuM kahevAya che, ema yoga jo karAI rahyo che, to karAI gayo ema kahI zakAya che. yogaprakriyAnA Adyasamaye jo yoga utpanna thayelo mAnavAmAM na Ave, to pachInA bIjA-trIjA vagere samaye paNa enI utpatti mAnI zakAya nahIM. kAraNake je prakriyA potAnI vidyamAnatAmAM yogane utpanna na karI zake, e pachI potAnI avidyamAnatAnA kALamAM yogane zI rIte utpanna karI zake ? (AnA para pAtaMjala vidvAna kadAca ema kahe ke eka samaya to chadmasthano aviSaya che. eTale granthakAra antarmuhUrtane viSaya banAvatA vyavahAranayano Azraya laIne kahe che.) vyavahAranaye paNa yogavizeSanA prAraMbhakALe yoga mAnavo jarUrI che, kAraNake yoganuM kArya je karmanirjarA che te to prAraMbhakALe paNa yathAyogya thAya ja che. eTale e nirjarAnA kAraNabhUta yoganI hAjarI mAnavI jarUrI che ja. vaLI e vakhate ekAgratA ke nirodha to che nahIM. mATe tame kaheluM yogalakSaNa emAM jatuM na hovAthI avyAptidoSa vajalepa jevo jaDabesalAka che ja. vaLI e prAraMbhakAlIna prakriyA (adhyAtmayoga) paNa mokSanA hetubhUta mukhya vyApArarUpa to che ja. eTale meM (=granthakAre) kaheluM yoganuM "mokSano hetubhUta mukhya vyApAra e yoga evuM lakSaNa jANakAra sajjanone nirdoSa pratIta thavAthI paramAnandane karanAruM che. [kriyamANe kRta. A nyAya jyAre (baMdha-nirjarA vagere rUpa) eka samayanI kriyA hoya tyAre nizcayanayane mAnya che ane dIrghakAlIna kriyA (saMthAro pAtharavo vagere rU5) hoya tyAre e vyavahAranayane mAnya che e jANavuM. AnI vistRta samajaNa mATe mAro niyarvizikAgrantha jovo.] . 11-32 // A batrIzI aMge kaMIka vicAraNA... ApaNe AtmAnuM zuddha svarUpa ane azuddhasvarUpa.. A banne vacce keTalo moTo taphAvata che e pUrve vicArI gayA chIe. je vastune nitya kahI ene ja anitya paNa kahevI... je vastune eka kahI ene ja aneka paNa kahevI..... je vastune bhinna kahI ene ja abhinna paNa kahevI. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 353 je vastune dravyAtmaka kahI.. ene ja paryAyAtmaka paNa kahevI.. prathamanajare sAva viruddha lAgatI AvI vAtone jagatunA cogAnamAM koI paNa jAtanA hicakicATa vinA bedhaDakapaNe kahevI. prathama najare viruddha jaNAtI hovAthI A vAtonI anyadarzanakAro badhA bhegA thaIne mazkarI karI rahyA hoya. tyAre paNa potAnI vAtamAM aDaga rahevuM. A sarvajJatA vinA zakya ja nathI. bIjAone hAMsIpAtra banatI vAtone aMzamAtra paNa vicalita thayA vinA vaLagI rahevAnuM kyAre bane ? asaMdigdhapaNe sAkSAt dekhAtI hoya to ja ne ? eTale prabhune to kevaLajJAnathI badhuM sAkSAt hovAthI, vastumAtramAM vyApta syAdvAda paNa sAkSAta ja hato.. ne tethI prabhue enuM nirUpaNa karyuM. paNa anyadarzananA praNetAone kevalajJAna to hatuM nahIM. eTale vastu savaze sAkSAt to che nahIM. eTale je-je rIte enuM astitva anubhavamAM Ave. enA parathI ja e kevI haze? enI kalpanA karavAnI rahI. ne e kalpanAne anusarIne ja nizcaya karavAno rahyo. have, kalpanA ja karavAnI hoya to, amuka bAbato parathI jenI nitya tarIke kalpanA thaI gaI. vaLI e nitya hovAnuM samarthana karanArA keTalAka tarko paNa maLI gayA. eTale "e nitya ja che' A vAta magajamAM jaDabesalAka thaI gaI. ema to keTalIka bAbato e vastune anitya hovI paNa cIMdhatI hoya che. paNa nitya tarIke aneka rIte nizcita thaI gayelI vastune, anitya tarIke paNa svIkAravI.. ane te paNa sarvajJatAnA ke sarvajJavacana rUpa AgamanA pIThabaLa vinA mAtra kalpanAnA AdhAra para. A mAnavamana mATe zakya nathI.. mATe e nizcita thaI gayelI nityatAne ja vaLagI rahe che, ane anityatAnI sUcaka bAbatonI pachI game te rIte saMgati karavA mathe che. A saMgIta nirdoSa hovI zakya ja hotI nathI. eTale potAne ja pUrvAparavirodha thAya. vyavahArathI sAva viparIta hoya. pote niSedhelI vAtane kyAMka pAchI pote ja bIjA zabdomAM svIkArI levI paDatI hoya. AvuM badhuM kaMIka asamaMjasa teoe karavuM ja paDe che. kAMI na sUjhe. to chevaTe, anityatA vyavahArathI che.. paramArthathI to e vastu nitya ja che. AvuM kaMIka paNa samAdhAna vicArI laI "potAnI ekAMtanityatAnI mAnyatAne sAcI TheravI dIdhI'-evA mithyAsaMtoSamAM rAcavuM paDatuM hoya che. bIjA koIka vidvAnane pahelAM evI bAbato para dhyAna gayuM ke je vastune anitya hovI sUcavatI hatI. vaLI enA samarthaka anya tarko paNa maLI gayA.. eTale "vastu anitya ja hoya.' A vAta jaDabesalAka phITa thaI gaI. pachI vastunI nityatAne sUcavanAra bAbato aMge e vidvAno paNa upara kahyA mujabanA kaMIka anucita prayAsa karyA kare che. chevaTe kAMI na sUjhe to "vastu paramArthathI to anitya ja che. nityatA to mAtra vyAvahArika che." evA mithyA AtmasaMtoSathI calAvI le che. AvuM ja dravya-guNa ke dravya-paryAya ke svarUpa-svarUpavAnuM ke avasthA-avasthAvAnuM vaccenA bheda -abheda aMge che. jemanI dRSTi bheda para gaI emaNe ekAntabheda mAnI lIdho, abhedane nakAryo. jemanI dRSTi abheda para gaI, emaNe ekAntaabheda svIkArI lIdho ane bhedane niSedhyo. "je be abhinna che, e ja be bhinna paNa che ja' AvI to kalpanA paNa kyAMthI Ave ? AvuM ja ekatva-anekatva.. sAmAnya-vizeSAtmakatva.. vagere joDakAMo mATe jANavuM. bauddhonI najara svarUpa-svarUpavAna vaccenA abheda para gaI. ekAtte abheda mAnI lIdho.. vaLI svarUpa to pratikSaNa badalAyA kare che. mATe svarUpavAna evI vastu paNa pratikSaNa badalAyA kare che. Ama ekAnta Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 32 anityatva svIkArI lIdhuM. ne sarva kSaNika sUtrane prANa banAvI dIdhuM.. (svarUpa badalAya eTale svarUpavAna evI vastu badalAya.. A niyama badhAne mAnya che. Ane TUMkamAM svarUpabhede vastubheda kahevAya che. vastutaH A vastubheda paNa ekAnta nathI.. sarvathA nathI. paNa kathaMcit che. paNa anekAntavAdanI samajaNa vinA enI kalpanA svapnamAM paNa zakya nathI. eTale badhA ekAnta vastubheda svIkArI le che. ane jeo svarUpa-svarUpavAnuM vacce sarvathA bheda mAne che teo svarUpabhede paNa vastubheda mAnatA nathI.) have vastu bilakula kSaNika hoya. bIjI kSaNe eka aMzarUpe paNa e vidyamAna hoya ja nahIM. bIjI kSaNe astitvamAM AvanArI vastu sarvathA bhinna ja hoya, to pUrvAnubhUtanuM smaraNa zI rIte thAya? kone thAya? puNyapApanuM phaLa kone maLe ? sAdhanA koNa kare ane enA phaLarUpe mokSa kono thAya ? AvA badhA DhagalAbaMdha prazano nirmANa thAya ja. enI saMgati mATe dIrghakALa TakanAruM kaMIka mAnavuM ja paDe. eTale teo paNa saMtAna-vAsanA vagerenI kalpanA karI A smaraNa vagerenI saMgati karavA mathe che. vaLI A saMtAna vagerene kSaNika mAnavAno to koI matalaba ja nathI, kAraNa ke to to e paNa kSaNika vastu jevA ja thaI javAthI smaraNa vagerenI saMgatino prazna Ubho ja rahe. ane jo ene akSaNika mAnavAmAM Ave to to potAno prANabhUta "sarva kSaNika siddhAnta ja UDI jAya. eTale saMtAnane kAlpanika mAne che, ane e saMtAnamAM (=pravAhamAM dhArAmAM) AvanArI te te kSaNIya vastuone (saMtAnIone) pAramArthika mAne che. kSaNika mAne che. smaraNa vagerenI saMgati saMtAnadvArA kare che. paNa jema kAlpanika gAya vAstavika dUdha ApI zakatI nathI ema kAlpanika saMtAna vAstavika evA smaraNa vagerenI saMgati zI rIte karI zake ? Avo be ne be cAra jevo vicAra teone khudane to Avato nathI, paNa bIjAo samajAvavA mAge to paNa samajavA-svIkAravA teo taiyAra hotA nathI. A badho mithyAtvamohanIyano prabhAva jANavo. Azcarya to e che ke, jeo ekAnta nityavAdI che, teone paNa keTalAya prazno nirmANa thAya che, ne enI saMgati karavA teo paNa kaMIka kAlpanika vAto raju kare che. e vakhate AvI "kAlpanika vAtothI kAMI A rIte saMgati na karI zakAya evuM teone kahenArA kSaNikavAdI potAnI kalpanA aMge A takane vicArI zakato nathI. A darzana mohanIyanA udayano prabhAva che. vastutaH keTalIya evI bAbato che je, vastune kSaNika na mAno to koI rIte saMgata thaI ja zake nahIM. ema keTalIya evI paNa bAbato che je vastune nitya na mAno to koI rIte saMgata thaI zake nahIM. mATe vastu paramArthathI nitya paNa che ne paramArthathI ja anitya paNa che. eTale ke nityAnitya che. A ja anekAntavAda che. sAMkhyadarzana ane pAtaMjala yogadarzane AtmAne nitya mAnyo che. ema to naiyAyikoe paNa AtmAne nitya mAnyo che. paNa taiyAyikoe AtmAnA jJAnAdi guNone sarvathA bhinna mAnelA che. eTale emAM pheraphAra thAya to paNa AtmA vagara pheraphAre nitya rahI zake che. paNa sAMkhyadarzana mATe evuM mAnavuM zakya nathI. eNe to pariNAmanAze pariNAmIno paNa nAza mAnyo che. eTale ApaNane je kAMI saMvedano thAya che-jevA ke "A ghaDo che', "A kapaDuM che'.. vagere jJAna, vividha icchAo, viSayapravRttio, enAthI thanAra sukha-duHkhanA anubhavo.. krodha-mAnAdi kaSAyo, rAga-dveSa-hAsya-bhaya vagere lAgaNIo.. vividha kriyAonuM kartutva. A badhA ja Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 355 pariNAmo nAza pAme che. mATe A badhAne jo AtmAnA pariNAma tarIke svIkAravAmAM Ave to to AmAMnA te te pariNAmanAze AtmAno paNa nAza thaI javo mAnavo paDe. je mAnavo emanA mATe zakya nathI, kAraNake anekAntavAdanI emane elarjI che. eTale "te pariNAmarUpe nAza.. ane anya pariNAmarUpe anAza." AvuM to teo kahI zakatA nathI. jo nAza kahevo hoya to sarvathA nAza ja kahevo paDe ne jo nAza na kahevo hoya to sarvathA nAzano abhAva=sarvathA anAza ja kahevo paDe. eTale ke aMzamAtra paNa nAza nahIM- pheraphAra nahIM-sthira ekasvabhAva-kUTanityatva kahevuM paDe. | sarvathA nAza-anAzanA A be vikalpomAMthI teo nAzano vikalpa svIkArI zakatA nathI. kAraNake eno artha thAya puruSano sarvathA nAza-caitanyano sarvathA nAza. have caitanyano jo sarvathA nAza mAnI levAmAM Ave to, pharIthI caitanyane pedA karI zake evI koI vastu duniyAmAM nahIM hovAthI, bhaviSyamAM e kyAreya pedA ja thaI na zake. ne ema eka eka karatAM dareka puruSano nAza thaI gayA bAda vizvamAM eka paNa puruSa jovA ja na maLe. paNa AvuM banatuM nathI, ke kyAreya banyuM nathI. mATe puruSano kyAreya nAza thato nathI. eTale ke eno haMmezA sarvathA anAza ja hoya che, arthAt e phUTasthanitya che. tethI, jJAna-sukha-duHkhAdi pariNAmo ke je vinazvarazIla che, e puruSanA to mAnI zakAtA nathI, to konA mAnavA ? e jenA paNa mAnavAnA hoya ene cetana to mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke to to pAcho caitanyano nAza vagere prazno AvI paDe. eTale, ApaNI saMvedanAnA jJAna-sukhAdi pariNAmo jaDa evI prakRtinA pariNAma tarIke utpanna thayelI jaDa evI buddhinA che, ema teo kahe che. (pharIthI, mithyAtvamohanIya karmanA udayano prabhAva kevo che ! buddhi kahevI ane chatAM jaDa kahevI. A vAta strIne mAtA kahevI ne chatAM vAMjhaNI kahevI.. DiTTo AvI hovA chatAM pakaDI zakatA nathI. vaLI bIjI vAta, A jJAna-sukhAdine teoe buddhinA pariNAma=cittanI vRttio mAnI che. eno nAza thavA chatAM buddhino (cittano) nAza teo mAnatA nathI. ne tema chatAM, e jJAnAdine puruSanA pariNAma mAnIne "jJAnAdinAza thavA chatAM puruSa nAza na thAya' evuM teo svIkArI zakatA nathI. kharekhara, mohano vilAsa vicitra hoya che !) buddhi jaDa che.. ghaDo jaDa che.. chatAM, jJAnAdine buddhinA ja pariNAma tarIke mAnavA che, ghaDAnA nahIM. eTale jaDa tarIke samAna evA paNa buddhi-ghaTa vacce kaMIka mukhya taphAvata mAnavo ja paDe. e A rIte mAnyobuddhi caitanyathI dhabakatA puruSane sannihita hovAthI buddhimAM caitanyanuM pratibiMba paDe che. ne tethI enA jJAnAdi pariNAmo thAya che. ghaDAmAM e pratibiMba paDatuM na hovAthI enA evA pariNAmo thatA nathI. vastutaH kSAyopathamika jJAna, sukha-duHkhAdi lAgaNIo, kAmakrodhAdi bhAvo.. AvI badhI ApaNI je kAMI saMvedanAo che e, nathI saMpUrNa zuddha evA muktAtmAmAM hotI ke nathI mAtra jaDa evA kevala pudgalAtmaka ghaTa vageremAM hotI. e to karma ke audArika zarIra vagere pudgalanI sAthe kSIranIravatuM ekameka thayela AtmadravyamAM ja hoya che. eTale ke jaDa pudgala ane cetana AtmA.. A baMnenA saMmizraNamAM ja hoya che. jyAM jyAM A saMmizraNa che, tyAM tyAM (=saMsArI jIvomAM) e jovA maLe che. ne jyAM jyAM e nathI, tyAM tyAM (=muktAtmAmAM ke ghaTAdimAM) e jovA maLatA nathI. to jJAnAdine A saMmizraNamAMthI mULabhUta rIte konA pariNAmarUpa mAnavA? jaDanA ke cetananA ? Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA 11 - 32 ApaNe kahIe chIe ke e mULabhUta rIte cetananA che, mAtra jaDa evA pudgalanuM mizritatva joIe. sAMkhyadarzanavALA kahe che ke e mULabhUta rIte jaDa evI buddhinA che, mAtra puruSanuM pratibiMba joIe. prazna : AmAM sAcuM koNa ? uttara : eno mAdhyaapUrvaka vicAraNA karIne nizcaya karavo joIe. "ApaNe ApaNe chIe mATe sAcA..' Avo vicAra AtmaghAtaka che. mAdhyayyapUrvaka vicAraNA AvI thaI zake (1) jJAna, sukha-duHkhAdi, kAma-krodhAdibhAvo, hAsyAdi lAgaNIo.. A badhuM ja jo bAda karI nAkhIe. to pachI caitanya che zuM? AtmAne jJAnAdi sivAyanuM evuM zuM saMvedana che ? evo kayo anubhava che? jene caitanya kahI zakAya ? vastutaH A jJAnAdi ja caitanyanA vividha svarUpa che. A jJAnAdino anubhava e ja caitanyano anubhava che. eTale caitanya jo AtmAnuM che, to jJAnAdi mULabhUta rIte AtmAnA che. (2) "cetana evo huM jANuM chuM (jJAna karuM chuM) "cetana evo huM sukhI chuM' vagere anubhava thAya che, paNa kyAreya "jaDa evo huM jANuM chuM' "jaDa evo huM sukhI chuM" AvI lAgaNI thatI nathI. mATe paNa jaNAya che ke jJAna vagere cetana evA AtmAnA pariNAmo che, paNa jaDanA nahIM. (3) jyAre jaDa ane cetana alaga paDI jAya che, pachI A jJAna-sukhAdine anurUpa guNo zuddha cetanamAM maLe che ke zuddha jaDamAM e vicAravuM joIe zuddha jaDamAM to ApaNe ke sAMkhyadarzanavALA.. baMne mAnatA ja nathI. zuddha cetanamAM (=muktAtmAmAM) ApaNe kevaLajJAna, anaMtasukha vagere mAnIe chIe. teo mAnatA nathI. to A bemAM sAcuM zuM? sAMkhyamatavALA to alaga paDI gayelA cetana ke jaDa.. ekamAM jJAnAdi kazuM mAnatA nathI.. tethI enA AdhAre nirNaya na thaI zake. paNa ApaNe kevalajJAna-anaMtasukha vagere muktAtmAmAM mAnelA che. e jo satya sAbita thaI zake to "saMsAra avasthAnA jJAna-sukhAdi paNa mULabhUta rIte cetananA pariNAmo che e anAyAse ja siddha thaI jAya. sAMkhyamate jJAna-sukhAdi buddhinA pariNAmo che. vaLI buddhi pote ja yoga vagereno puruSArtha kare che. ne e dvArA saMpUrNa rIte jJAna-sukhAdithI zUnya thaI jAya che. to zuM A zakya che? bhale alpajJAna hoya.. duHkhamizrita sukha hoya. chatAM sAva jJAna na hovuM.. sukhanuM saMvedana na hovuM.. enA karatAM to bezaka alpajJAna-duHkhamizrita sukhanuM saMvedanapaNa gauravAspada che. ne tethI, buddhi svayaM potAnA gauravAspada svarUpane choDI devA mATe atyaMta kaSTaprada dIrghakALa sudhI niraMtara sAdhanA kare e vAta zuM dimAgamAM jace evI che ? vaLI dIrghakALa ane niraMtara. A benI sAthe "AdarapUrvaka' paNa jaNAvyuM che. potAnA vartamAna svarUpa karatAM hinasvarUpa mATe buddhi AdarapUrvaka pravarte AvuM mAnavAmAM zuM aucitya che ? hakIkata e che ke sAmA pravAhe taravA jevI atyaMta kaSTasAdhya satata saMgharSasAdhya niraMtara dIrghakAlIna AdarasahitanI sAdhanA zakya to ja bane jo enA phaLasvarUpe koI ati ati ativiziSTa kakSAnI cIja prApta thavAnI hoya.. najara sAme AvuM koI phaLa ramatuM na hoya to atikaSTasAdhya sAdhanA karavAno ullAsa jAge ja zI rIte ? ema e sAdhanAne TakAvI rAkhavAno ne TakAvyA bAda vadhAryuM rAkhavAno ullAsa paNa bane zI rIte ? zaMkA : paNa puruSanuM zuddha svarUpe pragaTa thavuM e ja enuM atyaMta viziSTa phaLa che ne! samAdhAna : puruSa to sadA nirlepa hovAthI enuM zuddha svarUpe pragaTa ja che ne ! e kyAM navuM pragaTa karavAnuM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 357 che ke jethI e phaLa tarIke najara sAme ramyA kare ? vaLI, buddhinI vRttio ativiziSTa che ke A zuddhasvarUpa? jo zuddhasvarUpa ativiziSTa hoya to to buddhimAM pratibiMbita thavAnI sAthe e ja chavAI javuM joIe ane tethI saravALe bhAsa zuddha caitanyano ja thavo joIe, buddhinI vRttiono nahIM. darpaNa para eka atyaMta AchuM bhUruM kiraNa paDI rahyuM che ne bIjo ati tejasvI lAla prakAza pratibiMbita thaI rahyo che, to saravALe lAla prakAza ja bhAse e niHzaMka che. eTale AtmAnA zuddhasvarUpane kevalajJAna-anaMtasukha vageremaya mAnavAmAM Ave to ja e ativiziSTaphaLarUpa banavAthI najara sAme ramyA kare ne yogAbhyAsanA ullAsane vadhAryA kare. ane Ama kevalajJAnAdi jo AtmapariNAmarUpa che, to 'A ghaDo che' vagere jJAnAdi pariNAmone paNa mULabhUta rIte cetana evA AtmAnA ja mAnavA yogya rahe che, jaDa evI prakRtinA nahIM. eTale saMsArIavasthAmAM (jaDa-cetananI saMmizraNa avasthAmAM) saMvedAtI jJAnAdi sarve saMvedanAo AtmAnI ja che. prakRtinI nahIM. vastutaH buddhi paNa AtmAno ja pariNAma che, ne tethI buddhinI vRttio paNa AtmapariNAma ja che. AtmA ja kartA che, bhoktA che, puNyapApano janaka che.. AtmA ja yoganI sAdhanA kare che, ne AtmAno ja mokSa thAya che. prakRSTamAM prakRSTakakSAnA matijJAnAdi cAre chAdmasthika jJAno bhegA thAya, to paNa kevalajJAnano anaMtamo bhAga rahe che. eTale ke A cAre bhegA thaIne paNa kevalajJAnane pedA karI zakatA nathI. eno ja artha e thAya che ke kevalajJAnane pedA karI zake evI koI cIja A vizvamAM nathI. e ja rIte saMsAranuM sarvasukha bheguM ka2vAmAM Ave to paNa muktAtmAnA sukhano anaMtamo bhAga ja rahe che. eTale ke siddhanuM sukha paNa pedA karI zakAya evI cIja nathI. A ja rIte anaMtavIrya vagere mATe jANavuM. Ama AtmAnuM zuddhasvarUpa e pedA thaI zake evI vastu na hovAthI saMsArI avasthAmAM paNa e vidyamAna ja hoya che. siddhAvasthAmAM navuM utpanna thayuM evuM hotuM nathI. vaLI anekAMtavAda tarapha dRSTi nathI. eTale pAtaMjala vidvAnoe AtmAne=puruSane sadAkALa mATe zuddha-buddhanirlepa-sthiraikasvabhAva mAnI lIdho... have, e jo zuddha svarUpavALo ja che.. ne 'zuddha svarUpanI sAthe azuddha svarUpa to rahI ja na zake' evI ekAnta mAnyatA che.. vaLI alpajJAna-sukha-kAma-krodhAdi paNa anubhavAya to che ja. eTale e azuddha svarUpanA AdhAra tarIke puruSabhinna kAMIka mAnavuM paDe. tethI e AdhAra tarIke buddhi mAnI... ne AkhI prakriyA AdhAre darzAvI. paNa ApaNe to anekAntavAdane varelA chIe, kAraNa ke vizvanI tamAma vastuo ene varelI hovAthI sarvajJa prabhue e bhAkhelo che. eTale 'zuddha ane azuddha baMne svarUpa eka sAthe rahI zake che' ema kahIe chIe. saMsArIjIvamAM zuddha svarUpa yogyatA rUpe raheluM che.. ne azuddha svarUpa abhivyakti rUpe raheluM che, paNa che baMne AtmAnA svarUpo ja. yoganI sAdhanA dvArA AtmA pote ja svarUpamAMthI azuddhine ghaTADato jAya che, zuddhine vadhArato jAya che.. ne chevaTe zuddha svarUpa pAmI jAya che je eno mokSa thayo kahevAya che. eTale anekAntavAdamaya jainazAsananI vAto ja sarvayuktisaMgata che e niHzaMka pratIta thAya che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 1 / atha pUrvasevAazivA / 12 itthaM vicAritalakSaNasya yogasya prathamopAyabhUtAM pUrvasevAmAha - pUrvasevA tu yogasya gurudevAdipUjanam / sadAcArastapo muktyadveSazceti prakIrtitA / / 1 / / pUrvasevA triti | spaSTa: | 9 avatarANikArya : Ama yoganuM lakSaNa vicAryuM. have yoganA prathama upAyabhUta pUrvasevAne A batrIzImAM kahe che - vivecana : granthakAre dasamI batrIzImAM "mokSano mukhya hetu banato vyApAra e yoga" evuM potAne mAnya yoganuM lakSaNa darzAvyuM. agyAramI batrIzImAM pataMjaliRSie darzAvela "cittavRttiono nirodha e yoga che" e lakSaNanI vicAraNA karI ane emAM rahelA dUSaNo darzAvI pote kahela yogalakSaNa ja nirdoSa che e vAta jaNAvI. eTale have yoganA lakSaNa aMge koI dvidhA rahI nathI. tethI mokSecchu AtmA mATe mokSanA mukhya hetu banatA vyApAramAM pravRtta thavuM jarUrI banI rahe che. paNa jema ghaDo banAvavA mATe mATIne sIdhI ja cAkaDA para caDhAvI yogya prakriyA cAlu karI devAnI hotI nathI. paNa mATIne khUMdavI-pocI karavI-piMDarUpe banAvavI.. A badhuM sau prathama karavAmAM Ave che. mATI e ghaTanuM upAdAnakAraNa che. ene AvI yogyabhUmikA pamADavA mATe A je kAMI karavAmAM Ave che, e pUrvasevA kahevAya che. ema AtmA e mokSanuM upAdAnakAraNa che. e yogya bhUmikA pAme e pachI ja yoga-mokSanA upAyo ajamAvavA para saphaLatA maLI zake che, e pUrve nahIM. yoga mATenI A yogyabhUmikA jenAthI nirmANa thAya che, e yoganI pUrvasevA kahevAya che. A yogapUrvasevA kiMsvarUpa che ? enuM granthakAra A batrIzImAM varNana kare che. gAthArthaH gurupUjana, devAdipUjana, sadAcAra, tapa ane muktiadveSa. A pAMca yoganI pUrvasevArUpe kahevAyelA che. TIkArya : gAthArtha spaSTa che. vivecanaH upAdAnakAraNa evuM yogya banavuM joIe ke jethI e sahakArI kAraNonI (upAyonI) yogya asara jhIlIne dhAreluM pariNAma pAmI zake. upAdAnakAraNanI AvI yogyatA e pradhAnayogyatA che. AvI pradhAnayogyatAnuM je kAraNa bane te pUrvasevA che e vAta ApaNe upara joI gayA chIe. A pradhAnayogyatA nirmANa karavAnI che eno artha ja ke AtmA pahelAM ayogya hato. A ayogyatA =pradhAnayogyatAno abhAva) anAdikALathI hoya che. nirmANa thayelI hotI nathI. paNa viparIta AcAra ane viparIta bhAvo pariNAmo ene sadA phAlI-phulI rAkhe che. eTale e ayogyatAne khaseDIne yogyatA nirmANa karavA mATe yogya AcAra ane yogya bhAva jarUrI bane che. mATe gurupUjana vagere cAra AcAra ane muktiadveSa rUpa bhAva.. A pAMca pUrvasevArUpe kahevAyA che. sAmAnyathI sarvatra nAvAra prathama varSa. sUtra lAgu paDatuM hoya che. tethI ahIM pahelAM AcArarUpa pUrvasevA jaNAvI che ne pachI bhAvarUpa pUrvasevA. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH / / 2 / / 'mAteti / vRddhAH zruta-vayovRddhalakSaNAH / guruvargaH = gauravyalokasamudAyaH / / 2 / / have A AcArarUpa pUrvasevAmAM paNa sau prathama gurupUjA-devapUjA kahI che. kAraNake sarvatra pUjyanI pUjA mukhya hoya che. dhananA kSetramAM vepArInI moTA vepArInI sevA-vinaya vagere rUpa pUjA... vidyAnA kSetramAM zikSakapaMDitanI sevA-vinayavagere rUpa pUjA... Ama te te kSetraviSayaka pUjyanI pUjA te te kSetramAM sau prathama jarUrI hoya che. prastutamAM deva-gurunI dharmarUpe pUjA che ane mAtA-pitA vagerenI aucityarUpe pUjA che. pUjyanI pUjA AtmAmAM namratA lAve che je dareka guNanI yogyatA UbhI kare che. mATe e sau prathama kahyA pachI ziSTAcArarUpa sadAcAra kahyo. ane tyArabAda tapa. kAraNa ke zarIra pratyenI Asakti e moTAmAM moTo bAdhaka che, je tapa dvArA tUTe che. vaLI koI vijJabhUta azubhakarmo hoya to e tapadvArA tUTe che. tathA sahanazIlatA keLavAyelI hoya to ja nAnI-moTI pratikULatAmAM paNa jIva yogamArga para TakI zake che. nahIMtara mArgabhraSTa thayA vagara raheto nathI. eTale sahanazIlatA keLavavA mATe paNa tapa ahIM pUrvasevAmAM kahyo che. A sarvamAM anvayamukhe ucita pravRtti e jema pUrvasevArUpa che, ema niSedhamukhe anucita pravRttino tyAga= nivRtti e paNa pUrvasevArUpe upalakSaNathI jANI levI joIe. /1ii have pUrvasevAmAM sau prathama kahelA gurupUjananuM granthakAra nirUpaNa kare che. emAM paNa guru tarIke koNa koNa abhipreta che ? e A bIjA zlokamAM jaNAve che gAthArtha mAtA, pitA, kalAcArya, e badhAnA bhAI-bahena vagere svajano, vRddho tathA dharmopadezako... A badhA, sajjanone guruvarNarUpe mAnya che. TIkArtha : ahIM vRddha tarIke zrutavRddha ane vayovRddha levAnA che. jeonuM gaurava karavuM joIe evo lokasamudAya e guruvarga tarIke abhipreta che. vivecana : zAstromAM sAdhuone najaramAM rAkhIne zrutasthavira, paryAyasthavira ane vayasthavira ema vira (=vRddha)nA traNa prakAra batAvyA che. ahIM sAdhuonI vAta nathI. mATe paryAyasthavira saMbhavatA na hovAthI be vRddhanI ja vAta karI che. zAstrono viziSTa prakAre bodha dharAvanArA mahAnubhAvo zrutasthavira kahevAya ane 60 varSa ke tethI uparanI uMmaravALAo vayovRddha kahevAya. mAtA vagere sthAna gauravane yogya che. arthAt A mAtAvageremAM vizeSa guNa na hoya to paNa emanA sthAnane najaramAM rAkhIne emane gaurava ApavuM joIe. hA, koI aphantavya doSa to na ja hovo joIe. A guruvarga sivAyanI vyaktiomAM gauravAhitA bhajanAe che. arthAt vizeSaguNa hoya to guNagaurava karavuM.. nA hoya to nahIM. //rA A guruvarganuM pUjana kaI rIte karavuM ? e have kramazaH traNa zloka dvArA darzAve che 1. ahIM dharmopadezaka paNa svataMtra guruvarga tarIke abhipreta che. eTale zabdazaH vivecanamAM "vRddha evA dharmanA upadeza denArA' evo je artha karyo che ane nayalatAmAM te vahIvUza ? tyAdi dharmoddedArI AvI je TIkA karI che te galata jANavI. kAraNa ke potAne dharmano upadeza ApanAra vRddha na hoya to paNa gauravAI che ja. ema zrutavRddha ane vayovRddha jana, dharmopadezaka na hoya to paNa gaurava karavA yogya che ja. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 3 pUjanaM cAsya namanaM trisandhyaM paryupAsanam / avarNAzravaNaM nAmazlAghotthAnAsanArpaNe / / 3 / / pUjanamiti / namanaM, kadAcid dravyatastadabhAve'pi bhAvato manasyAropaNena / nAmnaH zlAghA sthAnAsthAnagrahaNAgrahaNAbhyAm / utthAnAsanArpaNe = abhyutthAnAsanapradAne Agatasyeti gamyam / / 3 / / gAthArtha : A guruvargane trikALa namaskAra karavA, emanI parkapAsanA karavI, emanI niMdA nahIM sAMbhaLavI, nAmanI zlAghA karavI, teo Ave tyAre UbhA thavuM, emane besavA mATe Asana ApavuM. A badhuM A guruvarganuM pUjana che. TIkArtha kyAreka dravyathI namaskArano abhAva hoya to paNa bhAvathI manamAM AropaNa karIne namaskAra karavo. sthAnamAM grahaNa ane asthAnamAM agrahaNa karavA dvArA nAmanI prazaMsA thAya che. abhyatthAna ane Asana pradAna teo Ave tyAre karavAnA hoya che e samajAya che. - vivecana : namaskAra e mukhya pUjA che. mATe e trisaMdhyAe karavAnuM kahyuM che. bIjI pUjAo anukULatA mujaba thAya. mAta-pitA hAjara hoya to avazya trikALa namaskAra dravya-bhAva ubhayathI karavo joIe. mRtyu vagere kAraNe hAjara na hoya ne tethI dravyathI namaskAra saMbhavita na hoya to manamAM emane yAda karIne paNa trikALa bhAvathI namaskAra karavA joIe. A trikALa namaskAra ane anupasthitimAM mAnasika namaskAra ... A baMne vAto mukhyatayA mAtApitA ane koI ativiziSTa upakArI aMge samajavI joIe. kAkA-mAmA vagere rUpa emanA svajanAdi aMge Avo ziSTa vyavahAra jovA maLato nathI. teo AvyA hoya tyAre ke evA koI viziSTa avasare chevaTe mAnasika namaskAra paNa hoya. paNa e sivAya emane trikALa namaskAra-mAnasika namaskAra Avazyaka nathI ema samajAya che. prazna : Avo artha zAnA parathI kADho cho ? uttara : ahIM dravyanamaskArano kyAreka abhAva kahyo che, eTale ke sAmAnyathI to dravya namaskAra haMmezA hoya ja. e to evI vyaktine ja saMbhavita che je haMmezA sAthe rahenArI hoya. haMmezA sAthe rahenArA to mAtA vagere che, kalAcArya ke mAmA vagere nahIM. jyAM mAtA vagerenuM nAma levAthI emanI prazaMsA vagere thavAnA hoya te sthAna kahevAya. paNa jeo emanA vaiSI-niMdaka hoya emanI samakSa emanuM nAma levAthI kadAca teo emanI niMdA paNa kare. mATe evI vyakti vagere asthAna kahevAya. emanI samakSa emano nAmoccAra TALavo joIe. emanI niMdAnuM zravaNa kare to potAnA dilamAM emanA pratye rahelA Adara-bahumAna vagere para dhIre dhIre ghA paDato jAya che, kAraNa ke potAne paNa "zuM AvuM haze ?' evI zaMkA paDavAno saMbhava che. mATe avarNanuM azravaNa kahyuM. 2. ahIM TIkAmAM vAri dravyatattama veDari... vagere AkhuM eka akhaMDa vAkya che, je sUcave che ke sAmAnyathI mAtA vagere sAthe ja hoya. ne tethI emane dravyathI namaskAra paNa hoya ja.. kyAreka ja eno abhAva hoya tyAre mAnasika namaskAra... eTale zabdazaH vivecanamAM A vAkyane toDIne kyAreka dravyathI namaskAra.. Avo je artha karyo che te galata jANavo. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 sarvadA tadaniSTeSTatyAgopAdAnaniSThatA / svapumarthamanAbAdhya sArANAM ca nivedanam / / 4 / / sarvadeti / svapumarthaM = dharmAdikamanAbAdhya = anatikramya / yadi ca tadaniSTebhyo nivRttau tadiSTeSu ca pravRttau dharmAdayaH puruSArthA bAdhyante, tadA na tadanuvRttipareNa bhAvyam / kintu puruSArthArAdhanapareNa, atidurlabhatvAt puruSArthArAdhanakAlasyetyarthaH / sArANAM = utkRSTAnAmalaGkArAdInAM nivedanaM = samarpaNam / / 4 / / gAthArthaH potAnA puruSArthane bAdhA na pahoMce e rIte, guruvargane je aniSTa hoya teno tyAga ane je iSTa hoya tenuM AcaraNa.. tathA sArabhUta vastuonuM temane samarpaNa A badhuM paNa gurupUjana che. TIkArya potAnA dharmapuruSArtha vagere puruSArthanuM ullaMghana nahIM karIne. eTale ke emane aniSTano tyAga karavAmAM ke emane je iSTa hoya e mujaba vartavAmAM dharma vagere puruSArthamAM vidhdha pedA thatuM hoya to emanI icchA mujaba vartavAnuM na rAkhavuM, paNa puruSArthane ArAdhavAmAM tatpara banavuM, kAraNa ke puruSArthanI ArAdhanA karavAno avasara atidurlabha hoya che. e sivAya emanI icchAne anusaravuM. tathA utkRSTa alaMkAra vagerenuM emane arpaNa karavuM. vivecanaH jema prabhune vaMdana-pUjA vagere karatAM prabhunI AjJAnuM pAlana e prabhunI moTI pUjA che, ema mAtApitAne namaskAra karatAM paNa emanI icchAne anusaravuM e emanI mahattvanI pUjA che. eTale ja namaskAra trisadhdha kahyo che, jyAre icchAnuM anusaraNa sarvadA kahyuM che. paNa prabhunI AjJA AtmA mATe haMmezA ekAMte hitakara ja hoya che. mAtApitAnI icchA evI ja hoya evo niyama nathI. kAraNa ke mAtapitA kAMI sarvajJa ke vitarAga nathI. eTale emanI icchAo ajJAna-mohane AdhIna hovI paNa saMbhavita che, je kyAreka paralokane ne kyAreka Alokane paNa pratikULa hoya. AvI pratikULa icchAone anusaravAnuM hotuM nathI. dharma Alokaparaloka ubhayane asara karanAro che. artha-kAma mAtra Alokane asara karanAra che. eTale ke artha-kAmane pratikULa icchA AlokanI samasyA nirmANa karaze. chatAM e samasyA chevaTe to dharmane paNa asara karaze ja. kAraNa ke samasyAthI asvastha thayeluM mana dharmane pratikULa che. mATe ja mArgAnusArInA guNomAM trivargaabAdhAno paNa samAveza karyo che. tethI iti mAM je gati che enAthI artha-kAma puruSArtha paNa pakaDavAnA che. eTale ja sAmAnyathI mAtapitAne atyaMta AjJAMkita evA paNa pUrvanA mahApuruSonA caritromAM, mAta-pitAnI anicchAe paNa paradezagamana vagere jANavA maLe che. zaMkA H ahIM mAtapitAnI icchAne ananusaraNamAM heta Apyo che "puruSArthanI ArAdhanAno kALa atidurlabha che" e, artha-kAmapuruSArtha kyAM atidurlabha che ? mATe ahIM "Adi padathI mAtra mokSapuruSArtha pakaDavo joIe. samAdhAna : mArgAnusArInA guNomAM trivargaabAdhA kahI che. eTale ke arthane ke kAmane bAdhA nahIM pahoMcADavI ene paNa guNarUpe kahyo che. ne tethI e paNa AtmAne e bhUmikAmAM lAbhakartA bane che. AtmAnA ghaDataramAM upayogI bane che ema mAnavuM ja paDe. jarAka anIti karavAthI. jUTha bolavAthI ghaNA vadhAre paisA maLatA hoya ne chatAM e adhika paisAno lobha choDI nIti jALavI rAkhe to nIti guNa keLavAya ja ne ! dhaMdho Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 4 ja na karato hoya e A ghaDatara kaI rIte karI zake ? kriyAne bhAvanI janaka kahI ja che ne ! nokarI karanAro nokarIno samaya sAcave.. kAmacorI na kare.. dhanacorI na kare.. gALiyuM na khAya.. hisAbamAM goTALA na kare.. zuM A badhAthI AtmAnuM ghaDatara na thAya ? ema, vAsanA 52 saMpUrNa vijaya na maLyo hoya e bhUmikAmAM svadArAsaMtoSa paNa AtmAne lAbhakartA zA mATe na banI zake ? vaLI mokSapuruSArthamATe je ArAdhanA hoya che e badhIno dharmaArAdhanAmAM ja samAveza hovAthI dharmAvinaM mAM dharma rahelA padathI ja grahaNa thaI jAya che.. eTale 'Adi' padathI e pakaDI na zakAvAthI paNa arthakAmapuruSArtha ja pakaDavA paDe che. vaLI TIkAmAM dharmAvayaH puruSArthA ema bahuvacanAntaprayoga tamAma puruSArthanA grahaNane sUcave che. zaMkA : jo artha-kAma puruSArtha paNa lAbhakartA che to e bene anyatra anartha rUpe kema kahyA che ? samAdhAna H AmAM viSayavibhAga karavo joIe. nIti-prAmANikatAne neve mUkIne paNa, koI paNa rIte paiso meLavavo.. Avo kahevAto arthapuruSArtha anartharUpa che. ema, trivarga abAdhAne guNarUpa kahyo hovAthI, nIti-prAmANikatA vagerene jALavIne karAto paNa je arthapuruSArtha dharma-kAmapuruSArthane bAdhA pahoMcADato hoya te anartharUpa che. ema, saMtAnoe kArabhAra saMbhALI lIdho hoya.. AjIvikA vagereno koI ja prazna na hoya, nivRttinI uMmara AvI gaI hoya.. ne chatAM dhaMdhAnuM vaLagaNa chUTe ja nahIM ane tethI avasarocita vizeSa ArAdhanA ke saMghanAM kAryo paNa karI zake nahIM-eno rasa pedA na thAya.. to Avo dhaMdhAnA rasarUpa arthapuruSArtha anartharUpa jANavo. paNa upara jaNAvyA mujaba je arthapuruSArtha AtmAmAM nIti-saMtoSa vagere guNo pragaTAvanArA bane e anartharUpa nathI, lAbhakartA che, ema samajavuM joIe. AvuM ja kAmapuruSArtha aMge jANavuM joIe. sadAcArane sAva korANe mUkIne, bephAma bhoga vilAsa.. e anartha che. ema dharma-artha puruSArthane bAdhArUpa banI jAya evo bhogavilAsa.. pachI bhale svapatnI sAtheno ja hoya.. to paNa e anartha che. uMmara vItI gaI hoya.. zarIra paNa pUrvavat sAtha ApatuM na hoya.. athavA e sivAya paNa thoDIka bhAvanA.. ne thoDuMka sattva phorave to saMpUrNa brahmacarya pALI zakAya evA saMyoga-sAmagrI hoya.. eve vakhate paNa bhogavilAsane tilAMjali na ApavI.. A badhuM anartharUpa che. paNa vAsanAnA joranA kALamAM bhUtane bali-bAkaLAM nAkhavA dvArA, enA para niyaMtraNa meLavavAnI azuci vagere bhAvanAothI bhAvita thavuM.. to e kAmapuruSArtha AtmAne svadArAsaMtoSa dvArA kramazaH saMpUrNa brahmacaryanI bhUmikAmAM laI janAro banI zake che ema samajavuM joIe. A ke Avo koI anya viSayavibhAga jo na karavAmAM Ave, to zAstromAM eka bAju trivargaabAdhAnuM guNarUpe kathana.. anyatra artha-kAmanuM anartharUpe kathana.. A badhAnI saMgati kaI rIte karavI ? e eka yakSaprazna banI raheze. hA, artha-kAma ane dharma vacce A eka pharaka jarU2 samajI zakAya che ke artha-kAma svarUpe=arthatvenakAmatvena=artha-kAmarUpe to anartha ja che, paNa upara kahyA mujaba jo nIti-saMtoSa vagere guNonA janaka banatA hoya to e guNajanakanvena guNajanaka banavArUpe artharUpa che. jyAre dharma to svarUpe paNa=dharmatvana paNa=dharma tarIke paNa artharUpa che. guNajanakanvena to artharUpa che ja. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 363 tadvittayojanaM tIrthe tanmRtyanumaterbhiyA / tadAsanAdyabhogazca tabimbasthApanArcane / / 5 / / tadvitteti / tadvittasya guruvargAlaGkArAdidravyasya yojanaM = niyogaH (=tadvittayojana) tIrthe devatA''yatanAdau, tanmRtyanumateH tanmaraNAnumodanAd bhiyA bhayena (=tnmRtynumtibhiyaa)| tatsaGgrahe tanmaraNAnumatiprasaGgAt / tasyAsanAdInAM = Asana-zayana-bhojana-pAtrAdInAmabhogaH = aparibhogaH (=tadAsanAdyabhogaH) / (tabimbasthApanArcane=) tabimbasya sthApanA'rcane = vinyAsapUje / / 5 / / AvA artharUpa bananAra arthapuruSArtha ane kAmapuruSArthano avasara paNa durlabha che ema samajI zakAya che. evA artha-kAma puruSArthamAM bAdhaka banatI mAtapitAnI icchAne anusaravAnuM hotuM nathI. sArA 4 nivevana-patnI-putrAdine je Ape enA karatAM mAtapitAne UtaratI kakSAnuM nahIM ApavuM. utkRSTa vastu eka ja AvI hoya to mAtA-pitAne Ape paNa patnI vagerene na Ape. / 4 guruvasaMbaMdhI anya pUjana paNa jaNAve che - gAthArtha temanA mRtyunI anumodanA thaI javAno bhaya hovAnA kAraNe emanA vittane tIrthamAM vAparavuM. temanA Asana vagere svayaM nahIM vAparavA. temanA biMbanI sthApanA karavI ane enI pUjA karavI. A badhuM paNa gurupUjana che. TIkArtha : ahIM vitta tarIke guruvarganA alaMkArAdi levAnA che. tIrthamAM devamaMdirAdimAM e samarpita karI devA, kAraNa ke te alaMkArAdine pote rAkhe to emanA mRtyunI anumodanA AvI javAno bhaya che. temanA AsanAdi Asana, zayana, bhojana, bhAjana vagereno svayaM upayoga na karavo. temanA biMbanI sthApanA ane pUjA karavI. | vivecanaH (1) zaMkA : vitta eTale dhana.. A artha prasiddha che, to ahIM "alaMkArAdi dravya' artha kema karyo ? ane jo vitta zabda ahIM, badhA prakAranI saMpattine jaNAvavAnA arthamAM hoya, to dhana, ghara (makAna), dukAna, pazu vagere rUpa saMpatti choDIne sIdho alaMkArAdi dravya artha kema karyo ? samAdhAna : lokavyavahArathI dhana vagereno putra adhikArI gaNAya che, mATe ahIM dhana vagerenI vAta nathI. alaMkArAdi mATe Avo vyavahAra nathI, eTale ja mAtApitA potAnA alaMkArAdi dIkarI-baheno vagerene paNa bolAvI- bolAvI ApavAno rivAja che. zaMkA ? Avo taphAvata zA mATe che ? samAdhAna : e mATe AvuM kAraNa vicArI zakAya che ke pitAnA dhana-makAnane to putra pitAnI hAjarImAM potAnA janmathI ja bhogavato Avyo che.... dukAnane paNa dhaMdho zarU karyo tyArathI pitAnI hAjarImAM ja putra 3. tethI prastutagranthanI nayelatA TIkAmAM ane zabdazaH vivecanamAM dhana vagerene upabhogamAM paNa doSa hovo je kahyo che, te galata jANavo, kAraNa ke granthakArane jo dhana vagere paNa abhipreta hota to mULamAM rahela vitta zabdanA artha tarIke TIkAmAM paNa dhanAdidravyasya kaheta, alaMkArAdi sudhI javAnI teozrIne jarUra na paData. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 6 devAnAM pUjanaM jJeyaM zauca-zraddhAdipUrvakam / puSpaivilepanaidhUpairnaivedyaiH zobhanaiH stavaiH / / 6 / / vavAnAniti-vyavaH || 6TI vAparato hoya che. eTale e vAparavAmAM mRtyunI anumodanAno prazna Avato nathI. eTale ja pitAjIe potAnI vidyamAnatAmAM je alaMkArAdi svayaM putrAdine ApI dIdhA hoya e alaMkArAdi vAparavAmAM putrAdine A doSa lAgato nathI. tavAsanA . je AsanAdine pitA vagere ja vAparatA hoya (badhA mATe sAdhAraNa na hoya) te AsanAdine emanI vidyamAnatAmAM vAparavAmAM avajJA-AzAtanAdi lAge. ne pachI to Ame ghasAIne kADhI ja nAkhavAnuM hoya che. mATe ene tIrthamAM joDavAnI vAta karI nathI. tasvica... mAtA vagerenI avidyamAnatAmAM temanA biMbanI=pratibiMbanI=chabInI sthApanA karavI. enI phulahAra-dhUpa vagere dvArA pUjA karavI. . pa . Ama gurupUjArUpa pUrvasevAnI vAta pUrI thaI. have devapUjAnI vAta kare che gAthArtha zauca-zraddhA vagere pUrvaka suMdara puSpa-vilepana-dhUpa-naivedya ane stava dvArA devonuM pUjana jANavuM. TIkartha : devAnAM.... zlokano artha spaSTa che. vivecana : guru sAkSAt upakArI che, vaLI badhI rokaToka guru taraphathI saMbhavita che, deva taraphathI nahIM. eTale gurunI pUjAthI vizeSa prakAre ghaDatara thAya che. tathA guru jIvaMta deva che, jyAre deva to sthApanA nikSepa che. mATe pUrvasevAmAM prathama gurupUjA kahI. have devapUjA kahe che. vaLI gurupUjAmAM pahelAM guru tarIke koNa abhipreta che e jaNAvyuM ne pachI pUjA jaNAvI. jyAre devapUjAmAM prathama pUjA kahI ane pachI deva koNa e kaheze. AvuM karavAmAM kAraNa e ja jaNAya che ke gurupUjAmAM pUjAnuM varNana cAle che eTale prakaraNasAmyavazAt ahIM paNa prathama pUjA kahI. A uttama-paramottama jIva che, aciMtyazaktisaMpanna che, karuNAsAgara che, mAruM je kAMI sAruM thAya che e emanI kRpAthI thAya che, emanA pUjanathI doSanAza thaze, guNavikAsa thaze.. pApa nAza thaze, puNyanI prApti thaze.' AvA badhA bhAvo jIvane ahaMkAra vagerethI bacAvatA hovAthI ucita ghaDatara kare che. AvI badhI zraddhApUrvaka ane zarIra, vastra, pratimA tathA mananI pavitratApUrvaka devanI pUjA karavAnI hoya che. devapUjAthI thatA pApanAzanA prabhAve moTI koI Apatti AvatI nathI, puNyavRddhinA kAraNe kArya saphaLa thAya che eTale zraddhA vadhatI jAya che. prathama vilepanapUjA (caMdanapUjA) pachI puSpapUjA, pachI dhUpapUjA (upalakSaNathI dIpapUjA), pachI naivedyapUjA. pratimAnA zaucamAM jaLapUjA AvI gaI che. jenetaromAM akSatapUjA ne phaLapUjA kadAca nahIM hoya. athavA phaLapUjA-zrIphaLa vagereno naivedyamAM samAveza karI detA hoya. eTale naivaidyanA upalakSaNathI akSata ane phaLa laI laIe to aSTaprakArI pUjA AvI gaI. ane stotra kahyA enAthI bhAvapUjA AvI gaI. / 9 II (devapUjA kahI. paNa kayA devanI A pUjA karavI? A zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che -). Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 adhimuktivazAnmAnyA avizeSeNa vA sadA / anirNItavizeSANAM sarve devA mahAtmanAm / / 7 / / adhimuktIti / anirNItaH kuto'pi matimohAdanizcito vizeSaH = itaradevatA'pekSo'tizayo yaisteSAM (=anirNItavizeSANAM) mahAtmanAM paralokasAdhanapradhAnatayA prazastAtmanAM gRhiNAM sarve devAH sadA'vizeSaNa pAragata-hari-hara-hiraNyagarbhAdisAdhAraNavRttyA mAnyA vA = athavA'dhimuktivazAt = atizayitazraddhA'nusAreNa || 7TI sarvAn devAnnamasyanti naikaM devaM samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te / / 8 / / gAthArtha devomAM rahelI vizeSatAonA ajANa mahAtmAoe sarva devone pUjavA joIe athavA potAnI vizeSa zraddhA mujaba pUjavA joIe. TIkArthaH matimoha vagere koIpaNa kAraNe, vivakSita devamAM, anya devonI apekSAe rahelI vizeSatAne jeoe jANI nathI evA mahAtmAoe haMmezAM pAragata, hari, hara, hiraNyagarbha vagere devone samAna rIte pUjavA joIe. athavA adhimuktivazAtu=potAnI vizeSa zraddhAnusAre devane pUjavA joIe, svayaM gRhastha hovA chatAM paralokapradhAna jIvana jIvavAthI AtmA prazasta bane che. mATe evA AtmAono ahIM "mahAtmA' tarIke ullekha che. vivecanaH devatattva ghaNuM kharuM apratyakSa hoya che. apratyakSa bAbatamAM kAM to jJAnathI nirNaya thAya ne kAM to lokavyavahArathI. vizeSa jJAna potAne nathI. ane lokomAM to badhA devo pUjAya che. mATe sarva devone namaskaraNIya kahyA che. athavA devavizeSano nirNaya to nathI. tema chatAM, potAnI kulaparaMparAmAM je deva pUjAtA AvyA hoya, e kAraNe ke evA koI anya kAraNe potAne vizeSa zraddhA je deva pratye hoya, to e devane pUjavA joIe, evuM na hoya to sarva devane pUje ahIM devavizeSano anirNaya hovAmAM kAraNa tarIke matimoha kahyo che. A matimoha aneka prakAre saMbhave che.. jema bALa jIvane tyAgIno vezamAtra jovAthI guru bhAse che, ema mugdhatAnA kAraNe badhA ja deva bhAsatA hoya. AmAM vizeSatA hoya evI kalpanA sudhdhAM na hoya. athavA, devanuM vAstavika svarUpa kevuM hoya ? deve nirUpelAM tattvanI parIkSA zuM ? AvI kazI gatAgama na hoya. athavA A badhAno nirNaya karavAnA saMyoga - sAmagrI na hoya. . 7 II (vizeSaguNa vagere kazAnI jANakArI nathI. to badhA devone namavAthI paNa zuM lAbha? 4. zabdazaH vivecanamAM AvA jIve paNa sarve devone upAsya tarIke mAnya karavA joIe ema je jaNAvyuM che te galata jANavuM, kAraNa ke to pachI (1) granthakAre vA - athavA kahIne eno bIjA vikalpa tarIke je ullekha karyo che te galata Thare. tathA (2) potAnI devavizeSa pratye zraddhA jyAre baMdhAI ja gayelI che, e bIjA devanI paNa samAna rIte upAsanA kare to to devavizeSanI zraddhA zuM kahevAya ? Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 pUrvasevAvratrizivA 13 - 7, 8 'sarvAniti / sarvAn devAn namasyanti=namaskurvate / naikaM kaJcana devaM samAzritAH= svamatyabhinivezena pratipannavantaH / jitendriyA: nigRhItahRSIkAH, jitakrodhAH abhibhUtakopAH durgANi narakapAtAdIni AvI jijJAsAne granthakAra saMtoSe che ) gAthArtha devavizeSanA nirNaya vagaranA teo sarva devone name che, koI eka devano Azraya karanArA hotA nathI. jitendriya ane jitakrodha teo durga-narakagamanAdine tarI jAya che. TIkArtha: sarva devone name che, svamatinA abhinivezathI koI eka devane svIkAryA nathI. 'jitendriya ane jitakrodha (=krodhano parAbhava karanArA) teo (=sarva devone namanArAo) narakagamana vagere ApattiorUpa durgane tarI jAya che=ullaMghI jAya che-teone have narakagamanAdi kaSTono saMbhava raheto nathI. vivecanaH (1) jitendriya. zaMkA : yoganI pUrvabhUmikAnI vAta cAlI rahI che. e avasare paNa jo jIve indriyo para ane krodhAdi kaSAyo para vijaya meLavI lIdho che, to pachI yoganI ene jarUra ja zI raheze? samAdhAna : ahIM jitendriya - jitakrodhano artha Avo nathI karavAno. paNa indriyo ane krodha jIvane nukzAnakartA che, AvuM mAtra sAMbhaLyuM ke jANyuM che ema nahIM, khuda evuM saMvedI rahyo che. AvuM saMvedana jene hoya evAne atitIvra krodha ke indriyonI utkaMThatA na Ave. ane e nathI AvatA mATe ja teo narakagamanAdi durgane ullaMghI jAya che. vaLI AvA jitendriya ane jitakrodha jIvane ja devavizeSanI vizeSatA jANI nahIM hovA chatAM devamAM uttamatA-guNasaMpannatA vagere pratIta thAya che. ane Ama 'uttama-guNavAnuM" tarIkenA bhAvathI pUje, che mATe ja e pUjA phaLaprada bane che. A sivAyanA jIvone devamAM uttamatA hovI saMvedAtI nathI, temaja guNanI arthitA paNa hotI nathI. eTale camatkArAdi joIne ke lokapaMktithI kyAreka devapUjA hoya to paNa e svArtha mATe hovAthI pUrvasevArUpa banatI nathI. zaMkA paNa adhimuktivALo jIva to eka ja devane pUje che. to enA mATe to sarvadevanamaskAra, koI eka ja devano Azraya na karavo vagere na ja rahyuM ne ? samAdhAna yoganI pUrvabhUmikAmAM rahelo jIva bhale mithyAtve che. chatAM e Abhigrahika mithyAtvavALo hoto nathI, anAbhigrahika mithyAtvavALo hoya che. eTale adhimuktivazAtatra potAnI evI vizeSa zraddhAnA kAraNe eka devane pUjavA chatAM e pUjAmAM svamatino abhiniveza= kadAgraha hoto nathI. eTale ke, "bIjA devo paNa sArA che, paNa mArA pUrvajo paNa A devane pUjatA hatA, mArA upakArI A deva che. mATe huM emanI pUjA karuM chuM. mArI emanA pratye vizeSa bhakti che." AvA badhA pariNAmo hoya. AvA pariNAmavALAne tIvra saMkleza nahIM hovAthI narakAdinA AyuSyano baMdha hoto nathI. AvA arthanuM sUcana karavA ja nai samazritA? A padanuM vivecana karatI veLA TIkAkAre matyanivezana zabda joDyo che. eTale ke kadAgrahathI eka devano Azraya karanArA nathI. paNa kadAgrahazunya rIte to eka devane varelA hoya ne eka devanI ja pUjA karanArA hoya e paNa mAnya che. zaMkA : paNa A kadAgraha hovA na hovAthI zuM phera paDe ? samAdhAnaH kadAgraha hoya ene anya devo pratye dveSa jAge. akadAgrahIne dveSa jAgato nathI. A veSa nahIM jAgavo e paNa e anya devonI cityarUpa pUjA che. tethI, eka ja devanI pUjA karato hovA chatAM arthathI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 vyasanAnyatitaranti-atikrAmanti te sarvadevanamaskartAraH / / 8 / / nanu sarve'pi na muktipradAyina iti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH ? ityata AhacArisaJjIvinIcAranyAyAdevaM phalodayaH / mArgapravezarUpaH syAdvizeSeNAdikarmaNAm / / 9 / / 'cArIti / cArisaJjIvinIcAranyAyAt = prAgupadarzitAdevaM = sarvadevanamaskAre'nuSaGgata iSTaprAptau, tata eva zubhAdhyavasAyavizeSAd mArgapravezarUpaH zuddhadevabhaktyAdilakSaNaH phalodayaH syAt / vizeSeNa anuSaGgaprAptavItarAgaguNAdhikyaparijJAnenAdikarmaNAM prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaJcana devatAvizeSamajAnAnA vizeSavRtteradyApi na yogyAH, kiM tu sAmAnyarUpAyA pati || 31 e sarvadevonI pUjA karanAro che. ane eno eka ja devano Azraya paNa arthathI sarvadevonA AzrayarUpa che. | 8 || badhA ja devo kAMI mukti ApanArA nathI, to badhA ja samAna rIte namaskaraNIya zA mATe ? AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA kahe che gAthArtha AdidhArmika jIvone cArisaMjIvinIcAra nyAya mujaba A rIte ane pachI zuddhadevanA parijJAnarUpa vizeSathI phaLodaya thAya che. mArgapravezarUpa phaLodaya thAya che. TIkArtha : pahelAM bIjI batrIzInA paMdaramA zlokamAM cArisaMjIvinI cAra dRSTAnta batAvyuM che. Ama sarva devone namavAmAM, A dRSTAnta mujaba AnuSaMgika rIte iSTanI prApti thaye, e sarvadevanamaskAranA prabhAve ja vizeSa prakArano zubha adhyavasAya thavAnA kAraNe zuddhadevanI bhakti vagere svarUpa mArgapravezAtmaka phaLodaya thAya che. vizeSathI anuSaMgaprApta vitarAganA guNAdhikyanuM jJAna thavAthI. Adikarma zUladharmanuM AcaraNa jeoe navuM navuM ja zarU karyuM che, tevA AdidhArmikajIvo. A jIvo atyaMta mugdha hovAthI koI devavizeSane jANatA nahIM hovAnA kAraNe vizeSavRttine haju paNa yogya hotA nathI, sAmAnyarUpa vRttine ja yogya hoya che. vivecana : cArisaMjIvinIcAra dRSTAntamAM, strIe baLada banI gayelA patine vRkSanI nIce rahelo dareka cAro carAvyo.. badho cAro caravAmAM yogAnuyoga saMjIvinI auSadhino cAra paNa caravAmAM AvI gayo, jenA prabhAve e baLada pAcho puruSa thaI gayo. ema dharmanA prAraMbhika kALamAM rahelA AdidhArmika jIvo badhA devone pUje che. badhA devomAM vItarAga sarvajJa zrIarihaMta prabhuno paNa samAveza che ja. eTale emano paNa yoga thaI jAya che. A kahevAya cArisaMjIvinIcAra dRSTAnna mujaba anuSaMgathI = yogAnuyoga thayelI iSTanI prApti. alabatuM AdidhArmika jIva kAMI "A zuddhadeva che' evI emanI vizeSatA jANato nathI. paNa tema chatAM anabhinivezapaNe sarvadevane namaskArano prabhAva ja evo hoya che ke enA kAraNe e jIvane eka vizeSa prakArano zubha adhyavasAya jAge che, jethI e zuddha devanI bhakti vagere kare che. A bhakti vagere ja enA mokSamArgamAM pravezarUpa banI jAya che. arthAt A bhakti vagere dvArA e mokSamArgamAM praveza pAme che. A sAmAnyarUpe thAya che, mATe sAmAnya phaLodaya che. ane jo yogAnuyoga prApta thayelA A vItarAgaprabhumAM anya devonI apekSAe Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 9 rahelAM guNAdhikyanuM pariNAna thAya, to enAthI vizeSa bhakti vagere rUpa vizeSa phaLodaya thAya, paNa e na thayuM hoya tyAM sudhI to sAmAnya bhaktirUpa sAmAnya phaLodaya ja thAya che. kAraNa ke te AdidhArmika jIvo atyaMta mugdha hovAnA kAraNe devatAnI koI vizeSatAne yogAnuyoga prApta thayelAM zuddha devamAM anya devonI apekSAe rahelI vItarAgatA, sarvadoSazUnyatA, yathArtha prarUpakatA vagere rUpa vizeSatAomAMthI koI vizeSatAne jANatA hotA nathI. tethI, emanI viziSTa prakAranI bhakti vagererUpa vizeSa vRttine haju yogya hotA nathI, paraMtu sAmAnya bhaktirU5 sAmAnya vRttine ja yogya hoya che. Azaya e che ke yogAnuyoga zuddha devanI prApti thaI gaI che. paNa AdidhArmika jIva mugdhatAnA kAraNe bIjA devonI apekSAe A vItarAga e zuddha deva che ema jANato nathI. e to haju badhA devonI jema Ane paNa eka samAna deva ja mAne che, ne tethI ja badhA devonI kare ema sAmAnya bhakti ja kare che. eTale ke e haju AvI sAmAnya bhaktine ja yogya che. vastutaH "A guNiyala uttama puruSa che" evI eka samAna bhaktizraddhA badhA devo pratye che. eTale ene mana devatvena badhA deva eka ja che, ne tethI badhAnI eka samAna bhakti che. tathA AvI bhaktithI devabhakti kare che, tethI puNya baMdhAya che. matiabhiniveza nahIM hovAthI azubha anubaMdha paDatA nathI. tethI A puNyanA prabhAve prabhunI prApti thaI jAya che. A phaLodaya che. paNa avizeSa buddhi = anyadevone samAnapaNAnI buddhi hovAthI A phaLodaya AnuSaMgika sAmAnya phaLodayarUpa banI rahe che. prazanaH adhimuktivazAt eka ja devanI bhakti karanArAne cArisaMjIvinIcAranyAya kevI rIte lAgu paDaze ? uttaraH nahIM ja paDe. tema chatAM, svaiSTadevanI "A guNiyala-uttama puruSa che' evI bhaktithI pUjA karato hovAthI puNya baMdhAya che ane abhiniveza nahIM hovAthI azubha anubaMdha paDatA nathI. tethI A puNyanA prabhAve chevaTe bhavAMtaramAM paNa zuddha devanI prApti thAya che. jevuM deva mATe che, evuM ja dharma mATe che. ziSyalokamAM je je dharma tarIke prasiddha che, "ghaNA loko kare che, e badhuM mAre paNa karavAnuM AvA abhiprAyathI badhI dharmakriyA kare che. athavA kulaparaMparA prApta koI eka dharmanI dharmakriyA kare che. koI matiabhiniveza nathI. eTale puNya prabhAve sAcA=zuddha dharmAnuSThAnanI prApti thaI jAya che. Ama sAmAnya kakSAnA upara jaNAvyA mujabanA indriya-kaSAyanigraha yukta ane matiabhinivezathI rahitapaNe je anuSThAno thAya e zuddhamArganA prApaka bane che. chatAM emAM vizeSa buddhi nahIM hovAthI A AnuSaMgika phaLodayarUpa ja banI rahe che. prazana: lokomAM to yajJAdimAM pazubali, bakarIIdamAM bakarIne halAla karavI. A badhuM paNa dharma lekhAya che. to AdidhArmika zuM e paNa karaze ? ne enAthI paNa zuddha dharmakriyA prApta thaze ? uttara : anAbhigrahika mithyAtva, jitendriya-jitakrodha vagere parathI jaNAya che ke AdidhArmikanuM mohanIyakarma moLuM paDyuM hoya che. eTale AvI kriyA upasthita thavA para, mohanIyanI A maMdatAnA prabhAve enuM aMtaHkaraNa ja pokAravA mAMDe che ke Avo te kAMI dharma hoto haze ? hiMsA nAma bhavet tha na bhUto na bhaviSyati... ane tethI e evI kriyA karaze ja nahIM. zaMkA jevuM deva ane dharma mATe che, evuM ja guru mATe paNa kharuM ne ? samAdhAnaH hA, sAmAnyathI evuM jarUra kahI zakAya. tyAgIno veza jue ne "mArA karatAM ghaNA UMcAmahAna, saMsAratyAgI, sAdhanA karanArA." AvI buddhi thAya.. ne matiabhiniveza hoya nahIM to badhA tyAgInI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 369 adhijJAtavizeSANAM vizeSe'pyetadiSyate / svasya vRttavizeSe'pi pareSu dveSavarjanAt / / 10 / / 'adhIti / adhijJAto vizeSo=guNAdhikyaM yaisteSAM (=adhijJAtavizeSANAM) vizeSe'pyarhadAdA etat pUjanaM iSyate / pareSu pUjyamAnavyatirikteSu / dveSasya matsarasya varjanAt (=dveSavarjanAt), svasya Atmano vRttavizeSe'pi AcArAdhikye'pi sati devatAntarANi pratItya / / 10 / / bhakti karatAM karatAM sAcA sAdhunI prApti thAya. chatAM emanI vizeSatAonI jANakArI nahIM hovAthI samAna rIte bhakti thAya.. eTale A AnuSaMgika sAmAnya phaLodaya kahevAya. paNa, guru e bolakuM tattva che. potAnI pAse AvelA AdidhArmika mugdha jIvane "ame ja suguru.. bAkInA badhA ku.. Avo kadAgraha pakaDAvI de to e abhinivezanA kAraNe azubha anubaMdha UbhA thAya che, je sAcA gurunI prApti thavA detA nathI. A badhAmAM sarvatra guNAdhikyanuM jJAna nahIM hoya tyAM sudhI sAmAnya bhakti, ane e jJAna thavA para vizeSa bhakti thAya e jANavuM. A e ja vAta AgaLanA zlokamAM kare che gAthArtha : jemaNe devanI vizeSatA jANI che, evA jIvonI devavizaSa para zrI arihaMta vagere para bhakti iSTa che. hA, potAnuM caritra UMcuM hovA chatAM bIjA devo para dveSa varjavo joIe. TIkArtha ahIM vizeSa=guNAdhikya. pAramArthika devamAM guNAdhikya hovuM jemaNe jANI lIdhuM che ane tethI have AdidhArmikamAM jevI atimugdhatA hatI te rahI nathI) teo vizeSa evA ahaMdAdinuM pUjana kare to e paNa iSTa-lAbhakartA che ja. hA, anya devonI apekSAe potAnuM (ke potAne mAnya devanuM) caritra UMcuM hoya to paNa e anya devo para dveSane TALavAthI A pUjAdi lAbhakartA bane che. vivecanaH jyAM sudhI vizeSatAo jANI nathI, tyAM sudhI sarva devone namaskAra hato. adhimuktivazAtuM eka devane je namaskArAdi hatA, te e devamAM guNAdhikya jANyuM hatuM, mATe, ema nahIM, paNa kulaparaMparA vagere kAraNe emanA para vizeSa zradhdhA hatI, mATe. eTale ja e vakhate bIjA devone paNa pUjanIya to mAne ja che. (pote pUjato nathI e alaga vAta che.) paNa have to pote ja guNAdhiya jANI lIdhuM che. pAramArthika devapaNuM kevuM hoya ? emanuM nirUpaNa yathArtha che ke nahIM? vagere dvArA pAramArthikadevano nizcaya karI lIdho che, eTale pAramArthika tarIke pratIta thayelA zrI arihaMta prabhunI ja pUjA vagere kare to e paNa e jIvane lAbhakartA ja che. bIjA devomAM A guNAdhikya jovA maLatuM nathI, mATe emane have pUjanIya paNa mAnato nathI. hA, chatAM emanA pratye dveSa to na ja joIe. Azaya e che ke mahAdeva aSTaka vagere parathI anya devonA atyaMta vicitra kahI zakAya evAM vRtto = caritro jANavA maLe che. pote to sadAcAramaya pavitra jIvana jIvanAro che. eTale potAnAmAM UMco sadAcAra che, anya devamAM, lokamAM deva tarIke pUjAtA hovA chatAM kalaMkarUpa durAcAra che. chatAM enA para dveSa na thAya enI kALajI rAkhavI jarUrI banI rahe che. to ja pote zrIarihaMtanI ja je pUjAdi Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 11, 12 nAturApathyatulyaM yaddAnaM tadapi ceSyate / pAtre dInAdivarge ca poSyavargAvirodhataH / / 11 / / 'neti / yadAturApathyatulyaM jvarAdirogavidhurasya ghRtAdidAnasadRzaM muzalAdidAnaM dAyaka-grAhakayorapakAri na bhavati tahAnamapi ceSyate pAtre dInAdivarge ca-poSyavargasya mAtApitrAdi-poSaNIyalokasyAvirodhato=vRtteranucchedAt (=vaSyavAvirothata:) || 99 TI liGginaH pAtramapacA viziSya svakriyAkRtaH / dInAndha-kapaNAdInAM vargaH kAryAntarAkSamaH / / 12 / / kare che te pUrvasevAmAM praviSTa thaI zake. sarva devanI pUjanIyatAkALe matiabhiniveza ja nahoto, e A dveSAbhAvamAM prayojaka bane che. 10 gurupUjA-devapUjAnuM nirUpaNa karyuM. have dAnanI vAta karavAnI che. Ama to dAna e paNa sadAcAra ja che. eTale sadAcAra pUrvasevAmAM eno samAveza thaI zake, paNa yogabindumAM gurudevAdipUjana zabdamAM rahela Adi padathI AnuM grahaNa karavAnuM jaNAvyuM che. to Ano samAveza paNa pUjA pUrvasevAmAM karavo. A dAnane jaNAve che - gAthArtha : je dAna rogIne apadhyatulya na hoya te, svapoSyavargane avirodhapaNe pAtrane ke dInAdivargane thatuM hoya to pUrvasevA tarIke iSTa che. TIkArtha: varAdi rogathI pIDitane ghI vagere ApavA tulya muzala vagerenuM dAna che. je dAna dAtA ane lenAra A bannene AvuM apakAra karanAruM na hoya, te dAna paNa pUrvasevA tarIke iSTa che, jo e potAnA poSya = poSaNa karavA yogya mAtApitA vagere poSaNIya lokone avirodhapaNe = emano nirvAha jhUMTavAI na jAya, e rIte thatuM hoya to. vivecana : tAva Avyo hoya ne ghI ApavAmAM Ave to eno tAva vadhavAno ja che. mATe ghI ApavuM icchanIya nathI. ema koIne muzala vagerenuM dAna karavAmAM e adhikaraNa hovAthI bhAre virAdhanAo ja thavAnI che jethI dAtA ane lenAra e baMnenA AtmAne azubhakarmano baMdha thavAnuM nuksAna thAya che. mATe enuM dAna paNa iSTa nathI. je dAna AvuM AturApathyatulya nathI, evuM dAna pAtrane supAtradAna tarIke ane dInAdine anukaMpAdAna tarIke iSTa che. hA, jene pote poSavAnA che, evA mAtA-pitA vagerene bhUkhe maravAnA dA'DA Ave e rIte dAna ApavuM iSTa nathI. sIdhI vAta che, pAtrane ke dInAdine pote na Ape to eTalA mAtrathI kAMI bhUkhe maravAnA nathI, kAraNa ke emane ApanArA anyapaNa saMbhave che. jyAre mAtA vagere svapoSyane pote na Ape to to emane to bhUkhe ja maravuM paDe, je lokadaSTie nirce bane. mATe svapoSyane takalIpha na paDe e rIte dAna ApavuM. ./11 supAtradAna ane anukaMpAdAna kone ApavuM ? e have jaNAve che - gAthArtha svakriyAone karatA liMgIo pAtra che. svayaM nahIM rAMdhanArA vizeSarIte pAtra che. dIna-aMdhakRpaNa vagereno samudAya ke je anya kAryamAM asamartha che, te dInAdivarga che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 371 liGgina iti / liGginA-vratasUcakatathAvidhanepathyavantaH sAmAnyataH pAtramAdidhArmikasya / viziSya vizeSato'pacA: svayamapAcakAH, upalakSaNAt parairapAcayitAraH pacyamAnAnananumantArazca / svakriyAkRtaH svazAstroktAnuSThAnApramattAH / taduktaM-"vratasthA liGginaH pAtramapacAstu vizeSataH / svasiddhAntAvirodhena vartanta kava hi " (co.vi.22) dInA'ndha-kRpaNAdInAM vargaH = samudAyaH kAryAntarAkSamo = bhikSA'tiriktanirvAhahetuvyApArAsamarthaH / yata uktaM-"dInAndhakRpaNA ye tu vyAdhigrastA vizeSataH / niHsvAH kriyAntarAzaktA etadvargo hi mIlakaH / / " TIkArtha liMgI=vratane sUcavato tevo veza dharAvanArA, AdidhArmikane sAmAnyathI pAtra che. apacA=svayaM nahIM rAMdhanArA, upalakSaNathI bIjA pAse nahIM raMdhAvanArA ane rAMdhanArAnI anumodanA nahIM karanArA liMgIo vizeSarUpe pAtra che. (hA, apacA ke pacA badhA ja liMgIo) svazAstramAM kahelA anuSThAnomAM apramatta hovA joIe. yogabindumAM kahyuM che ke - vratamAM rahelA liMgIo pAtra che, nahIM rAMdhanArA vizeSathI pAtra che. jeo svasiddhAntane avirodhapaNe haMmezAM vartI rahyA hoya, te." dina, aMdha, kRpaNa vagereno varga = samudAya. kAryAntarAkSama = jIvananirvAhanA bhikSA sivAyanA anya hetubhUta vepAra vageremAM asamartha. kAraNa ke yogabindumAM kahyuM che ke- dIna, aMdha ane kRpaNa, tathA jeo vizeSa karIne vyAdhigrasta che, nirdhana che, jeo anya kriyAmAM asamartha che emano samudAya e mIlaka- dInAdino varga che. yogabindunI A gAthAmAM rahelA zabdono artha : dIna = jemanI badhI puruSArtha karavAnI zaktio kSINa thaI gaI che, te. aMdha = AMkha vinAnA. kRpaNa = svabhAve ja sajjanonI dayAne pAtra. vyAdhigrasta = koDha vagere rogathI abhibhUta. niHsva = nidhana. vivecanaH jema dAna-zIlAdi dharmamAM dAna prathama che, ema sarvatra sadAcAramAM paNa dAna prathama che. eTale dAnanA nirUpaNathI sadAcAranA nirUpaNano prAraMbha gaNIe to A sadAcAra nAmanI pUrvasevA samajavI. yogabindunI avataraNikA mujaba Ano "Adi' zabdasUcita anya pUjAmAM ja samAveza karIe to pUjA, sadAcAra, tapa, muktiadveSa ema pUrvasevAnA cAra vibhAga karI prathama vibhAga pUjAmAM ja gurupUjA, devapUjA ane anya pUjA A traNano antarbhAva karavo. AdidhArmika jIvo pAramArthika - apAramArthika devanA taphAvatane jema samajI zakatA nathI, ema matimugdhatAnA kAraNe pAramArthika pAtra-apAtrane paNa samajI zakatA nathI. ahIM pAtramAM pAramArthikatva- apAramArthikatva hoya AvA vicAra sudhdhAMno abhAva, athavA enI parIkSA zuM hoya ? e jANakArIno abhAva, athavA e parIkSA karI zakAya evA saMyoga-sAmagrIno abhAva.. A badhuM ja matimugdhatA tarIke jANavuM. eTale A jIvo mukhyatayA lokane anusaranArA hoya che. ane lokamAM to keTalAka amuka tyAgInI, bIjA anya tyAgInI, to vaLI trIjA ora koI anya tyAgInI bhakti karatA jovA maLe che. eTale ke lokamAM to badhA ja tyAgInI bhakti jovA maLe che. mATe A jIvo jema sarva devonI pUjA kare che, ema sarva tyAgIvargane pAtra samajIne dAnadvArA bhakti kare che. vaLI devapUjAmAM je adhimuktivazAt eka devanI bhakti kahI che, ema ahIM paNa, potAnI kulaparaMparA vagere kAraNe amuka tyAgI samUha para vizeSa zraddhA hoya to emanI bhakti dAna dvArA kare. hA, matiabhiniveza to na ja joIe. "huM bhale A tyAgIne dAnAdi karuM chuM. bAkI to badhA ja tyAgI dAnAdinA pAtra che" AvI Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 11, 12 (yo.bi.123) iti / dInAH = kSINasakalapuruSArthazaktayaH / andhAH = nayanarahitAH kRpaNAH = svabhAvata eva satAM kRpAsthAnam / vyAdhigrastAH = kusstthyaadybhibhuutaaH| niHsvAH = nirdhanAH / / 12 / / lAgaNI dilamAM hoya ja. pote ekane je dAnAdi kare che, te paNa teomAM guNAdhikya joyuM che, mATe nahIM, paNa kulaparaMparA vagere kAraNe pahelethI tyAM vizeSa zraddhA che, mATe. zaMkA : granthamAM to adhimuktivazAtunI koI vAta karI nathI. samAdhAnaH devamAM to, deva kAMI sAmethI sAdhakanA ghare AvatA nathI. pote svayaM javuM paDe che. eTale je AdidhArmikanI vizeSa zraddhA amuka deva para baMdhAyelI hoya e to dareka vakhate e ja devanA maMdiramAM jaze. ne tethI bIjA devanI pUjA karavAno prasaMga AvavAno nathI. paNa tyAgI guru mATe AvuM nathI. pote sAmethI bolAvavA javuM - ghare teDAvavA ne dAnAdi karavA. AvuM to jemanA para vizeSa zraddhA hoya e tyAgI pratye hoya. chatAM, bIjA tyAgIo paNa bhikSA vagere mATe ghare sAmethI Ave e lagabhaga saMbhavita che ja. tyAre, abhiniveza na hovAthI A AdidhArmika emane paNa pAtra samajIne bhaktithI dAna Ape ja che, nathI Apato evuM nathI, eTale "mAtra eka tyAgIne ja dAna" AvuM prAyaH karIne zakya banatuM nathI. mATe eno ullekha nathI ema samajavuM joIe. apavA vizaM.. je tyAgIo svayaM rAMdhatA nathI, bIjA pAse raMdhAvatA nathI ke gRhastho potA mATe je rAMdhe, enI anumodanA paNa karatA nathI AvA tyAgIo ahIM navA zabdathI levAnA che. AvA tyAgIone vizeSa karIne Ape. zaMkA : "mAtra eka tyAgIne ja dAna" Avo vikalpa A rIte ja maLI jaze ne ? samAdhAnaH nA, kAraNa ke A sivAyanA tyAgIone paNa e bhUmikAmAM AdidhArmika pAtra samajIne bhaktithI ja Ape che. zaMkA ? to pachI viziSyano artha zuM karavAno ? samAdhAnaH eTalo ja ke pahelAM AvA apacAtyAgIone Ape.. pachI bIjAone hoya e pramANe Ape, kyAreka na hoya to na paNa Ape, chatAM emane paNa pAtra to mAne ja che, kAraNa ke apacApaNAne guNAdhikya tarIke jotA nathI. te paNa eTalA mATe ke guNAdhikya jovA tarapha lakSya ja nathI. athavA dareka potapotAnA zAstramAM kahyA hoya e mujaba rahe che, tethI enA AdhAre uccapaNuM-nIcapaNuM nakkI karI zakAya nahIM. koIkamAM amuka AcAra kaDaka, to bIjAmAM bIjo koI AcAra kaDaka... paNa pachI kramazaH bhUmikA AgaLa vadhatAM jyAre guNAdhikyano nizcaya thaI jAya, tyAre to pachI zeSa tyAgIvarga enA mATe pAtra ja raheto nathI. alabat teo pratye dveSa na hoya. eTale sAmethI Ave to aucityathI Ape, paNa bhaktithI nahIM. prazanaH AgaLa gurupUjA kahI emAM guru tarIke dharmopadezakano paNa samAveza hato. to enI pUjA tarIke ja A bhaktithI karAtuM dAna paNa AvI javAthI ahIM eno svataMtra ullekha karavAnI jarUra zI ? uttara : e dharmopadezaka tarIke to, je potAne khudane dharmano upadeza ApanArA dharmopadezaka hoya enI ja vAta hatI, badhA tyAgIonI nahIM. vaLI e dharmopadezaka to gRhastha paNa hoI zake, ahIM to mAtra tyAgInI ja vAta che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 373 ahIM apacAne jema vizeSa prakAre bhikSAdAna kahyuM, ema enA upalakSaNathI je tyAgIo paisA rAkhatA na hoya emane vastrAdinuM dAna vizeSa prakAre jANavuM. jeo potAno Azrama na rAkhatA hoya, emane vasatidAna vizeSa prakAre jANavuM. ema pahelAMnA kALamAM pagapALA yAtrAe yAtrALu jatA. svagAmamAM AvelA AvA yAtrALune paNa AdidhArmika pAtra mAnI yathAyogya dAnAdibhakti kare. paNa AvuM kvacit banatuM hovAthI eno ullekha nathI. svayiAtaH... potapotAnAM zAstromAM tyAgIo mATe je AcArasaMhitA batAvI hoya enuM apramattapaNe pAlana karanArA. A mAtra JapavA nuM vizeSaNa nathI, paNa liMgImAtranuM vizeSaNa che. eTale ke badhA ja tyAgIo pAtra che, paNa e tyAgIo potapotAnA zAstromAM kahelA AcAronuM suMdara rIte pAlana karanArA hovA joIe. hAryAntarAkSamaH ... vepAra, pherI, nokarI, bhikSA, bhIkha... A badhA jIvananirvAhanA hetuo che. AmAMthI bhIkha sivAyanA hetu e kAryAntara.. ene ajamAvavAmAM jeo asamartha che, te kAryAntaraakSama. (svayaM tyAgI nahIM hovAthI bhikSA na kahevAya, mATe bhIkha artha karavo.) dIna vagereno Avo kAryAntaramAM asamartha varga e dInAdivarga tarIke ahIM abhipreta che. agiyAramI gAthAmAM dAna kone ApavuM ? enA javAba tarIke pAtrane ane dInAdivargane ApavuM ema jaNAvyuM che. eTale spaSTa che ke dInAdivarga pAtra tarIke abhipreta nathI. prazna : je pherI-nokarI-majUrI vageremAM samartha hovA chatAM bhIkha mAgatA hoya to eno dInAdivargamAM samAveza nahIM karavAno ? ne ene dAna nahIM ApavAnuM ? uttara : yogabindumAM kriyAntarAzA zabda che, e dInAdinuM vizeSaNa nathI, paNa dInAdinI jema vargano ja eka svataMtra aMza che. eTale dInAdi tarIke je levAnA che te kriyAntaramAM asamartha hovA ja joIe evo niyama raheto nathI, tethI kriyAntaramAM samartha hovA chatAM jeo bhIkha mAgatA hoya teono kAM to dInamAM ane kAM to nirdhanamAM samAveza karIne anukaMpAthI dAna ApavuM. prastuta batrIzI granthamAM to kAryAntaraasamarthane dInAdinA varganuM vizeSaNa banAvyuM che. eTale je kAryAnta2mAM samartha hoya evA dInAdino vargamAM samAveza thaI zake nahIM. paNa bhIkha mAgavA AvelA ene dAna na ApavuM e ucita to nathI ja. eTale, zarIrathI samartha hovA chatAM ALasa vagerenA kAraNe manathI asamartha che ema samajI ene paNa kAryAntara asamartha gaNavo.. ane tethI vargamAM samAveza karI dAna ApavuM.. Ama yogya lAge che. 12 5. zabdazaH vivecanamAM, saMskRta TIkAmAM tathA gujarAtI vivecanamAM... A badhAmAM te te vivecanakAroe Ane mAtrajJapavAnuM vizeSaNa mAnI, jeo svayaM apAcaka hoya ane svazAstrokta AcAromAM apramatta hoya teo vizeSathI pAtra che. Avo artha upasAvI zeSa tyAgI mATe mAtra vezadhArIpaNuM ja je kahyuM che te galata jANavuM. kema ke evuM mAnavAmAM to tyAgIno veza dhAryA pachI paNa jeo svazAstrokta AcAro to pALatA nathI, ane uparathI kAmalIlAo seve che parigrahanA Dhera khaDake che - e mATe anyanI hatyA sudhInA prapaMco khele che e badhA paNa pAtra banI jAya... 6. zabdazaH vivecanakAre bAramI gAthAnA anvayArthamAM dInavagerene paNa pAtra tarIke je jaNAvyA che te galata che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sudAkSiNyaM dayAlutvaM dInoddhAraH kRtajJatA / janApavAdabhIrutvaM sadAcArAH prakIrtitAH / / 13 / / pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 13 = 'dAkSiNyamiti / sudAkSiNyaM = gambhIra-dhIracetasaH prakRtyaiva parakRtyAbhiyogaparatA / dayAlutvaM nirupadhiparaduHkhaprahANecchA / dInoddhAraH = dInopakArayatnaH / kRtajJatA = parakRtopakAraparijJAnam / (janApavAdabhIrutvaM =) janApavAdAnmaraNAnnirviziSyamANAd bhIrutvaM = bhItabhAvaH (= sadAcArAH prakIrtitAH) 119311 have, kramaprApta sadAcAra pUrvasevAne jaNAve che gAthArtha : sudAkSiNya, dayALutA, dInodvAra, kRtajJatA, lokaniMdAbhaya.. A sadAcAra kahevAyela che. TIkArtha : gaMbhIra-dhIra cittavALA jIvanI svabhAvathI ja anyanAM kArya karI ApavAnI tatparatA e sudAkSiNya. potAnA koIpaNa svArtha vagara bIjAnAM duHkha dUra ka2vAnI icchA e dayALutva che. dInaloko para upakAra karavAno prayatna e dInoddhAra che. bIjAe karelA upakArane yAda rAkhavo e kRtajJatA che. lokamAM thatI potAnI niMdA e maraNatulya che ema samajI maraNano jevo bhaya hoya e rIte lokaniMdAthI bhayabhIta rahevuM, e janApavAdabhIrutva che. A pramANe sadAcAro kahevAyelA che. vivecana : (1) sudAkSiNya-vRkSiLasya bhAvaH vAkSikhyam.. A 'vAmaprakRti che' eTale ke vakraprakRti che. Avo vAkyaprayoga jaNAve che ke vAma eTale pratikULa.. ane e ja sUcave che ke dakSiNa eTale anukULa rahevuM=anukULa banavuM. potAnI icchA-anukULatA vagere na hoya to paNa prArthanA karI rahelI sAmI vyaktine anukULa banI enuM kArya karI ApavAnI tatparatA jagADe Avo pariNAma e dAkSiNya che. paNa sAmAnI prArthanA koI atinindaanucita kAryanI hoya to kAMI ene anukULa thavAnuM hotuM nathI. eTale ahIM mAtra dAkSiNya na kahetAM sudAkSiNya kahyuM che. AnAthI sAmI vyaktinA mananI prasannatA pedA thAya che, jaLavAya che. A prasannatA pedA thavI=jaLavAvI e dAkSiNyanuM phaLa che. bhagavAna 2mavA jAya e sAmAnI prasannatA mATe. tethI prabhunuM A sudAkSiNya che. Ama sAmAnuM kArya karI ApavAnI tatparatA (parakRtyaparatA) ke bIjAnI anidgha prArthanAne saphaLa karavAnI tatparatA (parAbhiyogaparatA) e sudAkSiNya che. paNa A prakRtyA parakRtyaparatA joIe.. eTale ke svabhAvathI joIe. koIka svArthathI hoya to e sudAkSiNya nathI. e prakRtithI kone Ave ? to ke jenuM citta gaMbhIra ane dhIra hoya tene. sAmI vyaktinI bAhya- Abhyantara paristhitine gaLI zakanAro hoya te gaMbhIra kahevAya. e sAmAnI bhUtakAlIna ke vartamAnakAlIna bAhya ke Abhyantara nabaLI kaDIo bIMjA AgaLa okI na nAkhe. koIne gharamAM jhagaDo thavAthI mana udAsIna thaI gayuM, mANasa gaMbhIra vyakti pAse AvIne kahe 'ApaNe bahAra kyAMya pharI AvIe' to ene prasanna karavA jAya ane e vakhate e vyakti mana haLavuM karavA badhI vAta kare, A gaMbhIra AdamI sAMbhaLI le.. paNa pachI koIne jaNAve nahIM.. agaMbhIra hoya to uparathI ToNo mAre je sAmAnI mUMjhavaNane ora vadhAre. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 rAgo guNini sarvatra nindAtyAgastathA''padi / " 375 adainyaM, satpratijJatvaM sampattAvapi namratA / / 14 / / rAga iti / guNini = guNavati puMsi rAgaH / sarvatra jaghanyamadhyamottameSu nindAtyAgaH = parivAdApanodaH / tathA''padi=vipattAvadainyaM= adInabhAvaH / satpratijJatvaM = pratipannakriyAnirvAhaNam / sampattAvapi=vibhavasamAgame'pi namratA gauvityena namanazInatA || 14|| ema gaMbhIra hoya e svautkarSamAM lIna na bane, svaapakarSamAM dIna na bane, eTale ke baMne paristhitine gaLI jAya. pratikULa avasthAmAM sattvasaMpannatA e dhIratA che, pachI bhale e pratikULa avasthA karmakRta hoya, saMyogakRta hoya ke 52kRta hoya. bIjAnAM kArya karI ApavAmAM potAne je Apatti Ave, nukasAna Ave emAM, dhairya na hoya to pharI jAya.. ne tethI dAkSiNya jALavI na zake. ema paranI prasannatA mATe vAraMvAra paNa bhoga Apavo paDe tyAre dhIratA hoya to akaLAI na jAya. (2) dayAlutva : bIjAnuM duHkha dUra karavAnI icchA e dayA che. dayA jyAre svabhAvamAM vaNAI gaI hoya tyAre nirupadhi bane che. arthAt je para che e potAno koI snehI-svajana- mitrAdi thato nathI, tathA enuM duHkha dUra karavAmAM potAno kazo ja svArtha nathI.. paNa bIjAnuM duHkha joI ja na zake, dila dravI ja jAya.. ne tethI enuM duHkha dUra ka2vAnI icchA sAhajika banI rahe e dayALutva che. AnAthI aMtarAyo tUTe che ne puNya baMdhAya che. totaDAnI mazkarIthI jJAnanA aMtarAya baMdhAya ne enI dayAthI e aMtarAya tUTe. rogInA tiraskArathI ArogyanA aMtarAya baMdhAya ne dayAthI ArogyanuM puNya prApta thAya. AvuM Adhi, vyAdhi, upAdhi. dareka duHkha aMge jANavuM. (3) dInoddhAra : 52nuM duHkha dUra karavAnI icchA sakriya banI prayatna karAve e dInodvAra che. (4) kRtajJatA : bIjAoe potAnA para karelA upakArane haMmezAM yAda rAkhavo, avasare ene jIbha 52 lAvavo.. ane upakArInI evI koI paristhiti nirmANa thAya to pote bhoga ApIne paNa pratyupakAranI taiyArI hovI.. A badhuM ja kRtajJatA che. (5) janApavAdabhIrutva : lokamAM nindA thAya e mota karatAM paNa AkarI lAge. eTale lokanindAthI sadA bhayabhItatA lokaningha kAryothI dUra rakhAve. ghaNI ghaNI dharmakriyA ke tapazcaryA karanAro jo vepA2 vageremAM ke potAnA jIvanavyavahAramAM lokanintha kArya karato hoya to yoganI pUrvasevAmAM TakI zake nahIM. // 13 // pUrvasevArUpa anya sadAcAro jaNAve che gAthArtha : guNavAn para rAga, sarvatra niMdAtyAga, ApattimAM adInatA, sadghatijJatva ane saMpattimAM paNa namratA.. TIkArtha : guNavAna puruSa para rAga, sarvatra=jaghanya, madhyama, uttama puruSonI niMdAno tyAga, ApattimAM adInabhAva, satpratijJatva=svIkArelI kriyAno nirvAha karavo, saMpatti-vaibhava maLavA para paNa aucityathI namratA... Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 15, 16 aviruddhakulAcArapAlanaM mitabhASitA / / api kaNThagataiH prANairapravRttizca garhite / / 15 / / aviruddheti / aviruddhasya dharmAdyapratipanthinaH kulAcArasya pAlanaM anuvartanaM (=aviruddhakulAcArapAlanam) / mitabhASitA prastAva stoka-hitajalpanazIlatA / kaNThagatairapi prANairhite lokanindite karmaNyapravRttizca pradhAnakAryanirbandhaH sadvyayo'sadvyayojjhanam / lokAnuvRttirucitA pramAdasya ca varjanam / / 16 / / vivecanaH (ka) guNIpara rAga : guNone oLakhavAnI bhUmikA UbhI thaI che ne enI duSkaratAnI pichANa che. eTale guNavAna koNa che ? e gauNa banI jAya che, guNa jovA para bahumAna jAge che. AdidhArmikanI paNa pUrvabhUmikAmAM guNonI vAstavika oLakha hotI nathI. (7) nindAtyAga . nindA khuda lokanittva che. eTale enAthI Darato hovAnA kAraNe koInI niMdA na kare. (8) ApattimAM adInatA : gaMbhIratA ane dhIratAnA kAraNe dInatAthI bacI zake che. (9) satmatijJatva : koIpaNa pratijJA ke kArya potAnI zakti- bhUmikA vagereno vicAra karIne svIkAre. paNa svIkAryA pachI ghaNI muzkelIo Ave to paNa Dage nahIM.. AnAthI sattvano vikAsa thAya che. (10) namratA: saMpattinA upalakSaNathI koIpaNa kSetramAM AgaLa vadhato jAya ema namra banato jAya.. chatAM namratA aucityapUrvaka hoya. jene tene namato jAya to to laghutA thAya. namratAnA kAraNe jIva vadhu ne vadhu AgaLa vadhato jAya che. 14 bIjA paNa sadAcArone AgaLa jaNAve che - gAthArtha : aviruddha kulAcArapAlana, mitabhASitA, prANa kaMThagata thAya to paNa gahiMtamAM apravRtti. TIkArtha : dharmAdine pratikULa na hoya te aviruddha, evA kulAcAranuM pAlana kare. mitabhASitA=prastAva hoya tyAre alpa-hitakara bolavAno svabhAva. prANo kaMTha sudhI AvI jAya to paNa lokaninda kAryamAM apravRtti. vivecana : (11) aviruddhakulAcArapAlana . jema mAtapitAnI dharmAdinI bAdhaka icchAne anusaravAnuM hotuM nathI, ema dharmAdinA bAdhaka kulAcAra pALavAnA hotA nathI, kAraNa ke dharmAdi ArAdhavAno kALa durlabha che. paNa e sivAyanA kulAcAra pALavA ja joIe, enAthI svacchaMdatA aTake che. A mATe samAna kula vacce rahevuM- ucita vivAha vagere sahAyaka banI zake che. aMbaDa parivrAjakane pahelAM vrata hatuM ke nahIM ApeluM pANI pIvuM nahIM. eTale pachI paNa e jALavI rAkhyuM. nadI pAse pANI ApanAruM koI hatuM nahIM, to anazana karI pAMcamA devaloke gayo. kasAIno dhaMdho dharma viruddha hovAthI tulasa pAse abhayakumAre choDAvyo. (12) mitabhASitAH vagara prastAve to bolavuM ja nahIM, prastAva hoya tyAre paNa je hitakara hoya evuM parimita bolavuM. (13) lokaniMditamAM apravRtti : maravuM paDe to maravA taiyAra, paNa lokanindakArya kare nahIM, kAraNa ke lokaniMdAne motathI paNa vadhAre mAnanAro che. ll1pa vaLI anya sadAcAro jaNAve che Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 377 'pradhAneti / pradhAnakArye viziSTaphaladAyini prayojane nirbandhaH AgrahaH (=pradhAnakArya-nirbandhaH) / sadvyayaH puruSArthopayogI vittaviniyogaH / (asadvyayojjhana=) asadvyayasya= tadviparItasyojjhanaM tyAgaH / lokAnuvRttiH lokacittArAdhanocitA=dharmAviruddhA / pramAdasya= madyapAnAdirUpasya ca varjanam / / 16 / / tapazcAndrAyaNaM kRcchre mRtyughnaM pApasUdanam / AdidhArmikayogyaM syAdapi laukikamuttamam / / 17 / / tapa iti / laukikamapi lokasiddhamapi, apirlokottaraM samuccinoti, uttama= svabhUmikocitazubhAdhyavasAyapoSakam / / 17 / / gAthArtha : pradhAnakAryanibaMdha, sadvyaya, asatrayano tyAga, ucita evI lokAnuvRtti, pramAdanuM varjana... TIkArtha : viziSTaphaLadAyI kArya e pradhAna kArya. eno nibaMdha=Agraha. sadvyaya= dhanano puruSArthane upayogI bane evo vyaya. avyayano tyAga enAthI viparIta hoya evo durvyaya na kare. lokAnuvRtti-lokanA cittanI ArAdhanA, je dharmane aviruddha hoya. madyapAna vagere pramAdanuM varjana tyAga. vivecana : (14) pradhAnakAryanibaMdha-AdidhArmika jIva paNa mAnavabhavanI durlabhatA ane AyuSyanI kSaNabhaMguratA pichANe che mATe mAmUlI kAryamAM samaya bagADato nathI. (15) savyaya : (17) adhyayatyAga.... caudamo sadAcAra A baMne sadAcArane kheMcI lAve che. je kaMju sAIthI ane uDAupaNAthI jIvane bacAve che. (17) lokAnuvRttiH sAmAnya paristhitimAM janamAnasathI viruddha bole ke kare nahIM. janamAnasanuM anusaraNa paNa jo dharmAdipuruSArthane virodhI hoya to na kare. (18) pramAdatyAga :... AdidhArmikane madyapAnAdi koIpaNa vyasana vagere pramAda hoya nahIM. yogabindu granthamAM AmAMthI dayAlutva ane guNIpara rAga... A be sadAcArono ullekha nathI, ane sajjana prazaMsA, visaMvAdI vacano na bolavAM tathA sarvatra aucityanuM pAlana. ema traNa vadhArAnA sadAcArono ullekha che. eTale kula ogaNIza sadAcAra tyAM darzAvyA che. A badhA sadAcAronuM pAlana jIvamAM yoganI bhUmikA UbhI kare che. / 10. (have krama prApta kaparUpa pUrvasevAnuM nirUpaNa kare che ) gAthArtha tapa cAndrAyaNa, kRccha, mRtyukta ane pApasUdana A pramANe kahevAyelo che. AdidhArmikane yogya laukika tapa paNa uttama Thare che. TIkArtha : laukika=lokamAM prasiddha. upa zabda lokottara tapano samuccaya kare che. uttama eTale je svabhUmikAne ucita zubha adhyavasAyano poSaka hoya. vivecanaH AdidhArmika jIvo jainazAsanane pAmelA hoya ne pAmelA na paNa hoya. pAmelA jIvo mATe jainazAsanamAM kahelo lokottara tapa zubha adhyavasAyano poSaka bane che, nahIM pAmelA jIvone lokottara tapa to maLyo nathI. chatAM loka prasiddha tapa teone maLyo che. emanI bhUmikAmAM e tapa paNa emane zubha adhyavasAyano 10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 18, 19 ekaikaM vardhayed grAsaM zukle kRSNe ca hApayet / / bhujIta nAmAvAsyAyAmeSa cAndrAyaNo vidhiH / / 18 / / 'ekaikamiti / ekaikaM vardhayed grAsaM=kavalaM zukle pakSe pratipattitharArabhya yAvat paurNamAsyAM paJcadaza kavalAH / kRSNe ca pakSe hApayet hInaM kuryAdekaikaM kavalam / tato bhuJjIta na amAvAsyAyAM, tasyAM sakalakavalakSayAt / eSa cAndrAyaNazcandreNa vRddhibhAjA kSayabhAjA ca saheyate gamyate yattaccandrAyaNaM, tasyAyaM (=cAndrAyaNaH) vidhi: karaNaprakAra iti / / 18 / / santApanAdibhedena kRcchramuktamanekadhA / akRcchrAdatikRcchreSu hanta santAraNaM param / / 19 / / santApanAdIti / santApanAdibhedena kRcchre kRcchranAmakaM tapo'nekadhoktam / AdinA pAdasampUrNakRcchragrahaH / tatra santApanakRcchre yathA-"vyahamuSNaM pibedambu tryahamuSNaM ghRtaM pibet / tyahamuSNaM pibenmUtraM tryahamuSNaM pibetpyH||" () iti / pAdakRcchre tvetat-"ekabhaktena naktena tathaivA'yAcitena ca / upavAsena caikena pAdakRcchre vidhIyate / / " () iti / sampUrNakRcchaM punaretadeva caturguNitamiti / akRcchrAd-akaSTAdatikRcchreSu narakAdipAtaphaleSvaparAdheSu, poSaka banato hoya che. mATe uttama che. potapotAnI bhUmikAne ucita zubhaadhyavasAyanuM poSaka je kAMI hoya e badhuM ja pUrvasevAmAM Ave e jANavuM. II17ii laukika evA cAndrAyaNa tapanuM nirUpaNa kare che gAthArtha zuklapakSamAM eka eka koLiyo vadhAravo, kRSNapakSamAM ghaTADavo, amAse bhojana karavuM nahIM. A cAndrAyaNa tapano vidhi che. TIkArtha H zuklapakSamAM pratipadA tithithI zarU karIne eka-eka koLiyo vadhAratA javuM. eTale pUname paMdara koLiyA hoya. pachI kRSNapakSamAM eka-eka koLiyo ghaTADatA javuM. eTale amAsanA divase bhojana karavAnuM rahe nahIM. kAraNa ke badhA koLiyA pUrNa thaI gayA. A cAndrAyaNa tapano vidhi che. "vRddhi ane kSayane bhajanArA candranI sAthe je cAle che teno saMbaMdhI te cAndrAyaNa' AvI cAndrAyaNa zabdanI vyutpatti che. vivecana : pUname paMdara kavala hatA. vada ekame eka kavala ghaTADavAthI cauda thayA.. eTale kramazaH caudase eka kavala raheze. ane amAse eka paNa kavala na rahevAthI upavAsa karavAno hoya. 18 have kramaprApta kaccha tapano vidhi kahe che. gAthArtha : kaccha tapa sattApanAdi prakAre anekavidha che. A kuchu tapa e atitIvra pApamAMthI saraLa rIte pAra pAmavAno prakRSTa hetu che. TIkArtha sattApanAdibhede kaccha nAmano tapa aneka prakArano kahevAyo che. Adi zabdathI pAdaphaccha ane saMpUrNa kaccha tapa levAnA che. temAM saMtApanachUtapa A rIte hoya che - traNa divasa garama pANI pIvuM, traNa divasa garama ghI pIvuM, traNa divasa garama mUtra pIvuM ane traNa divasa garama dUdha pIvuM. pAdaphacchu tapa A pramANe cheekabhakta=divase ekAsaNuM, nakta=bIjA divase rAtre eka vAra bhojana, trIjA divase mAgyA vinAnuM eka Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 hanta iti pratyavadhAraNe, santAraNaM santaraNahetuH paraM prakRSTaM prANinAm / / 19 / / mAsopavAsamityAhurmRtyughnaM tu tapodhanAH / mRtyuJjayajapopetaM parizuddhaM vidhAnataH / / 20 / / mAseti / mAsaM yAvadupavAso yatra tattathA (=mAsopavAsaM) iti = etadAhuH mRtyughnaM tu = mRtyughnanAmakaM tu tapodhanAH tapaHpradhAnA munayaH / (mRtyuJjayajapopetaM=) mRtyuJjayajapena parameSThinamaskAreNopetaM = sahitaM vAranuM bhojana ane cothe divase upavAsa. Ane ja cAra gaNo karavAmAM Ave to e saMpUrNakaccha che. akacchathI= akaSTathI=saraLatAthI atikRcchamAMthInarakAdipAtaphalaka aparAdhomAMthI jIvone pAra pAmavAno prakRSTa hetu che. danta zabda pratyavadhAraNamAM che. vivecanaH kRGga zabdano artha che agharuM-kaThina.. eTale kachUtapa tarIke je tapa che, te kaThina tapa che. eTale je garama pANI- ghI vagere pIvAnI vAta che te sAmAnyagarama nahIM jANavAnA.. paNa jIbha- mukha vageremAM lhAya baLe evA garama jANavA. pAdacchu tapanA vidhimAM je nona zabda che enA sthAne yogabindumAM mujena zabda che ane to pachI e tapa, eka divasa ekAsaNuM, bIjA divase yAcanA vinAnuM ekAsaNuM, trIjA divase upavAsa ema traNa divasano jANavo. tema chatAM laukika granthomAM rAtribhojanane jaNAvanAra na9 zabda ja hovAthI ahIM e rIte artha lIdho che. narakagamanAdi karAve evA tIvra pApamAMthI bahAra nIkaLavA mATe A kRcchu tapa vagere kAraNa che. narakagamananAM je kaSTo che, enI apekSAe A kRcchu tapa vagere karavAmAM bahu ja alpa kaSTa paDatuM hovAthI saraLatA che. mATe, lokadaSTie kaThina hovA chatAM, e jIvane AvA pApamAMthI achUtusaraLatAthI bahAra kADhanAra che. (ahIM akAtuM evo paMcamyanta zabda tapanuM vizeSaNa nathI. kAraNa ke tapano to paraM santAra evA prathamAnA zabdathI ullekha che). ll19o have krama prApta mRtyuMjaya tapa jaNAve che gAthArtha : mRtyuMjaya japathI yukta, parizuddhapaNe vidhithI karAyelA mahinAnA upavAsane tapodhana munio mRtyuMjaya tapa kahe che. TIkArtha : eka mahinA sudhInA upavAsa che jemAM e pramANenA tapane mRtyuna nAmano tapa, jemanA jIvanamAM tapa mukhya che evA tapodhana munio kahe che. A tapa mRtyuMjaya japathI= parameSThI namaskAranA japathI sahita, parizuddha ihalokanI AzaMsA vagerenA parihArapUrvakano vidhithI kaSAyono nirodha, brahmacaryapAlana, devapUjA vagere rUpa vidhipUrvaka karAyelo hovo joIe. 7. prazana : A zlokanA zlokArthamAM zabdazaH vivecanamAM "vidhithI parizaddha' ema kahyuM che ane anya vivecanakAre gAthArthamAM 'vidhipUrvaka mRtyuMjaya japathI ene parizuddha kahyo che. to sAcuM zuM? uttara : TIkAkAre A bemAMthI eke dvArA ene parizaddha nathI kahyo. kinta AlokanI AzaMsA vagerenA parihArathI vizaddha kahyo che. alabatta banne vivecanakAroe vivecanamAM to A rIte ja ene parizaddha kahyo che. pachI zlokArthagAthArthamAM kema AvuM kahyuM che e bhagavAna jANe. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 21 parizuddhamihalokAzaMsAdiparihAreNa vidhAnataH = kaSAyanirodha-brahmacarya-devapUjAdirUpAdvidhAnAt / / 20 / / pApasUdanamapyevaM tattatpApAdyapekSayA / / citramantrajapaprAyaM pratyApattivizodhitam / / 21 / / 'pApe' ti / pApasUdanamapyevaM parizuddhaM vidhAnatazca jJeyam / tattaccitrarUpaM yatpApAdi = sAdhudrohAdi tadapekSayA (=tattatpApAdyapekSayA) / yamunamunirAjasyAGgIkRtapravrajyasya sAdhuvadhasmaraNe taddinapratipannAbhojanAbhigrahasya SaNmAsAn yAvajjAtavrataparyAyasya samyaksampannArAdhanasya kila na kvacidine bhojanamajanIti / citro=nAnAvidhaH "OM hrI~ asiAusA nama" ityAdimantrasmaraNarUpo mantrajapaH prAyo = bahulo yatra tat (=citramantrajapaprAya) pratyApattiH tattadaparAdhasthAnAnmahatA saMvegena pratikrAntistayA vizodhitaM vizuddhimAnItam (=pratyApattivizodhitam) sAra9 vivecana : mRtyuba- A tapa mRtyuno nAza kare che, mATe mRtyuba kahevAya che. mRtyuMjaya japa.. pAMca parameSThImAM zrI arihaMta ane siddha bhagavaMtoe mRtyu para jaya meLavyo che, ane AcAryAdi traNa parameSThIo eno jaya meLavavAnI dizAmAM che, tathA ghaNo kharo jaya meLavI lIdho che. mATe emane karAtA namaskArano jApa jApakane matyu para jaya apAvanAro banato hovAthI mRtyuMjaya japa kahevAya che. parizuddha- AmAM Adi zabdathI paralokaAzaMsA levI. eno paNa parihAra joIe. vidhAnata: A tapa daramiyAna svabhUmikocita kaSAyano nirodha karavo, brahmacaryanuM pAlana karavuM, jinapUjA karavI, Adi zabdathI sAnubaMdha jinAjJA pALavI.. A badho A tapano vidhi che. 20 sattaramA zlokamAM batAvelA cAra tapamAMnA cothA pApasUdana tapane jaNAve che gAthArtha A ja pramANe te te pApa vagerenI apekSAe karAto, vividha maMtrajApa pracura ane pratyApattithI vizodhita tapa e pApasUdana tapa che. TIkArtha : pApasUdana tapa paNa A ja pramANe parizuddha ane vidhithI jANavo. e sAdhudrohAdi te te vicitra svarUpavALA je pApAdi hoya tenI apekSAe karAya che. dIkSita thayela yamuna nAmanA munirAje "sAdhunI hatyA yAda Ave e divase bhojana karavuM nahIM Avo abhigraha lIdho ne cha mahinAno vrata paryAya thayo tyAM sudhI niyamane samyapha pAlyo. tethI koI paNa divasa bhojana thayuM nahIM. citra=OM hrIM tamArA namaka vagerarUpa anekavidha mantrajApa jemAM prAyaH=bahula=pracura rIte hoya che, te citrama-japaprAya kahevAya. pratyApattine te aparAdhasthAnathI moTA saMvegapUrvaka pratikrAnti-pAchA pharavuM. AvI pratyApattithI tapa vizodhita hovo joIe. | vivecanaH evaM - mRtyajJatapamAM je rIte parizuddhatva ane vidhi kahI che e ja rIte A pApasUdana tapa paNa AzaMsAdinA parihArathI parizuddha ane kaSAyanirodhAdi vidhipUrvaka jANavo. tAtyApAdi ... te te pApano nAza karavAnA uddezathI karAya che, mATe ja AnuM nAma pApasUdana tapa kahevAya che. AmAM yamuna muninuM daSTAnta che, te A rIte che- mathurAnagarImAM yamuna nAme rAjA hato. tyAMnuM udyAna yamunA nadInA kAraNe vAMkuM thaI gayuM hovAthI yamunAvakra kahevAtuM hatuM. A yamunAvaka udyAnamAM sAdhanA karI rahelA daMDa nAme munine rAjAe talavArathI haNI nAkhyA. muni siddha thayA. devo AvyA. indra paNa Avyo. eNe vajathI rAjAne DarAvyo ane kahyuM ke "jo Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 mokSaH karmakSayo nAma bhogasaMklezavarjitaH / tatra dveSo dRDhAjJAnAdaniSTapratipattitaH / / 22 / / 'mokSa' iti / dRDhAjJAnAt = abAdhyamithyAjJAnAd bhavAbhiSvaGgabhAvenAniSTAnanubandhinyapi tuM dIkSA le to ja choDuM." DaranA mAryA eNe dIkSA lIdhI. paNa pachI saMvegapUrvaka dIkSAdivase ja abhigraha lIdho ke "je divase A hatyA mane yAda Avaze, e divase huM upavAsa karIza...' abhigrahane barAbara pALyo. cha mahinA thayA. eka paNa divasa khAdhuM nahIM. Ama A pApavizeSane uddezIne karAyelo A tapa pApasUdana tapa kahevAyo. citro.. yogabindumAM OM hrIM simADA nama: Avo maMtra Apyo che e ja ahIM paNa granthakAre darzAvyo che. A maMtramAM simADA che, masimADasAya nathI, eTale keTalAka mahAtmAo jyAM jyAM A maMtra Ave, tyAM tyAM caturthIvibhaktino AbhAsa karAvavA simADasAya karatA hoya che te galata jANavuM. pratyApati: te te aparAdha AcaryA pachI bhAre saMvegapUrvaka enAthI pAchA pharavuM enuM pratikramaNa karavuMbhArobhAra pazcAttApa karavo A pratyApatti che. e hoya to ja A tapa vizodhita thAya che. paranA pUrvasevAnA krama prApta aMtima ghaTaka muktiadveSane varNave che gAthArtha karmakSaya e mokSa che. e bhoganA saMklezathI rahita che. daDha ajJAnatAnA prabhAve aniSTanI buddhi thavAthI enA para dveSa jAge che. TIkArthaH abAdhyamithyAjJAna e daDha ajJAna che. enA kAraNe bhAvAbhivRMga vartato hovAthI, aniSTanA ananubaMdhI (=akAraNa) evA paNa mokSamAM aniSTanA anubaMdhI (=kAraNa) tarIke aniSTatAnI pratipatti thavAthI (DhaSa jAge che.). vivecanaH mavamiSyamAna. pUrva mudraNomAM badhe ahIM bhavAmiMISmAna chapAyeluM che. ane tethI bhavAbhimpaMga na hovAthI mokSa koIpaNa aniSTane lAvanAra nathI. tema chatAM abAdhya mithyAjJAnanA kAraNe emAM aniSTanA anubaMdhI tarIke aniSTatAnI buddhi thAya che' Avo artha te te vivecanakAroe karyo che. 8. prazana : mRtyuMjaya tapa ane pApasUdana tapa. A be to zrIjinazAsanamAM kahelA tapa che. emAM japa paNa paMcaparameSThIne namaskAra vagere rUpa jaNAvyo che. A bAbato spaSTa kare che ke A lokottara tapa che. yamuna rAjarSinuM daSTAnta paNa A ja vAtane sUcave che. to cAndrAyaNa vagere A cAre tapane laukikatapa kema kahyA che ? uttaraH kyAM kahyA che ? granthakAre to kyAMya evo ullekha karyo nathI. sattaramI gAthAmAM laukika paNa uttama che ema kahyuM che. ane TIkAmAM "paNa" zabda lokottara tapano samuccaya kare che, ema jaNAvyuM che. "A cAra to laukika che, ne e sivAyanA lokottara paNa uttama che. evuM kazuM jaNAvyuM nathI. jyAre AdidhArmikane yogya laukika ane lokottara banne uttama che, tyAre mAtra laukikano ullekha kare ane lokottarano na kare evuM mAnavAne koI kAraNa nathI. UlaTuM zrIjainazAsanamAM je AdidhArmika jIvo hoya emanA mATe lokottara tapano paNa ullekha karyo ja hoya e niHzaMka che. eTale, cAndrAyaNa ane kachu A be laukika tapano tathA mRtyuddha ane pApasUdana A be lokottara tapano ahIM ullekha che ema mAnavuM yogya che. tathA, A balba parathI anya paNa laukika-lokottara tapa upalakSaNathI jANI levA. eTale zabdazaH vivecanakAra vagere badhAe A cAreyane laukika tarIke je gayA che te emanI bhramaNA jANavI. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 mokSe'niSTAnubandhitvenAniSTapratipatteH / / 22 / / bhavAbhinandinAM sA ca bhavazarmotkaTecchayA / pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 23 zrUyante caitadAlApA loke zAstre'pyasundarAH / / 23 / bhaveti / sA ca = mokSe'niSTapratipattizca bhavAbhinandinAmuktalakSaNAnAM bhavazarmaNo viSayasukhasyotkaTecchayA (=mavazarmoTeSDayA) mati, DhorevoSananyattAt ||rarU| bhavAbhiSyaMga, mithyAtva, avirati, kaSAya vagere aniSTanAM kAraNo che. AmAM pUrva-pUrvanuM kAraNa utta2uttaranA kAraNa karatAM vadhAre prabaLa-atiprabaLa che. tathA pUrva-pUrvakA2NakALe uttara-uttaranuM kAraNa avazya hAjara hoya che. bhavAbhinaMdI jIvone bhavAbhidhvaMganA kAraNe mokSa para dveSa hovAthI atibhayaMkara aniSTa thatuM hoya che. apunarbaMdhakane e na hovAthI eTaluM bhayaMkara aniSTa thatuM nathI. eTale apunarbaMdhaka avasthA mATe kahevuM hoya ke 'bhavAbhivaMga na hovAnA kAraNe apunarbaMdhaka avasthA (tevA) aniSTanuM kAraNa banatI nathI' to to barAbara che. paNa mokSa mATe AvuM kathana ucita nathI. zuM bhavAbhidhvaMga nathI eTalA mAtrathI mokSa aniSTanuM akAraNa che ? ke mithyAtva vagere kazuM ja nathI enA kAraNe e aniSTanuM akAraNa che ? nahIMtara to bhavAbhivaMgajanya aniSTa mokSamAM bhale nahIM hoya, mithyAtvAdijanya aniSTa to haze ne ? AvI zaMkA UbhI ja rahe. eTale mokSamAM kazuM ja aniSTa nathI. e jaNAvavA mATe to Adhi-vyAdhi tana-manathI hove tasaabhAve sukha khAso re AvuM ja kahevuM ucita Thare. aniSTanuM kAraNa bananAra eka pAvarano doSa paNa jyAM nathI, tyAM 'eka karoDa pAvarano doSa na hovAthI aniSTa hotuM nathI' AvuM kahevuM zuM ucita che ? kAraNa ke bAkInA ekathI laIne 9999999 pAvara sudhInA doSajanya aniSTanI saMbhAvanA UbhI ja rahe che. ene mATe to 'eka pAvarano paNa doSa che nahIM, mATe kazuM aniSTa nathI' ema ja kahevuM ucita rahe che. vastutaH ahIM mokSa aniSTano ananubandhI=aniSTanuM akAraNa kema che ? e jaNAvavAno abhiprAya nathI. ahIM to, mokSane aniSTa kema mAne che ? to ke, aniSTanA akAraNa evA paNa mokSane aniSTanuM kAraNa mAne che, mATe. mokSane aniSTanuM kAraNa kema mAne che ? to ke bhavAbhiSyaMga che mATe. bhavAbhivaMga kema che ? to ke dRDhaajJAna che, mATe. AvuM jaNAvavAno abhiprAya che. Azaya e che ke sukha to viSayanuM ja hoya, viSaya sivAyanuM sukha e jhAMjhavAnAM nIranI jema mAtra kalpanA ja che. AvuM, jene koIpaNa rIte dUra na karI zakAya evuM gADha ajJAna e dRDha ajJAna che. enA kAraNe viSayonI bhUtAvaLa jevo bhavAbhiSyaMga jIvane anAdikALathI vaLagelo che. eTale viSayasukhano sadaMtara abhAva e AvA jIvane bhAre aniSTarUpa banI rahe che. tethI AvA aniSTanA kAraNabhUta mokSa paNa bhavAbhinaMdI jIvane aniSTa bhAse che. ne tethI enA para dveSa pravarte che. 22 // A ja vAta AgaLanI gAthA dvArA jaNAve che gAthArtha : bhavAbhinaMdI jIvone te = (mokSamAM aniSTapaNAnI buddhi) bhavasukhanI utkaTa icchAthI thAya che. ane lokamAM tathA zAstramAM paNa A asuMdara vAto saMbhaLAya che. TIkArtha : jemanuM svarUpa pUrve kahevAI gayuM che te bhavAbhinaMdI jIvone =mokSamAM aniSTanI pratipatti = aniSTapaNAnI buddhi bhavazarma=viSayasukhanI utkaTa icchAthI thAya che kAraNa ke banne eka doSajanya che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 383 madirAkSI na yatrAsti tAruNyamadavihvalA / jaDastaM mokSamAcaSTe priyA sa iti no matam / / 24 / / "virAti / noverAnApoDayam II 24 / varaM vRndAvane ramye kroSTutvamabhivAJchitam / na vaivAviSayo mokSanA vari nautama! | rA. 'varamiti / 'gautama !' iti gAlavasya ziSyAmantraNam / RSivacanamidamiti zAstrAlApo'yam / / 25 / / dveSo'yamatyanAya tadabhAvastu dehinAm / bhavAnutkaTarAgeNa sahajAlpamalatvataH / / 26 / / 'dveSa' iti / ayaM = muktiviSayo dveSo'tyanAya = bahulasaMsAravRddhaye / tadabhAvastu = muktidveSAbhAvaH vivecana : bhavAbhinaMdI jIvanAM lakSaNo dasamI batrIzInI pAMcamI gAthAmAM pUrve kahevAI gayA che. viSayasukhanI tIvra icchAthI mokSa aniSTa bhAse che vagere vAta AgaLa vicArI gayA chIe. gIkAre mokSa aMge bAvIzamI trevIzamI gAthAmAM prathamAnta padathI kramaza: be vidhAno karyA che. dveSa ane sA= aniSTapratipatti. tethI TIkAmAM kayo pada je che te dveSa ane aniSTapratipatti e bene jaNAve che. eTale ke "mokSa aMge dveSa ane aniSTapratipatti A baMne eka doSajanya che' evo artha jANavo. A sivAyano artha galata jANavo. ll13ii bhavAbhinaMdI jIvonA e asuMdara bakavAsane jaNAve che - gAthArtha yauvananA unmAdathI vihvaLa thayelI madirAkSI strI jyAM nathI, ene mokSa to je jaDa hoya te ja kahe che. amAre mana to priyatamA e ja mokSa che. TIkArtha: A laukika pralApa che. 24o have (ku)zAstrano pralApa jaNAve che gAthArtha: he gautama ! ramaNIya vRMdAvanamAM ziyALapaNuM icchavuM sAruM, paNa viSaya vinAno mokSa icchavo to kyAreya sAro nahIM. TIkArtha H gautama e gAlavaRSie potAnA ziSyane kareluM saMbodhana che. A RSinuM vacana che, mATe e zAstrano AlApa kahevAya. vivecanaH mokSamAM viSayasukha hovuM to koI darzana mAnatuM nathI. jaMgalamAM bhale game eTalI takalIpho hoya, paNa jaMgalaprAyogya viSayasukha to maLe che, mokSamAM to e paNa nathI. mATe mokSa karatAM jaMgalamAM pazu thavuM lAkha TakA bahetara che. Avo A kuzAstrAlApano bhAvArtha che. ArapI muktidveSanuM phaLa ane tenA abhAvanuM kAraNa darzAve che gAthArtha ? A DheSa atianartha mATe thAya che. jIvone teno abhAva sahaja alpamalatvathI thayela bhavaanutkaTa rAgathI thAya che. TIkArthaH sayaM= muktiviSayaka dveSa atianartha mATe bahula saMsAranI vRddhi mATe thAya che. vaLI, teno abhAva=muktidveSano abhAva bhavAnutkaTa rAgathI = bhavanI utkaTa icchAnA abhAvathI thAya che. (A icchAno Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 27 punardehinAM = prANinAM bhavAnutkaTarAgeNa = bhavotkaTecchA'bhAvena sahajaM = svAbhAvikaM yadalpamalatvaM tataH (=sahajAlpamalatvataH) / mokSarAgajanakaguNAbhAvena tadabhAve'pi gADhataramithyAtvadoSAbhAvena taveSAbhAvo mavatItyartha || raddA. malastu yogyatA yoga-kaSAyAkhyA''tmano matA / anyathA'tiprasaGgaH syAjjIvatvasyAvizeSataH / / 27 / / 'malastviti / malastu yogakaSAyAkhyA''tmano yogyatA matA / tasyA eva bahutvAlpatvAbhyAM doSotkarSApakarSopapatteH / anyathA jIvatvasyAvizeSataH = sarvatra sAdhAraNatvAdatiprasaGgaH mukteSvapi vanyApattinakSaH sAta || 27nA abhAva) sahaja = svAbhAvika je alpamalatva, tenAthI thAya che. mokSarAganA janaka guNano abhAva hovAthI teno = mokSarAgano abhAva hovA chatAM paNa gADhatara mithyAtva doSano abhAva thavAthI tenA mokSanA dveSano abhAva thAya che ema artha che. vivecana : bhavanI viSayasukhanI utkaTa icchAthI mokSamAM aniSTabuddhi ane dveSa baMne thayelA. eTale e utkaTa icchA ravAnA thatAM mokSano dveSa paNa ravAnA thAya che. Ama to virodhI AvavAthI mULa vastu dUra thAya che. jema ke sUrya AvavAthI aMdhakAra ravAnA thaI jAya che. prastutamAM, veSano virodhI che rAga. eTale mokSano rAga Ave to mokSano dveSa bhAgI jAya e spaSTa che. paNa mokSano rAga pedA karI zake evA guNa haju pragaTyA nathI. eTale mokSarAga paNa pragaTI zakato nathI. to pachI mokSadveSa ravAnA zI rIte thAya ? to ke enA kAraNonI hakAlapaTTI dvArA. bhavanI viSayavastunI abAdhya utkaTa icchA e gADhatara mithyAtvanuM ja eka svarUpa che. eTale e utkaTa icchAno abhAva e ja gADhatara mithyAtvano abhAva che. e thavAthI, e icchAjanya mokSadveSano abhAva thaI jAya che. A gADhatara mithyAtvano abhAva kaI rIte thAya ? to ke alpamalatvathI thAya. A alpamalatva zAnAthI thAya ? e vicArIe to puruSArthathI thAya ema to kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke alpamalatva thavA pUrve bhavAbhinaMdIpaNuM hoya che. ne bhavAbhinaMdIpaNAmAM karelo koI puruSArtha AtmAnI dRSTie saphaLa thaI zakato nathI, kAraNa ke e puruSArthane ayogyakALa che. Ama alpamalatva puruSArthathI thatuM nathI. mATe ene sahaja svAbhAvika kahyuM che. //rako alpamalatvamAM mala zuM che ? e jaNAve che - gAthArtha mala eTale AtmAnI yoga ane kaSAya nAmanI yogyatA. jo e mAnavAmAM na Ave, to jIvatva badhAmAM samAna hovAthI atiprasaMga thAya. TIkArthaH mala tarIke AtmAnI yoga ane kaSAyanAmanI yogyatA manAyelI che. tenI ja vadha-ghaTa thavAthI doSano utkarSa ane apakarSa saMgata thAya che. nahIMtara jIvatva badhAmAM ekasamAna hovAthI muktajIvone paNa karmabaMdhanI ApattirUpa atiprasaMga thAya. vivecana : jIvamAM anAdikALathI sahajamaLa=karmabaMdhanI yogyatA manAyelI che. raMgane vastra pakaDe che, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 385 AkAza nathI pakaDatuM. vastra raMgane pakaDe che, havAne nathI pakaDatuM. A vAto jaNAve che ke je coMTe che emAM coMTavAnI yogyatA joIe ane jene coMTe che emAM coMTAvAnI yogyatA joIe. raMgamAM yogyatA che, mATe raMga coMTe che, havAmAM nathI, mATe havA nathI coMTatI. vastramAM coMTAvAnI yogyatA che mATe raMgathI coMTAya che, AkAzamAM nathI, mATe raMgathI paNa nathI coMTAtuM. dIvAla-kAca vagere para jaDabesalAka coMTI jatuM sTIkara, enI nIce je jIleTIna peparanI zITa hoya che enA para evuM coMTatuM nathI, tethI phaTa daIne ukheDI zakAya che. AnuM kAraNa e peparazITanI coMTAvAnI ayogyatA sivAya bIjuM zuM che ? AvuM ja AtmA ane karma aMge che. karmo AtmAne coMTe che (Fkarmano baMdha thAya che.) karma pudgalonI evI yogyatAmAtrathI ja jo e coMTI jatA hoya.. (eTale ke AtmAmAM evI koI vizeSa yogyatA mAnyA vinA ja karmabaMdha thaI zakato hoya, to to karmo AkAza vagerene paNa coMTI javAM joIe, kAraNa ke karmapudgalonI yogyatA to akSata ja che. paNa, e coMTatA nathI, eTale mAnavuM paDe che ke AkAzAdimAM na hoya evI koIka yogyatA AtmAmAM che jenA kAraNe karmo AtmAne coMTe che. e ja rIte, yogya evA paNa AtmAne karmapudgalo ja coMTe che, dharmAstikAyAdi nahIM. eTale karmapudgalomAM paNa evI koIka yogyatA mAnavI paDe che je dharmAstikAyAdimAM nathI. Ama, AtmAne karmano baMdha thavAmAM AtmA ane karma e baMnenI tevI tevI yogyatA bhAga bhajave che e nizcita thayuM. emAM AtmAmAM je yogyatA paDI che, e karmabaMdha karAvavA dvArA AtmAnA zuddhasvarUpane malina kare che, mATe mala kahevAya che. vaLI, AtmA anAdikALathI che ane karmabaMdha anAdikALathI che. mATe A malane paNa AtmAnI sAthe sAthe anAdikALathI mAnavo jarUrI che. mATe e sahajamala kahevAya che. karmabaMdhanI A yogyatA=sahajamaLa kiMsvarUpa che? e vicAraNAmAM koIka kahe che ke AkAzAdimAM na hoya ne AtmAmAM hoya evuM to jIvatva che. mATe ene jIvatvasvarUpa ja mAnI lyo ne ! granthakAra A vicAraNAne nakAre che, kAraNa ke AvuM mAnavAmAM atiprasaMga thAya che. te A ke jIvatva to mukta jIvomAM paNa samAna rIte rahyuM hovAthI teone paNa karmabaMdha mAnavo paDe. Ama, karmabaMdhanI yogyatAne jIvatvasvarUpa mAnI zakAtI nathI, to kevI mAnavI ? evI mAnavI joIe ke je siddhAtmAmAM na hoya ne saMsArI AtmAmAM hoya, eTale granthakAra kahe che ke e yoga ane kaSAyasvarUpa che. Azaya e che ke karmabaMdha prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha.. Ama cAra prakAre thAya che. emAMthI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha yogathI thAya che, sthitibaMdha ane rasabaMdha kaSAyathI thAya che. eTale paripUrNa baMdha mATe yogyatAne yoga ane kaSAya ubhayasvarUpa mAnavI paDe che. yogyatA prabaLa hoya tyAre doSo tIvra hoya che ane A yogyatA nabaLI hoya tyAre doSo maMda thAya che. eTale sahajamaLarUpa yogyatA alpa thavA para gADhatara mithyAtva rUpa prabaLa doSa dUra thaI maMdamithyAtvarUpa bane che. gADhatara mithyAtva (=utkaTa viSayecchA) ravAnA thavAthI muktidveSa ravAnA thavAnA kAraNe muktiadveSa Ave che. zaMkA karmabaMdhanI yogyatA jo yoga ane kaSAyarUpa che, ane enI alpatA thavA para jo muktiadveSa Ave che, to to dareka ekendriya jIvamAM muktiadveSa mAnavo paDaze, pachI bhale ne e jIva acaramAvartamAM rahyo hoya, kAraNa ke paMcendriya jIvanI apekSAe ekendriya jIvanA yoga ane kaSAyo atiati alpa hoya che. samAdhAna: anya vivecanakAre A vAta svIkArI che ke ekendriyamAM karmabaMdhanI yogyatA alpa hoya che, paNa e vicAraNIya che, kAraNa ke to zuM badhA ekendriyomAM muktiadveSane teo svIkAraze ? Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 27 vastutaH, AtmAnI yoga-kaSAya nAmanI yogyatA ema je kahyuM che emAM yoga-kaSAya eTale yoga ane kaSAya ja nathI levAnA, paNa AtmAnI yogarUpe pariNamavAnI yogyatA ane kaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatA levAnI che. Azaya e che ke, atyaMta madahoza, bhayaMkara kAmAtura yuvatI koIka thAMbhalAne kAmAvegathI AliMgana kare to paNa e thAMbhalAmAM kAmavAsanAnI eka AchI pAtaLI rekhA paNa aMkita thatI nathI. ema koI bhAre krUratApUrvaka ka2vata vaDe thAMbhalAne kApe tyAre thAMbhalAmAM UMDe UMDe paNa krodhano koI ja saLavaLATa thato nathI. kema ? kAraNa ke thAMbhalAmAM veda ke kaSAyanI yogyatA ja nathI. kSINamohajIvanI paNa AvI ja avasthA hoya che. veda ke kaSAyanA game eTalA prabaLa nimitta maLe, eka sUkSmAtisUkSma kahI zakAya eTalo paNa veda-kaSAya pariNAma UThato nathI, kAraNa ke emanA AtmAmAM have enI yogyatA ja nathI. A bAbatamAM teo DiTTo jaDathAMbhalA jevA ja banI gayA hoya che. 386 prazna : pahelAM enI je yogyatA hatI te saMpUrNa naSTa zAnAthI thaI gaI ? uttara : pahelAM sahaja rIte, pachI yogathI ane chelle mukhya saMpUrNa nAza kSapakazreNithI thAya che. vastutaH kSapakazreNino A ja mukhya lAbha che, A ja enuM mukhya kArya che. te te karmo kSaya pAmavA e to sAthe sAthe thanAruM AnuSaMgika kArya che. paNa, karmo aMgenI prakriyAne ApaNe chadmastho samajI zakIe chIe. karmanI prakRtio, enA baMdha - udaya vagere, sthitighAta - 2saghAta - guNazreNi- guNasaMkrama vagere dvArA ghaNuM vizada varNana zakya bane che. karmabaMdhanI yogyatAmAtra dvArA eTaluM vizadavarNana ApaNe samajI zakIe evuM zakya nahIM hoya, mATe yogyatAnA AdhAre kSapakazreNinA varNananA sthAne karmonA AdhAre e zAstromAM karAyeluM maLe che. hA, je prakRtino jyAM kSaya kahyo hoya tyAM e prakRtinI yogyatAno kSaya jarUra ApaNe samajI zakIe chIe. prazna : tame A badhuM zAnA AdhAre kaho cho ? uttara : zAstravacanonA.. kAraNa ke e sivAya to atIndriya bAbatomAM gothAM ja khAvAnAM rahe. AtmA parathI vivakSita karmaprakRtinuM dalika sarvAMze dUra karI devAmAM Ave- sama khAvA pUratuM eka dalika paNa AtmA para rahe nahIM e rIte ene haTAvavAmAM Ave, AvI prakriyAnA ApaNA zAstromAM visaMyojanA, udvelanA ane kSaya... AvAM alaga-alaga nAmo Ave che. jema ke anaMtAnubaMdhInI visaMyojanA. cAre gatinA saMjJIpaMcendriya samyaktvI jIvo A prakriyA karI zake che ane anaMtAnubaMdhI cAre kaSAyonI prakRtione AtmA parathI nirmULa kare che. alabat kSAyika samyaktva pAmatI vakhate paNa jIva A ja prakriyA kare che, ane anaMtAnubaMdhI cArane AtmA parathI sarvathA dUra kare che. tema chatAM A baMne prakriyAo eka ja che evuM nathI. kSAyikasamyaktva pAmatI vakhatanI prakriyA mAtra manuSyo ja karI zake che, kadAca tatkALa AgaLa kSapakazreNi na mAMDe to paNa ene khaMDa kSapakazreNi kahe che, tathA have bhaviSyamAM kyAreya anaMtAnubaMdhI prakRtio baMdhAdi pAmI zakatI nathI. jyAre visaMyojanA cAre gatinA jIvo kare che, e khaMDa kSapakazreNi nathI kahevAtI. ne bhaviSyamAM pharIthI anaMtAnubaMdhI prakRtionA baMdhAdi astitvamAM AvI zake che. tethI visaMyojanAne kSaya nathI kahevAto. jIva ekendriyamAM jAya tyAre vaikriya zarIranAmakarma vagere sAta prakRtione AtmAparathI sarvathA dUra kare che. e uddelanA kahevAya che, paNa kSaya nathI kahevAto. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 387 caramazarIrI jIvane mAtra vartamAna manuSyaAyuSyanA udaya-sattA hoya che. e sivAyanI koI AyuSya prakRtinA have baMdhAdi kyAreya thavAnA nathI. chatAM eno kSaya to kSapakazreNi mAMDe tyAre ja kahevAya che, e pUrve nahIM. caramavAra AvelA sAtamA guNaThANAnA caramasamaya sudhI A traNa AyuSya prakRtio sattAmAM hatI ane AThamAnA prathama samaye eno kSaya thaI gayo evuM to che nahIM. to e vakhate eno kSaya zuM thayo ? upazamazreNimAM tiryaMcAyu- narakA, A benI niyamA sattApaNa hotI nathI ja, chatAM enI saMbhavasattA kahevAya che. e zA mATe? A badhA praznonuM samAdhAna to maLI jAya, jo kSayano artha "te te karmaprakRtisaMbaMdhI AtmAmAM rahelI yogyatAno kSaya" evo artha karavAmAM Ave. visaMyojanA ane ulanAmAM yogyatA to UbhI ja rahe che. mATe ja to bhaviSyamAM pharIthI baMdhAdi pravartI zake che, mATe e kSaya nathI. vaLI yogyatAno kSaya ja ativiziSTa bhUmikAnI apekSA rAkhe che, mATe mAnavabhavamAM ja ativiziSTa adhyavasAyathI e thAya che. visaMyojanA-ulanA mATe e Avazyaka nathI. caramazarIrIne bhale devAyu vagere traNanI have saMbhAvanA nathI, chatAM enI yogyatA to kSapakazreNimAM ja kSINa thAya che ne tethI tyAre ja eno kSaya-sattAviccheda kahevAya che. upazamazreNimAM tiryaMcAyunarakAsattAmAM bhale niyamA nathI, chatAM yogyatA UbhI ja hovAthI kSaya na kahevAtA saMbhavasattA kahevAya che. A badhI vAto parathI nizcita thAya che ke kSapakazreNi e AtmAmAM rahelI karmayogyatAono kSaya karavAnI prakriyA che. vaLI udaya ane sattA A baMne baMdhane AdhIna hovAthI baMdhane ja mukhya karavAmAM Ave to A yogyatA gyatA kahI zakAya che. AtmA ane karma anAdi hovAthI A yogyatA paNa anAdinI mAnavI paDe che. mATe ene sahajamaLa kahe che. granthakAre A yogyatAne yoga-kaSAyarUpe kahela che. paNa eno artha AtmAnI yoga ane kaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatA Avo karavo ucita banI rahe che. bAkI yoga-kaSAyane ja jo yogyatArUpe=maLarUpe levAnA hoya to (1) dareka ekendriyane muktiadveSa hovo kahevo paDe ane (2) alpamalatvane svAbhAvika kahevAnA badale karmanA udayathI thatuM audayika kahevuM paDe, tathA (3) mokSaprAptithI ghaNA ghaNA dUranA pudgalAvartamAM paNa ekendriya bhavomAM alpamalatva ane tenA kAraNe muktiaddeSa mAnavA paDe, kAraNa ke ekendriyajAtinAmakarmanA udayathI caitanya ghaNuM AvarAI javAnA kAraNe yoga-kaSAyarUpa mala atiati alpa thaI ja jAya che. vaLI (4) sahaja alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcI gayelA saMjJI paMcendriya jIvane utkRSTa yoga- utkRSTa kaSAya mAnI zakAze nahIM, kAraNa ke eno yoga-kaSAyarUpa mala to noMdhapAtra rIte alpa thayo che. paNa hakIkata e che ke caramabhavamAM paNa A baMne utkRSTa hovA saMbhave che. utkRSTa yoga to kSapakazreNimAM paNa saMbhave che. tathA AnA parathI e paNa nizcita thAya che ke kSapakazreNi e mukhyatayA yoga ane kaSAyarUpe pariNamavAnI AtmAnI yogyatAno kSaya karavAnI prakriyA che. 9 vaLI, "alpamalatva thAya? eno artha evo na karavo ke "have utkRSTayoga ane utkRSTa kaSAyarUpe AtmA pariNamI na ja zake? kAraNa ke caramAvartamAM zuM ? caramabhAvamAM paNa A baMne saMbhavI zake che. prazna : to pachI yogyatArUpa mala ocho thavAno lAbha zuM ? uttara : alpasAdhanA paNa jIvane mokSamArga para ghaNI haraNaphALa bharAvI zake, Avo.. athavA baMdha bhale tIvra thAya paNa azubha anubaMdha evA tIvra tathA dIrghakAlIna na ja paDI zake. Avo tathA siddhAntamate utkRSTa sthitibaMdha have kyAreya na thaI zake. Avo koI lAbha thato hovo joIe ema mane lAge che. tathA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 pUrvasevArjirijA 13 - 28 prAgabandhAnna bandhazcet kiM tatraiva niyAmakam / yogyatAM tu phalonneyAM bAdhate dUSaNaM na tat / / 28 / / 'prAgiti / prAk = pUrvamabandhAd = bandhAbhAvAd jIvatvarUpAvizeSe'pi na bandho muktasya cet ? kiM tatraiva = prAgabandha eva niyAmakaM yogyatAkSayaM vinA / yogyatAM tu phalonneyAM = phalabalakalpanIyAM taddaSaNaM na yogapUrvasevAnA Avazyaka aMgarUpa muktiadveSanI prApti vagere to eno lAbha che ja. saMsArI AtmAomAM A yogyatA hovAthI karmabaMdha thAya che, muktAtmAmAM e na hovAthI karmabaMdha thato nathI. Ama jIvatva samAna hovA chatAM atiprasaMga thato nathI. razI yogyatA aMge zaMkA UThAvIne enuM samAdhAna Ape che gAthArtha : pUrve baMdha na hovAthI muktAtmAne baMdha nathI thato' AvI zaMkA na karavI, kema ke temAM ja zuM niyAmaka che ? phaLa parathI anumAna karAtI yogyatAne to e dUSaNa bAdhita karatuM nathI. TIkArtha : zaMkA-muktAtmAne jIvatvasvarUpa samAna hovA chatAM pUrve baMdha na hovAthI baMdha thato nathI. samAdhAna : pUrve baMdha na hovAmAM yogyatAkSaya vinA koNa niyAmaka che? phaLabaLathI kalpanIya yogyatAne e dUSaNa bAdhita karatuM nathI, kAraNa ke tyAM kema yogyatA nathI ? evA praznano phaLAbhAva e ja uttara che. vivecana : jo yogyatA na mAnavAmAM Ave to jIvatva samAna hovAthI muktAtmAne paNa karmabaMdha thavAno atiprasaMga Ave. granthakAre Ama kahIne yogyatAnI siddhi karI. eTale zaMkAkAra yogyatA mAnyA vinA paNa e atiprasaMga dUra karavAno prayAsa kare che. zaMkA : muktAtmAne karmabaMdha je nathI thato, e enAmAM yogyatA nathI e kAraNe nahIM, paNa pUrvasamaye paNa ene karmabaMdha hato nahIM e kAraNe. ahIM mukta tarIke anyadarzana kalpita anAdimukta sadAziva laIe, to ene pUrva-pUrva kSaNe karmabaMdha nahoto, mATe vartamAna kSaNe paNa nathI. ApaNA mata mujaba laIe to muktAvasthAnI pUrve caudamA ayogI guNaThANe karmabaMdha hato nahIM, mATe muktAvasthAmAM paNa hoto nathI. TUMkamAM jIvatva hovA mAtrathI karmabaMdha thato nathI. paNa pUrvakAlIna karmabaMdha, uttarakAlIna karmabaMdhanuM kAraNa che. muktAvasthAmAM A kAraNano abhAva hovAthI karmabaMdha hoto nathI, eTale vadhArAmAM yogyatA mAnavAnuM gaurava karavAnI jarUra nathI. granthakAra : pUrvekSaNamAM karmabaMdha je nathI te zA kAraNe ? Ano vicAra karavAmAM Avaze to yogyatAnA kSaya vinA anya koI kAraNa jaDaze nahIM. Azaya e che ke caudamA guNaThANAnI pUrvakALamAM-teramA guNaThANe to karmabaMdha hato. tethI caudame kema baMdhAbhAva che ? e praznanA javAbamAM pUrvakALamAM baMdhAbhAva kahI zakAto nathI, eTale tyAM to, tame yogyatA hatI, caudame nathI. ema ja saMgati karavAnI rahe che. to muktAtmA mATe paNa A ja saMgati yogya che. nityamuktAtmA mATe, enAmAM haMmezA yogyatA nathI, mATe haMmezA karmabaMdha nathI, saMsArI AtmAmAM yogyatA che, mATe baMdha che, e ja rIte saMgati karavAnI rahe che. prazana: pUrvakALamAM baMdhAbhAva hovAthI muktane baMdha hoto nathI AvuM ame kahyuM to tame pUrvakALamAM kema baMdhAbhAva che ? Avo prazna pUchIne amane cUpa karI dIdhA. to ame paNa, yogyatA na hovAthI muktane baMdha hoto nathI' evuM kahetAM tamane 'muktajIvamAM yogyatA kema hotI nathI ? Avo prazna pUchIne zuM tamane cUpa nahIM Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 389 bAdhate 'tatra kuto na yogyatA?' ityatra phalAbhAvasyaivottaratvAt / yuktaM caitat, bandhasya badhyamAnayogyatApekSatvaniyamAd, vastrAdInAM maJjiSThAdirAgarUpabandhane tathAdarzanAt, tadvaicitryeNa phalabhedopapatteH, tasyA antaraGgatvAt / karI zakIe ? uttara : nA, nahIM karI zako, kAraNa ke amArI pAse evA praznano javAba che. ne e che saMsArIjIvamAM karmabaMdhAtmaka phaLa che,mATe enI yogyatA kalpavAmAM Ave che. muktAtmAmAM karmabaMdhAtmaka phaLano abhAva che, to enI yogyatA mAnavAne koI kAraNa na rahevAthI eno abhAva siddha thaI ja jAya che. TIkArtha : A vAta yogya paNa che, kAraNa ke 'baMdha, badhyamAnanI yogyatAne apekSe che" evo niyama che. vaLI A niyama paNa eTalA mATe che ke vastrAdimAM maMjiSThAdinA raMga lAgavArUpa baMdhamAM tevuM jovA maLe che. tenA=yogyatAnA vaicitryathI phaLabhedanI saMgati thaI zake che. kAraNa ke te (yogyatA) aMtaraMga che, tenA paripAka mATe ja bIjA hetuonI apekSA hoya che ema AcArya = zrI haribhadrasUri mahArAja kahe che. vivecanaH yu vaitan.. yogyatA hovA-na hovAnA AdhAre karmabaMdha thavo na thavo e mAnavuM yogya paNa che. kAraNa ke "baMdha, je badhyamAna hoya tenI yogyatAnI apekSA rAkhe' evo niyama che. vastrAdine maMjiSThAdino raMga lAgavArUpa baMdhamAM Avo niyama jovA maLe che. A vAta pUrve vicArelI che. vaLI AgaLa sTIkaranI vAta karelI. amuka sapATI para e gADha rIte jaDabesalAka coMTI jAya che. anya sapATI para jaDabesalAka coMTe che paNa eTalI gADha rIte nahIM. to cUno karelI dIvAla vagere para coMTe che, paNa jaladIthI (alpakALamAM) kharI paNa paDe che. AvuM ja A karmabaMdhayogyatArUpa mala mATe che. enuM mukhya kArya AtmAnI malinatA karavAnuM che. jyAre A mala pracura hoya che tyAre AtmAnI bhAvazuddhi alpa paNa hotI nathI ne tethI muktidveSa pravarte che. mala jyAre alpa thAya che tyAre kaMIka paNa bhAvazuddhi thAya che, muktiadveSa pragaTe che. ane jyAre e alpatara vagere thAya che, tyAre bhAvazuddhi vadhAre vadhavAthI mukti anurAga pedA thAya che. Ama tenI yogyatAnI=malanI vicitratAthI muktidveSa vagerarUpa phaLamAM bheda thavo saMgata Thare che. kAraNa ke te yogyatA e AtmAnI zuddhi-azuddhinuM aMtaraMga kAraNa che=mukhya kAraNa che=upAdAnakAraNa che. tenA = yogyatAnA paripAka mATe ja bIjA hetuo ( sahakArI kAraNo) apekSita hoya che. Ama to paripAkano artha sakriyatA karI zakAya. tethI yogyatAne sakriya karavA mATe bIjA hetaonI apekSA che" Avo artha maLe che. A arthanI saMgati Ama thaI zake che-hiMsA vagere Azravo ahIM hetvantara tarIke abhipreta che. e jevA tIvra-mandAdi hoya e pramANe yogyatA vadhAre- ochI sakriya thAya che. ane je pramANe yogyatA ochI-vattI sakriya thAya che, e pramANe ochA-vatto karmabaMdha thAya che. AtmAnI bhAvazuddhinA pariprekSyamAM artha karavo hoya to, yogyatA ghaTatI javI e eno paripAka che evo artha levo. emAM mukti adveSa pragaTAvatI bhAvazuddhino janaka je yogyatA&Asa (=alpamalatva) e puruSArthajanya hoto nathI, paNa sahaja hoya che. e pachI je uttarottara bhAvazuddhi thAya che, enuM aMtaraMga kAraNa uttarottara ghaTatI jatI yogyatA che. ane yogyatAnA A ghaTADArUpa paripAka mATe cAra zaraNagrahaNa vagere rUpa anya hetuonI apekSA hoya che ema saMgati vicArI zakAya che. Ane ja mokSagamanayogyatAne phaLadrupa banAvavArUpa paripAka tarIke laI zakAya che. athavA, aMtaraMga yogyatA karmaThAsanuM nimitta bane ane puruSArthanI uttejanA kare e eno Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 29, 30 tatparivArthava hetvantarApekSAvityAvArthI || ra8|| didRkSA bhavabIjaM cAvidyA cAnAdivAsanA / bhaGgyeSaivAzritA sAMkhya-zaiva-vedAnti-saugataiH / / 29 / / 'didRkSeti / puruSasya prakRtivikArAn draSTumicchA didRkSA, saiveyamiti sAGkhyAH / bhavabIjamiti zaivAH / avidyeti vedAntikAH / anAdivAsaneti saugatAH / / 29 / / pratyAvartaM vyayo'pyasyAstadalpatve'sya sambhavaH / ato'pi zreyasAM zreNI kiM punarmuktirAgataH / / 30 / / pratyAvartamiti / pratyAvartaM = pratipudgalAvartaM vyayo'pi = apagamo'pyasyAH = yogyatAyAH, doSANAM paripAka. AmAM karmahAsamAM karma tarIke sopakramakarma athavA nikAcitakarmane bhogavatAM bhogavatAM cheDe rahelo aMza laI zakAya. // 28 // AtmAmAM anAdikALathI rahelI A yogyatArUpa bhAvamala anya darzanakArone paNa anya anya nAme mAnya che te jaNAve che - gAthArtha: sAMkhya, zaiva, vedAMtI ane saugatadarzanakAro vaDe dikSA, bhavabIja, avidyA ane anAdivAsanA je manAyelI che, te A ja bhaMgI Azrita karAyelI che. TIkArtha : puruSane prakRtinA vikAro jovAnI icchA e dikSA. sAMkhyoe A didakSA je kahI che te ja A yogyatA che. zaivoe bhavabIja, vedAntikoe avidyA ane saugatoe = bauddhoe anAdivAsanA ema je kahyuM che, te A ja bhaMgIno rItano Azraya kare che. vivecanaH va... sAMkhya vagere darzanakAroe saMsArI jIvamAM dikSA, bhavabIja vagere mAnyA che, ane muktAtmAmAM te dikSA vagere mAnyA nathI. arthAt dikSA vagere ja AtmAnA zuddha svarUpane malina karanAro mala che, A malanA kAraNe karmabaMdha che. mokSamAM A mala nathI, tethI karmabaMdha nathI, azuddhi nathI. Ama jIvatvanA kAraNe ke pUrvakarmabaMdhanA kAraNe karmabaMdha nathI mAnyo, paNa jIvanI ja dikSA vagere kAraNe mAnyA che. eTale karmabaMdha hovA na hovAmAM A ja bhaMgIno= A ja rItano Azraya karyo che. te 29 I yogyatArUpa mala ocho kaI rIte thAya? e darzAve che - gAthArtha pratipudgalAvarta A yogyatAno vyaya paNa thato Ave che. e amuka mAtrAmAM alpa thayo hoya tyAre A = muktiadveSa pedA thAya che. TIkArya : A yogyatAno pratipulAvarta vyaya apagama=hAsa paNa (mAnavo jarUrI che), kAraNa ke doSono kramika lhAsa na thAya to bhavyajIvanuM muktigamana asaMgata rahe che. tenI alpatAmAM = yogyatAnI alpatA thaye A = muktiadveSa saMbhavita bane che. yogabiMdumAM kahyuM che : vaLI A rIte Ano=yogyatAno pratiAvarta apagama paNa sunItithI nizcita thAya che, ane te alpa thaye bhAvazuddhi paNa cokkasa thAya che. A 9. ahIM maphleva Ama pATha che. AmAMthI, zabdazaH vivecanamAM paDyA va.. AvI saMdhi karI tRtIyA vibhakti je lIdhI che te kevI paMDitAI ? kAraNa ke maLa va AvI saMdhi chuTI paDe che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 391 kramahrAsaM vinA bhavyasya muktigamanAdyanupapatteH / tadalpatve = yogyatA'lpatve'sya = muktyadveSasya sambhavaH = upapattiH / taduktaM-"evaM cA'pagamo'pyasyAH pratyAvartaM sunItitaH / sthita eva tadalpatve bhAvazuddhirapi dhruvA / / " (yo.biM. 170) ato'pi = muktyadveSAdapi zreyasAM zreNI = kuzalAnubandhasantatiH / kiM punaH vAcyaM muktirAgatastadupapattau / / 30 / / muktiadveSathI paNa kalyANaparaMparAno pravAha cAle che, to muktirAgathI te=pravAha cAlavAmAM kahevAnuM zuM ? vivecana : mokSa mATe yoga jarUrI che. yoga mATe yoganI pUrvasevA joIe. e pUrvasevAnuM mahattvanuM aMga che muktiadveSa. A muktiadveSa mATe AtmAmAM rahelI karmabaMdhayogyatA svarUpa bhAvamala alpa thavo joIe. A bhAvamaLa anAdikALathI AtmAmAM pracuramAtrAmAM rahyo che. enI pracuratA, AtmAmAM muktidveSane akabaMdha rAkhe che. jyAM sudhI muktidveSa varte che tyAM sudhI upadeza ke puruSArtha .. kazuM saphaLa thaI zakatuM nathI. eTale puruSArthathI to sahajamaLano hrAsa zakya ja nathI. to e alpa zI rIte thAya ? Avazyaka evI paNa je bAbata puruSArthano viSaya na hoya, e kudaratI rIte ja thatI hoya che. AvA niyamanuM ja jANe sUcana na hoya, ema granthakAra kahe che ke jema jema kALa vIte che tema tema A sahajamaLa sahajarIte--potAnI meLe ja ghaTato Ave che. alabat kudaratI kALakrame thato A ghaTADo khUba khUba khUba dhImI gatie thato hoya che. eTale ke khUba khUba khUba virATa kALa pasAra thAya, tyAre paNa A ghaTADo to ati ati ati alpa ja thayo hoya che. zrIjainazAsanamAM virATa kALanuM moTAmAM moTuM mApa puddagalaparAvarta che, je anaMta kALacakrono banyo hoya che. kudaratI ghaTADAnI A dhImI gatino aNasAra ApavA granthakAra kahe che pratipudgalaparAvarta A sahaja maLamAM hrAsa thato Ave che. keTalAya pudgalAvarta pasAra thaI jAya, hrAsa thato Ave che, paNa e noMdhapAtra hoto nathI. tema chatAM uttarottara hrAsa thatAM thatAM jyAre noMdhapAtra hrAsa thAya che, tyAre bhAvamaLanI abhipreta alpatA thAya che. A evI alpatA che ke jethI atyAra sudhI je tIvra bhavAbhiSyaMgapudgalAnaMditA- bhavAbhinaMdIpaNuM- muktidveSa AtmAmAM paDyA hatA, te khase che, ane muktiadveSa pragaTa thAya che. utkaTa bhogecchA- saMsAranuM abhinaMdanazIlapaNuM dUra thavAthI upadeza ane puruSArthanI yogyatA AvirbhUta thAya che. Ane ja 'prakRtino adhikAra dUra thayo, puruSano (puruSArthano) adhikAra zarU thayo' ema kahI zakAya. vaLI, badhA doSo A bhAvamaLa para tAgaDadhinnA karatA hoya che. eTale jema jema bhAvamaLano hrAsa thAya che, ema ema doSonuM AMtarika jora ghaTatuM jAya che. eTale doSono kramika hrAsa thato Ave che. e thAya che to ja bhavyajIvanuM mokSagamana saMbhavita bane che. prazna : bhAvamaLanI, muktino adveSa pragaTAvatI alpatA sudhI to kudaratI prakriyA dvArA hrAsa thatAM thatAM pahoMcI javAyuM... ne tethI puruSArthanI yogyatA paNa AvI gaI. tema chatAM, jo jIva puruSArtha na kare to atyAra sudhInI jema ja haju paNa uttarottara hrAsa thatAM eka kALa evo Ave ke badho ja maLa dUra thaI javAthI jIvano vinA puruSArtha mokSa thaI jAya. pachI puruSArthanI zI jarU2 che ? uttara H bhAvamaLanA hrAsanI A kudaratI prakriyA to eTalI badhI dhImI che ke jIva jo svayaM puruSArtha na kare to, A maLane saMpUrNa dUra thatAM mAtra eka carama pudgalAvarta ja nahIM keTalA pudgalAvarta lAgI jAya, kahI zakAya nahIM, ane AnAthI paNa vadhAre mahattvanI vAta e che ke je vastu svazuddhinI prakriyA svayaM nathI karatI, e soe so TakA saMpUrNa zuddha kyAreya banI zaktI nathI. jema ke sonu... mANasa enA zuddhIkaraNanI prakriyA game Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 29, 30 eTalI cokasAIbharI rIte kare ane asarakAraka rIte kare, e 99.99 TakA zuddha thaze, soe so TakA thaI ja nahIM zake. eTale jIvanA potAnA puruSArtha vinA saMpUrNa zuddhi zakya ja nathI. sIdhI vAta che. jIvanA zuddhIkaraNanA kALa-svabhAva vagere pAMca karaNomAM je bhAga puruSArthasAdhya che, e puruSArthathI ja siddha thAya che, kALa vagerethI nahIM ane jIva jo puruSArtha Adare che to vadhumAM vadhu eka pulAvarta kALamAM to zuddha thaI ja jAya che. prazna : bhAvamaLanI muktiadveSa pragaTAvI zake evI alpatA jo kudaratI ja thAya che, to to abhavya jIvane paNa thAya ja. ane to pachI ene paNa e alpamalata, muktiadveSa, upadeza ane puruSArthanI yogyatA, pUrvasevA.. A badhuM mAnavuM ja paDaze ne ? uttara : bhAvamaLano kudaratI thato hrAsa bhavya jIvone ja thAya che, abhavya jIvone nahIM. A vAtanuM sUcana karavA ja granthakAre TIkAmAM hovAnuM mahA vinA madhyastha mu$i fmanAthanupatteiH AvA kathanamAM bhavyastha evo ullekha karyo che. e sUcave che ke bhavya jIvane ja doSono kramadbhAsa thAya che. ne e kramahAsa ja sUcave che ke bhavyane ja sahaja maLano kramadbhAsa thAya che. abhavya jIvane eno abhavyatva svabhAva ja A kudaratI prakriyAthI vaMcita rAkhe che. prazana: abhavyane eno abhavyatva svabhAva pratibaMdhaka bane che e samajyA. paNa jAtibhavyane to e pratibaMdhaka nathI. eTale ene to bhAvamaLanI alpatA ane muktiadveSa mAnavA ja paDaze. ane muktiadveSa jo mAnazo, to A ja gAthAmAM kahyA mujaba A mukti aSathI ene paNa kalyANanI paraMparA prApta thaze ja ne ? ema je bhavyAtmAo haju sudhI anAdi nigodamAMthI bahAra nIkaLyA ja nathI, haju paNa anaMtAnaMta kALa bAda nIkaLavAnA che, emane paNa kalyANa paraMparA prApta thaI gaI che evuM to mAnavuM ja paDaze ne ? kAraNa ke bhale ati ati ati dhImI gatie bhAvamaLano hrAsa thaI rahyo che, eno noMdhapAtra hrAsa thavAmAM jeTalo paNa kALa lAge, enA karatAM paNa anaMtAnaMtagaNA pulAvarte pasAra thaI gayA che. kAraNa ke saMsAra, jIva ane sahajamaLa... badhuM ja anAdikALathI che. to jemano aneka pudgala parAvarta saMsArakALa bAkI che evA paNa badhA ja bhavyAtmAone alpamalatva, muktiadveSa vagere mAnavuM ja paDe. zuM A yogya che ? uttara : tamAro prazna ucita jaNAya che. nigoda- bhavyAtmAono rAzi evo che ke kramazaH ghaTato hovA chatAM kyAreya khAlI thavAno nathI ne tethI jyAre paNa kevalI bhagavaMtane pUchavAmAM Ave tyAre rUsa niroya 3itamAro siddhiAno A ja javAba maLavAno che. paNa sahaja maLane AvI mAtrAvALo mAnI zakAto nathI, kema ke to to pachI eka paNa jIvano mokSa thaI ja nA zake. ema mala ghaTato hovA chatAM kyAreya noMdhapAtra ghaTADo anubhavI alpamalatvanI bhUmikAe pahoMce ja nahIM, evo paNa ene mAnI zakAto nathI, kemake to to ekapaNa jIva e bhUmikAe pahoMcI ja na zake. eTale sahajamaLa ghaTavAno zarU thAya, pachI to amuka kALe e alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcI ja jAya ema mAnavuM ja paDe. eTale anAdikALathI badhA ja bhavyAtmAono e ghaTavAno cAlu thai gayo hoya to to badhAno sahajamaLa alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcI ja gayo hoya, kAraNa ke e amukakALa karatAM paNa anaMtAnaMta guNo kALa pasAra thaI gayo che. eTale evuM ucita lAge che ke anAdikALathI A sahajamaLano ghaTADo cAlu thayo nathI. pahelAM emAM ghaTADo thato ja nahoto. jevo hato evo ne evo, eka anaMtAnaMtamA bhAga jeTalo paNa ocho nahIM- e rIte tadavastha ja rahe che, bhale ne anaMtAnaMta Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 393 pudgalAvarto pasAra thaI jAya. pachI eka kALa evo Ave che jyArathI sahaja maLano ghaTADo cAlu thAya che ne e cAlu thayA pachI amuka kALamAM alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcI jAya che. A ghaTADo cAlu thavAno kALa te te jIvonA tathAbhavyatvane anusAre vahelo moDo Ave che. ane e AvyA pachI=ghaTADo zaru thayA pachI, alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcavA mATe lAgato amuka kALa paNa judA judA jIvono taratamatAvALo hoI zake che, chatAM e amuka pudgalAvartathI vadhu to hoto nathI ja ema mAnavuM ucita Thare che. A sUkSmabuddhithI vicAravuM. prazna : to pachI sahajamaLamAM ghaTADo kyArathI zarU thAya ? : uttara H mane evuM lAge che ke jIva vyavahArarAzimAM Ave tyArathI ja e zarU thAya. arthAt avyavahArarAzimAM anaMtAnaMta pudagalAvarta pasAra thavA chatAM, sahajamaLamAM aMzamAtra paNa ghaTADo thato nathI. ane jevo eno vyavahAra rAzimAM praveza thAya, tyArathI ja A sahajamaLa ghaTavAno cAlu thaI jAya. eTale ApaNe vyavahA22AzinI AvI vyAkhyA paNa vicArI zakIe ke-jemano sahajamaLano ghaTADo zaru thaI gayo hoya te vyavahA22AzinA jIvo, ane e zaru na thayo hoya, te avyavahArarAzinA jIvo. eTale ja pharIthI sUkSma nigodamAM gayelo jIva lokavyavahArathI para thaI gayo hovA chatAM eno sahajamaLano hrAsa cAlu thai gayo hovAthI e vyavahArarAzi vALo ja kahevAya che. vaLI A rIte vicAravAthI abhavyajIva vyavahAra rAzimAM gaNAya ke nahIM? A aMgenA mahopAdhyAyazrI yazovijayajI ma. ane mahopAdhyAya zrI dharmasAgarajI mahArAja.. A baMnenA nirUpaNano samanvaya paNa thaI zake che ke- 'lokavyavahArane pAmelA jIvo e vyavahArarAzi....' A vyAkhyAne anusarIne zrIyazovijayajI mahArAje abhavyone paNa vyavahA22AzivALA gaNyA che. 'sahajamaLamAM ghaTADo zarU thayo hoya evA jIvo e vyavahArarAzi' A vyAkhyAne anusarIne zrI dharmasAgarajI mahArAje abhavyone vyavahA22AzimAM gaNyA nathI. prazna : paNa granthamAM to 'pratipudgalAvarta malano apagama thAya che' eTalo ja ullekha che. vyavahArarAzino to koI ullekha ja nathI, pachI, vyavahArarAzimAM AvelA jIvo mATe ja A malaapagamanI vAta jANavI evuM zI rIte kahI zakAya ? uttara H bhASyasudhAonidhi zrIjinabhadragaNikSamAzramaNe vizeSaNavati granthamAM amuka bAbato mATe AvuM samAdhAna sUcavyuM che. jema ke vanaspatinI kAyasthiti mATe zAstramAM vyavahArarAzi zabdano kazo ullekha na hovA chatAM teo zrImade jaNAvyuM che ke A kAyasthiti vyavahArarAzinI apekSAe samajavI. zAstravacano parathI A meM kareluM tAraNa che. saMvigna gItArtha bahuzruta mahAtmAoe sUkSmatAthI A vAta para vicAraNA karavA vinaMtI che ane kAMI paNa jaNAvavA yogya lAge to mane jaNAvavAnI kRpA karavA vinaMtI che. muktidveSa jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI to upadeza ke dharmaAcaraNanI yogyatA ja jIvamAM hotI nathI. e muktidveSa khasIne adveSa Ubho thayo, eTale A yogyatA Ave che. ne e Ave che eTale uttarottara kalyANanI paraMparA UbhI thAya ja. vaLI muktinA adveSathI paNa jo kalyANaparaMparA UbhI thAya che, to muktirAgathI to zuM na thAya ? arthAt enAthI to vadhAre prabaLa kalyANa paraMparA UbhI thAya emAM koI zaMkA ja rahetI nathI. mukti e upeya che, jJAnayoga- kriyAyoga e upAya che. eTale ahIM muktino=upeyano adveSa kahyo enA 11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 31 na cAyameva rAgaH syAnmRdumadhyAdhikatvataH / tatropAye ca navadhA yogibhedapradarzanAt / / 31 / / na ceti / na cAyameva = muktyadveSa eva rAgaH syAt muktirAgo bhavediti vAcyam / mRdumadhyAdhikatvataH=jaghanyamadhyamotkRSTabhAvAt / tatra = muktirAge upAye ca = muktyupAye ca navadhA = navabhiH upalakSaNathI upAyano--jJAna-kriyA yogano adveSa paNa samajI levAno. e adveSathI paNa kalyANa paraMparA che ane e pachI jJAnayoga - kriyAyoganI ruci pragaTe to to vizeSarUpe kalyANaparaMparA thAya che ema samajavuM. I // 30 // muktiadveSanuM phaLa kalyANaparaMparA che.. muktirAganuM paNa e ja phaLa che. to baMnene alaga mAnavA karatAM muktirAgane ja muktiadveSarUpa mAno ne.. arthAt muktidveSa, muktidveSa ane muktirAga.. AvI traNa avasthAo mAnavA karatAM pahelAM muktidveSa ane e khasavApara pachI muktirAga... Ama be ja avasthA mAno ne. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApatAM kahe che - gAthArtha : 'AmuktiadveSa ja muktirAga che' ema na kahevuM. kAraNa ke temAM ane upAyamAM rahelAM mRdutva, madhyatva ane adhikatvane AzrIne yogIonA nava prakAre bheda darzAvAyA che. = TIkArtha : 'A muktiadveSa ja muktirAga haze' ema na kahevuM, kAraNa ke temAM = muktirAgamAM ane (muktinA) upAyamAM mRdu-madhya- adhikatvane=jaghanya, madhyama ane utkRSTapaNAne AzrIne yogIonA nava prakAre bhedanuM varNana maLe che. te A pramANe... mRduupAya- mRdusaMvega, madhyaupAya - mRdusaMvega, akSupAya- mRdusaMvega, mRduupAya- madhyasaMvega, madhyaupAya-madhyasaMvega, akSupAya- madhyasaMvega, mRduupAya- adhisaMvega, madhyaupAya adhisaMvega, adhiupAya- adhisaMvega.. Ama nava prakAre yogIo hoya che, ema yogAcAryo kahe che. vivecana H muktirAga=muktinI abhilASA=saMvega. keTalAka yogIone A saMvega mRdu= maMda hoya che, keTalAkane madhyamadhyama hoya che, to keTalAkane adhi=adhika=utkRSTa hoya che. muktino upAya eTale sAdhanA. 10. ahIM gAthAmAM 7 cAyameva rAH svAt taMtropAye ca mRtyumadhyAdhitvo navadhA yozimevapravarNanAt.. Ama anvaya che. eTale ke kAraNa ke temAM (=muktirAgamAM) ane... vagere AkhuM eka ja vAkya che. tema chatAM zabdazaH vivecana vagere baMnemAM vivecanakAroe ahIM be vAkyo karI nAkhyAM che. te A rIte-muktirAgamAM mRdu- madhya-adhikapaNuM hoya che. temAM ane muktiupAyamAM navaprakAre yogIbhedanuM pradarzana che. dhanya che emanI anvaya karavAnI paMDitAIne ! AmAM keTalI badhI asaMgatio che ! (1) jema nizrvayataH no artha nizcayanayane AzrIne ema thAya che. ema prastutamAM mRdumadhyAdhikatvataH no artha 'mRdu-madhya-adhikapaNAne AzrIne' ema che. je A paMDitonA vivecanamAM Avyo ja nathI. eTale ke tas evI paMcamIvibhaktino artha UDI gayo che. (2) 'taMtra = muktirAgamAM mRdu-madhya- adhikapaNuM che' AvuM jaNAvavA prathamA vibhakti joIe, je che ja nahIM. (tasanta paMcamI vibhakti che) (3) vaLI ekavAra taMtra no A rIte anvaya karI dIdho pachI bIjA vAkyamAM pAcho eno artha zI rIte levAya ? sadgu--ritaH zabdaH savevArtha mati.. jo eno pha2IthI artha levAno hoya to TIkAkAra eno ullekha kare ja. tathA (4) upAyamAM paNa mRdutva vagere je abhipreta che e artha to A rIte gAthArtha karavAthI maLato ja nathI. vaLI (5) muktirAgamAM ane upAyamAM mRdutvAdi che, yogIonA nava prakAra nathI.. paNa A paMDitoe muktirAgamAM ane upAyamAM nava prakAranA yogIbheda kahyA che. (7) zabdazaH vivecanakAre zlokArthamAM muktinA upAyamAM jaNAvyuM che ne TIkArthamAM muktirAganA upAyamAM... ema jaNAvyuM che (!) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 395 prArejimevasya pradarzana-35vanAt (=vomeivapravarNanAta) tathAdi-(1) mRdUpAyo mRsaMve, (2) maththopAyo mRdusaMveda, (3) macchupAyo mRdusaMveda, (4) mRtUpAyo madhyasaMveda, () macyopAyo madhyasaMveda, (6) adhyupAyo madhyasaMvegaH, (7) mRdUpAyo adhisaMvegaH, (8) madhyopAyo'dhisaMvegaH, (9) adhyupAyo'dhisaMvegazceti navadhA yonina ti yo+vAryAH II rUA. dveSasyAbhAvarUpatvAdadveSazcaika eva hi / tataH kSipraM kramAccAtaH paramAnandasambhavaH / / 32 / / 'dveSasyeti / adveSazca dveSasyA'bhAvarUpatvAdeka eva hi / ato na tena yogibhedopapattirityarthaH / emAM paNa mRdupaNuM, madhyapaNuM ane adhipaNuM hoya che. eTale ke sAdhanA maMda hoya, madhyama hoya ke kaThora hoya. Ama saMvega ane sAdhanAnA traNa traNa prakAra hovAthI kula nava prakAra maLe che. jemake mRdUpAya- mRdusaMvega. A nave nava yogIonA bheda kahevAyA che. tethI ahIM sarvatra bahuvrIhi samAsa karavo. eTale ke mRdu (maMda) che upAya (=sAdhanA) jenI e mRdUpAya. ema mUdu che saMvega jeno te mRdusaMvega. pachI karmadhAraya samAsa karavo. eTale artha maLaze. maMda sAdhanAvALA ne maMda saMvegavALA yogI. ema madhyama sAdhanAvALA ne maMda saMvegavALA yogI, tathA kaThora sAdhanAvALA ne maMda saMvegavALA yogI. Ama maMda saMvegavALA yogInA sAdhanAnA AdhAre traNa bheda maLyA. e ja rIte madhyama saMvegavALA yogIonA ane utkRSTa saMvegavALA yogIonA sAdhanAnA AdhAre traNa-traNa bheda maLavAthI kula nava bheda maLe che. prazana : saMvega jhaLahaLato hoya to sAdhanA paNa jhaLahaLatI ja hoya ne, maMda-madhyama zI rIte hoya ? uttaraH sAmAnyathI to sAdhanA saMvegane ja anusare che. tethI jevo saMga evI sAdhanA. tema chatAM sAdhanA para sAdhana ane sattvanI paNa asara hoya che. eTale saMvega jhaLahaLato hovA chatAM, saMghayaNa chelluM hoya athavA sattva alpa hoya to sAdhanA maMda paNa thAya. A ja rIte anya bhedo mATe yathAyogya vicArI levuM. Ama muktirAganA to mRdu vagere traNa prakAra hovAthI muktiadveSa e ja muktirAga nathI. 31/ to mukti aSanA paNa traNa prakAra mAnIzuM. tethI muktiadveSa ane rAga eka ja thaI zakaze AvI zaMkAnA nivAraNArthe kahe che - gAthArtha: draSanA abhAvarUpa hovAthI muktiadveSa eka ja che. vaLI rAgathI paramAnaMda zIdhra saMbhave che, ane AnAthI=muktiadveSathI e kramazaH saMbhave che. TIkArtha ane adveSa dveSanA abhAvarUpa hovAthI eka ja che. tethI enA kAraNe yogIonA bhedanI saMgati thaI zake nahIM. vaLI, phaLabhede paNa (muktiadveSa ane rAganA) bhedane saMgata karI dekhADe che - tenAthI = muktirAgathI kSipra = bahu vyavadhAna na thAya e rIte paramAnaMdanA=nirvANasukhano saMbhava thAya che. jyAre matotra muktiadveSathI kramathI = muktirAganI apekSAe bahudvAranI paraMparAthI eno saMbhava thAya che. vivecana : pratiyogI ghaTa nAno moTo saMbhavI zake che, ghaTAbhAva kAMI nAno moTo hoto nathI. nAnA ghaDAno abhAva.. moTA ghaDAno abhAva.. vageremAM nAnA-moTApaNuM pratiyogI ghaTamAM saMbhave che, paNa abhAvamAM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 pUrvasevAdvAtriMzikA 13 - 32 phalabhedenA'pi bhedamupapAdayati-tato = muktirAgAt kSipraM = anativyavadhAnena, ato =muktyadveSAt (=kramAt ca) krameNa=muktirAgA'pekSayA bahudvAraparamparAlakSaNena paramAnandasya= nirvANasukhasya sambhavaH (=paramAnandasambhavaH) TIrUra IT. | | ti pUrvasevAkatrizA pIra || nahIM. eTale ke ghaDAno nAno abhAva moTo abhAva. vagere saMbhavatuM nathI. AnA parathI samajAya che ke abhAva eka ja hoya che, emAM taratamatA hotI nathI. e ja rIte adveSa e draSanA abhAvarUpa hovAthI emAM taratamatA na hovAnA kAraNe e eka ja prakArano che. Ama e eka ja prakArano hovAthI yogIonA bhedano prayojaka banI na ja zake e spaSTa che. jyAre muktirAganA kAraNe to e bheda paDe che. mATe "muktiadveSa e ja muktirAga" ema kahI zakAtuM nathI. Ama muktiadveSa ane muktirAgano svarUpabhede (= svarUpamAM taratamatA hovA-na hovAnA bhede bheda darzAvyo. have baMnenA phaLamAM paNa bheda hovAthI phaLabhede bheda darzAve che ke muktirAga alpa vyavadhAnathI mokSaprApti karAve che, jyAre muktiadveSa adhika vyavadhAnathI e karAve che. pachI e baMne eka zI rIte hoI zake? alabatta mukti adveSa ane muktirAga... baMnenuM chevaTanuM phaLa mokSa ja che. ane tethI e rIte phaLabheda na kahI zakAya. tema chatAM, ativyavadhAne mokSaprApti ane alpavyavadhAne mokSa prApti thatI hovAthI e rIte phaLabheda kahI zakAya che. je vAta upeyabhUta mokSa mATe kahI, e ja vAta enA upAya aMge paNa upalakSaNathI samajavI joIe. bIjI koI apekSA na hoya to upeya mokSanA aSathI upAyabhUta deva-guru-dharma pratye aSa pragaTe che. ane upeya mokSanA rAgathI upAyabhUta devAdi pratye rAga pragaTe che. ahIM paNa upAya aSamAM taratamatA hotI nathI, paNa upAyarAgamAM taratamatA hoya che. tathA upAya adveSathI ativyavadhAne ane upAyarAgathI alpavyavadhAne phaLabhUta mokSanI prApti thAya che. te 32 || bhavAbhinaMdIjIvone viSayasukhanI icchA utkaTa hovAthI mokSa aniSTa bhAse che. muktidveSa atianartha mATe thAya che. sahaja alpamalatvathI bhavarAga anutkaTa thAya che ane e anutkaTa thavAthI muktidveSa ravAnA thAya che. muktiadveSathI paNa kalyANanI paraMparA cAle che, to muktirAgathI e cAlavAmAM pUchavAnuM ja zuM? Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __397 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 atha muvatyaSAthAtrizirA rU ukteSu pUrvasevAbhedeSu muktyadveSaM prAdhAnyena puraskurvannAhauktabhedeSu yogIndrarmuktyadveSaH prazasyate / muktyupAyeSu no ceSTA malanAyaiva yattataH / / 1 / / avataraNikArtha ? bAramI batrIzImAM pUrvasevAnA aneka prakAro kahyA. e badhAmAM muktiaddeSa mukhya hovAthI granthakAra have A teramI batrIzImAM ene puraskRta kare che. gAthArtha yogIzvaro ukta prakAromAM muktiadveSane prazaMse che, kAraNa ke tenA prabhAve 'muktinA upAyo aMgenI ceSTA malana mATe thatI nathI. 1, ahIM, bhavAbhinaMdI mATe "muktiupAyo aMge ceSTA=pravRtti malana mATe thAya che evo anvaya che. ane A malana konuM? to ke muktiupAyonuM.. e vAta arthathI samajavAnI che. paNa zabdazaH vivecanakAra paMDite zlokArtha vageremAM, mutyupAyeSu AmAM rahelI saptamI vibhaktino artha SaSThI tarIke karI eno anvaya malanamAM karI dIdho che. eTale keTalI badhI garabaDa karI devI paDI, te joIe.. muktiupAyano anvaya malanamAM karI dIdho, eTale ceSTAmAM eno anvaya na karavAthI ceSTA kaI? to ke manavacana-kAyAnI koIpaNa pravRtti.. evo artha levo paDyo. pachI TIkAryamAM lakhe che tethI teonI (muktidveSavALA jIvonI) bhoganI ke dharmanI sarvapravRtti muktinA upAyano vinAza ja kare che. prazana: A artha barAbara che ne ? AmAM khoTuM zuM che ? uttara : prastutamAM muktiaSanuM prAdhAnya jaNAvavAno adhikAra che. ane e A rIte jaNAvavuM che ke muktidveSanI hAjarImAM je bAbata muktiupAyano vinAza kare che, e ja bAbata muktiaSanI hAjarImAM eno vinAza karatI nathI. eTale A bAbata tarIke jo bhogapravRtti (pApapravRtti) paNa levAnI hoya, to evo artha maLe ke muktiadvaiSavALA jIvonI pApapravRtti paNa mokSa upAyano vinAza karatI nathI. A zuM barAbara che ? vaLI zAstrabodha vagererUpa jJAna ane cAritrakriyA vagere rUpa sakriyA e muktinA upAya che. bhogapravRtta muktidveSavALA jIvane A upAya ja vidyamAna nathI to eno vinAza zuM? mATe ahIM bhogapravRttinI vAta nathI. hA, e jJAna-kriyAtmaka je kAMi dharmapravRtti karaze, e svarUpe muktiupAyabhUta che. paNa kAramI bhogecchA enI A pravRttine avilaMbe, vilaMbe ke dIrghavilaMbe paNa muktinA upAyarUpa rahevA detI nathI. eTale svarUpe je mukti upAya che, e vastutaH (=pariNAme) muktiupAya rU5 raheto nathI. A eno pariNAmataH muktiupAya tarIke tatkALa vinAza thayo. ane pachI kALAntare prApta bhogasAmagrImAM gaLADUba banavAthI e jJAna-kriyA svarUpe paNa hAjara raheto nathI. A muktiupAyano svarUpaH vinAza thayo. mATe ahIM saMyamapAlanAdi pravRttinI ja vAta che e niHzaMka jANavuM. vaLI eTale ja A malanane jaNAvavA bIjI gAthAmAM vratagrahaNanI ja vAta karI che, bhogapravRttinI nahIM. vaLI e gAthAmAM viSAtratRptitulyatA je kahI che te paNa A ja vAtanuM sUcana kare che. bhojanadvArA tRpti iSTa che, paNa emAM raheluM viSa pariNAme aniSTa kare che evuM A daSTAnta sUcave che. eTale dAntikamAM pApapravRtti laI zakAya ja nahIM, kAraNa ke enA dvArA maLanAra duHkha svayaM aniSTa che, "svayaM iSTa che, paNa kAramI bhogecchAnA kAraNe pariNAme aniSTa che" Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 2 uktabhedeSviti / malanAyaiva = vinAzanimittameva / taddhi bhavopAyotkaTecchayA syAt / sA ca na muktyadveSa iti muktyupAyamalanAbhAvaprayojako'yam / / 1 / / viSAnnatRptisadRzaM tadyato vratadurgrahaH / uktaH zAstreSu zastrAgni-vyAladurgrahasannibhaH / / 2 / / viSeti / tad = muktyupAyamalanaM viSAnnatRptisadRzaM, ApAtataH sukhAbhAsahetutve'pi bahutaraduHkhAnubandhitvAt / TIkArtha malana-vinAzanuM kAraNa. A malana bhavanA upAyonI utkaTa icchAthI thAya che. muktiaSa AvavApara e utkaTa icchA TakI zakatI nathI. tethI muktiadveSa e muktiupAyanA malananA abhAvano prayojaka che. vivecanaH pUrvabatrIzImAM gurudevAdipUjana, sadAcAra, tapa ane muktiadveSa. Ama cAra prakAra yogapUrvasevAnA jaNAvyA. AmAMnA prathama traNa AcAra kriyA rUpa che, jyAre cotho bhAvarUpa che. mATe cotho vadhAre mahattvano che. e kaI rIte mahattvano che ? e A batrIzImAM darzAvavAnuM che. je sAdhanA mokSanA upAyabhUta che ene ja, dilamAM ramI rahelI kAramI viSayecchAnA kAraNe, viSayasukhanA upAya tarIke tIvra icchApUrvaka sevavAmAM Ave to e mokSanA upAyonuM milana thAya che. A malana eTale vinAzanuM kAraNa. emAM mokSanA upAyono vinAza be rIte samajavo joIe. (1) bAhyadRSTie e upAyo astitvamAM hovA chatAM, mokSanA sAkSAt ke paraMparAe aMzamAtra paNa sAdhaka na rahevA e eno mokSanA upAya tarIke vinAza.. ane pachI to (2) e bAhyadRSTie paNa astitvamAM na rahevA e svarUpe ja vinAza. bhavopAyanI utkaTa icchAthI ja = tIvra bhAvAbhivaMgathI ja A vinAza thAya che. paNa muktiadveSa pragaTavA para A utkaTa icchA rahetI nathI. ane tethI muktinA upAyanuM malana thatuM nathI. eTale A malana na thavAmAM muktiadveSa e prayojaka che= paraMparAe kAraNa che. / 1 / gAthArtha te (=malana) viSabhojanathI thatI tRpti jevuM che, kAraNa ke vratano durraha zAstromAM zastra, agni ane sApanA durraha jevo kahevAyo che. TIkArtha te = muktiupAyanuM malana viSAnUtRptisadaza che, kAraNa ke tatkALa sukhAbhAsanuM kAraNa hovA chatAM pachI ghaNA duHkhane lAve che. (AvuM kema kaho cho ? eTalA mATe ke) yoganA svarUpanuM nirUpaNa karanArA AvuM sAzya emAM ghaTI zakatuM ja nathI. tathA trIjI gAthAmAM vipAkavirasa evI raiveyakaprAptinI vAta karI che. e paNa A ja sUcave che ke ahIM evI pravRttinI vAta che je svarUpe avirasa evI devaloka prApti karAve ne kAramIbhogecchA (muktidveSa) ene vipAke virasa banAve. zuM bhogapravRtti devalokaprApti karAve ? mATe ahIM bhogapravRttinI vAta nathI, saMyamapAlanAdinI ja vAta che e asaMdhipaNe svIkAravuM. ane tethI ja zabdazaH vivecanakAre bhAvArthamAM tethI jeone bhavanA upAyamAM gADha rAga che, te jIvo bhavathI viruddha evA mokSanA upAyane abhimukha paNa thatA nathI. tenAthI dUra dUra rahe che. vagere je lakhyuM che te paNa gADha ajJAnane ja sUcave che ne? raiveyakaprApti jenAthI thAya evA saMyamapAlanAdinI vAta khuda granthakAra jaNAve che tyAre tenAthI dUra dUra rahevAnI vAtano tukko manamAM UThe ja zI rIte ? Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 399 yad (?yataH) = yasmAd vratAnAM durgraho'samyagaGgIkAraH (=vratadurgrahaH) uktaH zAstreSu = yogasvarUpanirUpakagrantheSu (zastrAgni-vyAladurgrahasannibhA=) zastrAgni-vyAlAnAM yo durgrahaH = durgRhItatvaM tena sannibhaH = sadRzaH, zAstromAM vratonA duhane= asakhya aMgIkArane zastra, agni ane sApano je durgaha tene sadaza kahyo che, kAraNa ke e pariNAme asuMdara hoya che. vivecana : viSamizrita bhojanathI tatkALa bhUkhazamana-tRpti anubhavAya che, paNa pariNAme mota Ave che, mATe e tRpti sukha nahIM, paNa sukhAbhAsa che. ne e bhojana bahutaraduHkhane lAvanAruM che. ahIM mukhya be vAto noMdhapAtra che. (1) mULamAM rahelA zAstrapu zabdathI TIkAkAre sAmAnyathI dharmazAstro evo nirdeza na karatAM yoganirUpaka zAstro evo Adeza karyo che, ane e yogya paNa che, kAraNa ke zastrAdi upamA yogagranthomAM maLe che, bIjA granthomAM nahIM. eTale jaNAya che ke A badhI je vAto karavAnI che, te yogagranthonA adhikArI jIvo mATe che, sAmAnyathI dharmopadezakagranthonA adhikArI jIvo mATe nathI. prazna : A adhikArI jIvo judA judA hoya ? uttara : hA. sAmAnyathI dharmagraMthomAM vAnAnAmuvArIya bALajIvonA upakAra mATe A grantha che.. AvuM AvatuM hoya che. jyAre yogadaSTisamuccaya granthanI bIjI gAthAmAM yojanAmu%ArAya ema jaNAvyuM che. AgaLa 209mI gAthAmAM paNa navRttavA ze te vAsthadhiri ema jaNAvyuM che. 222mA zlokamAM paNa AvI ja vAta karI che. e ja rIte yogabindugrathanA bIjA zlokamAM yogazAstranA madhyastha jANakAro mATe A grantharacanA che ema jaNAvyuM che. A badhA parathI sUcita thAya che ke kulayogI ane pravRttacayogI jIvo A granthonA adhikArI che. eTale have AvanArI vAto A sivAyanA jIvo samakSa karavI e asthAnadezanA che. (2) ahIM vratanA durrahane zastra, agni ane sApanA durraha jevo kahyo che. AmAM zastra (ghAtaka), agni (dAhaka) ane sApa (mAraka) svarUpataH nukzAnakartA che. evo kalAvizeSa hoya to ja e lAbhakartA bane che. jyAre vrato svarUpataH lAbhakartA che. mAtra eno durraha nukzAnakartA che. to pachI vratonI zastra vagere sAthe sarakhAmaNI kema karI ? kharekhara to ghI-dUdha vagere sAthe karavI joie. kAraNa ke ghI-dUdha vagere svarUpe lAbhakartA che, mAtra eno durupayoga nukzAnakartA che. eTale zastrAdi sAthe enI sarakhAmaNI anucita lAge evI che. tema chatAM A sarakhAmaNIno mahAtArkika evA zrIharibhadrasUri mahArAje ane zrIyazovijayajI mahArAje svasvagranthomAM ullekha karyo che. eTale enI pAchaLa koi gaMbhIra rahasya hovuM joIe. A rahasya AgaLa yogya avasare vicAravAmAM Avaze, ahIM sApano paNa karelo samAveza sUcave che ke zastra ane agni paNa svarUpataH hAnikartA tarIke abhipreta che. rakSaka-pAcakarUpe lAbhakartA tarIke nahIM. bAkI svarUpe lAbhakartA cIja jaNAvavAno ja abhiprAya jo hota, to nirvivAda prasiddha ghI vagerenI ja vAta karI hota. zaMkA : ahIM vratano durraha eTale zuM ? vrata lIdhA pachI pALavA nahIM. khUba khUba zithilatAo sevavI e ? samAdhAna ? nA, kAraNa ke evuM karanArane kAMI raiveyaka devaloka maLe nahIM, je AgaLanA zlokamAM jaNAvavAno che. vaLI, yogya upadezadvArA paNa jemAM khasavAnI yogyatA nathI evI utkaTa viSayecchAthI thatA malananI vAta cAle che. mATe, evI tIvra viSayecchAthI vratano svIkAra e ahIM vatano durraha che ema jANavuM. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 3 asundarapariNAmatvAt / / 2 / / nanu durgRhItAdapi zrAmaNyAtsuralokalAbhaH keSAJcid bhavatIti kathamatrAsundaratetyatrAhagraiveyakAptirapyasmAdvipAkavirasA'hitA / 400 muktyadveSazca tatrApi kAraNaM na kriyaiva hi / / 3 // graiveyakAptiriti / asmAd = vratadurgrahAt graiveyakAptirapi = zuddhasamAcAravatsu sAdhuSu cakravarttyAdibhiH pUjyamAneSu dRSTeSu sampannatatpUjAspRhANAM tathAvidhAnyakAraNavatAM ca keSAJcid vyApannadarzanAnAmapi prANinAM navamagraiveyakaprAptirapi vipAkavirasA = bahutaraduHkhAnubandhabIjatvena pariNativirasA'hitA = aniSTA tattvataH, cauryArjitabahuvibhUtivaditi draSTavyam / tatrA'pi = navamagraiveyakaprAptAvapi ca muktyadveSaH kAraNaM, na kevalA kriyaiva hi = akhaNDadravyazrAmaNyaparipAlanalakSaNA / taduktaM - " anenApi prakAreNa dveSAbhAvo'tra tattvataH / hitastu yattavete'pi tathAtyALamAzinaH ||"(yo.viM.146) ti|| rU|| // 2 // zaMkA : dugRhIta evA paNa zrAmaNyathI keTalAka jIvone devaloka maLe che, pachI emAM pariNAme asuMdaratA zI rIte kahevAya ? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che gAthArtha : AnAthI thatI traiveyakadevalokanI prApti paNa vipAkavisa hovAthI ahitakara che. vaLI e prApti thavAmAM paNa muktiadveSa kAraNa che, nahIM ke mAtra kriyA. TIkArtha : A vratanA dugrahathI keTalAka jIvone traiveyakanI prApti paNa thAya che. sAmAcArInA zuddha pAlanavALA sAdhuonI cakravartI vagere dvArA thatI pUjA joIne jemane evI pUjA meLavavAnI spRhA jAgI che tevA keTalAka jIvo athavA tevuM ja koI anya kAraNa jemane che evA keTalAka jIvo... samyagdarzana rahita evA paNa A jIvone navamA traiveyakanI prApti paNa vipAkavirasa hovAthI=bahutara duHkhanA anubaMdhanuM bIja hovAnA kAraNe pariNAme virasa hovAthI ahita= aniSTa che. corIthI meLavelo puSkaLa vaibhava pariNAme vadha-baMdhana vagere moTA duHkhane lAvanAra hovAthI tAttvika dRSTie jema aniSTa che, tema A vAta jANavI. vaLI A navamA traiveyakanI prAptimAM paNa muktiadveSa kAraNa che, mAtra dravyasAdhupaNAnA akhaMDa paripAlanarUpa kriyA ja nahIM. yogabiMdu granthamAM kahyuM che ke-A rIte labdhi vagere mATe grahaNa karelA A dravya sAdhupaNAmAM paNa tAttvika rIte, mukti pratyenA dveSano abhAva hitakara che, tethI A dravya sAdhuo paNa tevA kalyANavALA traiveyakaprApti vagere rUpa kalyANavALA bane che. vivecana : vratadugrahathI thatA malananI vAta cAle che. ane tIvrakAmecchAthI thatuM vratagrahaNa= vratapAlana e ahIM vratadugraha che. vaLI saMyamajIvanamAM to kAma bhogano tyAga hoya che. to tIvrakAmecchuka bhavAbhinaMdI jIvane saMyama levA-pALavAnuM mana thAya ja kema ? AvA saMbhavita praznanA uttara mATe cakravartInI pUjAnuM darzana vagere vAta karI. keTalAka bhavAbhinaMdI jIvo paralokane mAnanArA hoya ne keTalAka na mAnanArA hoya. na mAnanArA jIvo A lokamAM maLanArA mAna-sanmAna- pUjA vagerenI icchA tIvra thaI jAya to tyAgapradhAna saMyama levA taiyAra thaI jAya che. paralokane mAnanArA jIvo bhavAMtaramAM upara-uparanA devalokanA vaibhava maLe e mATe saMyamajIvana svIkAravA taiyAra thaI jAya che. athavA kahIne je vAta karI che te A jIvonI jANavI. vyApannavarNanAnAM.... Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 401 sAmAnyathI A zabda samyakta pAmyA pachI ene gumAvI denAra jIvone (samyaktabhraSTa jIvone) jaNAvavA mATe vaparAya che. paNa ahIM A zabda samyakvarahita jIvone jaNAvavA mATe che. eTale ke anAdikALathI jeo samyaktarahita ja che, kyAreya samyakta pAmyA ja nathI, evA jIvone jaNAvavA mATe che. kAraNake je jIva eka vAra paNa samyaktane sparzI gayo hoya, e bhavAbhinaMdI na ja hoya... te bhavAbhinaMdI nathI to ene tIvra=kAramI bhogecchA ke je muktidveSasvarUpa che, te na ja hoya. jyAre ahIM to "muktidveSavALA jIvone saMyamapAlanAdi malana mATe thAya che, enAthI thatI raiveyakaprApti paNa vipAka virasa hoya che vagere jaNAvavAno prastAva che. zaMkA : paNa A ja gAthAmAM jaNAvyuM che ke A raiveyaka prAptimAM paNa kevala kriyA ja nahIM, muktiadveSa paNa kAraNa che. eTale ke A jIvone muktiadveSa hoya ja che, ane muktiadveSa hoya, to muktidveSa to na ja hoya ne ! samAdhAna: yoganI pUrvasevAnAM cAra aMgomAM muktiaSanI pradhAnatA che e jaNAvavAno adhikAra cAlI rahyo che. e pradhAnatA A rIte jaNAvavI che ke - pUrvasevAnA guru-devAdipUjana, sadAcAra ane tapa A traNe aMga ke traNamAMnA koIpaNa eka ke be aMga hovA-na hovAnA kAraNe, saMyamapAlanAdithI muktiupAyanuM amalanamalana thatA nathI. paNa muktiadveSa e ja eka evuM aMga che je hovA-na hovA sAthe mukti upAyanuM amalanamalana thAya che. mATe zeSa traNa karatAM muktiadveSa e pradhAna pUrvasevA che. kALakrame sahajamalano hrAsa thatAM thatAM jIva jyAre alpamalatvanI bhUmikAe pahoMce che tyAre A muktiadveSa pragaTe che. e pahelAM muktidveSa ja pravartamAna hato. e muktidveSanA kAraNe ja saMyamapAlanAdithI malana thAya che ane e ja saMyamapAlanAdithI thatI vipAkavirasa raiveyakaprAptinI ahIM vAta cAlI rahI che. mATe muktidveSa to che ja. ne tethI pradhAnapUrvasevArUpa muktiadveSa nathI ja. vaLI bAramI batrIzImAM pUrvasevAtmaka muktiadveSathI kalyANanI paraMparA ane paraMparAe mokSaprApti kahelI che. eTale e muktiadveSa sahitanA saMyamapAlanathI thayela raiveyakaprAptine vipAkavirasa = aniSTa kahI zakAya ja nahIM. jyAre ahIM kahela che. mATe e muktiadveSa nathI. tathA muktiaSanuM prAdhAnya jaNAvavAnuM che. eTale, anya pUrvasevAnI jema muktiadveSanI hAjarImAM paNa jo malana-vipAka virasatva saMbhavita hoya, to to enuM prAdhAnya zuM rahyuM ? mATe je jIvo mATe ahIM vipAkavirasatva kahyuM che, teone muktiadveSa hoto nathI, paNa muktidveSa ja hoya che e niHzaMka che. zaMkA : paNa to pachI raiveyakaprAptinA kAraNa tarIke muktiadveSa hAjara hovo kahyo che tenuM zuM ? samAdhAna : enI saMgati karavA mATe muktiadveSane be prakArano mAnavo joIe. yogyatArUpe ane vyaktarUpe. vaLI muktiadveSane Ama be prakArano mAnyo eTale muktidveSane paNa evA ja be prakArano mAnavo joIe. sahajaalpamalatvanI bhUmikA sudhI nahIM pahoMcelA badhA jIvone yogyatArUpe muktidveSa ja hoya che, muktiadveSa nahIM. A ja tIvra bhAvAbhivRMgarUpa che, muktiupAyonuM malana karanAra che, ane yoganI pUrvasevArUpe abhipreta muktiadveSano virodhI che. muktidveSavALA AvA jIvone ekendriyAdi bhAvomAM ke saMjJIpaMcendriyanA bhavomAM paNa mukti aMge kazI gatAgama jyAre hotI nathI, tyAre svargabhinna muktine jANatA ja na hovAthI vyaktarUpe muktidveSa hoto nathI, eTale ke vyaktarUpe muktiadveSa hoya che. (AnI ja vAta granthakAra AgaLa Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 3 cothI gAthAmAM karavAnA che.) vipAkavirasa greveyaprAptinA kAraNa tarIke je muktiadveSa kahyo che te A jANavo. paNa A muktiadvaiSa pUrvasevArUpa nathI, kAraNa ke jIvamAM yogyatArUpe to muktidveSa ja beselo che. sahaja alpamalatvanI bhUmikAthI je muktiadveSa pragaTe che, te jIvanI tevI yogyatA thaI hovAthI pragaTela hovAnA kAraNe yogyatArUpe muktiadveSa che, e ja prastutamAM pradhAnapUrvasevArUpe abhipreta che. enI ja hAjarImAM muktiupAyonuM amalana kahela che. A jIvone yogyatArUpe muktiadveSa beselo hovA chatAM kyAreka tevA vicitrakarmodayavazAt durbuddhi thavAnA kAraNe jyAM kazuM khAvA-pIvAnuM nahI, kazuM karavAnuM nahIM... AvA mokSano matalaba zuM? emAM sukha zuM? vagere rUpe kAmacalAu muktidveSa abhivyakta thato hoya to e vyaktarUpe muktidveSa che. chatAM aMdara yogyatArUpe muktiadveSa ja hoya che, kAraNa ke sahaja alpamalatvanI bhUmikA javA pAmI gayo che. e yogapUrvasevArUpa che ja ne tethI muktiupAyonuM milana hotuM nathI. eTale nizcita thAya che ke malananI je vAta che e muktidveSa dharAvanArA jIvonI che.. ne tethI e jIvo sahaja alpamalatvanI bhUmikAe paNa pahoMcyA na hovAthI samyakta bhraSTa to hoya ja zI rIte zake ? vaLI AgaLa cothI gAthAmAM vyApannadarzanavALA dravyaliMgI jIvone mokSanI ajANakArI kahevAnA che. samyaktabhraSTa nirnavAdi mokSathI ajANa hoya e saMbhavatuM nathI. eTale ahIM vyApatradarzanavALA jIvo tarIke samyakvarahita jIvo kyAreya samyakta nahIM pAmelA evA bhavAbhinaMdI jIvo levAnA che e spaSTa che. prazana: A gAthAnA uttarArdhamAM AvuM je jaNAvyuM che ke "A raiveyakanI prAptimAM paNa mAtra akhaMDasaMyamapAlanarUpa kriyA ja kAraNa nathI, paNa muktiaSa paNa kAraNa chete muktiaSanI prazaMsA mATe jaNAvyuM che ke niMdA mATe? uttara : kema Avo prazna karo cho ? muktiadveSanI pradhAnatA jaNAvavAno adhikAra che. tethI enI prazaMsA mATe ja prastuta vAta karI che. praznaH tamArI vAta barAbara che. vAkyaprayoga paNa e ja bhAvane dhvanita kare che. paNa ene jo prazaMsavo ja che to pUrvArdhamAM vipAkavirasatvanI vAta kema karI ? kAraNa ke e to enI niMdArUpa che. "A bhojana pariNAme mota lAvanAra hovAthI aniSTa evI tRptinuM janaka che AvI vAta e bhojananI niMdArUpa che e spaSTa che. uttara : tamArI vAta barAbara nathI. muktiadveSa e svarUpe suMdara vastu che. ne eTale ja enA prabhAve navamA raiveyaka sudhInI prApti thAya che. A prApti paNa svarUpe suMdara vastu ja che. eTale ja to yogabindunI 146 mI gAthAmAM A muktiadveSane hitarUpa kahyo che ane enA prabhAve jIvo tathAsthAnamaNinaH tevA kalyANane bhajanArA bane che ema jaNAvyuM che. A badhuM ja muktiadveSanI prazaMsA rUpe ja che. tema chatAM, A jIvomAM aMdara yogyatArUpe to muktidveSa ja paDelo hoya che, muktiadveSa nahIM. ane tethI vipAkavirasatA pariNAme asuMdaratA Ave che. eTale ke bahAra vyaktarUpe rahelA muktiadvaiSanA prabhAve navamo caiveyaka maLe che ane aMdara yogyatArUpe rahelA muktidveSanA kAraNe vipAkavirasatA sarjAya che. AmAM muktiadveSanI niMdA kyAM AvI? paNa jo aMdara yogyatArUpe paNa muktiadveSa hota to e kalyANanI paraMparAdvArA chevaTe thoDA vilaMbe paNa jIvane mukti sudhI pahoMcAData. eTale ke pariNAme paNa suMdaratA Avata. prazna : muktiSavALA jIvone vipAkavirasatA je kahI che te zuM che ? uttara : "UMcAmAM UMco devaloka pAmavo hoya to niraticAra akhaMDa saMyama pAlana joie ane mukti pratye Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 403 dveSa na joie" AvuM zAstravacanothI jANavA para e devalokano icchaka jIva aMdara yogyatArUpe muktidveSa paDelo hovA chatAM bahAra e kyAMya vyakta na thai jAya.. manathI vicArarUpe paNa vicArAi na jAya enI bhAre takedArI rAkhe che. ane Ama bahArathI kRtrima rIte (banAvaTI) muktiadveSa keLave che. vaLI saMyamapAlanamAM nAnA nAnA aticAra paNa na lAgI jAya e to ja zakya bane che jo viSaya-kaSAyane ati ati maMda banAvyA hoya, kAraNa ke aticAra sevanamAM viSaya-kaSAyano ja mukhya phALo hoya che. eTale A jIva satata jAgRti sAthe viSayakaSAyane ati ati maMda kare che - rAkhe che ane niraticAra saMyamapAlana dvArA ene uttarottara vadhu maMda karato jAya che. A maMdatAnA prabhAve raiveyakamAM mAnasika pravicAraNAthI = mAnasika viSayasevanathI paNa mukta rahe che. e pachInA be cAra bhavamAM paNa A viSaya-kaSAyanI maMdatA cAle che. tema chatAM, daMDa kADhI lIdhA pachI paNa saMskAravazAt cakrabhramaNa keTaloka kALa cAlu rahetuM hovA chatAM e kramazaH zithila banatuM ja jAya che ne chevaTe aTakI jAya che. ema A viSaya-kaSAyAdinI maMdatA kramazaH ghaTatI jAya che ane chevaTe nAza pAmI jAya che. (kyAreka viparIta nimitta maLe to A maMdatA zIdhra paNa nAza pAmI jAya che.) ane jevI A maMdatA nAza pAme che ke tarata viSaya-kaSAyonI tIvratA jora pakaDe ja che. ema, bahAra puruSArthathI ghaDelo muktiadvaiSa paNa kramazaH khasato jAya che, ne chevaTe aMdara paDelo muktidveSa pAchuM mAthuM ucake che. A viSaya-kaSAyonI tIvratA ane vyakta thayelo muktidveSa... jIva pAse pAchA tIvrabhAve pApa karAve che jenA kAraNe durgatimaya saMsAraparibhramaNa cAlu ja rahe che. jo aMdara muktiadveSa pragaTelo hota, to jJAna-kriyAtmaka mukti upAyonuM malana na thAta, eTale ke e mukti upAya tarIke akSata ja raheta, ne tethI paraMparAe paNa mokSAtmaka sarvAga suMdara pariNAma prApta thAta. A vipAka suMdaratA che. enA badale saMsAra paribhramaNa cAlu rahyuM e vipAkavirasatA che. zaMkA H jene aMdaramAM muktidveSa khadabade che, e jIva saMyamapAlanAdi na kare to pApa ja karavAno che ne enA kAraNe paNa durgatimaya saMsAra paribhramaNa enA lalATe lakhAyeluM ja che. pachI alaga vipAkavirasatva zuM? UlaTuM raiveyakamAM gayA pachI paNa becAra bhava viSayakaSAyanI maMdatA cAlavAnI pariNAmasuMdaratA na kahevAya ? samAdhAna pariNAme duHkhada evI pApapravRttionI apekSAe A vipAkavirasatvanI vAta nathI. paNa e muktiadveSa beTho hota to saMyamapAlanAdi aMtima phaLa tarIke je mokSAtmaka sarvasuMdara pariNAmamAM pariNamavAnA hatA, enI apekSAe, e adveSa na beTho hovAnA kAraNe e saMyamapAlanAdi chevaTe saMsAraparibhramaNamAM pariNamatA hovAthI vipAkavirasa che. zaMkA: bAramI batrIzImAM to ema jaNAveluM che ke muktiadveSa e draSanA abhAva rUpa hovAthI eka ja prakArano hoya che. to tame enA be prakAra kema kahyA ? samAdhAnaH ocho dveSa, vadhAre dveSa.. ema pratiyogImAM taratamatAnA AdhAre jema prakAra paDe che ema adveSamAM paDI zakatA nathI. mATe e eka prakArano kahevAyelo che. ghaTAbhAvamAM taratamatA na hoya, paNa ghaTano prAgabhAva, dhvasAbhAva, atyaMtAbhAva vagere rU5 prakAra to hoya ja che ne, ema prastutamAM jANavuM. vastutaH ahIM eka ja abhAvanA alaga-alaga be prakAra che evuM nathI, paNa be pratiyogI alaga-alaga che ne enA be abhAva alaga-alaga che. vyakta muktidveSa ane yogyatArUpa muktidveSa alaga-alaga hovAthI pratiyogI alaga alaga Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 3 che ne tethI te tenA abhAvarUpa muktiadvaiSa paNa alaga alaga be prakArano che. AmAMthI yogyatArUpa muktidveSanA abhAvAtmaka je yogyatA rUpe muktiadveSa che e pUrvasevArUpa che. e eka ja prakArano che, ne tethI e yogIonA bhedamAM prayojaka banI zakato nathI. prazna : muktiadveSa haju pragaTyo na hoya to saMyamapAlanAdithI muktiupAyonuM milana thAya che ne e pragaTI gayo hoya to e malana thatuM nathI, A rIte tame muktiadveSanuM prAdhAnya dekhADyuM. AmAM muktiadveSarahita (=muktiSasahita) jIvo vratagrahaNa-saMyamapAlanAdi pUjA- devaloka vagerenI spRhAthI kare che e tame kahyuM. paNa e rIte muktiadvaiSavALA jIvonA e saMyamapAlanAdi kaI spRhAthI karAyelA ahIM prastuta che ? uttara : teonI paNa AvI pUjA-devalokAdinI bhautika icchAthI karAyelI saMyamapAlanAdi dharmapravRtti ahIM prastuta che. AvuM mAnavuM jarUrI che, kAraNa ke (1) haju muktirAga pragaTelo nathI, eTale mokSanI icchAthI kare che evuM to kahI zakAtuM nathI. (2) bhautikaspRhAthI karAtuM anuSThAna sAbhidhvaMga anuSThAna kahevAya che. evI spRhAthI para thaIne karAtuM anuSThAna nirabhimpaMga anuSThAna kahevAya che. nirabhimpaMga anuSThAna to muktiupAyonuM prabaLa poSaka che. eTale emAM malana-amalanano prazna ja Ubho thaI zakato nathI prastutamAM e prazna Ubho thayelo hovAthI sAbhivaMga anuSThAna ja levuM paDe che. (3) muktiadveSanI pradhAnatA darzAvavAno adhikAra che. bAkInuM badhuM sarakhuM hoya ne muktiadveSa na hovA- hovAnA kAraNe mahattvano phera paDato hoya to enI pradhAnatA jaNAvelI kahevAya. eTale muktiadveSa pragaTelo nathI evA jIvo mATe sAbhidhvaMga anuSThAnathI malana jaNAvyuM che, to muktiadveSa pragaTI cUkelo hoya evA jIvo mATe evuM ja kahevuM jarUrI banI rahe che, teoe sAbhidhvaMga anuSThAna karyuM, ane chatAM malana thayuM nahIM, kAraNa ke muktiadveSa pragaTelo che. jo teonuM anuSThAna nirabhinkaMga levAmAM Ave, to to e nirabhimpaMga hatuM mATe ja malana thayuM nahIM, emAM muktiaSe to kAMI karavAnuM rahyuM nahIM. ane to pachI muktiaSanI pradhAnatA khyApita thayelI kaI rIte kahevAya ? (4) muktiaSavALA jIvone prAyaH cothuM taddhata anuSThAna hoya che e vAta AgaLa nizcita thaze. taddhatu anuSThAna bAdhya evI bhautika phaLApekSAthI thatuM hoya che. A hakIkata paNa e ja sUcave che ke muktiadvaiSavALA jIvo prAyaH karIne bhautika phaLanI icchAthI ja dharmaanuSThAna karatA hoya che, ne e ja ahIM prastuta che. Ama, muktidveSavALA jIvo ane muktiaSavALA jIvo. bannenA bhautika apekSAthI thatA dharmAnuSThAnanI prastuta mAM vicAraNA cAlI rahI che e nizcita thayuM. alabatta SavALA ane advaiSavALA A jIvonI bhautika apekSA kramazaH abAdhya ane bAdhya hoya che. paNa A bheda ApaNA chadmasthAno viSaya na hovAthI ApaNane to bannenI apekSA eka samAna ja bhAse che. ane chatAM muktiadveSano prabhAva juo-muktiSavALA jIvonuM e dharmAnuSThAna mukti upAyonuM malana karanAra hoya che, viSAtratRptisadaza hovAthI vipAkavirasa hovAnA kAraNe ahita hoya che. muktiaSavALA jIvonuM e dharmAnuSThAna muktiupAyonuM milana karatuM nathI. ane tethI ja e paththabhojanasadaza hovAthI pariNAma suMdara hovAnA kAraNe hitakara hoya che. zaMkAH "muktiadveSa hoya to malana thatuM nathI' e vAta to granthakAre kahelI ja che. paNa paththabhojana sadaza vagere vAto tame kyAMthI laI AvyA ? Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 405 samAdhAnaH "malana thatuM nathI' no artha che e dharmAnuSThAna muktiupAya tarIke vinAza pAmatuM nathI. eTale e dharmAnuSThAna muktinA upAyabhUta ja rahe che. arthAt e paraMparAe paNa muktinuM kAraNa bane ja che. pachI ene paththabhojanasadaza, pariNAmasuMdara ane hitakara kema na kahevAya? A badhI vicAraNAomAM noMdhavA jevI bAbata e che ke - sAbhivaMga anuSThAna hitakara bane ke ahitakara eno AdhAra mAtra ne mAtra muktiadveSa hovA-na hovA para ja che. vaLI muktiadveSa hovAno AdhAra kALa para ja che, kALakrame sahajaalpamalatvanI bhUmikA Ave eTale muktiadveSa pragaTe ja che. AmAM jIvanA puruSArthano kazo upayoga hoto nathI. jIva puruSArthathI, mukti pratye dveSa na pragaTI jAya evI takedArI rAkhIne je muktiadveSa keLave che e jIvane saMyamapAlanAdi anuSThAna dvArA navamA raiveyaka sudhI pahoMcADI zake che, paNa mukti upAyanA malanane aTakAvI zakato nathI, ne tethI vipAkavirasatva vagere UbhA ja rahe che. AnA parathI e nizcita thAya che ke sAbhidhvaMga anuSThAna ahitakara maTIne hitakara banavAmAM jIvano puruSArtha koI bhAga bhajavato nathI, ane tethI kALakrame muktiadveSa je jIvo pAmelA hoya te badhA jIvonA badhA ja sAbhidhvaMga anuSThAno hitakara ja nIvaDe che, ahitakara nahIM. tathA, muktiSavALA jIvonuM dharmAnuSThAna vipAkavirasa je bane che, te bhautika icchAnA kAraNe nahIM, kAraNa ke bhautika icchA to muktiaSavALA jIvanA dharmAnuSThAnamAM paNa rahI che, ne chatAM e vipAkavirasa banatuM nathI. paNa bhautika icchAmAM je tIvratA abAdhyatA rahI hoya che, enA kAraNe enuM anuSThAna vipAkavirasa bane che. have, bhautika icchAmAM A tIvratA bhaLavAmAM jIvano puruSArtha kAraNa hoto nathI, kAraNa ke muktiadveSa nahIM pAmelA badhA ja jIvonI bhautika icchAmAM e anAdikAlathI bhaLelI ja hoya che. ema, emAMthI A tIvratA haTI javAmAM paNa jIvano puruSArtha koI bhAga bhajavato nathI, kAraNake kALakrame muktiadveSa pragaTavAnI sAthe ja e tIvratA-abAdhyatA khasI jAya che, ane atItA-abAdhyatA bhaLI jAya che. A vAta yogya paNa che ja, kAraNake A tIvratA jo jIvanA puruSArthathI khasatI hoya to kayA puruSArthathI ? "pApapuruSArthathI khase evuM mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke e to sAva viparIta ja che. "dharma puruSArthathI e khase' evuM paNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNa ke to to eno e dharmapuruSArtha vipAka suMdara banavAthI vipAkavirasatva je kahyuM che teno virodha thAya. mATe nakkI thAya che ke bhautika apekSAmAM bhaLelI abAdhyatA jIvanA puruSArthathI khasatI nathI. have, je bAbata jIvanA puruSArthane AdhIna hoya e bAbata to, je jIva ucita puruSArtha kare ene ja siddha thAya, anyane nahIM. paNa je bAbata jIvanA puruSArthane AdhIna nathI, paNa mAtra kALakrame thAya che, e to te te kALe te te sarva jIvone siddha thaI ja jAya, amukane thAya ne amukane na thAya.. AvuM banI zake nahIM, kAraNake emAM koI vinigamaka nathI. arthAt amuka jIvone siddha thaI to zA kAraNe ? amukane na thaI to zA kAraNe? A praznono uttara banI zake evuM koI kAraNa nathI. prazna : AmAM "te te kALe" ema je jaNAvyuM che emAM "te te kALa' eTale kyo kALa? uttaraH e kALa eTale caramAvarta pravezakALa samajAya che. Azaya e che ke kALakrame sahaja alpamalatva thAya eTale tIvrabhavAbhivRMga=tIvrabhogecchA=muktidveSa khase che ne muktiadveSa pragaTe che. lAbhAdino arthI banelo jIva have je dharmAnuSThAna kare che te hitakara hoya che, ahitakara nahIM, e vAta ApaNe nizcita karI gayA chIe. lAbhAdinI arthitA to UbhI ja che, atyAra sudhI thatuM dharmAnuSThAna ahitakara banatuM hatuM ane have Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 4 lAbhAdyarthitayopAye phale cApratipattita: / vyApannadarzanAnAM hi na dveSo dravyaliGginAm / / 4 / lAbheti / vyApannadarzanAnAM hi dravyaliGginAmupAye = cAritrakriyAdau lAbhAdyarthitayaiva na dveSo, rAgasAmagryAM hitakara bane che. A bheda zA mATe ? e jaNAvavA AgaLa AThamI gAthAmAM 'kartAbhede anuSThAnabheda thAya che' ema jaNAvavAnA che. ane A kartAbheda kayo ? eno khulAso granthakAra TIkAmAM 'acaramAvartamAM rahelo jIva ane caramAvartamAM rahelo jIva' evo batAvavAnA che. muktiadveSa-dveSa.. aca2mAvarta - caramAvartakALa.. A be vAtonuM anusanmAna karatAM e niHzaMka pratIta thAya che ke muktiadveSa ane caramAvartakALano prAraMbha.. A banne eka sAthe thAya che. prazna : AThamI gAthAmAM kartAbhede anuSThAnabheda je kahevAnA che te to viSAnuSThAna vagere pAMca anuSThAnabhedonI apekSAe che ne ? uttara : hA, paNa emAM ananuSThAna ane amRta anuSThAna to alaga paDI jAya che. bAkInA traNe bhautika apekSAthI thAya che. A bhautika apekSA Aloka saMbaMdhI hoya che ke paraloka saMbaMdhI hoya che. A benA bhedane laIne viSa ane gara... ema be bheda anuSThAnanA batAvyA che. tadvetuanuSThAna saMbaMdhI je bhautika apekSA che te paNa A rIte banne prakAranI saMbhavatI hovA chatAM e bhedanI vivakSA na karIne anuSThAnano eka ja bheda tadvetu kahyo che. e ja rIte viSa-garamAM paNa e bhedanI vivakSA na karIe to baMnene sAmAnya rIte viSaanuSThAna tarIke kahI zakAya che. muktiadveSa pragaTyA pUrve karelA anuSThAnane viSAtratRptisadeza kahela che eno artha ja e viSaanuSThAna che. muktiadveSa pragaTyA pachI karela anuSThAna paraMparAe mokSanuM kAraNa che, eTale ke sAkSAt kAraNa je amRtaanuSThAna, enuM kAraNa che. eno artha ja e tadvetu anuSThAna che. eTale muktiadveSa pUrvenA ane pachInA anuSThAnabhedamAM paNa kartAbhedanI A vAta lAgu paDe ja che ane tethI upara kahyuM ema muktidveSa ane caramAvarta baMneno prAraMbha yugapad thAya che evuM A bAbato parathI spaSTa rIte nizcita thAya che. A badhI vicAraNA 52thI A samajAya che ke bhavAbhinaMdIpaNuM, tIvrabhavAbhiSyaMga (=tIvrabhogecchA=abAdhyabhautikaapekSA) ane muktidveSa... A badhuM acaramAvartamAM hoya che ane jevo ca2mAvarta zarU thAya che e ja kSaNathI A badhuM svayaM khasI jAya che, emAM jIvanA puruSArthanI ke koI puNyavizeSanI apekSA hotI nathI. vaLI 'muktiadveSanI hAjarImAM malana ke viSAtratRptisAdazya hotuM nathI' evuM je kahyuM che tenA parathI e paNa nizcita thAya che ke ca2mAvartamAM viSAnuSThAna (garAnuSThAna) hotuM nathI. A aMgenI vizeSa vAto AgaLa joIzuM. II3 // dilamAM dharAra muktidveSa hoya e jIvone mukti ke muktinA upAyo pratye adveSa kevI rIte thAya ke je ene navamA traiveyaka sudhI pahoMcADI zake ? AvI saMbhavita zaMkAnuM samAdhAna ApavA mATe kahe che gAthArtha : vyApannadarzanavALA dravyaliMgIone lAbhAdinA arthI hovAthI upAya aMge ane apratipatti hovAthI phaLa aMge dveSa jAgato nathI. TIkArtha : 'vyApannadarzanavALA dravyaliMgIone cAritrakriyAdi upAyamAM lAbhAdinI arthitA hovAthI ja dveSa jAgato nathI, kAraNa ke rAganI sAmagrImAM dveSane avakAza hoto nathI. ane mokSarUpa phaLamAM apratipatti= Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 407 dveSAnavakAzAt / phale ca mokSarUpe'pratipattita eva na dveSaH / na hi te mokSaM svargAdisukhAd bhinna pratiyanti ajJAna hovAthI ja TheSa hoto nathI. te jIvo mokSane svargAdisukha karatAM bhinna hovo mAnatA nathI ke jemAM zreSane avakAza rahe. ane svargAdi sukhathI abhinna tarIke pratIta thatA molamAM to teone rAga ja thAya che. vastutaH bhinna tenI = mokSanI pratIti hoya to paNa potAnA iSTano vighAta thavAnI zaMkAthI temAM=mokSamAM dveSa thato nathI e jANavuM. vivecanaH (1) pUrve vicArI gayA chIe ema vyApannadarzanavALA jIvo tarIke ahIM samyaktabhraSTa jIvo levAnA nathI, paNa anAdimithyAtvI jIvo levAnA che. (2) saMyamaveza- pAlana badhuM hovA chatAM AMtarika pariNatimAM saMyama nathI, are ! samyakta paNa nathI, mATe e jIvo dravyaliMgI che. enA upalakSaNathI saMyama na pALanArA, chatAM bhautika apekSAthI nAnI-moTI koIpaNa dharmakriyA karanArA ahIM levAnA che. (3) cAritra kriyA vagere muktinA upAyabhUta che. muktinA draSavALo acaramAvartavartI jIva devalokAdino potAne lAbha thAya evo lAbhAdino artha banelo che. vaLI, "A devalokAdinI prApti saMyamapAlanAdithI thaze evI zraddhA thayelI che. eTale devalokAdi iSTa che ne cAritrapAlanAdi enI sAmagrI che. iSTadevalokAdi pratye rAga che, tethI enI sAmagrI paNa potAne iSTa ja bane che. pachI emAM dveSa saMbhave nahIM, e spaSTa che. (4) saMyamapAlanAdinuM mukhya phaLa mokSa che. jenI jANakArI na hoya e vastu pratye rAga ke dveSa kazuM ja thatuM nathI. acaramAvartamAM rahelo jIva mokSane ja pichANato nathI, pachI enApara veSa thavAno prazna ja Ubho thato nathI. zaMkA : vratagrahaNa-pAlana sudhI pahoMcelAne zAstrAdi dvArA mokSa anupama sukhamaya hoya che. AvuM zuM jANavA na maLyuM hoya ? (5) samAdhAna maLyuM hoya, paNa e evA mokSane svargAdimaya ja mAnato hoya che, arthAt viSayasukhamaya ja mAnato hoya che. ane e to teone atyaMta iSTa hovAthI emAM rAga ja thAya che, pachI dveSane avakAza kyAM? zaMkA : "mokSamAM zarIra, indriyo, viSaya kazuM ja hotuM nathI' AvuM paNa zAstrAdithI jANyuM ja hoya ne! () samAdhAna : hA, jANyuM paNa hoya. ne tethI potAne je viSayasukho joie che enA karatAM mokSa judo che evI jANakArI paNa che ja. chatAM "jo huM mokSa pratye dveSa karIza to navamo greveyaka vagere je mAruM iSTa che tenAthI huM vaMcita thai jaiza" evI zaMkA paDavAthI e bhAre takedArIpUrvaka dveSane TALe che, ne tethI muktiadveSa jaLavAi rahe che. 2. ahIM mokSanA jJAnano bodhano ja abhAva che, mATe dveSa nathI Avo padArtha che. eTale zabdazaH vivecanakAra paMDite padArthonI saMkalanAmAM prathama prakAranA jIvone mokSa nathI' tevo bodha hovAne kAraNe mokSa pratye dveSa thato nathI ema je jaNAvyuM che te galata jANavuM. "mokSa nathI' Avo bodha e mithyAjJAna kahevAya, jJAnano abhAva nahIM.. ATalo bheda paNa pakaDI na zakAya ? vaLI, abhAvanA bodha mATe pratiyogInuM jJAna joIe ja. mokSane je jANato ja nathI e "mokSa nathI' evo bodha paNa zI rIte karI zake ? ane mokSane jo e jANe ja che, to ene dveSa paNa saMbhavaze ja. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 5 yatra dveSAvakAzaH syAt / svargAdisukhAbhinnatvena pratIyamAne tu tatra teSAM rAga eva / vastuto bhinnasya tasya pratItAvapi sveSTavighAtazaGkayA tatra dveSo na syAditi draSTavyam / / 4 / / muktau ca muktyupAye ca muktyarthaM prasthite punaH / yasya dveSo na tasyaiva nyAyyaM gurvAdipUjanam / / 5 / / mulatto ceti spaSTa: || || zaMkA : kALakrame sahaja alpamalatva thavAnA kAraNe pragaTelo muktiadveSa pradhAnapUrvasevArUpa che, enA karatAM puruSArthathI vikasAvelA A muktiaSamAM evo zuM pharaka che ke e pUrvasevArUpa banato nathI ? samAdhAna : mokSa aMgenA pAMca samavAyIkAraNamAM je bhAga je kAraNe bhajavavAno hoya, e bhAga e kAraNathI bhajavAyelo hoya to ja mokSane anukULa bane che, anyathA nahIM. jema ke viSaya-kaSAyonI maMdatA puruSArthathI sAdhavAnI hoya che. to ja e mokSamArga para jIvane AgaLa vadhArI zake che. ema to ekendriya jIvone viSaya-kaSAya khUba ja maMda-avyakta thai gayelA hoya che. paNa e maMdatA, ekendriya jAtinAmakarmanA udayathI caitanya atiati AvarAI gayuM hovAnA kAraNe thayelI hovAthI karmakRta hoya che, jIvanA puruSArthakRta nahIM. mATe mokSanA pariprekSyamAM enuM kazuM mahattva rahetuM nathI. ema yugaliyAone paNa viSaya-kaSAyanI ghaNI maMdatA hoya che, paNa e kSetrakRta ke kALakRta hovAthI mokSane anukULa hotI nathI. zaMkA: acaramAvartavartI jIva navamA saiveyakamAM javA mATe viSaya-kaSAyanI je maMdatA kare che, e to puruSArthakRta ja hoya che ne ! samAdhAna : puruSArtha paNa kramazaH yathocita joIe. eTale samyakvocita puruSArthathI samyakta pAmyA pachI cAritrocita viSaya-kaSAyanI maMdatA puruSArthakRta hoya to mokSane anukULa bane che, e pUrve nahIM. athavA pAMca samavAyikAraNomAM kALa pachI karma ne karma pachI puruSArtha A krama che. eTale kALa jIvane caramAvartamAM pravezAve (eno ja artha ke sahajaalpamalatva karIne muktiadveSa pragaTAve) e pachIno puruSArtha ja mokSane anukULa bane che, e pUrveno nahIM. acaramAvartavartI jIvano viSaya-kaSAyane moLA pADavAno puruSArtha e pUrveno che, mATe e puruSArthajanya maMdatA mokSane anukULa banatI nathI. eTale nakkI thayuM ke viSaya-kaSAyanI maMdatA ucita puruSArthajanya hoya to ja mokSane anukULa, e sivAya karma-kSetrAdijanya hoya to nahIM. ema muktiadveSa kALajanya hoya to ja mokSane anukULa che, e sivAya nahIM. eTale, acaramAvartavartI jIvoe puruSArthathI sAdhelo muktiadveSa mokSane anukULa banato nathI, arthAt yoganI pUrvasevArUpa banato nathI, ne tethI ja e muktinA upAyonuM milana aTakAvI zakato nathI. ll4o ("muktiadveSa na hoya to saMyamapAlanAdithI muktiupAyanuM mana thAya che? vagere rUpe niSedhamukhe mukti aSanuM prAdhAnya jaNAvyuM, have vidhimukhe e prAdhAnya jaNAvavA kahe che ) gAthArtha : je jIvane mukti para, muktinA upAya para ane muktimArga para prasthita thayelA yogIo upara dveSa nathI, te jIvonuM gurvAdipUjana ja nyAya hoya che. TIkArya : gAthAno artha spaSTa che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 gurudoSavataH svalpA sakriyApi guNAya na / bhautahanturyathA tasya pAdasparzaniSedhanam / / 6 / / gurviti / gurudoSavataH = adhikadoSavataH svalpA = stokA satkriyA'pi = sacceSTA'pi guNAya na bhavati / yathA bhautahantuH = bhasmavratighAtakasya tasya = bhautasya pAdasparzanasya = caraNasaGghaTTanasya niSedhanaM (=pAdasparzaniSedhanam) / kasyacit khalu zabarasya kuto'pi prastAvAt 'tapodhanAnAM pAdena sparzanaM mahate'naya sampadyata' iti zrutadharmazAstrasya kadAcinmayUrapicchaiH prayojanamajAyata / yadA'sau nipuNamanveSamANo na lebhe, tadA zrutamanena ta(?ya)thA bhautasAdhusamIpe tAni santi, yayAcire ca tAni tena tebhyaH, paraM na kiJcillebhe / tato'sau zastravyApArapUrvakaM tAnnigRhya jagrAha tAni, pAdena sparza ca parihRtavAn / yathA'sya pAdasparzaparihAro guNo'pi zastravyApAreNopahatatvAnna guNaH, kintu doSa eva / evaM muktidveSiNAM gurudevAdipUjanaM yojanIyam Tii 6 vivecanaH jyAre muktiadveSane pradhAna pUrvasevA rUpe jaNAvAi rahyo hoya tyAre e kALakRta muktiadveSa ja jANavo, acaramAvartavartI jIvoe puruSArthathI sAdhelo muktiadveSa nahIM. (1) nyApya che=ucita che-pUrvasevArUpa bane che evo artha jANavo. eTale ke muktiadveSa hoya to gurvAdipUjana pUrvasevArUpa bane che, e vinA nahIM, Avo niyama che. paNa, gurvAdipUjana hoya to muktiadveSa pUrvasevArUpa bane, e vinA nahIM, Avo niyama nathI. mATe muktiadveSa pradhAna che. pA (zaMkA : pUrvasevAnA aMgomAMthI je jIva tapa nathI karato, ene tapano bhale lAbha na maLe, e gurnAdipUjana karato hoya to eno to ene lAbha maLe ja che. ema, muktidveSavALA jIvane muktiadveSa aMgano lAbha bhale na maLe, gurnAdipUjana aMgano lAbha to maLavo ja joie ne ? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che -). gAthArtha : gurudoSavALA jIvanI sankriyA paNa lAbha mATe thatI nathI, kAraNa ke svalpa hoya che. jema ke bhautasAdhune haNanArAno tene caraNasparzano niSedha. TIkArya : gurudoSavALA=adhikadoSavALA jIvanI sankriyA=sacceSTA paNa svalpa ochI hovAthI lAbha mATe thatI nathI. jemake bhIta=bhasmavratavALA sAdhunA ghAtakano te bhautasAdhune caraNano sparza=saMghaTo karavAno niSedha. Azaya e che ke koIka bhIle koIka prasaMge dharmazAstramAM sAMbhaLyuM ke tapodhana sAdhuone ApaNo paga lAgI jAya to moTo anartha thAya che. e bhIlane kyAreka morapIMchanI jarUra paDI. ghaNI zodha karavA chatAM jyAre na maLyA tyAre enA sAMbhaLavAmAM AvyuM ke bhautasAdhu pAse morapIMcha hoya che. eTale teNe bhautasAdhuo pAse e mAgyA. paNa teoe na ApavAthI kAMI maLyA nahIM. pachI eNe zastrano upayoga karIne sAdhuono nigraha karIne morapIMcha laI lIdhA. paNa e zastraprahAra karavAmAM mAro paga kyAMya emane lAgI na jAya evI kALajI lIdhI. A kALajI Ama to guNarUpa che, paNa zastraprahArarUpa moTA doSathI haNAyelI hovAthI guNarUpa na rahetAM doSarUpa ja bane che, ema muktino dveSa dharAvanAra jIvone gurudevAdi pUjana mATe jANavuM. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 7 muktyadveSAnmahApApanivRttyA yAdRzo guNaH / gurvAdipUjanAttAdRk kevalAnna bhavetkvacit / / 7 / / muntyadveSAviti / svaSTaH ||7|| vivecana : (1) ahIM svalpatva je kahyuM che, te mAtrAnI apekSAe nahIM, nahIMtara to niraticAra saMyamapAlana to ghaNI ja viziSTa sacceSTArUpa hovAthI muktidveSavALA jIvane paNa guNakara banatuM mAnavuM paDe. vaLI evo artha levAmAM 'paNa' zabda je vAparyo che, te asaMgata TharI jAya che. 'ghaNI sankriyA zuM ? alpa sankriyA paNa lAbhakartA banatI nathI' AvuM kahevuM zuM saMgata che ? Avo matalaba hoya tyAre to 'alpa sankriyA zuM ? ghaNI sankriyA paNa lAbhakartA banatI nathI' evuM kahevuM ucita Thare. paNa, svalpatva prakAranI apekSAe che. Azaya e che ke zastraprahArathI haNI nAkhavA e eTalI badhI bhayaMkara AzAtanA che ke jenI AgaLa paga lAgI na jAya evo AzAtanA parihAra bhale ne ekavAra nahIM, ekaso eka vAra karyo hoya, to paNa kAMi visAtamAM nathI. athavA, kulaTA strI parapuruSa gamana kare e eno evo doSa che ke pachI e svapatinI game eTalI bhakti kare to paNa enI kazI kiMmata nahIM, e akiMcitkara banI rahe che. ema muktidveSa e evo doSa che ke pachI e jIva gurvAdipUjana kare ke niraticAra saMyama pALe, enI kazI kiMmata rahetI nathI. Ama, svalpA evuM sankriyAnuM je vizeSaNa che, e svarUpadarzaka ane hetudarzaka samajavAnuM che, vyavacchedaka nahIM. muktidveSa doSanI tulanAmAM badhI ja sankriyAo svalpa ja che. gurupUjanAdi amuka svalpa che ne niraticAra saMyamapAlanAdi amuka svalpa nathI-evuM nathI, kAraNa ke badhAnI apekSAe muktidveSa e atitIvra gurudoSa che. Ama svatva e sakriyAnuM vyavacchedaka nahIM, paNa svarUpadarzaka vizeSaNa banyuM. vaLI, sankriyA paNa kema lAbhakartA banatI nathI ? emAM A svalpatva hetu paNa jaNAve che. te A rIteati gurudoSarUpa muktidveSanI AgaLa TheTha niraticAra saMyamapAlanAdi sudhInI koIpaNa sankriyA sualpa=atialpa=nahIvat che, mATe lAbhakartA banatI nathI. Ama svalpatva e hetudarzaka vizeSaNa paNa che. ane 'paNa' zabda je che, e evuM sUcavaze ke 'asankriyA to nahIM ja, sankriyA paNa lAbhakartA nIvaDatI nathI.' tathA, eka vizeSano niSedha bIjA vizeSanA vidhAnamAM phalita thAya che, e nyAye, jIvanA be vizeSa (=prakAra)mAMthI muktidveSarUpa gurudoSavALA jIvAtmaka eka vizeSa (prakAra) mATe enI sankriyA paNa lAbhakartA banatI nathI Avo je niSedha karyo che, te bIjA muktidveSa vinAnA jIvAtmaka vizeSa mATe vidhAnane jaNAve cheeTale ke muktidveSa vinAnA jIvanI badhI satkriyA lAbhakartA nIvaDe che. IISIT (have phaLanI apekSAe muktiadveSanI pradhAnatA sthApe che-) gAthArtha : muktiadveSathI muktidveSarUpa mahApApanI nivRtti thavAnA kAraNe jIvane jevo lAbha thAya che tevo lAbha kevala gurupUjanAdithI kyAreya thato nathI. TIkArtha : gAthAno artha spaSTa che. vivecana : (1) muktiupAyonuM malana na thavuM, sankriyAomAM viSAtratRptisAdazya, vipAkavirasatva, ahitakaratva vagere na AvavA ane tethI sankriyAo yoganI pUrvasevArUpa banavI... A badhuM ahIM lAbha tarIke abhipreta che. IIII Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 411 ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / sarujetarabhedena bhojanAdigataM yathA / / 8 / / ___ ekameveti / ekameva hyanuSThAnaM devatApUjanAdi kartRbhedena = caramAcaramAvartagatajantukartRkatayA bhidyate = viziSyate / sarujetarayoH saroga-nIrogayoH bhoktrorbhedena (=sarutejarabhedena) / bhojanAdigataM = bhojana-pAna (zaMkA : muktiadvaiSavALo jIva je rIte gurupUjanAdi kare che, DiTTa e ja rIte saMpUrNa vidhi vagere jALavIne muktidveSavALo jIva kare che. to baMnenuM anuSThAna eka sarakhuM ja che, pachI prathama mATe yoganI pUrvasevArUpa ane bIjA mATe nahIM, Avo bheda zA mATe ? AvI zaMkAnuM samAdhAna Ape che-). gAthArtha eka ja anuSThAna kartAnA bhede badalAi jAya che. jema ke rogI-nIrogIe karela bhojanasaMbaMdhI anuSThAnaHkriyA. TIkArya devatApUjanAdirUpa ekanuM eka anuSThAna, kartAnA bhede caramAvartavartI kartA ane acaramAvartavartI kartA. jIvarUpa kartAnA AvA pharakathI badalAI jAya che. jema ke bhoktAnA bhedathI bhojanAdisaMbaMdhI=bhojanapAna-zayanAdi aMgenI kriyA. (A kriyA kaI rIte badalAI jAya che ?) kAraNa ke (enI e ja bhAsatI paNa A bhojanAdigata kriyA) ekane roga vadhAranAra bane che jyAre bIjAne baLa vadhAranAra bane che. zaMkA : A to sahakArIbheda ja che, vastubheda nahIM. samAdhAna : nA, itarasahakArIthI samarahitatvena phaLavyApyatA mAnavAnI apekSAe tadavacchedaka kAraNabhedanI kalpanA karavI ja ucita che, kAraNa ke tevo ja anubhava thAya che. A vAtano syAdvAdakalpalatAmAM vistAra karelo che. vivecana: kartAbhede anuSThAnabheda kahevo che. ane kartAbheda Azaya vagerenA bhede na kahetAM kALabhede kahyo che. eno artha spaSTa che ke acaramAvarta ane caramAvarta... A kALabheda thAya eTale kartAbheda thaI ja jAya.. ane kartAbheda thAya eTale anuSThAnabheda paNa thaI ja jAya. arthAtu jIva caramAvartamAM Ave eTale enuM anuSThAna badalAI ja jAya, ane tethI atyArasudhI e pUrvasevArUpa banatuM nahotuM, have vinA koI vizeSa apekSA, pUrvasevArUpa banavA ja mAMDyuM. eTale ke caramAvartamAM jIvanuM dareka dharmAnuSThAna (pachI bhale ne emAM bhautika apekSA ke avidhi vagere bhaLelA hoya) pUrvasevArUpa bane ja che. 3. zabdazaH vivecanakAre bhAvArthamAM- caramAvartavALA paNa badhA jIvo muktinA advaiSavALA nathI. acaramAvartavALA jIvo prAya: muktiadvaiSavALA nathI. caramAvartavALA jIvo prAya: muktiadvaiSavALA che. AvuM badhuM je lakhyuM che te galata jANavuM. je pradhAnapUrvasevArUpa che te muktiadveSa prastuta che. ane e muktiadveSa caramAvartavartI badhA ja jIvone niyamo hoya ja ane acaramAvartavartI jIvo ne niyamo na ja hoya. AvuM mAnIe to ja caramAvarta-acaramAvartabhede kartAbheda je kahyo te saMgata kare. nahIMtara to e paMDite prAyaH zabdathI acaramAvartavALA je jIvonI bAdabAkI cAhI che e jIvone caramAvartavALA jIvo jevA kartA che emAM samAviSTa karavA paDavAthI emanA anuSThAnane lAbhakartA mAnavA paDaze, zuM A mAnya che ? ema e paMDite prAyaH zabdathI caramAvartavALA je jIvonI bAdabAkI cAhI che e jIvone acaramAvartavartI jIvo jevA mAnavA paDavAthI emanA anuSThAnane ahitakara mAnavA paDaze, je ucita nathI. kAraNa ke to pachI caramAvartamAM AvavA chatAM kartAbheda ane anuSThAnabheda na thavAthI carama-acaramaAvartakata bheda ahIM granthakAre je kahyo che te asaMgata thaI jAya che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 .. zayanAdigataM yathA'nuSThAnaM, ekasya rogavRddhihetutvAt, anyasya balopacAyakatvAditi / 'sahakAribheda evAyaM zaMkA : ahIM bhale carama-acaramaAvartanA bhede kartAbheda kahyo che. paNa AgaLanI gAthAomAM bhavAbhiSyaMga vagererUpa Azayabhede kartAbheda kahIne anuSThAnabheda kahevAnA ja che. eTale caramAvavartI paNa je jIva viSayAbhilASAthI anuSThAna kare e viSa-gararUpa banavAthI pUrvasevArUpa nahIM ja bane... samAdhAna : e AzayabhedamAM paNa mukhyatayA kALabheda ja prayojaka che e AgaLa vicArIzuM. nahIMtara to ahIM ja granthakAra Azayabhede ja kartAbheda kahI anuSThAnabheda kaheta, vacce kALabheda lAvata ja nahIM. ane caramAvartamAM viSa-gara saMbhavita nathI e vAta ApaNe pUrve joi gayA chIe ane AgaLa paNa joizuM. zaMkA : rogIne paNa pathyabhojana to lAbhakartA nIvaDe che. ema acaramAvavartI jIvane paNa koIka anuSThAna to lAbhakartA nIvaDe ne ? samAdhAna : dRSTAnta jeTalA aMze abhipreta hoya eTalA aMze ja levAnuM hoya che, sarvAMze nahIM, nahIMtara AhlAdakatA vagere mATe ApeluM candramAnuM dRSTAnta prItinA badale jhagaDAnuM kAraNa banI jAya, kAraNa ke mane kalaMkita kaho cho evo paNa pachI artha thaI zakaze. prastutamAM rogIne rogavardhaka hoya ne nIrogIne baLavardhaka hoya evA ja bhojanane dRSTAnta tarIke levAnuM che. mATe tamArI zaMkA barAbara nathI. zaMkA : ekanuM eka kAraNa aneka kArya karI zake che. jevo sahakArI evuM kArya. jema ke daMDa. kuMbhArano sahakAra maLe to ghaTotpatti kare ane tophAnI chokarAno sahakAra maLe to ghaTanAza kare. paNa eTalA mAtrathI daMDa kAMI badalAI jato nathI, e to eno e ja che. ema, acaramAvartavartI jIva kartA tarIke hoya to dharmAnuSThAna ahitakara Thare che, ne caramAvavartI jIva kartA tarIke hoya to e hitakara Thare che. AmAM anuSThAna badalAI gayuM evuM mAnavAnI kAMI jarUra nathI. anuSThAna to e ja, mAtra sahakArIbhede phaLabheda thAya che. tethI kartAbhede anuSThAnabheda kahevo yogya nathI, eTale ke kartA acaramAvartavartI ke ca2mAvartavartI hoya, phaLa bhale badalAI jAya, anuSThAna badalAtuM nathI. samAdhAna : itarasahakArIthI samavahita hovArUpe kAraNane phaLa(kArya)vyApya mAnavuM enI apekSAe tenAvyApyatAnA avacchedakabhede kA2Nabheda mAnavo e ucita che. Azaya e che ke jyAM jyAM daMDa (kAraNa) tyAM tyAM ghaTa (=kArya=ghaTotpatti) AvI vyApti banAvavI che. paNa jyAre kuMbhAra-cAkaDo vagere itarasahakArI kAraNo hAja2 hotAM nathI, tyAre mAtra daMDathI kAMI ghaTotpatti thatI nathI, eTale vyabhicAra spaSTa che. enuM vAraNa ka2vA mATe pUrvapakSI ema kahI rahyo che ke jyAM jyAM cakrAdiitarasahakArI samavahitadaMDa (eTale ke cakrAdi anya sarvasAmagrIthI yukta daMDa) tyAM tyAM ghaTotpatti Ama vyApya- vyApakabhAva mAnavAno che. AmAM daMDa vyApya bane che, emAM vyApyatA Ave che. A vyApyatA mAtra daMDarUpe (mAtra daMDatvana) mAnavAmAM pUrve kahelo vyabhicAra Ave che. eTale daMDamAM rahelA bIjA itarasahakArI samavahitatva nAmanA dharmane paNa bhego levo paDe che. arthAt daMDa, itarasahakArIsamavahita hovA rUpe vyApya che (=samavahitatvena vyApya che.) granthakAranuM kahevuM evuM che ke daMDanI be peTA jAtio mAnavI joIe. itara sahakArI samavahita daMDamAM 'a' jAti mAnIe ane e sivAyanA khaMDamAM ba jAti mAnIe. to jyAM jyAM a jAtivALo daMDa, tyAM tyAM ghaTotpatti.. Ama vyApya-vyApakabhAva kahI zakAya che. AmAM koI vyabhicAra raheto nathI. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 413 na tu vastubheda' iti cet ? na, itarasahakArisamavahitatvena phalavyApyatA'pekSayA tadavacchedakakAraNabhedasyaiva kalpanaucityAt, tathaivAnubhavAditi kalpalatAyAM vipaJcitatvAt / / 8 / / bhavAbhiSvaGgatastenAnAbhogAcca viSAdiSu / anuSThAnatrayaM mithyA dvayaM satyaM viparyayAt / / 9 / / bhaveti / tena kartRbhedAdanuSThAnabhedena bhedanaM bhavAbhiSvaGgataH = saMsArasukhAbhilASAt (anAbhogAt=) anAbhogataH sammUrchanajapravRttitulyatayA ca viSAdiSvanuSThAneSu madhye'nuSThAnatrayamAdimaM mithyA niSphalam / dvayamuttaraM ca satyaM = saphalaM, viparyayAt = bhavAbhiSvaGgAnAbhogAbhAvAt / / 9 / / vaLI, itarasAmagrImAM cakra, cIvara, kuMbhAra, piMDa... vagere DhagalAbaMdha vastuo che. A badhAnuM je samavahitatva. e dharmanI apekSAe "a" nAmanI eka svataMtrajAti e ghaNo ja lAghavayukta dharma che. (emAM zarIrakRta lAghava che.). mATe enI kalpanA karavAmAM aucitya che. zaMkA : paNa navI peTAjAti mAnavAnuM gaurava hovAthI A kalpanA ucita nathI. samAdhAna: phaLopadhAyaka kAraNa phaLa-anupadhAyaka kAraNa karatAM alaga tarI AvatuM hoya evo anubhava hovAthI A kalpanA ucita che ja. prastutamAM, anuSThAna to enuM e ja, emAM koI bheda nahIM, paNa caramAvartavartI kartAnuM samavadhAna hoya to pacyAnnatRptisadazaphaLa maLe che ane enA badale acaramAvartavartI kartAnuM samavadhAna hoya to viSAkSatRptisadaza phaLa maLe che. arthAt yoganI pUrvasevA banavA- na banavArUpa phaLabheda thAya che' AvuM mAnavA karatAM granthakAra kahe che ke acaramAvartavartI jIvarUpa kartA je dharmAnuSThAna kare che enA karatAM caramAvartavartI jIvarUpa kartA je dharmAnuSThAna kare che, te bAhyadaSTie bilakula ekasamAna dekhAtuM hovA chatAM AMtarika dRSTie sarvathA bhinna prakAranuM ja hoya che. prathamanuM e viSa-gara anuSThAna bane che, jyAre bIjAnuM e taddhata anuSThAna bane che. Ama anuSThAna ja alaga-alaga prakAranuM mAnavAnI kalpanA ucita che, kAraNake evo ja anubhava thAya che. A vAtano vadhu vistAra granthakAre kalpalatAmAM karyo che. ITA kartAbhede anuSThAnabheda kahyo. emAM anuSThAnanA pAMca bheda kahevAnA che. emAMthI kayA mithyA che ane kayA satya ? e sau prathama jaNAve che gAthArtha : tethI viSAdi pAMca anuSThAnomAM bhavAbhivaMganA kAraNe ane anAbhoganA kAraNe prathama traNa anuSThAna mithyA che, ane chellA be viparyayanA kAraNe satya che. TIkArtha : 'tethI kartAbhede anuSThAnabheda hovAthI bhAvAbhivaMganA kAraNe=saMsArasukhanI abhilASAnA kAraNe ane anAbhoganA kAraNe = saMmUchimanI pravRttinI tulyatA hovAnA kAraNe viSAdi pAMca anuSThAnamAM prathama traNa mithyA che = niSphaLa che. ane chellA be satya che = saphaLa che, kAraNa ke emAM viparyaya che = bhavAbhidhvaMga ane anAbhogano abhAva che. vivecana : (1) tena mAM rahelA tat sarvanAmathI granthakAre pUrvagAthAmAM kALabhedaprayukta kartAbhede thatA anuSThAnabhedano parAmarza karyo che e sUcave che ke anuSThAnanA viSAdi bhedomAM paNa e hakIkatane anusaravAnI che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 (2) cothA taddhatuanuSThAnamAM bhavAbhimpaMgano abhAva kahyo che. vaLI emAM paNa bhautika apekSA=saMsArasukhanI abhilASA to hoya ja che. paNa e bAdhya hovAthI anuSThAna viSa-gara na banatAM tata bane che. eTale samajAya che ke abAdhya phaLApekSA ja bhavAbhiLaMga tarIke abhipreta che. caramAvartamAM prAyaH taddhata anuSThAna ja hoya che. prAya: zabda kyAreka ananuSThAnanI ne kyAreka amRtaanuSThAnanI saMbhAvanA darzAve che, paNa viSa-garanI nahI, A vAta pUrve joI gayA chIe ane AgaLa paNa joIzuM. eTale e paNa nizcita thAya che ke caramAvartamAM game tevI tIvra bhogecchA hoya to paNa e bAdhya ja hoya che, abAdhya nahIM. A ja kAraNa che ke saMbhUtimunine ghaNuM samajAvavA chatAM cakravartI banavAnI icchA choDatA nathI, to paNa citramunie emanI A bhautika icchAne bAdhyakakSAnI ja mAnI che, abAdhya kakSAnI nahIM, eTale ke bhavAbhiLaMgarUpa mAnI nathI. prazanaH tame AvuM zAnA AdhAre kaho cho ? uttaraH citramuni agiyAra aMganA dhAraka gItArtha mahAtmA che. teo anuSThAnanA tyAjya atyAjya bhedo na jANatA hoya AvuM mAnavuM e to jAtanA abhimAna sivAya bIjuM kazuM nathI. jo saMbhUtimuninI icchAne emaNe abAdhyakakSAnI = bhavAbhiLaMgarUpa jANI hota, to to teoe emanA anazanarUpa anuSThAnane viSagararUpe tyAjya jANyuM ja hota, ne to to teoe chevaTe emane A anazanarUpa anuSThAna choDI devA paNa kahyuM ja hota. paNa e kahyuM nathI. mAtra icchA ja choDavAnI vAta aneka rIte samajAvI che. prazna : paNa, saMbhUtimuni pachIthI cakravartI thaIne chevaTe sAtamI narakamAM gayA che. zuM e ja na sUcave ke viSAtratRptisAdazya hatuM ja, ne tethI emanuM anuSThAna garaanuSThAna hovAthI bhAvAbhivaMga hato ja ? uttara : viSamizritabhojanamAMthI viSa TALI na zakAya to chevaTe bhojana paNa choDavAnuM ja hoya. karUNAzIla vyakti e choDavAnI vAta na kare e saMbhave ja nahIM. citramunie anuSThAna choDavAnI vAta nathI karI e ja jaNAve che ke e viSamizrita bhojana tarIke emane mAnya nahotuM. prazana? paNa to pachI sAtamI naraka kema thaI ? uttara : tIvraicchApUrvaka cakravartIpaNAnA bhogomAM laMpaTa banyA enA kAraNe e thaI, A anuSThAnanA kAraNe nahIM, evo viveka karavo joIe. prazana? to to acaramAvartavartI jIva mATe paNa AvuM ja kahevAnuM raheze. e jIva viSayecchAthI dharma kare, enA prabhAve viSayo pAme, ne pachI emAM gaLADUba banI durgatimAM jAya. AmAM paNa, durgati viSayomAM gaLADUba banavAthI thaI, anuSThAnanA kAraNe nahIM, evo viveka karI ja zakAya che. ne pachI enA anuSThAnane paNa viSagara kahI nahIM zakAya. uttara : suvuM tha duvaM pAt sarvazAstrapu saMsthitiH ... AvA zrI haribhadrasUri mahArAjanA vacanane anusarIne to dharmathI durgati nahIM ja kahI zakAya ne ? vaLI 'durgatimAM paDatA jIvane dhArI rAkhI (bacAve) te dharma' A vAta paNa dharmathI durgativAraNa jaNAve che, durgatigamana nahIM. tema chatAM viSAnuSThAna vagere nirUpaNanA pariprekSyamAM kahevuM hoya, to acaramAvartavartI jIvanA anuSThAnathI e durgatigamana kahevuM, paNa caramAvartavartInA anuSThAnathI nahIM, enuM to mAtra bhogavilAsathI ja durgatigamana kahevuM. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 415 prazna : bannemAM samAnatA hovA chatAM Avo bheda ka2vo ucita che ? uttara : eka vAstavika mahAtmA che, eka dravyaliMgI abhavya che.. baMne eka samAna upadeza Ape che. baMneno upadeza sAMbhaLIne jIvo samyaktvAdi pAme che. mahAtmAnA upadezathI samyaktvAdi pAmanArA jIvo mATe 'mahAtmAnA upadezathI pAmyA' ema kahevAtuM hovA chatAM abhavyanA kissAmAM ema nathI kahevAtuM, paNa ema kahevAya che ke 'e jIvo potAnI yogyatAthI pAmyA.' siddhivagara viniyoga nathI. abhavyane potAne ja samyaktvAdinI siddhi nathI, to enAthI viniyoga zI rIte thAya ? AvuM ja prastutamAM jANavuM. muktidveSanA kAraNe malana hoya to ja viSARtRptisAdRzya kahevAya, e vinA nahIM. prazna : brahmadattane paNa malana thayuM ja che ne.. cakravartInA bhava daramyAna, sAdhu banelA citramunie muktinA upAyabhUta saMyama mATe ghaNI preraNA karI hovA chatAM saMyama levAnuM mana kyAM thayuM ? uttara : brahmadattane saMyamano pratibaMdha thayo che, malana nahIM. e pratibaMdha paNa e niyANAno tIvra icchAno prabhAva hato. anazanAtmaka anuSThAnano nahIM. anuSThAnathI malana thavA mATe to muktidveSa joIe, je saMbhUtimunine hato nahIM. prazna : 'mAre mokSa nahIM, cakravartIpaNuM joIe' AvI icchA ja muktidveSarUpa na kahevAya? uttara : strIratnanI kAmacalAu icchA thaI gaI che ne tethI hAla to e ja joIe che. paNa eTalAmAtrathI saMbhUtimuni viSayAtIta sukhamaya mokSane aniSTa mAnavA mAMDI gayA nathI ke jethI emane muktidveSa hovo kahI zakAya. ne tema chatAM tamAre emane muktidveSa mAnavo hoya to paNa e pUrve muktidveSanA be prakAra je kahelA emAMno vyakta rUpe muktidveSa jANavo, yogyatArUpe nahIM. kAraNa ke yogyatArUpe to muktiadveSa paDelo ja che, te paNa eTalA mATe ke e jIva samyaktva- saMyamAdi pAmI cUkelo che. ane yogyatArUpe muktidveSa nathI, to mAtra vyaktamuktidveSa kAMI malana karI zakato nathI. = prazna : yogyatArUpe muktidveSa paNa mAnI laIe to ? uttara H na mAnI zakAya, kAraNa ke to pachI yogyatArUpe muktiadveSa have rahyo nathI, ema mAnavuM paDe. prazna : e paNa mAnI lyo ne ! uttara : na mAnI zakAya, kAraNake e na rahyo hoya to have kyAreya pachI pedA ja thaI na zakavAthI bhaviSyamAM kyAreya mokSa nahIM thAya. prazna : bhaviSyamAM kema kyAreya pedA nahIM thAya ? zAstrazravaNAdi dvArA yogya samajaNa maLavAthI muktidveSa khasI jAya, ane muktiadveSa pAcho pragaTI jAya. uttara : A zakya nathI. kAraNa ke zAstrazravaNa vagere paNa dharmAnuSThAna ja che ne muktidveSanI hAjarImAM dharmAnuSThAna malana ja kare, viSAkSatRptisardeza ja bane. enAthI muktidveSa khasavArUpa zubhapariNAma maLI zake nahIM. eTale ja muktiadveSane jIvanA puruSArthathI nahIM, paNa sahajaalpamalatvathI pragaTa thavo jaNAvyo che. ne sahajaalpamalatva paNa, jIvanA puruSArthathI nahIM, paNa kALakrame thavuM jaNAvyuM che. vaLI AmAM kALa tarIke caramAvartapravezakALa che e ApaNe pUrve joI gayA chIe. ca2mAvartamAM rahelA jIvane have ca2mAvartapravezakALa pharIthI kyAreya AvavAno nathI, to pachI sahajaalpamalatva-muktiadveSa azakya ja banI jaze. eTale kALakrame ekavAra muktiadveSa pragaTI gayo. eTale e muktiadveSa pachIthI kyAreya khasato nathI ema mAnavuM ja paDe che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 mATe "saMbhUtimunine e anazanakALe paNa muktiadveSa vidyamAna hato ja', ne tethI "e anazanathI malana thayuM nathI ja', ne tethI "e anazana viSAtratRptisadaza na hovAnA kAraNe ahitakara nahotuM ja' vagere mAnavuM ja paDe che. ne tethI ja citramunie ene choDavAnuM jaNAvyuM nathI. prazana: saMbhUtimuninuM e anazana viSAdi pAMcamAMthI kayuM anuSThAna che ? uttara : taddhatu anuSThAna. prazana: heM ! taddhata? uttaraH heMzuM karo cho ? hA karo muktiadveSanI hAjarI che. tethI malana-viSAtratRptisAdazya vagere na hovAthI viSa-gara to che nahIM. vaLI anAbhoga ke atyaMta saMvega na hovAthI ananuSThAna ke amRtaanuSThAna paNa nathI. eTale pArizeSa nyAye taddhatu anuSThAna ja che. hA, kadAca ema kahI zakAya ke pahelAM citramuninI jema amRtaanuSThAna hatuM, niyANuM karavA para e taddhata banyuM. praznaH jo Ano paNa viSa-garamAM samAveza nahIM karo to kono karazo ? uttara : koIno nahIM. caramAvartamAM viSa-gara saMbhavatA ja nathI. mATe caramAvartavartI jIvanA koIpaNa dharmAnuSThAna viSa-gararUpa na ja hoya. 1444 granthonA praNetA sUripuraMdarazrI haribhadrasUri mahArAja ke laghuharibhadrabirudadhArI zrI yazovijayajI mahArAja.. A baMne zrutadharoe viSa-gara vagere anuSThAnonuM nirUpaNa sva-svagranthomAM karyuM che, paNa kyAMya enuM dRSTAnna ApyuM nathI. saMbhUtimuninA anazana jevA anuSThAnane paNa garanA dRSTAnta tarIke jaNAvyuM nathI. A vAta zuM e na sUcave ke saMbhUtimuninuM e anuSThAna paNa teone viSagara tarIke mAnya nathI. prazna : tame game te kaho, amArA magajamAM A vAta besatI nathI ke sAMsArika sukhanI icchA hoya ne chatAM viSa-gara na thAya. uttaraH AnuM kAraNa eTaluM ja bhAse che ke "zAstravacanone anusarIne - enA audaMparyArtha sudhI pahoMcIne tattvanI vicAraNA karavI. A Atmahitakara valaNane badale "amArI buddhimAM je beseluM che ene anusarIne zAstravacanonI vicAraNA karavI..' evA valaNane apanAvavAmAM AvyuM che. jyAM yukti jatI hoya tyAM buddhine laI javAnA badale buddhimAM je beseluM hoya tyAM yuktine tANI javA jeo mathatA hoya emanA mATe eka sthaLe lakhyuM che ke "brahmA paNa te mANasane sAcI vAta samajAvI zakatA nathI. bAkI acaramAvartamAM icchA bhale mAtra eka rUpiyAnI hoya, to paNa muktidveSa-bhavAbhimpaMganA kAraNe anuSThAna viSa-gara bane che, jyAre caramAvartamAM icchA bhale ne eka karoDa rUpiyAnI hoya, muktidveSa-bhavAbhimpaMga nathI, mATe anuSThAna viSa-gara na banatA taddhatu bane che. caramAvartamAM bhautika icchAthI thatuM koIpaNa anuSThAna viSa-gara na hoya, ne tethI taddhatuM ja hoya A sAbita karanArAM keTalA zAstravacano ApuM ? pratiAvarta malahrAsa kahyo che. ne e ghaTatAM ghaTatAM sahaja alpamalatvanI bhUmikAe Ave eTale muktiadveSa pragaTavo kahyo che. tethI muktiadveSa kALasAdhya che. bhautika apekSA hovA-na hovA sAthe milana-amalana, viSARtRptisAdazya-pathyAtratRptisAdRzya vagere nathI kahyuM, paNa muktidveSa hovA-na hovA sAthe kahela che. amalanano artha che muktiupAyano anAza. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 417 caramAvartamAM muktiadveSa che. tethI vratapAlanAdi muktiupAya tarIke akSata rahe che. eno artha vratapAlanAdi hitakara banI rahe che, mATe taddhata che. muktivagere aMge jene dveSa nathI enuM ja gurupUjana vagere nyAyika che' AvuM jaNAvyuM eno artha ja ke "muktivagere aMge dveSa hoya enuM ja anyApya tyAjya che." caramAvartamAM Sa nathI tethI anuSThAna anyAya=viSagararUpa nathI. "muktidveSarU5 gurudoSavALAnI sakriyA guNa mATe thatI nathI' Ama kahyuM che. eTale eka vizeSano niSedha anyavizeSanA vidhAnamAM pariName nyAye muktidveSarUpa gurudoSa jene nathI (arthAt muktiadveSa che) teonI salkiyA guNa mATe thAya che, eno artha e taddha, anuSThAna che. muktiadveSa hovA chatAM anya kAMIka hovA-na hovA para anuSThAna hitakara-ahitakara banatuM hoya to to e anyanuM prAdhAnya khyApita thAya, muktiadveSanuM nahIM. mATe muktiadveSa jo pradhAna che, to enI hAjarImAM viSa-gara na ja thAya, taddhatu ja thAya, bhale ne bhautika icchA beselI hoya. | muktidveSa mahApApa che. muktiadveSathI enI nivRtti thavAthI mahAna lAbha kahyo che. bAramI batrIzImAM paNa muktiaSathI kalyANanI paraMparA kahelI che. eTale enI hAjarImAM paNa jo viSa-gara thAya to enI mahattA-pradhAnatA ja zuM rahe ? kartAbhede anuSThAnabheda je kahyo che, emAM kartAbhedanA prayojaka tarIke granthakAre TIkAmAM carama-acarama AvartarUpa kALabhedane ja jaNAvyo che. Ano spaSTa artha che ke acaramAvartimAM jevuM (viSa-gara) anuSThAna hoya evuM caramAvartamAM na hoya, enAthI bhinna ja hoya, arthAt mukhyatayA taddhatuM ja hoya. vaLI 14mI gAthAmAM nigamana karatAM paNa zaramAvartamAM gurudevAdi pUjana kartAbhedanA kAraNe alaga prakAranuM (=taddhata) hoya che ema jaNAvyuM che. cothA taddhata anuSThAnamAM bhautika apekSA hovA chatAM bhavAbhimpaMgano abhAva kahyo che. bhavAbhimpaMga tarIke kAramI bhogecchA=bhavAbhinaMdIpaNuM abhipreta che je svayaM muktidveSarUpe kahevAyela che. Ano artha spaSTa che ke muktiadveSa hoya to bhavAbhimpaMga hoya ja nahIM. caramAvartamAM muktiadveSa to hoya ja che, tethI bhavAbhiLaMga na hovAthI viSa-gara na ja hoya. ziMkA - pUrve (pR. 404) trIjI gAthAnA vivecanamAM sAbhidhvaMga= abhivRMga sahita anuSThAnane tame hitakara kahyuM che, ahIM bhavAbhivaMga na hoya to ja e viSa-gara na hoya ema kaho cho, to pUrvApara virodha nahIM thAya ? samAdhAna: nA, nahIM thAya, kAraNa ke ahIM abhivRMga zabda che jeno artha bAdhyakakSAnI bhautika icchA karavAno che. e bhavAbhimpaMga nathI, kAraNa ke bhavAbhimpaMga to tIvra=abAdhya bhautika icchAne jaNAve che.] vaLI, AgaLa (paMdaramI gAthAmAM) paNa carama-acaramaAvartamAM kartAbheda je darzAvyo che te bhautika apekSA hovA - na hovAnI apekSAe nahIM, paNa acaramAvartamAM yoganI ekAnta ayogyatA hatI, ne caramAvartamAM yogyatA vikaselI hatI. A bhedanI apekSAe darzAvyo che. ne tethI gurupUjanAdi alaga prakAranuM kahyuM che. tethI paNa jaNAya che ke caramAvartamAM taddhatu ja hoya. tathA, AgaLa 19mI gAthAmAM garamAvartamAM prAyaH cothuM ja ( taddhatu ja) hoya ema spaSTa jaNAvyuM che. prAyaH zabdathI viSa-garanuM grahaNa nathI e AgaLa joIzuM. eTale caramAvartamAM viSa-gara to saMbhavatA ja nathI. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 bAvIzamI gAthAmAM "muktiadveSa hoya to phaLApekSA bAdhya hoya che, ane tethI buddhi mArgAnusArI hoya che' ema kahevAnA che. tathA bAdhyaphalApekSA sadanuSThAnano rAga karAve che je taddhatuanuSThAnanuM kAraNa che. caramAvartimAM muktiadveSa to che ja. mATe paNa viSa-gara na ja hoya. rohiNI tapa vageremAM saubhAgyAdinI phaLAkAMkSA hovA chatAM viSa-garano niSedha karyo che. muktiadveSane dharmAnuSThAnano prANa kahela che. caramAvartamAM A prANa vidyamAna ja hovAthI anuSThAna mithyA thaI ja na zake, pachI viSa-garanI saMbhAvanA ja kyAM ? caramAvarta pravezamAtrathI siddhinI AsannatA kahI che. ne tethI dhArAlagna zubhabhAva-pramoda vagere kahyA che, pachI viSa-gara prAyogya azubhabhAvanI to gaMdha mAtra paNa kyAM ? e ja rIte caramAvartamAM prasannacittatA- kriyAnurAga vagere jaNAvelA che e paNa taddhatu anuSThAnane ja jaNAve che. vaLI kartAbhede anuSThAnabhedanA saMdarbhamAM yogabindu (132)mAM jaNAvyuM che ke acaramAvarta karatAM caramAvartamAM kartA jIva niyamA= avazya judo ja hoya che. eTale anuSThAna paNa acaramAvarta karatAM avazya bhinna hovAthI viSa-gara na ja hoya. vaLI tyAM 193 mI gAthAmAM jaNAvyuM che ke caramAvartamAM sahaja alpamalatvanA kAraNe prAyaH caturtha anuSThAna hoya che. sahaja- alpamalatva to kALabaLe thatuM hovAthI caramAvartamAM badhAne hoya ja. ne tethI viSa-gara na ja hoya. ema 15ramI gAthAmAM anuSThAna anyathA= viSa-gara rUpa na hovAmAM kAraNa sahaja alpamalatva kahyuM che. A kAraNa to carAvarta pravezathI ja hAjara hovAthI caramAvartamAM kyAreya viSa-gara na thAya ema jaNAya ja che. zaMkA ? A badhI vAta sAcI.. chatAM, viSayAbhilASA - anuSThAna - iSTaprApti - durgatigamana. A badhuM sarakhuM hovA chatAM, acaramAvartavartInA anuSThAnathI malana thAya ane caramAvartavartI evA brahmadattacakravartI vagerenA evA anuSThAnathI malana na thAya ne tethI viSAnnatRptisAdazya vagere na hovAnA kAraNe viSa-gara rUpa na hoya.. A badhuM kevI rIte mAnavuM? samAdhAna : A ja to kartAnI viziSTatA che. Azaya e che ke prasannacandra rAjarSie mAnasika tumula yuddha mAMDyuM ne TheTha sAtamI naraka prAyogya karmo bAMdhyA. paNa jo koI kSAyika samyaktI vAstavika yuddha khele. janasaMhAra kare.. to paNa e vakhate devaprAyogya ja karmabaMdha kare.. bhale ne kaSAyapariNati ane hiMsaka pravRtti hoya, zreNika mahArAjA sittera varSanI uMmare paraNyA... e mATe kevo prapaMca karyo ! A kAmavAsanAnI kevI mAtrA kahevAya ? ane chatAM karmabaMdha devaprAyogya. are ? aMtima samaye narakagamana prAyogya krUra lezyA AvI. bIjA jIvo to AvA vakhate narakamAyogya ja karmabaMdha kare. paNa zreNikarAjAne to devaprAyogya ja. A badho kartAnA vaizisyano prabhAva che ! aMdara kSAyikasamyakta jhaLahaLe che ne ! pachI anyane je narakaprAyogya karmabaMdha karAve evA pravRtti ane pariNAma hovA chatAM baMdha devaprAyogya ja. ema, caramAvartavartIjIvane aMdara muktiadveSa jhaLahaLe che ne ! pachI viSayAbhilASA, anuSThAna vagere samAna hovA chatAM malana na ja thAya ne tethI viSa-gara na ja thAya. jo Avo koI phera na mAnavAno hoya to kartAnuM vaizisya zuM? aMdara eka vizeSa yogyatA nirmANa thaI che eno prabhAva zuM? granthonA vividha adhikAronuM anusaMdhAna karatAM jANavA maLatAM keTalAMka vaizisya. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 419 (1) eka ja nigodamAM eka ja zarIramAM utpanna thayelA be samaAyuSka nigodajIvo ke je benA jJAnAvaraNIya vagere kamo paNa lagabhaga samAna jevA che, chatAM, jo eka vyavahAra rAzivALo che ne bIjo avyavahArarAzivALo che. to prathamane pratiAvarta maLadvAsa cAlu haze, bIjAne nahIM.. (2) jevI pravRtti-pariNati hovAthI acaramAvartavartI jIvane 70 ko.ko. sAgaropama mohanIyano sthitibaMdha thAya che. barAbara bahArathI evI ja pravRtti-pariNati jaNAtI hovA chatAM apunarbandhakane e utkRSTa sthitibaMdha thato nathI. ema acaramAvartavartIne viSa-gara thAya che, apunarbandhakane nahIM, prAyaH taddha thAya che. (3) granthibheda pUrve jyAM adhikasthitibaMdha thato hato evI pravRtti-pariNati thavA chatAM bhinna granthika jIvane mithyAtve paNa evo adhika sthitibaMdha thato nathI. granthibhedakAlIna aMtaHko.ko.thI vadhAre thato nathI. (baMdheNa Na volai kayAcid) (4) yuddhAdi pravRttikALe anya jIva narakaprAyogya bAMdhe tyAre paNa kSAyikasamyaktI devaprAyogya ja bAMdhe. pUrvapakSa H (1) caramAvarta pravezanI sAthe ja alpamalatva ane muktiadveSa pragaTI jAya che. tathA (2) pragaTelo muktiadvaiSa pachI khasI jAya ne pAcho muktidveSa AvI jAya.. AvuM banatuM nathI. A be kalpanAnA AdhAre tame A badhI vAto jaNAvo cho. paNa mULamAM A be kalpanA ja yogya jaNAtI nathI. te A rIte - tamArI kalpanA pramANe vyavahArarAzi pravezathI sahaja maLano hrAsa zarU thAya che. e zarU thayA pachI alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcavAno kALa judA judA jIvo mATe alaga alaga ja hoya che e sUcave che ke te te jIvanuM tathAbhavyatva AmAM bhAga bhajave che. eTale koIka jIvanuM tathAbhavyatva evuM hoya ke caramAvarta zarU thaI javA chatAM haju alpamalatva thayuM na hovAthI muktiadveSa pragaTyo na paNa hoya... ne tethI muktidveSa vartato hovAthI anuSThAna viSa-gara paNa saMbhave... uttara pakSa: jo AvuM hoya to caramAvarta kALano ullekha kema karyo ? pUrvapakSa: e to muktiadveSa vahelAmAM vahelo caramAvartapraveza thAya eTaluM ja jaNAvavA mATe. jema samyakta mATe dezonaardhapudgalaparAvarta kahevAya che ema. uttara pakSaH samyaktaprApti judA judA jIvone bhinnabhinna kALe je thAya che emAM to teoe bhinna-bhinna kALe karelo puruSArtha kAraNa che. paNa alpamalatva bhUmikA kALasAdhya che ne kALasAdhya hovAthI te te kALe sarvajIvone prApta thai ja jAya ema mAnavuM ja paDe che. arthAt caramAvarta praveze alpamalatva ne muktiadveSa pragaTI ja jAya. A vAta sUkSmatAthI vicAravI, kAraNa ke e kALe jo e na pragaTe, to pachI zAnAthI pragaTe ? Azaya e che ke A bhUmikAnI pUrvakALamAM muktidveSa vidyamAna hovAthI puruSArthanuM to koI zubha pariNAma zakya ja na hovAnA kAraNe puruSArthathI e pragaTI zakatI nathI. te te jIvanI bhavitavyatA ja te te kALe jIvanI alpamalatva bhUmikA pragaTAvI de ema paNa kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke to to, jema bhavitavyatA te te kALe te te jIvane vyavahArarAzimAM je lAvI de che, e mATe e pUrve (avyavahArarAzikALa daramyAna) kALakrame thatI koI prakriyA darzAvI nathI. ema prastutamAM paNa jo bhavitavyatA ja alpamalatva lAvatI hota to kALakrame kramika maLadvAra je kahyo che te na ja kahyo hota. eTale caramAvarta praveza thavA chatAM alpamalatvabhUmikA jo na Ave, to pachI e zAnAthI Avaze ? e prazna Ubho ja rahe che. pUrvapakSa tema chatAM, alpamalatva thayA pachI pharIthI mala vadhI jAya, pAcho muktidveSa pragaTe ne tethI pachI caramAvartamAM paNa anuSThAna viSa-gara thaI zake ne ! Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 uttarapakSa maLahAsanI vAto zAstromAM jovA maLe che. vRddhinI vAta kyAMya jovA-jANavA maLatI nathI. vaLI alpamalatva kALamAM muktiadveSa hoya che. enI hAjarImAM paNa jo amuka pravRttivizeSathI maLavRddhi thatI hoya to to evI pravRttivizeSa acaramAvartamAM muktidveSakALamAM to vadhu jorazorathI hoya, tethI kALakrame pratiAvarta je maLadbhAsa thAya enA karatAM pratiAvarta anekavAra thayelI AvI pravRttivizeSathI maLavRddhi vadhAre thayA karavAnA kAraNe saravALe maLavRddhi ja thavAthI sahajaalpamalatvanI bhUmikA kyAreya AvI ja zI rIte zake? tathA, alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcADanAra maLadvAsa to pratiAvarta kALakrame thato jaNAvyo che. eTale maLavRddhi bAda pharIthI alpamalatvanI bhUmikAe pahoMcavA maLahAsa kALakrame je thAya e ja apekSita rahe. (Ame maktiSanI hAjarImAM dharmaparaSArtha paNa zabhaphaLaka na hovAthI maLadvAsa karI zakato nathI.) ane kALakrame je bahrAsa thAya te to ati alpa hovAthI caramAvartamAM jeTalo saMsArakALa bAkI rahyo che eTalAmAM alpamalatvanI bhUmikA pharIthI AvI ja zI rIte zakaze? eTale A badhAM kAraNoe tathA pUrve jaNAvelAM kAraNoe alpamalatva thayA pachI pharIthI maLavRddhi thAya - yogyatArUpe muktidveSa Ubho thAya. A badhuM mAnI zakAtuM nathI. eTale caramAvartapraveze ekavAra alpamalatva-muktiadveSa thayA pachI e khasatA na hovAthI muktiupAyonuM milana zakya na rahevAnA kAraNe viSa-gara anuSThAna saMbhavatA nathI. bhautika apekSA hoya to paNa taheta ja thAya che. zaMkA A rIte saMbhUtimuninA anazanane taddhatu siddha karazo to ene niyANuM nahIM kahI zakAya, kAraNa ke niyANuM to tyAjya che, jyAre taddha, upAdeya che. samAdhAna : zrI munisudaMrasUriviracita upadezaratnAkaranA cothA aMzamAM trIjA taraMgamAM (pR. 130) niyANA mATe A pramANe kahyuM che athauSadhacaturbhaGgIdRSTAntena vidhyavidhidharmavicAramAha - dosa-guNo-bhaya-NubhayaM jaha kujjA osahaM tahA dhammo / micchattaM aniANo saniANo bhAvasunno a / / saniANotti-nidAnaM tapaHphalaprArthanaM, tena sahitaH sanidAno'dhikArAta sarvajJapraNIta eva dharmo doSaM guNaM cetyubhayaM karoti / / artha : have auSadhanA cAra bhAgAnA dRSTAMte vidhi-avidhi dharmano vicAra kare che-jema auSadha doSa kare che, guNa kare che, ubhaya=doSa ane guNa ubhaya kare che ane anubha=doSa ke guNa kazuM karatuM nathI. Ama auSadha cAra prakAre hoya che. ema dharma paNa cAra prakAre che. emAM mithyAdharma doSakara che, niyANAM rahitano anidAnadharma guNakara che. sanidAnadharma ubhaya= guNadoSa ubhayakara che ane bhAvazUnyadharma anubhayakara che=doSa ke guNa kazuM karato nathI. AmAM nidAna-tapanA phaLanI prArthanA-mAgaNI karavI ( tapanA badalAmAM koI bhautika cIja mAgI levI e niyANuM che). AvA nidAnathI sahita dharma e sanidAnadharma. ahIM dharma tarIke sarvajJa kahelo jainadharma levAno che. Avo sanidAnadharma doSa ane guNa banne kare che. AmAM ja AgaLa jaNAvyuM che ke nihAninamatIyata:narInyari punaH prAptimAM nRpAlInAM sarvaviratyAdivizeSadharmAnupalambhakatve'pi jinadharmAnurAgAderdharmasya yathArha prApakatvena bhavAntare sulabhabodhitAkaraNAd guNatvamiti / artha: jainadharmamAM kahela tapane sanidAna karavAthI maLela rAjyAdi phaLa, e phaLa pAmelA rAjA vagerene sarvavirati vagererUpa vizeSa dharmanA prApaka na banatA hovA chatAM jainadharma pratye anurAga vagere rUpa dharmanA yathAyogya prApaka hovAthI bhavAMtaramAM sulabhabodhitA kare che, mATe e rIte guNakara che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 429. A adhikAra ane ApaNA cAlu adhikArano vicAra karIe to jaNAya che ke muktidveSa hAjara nathI, eTale anuSThAna to kazuM nukazAna karatuM nathI, balba dharmAnuSThAna hovAthI lAbha ja kare che, mATe e apekSAe e guNakara che. tema chatAM emAM bhautika apekSA je bhaLe che te pratibaMdhaka banatI hovAthI e apekSAe doSakara che. TUMkamAM niyANuM doSakara.. dharmAnuSThAna guNakara. eTale sanidAnadharma ubhayakara che. vaLI yogabindu (154)mAM AvI vAta che ke-"pataMjali vagere yogIoe yogamatamAM anuSThAnanA viSagara vagere A pAMca prakAra sAmAnya rIte ja kahyA che, nahIM ke carama-acaramaAvartanA bhedanI apekSAe." AnA para vicAra karIe - jJAnIoe jainamatamAM guNaThANAnA mithyAtva vagere cauda prakAra sAmAnya rIte ja kahyA che, nahIM ke virata-avirata jIvabhedanI apekSAe...' AvA vAkya parathI sUcitArtha e maLe che ke jyAre virata- avirata AvA jIvabhedanI vivakSA karavAmAM Ave tyAre caude cauda guNaThANA maLatA nathI, paNa viratane pAMcathI cauda ane aviratane ekathI cAra... ema vibhAgapUrvaka maLe che. (athavA pAMcamuM viratAvirata hovAthI baMnemAM paNa gaNI zakAvAthI aviratane ekathI pAMca). ema prastuta vAkya parathI evo sUcitArtha maLe che ke jyAre caramaacaramaAvartabhedanI vivakSA karavAmAM Ave tyAre pAMce anuSThAno maLI na zake, paNa emAM vibhAga karavo paDe. e vibhAga A rIte karavo paDe ke-acaramAvartamAM viSa, gara ane ananuSThAna, caramAvartamAM-ananuSThAna, taddhatu ane amRta. anAbhoga baMnemAM saMbhavita hovAthI ananuSThAna baMnemAM maLe. viSa-gara caramAvartamAM paNa jo maLe to caramAvartanI apekSAe paNa pAMce bheda maLavAthI eno niSedha je karyo che, te asaMgata TharI jAya. caramAvartamAM pAMce abhipreta hoya to to vAkyaprayoga Avo hovo joIe ke-viSa-gara vagere A pAMca prakAra caramAvartanI apekSAe che, nahIM ke acaramAvartanI apekSAe. (jema ke - guNaThANAnA 14 bheda trasajIvanI apekSAe che, nahIM ke sthAvara jIvanI apekSAe.) eTale, yogabiMdu granthanI uparokta vAtane asaMgata na TheravavI hoya to mAnavuM ja paDe ke caramAvartamAM viSa-gara hotAM nathI. tathA yogabindunI 98 thI 10pamI gAthAno adhikAra vicAratAM Avo sAra maLe che- bhavasamudramAM vicalita thayo che AtmA jemano evA apunarbandhakAdine acaramAvarta karatAM anya prakAre pUrvasevA hoya che, kAraNa ke muktimArgamAM tatpara nirmaLa mana teone hovuM ghaTe che. te paNa eTalA mATe ke samyaktAdinuM sAmIpya che, kuzaLabuddhinA prAptikALamAM kalyANa thAya che, ne pachI uttarakALamAM to vizeSa prakAre kalyANa thAya che. A kuzaLa buddhinI prApti- kalyANa vageremAM caramAvartanuM sAmarthya che. A sAra para vicAra karIe - pUrvasevA - gurupUjanAdi acaramAvarta karatAM apunarbandhakAdine anya prakAre kahI eTale ja viSa-gara karatAM anya prakAre hovI siddha thaI ja gaI. caramAvarta pravezakALathI ja jIva apunarbandhaka banI jAya che e ApaNe apunarbandhaka batrIzImAM joIzuM. tathA kuzaLabuddhinI prAptimAM caramAvartanuM sAmarthya kahyuM.. eno artha ja caramAvarta pravezamAtrathI ja e prApta thaI ja jAya. vaLI e prAptikALathI ja kalyANa kahyuM che. jo viSa-gara saMbhavatA hoya to kalyANa zI rIte ? mATe caramAvartamAM viSa-gara na saMbhave.. yogabiMdu-179 mAM kahyuM che ke apunarbandhakanI pUrva avasthAvALA jIvo saMsAraabhinaMdanazIla hoya che... arthAtu apunarbandhaka jIvo evA hotA nathI, tethI apunabaMdhakane viSa-gara na hovAthI caramAvartamAM viSa-gara na hoya. vaLI caudamI batrIzImAM granthakAra jaNAvavAnA che ke apunarbandhakanuM koIpaNa avasthAmAM kareluM koIpaNa Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 anuSThAna prazAMtavAhitAne utpanna kare che. jo apunabaMdhakane (caramAvartamAM jIvane) viSa-gara saMbhavatA hoya to prazAMtavAhitA zI rIte ? A badhI vAtono sUra eka ja che ke, caramAvartamAM viSa-gara saMbhavatA nathI, upara darzAvelAM vividha zAstravacano parathI meM A tAraNa kADhyuM che. madhyastha gItArtho A vAMce-vicAre... pachI kAMIpaNa jaNAvavA jevuM lAge to niHsaMkoca jaNAve. zaMkA : caramAvartamAM paNa viSa-gara saMbhave che, e vAta mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.nA ArAdhakavirAdhakacaturbhAgIgranthanI nIcenI paMktio parathI jaNAya che - jaiva ninavAnazrutazIstI navamagraiveyakAnutpattiprasaGgaH / . garAnuSThAnAttadutpattAvapi tatra tatvamRtAnuSThAnena sarvopapatteH, tayoreva zIlarUpadezatvAditi vimAnanIyam ! artha : A rIte to jemanA zruta-zIla bhAMgI gayA che evA nirnavAdi navamI raiveyakamAM utpanna nahIM thaI zake. AvI Apatti nahIM ApavI, kAraNa ke garAnuSThAnathI tyAM utpatti thaI zake che. jyAre dezasarva ArAdhanAmAM to tadvaita ke amRtaanuSThAna ja niyAmaka che, kemake e be ja zIlAtmaka deza che. A vAta vicAravI. nihnavo samyaktabhraSTa hovAthI dezona ardha pudgalaparAvartakALabhAvI hovAnA kAraNe caramAvavartI ja hoya che ne emane garAnuSThAna kahela ja che. mATe caramAvartamAM viSa-gara na hoya e vAta UbhI rahI zakatI nathI. samAdhAna : e ja ArAdhaka-virAdhakacaturbhagIgranthanI bIjI gAthAnI vRttimAM Avo adhikAra che. bhavAminadrinAM sthAtinAmArthanAM gRhItadravyaktinAM sAvartanAvihUratarapUnamAnAM.. arthaH khyAti-lAbhAdinA arthI hovAnA kAraNe jemaNe dravyaliMganuM grahaNa karyuM che evA eka pagalAvarta vagerethI dUratara bhUmikAmAM rahelA bhavAbhinaMdI jIvo... A adhikAra spaSTa sUcave che ke bhavAbhinaMdI jIvano saMsAra eka pagalAvarta karatAM adhika ja hoya. eno artha ke caramAvartamAM jIva bhavAbhinaMdI na ja hoya.. ne bhavAbhinaMdI nathI, to apunarbandhaka che ja. kAraNa ke bhavAbhinaMdInA doSo dUra thavAthI ja jIva apunarbandhaka bane che. vaLI, bhavAbhinaMditA, tIvrabhavAbhivaMga, muktidveSa.. A badhuM samAnArthaka jevuM ja che e ApaNe joI gayA chIe. eTale caramAvartamAM muktidveSa na ja hovAthI viSa-gara zI rIte hoya ? zaMkA : paNa ahIM nihnavane garAnuSThAna kahyuM che ne ! samAdhAnaH e kahevA pAchaLa koI vizeSa abhiprAya hovo joIe je zodhI kADhavAno prayAsa jarUrI che. zaMkA enA karatAM je zAstravacana parathI tame "caramavartamAM viSa-gara na hoya evuM jaNAvo cho, eno koI vizeSa abhiprAya hovo joIe. ema kahIne ArAdhaka-virAdhakacaturbhAgInA prastuta pATha parathI "caramAvartamAM paNa viSa-gara hoya." AvuM mAnIe to ? samAdhAnaH evuM mAnavuM ucita nathI, kAraNa ke caramAvartamAM viSa-gara na hoya evuM sUcavanArA DhagalAbaMdha pATho che. jyAre enI saMbhAvanA sUcavanAra A eka ja pATha che, mATe emAM ja koIka vizeSa abhiprAya hovAnI saMbhAvanA karavI ucita che. zaMkAH e vizeSa abhiprAya zuM hoI zake ? samAdhAna : jema vyApanadarzana zabda samyaktabhraSTa jIvane jaNAvavAnA arthamAM pracalita hovA chatAM, prastutaadhikAramAM e anAdimithyAtvI bhavAbhinaMdIjIvane jaNAvanAra che, evo artha ApaNe pUrve joI gayA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 423 chIe, e ja rIte prastutamAM paNa evA bhavAbhinaMdIjIvane pakaDavAno che. mAtra sAdhupaNuM lIdhuM che ne ekAda vAtamAM prabhuvacana karatAM alaga nirUpaNa kare che. tethI bAhyadRSTie nidbhava che ne bhagnakRtazIla che. AvA jIvane garAnuSThAna ne enA dvArA navamo greveyeka. AvuM mAnavAmAM koI prazna Ubho thato nathI. athavA, nidbhava zabdano yathAzruta artha tarIke samyaktabhraSTajIva ja levo hoya to garAnuSThAna zabdano prastutamAM vizeSa artha levo. Azaya e che ke bhavAbhinaMdIne anuSThAnanA kAraNe kALAntare nukazAna thatuM hovAthI e anuSThAna hakIkatamAM garAnuSThAna che. nihnavane enA anuSThAnanA kAraNe nahIM, paNa tIvraabhinivezanA kAraNe kALAntare nukazAna thAya che. chatAM, e abhinivezathI saMkaLAyeluM hovAthI jANe ke anuSThAnathI nukazAna thayuM ema upacAra laI e anuSThAnane upacArathI garAnuSThAna kahyuM che ema mAnavuM. vaLI, garAnuSThAna mATe to divyabhogAbhilASa vagere joIe. je nihnavane che nahIM, ene to mAtra koIka kadagraha pakaDAI gayo che. eTale sIdhesIdhuM garAnuSThAna to kahI zakAtuM na hovAthI kyAMka upacAra jarUrI zuM na bane ? A ke Avo anya koI abhiprAya laIne saMgati karavI, paNa DhagalAbaMdha zAstravidhAno ekasUre je sUcita kare che ke "caramAvartamAM viSa-gara na hoya' teno virodha thAya evo artha karavo nahIM. zaMkAH nihnavanA A anuSThAnane upacArathI bhale garAnuSThAna kahyuM.. vAstavika e karyuM hoya ? samAdhAnaH A nirNaya kaThina che. amRtaanuSThAna nathI e spaSTa ja che. tIvrabhavAbhivaMga-muktidveSa na hovAnA kAraNe viparIta phalaka na hovAthI viSa-gara nathI e paNa niHzaMka che. have rahyA ananuSThAna ane taddhata.. jema bhavAbhinaMdIjIvane Iha-paraloka ubhayanI spRhA hoya tyAre baLAbaLane anusarIne viSa athavA gara thAya che. jema zrIpALakuMvara vagere jevA uttama puruSamAM prabaLa saMveganI sAme bhautikaspRhA kAmacalAu hovAthI nirbaLa hovAnA kAraNe saravALe anuSThAna amRta ja bane che. ema nihnavane ekabAju bhautikaspRhAthI rahita anuSThAnatatparatA che, bIjI bAju abhiniveza che. AmAM prathamanuM jora vadhAre hoya to kadAca taddhabanI zakatuM hoya. bIjAnuM jora vadhAre hoya to banne sAmasAmA nyuTrala thaIne ananuSThAna banatuM hoya. zaMkA : bIjAnuM jora ora vadhAre tIvra hoya to nyuTrala paNa na banatAM azubha ja banI zake ne ? samAdhAna : nA, azubha banavA mATe = viparIta phalaka banavA mATe to tIvrabhavAbhimpaMga joIe je samyaktabhraSTajIvane saMbhavato nathI. eTale to mithyAtve gayA pachI paNa kyAreya ene aMtaHko.ko. sAgaropamathI adhika baMdha kahyo nathI. zaMkA H A rIte saMbhUtimuninA anuSThAnane paNa ananuSThAna ja kahIe to ? samAdhAna eTale e viSa-gara to nathI ja ne ? mAro mukhya prayAsa e ja sAbita karavAno che ke ene viSa-gara na kahI zakAya. taddhatu kahevuM ke na kahevuM e vAta bIjA naMbare che. tema chatAM, pUrve batAvI gayo chuM e upadezaratnAkaranA adhikAra mujaba sanidAnadharma paNa kathaMciguNakara kahevAyelo che. tethI saMbhUtimuninA anuSThAnane taddha,anuSThAna kahevAmAM kazuM vAMdhA jevuM jaNAtuM nathI. saMvignagItArtha mahAtmAone AnA para sUkSma vicAraNA karavA vinaMtI. jeno koI vizeSa abhiprAya khoLI kADhavo jarUrI che evuM eka anya vidhAna paMcAlakajInuM A pramANe che - tatranIti mujaba bhAvita karatuM A dIkSAvidhAna sabaMdhaka ane apunarbandhakajIvonA kugrahano zIdhra viraha kare che. AmAM TIkAkAre Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 9 kaviradaM=sapinivezaviviyo.. ema vivaraNa karyuM che. eTale ke amuka cokkasa prakAranA asaAgrahano viyoga kare che. vicAraNAH AmAM apunarbandhaka mATe to koI prazna nathI. paNa sabaMdhakanI je vAta karI che. emAM kugrahaviraha ja thAya che e AtmAnI dRSTie jo lAbhakartA levAno hoya to aneka prazno nirmANa thAya che. (1) "tamAre dIkSAvidhAna bhAvita karavuM joIe AvA upadezanA saphabaMdhakane paNa adhikArI mAnavA paDe.. paNa zAstromAM apunarbandhakathI ja adhikArI mAnelA che. vaLI acaramAvartamAM to jIvane anadhikArI mAnelA che. eTale sabaMdhakane caramAvartamAM mAnavA paDe, je ucita nathI, kAraNa ke caramAvartapravezathI jIva apanarbandhaka banI jAya che. (2) saphabaMdhaka jIva haju apunarbandhaka banyo na hovAthI bhavAbhinaMdI che. bhavAbhinaMdIne to niraticAra saMyama paNa vipAke virasa ja kahevAyela che, to AnAthI zubha pariNAma zI rIte mAnI zakAya ? (3) anyatra sarvatra suphabaMdhakane dvibaMdhaka vagere sAthe lIdhA che. apunarbandhaka sAthe nahIM. eTale ja to saphabaMdhakanI pUrvasevA upacArathI manAyelI che. (4) yogalakSaNaddhAtrizikAnI 19mI gAthAnI vRttimAM jaNAvyuM che ke - apunarbandhaka sthAna prApta na thayuM hoya tyAre (= saphabaMdhakAdine) tattvamArganI jijJAsA paNa saMbhavatI nathI, to abhyAsa to zI rIte hoya? (eTale ja dIkSAvidhAnanI vAstavika bhAvitatA paNa zI rIte hoya ?) (5) vaLI e pachInI gAthAmAM Ama jaNAvyuM che ke prakRti jyAre adhikAravALI che e AvartamAM (= acaramAvartimAM) tattvamArganI jijJAsA niyamA hotI nathI. A be gAthAnuM anusaMdhAna karIe to jaNAya che ke sabaMdhakAdi acaramAvartamAM ja hoya che, caramAvartapravezathI apunarbandhaka ja hoya. acaramAvartamAM to kazuM ja AtmAnI dRSTie lAbhakartA banatuM nathI, to dIkSAvidhAnanI bhAvanA paNa tevI zI rIte banI zake ? AvA anya paNa DhagalAbaMdha prazno UbhA thAya che. eTale ahIM koI vizeSa abhiprAya hovo joIe. e Avo jaNAya che ke - jIva anAdikALathI pApanA tIvra AkarSaNavALo-tIvra kadAgrahavALo che. dIkSA jIvana to niSpApajIvana che. enI bhAvanAthI A kadAgraha para kaMIka ghA paDe che. A ghA paNa mAtra tatkAlIna jANavo. dIrghakALe AtmAne lAbhakartA kazuM nahIM. paNa tatkALa acaramAvartabhAvI zrutasAmAyikanI prApti jevo viSayakaSAya-pApaparihAra jIvanamAM Ave. eka mahattvanI vAta - yogaviMzikAgranthamAM ema jaNAvyuM che ke sarvavirata ane dezaviratajIvo caityavaMdanasUtranA tattvataH adhikArI che. aviratasamyaktI ane apunarbandhakajIvo vyavahArathI adhikArI che. AmAM apunarbandhakajIvo mATe vRttimAM upAdhyAyajI mahArAje ema jaNAvyuM che ke-caityavaMdananuM anuSThAna kugrahavirahanuM saMpAdana karavAdvArA apunarbandhakajIvone paNa phaLasaMpAdaka bane che e vAta paMcAzakAdigranthamAM prasiddha che. paMcAzakajImAM anuSThAna kugrahaviraha kare evI vAta A dIkSAvidhAna mATe je karI che e ja che, e sivAya caityavaMdana mATe alagathI kazuM kahyuM nathI. eTale jaNAya che ke upAdhyAyajI mahArAja bIjA paMcAzakanI A 44mI gAthAno ja nirdeza karI rahyA che. ane A gAthAdvArA apunarbandhakano kugrahaviraha ja teozrIne saMmata che, sabaMdhakano kugrahaviraha nahIM, kAraNa ke teozrIe mAtra apunarbandhakano ja ullekha karyo che. zaMkA : apunarbandhakanA upalakSaNathI saphabaMdhakane paNa laI zakAya ne ? Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 425 ihAmutra phalApekSA bhavAbhiSvaGga ucyate / kriyocitasya bhAvasyAnAbhogastvatilaGghanam / / 10 / / iheti / prAgeva zabdArthakathanAd gatArtho'yam / / 10 / / samAdhAnaH nA. kAraNake jo ene paNa laIe to ene paNa vyavahArathI adhikArI mAnavA paDe ane to pachI ene paNa apunarbandhakanI jema vyavahArathI yoga mAnavo paDe. paNa yogaviMzikAnI trIjI gAthAnI vRttimAM khuda upAdhyAyajI mahArAje ja eno niSedha karyo che. saovanyAlInAM ta thAnavimazuddhapariNamatvAku niyato vyavadAratA ja yoga, kritu thomasa rUlyavadheyam | arthaH sabaMdhaka vagerene to azuddhapariNAma hovAnA kAraNe sthAnAdi nizcayathI ke vyavahArathI yogarUpa nathI, paNa yogAbhAsa che ema jANavuM. vaLI teozrIe A vAtamAM yoga bindugranthanI nIcenI gAthA sAkSI tarIke ApI che. satAvartanAvInAmatattvika udvitaH | pratyapAvanaprAstAveSAdri matrataH TrU70 |ii (yogabinduvRttine anusarIne artha :) sabaMdhakAdine (Adi zabdathI dvibaMdhaka vagerene) yoga atAtvikakanizcayathI ane vyavahArathI atajvarUpa hoya che, kAraNa ke haju teo azuddhapariNAmavALA hoya che. vaLI e prAyaH pratyapAyaphalaka hoya che, kAraNa ke zraddhALutA vagaranA mAtra tevA sAdhupaNAnAM veSAdi hoya che. A yogabiMdugrantha paNa zrIharibhadrasUrimahArAjano che ne paMcAzakagrantha paNa emano ja che. eTale e beno virodha na thAya e rIte ja artha karavo yogya gaNAya. eTale paMcAzakajImAM kahelA kugrahavirahane vyavahArathI paNa atAttvika-paraMparAe paNa ke upacArathI paNa tAttvika na banI zakanAra mAnavo ucita che. arthAt bhAvita karAtuM dIkSAvidhAna ke caityavaMdanAdi anuSThAna suphabaMdhakane upara jaNAvyA mujaba pApakaraNanA Agrahano kAmacalAu viraha kare che je viraha tatkALa, alpakALe ke dIrghakALe paNa AtmahitanI dRSTie kazo lAbhakartA thavAno nathI. AnA para paNa saMvignagItArtha bahuzrutone sUkSmavicAraNA karavA vinaMtI che. ahIM saprasaMga eka anya vAta-aneka zAstrAdhikAronA citaMna-anusaMdhAnathI maLato niSkarSa-bhautika apekSAvALA anuSThAno be prakAre-(1) bhautika apekSA to hatI ja. enI saphaLatA mATe anuSThAna karavAmAM Ave. jema ke rohiNItapa vagere. sAmAnyathI AvA anuSThAnamAM niyANuM kahevAtuM nathI. eTale e pratibaMdhaka paNa banatuM nathI. uparathI e jIvane AgaLa vadhArI nirabhivaMga anuSThAna sudhI pahoMcADe che. tethI A to guNakara ja che. (2) bhautika apekSA vagara zuddha bhAvathI nirabhimpaMga anuSThAna kare. paNa pAchaLathI emAM bhautika apekSA bheLavIne enA badalAmAM e cIja mAgI le. A niyANuM kahevAya che. e pratibaMdhaka hovAthI kathaMcit doSakara che. alabatta muktidveSa na hovAnA kAraNe anuSThAna viSa-gara na banI zakavAthI taddhata bane che. paNa emAM niyANuM je che mAtra te ja tyAjya che, anuSThAna nahIM. eTale ja citramunie saMbhUtimunine anazana choDI devA jaNAvyuM nathI. astu / 9 // (avataraNikA: pAMca anuSThAnamAMnA prathama traNane mithyA banAvanAra bhavAbhidhvaMga ane anAbhoga zuM che ? e jaNAve che -). gAthArtha : 'Aloka- paraloka saMbaMdhI phaLanI apekSA bhavAbhimpaMga kahevAya che. kriyAne ucitabhAvanuM ullaMghana anAbhoga kahevAya che. 13 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 12 viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamiti paJcavidhaM jaguH / / 11 / / viSamiti / paJcAnAmanuSThAnAnAmayamuddezaH / / 11 / / viSaM labdhyAdyapekSAtaH kSaNAtsaccittanAzanAt / divyabhogAbhilASeNa garaH kAlAntare kSayAt / / 12 / / viSamiti / labdhyAdyapekSAtaH = labdhi-kIrtyAdispRhAto yadanuSThAnaM tad viSamucyate / kSaNAt tatkAlaM saccittasya = zubhAntaHkaraNapariNAmasya nAzanAt (=saccittanAzanAt), tadAbhogenaiva tadupakSayAt / anyadapi hi sthAvara-jaGgamabhedabhinnaM viSaM tadAnImeva naashyti| TIkArtha: (bhavAbhivaMga ane anAbhoga A banne) zabdonA artha pUrvagAthAnI TIkAmAM kahevAI gayelA hovAthI gatArtha che. vivecanaH (1) ahIM bhautika zabdano ullekha na hovA chatAM, Aloka-paraloka saMbaMdhI phaLa tarIke bhautika phaLa ja samajAya che. eTale jaNAya che ke jyAre anya koI vizeSa ullekha na hoya tyAre Aloka-paralokanuM phaLa.. Aloka-paralokanuM sukha. Aloka-paralokamAM vAMchita AvA badhA zabdo bhautika phaLa-sukha- icchitane ja jaNAvatA hoya che. bhautika apekSA abAdhyakakSAnI hoya to ja bhavAbhivaMga che. bAdhyakakSAnI hoya to nahIM, A vAta pUrve vicArI gayA chIe. (2) gurupUjana vagere anuSThAna yoganI pUrvasevArUpa kriyA che. tema chatAM, emAM muktiSa sAthe bhautika apekSA bhaLelI hoya to e saMsAra phaLaka banatA hovAthI viparIta praNidhAnarUpa che. muktiadveSa ke muktinA ISAga sAthe bhautika apekSA hoya to e anuSThAna paraMparAe paNa muktinuM kAraNa banatA hovAthI e anukULa praNidhAna che. tIvra saMvega to atyaMta anukULa praNidhAna che. AmAMnuM koI ja praNidhAna na hovuM e kriyocita bhAvanA ullaMghanarUpa che ne tethI anAbhoga che. ll10 (pAMca anuSThAnanA nAma jaNAve che-). gAthArthaH gurvAdipUjA vagere anuSThAna viSa, gara, ananuSThAna, taddhata ane amRta. Ama pAMca prakAre kahevAyeluM che. TIkArthaH pAMca anuSThAnono A uddeza (sAmAnya ullekha) karyo. ll11aaaa (have, yazodeze nirdezaH nyAye prathama viSa-garanuM svarUpa jaNAve che-). gAthArtha : labdhi vagerenI apekSAthI anuSThAna viSa bane che, kAraNa ke e kSaNAtutatkALa saccittanuM mAraNa kare che. divyabhoganA abhilASathI anuSThAna gara bane che, kAraNa ke e kALAntare saccittanuM kAraNa kare che. TIkArthaH labdhi vagerenI apekSAthI=labdhi, kIrtivagerenI spRhAthI je anuSThAna thAya che te viSaanuSThAna kahevAya che, kAraNa ke kSaNamAM ja = tatkALa ja cittano zubhaaMtaHkaraNa pariNAmano nAza thAya che. eTale ke anuSThAnathI meLavelA bhogasukhathI ja e zubha pariNAmano kSaya thaI jAya che. bIjuM paNa sthAvara jaMgama prakAravALuM je viSa hoya che, e tyAre ja (prANono) nAza karI nAkhe che. aihika bhogathI nirapekSapaNe svargasukhanI vAMchA e ahIM divyabhogAbhilASa tarIke abhipreta che. tenA kAraNe anuSThAna gara kahevAya che, kAraNa ke enAthI kALAntare bhavAMtaramAM kSaya thAya che. eTale ke bhavAMtaramAM bhogathI puNyano nAza thaI javA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 427 dvArA anarthanuM saMpAdana thAya che. kudravyonA saMyogathI utpanna thayelo viSavizeSa= eka cokkasa prakAranuM jhera e gara che. eno kALAntaramAM viSamavikAra pragaTa thAya che. (zaMkA-) Aloka-paraloka baMnenI apekSAthI kareluM anuSThAna alaga paDI jaze. (samAdhAna-) nA, nahIM paDe, baMne apekSAmAM je adhika haze te baLavAna hoya che ema ame saMbhAvanA karIe chIe. vivecana : (1) vagere zabdathI Aloka saMbaMdhI spRhaNIya badhI bhautika cIjo levAnI che. (2) viSa-gara acaramAvartamAM ja hoya che. acaramAvartamAM zubha pariNAma zuM? to ke dharmakaraNabuddhi. bhautika cIjanI prAptinA sAdhana tarIke dharmane joIne dharma karavAnI icchA jAge che. A enuM saccitta che. dharmanA prabhAve jevI e cIja maLI jAya che eTale tarata e "garaja sarI vaida verI' nyAye dharmane choDI de che. kAraNa ke koIpaNa dharma karavA mATe kaMIkane kaMIka aMze paNa saMjJAonI aTakAyata-viSayakaSAyano tyAga jarUrI hoya che. je ene koIpaNa hisAbe mAnya hotA nathI. Ama dharmakaraNabuddhino nAza e saccittanuM mAraNa che. (3) kALAntare bIjI koI icchA jAge ne enA upAya tarIke anya dharma kare e vAta judI. caramAvartavartI jIva bhautika icchAthI dharma kare che. paNa enI icchA bAdhya hovAthI ene pariNAme dharma pratye (=sadanuSThAnapratye) rAga-zraddhA-Adara-kRtajJabhAva pedA thAya che. eTale kAma sarI gayuM hovA chatAM dharma karavAnI icchA sarI jatI nathI. Ama dharmakaraNa icchA UbhI rahetI hovAthI saccittanuM mAraNa kahI zakAtuM na hovAnA kAraNe enuM anuSThAna viSa-gara na banatAM tadvaita bane che. vaLI kALAntare bIjI koI bhautika icchA peda eTale enA upAya tarIke e anya dharma kare che. emAM paNa bhautika apekSA to bAdhya ja hoya che, kAraNa ke caramAvartavartI hovAthI muktidveSa hoto nathI. eTale pharIthI sadanuSThAnarAga vagere thAya che. AvuM vAraMvAra thavAthI vadhato jato sadanuSThAnarAga bhautika rAgane=bhautika icchAne moLI pADato jAya che ne chevaTe bhautika icchA khasI jAya che, AtmahitanI icchA prabaLa banatI jAya che. eTale nirabhimpaMga anuSThAna thavAthI ullAsa UchaLatAM amRtaanuSThAna Ave che. acaramAvartavartI jIvane A saMbhavatuM nathI. kAraNa ke muktidveSanA prabhAve enI icchA abAdhya hoya che. abAdhya eTale ? game eTalIvAra - vAraMvAra dharmAnuSThAna kare to paNa e anuSThAna enI bhautika icchAne aMzamAtra paNa bAdhA pahoMcADI zakatuM nathI... aMzamAtra paNa moLI pADI zakatuM nathI. eTale anaMtakALamAM anaMtIvAra dharma karavA chatAM ene bhautika apekSA evI ne evI akabaMdha-gADha banI rahelI hoya che. tethI nirabhimpaMga anuSThAna mATenI aMzamAtra paNa bhUmikA sarjAtI na hovAthI enuM anuSThAna taddhata banI zakatuM nathI. vaLI eno jema mukti pratye dveSa che ema aMdarakhAne to muktinA upAyabhUta A anuSThAna pratye paNa dveSa ja hoya che. sapanAmAM paNa enuM nAma paDe ne bhaDakI UThe evI elarjI hoya che. kAraNa ke anuSThAna karavAmAM to pote sukhanA AdhAra tarIke sarve sarvA rUpe mAnI lIdhelA viSayAdine choDavA paDatA hoya che. prazanaH to pachI e anuSThAna zA mATe kare ? uttara : A kaDavI davA jevuM che. dardIne e dIThI rucatI nathI.. chatAM, bAhya dRSTie juo to-samaya Tale e ja sAmethI davA mAgaze. bhAre kALajIpUrvaka leze.. enA mATe hajAro rUpiyA kharcaze. koIka AghuMpAchuM kare to enA para gusse thaI jaze.. A badhuM hovA chatAM aMdara? aMdara e ja bhAre aNagamo.. eTale jevI pratIti thAya ke roga maTI gayo, have davA jarUrI nathI, eTale tarata ja choDI deze. basa AvuM ja acaramAvartavartI jIvane dharmAnuSThAna mATe che. svaicchita bhautika cIjano A ja saraLa-sabaLa upAya che evI pratIti thavA para kaDavI davAnI jema e dharmanuM sevana kare che. enAthI icchitanI prApti paNa thAya che. chatAM, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 13 divyabhogasyAbhilASaH = aihikabhoganirapekSasya sataH svargasukhavAJchAlakSaNastena (=divyabhogAbhilASeNa) anuSThAnaM gara ucyate / kAlAntare = bhavAntaralakSaNe kSayAd bhogAtpuNyanAzenAnarthasampAdanAt / garo hi kudravyasaMyogajo viSavizeSaH, tasya ca kAlAntare viSamavikAraH prAdurbhavatIti / 'ubhayApekSAjanitamatiricyate?' na, ubhayApekSAyAmapyadhikasya balavattvAditi sambhAvayAmaH / / 12 / / sammohAdananuSThAnaM sadanuSThAnarAgataH / taddheturamRtaM tu syAcchraddhayA jainavartmanaH / / 13 / / sammohAditi / saMmohAt-sannipAtopahatasyeva sarvato'nadhyavasAyAdananuSThAnamucyate, anuSThAnameva na acaramAvartakALano prabhAva juo- ene kyAreya A davA batAvanAra (zrI arihaMta bhagavAna) para , ke A davA potAne ApanAra (guru bhagavaMta) para akRtrima bhakti aMzamAtra UchaLatI nathI. ema e davAmAM ane kyAreya madharatA bhAsatI nathI.. emAM satata kaDavAza.. kaDavAza.. ne kaDavAza joyA karanArA ene, dharma para aMdarakhAne dveSa ja UbharAyA kare che je enA anuSThAnane viSa-gara banAvyA kare che. alabatuM caramAvartavartI jIvane paNa prAraMbhe dharma kAMI gamato nathI, kAraNa ke anaMtakALathI abhyasta thayela viSaya-kaSAya ane saMjJAonI sAme paDavuM e ati ati kaThina che. eTale caramAvartanA prabhAve aMdarakhAne mukti pratye- muktinA upAyabhuta dharma pratye adveSa hovA chatAM bahArathI aNagamo pravarte che ne tethI kaDavAzanAM darzana hoya che. tema chatAM kaDavI davAnI jema icchitanI prApti mATe e paNa dharmane seve che. paNa aMdara rahelA adveSano prabhAva juo... dharmanA A sevanathI tathA enAthI thayela icchitanI prAptithI dharmamAM bhale ati alpa. chatAM kaMIka paNa madhuratAnAM ene darzana thAya che ne tethI eTale aMze dharma pratye aNagamo khasI gamo Ubho thAya che.. punaH punaH dharma sevavA para A gamAnuM pramANa vadhatuM jAya che. ane pachI pUrve jaNAvyuM ema, kramazaH nirabhivaMgaamRta anuSThAnanI prApti thAya che. mATe caramAvartamAM anuSThAna taddhata bane che. (3) je acaramAvartavartI jIvane AlokamAM vaibhavAdi joIe che ne paralokamAM devaloka joIe che. AvI baMne icchAthI e je dharmAnuSThAna karaze eno viSamAM samAveza nahIM thAya, kAraNa ke paralokanI icchA paDelI che, ema garamAM paNa nahIM thAya, kAraNa ke AlokasaMbaMdhI icchA rahelI che. eTale ene pAMca karatAM bhinna chaThThA anuSThAna tarIke gaNavuM paDaze. AvI zaMkAnuM granthakAre samAdhAna ApyuM che ke, "nA alaga anuSThAna gaNavAnI jarUra nathI, paNa AlokanI icchA baLavAna hoya to viSa gaNavuM, ane paralokanI baLavAna hoya to gara gaNavuM ema amane samajAya che. zaMkA : caramAvartavartI jIvane AvI icchA hoya to kayuM anuSThAna gaNavuM ? samAdhAnaH enA mATe Aloka-paraloka bhedanI vivalA na hovAthI badhuM ja taddhatu gaNavAnuM che. 12aa. (have ananuSThAna vagere traNane jaNAve che-). gAthArtha sammohathI thatI dharmakriyA e ananuSThAna che, sadanuSThAnanA rAgathI thatI dharmakriyA e taddhata che. jyAre jainamArganI zraddhAthI thatI dharmakriyA e amRtaanuSThAna che. TIkArtha: 'saMnipAtagrasta puruSane jema badhI rIte anadhyavasAya =bekhabaradArI) hoya che, ema anuSThAna aMge sarvathA bekhabaradArI e sammoha che. AvA sammohathI thatuM anuSThAna ananuSThAna kahevAya che, kAraNa ke e anuSThAna ja nathI. 'tAttvikadevapUjAdi AcAra pratye bhAvabahumAnarUpa sadanuSThAnanA rAganA kAraNe AdidhArmika Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 bhavatIti kRtvA / sadanuSThAnarAgataH = tAttvikadevapUjAdyAcArabhAvabahumAnAdAdidhArmikakAlabhAvidevapUjAdyanuSThAnaM taddheturucyate, muktyadveSeNa manAg muktyanurAgeNa vA zubhabhAvalezasaGgamAdasya sadanuSThAnahetutvAt / 429 kALabhAvI devapUjAdi anuSThAna tadvetu kahevAya che. kAraNa ke muktiadveSanA ke kaMIka muktianurAganA prabhAve AmAM zubhabhAvano aMza bhaLelo hovAthI sadanuSThAnanI hetutA=kAraNatA rahI hoya che. zrI jinezvaradeve kahelA mArganI 'A ja tattva che' evA adhyavasAyarUpa zraddhAthI anuSThAna amRta bane che, kAraNa ke e amaraNano hetu che. yogabiMdu (190)mAM kahyuM che-'jinezvaradeve kaheluM A anuSThAna che' AvA bhAvanI pradhAnatAvALuM tathA atyaMta saMvegagarbhita evA Ane dharmAnuSThAnane munipuMgavo amRta kahe che. vivecana : (1) jema saMnipAtano rogI pote je kAMI bole ke kare che enI pAchaLa enuM koI sAruM ke narasuM prayojana hotuM nathI, vagara prayojane ja bakavAsa ke cALA karato hoya che. ema jIva kyAreka saMmohanA prabhAve bhautika ke AdhyAtmika koIpaNa prayojana vinA dharmAnuSThAna karato hoya che. vaLI saMnipAtano rogI jevA zabdo ke kriyA karato hoya evA bhAva aMdara hotA nathI. jema ke gALa bolato hoya paNa aMdara koI tiraskAra hoto nathI. krodhInI jema AMkha kADhato hoya paNa aMdara gusso hoto nathI. e rIte saMmohanA prabhAve jIva bolAtAM sUtro ke karAtI kriyAne anurUpa bhAva dharAvato hoto nathI. paDilehaNa kare paNa aMdara dayAjayaNAno koI bhAva nahIM. iriyAvahiyA sUtra bole-micchAmi dukkaDaM kahe, paNa enA zabdomAM arthanuM koI saMvedana nahIM.. caityavaMdana-guruvaMdana karI le paNa bhaktino aMza paNa aMdara sparzo na hoya. Ama, prayojana-AMtarika pariNAma vagererUpa kriyocitabhAvAtmaka je koI adhyavasAya, e badhAno abhAva hovo e sarvatoanadhyavasAya che. AvA badhA ja prakAranA bhAvano abhAva jaNAvavA mATe ahIM sarvataH zabda vAparelo che. koIpaNa kriyAmAM chevaTe eno bhAva e ja prANa hoya che. aneka bhAvarUpa aneka prANamAMno eka paNa prANa na hoya to pachI e kriyA kriyA rahetI ja nathI, kAraNa ke e rIte kriyA karo ke na karo.. kazo pharaka paDato nathI. kriyA karavA chatAM na karavA tulya ja hoya che. mATe ahIM jaNAvyuM ke anuSThAna--kriyA ja thatI nathI. ne tethI e ananuSThAna che. (2) tAttvikadevapUjA vagere AcArarUpa sadanuSThAna pratyenI AMtarika prItisvarUpa bhAvabahumAna e sadanuSThAnarAga che. AvA sadanuSThAnarAgathI AdidhArmika avasthAmAM je devapUjA vagere anuSThAna thAya che te tadvetu anuSThAna kahevAya che. A tadvetu zabda sAnvartha che. tadvetu=teno hetu=sadanuSThAnano hetu. A anuSThAna muktiadveSanA kAraNe ke kaMIka muktirAganA kAraNe zubhabhAvano aMza bhaLelo hovAthI sadanuSThAnano hetu bane che, mATe tadvetu che. zaMkA : tame to pUrve jaNAveluM ke bAdhya bhautika phaLApekSA hoya to tadvetu anuSThAna thAya che. ahIM to enI koI vAta karI nathI. samAdhAna : bAdhya bhautikaphaLApekSA sadanuSThAnanA rAgane karanArI che. e vAta AgaLa Avaze. eTale enAthI sadanuSThAnarAga pedA thAya che je anuSThAnane tadvaMtu banAve che. paNa jo phaLApekSAno ja ullekha ka2vAmAM Ave to enAthI to viSa-gara paNa thatA hovAthI saMdeha paDe. sadanuSThAnano rAga kahevAthI koI prazna ja na rahe. eTale ja viSa-gara mATe paNa phaLApekSA na kahetAM bhavAbhivaMga kahyo. muktidveSa sahaSkRta bhautika apekSA ja bhavAbhiSyaMga che, e sivAyanI apekSA abhiSyaMga che, paNa bhavAviSvaga nathI. alabat bhavAbhidhvaMganI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 14 jainavartmano jinoditamArgasya zraddhayA = 'idameva tattvamityadhyavasAyalakSaNayA tvanuSThAnamamRtaM syAd, amaraNahetutvAt / taduktaM-"jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH / / " (yo.viM.160) ||1rU|| carame pudgalAvarte tadevaM kartRbhedataH / 430 siddhamanyAdRzaM sarvaM gurudevAdipUjanam / / 14 / / gharama kRti / niyamanuM spaSTam ||14|| vyAkhyAmAM phaLApekSA kahI. ne enA Aloka-paralokabhede be bheda hovAthI viSa-gara be bheda batAvyA. tadvetu mATe to sadanuSThAna rAgane ja prayojaka kahyo. eTale enA be bheda batAvavAnI jarU2 na rahI. bAdhya bhautikaapekSA AlokanI, paralokanI ke ubhayalokanI hoya.. e badhI sadanuSThAna rAgane pedA kare che ne e sadanuSThAnarAga anuSThAnane tadvaMtu banAve che. anuSThAnamAM zubha bhAvAMzano yoga hovA chatAM vidhi vagerenuM zakyapAlana-paripUrNapAlana, atyaMta saMvega vagere na hovAthI A anuSThAna amRtaanuSThAna banatuM nathI. tema chatAM e amRtaanuSThAnano zreSTha=avaMdhya hetu to bane ja che. tethI e tadvetu anuSThAna kahevAya che. (3) amRtaanuSThAna-'aho ! A anuSThAna (mArA) bhagavAne kahyuM che' 'A ja tattva che' AvI jvalaMta zraddhAnI pradhAnatAvALuM ane atyaMta saMvega garbhita--atyaMta mokSAbhilASAyukta evA AneanuSThAnane zrI gautama vagere munipuMgavo amRta kahe che, kAraNake e jyAM maraNa nathI evA amaraNanuM -mokSanuM kAraNa che. Avo ahIM yogabiMdunA zlokano artha jANavo. 'mArA bhagavAne kahyuM che' A ja vAtanI mahattA ne prabaLa zraddhA che. eTale bhagavAne vivakSita anuSThAna je rIte karavAnuM kahyuM hoya te badhI vidhinuM sUkSmatAthI pAlana karavAno svArasika Agraha Ubho thAya ja. vaLI paudgalika sukhonI kSaNabhaMguratA, avizvasanIyatA, duHkha pratikArarUpatA, vipAkadArUNatA, parAdhInatA vagerenI pratIti thayelI che ne enI sAme apaudgalika sukhanI kaMIka paNa anubhUti sAthe mokSanI suMdaratAnI pichANa thayelI che. eTale mokSanI tIvra jhaMkhanA pedA thayelI che. je paNa enA upAyabhUta devapUjanAdi anuSThAnanI tIvraruci pedA karAve che ne enA kAraNe paNa enA veLA-vidhi vagere jALavavAno svArasika Agraha Ubho thAya che. eTale eka bAju mokSanI tIvra abhilASArUpa atyaMta saMvega che ane bIjI bAju vidhinuM paripUrNa pAlana che eTale anuSThAna amRta anuSThAnarUpa bane che. / / 13 / / (kartAnA bhede anuSThAnano bheda thAya che e samajAvavA mATe pAMca anuSThAno jaNAvyA bAda have tenuM nigamana kare che-) gAthArtha : tethI A rIte, carama pudgalaparAvartamAM kartAno bheda thato hovAnA kAraNe gurudevAdipUjana rUpa badhuM anuSThAna alaga prakAranuM hoya che e vAta siddha thaI. TIkArtha : nigamana spaSTa che. vivecana : yogabiMdugranthanI vRttimAM nyAtRza=muvantyadveSAveH pUrvaparAvartAtamAvino levAlivUnanAdvilakSaLa... AvI vyAkhyA karI che. arthAt acaramAvartano ullekha muktiadveSa vagerethI pUrvanA parAvarta tarIke karyo che. A jaNAve che ke ca2mAvartamAM pravezamAtrathI muktiadveSa pragaTI ja jAya. ane emAM jJAti zabda je paDelo che te apunarbandhukatvano samAveza karI zake che. vaLI A nigamanamAM Azayabheda na kahetAM mAtra kALakRta kartAbheda ja kahyo che. e sUcave che ke jIva Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 431 sAmAnyayogyataiva prAka puMsaH pravavRte kila / tadA samucitA sA tu sampanneti vibhAvyatAm / / 15 / / sAmAnyeti / sAmAnyayogyatA = muktyupAyasvarUpayogyatA / samucitayogyatA tu tatsahakAriyogyateti vizeSaH / pUrvaM kAntena yogAyogyasyaiva devAdipUjanamAsIt, caramAvarte tu samucitayogyabhAvasyeti caramAvartadevAdipUjanasyAnyAvartadevAdipUjanAdanyAdRzatvamiti yogabinduvRttikAraH (gA.162) / / 15 / / caramAvartamAM AvavA mAtrathI have enuM anuSThAna acaramAvartabhAvI enA anuSThAnathI alaga prakAranuM thaI jAya che. eTale ke acaramAvartamAM viSa-gara hatuM to caramAvartamAM enAthI alaga prakAranuM taddhata vagere ja hoya. zaMkA caramAvartamAM AvavA mAtrathI anuSThAna badalAI jAya A vAta barAbara nathI, kAraNa ke anAbhogathI to caramAvartamAM paNa ananuSThAna ja thAya che. eTale kALabheda sAthe Azayabheda paNa kahevo joIe. samAdhAnaH kALabhede kartAbhede anuSThAnabhedanI je prastuta vAta che, te dharmAnuSThAna mATe che. anAbhogathI thatuM anuSThAna vastutaH dharmAnuSThAna che ja nahIM. eTale ja enuM nAma ananuSThAna che. ane eTale ja teramI gAthAnI TIkAmAM enA mATe manuSThAnava na mavati e dharmAnuSThAna ja nathI ema jaNAvyuM che. eTale bhojanazayanAdi aMge jema vilakSaNatAno koI vicAra nathI ema anuSThAna aMge paNa e che ja nahIM, pachI "caramAvartamAM anuSThAna vilakSaNa ja hoya= viSa-gara na ja hoya." A niyamamAM prazna ja kyAM che ? |14ll (caramAvartamAM anuSThAna vilakSaNa ja kema hoya che ? te have jaNAve che.) gAthArtha : jIvanI pahelAM sAmAnya yogyatA ja pravartamAna hatI. tyAre (caramAvartamAM) e samucita bane che, ema vicAravuM. TIkArtha : 'muktiupAyonI svarUpayogyatA e sAmAnya yogyatA che. enA sahakArInI yogyatA e samucita yogyatA che. A taphAvata jANavo. pUrve (=acaramAvartamAM) jIva yoga mATe ekAnta ayogya hato. caramAvartamAM e samucitayogyatAvALo banyo hoya che. mATe caramAvartamAM jIve karela devAdipUjana, anya AvartamAM karela devAdipUjana karatAM alaga prakAranuM thAya che ema yogabindunA vRttikAre kahyuM che. vivecana : retI, paththara jevI thaI gayelI atyaMta khaDakALa mATI, cAla mATI ane piMDa... A cAra vastuthI prastuta vAta samajIe. abhavya jIva retI jevo che. ghaDo banavAnI emAM mULathI ja koI yogyatA nathI. acaramAvartavartI jIva khaDakALa mATI jevo che. emAM ghaDo banavAnI yogyatA che kharI. paNa ene anurUpa hAla enI avasthA nathI. kuMbhAra ene cAkaDA para mUkI game eTalo prayatna kare to paNa kazuM ja pariNAma nIpajatuM nathI. ema acaramAvartamAM rahelo jIva TheTha niraticAra saMyama pAlana sudhIno puruSArtha kare, chatAM mukti ke muktinA upAyane anukULa koI ja pariNAma Ubho thaI zakato nathI. caramAvarta pravezathI jIva cAlu mATI jevo bane che. eTale yoganI pUrvasevArUpa devAdipUjana ane piMDa jevo banAve che, arthAt have jIva sahakArI kAraNonI yogya asaro jhIlavA yogya banI gayo. Ama acaramAvartamAM khaDakALamATInI jema mAtra svarUpayogyatA che ane zaramAvartamAM cAlu mATInI jema samucitayogyatA che. eTale acaramAvartanA devAdipUjana karatAM caramAvartanA devAdipUjana vilakSaNa hoya che. AmAM samucitayogyatA zAnAthI pragaTa thAya che ? e mATe vizeSa kazo ullekha nathI. e jaNAve che ke caramAvartamAM praveza karavA mAtrathI e samullasita thaI jAya che. ll1pa (caramAvartamAM anuSThAna vilakSaNa prakAranuM hoya che e jaNAvyuM. to e kayA prakAranuM hoya ? e have jaNAve che.) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 15 gAthArtha caramAvartamAM prAyaH karIne cothuM anuSThAna hoya che. anAbhogAdi Ave to anyathA paNa saMbhave. TIkA: caramAvartamAM prAya=ghaNuM karIne cothuM taddhatu nAmanuM anuSThAna hovuM mAnya che. kyAreka anAbhoga vagere bhAva hoya to anyathA-taota sivAyanuM paNa anuSThAna saMbhave che. (gAthAnA pUrvArdhamAM rahelA) prAyaH zabdathI A artha maLe che. vivecanaH caramAvartamAM ghaNuMkharuM taddhata anuSThAna hoya che. kyAreka e sivAyanuM anuSThAna paNa hoya che. AmAM e sivAyanA anuSThAna tarIke ananuSThAna ane amRtaanuSThAna A be ja levAnA che ke viSa-gara paNa levAnA che ? A sUkSmatAthI vicArIe to jaNAya che ke viSa-gara levAnA nathI. te A rIte viSa-gara, ananuSThAna, taddhata ane amRta.. A kramamAM anuSThAno kahyAM che ane enA kAraNa tarIke kramazaH bhavAbhimpaMga, anAbhoga, sadanuSThAnarAga ane jainamArganI zraddhA kahyA che. gAthAnA uttarArdhamAM nAmo vimAve zabda rahelo che, jeno samAsavigraha kanImo mArI ceSAM . evo thaI zake. anAbhoga kAMI bhavAbhimpaMganI AdimAM nathI. e to sadanuSThAnarAga ane jainamArgazraddhAnI AdimAM ja che. eTale anAbhogAdi bhAva tarIke bhavAbhidhvaMga pakaDI na zakAvAthI viSa-gara laI na zakAya. "zrIajitAditIrthaMkara devo.' A rIte ullekha hoya tyAre zrI-Sabhadevano samAveza na ja thAya. emano samAveza paNa abhipreta hoya to "zrISabhAditIrthakara devo' evo ja ullekha joIe. ema prastutamAM jANavuM. zaMkA: e to chaMdobhaMga na thAya e mATe bhavAbhimpaMgano ullekha na karatAM anAbhogano karyo hoya... samAdhAnaH nA, makhvAdrimAve tu.. A rIte kahevAmAM koI chaMdobhaMga thato nathI. ane "abhidhvaMga' zabda parathI prakaraNavazAt tathA dhImo dhImasenaH nyAye bhavAbhimpaMga maLI ja jAya che. athavA mavAdhvati bhAve tu A rIte levAmAM paNa artha maLI jAya che ne chaMdobhaMga thato nathI. zaMkA anAbhoganA upalakSaNathI bhavAbhidhvaMga laI laIe to ? samAdhAna to mA izabda asaMgata banI jAya. kAraNa ke e rIte zraddhA paNa upalakSaNathI ja laI zakAya che, pachI Adi konA mATe ? upalakSaNathI levAno abhiprAya hoya tyAre kaTi zabda hoya nahIM. vaLI, caramAvartamAM viSa-gara paNa levAno tamAro Agraha kema che ? zaMkA : eTalA mATe ke bhautika AzaMsAthI anuSThAna kare to eno viSa-garamAM samAveza thaI zake. samAdhAna : to pachI gAthAmAM bAhulyana-ghaNuMkharuM Avo artha jaNAvanAra prAyaH zabda je rahyo che, te asaMgata banI jaze. Azaya e che ke virATa zaramAvartakALamAM jIva bhautika AzaMsAthI mukta banyo rahe evo kALa to bahu ja ocho hoya che. dezonapudgalaparAvarta jeTalA bahu moTA bhAganA kALamAM bhautika AzaMsA beThI ja hoya che. eTale bhautika AzaMsAvALA anuSThAnane jo viSa-garanuM lebala mAravAnuM hoya to "caramAvartamAM prAyaH viSa-gara hoya che evuM kahevuM paDe. tethI taddhatunI saMbhAvanA bahu ja alpa rahevAthI "caramAvartamAM prAyaH taddhatu hoya che' A vAta asaMgata TharI ja jAya. zaMkAH moTe bhAge apekSA hoya che e vAta to sAcI che. paNa emAM je abAdhya hoya te ja viSa-garanuM kAraNa bane che... ne evI apekSA bahu ja alpa hoya che. moTe bhAge bAdhya ja hovAthI anuSThAna taddhata bane che. Ama vibhAga karIe to ? Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 prazna : moTAbhAganI apekSAne bAdhya koNa banAve ? uttara : (zaMkA) - bIjuM to kazuM saMbhavatuM na hovAthI muktiadveSa ja mAnavAno. samAdhAnaH zaramAvarta pravezathI ja muktiadveSa hoya ja che e pUrve vicArI gayA chIe. eTale apekSA bAdhya ja rahevAthI viSa-gara saMbhavaze ja nahIM. Ama A gAthAmAM kahelI vAta ane pUrve jaNAvelI DhagalAbaMdha vAto.. A badhAno eka ja sUra niHzaMka pratIta thAya che ke caramAvartamAM viSa-gara saMbhavatA nathI. eTale ja zAstromAM Thera Thera 'artha-kAmanA ike paNa dharma ja karavo joIe." "dharma to sAMbhaLyo hoya, joyo hoya ke prazasyo-anumodyo hoya to paNa sAta peDhIne tArI de che" vagere rIte dharmano mahimA ja gAyelo jovA maLe che. ene viSa-gara rUpe vakhoDelo to lagabhaga jovA maLato nathI. AnuM kAraNa spaSTa che ke zAstronA upadezanA adhikArI mAtra caramAvartavartI jIvo ja che ne emane to taddhata anuSThAna thavAthI lAbha ja lAbha che. prazna: caramAvartavartI jIvo ja upadezanA adhikArI che. ne emane to viSa-gara saMbhavatA nathI. to pachI viSa-gara anuSThAna tyAjya che' vagere vAto konA mATe che ? uttaraH acaramAvartavartI jIva mATe to kazuM nirUpaNa che ja nahIM, e vAta spaSTa che. eTale A badhI vAto caramAvartavartI jIvane ja karavAnI che. alabat bhautika apekSAvALuM paNa emanuM anuSThAna viSa-gara na hovAthI viSAtratRptisadaza ke vipAkavirasa nathI ja. chatAM A jIvone "bhautikaapekSAthI anuSThAna viSa-gara banatuM hovAthI viparIta phalaka hoya che" vagere jaNAvavAnI pAchaLa, teonA dilanA koI khUNe paNa bhautika apekSA pratye kUNI lAgaNI na rahI jAya.. ne teone bhautika apekSA TALavAnI cAnaka lAge. e mATe satata prayAsa thayA kare. Avo jJAnIono abhiprAya pratIta thAya che, nahIMtara, "tamAruM bhautika apekSAvALuM anuSThAna paNa taddhatu hovAthI lAbhakartA ja che vagere vAto ja jo teone karavAmAM Ave to bhautika apekSA TALavA aMge teo bedarakAra ja banI jAya. prazna paNa jo anuSThAna viSa-gara banatuM na hoya to e banavAnI vAta karI zakAya? uttara H bhautika apekSA TALavAnI cAnaka jagADavAnA abhiprAyathI karI zakAya. jema ke je doSa evo akSattavya na hoya ke jethI e doSane na choDI zakanAra mATe sAdhupaNuM choDI gRhasthavAsa sAro thaI jAya, evA (jema ke bapore be-aDhI kalAka nidrA) doSane paNa TALavAnI cAnaka lAge e mATe guru nidrALu ziSyane "alyA! tAre uMdhyA ja karavuM che, to enA karatAM tuM ghare zuM khoTo hato ?" AvuM jarUra kahI zake che. prazana: guru bhale zrotAne cAnaka lagADavA AvI vAto kare. paNa zrotAne "bhautika apekSAthI anuSThAna viSa-gara thAya. ne bhautika apekSA huM choDI zakato nathI. to anuSThAna ja choDI dauM' AvI pratIti thAya ne anuSThAna choDI de to to taddhatuthI vaMcita rahevAnuM nukzAna ja thAya ne ? uttara H eTale ja viSa-gara vagere vAto jemAM Ave che te yogagrantho, dharmazravaNanA adhikArI evA badhA ja jIvone ApavAnA hotA nathI, paNa viSa-garanI vAto sAMbhaLyA pachI paNa jene anuSThAna choDavAnuM mana na thAya, paNa bhautika apekSA TALavAnI ja ochevatte aMze paNa preraNA maLe evA jIvone ja A vAto karavAnI hoya che. kulayogI ane pravRttacakrogI jIvo AvA hoya che. mATe e jIvone ja A granthonA adhikArI kahyA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 16, 17 caturthaM caramAvarte prAyo'nuSThAnamiSyate / anAbhogAdibhAve tu jAtu syAdanyathApi hi / / 16 / / caturthamiti / caramAvarte prAya: = bAhulyena caturthaM taddhetunAmakamanuSThAnamiSyate / anAbhogAdibhAve tu jAtu = kadAcidanyathA'pi syAditi prAyograhaNaphalam / / 16 / / zaGkate - navadveSo'thavA rAgo mokSe taddhetutocitaH / Adye tat syAdabhavyAnAmantye na syAttadadviSAm / / 17 / / che. A aMgenI vizeSa vAto yogaviMzikA granthanA meM karelA gujarAtI vivecanamAMthI jANI levI. e vivecanamAM meM saMbhAvanA vyakta karI hatI ke caramAvartamAM viSa-gara na hoya, paNa A batrIzInA vivecanaveLA enAM vacano para vadhAre UMDANathI vicAra karavA para have huM A nizcaya para Avyo chuM ke caramAvartamAM viSa-gara hoya 'nahIM. astu. prazna : ca2mAvartavartI jIvane viSa-garanI vAto, 'e bhautika apekSA choDavAnI tAlAvelIvALo thAya e mATe che' AvI tamArI kalpanAnuM sUcaka hoya evuM kAMI darzAvI zako ? uttara : hA, cokkasa. pUrve bIjI gAthamAM vratadugrahane zastra-agni-sApanA durrahasadeza kahyo che. enA vivecanamAM meM jaNAveluM che ke zastrAdi to svarUpe nukzAnakartA che. pachI, svarUpe lAbhakartA evA vratanA dugraha mATe enA dugrahanI vAta kema karI ? prathama najare anucita lAge evI paNa A sarakhAmaNIno mahAtArkika evA zrIharibhadrasUrimahArAje tathA mahopAdhyAyazrIyazovijayajI mahArAje sva-svagranthomAM ullekha karyo che to enI pAchaLa jarU2 koI gaMbhIra rahasya haze. e rahasya A che - eka to zastrAdi svarUpe ja nukzAnakartA ane vaLI eno dugraha eTale keTaluM vadhAre nukzAnakAraka.. bhautika apekSAvALA anuSThAnanI AnI sAthe sarakhAmaNI karavAthI bhautika apekSAnI duSTatA ora vadhAre pratIta thAya ja. ne tethI ene TALavAnI cAnaka paNa vadhAre tIvra bane ja. Ama, A viparIta sarakhAmaNIthI A sUcana maLe che ke A vAto bhautika apekSAne TALavAnI tIvra cAnaka lagADavA mATe che. II16 // 17, 18 ane 19 mI gAthA dvArA granthakAra eka zaMkAne jaNAve che - gAthArtha : tadvetune ucita bhAva kayo che ? mokSa pratye adveSa ke rAga ? prathamavikalpamAM abhavyone te--tadvetu anuSThAna mAnavuM paDaze. aMtyavikalpamAM muktidveSavALAne tadvetu mAnI zakAze nahIM. 4. eTale zabdazaH vivecanakAre ca2mAvartavartI jIva mATe bhAvArthamAM-kyAreka aihikabhoganI AzaMsAthI viSAnuSThAna kare che to kyAreka paralokanA bhoganI AzaMsAthI garAnuSThAna paNa kare che. Ama chatAM prAyaH caramAvartamAM AvelA jIvo samucita yogyatAvALA hovAne kAraNe tadvetu anuSThAna karanArA hoya che-AvuM je kahyuM che, tathA AgaLa pAchaLa paNa AvA matalabanuM je vivecana karela che te vicAraNIya jANavuM. kAraNa ke e anuSThAnakALe paNa samucitayogyatA to UbhI ja che, pachI tadvaMtu kema na thAya ? vaLI upara jaNAvyuM ema bhautikaapekSAnI apekSAe nirAzaMsabhAva to bahu ja bahu alpavAra hoya che. tethI bhautika apekSAnA kAraNe enuM anuSThAna jo viSa-gara banI jatuM hoya to 'prAyaH tadvetu hoya che.' A vAtanI saMgati zI rIte karazo ? Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 435 nanviti / muktyadveSaprayuktAnuSThAnasya taddhetutve'bhavyAnuSThAnavizeSe'tivyAptiH, navamagraiveyakaprAptermuktyadveSaprayuktatvapradarzanAt / muktirAgaprayuktAnuSThAnasya tattve tu manAgrAga-prAkkAlInamuktyadveSaprayuktAnuSThAne'vyAptirityarthaH / / 17 / / na cAdveSe vizeSastu ko'pIti prAga nidarzitam / ISadrAgAdvizeSazcedadveSopakSayastataH / / 18 / / na ceti / adveSe vizeSastu na ca ko'pyasti, abhAvatvAditi prAk = pUrvadvAtriMzikAyAM nidarzitam / ISadrAgAccedvizeSaH ? tarhi tata evAdveSasyopakSayaH (=adveSopakSayaH), vizeSaNenaiva kAryasiddhau vizeSyavaiyarthyAt / TIkArtha : pUrvapakSa H jo muktiadveSa prayukta anuSThAna taddhata banatuM hoya to abhavyanA anuSThAnamAM ativyApti thaze, kAraNa ke emane thatI navamA raiveyakanI prApti muktiadveSa prayukta hovI kahI che. muktirAga prayukta anuSThAna jo tevuM hoya to manapharAganI pUrvakALanA muktiadveSaprayukta anuSThAnamAM avyApti thaze. vivecana : taddhata anuSThAnanuM lakSaNa zuM mAnavuM? enA vikalpa batAvI pUrvapakSa Ubho thayo che. pUrvapakSa: "muktiadveSaprayukta anuSThAna hoya te tadUta anuSThAna' AvuM lakSaNa ativyAptidoSa grasta che, kAraNa ke abhavyanA viSa-garAtmaka anuSThAnavizeSamAM e lakSaNa jAya che. te paNa eTalA mATe ke muktiaSa vagara mAtra anuSThAna navamo greveyaka vagere ApI zakatuM na hovAthI e muktiaSaprayukta hoya che ja. A ativyAptine vAravA jo ema kaho ke "manAgu (=alpa) rAgaprayukta anuSThAna je hoya te taduhetu' to A lakSaNamAM avyApti doSa che. kAraNa ke caramAvartapraviSTa je jIvane haju muktino a5rAga paNa pragaTyo nathI, tene paNa muktiadveSa to pragaTI ja gayo che. enuM anuSThAna tadUta hovA chatAM manAgu rAga prayukta na hovAthI emAM lakSaNa jatuM na hovAnA kAraNe avyApti. I/17 (pUrvapakSI potAnA pUrvapakSane AgaLa calAve che-). gAthArtha adveSamAM koI vizeSa hoto nathI e pUrve jaNAveluM che. ISadrAgathI jo vizeSa kahezo to adveSa upakSINa thaI jaze. TIkArtha : "adveSamAM vizeSa=bheda koI hoto nathI, kAraNa ke e abhAvarUpa che' A vAta pUrvanI batrIzInI 32mI gAthAmAM batAvelI che. ISadrAganA kAraNe vizeSa jo kahezo to enAthI ja adveSano upakSaya thaI jaze, kAraNa ke vizeSaNathI ja kArya thaI javAthI vizeSya vyartha banI jAya che. Ama, "muktiaSathI ke ISad mukti anurAgathI tadhetu anuSThAna thAya." AvA vacanano vyAghAta thAya che. vivecanaH pratiyogI ghaTa nAno moTo vagere anekarUpe saMbhave, ghaTAbhAva to ekasarakho ja hoya che. ema muktidveSAbhAva paNa eka ja prakArano hovAthI caramAvartavartI jIva ane tabhinna jIvanA muktiadveSamAM pharaka pADI zakAto nathI. (zaMkA : muktiadveSamAM bheda na hovA chatAM, muktinA manAgu rAgathI viziSTa muktiadveSa, ane e vagarano muktiadveSa. Avo bheda to pADI zakAya ne !) samAdhAna: to pachI muktiadveSa upakSINa=vyartha thaI jaze. Azaya e che ke pachI, "mokSanA manAgurAga Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 19 itthaM ca "muktyadveSeNa manAg muktyanurAgeNa vA taddhetutvam" ( yogabinduvRtti-159) iti vacanavyAghAta iti bhAvaH ||18|| utkaTAnutkaTatvAbhyAM pratiyogikRto'stvayam / naivaM satyAmupekSAyAM dveSamAtraviyogataH / / 19 / / utkaTeti / abhavyAnAM muktAvutkaTadveSAbhAve'pyanutkaTadveSo bhaviSyati / anyeSAM tu dveSamAtrAbhAvAdevAnuSThAnaM taddhetuH syAditi pUrvArdhArthaH / naivaM, upekSAyAM satyAM dveSamAtrasya viyogataH (= dveSamAtraviyogataH), anyathA viziSTa muktidveSa prayukta anuSThAna e tadbhutu AvuM lakSaNa banaze. ane to to 'mokSanA manAgrAgaprayukta anuSThAna e tadbhutu' ATaluM ja kahevAthI acaramAvartavartInA anuSThAnanI bAdabAkI thaI jatI hovAthI muktiadveSa kahevAnI jarUra ja na 2he. (zaMkA : to nahIM kahevAno.) samAdhAna : jo nahIM kaho to 'muktinA adveSathI ke manAy muktirAgathI tadbhutu thAya che' AvuM vacana bhAMgI paDaze. (zaMkA : bhale bhAMgI paDatuM.. have pariSkAra karI e kADhI nAkhIzuM. samAdhAna : to pachI upara jaNAvyA mujaba thoDo paNa muktirAga haju jene pragaTyo nathI evA caramAvavartI jIve karelA anuSThAnamAM avyApti thaze.) II18 / / (pUrvapakSa haju cAlu che-) gAthArtha : 'utkaTatva - anudghatvanA kAraNe pratiyogI dvArA karAyelo AvizeSa ho.' AvuM na kahI zakAya, kAraNa ke upekSA hoya tyAre dveSamAtrano viyoga hoya che. TIkArtha : abhavyajIvone mokSa para utkaTa dveSano abhAva hovA chatAM anutkaTa dveSa hoya zake che. bIjAone to dveSamAtrano abhAva hovAthI anuSThAna tadvetu thAya.. Avo pUrvArdhArtha che. A vAta barAbara nathI. kAraNa ke upekSA hoya tyAre dveSamAtrano viyoga thaI jAya che. nahIMtara to svaiSTa sAMsArikasukhanI virodhI hovAthI teone mukti pratye utkaTa dveSa paNa saMbhavaze - evo uttarArdhano artha che. vivecana : 'mokSa karatAM to jaMgalamAM pazu banavuM sAruM' vagere pralApa karAvanAra utkaTa dveSa hoya to to navamo traiveyaka na maLe. eTale eve avasare abhavyane Avo utkaTadveSa bhale na ho.. paNa anutkaTadveSa hoya zake che. ca2mAvartavartI jIvane to e paNa hoto nathI. eTale 'dveSamAtranA abhAva prayukta anuSThAna e tahetu' ema kahevAthI abhavyanA anuSThAnamAM ativyApti nahIM thAya. pUrvArdhamAM karelI AvI zaMkAno pUrvapakSI uttarArdhathI javAba Ape che- AvuM kahevuM nahIM, kAraNa ke jyAre mokSa pratye upekSA hoya che tyAre aMzamAtra paNa dveSa saMbhavato nathI. upekSAkALe paNa dveSa saMbhavato hoya to to abhavyone mokSa para utkaTa dveSa paNa saMbhavaze, kAraNa ke emane je atyaMta iSTa che te sAMsArika sukhano mokSa e virodhI che. II19 / / traNa gAthAthI darzAvelA pUrvapakSanuM samAdhAna Ape che gAthArtha : tamArI vAta sAcI che. A bemAMthI eka dvArA saMpanna thayelo kriyA2Aga ja tatunuM bIja che. tethI koI atiprasaMga jaNAto nathI. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 sveSTasAMsArikasukhavirodhitvenotkaTo'pi dveSasteSAM muktau syAdityuttarArdhArthaH / / 19 / / samAdhatte satyaM bIjaM hi taddhetoretadanyatarArjitaH / muktyadveSo (kriyArAgo) na tenAtiprasaGgaH ko'pi dRzyate / / 20 / / satyamiti / (satyam,) taddhetoranuSThAnasya hi bIjaM (etadanyatarArjitaH=) etayoH = muktyadveSarAgayoranyatareNArjitaH = janitaH kriyArAgaH = sadanuSThAnarAgaH / tenAtiprasaGgaH ko'pi na dRzyate / abhavyAnAmapi TIkArtha : 'tamArI vAta sAcI che. mukti pratye adveSa ke rAga. A bemAMthI eka vaDe utpanna thayelo kriyArAga=sadanuSThAnano rAga ja tahetu anuSThAnanuM bIja che. tethI koI atiprasaMga jovA maLato nathI. 'abhavyAdine svargaprAptinA kAraNabhUta muktiadveSa hovA chatAM paNa e sadanuSThAnarAgano prayojaka hoto nathI. bAdhyaphaLApekSAthI sahakRta evo te=muktiadveSa sadanuSThAnarAgano anubaMdhI che=kAraNa che. vivecana gAthAmAM je muvatyaSo zabda che tyAM TIkA vagerene anusarIne jiyArI zabda joIe. (1) tamArI vAta muktiadveSane taduhetunuM kAraNa mAnavAmAM Ave to abhavyanA anuSThAnamAM tadUhetu anuSThAnanA lakSaNanI ativyApti thAya AvI tamArI vAta sAcI che. paNa ame enA kAraNa tarIke sadanuSThAnano rAga mAnIe chIe je abhavyanA anuSThAnamAM na hovAthI have ativyApti thaze nahIM. A sadanuSThAnano rAga muktiadveSa ke muktinA rAgathI utpanna thAya che. | (zaMkA : muktiadveSa to abhavyane paNa saMbhavita che ja. eTale ene paNa sadanuSThAna rAga thavAthI ativyApti UbhI ja raheze.) (2) abhavyAdine je muktiadveSa hoya che te svargaprAptino prayojaka banI zake che, paNa sadanuSThAnarAgano prayojaka banI zakato nathI. te paNa eTalA mATe ke je bAdhyaphaLApekSAthI sahakRta hoya evo ja muktiadveSa eno prayojaka manAyelo che. abhavyanI phaLApekSA to abAdhya hoya che. zaMkAH cothI gAthAnI TIkAmAM vAritrakriyA nAmarthataye na levo, rAsImAM pheSAnavajAzAt (cAritrakriyA vageremAM lAbhAdi arthitAnA kAraNe ja Sa hoto nathI, kAraNa ke rAganI sAmagrImAM dveSane avakAza hoto nathI.) Ama jaNAveluM che. e ja jaNAve che ke anuSThAna pratye abhavyAdine paNa rAga thAya ja che. kAraNa ke nahIMtara 5. zabdazaH vivecanakAre TIkAryamAM ahIM TIkAmAM patayormutyaparAyo nA sthAne A pATha patayoskRvatyaSamanA kuriyoH joIe. Ama pATha pheravavAnuM je sUcana karyuM che te binajarUrI jANavuM. TIkAnA pAThamAM itaretaranda samAsa hovAthI muktipadano anvaya rAgamAM paNa thAya ja che. tethI muktirAga artha maLI jAya che. ane AgaLa-pAchaLanA anusaMdhAnathI A muktirAga manAgu (=alpa) hovo joIe e paNa samajAi jAya che. tethI e pheraphArasUcana ucita jaNAtuM nathI. muktiadveSa ke manAgu muktirAgadvArA saMpanna thayelo sadanuSThAnarAga ja taddha,anuSThAnanuM bIja che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 21 svargaprAptihetumuktyadveSasattve'pi tasya sadanuSThAnarAgAprayojakatvAd bAdhyaphalApekSAsahakRtasya tasya mokSArthasadanuSThAnarAgAnubandhitvAt / / 20 / / api bAdhyA phalApekSA sadanuSThAnarAgakRt / sA ca prajJApanA'dhInA muktyadveSamapekSate / / 21 / / apIti / bAdhyA = bAdhanIyasvabhAvA phalApekSA'pi = saubhAgyAdiphalavAJchA'pi (sadanuSThAnarAgakRta=) eno rAganI sAmagrI tarIke ullekha na hoya. samAdhAna : abhavyanA ane caramAvartavartI jIvanA sadanuSThAnarAgamAM paNa pharaka hoya che. abhavyane mAtra svargAdinA sAdhana tarIke ja anuSThAna pratye rAga(icchA) thayela che. viSayasukhanA gADha kAmI ene svarUpe to A anuSThAna pratye rAga nahIM, bhArobhAra dveSa ja hoya che, kAraNa ke anuSThAna mATe viSayasukhane ochevatte aMze paNa choDavA paDatA hoya che. jyAre caramAvartavartI jIvane anuSThAna pratye svarUpe paNa rAga pragaTavA mAMDe che. mArA bhagavAne kaheluM anuSThAnI' 'kevuM suMdara nirdoSa anuSThAna !" "pharI pharI karavAmAM AnaMda Ave evuM anuSThAna AvI badhI prIti e svarUpe rAga tarIke ahIM abhipreta che. Avo sadanuSThAnarAga ja tahetunuM bIja che, je abhavyAdine na hovAthI ativyAptino prazna raheto nathI. ravo (abhavyAdine sadanuSThAnarAga kema thato nathI ? e jaNAve che ) gAthArtha ? bALaphalApekSA paNa sadanuSThAnano rAga karanArI hoya che. te (bAdhyaphaLApekSA) prajJApanAne AdhIna hoya che ane mukitaaSanI apekSA rAkhe che. TIkArya : bAdhyA=bAdhA pAmavAnA svabhAvavALI phaLApekSA paNa=saubhAgya vagere phaLanI vAMchA paNa sadanuSThAna para rAga karAvanArI bane che. ane te bAdhyaphaLApekSA prajJApanAne AdhIna=upadezane AdhIna hoya che, kAraNa tarIke muktiaSanI apekSA rAkhe che. vivecanaH (1) acaramAvartamAM je bhautika phaLApekSA hoya che te muktidveSanA kAraNe abAdhya hoya che, ane e ja kAraNe upadezanI yogyatA hotI nathI. bAdhyaphaLApekSA caramAvartamAM hoya che ane caramAvartamAM jIva upadezane yogya banelo hoya che. mATe enI apekSAne ahIM upadezane AdhIna kahI che. eTale ke upadezanI asara jhIlI zake evI kahI che. (2) Ano artha e che ke muktiadveSa bAdhyaphaLApekSAnuM kAraNa che. bAdhyaphaLApekSA eTale bAdhyatva viziSTaphaLApekSA. AmAM phaLApekSA to jIvane je anaMtAnubaMdhI kakSAno rAga udayamAM che, enA kAraNe hovAthI muktiadveSa phaLApekSAnuM kAraNa nathI. tethI ene savizeSaNa nyAye phaLApekSAmAM rahela bAdhyatvanuM kAraNa mAnavAnuM che. eTale ke muktiadveSa phaLApekSAne bAdhya banAve che. ane A bAdhyaphaLApekSA sadanuSThAnarAgane pedA kare che. zaMkA ? to to pachI koI caramAvartavartI jIva kazo dharma karato na hoya to paNa ene sadanuSThAnarAga pedA thavo joIe, kAraNa ke ene rahelI bhautikaapekSAo bAdhya ja hoya che. samAdhAnaH ahIM prakaraNa parathI samajI levAnuM che ke dharmAnuSThAnamAM rahelI bALaphaLApekSA sadanuSThAna rAgane pedA kare che. eTale ke bAdhyaphaLApekSApUrvaka karAtuM dharmAnuSThAna rAgane pedA kare che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 439 sadanuSThAne rAgakRt = rAgakAriNI / sA ca = bAdhyaphalApekSA ca prajJApanAdhInA = upadezAyattA muktyadveSamapekSate vAratvena tA21To yataH - abAdhyA sA hi mokSArthazAstrazravaNaghAtinI / muktyadveSe tadanyasyAM buddhirmArgAnusAriNI / / 22 / / abAdhyeti / abAdhyA hi sA phalApekSA mokSArthazAstrazravaNaghAtinI tatra viruddhatvabuddhyAdhAnAd zaMkA H haju paNa abhavya jIvane tadhetuanuSThAna mAnavAnI ativyApti UbhI ja che. te A rIte - abhavyajIvane paNa muktiadveSa to che ja. e enI phaLApekSAne bAdhya banAvaze. e bAdhyaphaLApekSA sadanuSThAnarAga pragaTAvaze je anuSThAnane taddhatu banAvaze. samAdhAnaH A Apatti na Ave e mATe ja meM pUrve muktiadvaiSanA be prakAra je kahelA te mAnavA jarUrI che. yogyatArUpe thayela kALasAdhya muktiadveSa je badhA caramAvartavartI jIvone hoya che. ane e vinA ja, puruSArthathI karelo vyaktarUpano muktiadveSa. abhavyAdine hoya tyAre A muktiadveSa hoya. AmAMthI prathama muktiaSa bAdhya phaLApekSA-sadanuSThAnarAga dvArA tahetunuM kAraNa bane che. bIjo mukitaadveSa nahIM, mATe tame kahelI ativyApti rahetI nathI. muktiadveSa eka ja prakArano hoya vagere vAtanI saMgati paNa pUrve dekhADelI ja che. //ra1 bAdhyaphaLApekSA potAnA kAraNa tarIke muktiadveSanI apekSA kema rAkhe che ? e have jaNAve che gAthArtha : (kAraNa ke) abAdhya evI ja te mokSArthazAstrazravaNano ghAta karanArI che. tethI muktiadveSa AvavA para bhinna bAdhya phaLApekSA hote chate buddhi mArgonusAriNI bane che. TIkArtha : 'abAdhya evI ja te phaLApekSA mokSArthazAstrazravaNano ghAta karanArI che, kAraNa ke temAM viruddhatva buddhine sthApe che. vyApatradarzanajIvone tenuM zravaNa 'svArasika hotuM nathI, evo bhAva jANavo. tethI, muktiadveSa pragaTya chate anya-bAdhyaphaLApekSA hote chata, samucita yogyatAnA kAraNe mokSArthazAstrazravaNano svarasa utpanna thAya che. A svarasatAnA kAraNe buddhi mAnusAriNI=mokSamArgane abhimukha thavAnA svabhAvavALI bane che. tethI tevA jIvone tIvra pApakSaya thavAthI sadanuSThAnarAga pragaTe che. vivecanaH zaMkA-bhautika apekSA beThI che e ja sUcave che ke viSayAdinA AkarSaNa beThA che. mokSa mATe ke enA upAyabhUta cAritrAdi mATe to e AkarSaNa toDavAnA che. eTale enuM zravaNa jIvane jAme ja zI rIte ? ane e zravaNa ja jo nathI to sadanuSThAna ke eno rAga vagere saMbhave ja zI rIte ? (1) samAdhAnaH je phaLApekSA abAdhya hoya tenI sAthe ja mokSArthazAstrazravaNa=mokSa mATenA zAstronuM zravaNa jAmatuM nathI, kAraNa ke e phaLApekSA "A zravaNa mArA icchitathI viruddha che' evI buddhi karAve che. zaMkA : abhavyAdi paNa zAstrazravaNAdi kare to che ! (2) samAdhAnaH emanuM e zravaNa aMdaranI rucithI thayeluM hotuM nathI. pUrve jaNAvyuM ema kaDavI davA rucatI 6. zabdazaH vivecanakAre ahIM vyApAdarzanavALA zabdathI atattva pratyenA AgrahavALA samyagdarzanathI bhraSTa thayelA evA nibavAdinuM grahaNa che. evuM je jaNAvyuM che te galata jANavuM. kAraNa ke pUrve (pR. 400) jaNAvyA mujaba vyApadarzanavALA tarIke acaramAvartavartI-anAdi mithyAtvI levAnA che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 23 vyApannadarzanAnAM ca tacchravaNaM na svArasikamiti bhAvaH / tat = tasmAd muktyadveSe satyanyasyAM = bAdhyAyAM phalApekSAyAM samucitayogyatAvazena mokSArthazAstrazravaNasvArasyotpannAyAM buddhirmArgAnusAriNI mokSapathAbhimukhyazAlinI bhavatIti bhavati teSAM tIvrapApakSayAt sadanuSThAnarAgaH / / 22 / / tattatphalArthinAM tattattapastantre pradarzitam / madhamapraveza lIDathata va || 23 tattaditi / tattatphalArthinAM = saubhAgyAdiphalakAkSiNAM tattattapo rohiNyAditaporUpamata eva tantre pradarzitam / ata eva ca mugdhAnAM mArgapravezAya (=mugdhamArgapravezAya) dIyate'pi gItArthaiH / yadAha-"muddhANa nathI, paNa lIdhA vinA chUTako nathI. evuM A zravaNa hoya che. ne tethI ja sadanuSThAna karavA chatAM enA pratye AMtarikaprIti kyAreya nirmANa thatI nathI. (3) ahIM mokSArthazAstrazravaNasvArasyotvatrAyAM AvuM pada che. strIliMga saptamI ekavacanAnta hovAthI ene vAdhyAya pratApekSAyAM nuM vizeSaNa mAnavuM paDe che je saMgata thaI zakatuM nathI. kAraNa ke vizeSaNapadano artha thAya che-mokSa mATenA zAstrazravaNanA svArasyathI=svarucithI utpanna thayela. have phaLApekSA to anaMtAnubaMdhI rAganA udayathI thai che ane emAM bAdhyatva muktiadveSathI thayuM che. eTale bAdhyaphaLApekSA A svArasyathI utpanna thai che evI vAta yogya nathI. tethI A vizeSaNapadamAM kaMIka azuddhi hovI joIe. mane ema lAge che ke A vizeSaNapadamAM chelle je yAM che te akSara vadhArAno AvI gayo che. arthAt ahIM mokSArthazAstrazravAsvArasyotpannA ATaluM ja pada joIe ane e buddhinuM vizeSaNa che. eTale Avo artha maLe che-muktiadveSa pragaTavA para phaLApekSA bAdhya thAya che. vaLI samucitayogyatAnA kAraNe mokSArthazAstrazravaNa pratye aMdarathI ruci jAgrata thAya che. A rucithI utpanna thaI hovAnA kAraNe buddhi mArgAnusAriNI bane che. buddhi mokSamArgane abhimukha thavI e paNa pracaMDa zubhabhAvarUpa hovAthI enAthI tIvra pApono kSaya thAya che. ane e thAya che eTale sadanuSThAnarAga pragaTe che. ane tethI anuSThAna tadhetu banavAthI lAbhakartA Thare che. llrarol (A ja vAtanuM samarthana kare che-). gAthArtha AthI ja zAstramAM te te phaLanA arthIone te te tapa dekhADyo che. vaLI eTale ja mugdhajIvane mArgapraveza mATe e apAya paNa che. TIkArtha: te te phaLanA arthIone-saubhAgya vagere phaLanA icchukone rohiNI vagere te te tapa A kAraNe ja zAstramAM dekhADelo che. ane eTale ja gItArtho vaDe mugdhajIvone mArgapraveza mATe e apAya paNa che. kahyuM che : mugdhajIvonA samyapha hita mATe. A rIte karavAmAM ahIM viSa vagere anuSThAna thavAnI Apatti nathI ke tahetuanuSThAnano bhaMga thaI javAnI Apatti nathI, kAraNa ke phaLApekSA bAdhya che. A rIte ja mArganuM anusaraNa saMgata thAya che. 7. zabdazaH vivecanakAre bhAvArthamAM-rIyads fItA zabdamAM rahelA A zabdathI e prApta thAya ke gItArtho jIvonI evI yogyatA na dekhAya to rohiNI Adi tapa na paNa Ape. AvuM ja kahyuM che te galata jANavuM, kAraNa ke re zabda "zAstramAM rohiNI vagere tapa mAtra dekhADelA che eTaluM ja nahIM, gItArtho vaDe mugdhajIvone apAya paNa che." Avo artha dhvanita kare che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 hiyaTThayA samma" (paMcAzaka-4/9) / na hyevamatra viSAditvaprasaGgo, na vA taddhetutvabhaGgaH, phalApekSAyA bAdhyatvAt / itthameva mArgAnusaraNopapatteH / / 23 / / itthaM ca vasupAlasya bhavabhrAntau na bAdhakaH / guNAdveSo na yattasya kriyArAgaprayojakaH / / 24 / / itthaM ceti / itthaM ca = muktyadveSavizeSoktau ca vasupAlasya pUrvabhave sAdhudarzane'pyupekSayA'jAtatadguNarAgasya vivecana : (1) A kAraNe jannacaramAvartamAM muktiadveSa, samucitayogyatA, phaLApekSAnI bAdhyatA, mokSArthazAstrazravaNasvArasya, mArgAnusAriNI buddhinA krame mArgAnusaraNa thatuM hovAnA kAraNe ja.. saubhAgyAdi bhautika phalApekSA hovA chatAM rohiNI tapa vagere tapo paMcAlakajI vagere zAstramAM batAvyA che. temaja mugdha jIvone mArgapraveza thAya e mATe gItArtho vaDe apAya paNa che. (Ano artha ja e ke enA vaDe nukasAna nahIM, lAbha ja thAya che.) zrIharibhadrasUrimahArAje paMcAlakajI (3-49) mAM kahyuM che ke-mugdhajIvonA samyapha hita mATe rohiNI vagere tapa batAvyA che. (2) "mokSanI icchAthI ja dharma karAya. bhautika icchAthI dharma na ja karAya.. bhautika icchAthI karelo dharma viSAnuSThAna banavAthI bhUMDo... saMsAra vadhAranAro.. ribAvI ribAvIne mAranAro..." AvI viparIta vAto karanArAone granthakAra javAba Ape che ke-"A rIte saubhAgya vagerenI icchAthI dharma karavAmAM, e anuSThAna tahetu na banatAM viSa-gara banI jaze" Avo koI ja prazna nathI. kAraNa ke phaLApekSA bAdhya che. ahIM samajavA jevuM e che ke-granthakAre "kAraNa ke phaLApekSA bAdhya che' ema bedhaDaka vidhAna karI dIdhuM che. phaLApekSA bAdhya hoya to viSa-gara nathI, bAdhya na hoya to viSa-gara thAya" Avo koI vikalpa darzAvyo nathI. temaja A saubhAgyAdinI icchA bAdhya kema che ? emAM muktiadveSa sivAya koI ja kAraNa AkhA granthamAM darzAvyuM nathI. arthAt icchAno AkAra-prakAra vagereno AmAM kazo bhAga nathI. AnA uparathI paNa nirNaya thAya che ke caramAvartamAM mukti adveSa hovAthI viSa-gara na ja thAya. | (zaMkA : jo phaLApekSA bAdhya ja che, to guru upadezadvArA ene ja dUra karIne nirabhimpaMga anuSThAna karavAnI ja preraNA zA mATe na kare ?) (3) samAdhAna : A rIte ja saubhAgyAdinI icchAthI rohiNItA vagere kare.. e rIte ja mArganuM anusaraNa thavuM saMgata Thare che. ahIM rUtvameva-A rIte ja... AmAM rahelo "ja' kAra upadezadvArA phaLApekSAne dUra karI sIdhA nirabhimpaMga anuSThAnarUpa mArga para jIvane caDhAvI devAnI rItano vyavaccheda kare che. Ano sUcitArtha spaSTa che ke "e rIte mArgonusaraNanI zakyatA lagabhaga nathI. jyAre apekSAvALA anuSThAnadvArA mArgonusaraNa sahaja zakya che. eTale "Azaya sudhAro, rAga-dveSa ghaTADavAno Azaya na hoya e anuSThAna jainazAsanane mAnya nathI. ame Azaya sudhAravAnI UMcI vAto karanArA..' vagere phAMko rAkhavo e gADha ajJAna ane mithyA abhimAna sivAya bIjuM zuM che ? ra3 (sadanuSThAnarAganA prayojaka banatA adveSanuM prAdhAnya gAyuM. have eno prayojaka nahIM banato adveSa jIvane lAbhakartA banI zakato nathI e jaNAve che.) gAthArtha ane AvuM hovAthI vasupAlano guNaadveSa bhavabhramaNamAM bAdhaka na banyo. kAraNa ke e adveSa kriyArAgano prayojaka nahoto. 14 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 21, 26 caurasya bhavabhrAntau = dIrghasaMsArabhramaNe na bAdhakaH, yad = yasmAt tasya guNAdveSaH kriyArAgaprayojako nAbhUt / iSyate ca tAdRza evA'yaM taddhetvanuSThAnocitatvena saMsArahAsakAraNamiti / / 24 / / jIvAtuH karmaNAM muktyadveSastadayamIdRzaH / guNarAgasya bIjatvamasyaivAvyavadhAnataH / / 25 / dhArAlagnaH zubho bhAva etasmAdeva jAyate / antastattvavizuddhyA ca vinivRttAgrahatvataH / / 26 / / TIkArtha : Ama, muktiadveSamAM vizeSatA darzAvI eTale vasupAlane pUrvabhavamAM sAdhunuM darzana thavA para upekSA thavAthI, sAdhu prati guNarAga na jAgyo.. ane tethI e co2nA bhavabhramaNamAM-dIrgha saMsArabhramaNamAM bAdhaka na banyo, kAraNa ke teno guNaadveSa kriyArAgano prayojaka nahoto banyo. vivecana : dveSAbhAvarUpa hovAthI muktiadveSa eka ja hovA chatAM, emAM yogyatArUpe thayelo muktidveSa (=sadanuSThAna rAgano prayojaka muktiadveSa) ane prayatnathI sAdhelo muktiadveSa (=e rAgano aprayojaka muktiadveSa) Ama be vizeSa (-prakAra) kahyA.. eTale bIjA prakArano adveSa vasupAlane hovAthI bhavabhramaNa aTakAvanAra na banI zakyo, kAraNake e sadanuSThAnarAgano prayojaka banyo nahIM. vasupAlanuM dRSTAnta A pramANe che kauzAmbInagarImAM dhana zreSThI ane yakSa zreSThI nAme be zreSThInA putro kramazaH dhanapAla ane vasupAla hatA. paraspara atyaMta snehabhInA A bannenAM mana, svabhAva, icchA vagere badhuM ekasarakhuM hatuM. eTale deha judA hovA chatAM baMnenA jIva-mana eka ja che evI lokavAyakA thaI. ekadA zrIvIraprabhu tyAM samavasaryA. baMne mitro prabhunI dezanAnuM pAna karavA gayA. jinavANInA zravaNathI dhanapAlane samyaktva pragaTa thayuM, vasupAlane na thayuM. eTale badhAne Azcarya thayuM. icchA vagere bAbatamAM eka manavALA teo AmAM kema judA paDyA ? Avo prazna puchAvA para prabhue kahyuM : pUrvabhavamAM A baMne grAmamukhInA putro hatA. vyasananA panAre paDavAthI corI karavAnA mArge vaLyA. eka vakhata corI karIne pAchA pharI rahelA teono rAjapuruSoe pIcho pakaDyo. tethI e baMne parvatanI eka guphAmAM ghUsyA. tyAM sAdhu bhagavaMta AtApanA laI rahyA hatA. emane joIne dhanapAlane ahobhAvaAdarabhAva jAgyo. paNa vasupAlane na ahobhAva thayo, na dveSa thayo. paNa upekSAbhAva thayo. eTale ene sAdhunI prazaMsA dvArA bodhibIja nAkhyuM nahIM. mATe, atyAre jinavANInI vRSTi thavA chatAM ene samyaktvano aMkuro phUTyo nahIM. ne tethI saMsArabhramaNa sImita thayuM nahIM. Ama, muktiadveSa, upAyabhUta guNo prati adveSa ke e guNanA guNIo prati adveSa.. A badhuM ja sadanuSThAnarAganA prayojaka bane to ja tadbhutuanuSThAna karAvanAra hovAthI jIvane hitakara nIvaDe che, e sivAya nahIM... e nizcita thayuM. // 24 || havenA ATha zloka dvArA muktiadveSaprAdhAnyabatrIzIno upasaMhAra kare chegAthArtha : tethI AvA prakArano (=sadanuSThAna rAgano prayojaka bananAro) muktiadveSa karmono=sadanuSThAnono jIvAtu=prANa che ane e ja avyavadhAnapaNe guNarAganuM bIja bane che. TIkArtha : jIvAtu.. A zlokathI mAMDIne AThe zloka sugama che. (tethI granthakAre enA para TIkAnI racanA karI nathI.) // 25 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 asmina satsAdhakasyeva nAsti kAcid bibhISikA / siddherAsannabhAvena pramodasyAntarodayAt / / 27 / / caramAvartino jantoH siddherAsannatA dhruvam / bhUthasoDamI tintAntarve vinpharavuthI | 28aaaa mAnorathikamitthaM ca sukhamAsvAdayan bhRzam / pIDyate kriyayA naiva bADhaM tatrAnurajyate / / 29 / / gAthArtha aMtastattvanI vizuddhithI ane Agraha vinivRtta thayo hovAthI A muktiaSathI ja dhArAlagna zubhabhAva pravarte che. vivecanaH caramAvartamAM yoganI samucitayogyatA ullavI e aMtastattvanI vizuddhi che. sukha to paudgalika ja hoya' tIvra bhAvAbhivRMgarUpa bananAro Avo daDha Agraha acaramAvartamAM hoya che. caramAvartamAM e raheto nathI. mATe vinivRttAgrahatva kahyuM che. rakA gAthArtha: A muktiadveSa hote chate vidyAnA sasAdhakanI jema koI bhaya raheto nathI. te paNa eTalA mATe ke siddhi najadIka hovAthI aMdara eka apUrva pramoda udaya pAmelo che. vivecanaH vidyAno je sAro sAdhaka hoya tene vidyAsiddhi jyAre najIka thAya che tyAre aMdarathI koI apUrva AnaMda anubhavAvAno cAlu thavAthI game tevI bhayaMkara kasoTI vagereno paNa bhaya raheto nathI. evI ja rIte muktiadveSa hote chate siddhi najadIka thaI hovAthI aMtaHkaraNamAM koIka avarNanIya pramoda anubhavAvAthI bahAra koI bhaya satAvato nathI. ll17ii (caramAvartakALa paNa anaMtakALacakra jeTalo sudIrgha che. pachI siddhi najadIka zI rIte kahevAya? AvA praznano javAba Ape che-). gAthArtha caramAvartamAM rahelA jIvane siddhi nice najadIka hoya che. kAraNa ke ghaNA anaMtA pudgalaparAvartA pasAra thaI gayA che, to tenI apekSAe A eka pudgalaparAvarta e samudramAM biMdu tulya che. (arthAt kazuM ja nathI.) Il28. gAthArtha "mArI siddhi najIka che' A vicAra ja jIvane jAtajAtanI sukhada kalpanAomAM rAcato karI de che. A mAnorathika (=manorathajanya) sukhane vAraMvAra anubhavato jIva, muktiupAyabhUta kriyAthI pIDA pAmato nathI, paNa uparathI emAM khUba anurAga dharAvanAro bane che. vivecana : sAdhanAmAM kaSTa jonArane pIDA thAya, kamANI jonArane khuzI thAya ane sAdhanA kamANInuM sAdhana lAgavAthI, sAdhanA para anurAga thAya. caramAvartavartI jIvane sAdhanAmAM muktinI najadIkanA rUpa kamANI bhAsavAthI anurAga pedA thAya che. ArA gAthArtha mAnorathika sukha ane sadanuSThAnarAgathI zraddhA utpanna thAya che. A zraddhAthI, jema phaTakaDInA cUrNathI maLarahita baneluM pANI prasanna (=nirmaLa) thAya che ema citta prasanna (=nirmaLa) thAya che. 30 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 30, 31, 32 prasannaM kriyate cetaH zraddhayotpannayA tataH / malojjhitaM hi katakakSodena salilaM yathA / / 30 / / vIryollAsastatazca syAttataH smRtiranuttarA / tataH samAhitaM cetaH sthairyamapyavalambate / / 31 / / adhikAritvamitthaM cApunarbandhakatAdinA / muktyadveSakrameNa syAt paramAnandakAraNam / / 32 / / jIvAturityAdyArabhyASTazlokI sugamA / / 32 / / | |/ rUti muvatyaSaprAdhAnya trizivA urU II gAthArtha : prasanna thayelA cittathI varSollAsa skure che. e varSollAsathI (=varSollAsapUrvaka sadanuSThAna karavAthI enA daDha saMskAra paDavAnA kAraNe) paDusmRti thAya che. A pahusmRtithI samAdhine anubhavatuM citta sAdhanAmAM sthiratAnuM avalaMbana kare che. ll31/ gAthArtha A pramANe apunarbandhakatA che AdimAM jene evuM muktiadveSakrame thayeluM adhikArIpaNuM paramAnandanuM kAraNa bane che. ahIM A batrIzInuM vivecana pUrNa thAya che. A batrIzImAM AvelA viSAdianuSThAna aMge kaMIka vicAraNAyogabindugranthamAM viSAnuSThAna mATe AvuM nirUpaNa chevissN labdhyAdyapekSAta idaM saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAjjJeyaM laghutvApadanAttathA / / artha : labdhivagerenI spRhAthI anuSThAna viSa bane che. saccittanuM mAraNa thatuM hovAnA kAraNe temaja moTA anuSThAnanA alpaphaLanI yAcanA hovAthI laghutAnuM ApAdana thatuM hovAnA kAraNe A anuSThAna viSarUpa bane che. AmAM spaSTa che ke labdhi vagerenI spRhA hovAmAtrathI anuSThAna viSa banI jatuM nathI, paNa jo enAthI saccittanuM mAraNa thatuM hoya ane laghutvane ApAdana thatuM hoya, to ja anuSThAna viSa bane che. Ano phalitArtha e paNa maLe che ke taddhatu anuSThAnamAM bhautika apekSA hovA chatAM saccittanuM mAraNa hotuM nathI ke laghutAnuM ApAdana hotuM nathI. eTale ja "bhautika apekSA vinAnuM aMtaHkaraNa e saccitta" evI vyAkhyA laI na zakAya, kAraNa ke to to taddhatumAM paNa saccittanuM mAraNa kahevuM paDe. eTale "dharmakaraNabuddhithI plAvita ane dharmakaraNakALe te te anuSThAnane ucita zubhabhAvathI plAvita aMtaHkaraNa e saccitta" evI vyAkhyA jANavI. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 445 jo ke jinokta koIpaNa anuSThAna vItarAgatA-kevalajJAna-mokSa apAvI zake che. eTale saubhAgya vagerenI icchA rAkhavI e anuSThAnanI laghutA karavArUpa che ja. tema chatAM evuM laghutvaApAdana jo ahIM vivakSita hoya to to tadvetu anuSThAna paNa viSa banI jAya. eTale, je anuSThAna paraMparAe paNa aMzamAtra paNa mokSanuM kAraNa na bane.. to ja laghutvanuM ApAdAna kahevAya ema mAnavuM jarUrI bane che. caramAvartamAM thatA koIpaNa dharmAnuSThAnathI saccittanuM mAraNa ke laghutvanuM ApAdana thatuM nathI, mATe viSagara thatA nathI. tema chatAM, jemAM bhautika apekSAno saMbaMdha che evA caramAvartamAM thatA anuSThAnonA ApaNe traNa vibhAga karI zakIe.. (1) bhautika icchA pahelAM pedA thayelI che.. ne pachI enI saphaLatA mATe guruupadezathI ke svayaM dharma kare.. jema ke dhammila vagere. garthAmamitAviLa'pi dharma v yatitavyam vagere zAstravacano (artha-kAmanA icchuke paNa dharma ja ka2vo joIe) dvArA A vihita hovAthI A niSiddha nathI. ane eTale ja e jIvane uttarottara AgaLa vadhAranAra ja bane che. (2) pahelAM nirAzaMsabhAve dharma karyo... paNa pachI niyANuM karyuM. jema ke saMbhUtimuni. AmAM anuSThAna tyAjya nathI, paNa niyANuM tyAjya che, kAraNa ke e bhaviSyamAM saMyamAdirUpa dharmavizeSanI prAptimAM pratibaMdhaka bane che. tethI anuSThAna niSiddha nathI, paNa niyANuM niSiddha che. (3) pahelAM nirAzaMsabhAve prabhubhakti karI. pachI jayavIyAyasUtragata iTTaphalasiddhi padathI, ciMtAno viSaya banelI Avazyaka AjIvikA vagerenI prArthanA karI. A paNa sUtravihita che, niSiddha nathI, ane jIvane lAbhakartA ja nIvaDe che. A traNamAM prathamamAM bhautika icchA AvazyakatAjanya ke lobhajanya che, bIjAmAM lobhajanya che jyAre trIjAmAM AvazyakatAjanya che. trIjAmAM paNa lobhajanya icchAno viSaya mAgavAmAM Ave to e niyANuM ja banI javAthI bIjA prakAramAM jAya. pahelo-chello prakAra vihita che, lAbhakartA ja che. bIjo prakAra niyANA aMzamAM niSiddha che, anuSThAna aMzamAM niSiddha nathI. 'tane artha-kAmanI icchA che ? to e icchAthI dharma to na ja karAya' AvuM eka paNa zAstravacana AkhA jainavAmayamAM kyAMya jovA maLyuM nathI ke koI gItArtha gurubhagavaMte pUchavA AvelA jijJAsune Avo niSedha karyo hoya evuM koI zAstrIya dRSTAMtamAM jovA maLatuM nathI. uparathI AvI icchAthI paNa dharma ja ka2vo joIe evAM DhagalAbaMdha zAstra vacano judAM judAM zAstromAM dRSTigocara thAya che ne evAM DhagalAbaMdha zAstrIyadRSTAMto paNa jovA maLe che. je vAto viSaanuSThAna mATe kahI che e ja badhI garaanuSThAna mATe paNa samAna che. mAtra bhautika icchA paraloka saMbaMdhI che. amRtAnuSThAna mATe zrI adhyAtmasAranA 10mA adhikAranA 27mA zlokamAM kahyuM che keshaastraarthaalocnN samyak praNidhAnaM ca karmaNi / kAlAdyaGgAviparyAso'mRtAnuSThAnalakSaNam / / 27 / / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 30, 31, 32 zAstrArthanuM sampanuM Alocana hoya, anuSThAnamAM daDha praNidhAna hoya ane kALa vagere aMgeno viparyAsa na hoya. A amRtAnuSThAnanuM lakSaNa che. amRtAnuSThAnanI adhyAtmasAramAM ApelI A vyAkhyA utkRSTa varNanarUpa jANavI. kAraNa ke zAstrAbhyAsa na karyo hoya evA sAdhakane zAstrArthanuM Alocana nathI. ema viSama saMyogomAM kAlAdi aMgeno viparyAsa paNa saMbhavita che. ane tema chatAM, amRtAnuSThAna to mAnyuM ja che. hA, labdhirUpe to viSamasaMyogomAM paNa aMgaviparyAsa na ja hoya e jANavuM. arthAt vidhi karatAM je anyathA pravRtti hoya che, te tevI icchAvazAtuM ke pramAdAdivazAtuM nathI hotI, paNa paristhitivazAtuM ja hoya che. jeTalI vidhi zakya hoya eTalo prayatna to avazya hoya ja che. eTale ja AgaLa viratidharane amRtAnuSThAnanI je siddhi karI dekhADI che, temAM vithipAnanasamavera na kahetAM vidhiniSNave kahyuM che. yogabiMdumAM amRtAnuSThAnanI je vyAkhyA ApI che te sarvavyApI che ema jANavuM. - zrIpALakuMvara jevA viziSTa bhUmikA pAmelA jIvone kyAreka vyaktarUpe bhautika phaLAzaMsA dekhAtI hoya, to paNa emano saMvega jhaLahaLato hovAnA kAraNe emano mokSAbhilASa akSata rahyo hoya che. tIvratAmAM bhautika phaLApekSA karatAM mokSAbhilASA ja caDhiyAtI hoya che. vaLI, bhautikaphaLApekSA kAmacalAu=prAsaMgika hoya che, jyAre mokSAbhilASA satata beThI hoya che. tethI emanuM anuSThAna (bAhya rIte bhautika phaLAzaMsA dekhAtI hovA chatAM) amRtAnuSThAna ja bane che, tahetu anuSThAna nahIM, e jANavuM. jema Aloka-paraloka ubhaya saMbaMdhI phaLApekSA hoya to jenI tIvratA hoya te mujaba anuSThAnano viSa ke garamAM samAveza karavo ema pUrve jaNAvyuM che. ema prastutamAM bhautikaphaLAbhilASA ane mokSAbhilASA aMge jANavuM. arthAt bhautika phaLAbhilASA tIvra hoya to tahetu ane mokSAbhilASA tIvra hoya to amRta. eTale ja tahetu anuSThAna mATe muktiadveSa ke muktino ISadrAga kahyo che. paNa muktino tIvrarAga(tIvra abhilASA=jhaLahaLato saMvega) nathI kahyo. kAraNa ke e jo hoya to enI ja prabaLatA rahevAthI bhautika apekSA hovA chatAM anuSThAna tadUta rahetuM nathI, paNa amRta banI jAya che. paNa jene bAdhyakakSAnI evI paNa bhautika phaLApekSA, mokSAbhilASAnI apekSAe prabaLa hoya che enuM anuSThAna taheta bane che e jANavuM. TUMkamAM mAtra mokSAbhilASA ke nirbaLabhautika phalAbhilASAthI mizrita prabaLa mokSAbhilASA - amRtAnuSThAna bAdhya evI prabaLa bhautika apekSA - tahetuanuSThAna abAdhya evI pAralaukika bhautika apekSA - garAnuSThAna abAdhya evI ihalaukika bhautika apekSA - viSAnuSThAna phaLAdi aMge praNidhAnazUnyatA - ananuSThAna pAMca anuSThAna aMgenI vizeSa vAto jANavA mATe yogaviMzikA granthanA meM karelA bhAvAnuvAdanuM temaja mArA tattvanirNaya pustakanuM avagAhana karavA vinaMtI che. A aMge iSTaphaLasiddhi vagere aMgenuM zAstrIya mArga darzana paNa joI laIeiSTaphalasiddhi tathA dezanA paddhati viSe dharmopadezakone zAstrAnusArI mArgadarzana : anaMtajJAnI trilokanAtha zrI tIrthakara bhagavaMto pharamAve che ke-jIva anAdikALathI A saMsAramAM janma Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 maraNAdi duHkhothI ribAya che. eno aMta to ja Ave ke jIva jo saMsArabaMdhanathI chUTI mokSa pAme. saMsArabaMdhanathI chUTI mokSa pAmavA mATe zrI jinezvaradevoe zuddha dharmatIrthanI sthApanA karI che. 'Aloka-paralokanA sukha mATe paNa upAyabhUta A zuddhadharma che. zAstrakAro vAstavamAM A sukhone AnuSaMgika gaNe che, mukhya nahi, kAraNa ke dharmanuM mukhya phaLa to mokSa che. mATe te prArthanIya che ane tenI prArthanA mokSAMga che. tevI rIte jayavIyarAya sUtra vageremAM prArthita bhavanirveda=saMsArano virAga, mArgAnusAritA=mokSamArganuM anusaraNa, iSTaphalasiddhi=Aloka saMbaMdhI abhimata arthanI niSpatti-jenA dvArA upakRta banelA AtmAne cittanI svasthatA thAya che. ane e thavAthI dharmamAM pravRtti thAya che, tathA lokaviruddha tyAga=sarvajana niMdA vagere lokamAM viruddha gaNAtAM kAryono tyAga, gurujanapUjA=mAtA-pitA-dharmAcAryAdinI pUjA, parArthaka2Na=bIjAnAM kAryonuM karavuM, bhaguruyoga-uttama dharmAcAryano saMbaMdha, tacana sevA=A saMsAramAM jyAM sudhI rahevAnuM thAya tyAM sudhI tevA zubhagurunA vacananI akhaMDa sevA=saMpUrNa sevA thAo, vagere tathA tenI prArthanAo paNa mokSAMga che. rAjamArga to ekamAtra saMsArabaMdhanathI chUTI mokSa pAmavA mATe ArAdhanA karavAno che. te chatAM paNa jaina zAstrakAro mugdha tathA bALakakSAnA (bAdhyaphalApekSAvALA) jIvone nIcenAM kAraNosara aihika sukha mATe paNa A jinokta dharma karavAno niSedha karatA nathI. e jIvo e rIte dharmapravRtti karavAthI pApa pravRttithI haThe che. ane jIvanamAM zrI arihaMtane mukhya kare che. temaja sAMsArika prayojananA laukika AzayavALuM paNa te jIvonuM e dharmaanuSThAna muktiadveSajanya sadanuSThAnanA rAgavALuM hovAthI kramazaH samajaNa maLatAM e jIvono sAMsArika Azaya bAdhita thaI jaI zuddha mokSanA Azayane pamADanAruM bane che. A prayojana jIvananirvAha vagere ihalaukika AzayavALuM hoya toya enA mATe dharma ja upAdeya che, Ama kahevAmAM jJAnIono Azaya te jIvone pApamAMthI choDAvI zuddha dharmamAM pravRtti karAvavAno che. emAM aihika prayojana siddha thavAthI te jIva ArttadhyAna- asamAdhinA pApathI bace ane svastha citte dharmapravRtti karI zake jethI AgaLa vadhatAM e zuddha mokSanA AzayavALo dharma ArAdhI aMte muktisukha pAmI zake. samyagdaSTi jIvo saMsArasukhane sarvathA heya mAnanArA hovAthI cittanI asamAdhi dUra karavA prasaMgavaza sAMsArika prayojananI siddhi mATe paNa dharma kare to te ahitakara banato nathI. kAraNa ke teno aMtima Azaya to mokSa pAmavAno ja che. uparokta kAraNanA abhAve, abAdhyaphalApekSAvALA, muktipratye dveSavALA ke kadAgrahI jIvo dvArA bhautika sukho mATe karAtAM dharmAnuSThAna viSAnuSThAna ane garAnuSThAna koTinAM hoI jainazAstrakAro tene heya tarIke gaNAve che. 447 caramAvartamAM apunarbaMdhaka vagere jIvonuM yatkiMcit muktinA anurAgajanya athavA muktinA adveSajanya zubhabhAvalezathI thatuM anuSThAna te tadvetu nAmanuM sadanuSThAna bane che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - zrIpAlanagara, jaina upAzraya, 12, jamanAdAsa mahetA mArga, vAlakezvara 30, 21, 22 A rIte muktisukha pamADavAno pavitra Azaya haiyAmAM rAkhIne dharmopadezakoe jIvonA hRdayamAM saMsArasukhano rAga sarvathA naSTa thaI muktino utkRSTa rAga pragaTe te rIte kevalibhASita dharmanI pravRtti karavAno upadeza karavAno che. 243 nA aDhala6 12 nA budhavAra vijaya ane sata prajAnA TuMba jinavANI ane divyadarzanamAM mUkavAnI noMdha : iSTaphalasiddhi tathA dezanApaddhati viSe dharmopadezakone zAstrAnusArI mArgadarzana : (zrI jinazAsananI dezanApaddhiti aMge tathA zrI prArthanA(jayavIyarAya)sUtramAMnA iSTaphalasiddhi padanA 5ramArtha saMbaMdhamAM, upadezaka mahAtmAone tathA tattvajijJAsu zraddhALuone zAstrIya mArgadarzana Apato eka nirNaya, nirNayanI nIce sahI karanAra baMne pUjyavaronI sUcanAnusAra pragaTa karIe chIe. saM.) paryuSaNA bAda tA.20-9-87-ravivAra jinavANI aMka pragaTa thaze. te pUrvenA zanivA2mAM (divyadarzanamAM). pragaTa thAya to sAruM. 2043nA zrAvaNa suda 15 ne ravivAra vizva manAL le(i),rey, lai ba 3,45 muMbaI-400006 parama zAsana prabhAvaka suvizAla gacchAdhipati vyAkhyAna vAcaspati paramArAdhyapAda paramapUjya AcArya deva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA taraphathI : vinayAdi guNagaNAlaMkRta AcArya zrIvijaya bhuvanabhAnusUrijI Adi yoga anuvantanA sukhazAtA sAthe jaNAvavAnuM ke ApaNA samudAyamAM chellA keTalAka vakhatathI, dezanApaddhati tathA iSTaphalasiddhi padanA paramArtha saMbaMdhamAM pravartatA matabhedonuM nirAkaraNa lAvavAnA prayatnonA aMte nirNayarUpe thayelA lakhANanI nakala A sAthe tamArI jANa mATe mokalela che. te maLyethI pahoMca jaNAvavA bhalAmaNa che. ratnatrayInI ujjavaLa ArAdhanAmAM avirata ujamALa banI ane nizrAvartI saune banAvI sva-paranI muktine khUba najIka banAvo e ja ekanI eka sadA mATenI zubhAbhilASA. da, mojA vaMdanAnuChanA nirNayarUpe thayelA A lakhANanA sUcitArtho samajavA saraLa bane e mATe meM emAM te te sthAne 1, 2.. vagere naMbaro ApelA che. te te naMbaravALA lakhANathI zuM sUcitArtha nIkaLe che ? te have joIe. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 449 (1) jo zuddhadharma upAyabhUta che, to Aloka-paralokanA sukhano artha e upAyamAM zA mATe na pravarte ? ke hitasvI AptapuruSa ene vAre paNa zA mATe ? zaMkA : jema, viSamizritabhojana bhUkhazamanano upAya to che ja, chatAM bhUkhazamanano artha emAM pravartato nathI, athavA koI pravartato hoya, to hitasvI puruSa ene vAre ja che. ema prastutamAM paNa saMbhave ne ? samAdhAna : jema, "bhUkhanA zamana mATe upAyabhUta A viSamizrita bhojana che" evuM koI AptapuruSa kaheto nathI, kAraNa ke enuM pariNAma bhUkhazamanarUpa iSTa karatAM ati aniSTa evuM mota che. ema jo prastutamAM paNa iSTa karatAM aniSTa joramAM thavAnuM hoya, to Akha puruSa A pramANe kahe ja nahIM. paNa emaNe jo kahyuM che, to emanA pratyenI zraddhAvALA zraddhALue aniSTanI zaMkA paNa karavAnI jarUra hotI nathI. (2)-(2)... A banne phakarA spaSTa kare che ke A anuSThAna lAbhakartA ja Thare che. pachI, ene viSAnuSThAna. saMsAravardhaka.. bhUMDuM. ribAvI ribAvIne mAranAra. vagere zI rIte kahI zakAya ? zaMkA : paNa A to abAdhyaphaLApekSAvALA jIvo mATe kahevAya che. samAdhAnaH ApaNe joI gayA chIe ke muktidveSa hoya to ja abAdhyaphaLApekSA hoya.. paNa to to e jIvo upadezane ja ayogya hovAthI emane kazuM ja kahevAnuM rahe nahIM. (3) upara be naMbaramAM bALa-mugdhakakSAnA jIvo mATe aihikasukha mATe paNa jinokta dharma karavAnI vAta AvI ane ahIM samyagudRSTi jIvo mATe e vAta AvI. vaLI baMne mATe e ahitakara nathI e paNa jaNAvyuM. to have konA mATe e niSiddha rahI ? (4) caramAvartamAM abAdhyaphaLApekSA vagere kazuM hotuM nathI. eTale viSa-gara paNa na ja hoya e spaSTa thaI jAya che ne ! (5) hoTha para lAvavo jarUrI nathI. eTale saMvignagItArtha guru bhagavaMta kadAca, bhautika AzayathI dharma karI rahelA jIvane mukhathI mokSanI vAta na paNa kare. paNa haiyAmAM to A beThuM ja hoya che, kAraNa ke saMvigna gItArtha che. (9) prazna : A sUcave che ke A nirNaya thavA pUrve baMne AcArya bhagavaMtonA mata bhinna bhinna hatA.. to A nirNayamAM konA matano svIkAra thayo ane konA matano tyAga thayo ? uttaraH ApaNane zAstrAnusArI ubhayasaMmata nirNaya maLI gayo eTale bhayo bhayo.. pachI kono mata svIkArAyo vagere jhaMjhaTamAM paDavAnI zI jarUra che ? prazanaH konI prajJA pahelethI mArgAnusArI hatI e jANavA mATe enI jarUra che. uttara : to, A nirNayAtmaka lakhANa pUrvenuM baMne mahAtmAonuM A aMgenuM ghaNuM sAhitya je prakAzita thayuM che ene A nirNayanA lakhANa sAthe sarakhAvIne tame svayaM eno nirNaya karI zako cho. prazna : enA karatAM AnI koI saraLa rIta batAvo ne ? uttara: nirNayarUpe thayelA A lakhANane jinavANI ane divyadarzana.. A baMnemAM pragaTa karavAno nirNaya thayelo. emAMthI, divyadarzanamAM ane amArA anya sAhityamAM A lakhANa anekazaH pragaTa thaI cUkyuM che, jyAre jinavANImAM e prakAzita thayuM nathI. tame AnA parathI nirNaya karI zakatA ho to khuzIthI karI zako cho. prazna : jyAre tamArI A badhI vAto vAMcI-sAMbhaLIne samajIe chIe tyAre tamArI vAta sAcI lAge che Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 30, 31, 32 ne jyAre sAmA pakSanI vAto sAMbhaLIe chIe tyAre emanI vAto sAcI lAge che. to amAre nirNaya kaI rIte karavo ? uttara : baMne pakSanI mAnyatAonuM ghaNuM sAhitya prakAzita thayeluM che. e badhuM sAma sAme rAkhIne vicAravAthI A nirNaya thaI zake. praznaH A badhI vAto sUkSmatAthI vicAravAnI amArI zakti na hoya to ? uttara : chatAM, A badhI vicAraNAmAM je pakSa jAtajAtanI garabaDa kare e sAco na hoI zake. ATalo nizcaya to karavo ja joIe, kAraNa ke sAcI vAtane sAbita karavA mATe mAyA sevavAnI kyAreya jarUra hotI nathI. vaLI ekAda garabaDa hoya to to anAbhogathI bhUla thayelI mAnI zakAya. paNa vAraMvAra hoya to e anAbhoga na hoI zake. prazna : zuM AvI garabaDo jovA maLe che ? uttara : DhagalAbaMdha. keTalAka namUnA batADuM. dvArikAnA dAhanivAraNa mATe zrI neminAtha bhagavAne AyaMbila vagere dharma karavAno upadeza Apelo. A vAta zrI pAMDavacaritramAM Ave che tathA sakala zrIsaMghamAM atyaMta prasiddha che. chatAM dharmasvarUpadarzana pustakanI tattvAvalokana nAmanI vistRta prastAvanAmAM zrI kIrtiyaza vi.ma. (hAla sUri) e A vAta juThI che evuM jaNAvyuM che. # jassa maNe navakAro saMsAra tasya kiM kuNaI ? A zAstravacananuM gujarAtI rUpAMtara A pramANe prasiddha che ke jenA haiye zrI navakAra tene zuM karaze saMsAra ? AmAM, "navakAranuM sAmartha saMsAranA sAmarthya karatAM ghaNuM vadhAre che, ne tethI zrI navakArane haiye dharanArane saMsAra kazuM karI zakato nathI" AvuM jaNAvavAno zAstrakArano abhiprAya spaSTa che. sAmA pakSe A zAstravacana sAthe paNa ceDAM karyo ne ene sAva viparIta karI nAkhI A rIte chapAvyuM ke "jenA haiye che saMsAra, tene zuM karaze navakAra ?" eTale ke navakAra karatAM saMsAranuM sAmarthya ghaNuM vadhAre che vagere rUpe saMsArane vadhAre sAmarthyavALo jaNAvyo. zaMkA to e paDe che ke zAstravacana sAthe AvI ramata karanArAo navakAranA sevaka che ke saMsAranA ? jethI navakAra karatAM saMsArano mahimA vadhu gAya che. * navAMgI gurupUjananuM samarthana karavA bahAra pADelI "zAstradaSTinA darpaNamAM gurupUjana' nAmanI pustikAmAM AcArAMganiryuktino je pATha Apyo che temAMthI yupradhAnAnAM zabdane UDADI devAmAM Avyo che. A prinTiMga misTeka nathI, kAraNake (1) e pAThano artha karavAmAM paNa eTalo aMza choDI dIdho che. (2) sAmAnyathI koIpaNa mahAtmAnuM pratidina paisA vagerethI gurupUjana karavuM e zrAvakanuM zAstravihita kartavya che." AvuM je siddha karavA mATe teoe A pATha Apyo che, e A yuIPdhAnAnAM zabdasahitanA pAThathI to sAbita thaI zakatuM ja nathI, kAraNa ke e pATha to yugapradhAnone lAgu paDe che. ne chatAM e pAThathI svamAnyatAnuM samarthana to karavuM ja che.mATe zAstrapATha para kAtara calAvIne yugapradhAnanAM zabda jANI bujhIne UDADI dIdho evI vidvAnone zuM kalpanA na AvI zake ? * mArA "tattvanirNaya' pustaka sAme paM. zrI yogatilakavi. gaNI(hAla AviyogatilakasUri) e tattvanirNayanA nAme tattvabhrAMti' pustikA prakAzita karelI. emanI ceSTAo juo-lekhaka (yogatilaka vijayajI) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 potAnI pustikAnA pU. ra para lakhe che ke artha-kAma mATe upadezanI jarUra ja nahi ema nizcita karyA pachI artha-kAma mATe dharma karavo Avo upadeza kaI rIte ApI zakAya ? na ja ApI zakAya... vagere. khulAso: meM tattvanirNayamAM trIjA prazna-uttaramAM "artha-kAma mATe paNa dharma ja karavo joIeAvuM "paNa" zabda ane "ja' kAravALuM ja amAruM nirUpaNa che. bIjA koI paNa prakAranuM nahIM, e vAta savistara bahu bhArapUrvaka jaNAvelI che. tathA anyatra, A "paNa" ane "ja' zA mATe Avazyaka che ? e paNa savistara jaNAveluM che. chatAM lekhake amArA nirUpaNa tarIke "artha-kAma mATe dharma karavo" Avo "paNa" ane "ja' kAra vagarano ullekha karyo che. mATe e emanI mananI sazalyatAne-melI murAdane zuM na jaNAve ? meM tattvanirNayanA pR. 44 para "jIvananirvAhAdinI Avazyaka je cIja na maLavAthI mana asvastha rahetuM hoya ne tethI dharmAnuSThAnamAM aMtarAyo UbhA thatA hoya.. ne e cIjanI prApti thaI javAthI mana svastha banavAnA kAraNe dharmAnuSThAna nirvighnatayA thavA zakya bane evI cIja mAgavAnI vAta che' AvuM iSTaphalasiddhi aMge spaSTa jaNAvyuM che, ne chatAM lekhake svapustikAnA pR. 12 para mokSasAdhaka dharma nirvighnapaNe sAdhavA Avazyaka evI sAmagrI AvI spaSTatA karyA sivAya mAtra artha-kAma mAgI zakAya.. vagere nirUpaNa kaI rIte karI zakAya ?... AvuM jaNAvyuM che. A paNa judI rajuAta che e spaSTa che. lekhake svapustikAnA pR. 4 ane pAMca para gaNizrI (eTale ke huM) behozIne roga tarIke varNave che vagere vAkyo dvArA "behozI e roga nathI evuM sAbita karyuM che ne tethI meM tattvanirNayanA cAra ane pAMca naMbaranA praznottaramAM DaoN., davA vagerenuM je dRSTAMta ApyuM che te barAbara nathI evuM jaNAvI A dRSTAnna ane dArdAntika kevA hovA joIe e emaNe svapustikAnA chaThA pAnA para jaNAvyuM che. emAM emaNe mokSasAdhaka sAdhupaNuMzrAvakapaNuM vagere dharma e oparezana che ane e mATe jarUrI manuSyabhava. paMcendriyapaNuM vagere behozI che. e rIte dRSTAMtanI ghaTanA karI che. khulAso: (1) jJAnIoe manuSyabhavanA ghaNA guNo gAyA che, koI DaoN. behozInA guNa gAya che? ke jethI manuSyabhava ane behozI e bene sarakhAvI zakAya ? emaNe karelI ghaTanAmAM dRSTAnna ane dArdAntikamAM AvI to ghaNI ghaNI viSamatAo che. (2) dardI, hAtha-paga halAvI na nAkhe ne enA dvArA moTuM nukasAna na thaI jAya e mATe behozI hoya che, arthAt behozInI niSedhAtmaka bhUmikA che, jyAre manuSyabhavanI jIva pApa na karI bese evI niSedhAtmaka bhUmikA nathI, paNa manuSyabhava hoya to dharma ArAdhanA karI zake evI vidheyAtmaka bhUmikA che (3) vagara oparezane ne vagara behozIe lAkho rogIo Arogya pAmI zake che, jyAre sAdhupaNuM vagere dharma vagara ke manuSyabhava vagara koI ja mokSa pAmI zakatuM nathI. (4) oparezana karavAnuM hoya to paNa koIka atyaMta sattvazAlI jIva vagara behozIe paNa karAve che. paNa dharma ArAdhanA manuSyabhava-paMcendriyapaNAM vagara eka paNa jIvane zakya nathI. (5) oparezana ane behozI to jeTalA TALI zakAya eTalA TALavA yogya hoya che. jyAre dharmasAdhanA vagere to Arogya prApti sudhI vadhu ne vadhu icchanIya hoya che. (3) behozI to jarUra pUratI be-traNa kalAka mATe ja hoya che, jyAM sudhI Arogya na maLe tyAM sudhI behozI kAMI hotI nathI. manuSyabhava vagere to mokSaprAptinI pUrvekSaNa sudhI TakavA ja joIe. (7) manuSyabhava ane paMcendriyapaNuM e ja jo behozI che. to hozavALI avasthA kaI ? ekendriyapaNuM vagere ? (8) vaLI behozI mATenI davA tarIke klorophorma, dardI jyAre hozamAM hoya tyAre apAya che. ema, paMcendriyapaNArUpa behozI mATenA dharmarUpa davA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 muktyadveSaprAdhAnyadvAtriMzikA 13 - 30, 31, 32 ekendrIyapaNuM vagere (hozavALI !) avasthAmAM karavAnI ? dhanya che lekhakanI buddhine ! vaLI A lekhaka behozIne roga to mAnatA nathI. ane ene aroga ( Arogya) to kahI zakAya nahIM e AbALagopALa prasiddha che, eTale jIva, ajIva ane nojIva mAnanArA ninavanI jema lekhaka paNa zuM roga, aroga ne noroga ema trirAzi mAnanArA che? mUrkhAInI paNa koI hada hoya ! vastutaH A mUrkhatA nahIM, paNa kadAgraha hovAnI pUrepUrI zakyatA che, kAraNa ke lekhake svapustikAnA pR. 5 para daSTAntamAM oparezananI vAta vagara ja behozInI vAta lakhI che te paNa anucita che AvuM mArA nirUpaNa aMge jaNAvyuM che. hakIkatamAM meM prazna naMbara pAMcamAM oparezananI vAta jaNAvI ja che. te chatAM lekhake AvI juThI rajUAta zA mATe karavI paDe ? e badhAe vicArI levuM joIe. A to thoDA namUnA batAvyA. AnA karatAM paNa anya anekagaNI garabaDo teoe karelI che. e jANavA mATe mArAM tattvAlakanasamIkSA ane tattvanirNaya A be pustako joI levAnI badhAne bhalAmaNa che. AnI sAme, mArA A aMgenAM nirUpaNomAM kyAMya paNa zAstrapAThamAM kApakUpa vagere garabaDa karI che? sAmA pakSanA nirUpaNane vikRtarUpe rajU karI pachI enuM khaMDana karyuM che? vagere paNa tapAsavAnI dareka tecchane bhalAmaNa che ane jo AvuM kAMI paNa jovA na maLe to kayA pakSe satya che eno nirNaya zuM muzkela rahe ? prazna : AvI vicAraNA karavAmAM je paNa khoTo bhAse enA para dveSa thAya. eTale enA karatAM e karIe ja nahIM to ? ApaNe je mAnatA hoIe te mAnatA rahevAnuM ? uttaraH alabatuM koInA para rAga-dveSa thAya e ApaNane mAnya nathI ja, ne e sarvathA na ja thAya evI kadAca bhUmikA na hoya to sajAga rahIne jeTalA TALI zakAya eTalA TALavAnA... ane na TaLe enAM AlocanAprAyazcitta karI levAnA. paNa A vicAraNA ja na karavI e to AtmaghAtaka mArga che, kAraNa ke nahIM TaLelA dveSa karatAM mithyAtva e bahu ja moTo pAyAno doSa che. ne A vicAraNAthI bhAgavuM e mithyAtvano ja nAca che, kAraNa ke samyakta to zakya parIkSA karAvavAnA svabhAvavALuM hoya che. eTale ja sUripuraMdara zrIharibhadrasUri mahArAja lokatattvanirNaya granthamAM jaNAve che ke - ame zrI vIraprabhu para pakSapAta zraddhA che mATe emanAM vacano svIkArIe chIe, ane kapila vagere anya darzanakAro pratye dveSa che, mATe emanAM vacano svIkAratA nathI, evuM nathI, paNa ame yogya vicAraNAo karI, ane emAM zrI vIraprabhunA vacano yuktisaMgata lAgavAthI eno svIkAra karyo che. eTale rAga-dveSanA bhayathI A vicAraNAne TALavAmAM mithyAtvano moTo doSa AvI paDe che e spaSTa che. ane mithyAtva AvyuM, eTale anaMtAnubaMdhI kakSAnA rAga-dveSa Ave ja. A to bakaruM kADhatAM UMTa peThuM evo ghATa thayo. mATe A vicAraNAne TALavI e icchanIya nathI. meM paNa prasaMga A badhI vAto je karI che te Atmahitecchuo madhyasthapaNe tattvanirNaya para pahoMcI samyatvane pAmI zake-jALavI zake e mATe ja jANavI. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 || JapunarvandhadvAtriMziA || 14|| muktyadveSakrameNAdhikAritvaprAptirbhavatIti prAguktaM, tatra pUrvamapunarbandhakameva dharmAdhikAriNamAhazuklapakSenduvatprAyo vardhamAnaguNaH smRtaH / bhavAbhinandidoSANAmapunarbandhako vyaye / / 1 / / 453 zukle / zuklapakSenduvad = ujjvalapakSacandravat prAyaH = bAhulyena vardhamAnAH = pratikalamullasanto guNA audArya - dAkSiNyAdayo yasya ( sa = vardhamAnaguNaH) bhavAbhinandidoSANAM prAguktAnAM kSudratvAdInAM vyaye apagame satyapunarbandhakaH smRtaH / / 1 / / = vivecana : 'muktiadveSakrame, adhikAritvanI=adhikAranI prApti thAya che. ema teramI batrIzImAM kahyuM. emAM sau prathama apunarbandhakarUpa dharma adhikArIne ja jaNAve che. vivecana : (1) muktiadveSa, bAdhyaphaLApekSA, samucitayogyatA, mokSArthazAstrazravaNa svArasya, buddhimArgAnusArI, tIvrapApakSaya, sadanuSThAnarAga... A krama ahIM jANavo. AmAM sadanuSThAnarAga pote kalyANaAzayarUpa hovAthI enA yoge pUrvasevA mukhya bane che. Ama muktiadveSakrame pUrvasevA mukhya=anupacarita banatI hovAthI e me jIvane adhikAranI prApti thAya che. A rIte adhikAra pAmatA jIvomAM apunarbandhaka sauthI prathama hoya che. mATe A batrIzImAM enuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. : gAthArtha : bhavAbhinaMdI doSono vyaya thaye zuklapakSanA candranI jema prAyaH vadhatA guNavALo banelo jIva apunarbandhaka kahevAyo che. TIkArtha : bhavAbhinaMdIjIvanA pUrve (10-5) kahelA kSudratAdi doSo dUra thaye zuklapakSanA=ajavALiyA pakSanA candranI jema prAyaH--bahulatAe pratikalaM=kalAe kalAe=pratikSaNa jenA audArya-dAkSiNya vagere guNo vadhatA hoya che e jIva apunarbandhaka kahevAyo che. vivecana : paudgalika sukhanuM kAraNa manAyelI ekAda cIjano paNa, sAkSAt ke paraMparAe paNa koIpaNa svArtha vinA tyAga karavo bhavAbhinaMdI jIva mATe traNe kALamAM kyAreya zakya hoto nathI, kAraNa ke enA kSudratAdi doSo emAM pratibaMdhaka che. eTale e doSo dUra thavApara jIva apunarbandhaka bane che. je jIva have pachI AkhA bhavacakramAM mohanIyakarmanI utkRSTa 70 ko.ko. sAgaropamasthitino baMdha kyAreya karavAno nathI, te apunarbandhaka kahevAya che. je ekavAra karavAno hoya te saqabaMdhaka ane bevAra karavAno hoya te dvirbandhaka kahevAya che. apunarbandhaka vagere paribhASA siddhAntamate jANavI. kAraNa ke kAryagranthiko to samyaktvabhraSTa thaIne mithyAtve gayelA jIvane paNa 70koDA koDI sAgaropama baMdha svIkAre che. granthakAra zrI upAdhyAyajI mahArAje anyatra granthamAM khulAso karyo che ke bhavAbhinaMdIjIva jevA tIvrasaMklezaprayukta jevA utkRSTarasa sAthe 70 koDAkoDi bAMdhe che, evA utkRSTa saMklezaprayukta evA utkRSTarasa sAtheno utkRSTa sthitibaMdha samyaktva bhraSTa jIvane saMbhavato nathI. eTale evA baMdhano to e paNa apunarbandhaka hoya ja che. 'bhavAbhinaMdInA doSo dUra thaye jIva apunarbandhaka thAya che' ema ahIM jaNAvyuM, paNa e doSo dUra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 2 asyaiva pUrvasevoktA mukhyA'nyasyopacArataH / asyAvasthAntaraM mArgapatitAbhimukhau punaH / / 2 / / asyaiveti / asyaiva = apunarbandhakasyaivoktA gurvAdipUjAlakSaNA pUrvasevA mukhyA = kalyANAzayayogena karavAnA koI upAyo ahIM darzAvyA nathI e sUcave che ke apunarbandhakapaNuM koI upAyo dvArA puruSArthathI sAdhavAnuM hotuM nathI, paNa jIva kALakrame sahaja rIte e bhUmikA prApta karI le che. A vAta yuktisaMgata paNa che ja, kAraNa ke apunarbandhakapaNAnI pUrvaavasthAmAM to gurudevAdipUjanarUpa koIpaNa puruSArtha tAttvika banato ja nathI. ane atAttvika puruSArtha to sAdhyanI siddhi na ja karI Ape e spaSTa che. eTale koI upAya darzAvyA hota to paNa enI tAttvika ajamAyaza azakya ja rahevAthI upAyasAdhyatA paNa azakya ja che. zaMkA : paMcasUtramAM batAvela cAra zaraNa, duSkRtagartA, sukRtaanumodanA.. A upAyarUpa na banI zake ? samAdhAna : e upAya paNa apunarbandhaka banI gayelA jIvo mATe che, kAraNa ke "cAra zaraNano svIkAra karavo' vagere upadeza che ane upadezanI yogyatA apunarbandhakathI ja Ave che, e pUrve nahIM. eTale, apunarbalpakapaNuM puruSArthasAdhya na hovAthI sahaja alpamalatvanI jema kALasAdhya ja mAnavAnuM rahe che. ne tethI e, enI jema ja caramAvartapravezamAtrathI AvI jAya che ema paNa mAnavuM yogya Thare che. A ja vAtanI sUcanA anya paNa aneka vacano parathI maLe che te avasare avasare joIzuM. jema sudabIjano candramAM pratidina eka-eka kalA vadhato jAya che. paNa emAM vRddhi ekI dhaDAke thaI jAya evuM hotuM nathI, pratikSaNa thayA karatI hoya che je eka divasa vIte eka kalA jeTalI thaI jAya che. ema caramAvartapravezathI jIvamAM audArya-dAkSiNya vagere guNo pratikSaNa vardhamAna hoya che. jema caramAvartavartI jIvane AMtarika yogyatArUpe muktiadveSa ja hoya che, chatAM bahAra upayogarUpe kyAreka tevA vicitra karmodayanA kAraNe muktiSa paNa jovA maLe che. ema apunarbandhaka jIvane (caramAvartavartI jIvane) AMtarika yogyatArUpe to audArya vagerenI vardhamAnatA ja hoya che. tema chatAM bAhya upayogarUpe kyAreka tevA vicitrakarmodayavazAt emAM hAni ke viparIta doSAtmaka vaiparItya paNa jovA maLI zake che. "prAyaH' zabda AnuM sUcana karavA mATe che ema samajAya che. teramI batrIzImAM kahelo dhArAlagna zubhabhAva e A pratikSaNa vardhamAnaguNatAno sUcaka jANavo. sudapakSamAM bIjanA candra karatAM trIjano candra vadhAre kalAe khIlelo hoya che. ema trIja karatAM cothano, cotha karatAM pAMcamano... e rIte uttarottara punama sudhI vadhu ne vadhu kalAe khIlato jAya che. tema chatAM, kyAreka AkAzamAM vAdaLa hoya to pUrvanI tithi karatAM pachInI tithie ochI kalAe khIlelo dekhAya athavA saMpUrNa AvarAI gayelo dekhAya evuM paNa bane che. AmAM bahAra dekhAtI ja kalAo ochI hoya che, vAstavika to vadhelI ja hoya che. je vAdaLa khasatAM ja vyakta thAya che. evuM ja prastutamAM jANavuM. 1// gAthArtha Ane ja mukhya pUrvasevA kahI che. anyane upacArathI kahI che. vaLI mArgapatita ane mArgAbhimukha AnI ja anya avasthAo che. TIkArtha ? A apunarbandhakane ja gudi pUjArUpa pUrvasevA mukhya kahI che='kalyANa Azayano yoga hovAthI nirupacarita kahI che. vaLI, apunarbandhaka sivAyanA sabaMdhakAdi jIvane te upacArathI hoya che, kAraNa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 455 nirupacaritA / anyasya = apunarbandhakAtiriktasya sakRdbandhakAdeH punarupacArataH sA, tathAvidhabhavavairAgyAbhAvAt / mArgapatitamArgAbhimukhau (=mArgapatitAbhimukhau) punarasyApunarbandhakasyAvasthAntaraM dazAvizeSarUpau / mArgo hi cetaso'vakragamanaM bhujaGgamanalikAyAnatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSaH / tatra praviSTaH = mArgapatitaH / mArgapravezayogyabhAvApannazca mArgAbhimukha iti / na hyetAvapunarbandhakAvasthAyAH paratarAvasthAbhAjau, bhagavadAjJA'vagamayogyatayA paJcasUtrakavRttAvanayoruktatvAt / / 2 / / ke tevA prakArano bhavavairAgya ene hoto nathI. tathA mArgapatita ane mArgAbhimukha e A apunarbandhakanI ja vizeSa avasthArUpa che. sApanuM nalikAmAM thatA gamana jevuM cittanuM avakra gamana e mArga che. e mArga) viziSTa guNasthAnanI prApti karAvI ApavAmAM kuzaLa evo svarasavAhI cokkasa prakAranA kSayopazamarUpa che. AvA mArgamAM praviSTa thaI cUkelo jIva e mArgapatita che, ane emAM pravezane yogya bhAva pAmelo jIva e mArgAbhimukha che, "A banne apunarbandhaka avasthA karatAM dUranI avasthAvALA nathI, kAraNa ke A bannene paMcasUtranI vRttimAM bhagavAnanI AjJAnA bodhane yogya kahyA che. vivecanaH (1) upara kahI gayA mujaba apunarbandhaka jIvane muktiaSakrame pragaTelo sadanuSThAnarAga e ja kalyANaAzaya che. eno saMbaMdha hovAthI eNe karelI gurvAdipUjA ene yogamArgamAM praveza karAvavAnuM kAraNa banI zake che. Ama e svakArya karanArI hovAthI mukhya che. (2) tathAvidhabhavavairAgyabhAvAtu: ahIM evA bhavavairAgyanI vAta che je apunarbandhakane hoya ane saphabaMdhakAdine na hoya. eTale e vairAgya tarIke bhavAbhivaMgano abhAva=kAramI bhogecchAno abhAva levAno che e sUcita thAya che, kAraNa ke e abhAvAtmaka vairAgya ja Avo hoya che. (3) mArgapatita ane mArgAbhimukha. A banne apunarbandhakanI ja vizeSa avasthArUpa hovAthI e bannenI pUrvasevA paNa mukhya jANavI. (4) mArca... sApa bahAra bhale vAMko saLavaLATa karato cAlato hoya, paNa jevo bilamAM pese ke evI koI nalikAmAM pese to sIdho cAle che ne svagantavya sthaLane prApta karI le che. e rIte cittanuM avakragamana e mArga che. Azaya e che ke eka sadadhanyAya Ave che. zAtAvedanIyanA udayavALA aMdhapuruSane raste jatAM vacce koI khADo vagere viparIta paristhiti Ave tyAre eno zAtAvedanIyano udaya ene e khADo vagere Ave e pUrve ja rasto badalI nAkhavAnI eka sahaja preraNA kare che. (arthAtuM, "ahIM khADo che" evuM ene kAMI khabara nathI, paNa jevo najIka Ave ke enA manamAM thAya ke DAbe ghaNuM cAlyo, lAva have thoDuM jamaNe cAlu... ne e rasto badalI nAkhe, khADAmAMthI paDatAM bacI jAya..) AvuM dareka viSama paristhiti vakhate thAya e sadandhanyAya che. A zAtAvedanIyanA udayano prabhAva che. ema, uttarottara guNanI prApti kevA AcAra, uccAra ke vicArathI thAya e kadAca koI hitasvI pAsethI na jANyuM hovA chatAM, te te paristhitimAM aMdarathI citta ja mana-vacana-kAyAne evA pravartAve.. enuM citta ja evo vicAra vagere karavAnuM sujhADyA kare. cittanI AvI avasthA e avakragamana kahevAya. AvI avasthA mukhyatayA gADhamithyAtvamohanIyakarmanA vizeSa prakAranA kSayopazamathI thAya che. mATe A kSayopazamavizeSa ja mArga kahevAya che. AvA kSayopazamavALo jIva kadAca muslima banyo hoya, ane bakarI idanA divase bakarIne halAla Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 3 yogyatve'pi vyavahitau pare tvetau pRthag jaguH / anyatrApyupacArastu sAmIpye bababhedataH / / 3 / / yogyatve'pIti / pare tvetau = mArgapatita-mArgAbhimukhau yogyatve'pi vyavahitau = apunarbandhakApekSayA karavAne svajanAdi dharmarUpe ja kahI rahyA hoya to paNa enuM citta aMdarathI AvuM na karavAnuM sUcavyA karatuM hoya che. AvuM ja anya paNa atyaMta anucita pravRttio mATe jANavuM ne pachI jJAnAvaraNano kSayopazama jema jema bhaLato jAya che tema tema ochI ochI anucita pravRttione paNa parakhavAnuM ne choDavAnuM thatuM jAya che. AvA mArgamAM je praviSTa thayo che. arthAt Avo kSayopazama jene prApta thaI gayo che, e mArgapatita che. ane je AvA kSayopazamane sanmukha thayo che, e mArgAbhimukha che. (5) bhagavadajJA=vacanauSadha. AnI yogyatA apunarbandhakathI ja zaru thAya che, e pUrve e hotI nathI. eTale jo mArgapatita ane mArgAbhimukha haju apunarbandhaka na banyA hoya. mokSathI apunarbandhaka jeTalo dUra rahyo che, enA karatAM vadhAre dUra rahyA hoya, to to teomAM bhagavAnanI AjJAnA avabodhanI yogyatA hoya ja nahIM. paNa e hovI paMcasUtravRttimAM kahI che. mATe A baMne paNa apunarbandhaka ja che. tema chatAM e beno svataMtra ullekha hovAthI kaMIka judA pADavA mATe e bene apunarbandhakanI cokkasa avasthAvALA kahyA che. eTale jIvono apunarbandhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita, aviratasamyavI. vagere krama jANavo. rAI (A aMge anyamata jaNAve che-). gAthArtha : "yogya hovA chatAM A be vyavahita hovAthI pRthapha che" ema bIjAo kahe che. anyatra paNa je upacAra che te sAmIpya hoya to bahu bheda saMbhavato na hovAnA kAraNe che. TIkArtha : "A mArgapatita ane mArgAbhimukha jIvo yogya hovA chatAM vyavahita che apunarbandhakanI apekSAe dUra rahelA che. tethI apunarbandhathI pRthaguRbhinna che" ema bIjAoe kahyuM che. anyatra saphabaMdhaka vageremAM paNa pUrvasevAno upacAra je karAya che, te to apunarbandhakanA sAnnidhyarUpa sAmIpyanI hAjarImAM atibhedano abhAva hovAnA kAraNe karAya che. vivecana : paMcasUtravRtti, upadezapadavRtti, yogabinduvRtti ane dharmasaMgrahavRtti. A badhAmAM mArgapatita ane mArgAbhimukhane apunarbandhakathI alaga hovA nathI kahyA, paNa enI vizeSa avasthAvALA kahyA che. paNa zrIabhayadevasUri mahArAje trIjA caityavaMdanapaMcAzakanI vRttimAM A bene apunarbandhakanI apekSAe mokSathI vadhu dUra hovA kahyA che. ane tethI A bene apunarbandhakathI alaga pADyA che. eTale emanA mate jIvano vikAsakrama dvibaMdhaka, sakRbaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita, apunarbandhaka, aviratasamyaktI vagere jANavo.' (1) yogyatve A yogyatA je kahI che te A baMne vizeSa prakAranA apunarbandhaka mAnavAnA pUrvamate ja jANavI. zrIabhayadevasUrimahArAjanA mate nahIM. kAraNa ke yogyatA apunarbandhaka avasthAthI ja zarU thAya 1. eTale vizeSArthamAM "apunarbandhaka e lAkhopati ane A be karoDapati' vagere kalpanA je dekhADelI che te galata jANavI. vaLI A bene A rIte apunarbandhaka karatAM ucca avasthAvALA mAnavAmAM be mata alaga na rahevAnI ane yo yatveri mAM rahela pi zabda asaMgata banavAnI Apatti paNa che e vicAravuM. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 457 dUrasthAviti pRthag = apunarbandhakAd bhinnau jaguH / anyatrA'pi = sakRdbandhakAdAvapyupacArastu pUrvasevAyAH sAmIpye'punarbandhakasannidhAnalakSaNe sati bababhedataH = atibhedAbhAvAt / / 3 / / pariNAmini kAryAddhi sarvathA nAsti bhinnatA / anAlocanagarbhavAd anyatrainAM pare jaguH / / 4 / / pariNAminIti / kAryAd hi pariNAmini sarvathA bhinnatA nAsti, yathA ghaTAdermRtpiNDAdau / evamapunarbandhakAderapi sakRbandhakAdau na sarvathA bhinnateti bhAvanIyam / taduktaM- "kRtazcAsyA upanyAsaH che, e pUrve nahIM, jyAre zrIabhayadevasUrimahArAjanA mate to A be pUrvanI avasthAvALA che. eTale ja teoe paMcAzakanI vRttimAM ja punarapunarvazvazAMkhyioDa re marfmamuhu-nAtita-saphrakvandava-tanyamathyAzoDadhijAri: (artha : nahIM ke apunarbandhakAdithI bhinna mArgAbhimukha-mArgapatita-sabaMdhaka-enAthI bhinnanimnabhUmikAvALA mizrAdRSTio adhikArI che.) kahevA dvArA A bene anadhikArI kahyA che. vaLI pUjya upAdhyAyajI mahArAje upadezarahasyanI vRttimAM jaNAvyuM che ke- caityavandanapaSyAzavRttAvamayavasUrivindranAtheomritAyAmapunarvavajetAvatI sanyAvit pRthavato (artha caityavaMdanapaMcAzakanI vRttimAM zrI abhayadevasUrie bhAvavandanAnA adhikAramAM apunarbandhakanI jema adhikArI nathI kahyA ane saphabaMdhaka vagerenI jema A bene paNa alaga pADyA che.) eTale zrIabhayadevasUri mahArAjanA mate A be saphabandhakAdinI jema adhikArI nathI yogya nathI." (2) sabandhakAdinI pUrvasevA yogamArganI prAptinuM kAraNa banatI na hovAthI tAtvika pUrvasevA nathI. tema chatAM apunarbandhakanI ghaNI najIkatA hovAthI bahu bheda na hovAnA kAraNe upacArathI pUrvasevA kahevAya che. llall (sakrabaMdhakanI pUrvasevA upacarita kema manAya che ? e mATenA be mata jaNAve che.) gAthArtha pariNAmI kAraNamAM kAryathI sarvathA bhinnatA hotI nathI. bIjAo kahe che ke anyatra=sakrabaMdhakAdimAM anAlocanagarbhita hovAthI pUrvasevA upacarita hoya che. TIkArthaH pariNAmI kAraNamAM kAryano sarvathA bheda hoto nathI. jema ke mATInA piMDa vageremAM ghaTa vagereno. ema sabaMdhakAdimAM apunarbandhakAdithI sarvathA bheda hoto nathI e vicAravuM. yogabindumAM (180) kahyuM che kezeSanI (=sabaMdhakAdinI) apekSAe paNa A pUrvasevAno upanyAsa kAryataH karyo che. A upanyAsa e vAtano pradarzana=sUcaka che ke A apunarbandhakane Asanna hovAthI bahubhejavALo hoto nathI. vaLI bIjAo anyatra=sabaMdhakAdimAM anAlocanagarbhatAnA kAraNe bhavasvarUpano nirNaya karAvanAra UhApohAdino abhAva hovAnA kAraNe Ane upacarita pUrvasevA kahe che. prathamapakSamAM kAraNamAM kAryopacAra hato, A pakSamAM anAlocananA kAraNe amukhya banelA svarUpamAM upacAra che eTalo pharaka jANavo. vivecana : saphabaMdhakanA gurvAdipUjana upacArathI pUrvasevA kahevAya che. emAM A upacAra zA mATe karavAmAM Ave che? e mATe be mAnyatAo darzAve che. apunarbandhakanA gurupUjanAdi pUrvasevA che, saphabaMdhakanA 2. eTale zabdazaH vivecanakAra vageree zrI abhayadevasUri mahArAjanA mate paNa A bene yogya tarIke je kahyA che te galata jANavuM. 15 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 5 zeSApekSo'pi kAryataH / nAsanno'pyasya bAhulyAdanyatheti pradarzakaH / / " (yo.bi.180)| pare punaranyatra sakRbandhakAdAvanAlocanagarbhatvAd = bhavasvarUpanirNAyakohApohAdyabhAvasaGgatatvAdenAM = upacaritAM pUrvasevAM jaguH = prAhuH / prAci pakSe kAraNe kAryopacAraH, atra tvanAlocanadvArA'mukhyatvarUpa 3pavAra rUti vizeSaH || 8 | yuktaM caitanmale tIvra bhavAsaGgo na hIyate / saGklezAyogato mukhyA sA'nyathA neti hi sthitiH / / 5 / / yuktamiti / etacca = etadapi yuktaM, tIvra = atyantamutkaTe male = karmabandha(yogyatA)lakSaNe bhavAsaGgaH = saMsArapratibandho na hIyate zeSajantoH / manAgapi hi tannivRttau tasyApunarbandhakatvameva syAditi / saGklezAyogataH = punaratitIvrasaGklezAprAptau sA = pUrvasevA mukhyA, uttarottarabhavavairAgyAdikalyANanimittabhAvAt / anyathA neti hi sthitiH zAstramaryAdA / / 5 / / gurupUjanAdi A pUrvasevAnA kAraNarUpa hoya che. mATe upacArathI pUrvasevA kahevAya che. yogabindunA uddhAraNamAM je kAryataH zabda che eno artha kAryane AzrIne= apunarbandhakanI pUrvasevArUpa kAryane najaramAM rAkhIne enA kAraNabhUta saphabaMdhakanA gurupUjanAdi upacArathI pUrvasevA che. eTale AmAM kAraNamAM kAryano upacAra che. bIjA mate, saMsAranA vAstavika svarUpano saMsAranI asAratAno nizcaya karAvI ApanAra UhApoha na hovAnA kAraNe sabaMdhakAdinA gurupUjanAdi pUrvasevA rUpa banI zakatA nathI. tema chatAM e gurupUjanAdi, pUrvasevArUpa bananArA gurupUjanAdi jevA ja dekhAtA hovAthI upacArathI pUrvasevA kahevAya che. A mata, A gurupUjanAdine pUrvasevAnA kAraNa tarIke svIkArIne upacAra kare che evuM nathI, paNa bAhya sadazyane kAraNe amukhyatvarUpa upacAra kare che. jA (A vAtanI yogyatAne spaSTa kare che.) gAthArtha A vAta yogya che, kAraNa ke mala tIvra hoya tyAre bhavAsaMga ghaTato nathI. saMklezano yoga na hoya to mukhyapUrvasevA thAya che, anyathA nahIM, evI zAstrIya maryAdA che TIkArthaH A vAta paNa yogya che, kAraNa ke karmabaMdhanI yogyatArUpa mala tIvra=atyaMta utkaTa hovAthI pazeSa jIvano bhavAsaMga saMsAranI Asakti ghaTato nathI. jo e thoDo paNa ghaTe, to te jIva apunarbandhaka ja banI jAya. pharIthI atitIvra saMklezanI prApti thavAnI na hoya to pUrvasevA mukhya bane che, kAraNa ke e uttarottara bhavavairAgyAdi kalyANanuM nimitta bane che, e vinA nahIM, evI sthiti-zAstramaryAdA che. vivecanaH ahIM TIkAmAM matte-rmavanvetakSane ema pATha che. paNa mala karmabaMdharUpa nahIM, kintu karmabaMdhayogyatArUpa che A vAta pUrve AvI gaI che, temaja yogabiMdumAM paNa evo pATha che, mATe ahIM karmavaMgha(vo thatA)nakSane ema pATha lIdho che. (1) ahIM zeSa jIva tarIke apunarbandhaka avasthA nahIM pAmelA jIvo levAnA che e prakaraNa parathI spaSTa che. A jIvane sahajamala tIvra hovo kahyo che e jaNAve che ke A jIva acaramAvartavartI che. kAraNa ke caramAvartapravezathI to mala alpa thaI gayo hoya che e ApaNe pUrve nizcita karI cUkyA chIe. vaLI A jIvane Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 459 tIvra malanA kAraNe bhavAsaMga ghaTato nathI ema je jaNAvyuM che, e sUcave che ke caramAvartapravezathI mala alpa thavAthI bhavAbhimpaMga moLo paDI jAya che (kaTakI zakato nathI). eTale siddha thAya che ke caramAvartamAM viSa-gara saMbhavatA nathI, kAraNa ke e mATe to bhavAbhivaMga akSata joIe che. (2) yogabinduvRtti (183)mAM tIvramalane bhavAsaMgarUpa kahyo che. eTale, A bhavAsaMgarUpa tIvamala thoDo paNa ghaTe to jIva apunarbandhaka banI jAya che. AnA parathI e sUcana maLe che ke jIva caramAvartapravezathI ja apunarbandhaka banI jAya che. kAraNa ke tyArathI eno mala alpa thaI gayo hoya che. yogabindu (183)mAM kahyuM che ke malaviSa atyaMta utkaTa hovAnA kAraNe apunarbandhakAdi avasthA nahIM pAmelA zeSa jIvanA bhavAsaMgarUpa malaviSano Avega aMzamAtra paNa dUra thato nathI. e thoDo paNa dUra thAya to jIva apunarbandhaka ja banI jAya. ApaNe bAramI batrIzInI chavvIsamI gAthAmAM joI gayA chIe ke mukti pratyeno dveSa atianartha mATe thAya che. jIvone sahajaalpamalatvanA kAraNe bhavano rAga anutkaTa thavAthI A muktidveSano abhAva thAya che. yogabindu (139)mAM kahyuM che ke bhavAbhinaMdIjIvone ajJAnanA kAraNe mukti para dveSa hoya che, tathA batrIzI (10-4)mAM AvI gayuM che ke tyAre jIva bhavAbhinaMdI hoya che. AmAM "tyAre' no artha "acaramAvartakALamAM evo karyo che. eTale caramAvarta pravezamAtrathI jIva bhavAbhinaMdI raheto nathI e siddha thAya che. yogabindu (99)nI vRttimAM kahyuM che-apunarbandhakAdi mahAtmAone atideDhabhavAbhivaMga hoto nathI, nahIM ke anya(acarama) AvartavartI jIvone. ahIM apunarbandhakAdithI bhinnajIva tarIke acaramAvartavartI kahyA e A ja sUcana kare che ke caramAvartava badhA apunarbandhakAdi ja hoya. nahIMtara, bhinnajIva tarIke bhavAbhinaMdI kahevA vadhu sahaja hatA. yogabindu (86)mAM bhavAbhinaMdI jIvo anya AvartAmAM (=acaramAvartamAM) hovA kahyA che. ema emAM ja (93)mAM acaramAvartImAM adhyAtmano niSedha karyo che. caramAvarta praveza thavA chatAM jIva apunarbandhaka na bane e saMbhavita hoya to e jyAM sudhI na bane tyAM sudhI paNa adhyAtma asaMbhavita thavAthI, e kALano paNa samAveza karI levA "apunarbandhakapUrvakALamAM saMbhavatuM nathI' ema jaNAvata. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI granthamAM upAdhyAyajI mahArAje bhavAbhinaMdI jIvone eka pugalaparAvarta karatAM vadhAre dUra rahyA hovA kahyA che. have jo caramAvartamAM paNa bhavAbhinaMdI saMbhavatA hoya, to A vAta saMgata kema thaze ? tathA caramAvartavartI jIva mATe granthomAM jaNAvyuM che ke - siddhinI najadIkanA bhAvathI. (batrIzI13/27) A caramAvartavartI jIvane mukti ghaNI najIka hoya che (yogabindu-179). caramAvartavata jIvane siddhinI samIpatA cokkasa hoya che. je bhavyajIvano caramAvartavartI hovAnA kAraNe muktipara dveSa hoto nathI. (yogabiMdu-147) AmAM muktidveSa na hovAmAM kAraNa tarIke caramAvartavartitva kahyuM che, apunarbandhakatva kahyuM nathI. eTale caramAvartamAM AvavA mAtrathI muktidveSa vidAya thaI ja jAya, ne e vidAya thAya eTale ja bhavAbhimpaMga-bhavAbhinaMdIpaNuM vagere paNa vidAya thaI jAya kAraNake A badhA paryAyavAcI zabdo jevA ja che. ane A vidAya thAya eTale apunarbandhakatva AvI ja jAya. kapila vageree nirUpelI pUrvasevA caramAvartanI najIka rahelA acaramAvartamAM hoya che, caramAvartamAM nahIM Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 6 eSyadbhadrAM samAzritya puMsaH prakRtimIdRzIm / vyavahAraH sthitaH zAstre yuktamuktaM tato hyadaH / / 6 / / eSyadbhadrAmiti / IdRzIM = saGklezAyogaviziSTAmeSyadbhadrAM = kalyANAnubandhinI puMsaH prakRti ema huM mAnuM chuM, kAraNa ke caramAvartamAM to adhyAtma vidyamAna hoya che jyAre e pUrvasevAmAM to bhavAbhimpaMga hoya che. (yo. biMdu-97) A vacana paNa caramAvartamAM bhavAbhivaMgano abhAva ane apunarbandhakatvanI vidyamAnatA jaNAve che. A sivAya paNa AvA anya DhagalAbaMdha vacano maLe che je bhavAbhinaMditA, bhavAbhivRMga, muktidveSa, bhavavairAgyabhAva, upacaritapUrvasevA. A badhAnI acaramAvartamAM vidyamAnatA ne caramAvartamAM avidyamAnatAne jaNAvatA hoya. ekAda IzAro sudhdhAM evo jovA maLato nathI ke je A badhAnI caramAvartamAM paNa saMbhAvanA hovI sUcita kare. e ja rIte sahajamaLadvAsa, muktiadveSa, apunarbandhakatva. A badhA mATe acaramAvartamAM ja niSedha.. ne caramAvartamAM nizcita vidyamAnatA jaNAvatA hoya evAM ja DhagalAbaMdha pratipAdano maLe che. caramAvarta zarU thayA pachI paNa amuka kALa sudhI A sahaja maLahAsa vagere na thayA hoya evuM sUcavatuM koI vacana maLatuM nathI. mATe A badhAM vacano e vAta niHzaMka puravAra kare che ke caramAvartapravezathI ja jIva apunarbandhaka banI jAya che. (3) je jIvane utkRSTasthitibaMdha karAvato ati tIvra saMkleza have kyAreya thavAno hoto nathI. arthAt evA saMklezanI yogyatA ja jIvamAMthI khatama thaI gaI che evA ja jIvanI pUrvasevA uttarottara bhavavairAgyanuM kAraNa banatI hovAthI mukhya che. e vinA nahIM. eTale ke sahajamaLano karmabaMdhanA kAraNabhUta yoga-kaSAyanI yogyatAno prati Avarta ghaTADo thato hovA chatAM, utkRSTasthitibaMdhanuM kAraNa banato ati tIvra kaSAya saMbhavita rahe eTalI yogyatA jyAM sudhI UbhI che, tyAM sudhI karAtA gurupUjanAdi mukhya pUrvasevArUpa banI zakatA nathI, kAraNa ke A maLa=yogyatA, A pUrvasevAne bhavavairAgyAdinuM nimitta banavA deto nathI. tIvrabhavarAganI hAjarI bhavavairAgyanI pratibaMdhaka che ema samajAya che. karmabaMdhanA kAraNarUpa kaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatAsvarUpa A sahajamaLa kALakrame ghaTatAM ghaTatAM evo ghaTI jAya ke jethI, have game tevuM prabaLa nimitta maLe to paNa atitIvrakaSAyarUpe AtmA pariNamI zake ja nahIM, e rIte enI pariNamavAnI yogyatA ja naSTa thaI gaI... A alpamalatva che, A caramAvartapravezakALe thAya che, A apunarbandhakatva che. have tIvra abhivRMga=bhavarAga na rahevAthI pUrvasevA uttarottara vairAgyanuM kAraNa banI zake che, mATe e mukhya che. A zAstrIya maryAdA che. //pA. (A ja vAtanI yuktisaMgatatA spaSTa kare che-). gAthArtha : puruSanI AvA prakAranI bhAvIbhadra prakRtine AzrayIne zAstramAM vyavahAra thayo che. tethI A kahelI vAta yogya che. TIkArtha ? AvA prakAranI saMkalezano yoga na thAya evI eSyadbhadrAkakalyANane lAvanArI puruSanI prakRtine AzrayIne zAstramAM=yogagranthamAM pUrvasevAdirUpa vyavahAra prasiddha che. tethI A kathana yogya che ke Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadddvAtriMzikA bhAga-2 samAzritya vyavahAraH pUrvasevAdirUpaH sthitaH = prasiddhaH zAstre = yogagranthe / tata hyadaH = yadutAnyatropacArata eva pUrvaseveti / / 6 / / zAntodAttastayaiva syAdAzrayaH zubhacetasaH / dhanyo bhogasukhasyeva vittADhyo rUpavAn yuvA / / 7 // zAntodAtta iti / tayaiva apunarbandhakocitaiSyadbhadraprakRtyaiva zAntodAttaH syAt / zAntaH = tathAvidhendriyakaSAyavikAravikalaH / udAttaH = uccoccatarAdyAcaraNabaddhacittaH / tataH karmadhArayaH / tathA zubhacetasaH = zuddhacittapariNAmasyAzrayaH sthAnam / dhanyaH = saubhAgyAdeyatAdinA dhanArho bhogasukhasyeva = zabda-rUpa-rasa- gandha-sparzasevAlakSaNasya yathA''zrayaH, vittADhyo = vibhavanAyakaH, rUpavAn = zubhazarIrasaMsthAnaH yuvA = taruNaH punAn || 7 || = = = 461 'anyatra pUrvasevA upacArathI ja hoya che.' vivecana : (1) puruSanI prakRti=puruSanI bhUmikA. eTale ke tIvra kaSAyarUpe pariNamavAnI yogyatA ja na rahevI evI prakRti. A prakRti kalyANaanubandhinI hoya che. mATe ene ahIM eSyabhadrA kahI che. A vAta pUrvanI batrIzIomAM AvI gaI che. yogagranthomAM 'gurupUjanAdi anuSThAna pUrvasevArUpa bane che' Avo je vyavahAra-ullekha che, te puruSanI AvI prakRtine=AvI bhUmikAne najaramAM rAkhIne ja pravarto che. eTale anyatra=AvI bhUmikA vagaranI avasthAmAM thatA gurupUjanAdi yogagranthakathita pUrvasevArUpa banatA to nathI. chatAM, e pUrvasevA jevA dekhAya to che ja, mATe e upacArathI pUrvasevA che. tethI aca2mAvartamAM samRbaMdhakAdi jIvone pUrvasevA upacarita hoya che evuM je kahyuM che te yuktisaMgata ja che. IIGA (A ja vAtane dRDha kare che) gAthArtha : jema dhanya dhanADhya rUpavAna yuvAna bhogasukhano Azraya thAya che ema tevI prakRtithI ja zAntaudAtta thayelo jIva zubhacittano Azraya thAya che. TIkArtha : tevI = apunarbandhakane ucita eSyabhadrA prakRtithI jIva zAnta-udAtta thAya che. AmAM zAnta=indriya ane kaSAyanA tevA prakAranA vikArathI rahita, udAtta ucca-uccatara vagere AcaraNomAM baddhacittavALo.. pachI zAnta udAttano karmadhAraya samAsa ka2vo. tathA tevI prakRtithI ja jIva zuddhacittapariNAmano Azraya thAya che. jema ke dhanya = saubhAgya-AdeyatA vagerethI dhanArha, vittADhya vaibhavano mAlika, rUpavAnazarIranA sArA saMsthAnavALo yuvAna = taruNa puruSa zabda-rUpa-2sa-gaMdha-sparzanA sevanasvarUpa bhogasukhano Azraya bane che. = etadyuktamuktaM, vivecana : (1) tevA prakAranA vikAra eTale je utkRSTasthitibaMdha karAvI zake evA atisaMkliSTa pariNAmane kheMcI lAvanArA vikAra (2) tevI prakRti=alpamalatvabhUmikA. enAthI muktidveSa 2vAnA thaI jAya che. A muktidveSano abhAva thavo=muktiadveSa pravartavo e ja ahIM Adya zuddha cittapariNAma che. pachI uttarottara enI zuddhatA vadhatI jAya che. IIchA Ano vyatireka darzAve che Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 8 aGgAbhAve ta(?ya)thA bhogo'tAttviko mAnahAnitaH / zAntodAttatvavirahe kriyApyevaM vikalpajA / / 8 / / aGgAbhAva iti / (yathA) aGgAnAM = bhogAGgAnAM rUpa-vayo-vittADhyatvAdInAM vAtsyAyanoktAnAmabhAve (aGgAbhAve) sati bhogo'tAttvikaH = apAramArthikaH, mAnahAnitaH = "ahaM sukhI" ityevaMvidhapratipattilakSaNamAnApagamAdapUryamANecchatvena tadanutthAnAcca / zAntodAttatvavirahe satyevaM kriyA'pi = gurvAdipUjanArUpA vikalpajA = viparyAsajanitA na tu tAttvikI, antaHsukhapravAhAnutthAnAt / taduktaM- "mithyAvikalparUpaM tu dvayordvayamapi sthitam / svabuddhikalpanAzilpinirmitaM na tu tatvataH II" (yoti 982) || 8aaaa gAthArtha aMganA abhAvamAM mAnahAninA kAraNe jema bhoga atAttvika hoya che, ema zAMta-udAttapaNAnA abhAvamAM kriyA paNa viparyAsajanyA hoya che. TIkArtha : vAtsyAyane kAmasUtramAM bhoganA kahelA rUpa-vaya-dhanAyatva vagerarUpa aMgono=kAraNono abhAva hoya to mAnahAninA kAraNe bhoga jema atAttvika apAramArthika banI rahe che, ema zAnta-udAttatvanA abhAvamAM gurupUjanAdirUpa kriyA paNa vikalpajA=viparyAsajanitA hoya che, tAttvikI hotI nathI, kAraNa ke aMdaramAM sukhano pravAha UThato nathI. A vAta yogabindu (189)mAM kahI che - bannenuM baMne mithyAvikalparUpa hoya che e vAta nizcita thaI, kAraNa ke svabuddhikalpanAzilpanirmita hoya che, nahIM ke tAttvika. ahIM mAnahAni je kahI che, te huM sukhI chuM" evI pratItyAtmaka mAnanA apagamarUpa ane icchA pUrAtI na hovAthI e pratIti UThatI ja na hovA rUpa jANavI. vivecanaH (1) teramI batrIzImAM AvI gayuM che ke caramAvartimAM siddhinI AsannatA thaI hovAthI aMdaramAM eka AnaMda anubhavAyA kare che, temaja koI vibhISikA=bhayabhItatA rahetI nathI. A badhA kAraNe, caramAvartamAM thatA gurupUjanAdi jevA sukhane aMtaramAM pravAhita kare che, evA sukhane acaramAvartamAM thatAM A anuSThAno pravAhita karI zakatA nathI. acaramAvartamAM pravartato kAramI bhogecchArUpa muktidveSa ja A AMtarikasukhano pratibaMdhaka che e jANavuM. caramAvartavartIne AMtarika sukhano anubhava thAya che. eTale gurupUjanAdi sadanuSThAna pratye rAga pedA thAya che, uttarottara vadhato jAya che, vaLI A sukhAnubhUti ene pharI pharI anuSThAna karavAnI icchA jagADe che, tethI pUrve kahelA ucca-uccataraAcaraNomAM baddhacittatA vadhatI jAya che. A badhA kAraNe e pUrvasevA tAttvika bane che. paNa acaramAvartavartIne A badhuM saMbhavita na hovAthI e viparyasta thAya che. (2) bannekarUpa, dhana, yauvana vinAno bhogI ane zAta-udAttapaNA vinAno yogI. A baMnenuM baMne=bhogasevana ane yogaanuSThAna. A baMne mithyAvikalparUpa banI rahe che, e nizcita thayuM. kAraNa vinA kArya kyAreya thatuM nathI. eTale vagara kAraNe kArya thavAno bhAsa thato hoya to e mAtra buddhino mithyAvikalpa ja hoI zake, vAstavika na hoI zake e spaSTa che. rAjya-lazkara-koza vagere kazuM ja jenI pAse nathI e Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 krodhAdyabAdhitaH zAnta udAttastu mahAzayaH / bIjaM rUpaM phalaM cAyamUhate bhavagocaram / / 9 / / krodhAdIti / pUrvArdhaM gatArtham / ayaM ca zAntodAtto bhavagocaraM svarUpa ta = = AryamUte = vicArayati || 1 || tathAdi bhede hi prakRternaikyamabhede ca na bhinnatA / AtmanAM syAtsvabhAvasyApyevaM zabalatocitA / / 10 / / bheti / bhede kAntato'bhyupagamyamAne prakRteH = sattvarajastamolakSaNAyA jJAnAvaraNAdikarmarUpAyA vA naikyamAtmanAM saMsAriNAM syAt / tathA caikajAtIyasaMsAraphalopalambhabAdha iti bhAvaH / 463 = saMsAraviSayaM bIjaM = kAraNaM rUpaM = zekhacallInA vicAromAM caDhIne ke rAtre svapnamAM potAnI jAtane rAjA tarIke jue to svabuddhinI kalpanAsvarUpa zilpIthI nirmANa pAmeluM e rAjApaNuM jema tAttvika hotuM nathI, ema prastutamAM jANavuM. (3) 'bIjAne je bhogasukha che, e enA rUpayauvana-dhana vagere kAraNe che' A vAtane je samajyo nathI, ane mAtra strI-puruSa hoya to bhogasukha maLI jAya evuM je samajI beTho che, te rUpa vagerethI rahita evo paNa puruSa, potAnI pAse paNa patnI-strI che eTalA mAtrathI potAnI jAtane bhogasukhathI sukhI mAnIne bhogamAM pravRtta thAya che. paNa UMcI sAmagrIprayukta bhogasukha mANI to zakato nathI, eTale 'huM sukhI chuM' evAM enA abhimAnanA cUrecUrA thaI jAya che. vaLI ucca bhogasukha mANavAnI icchA purAtI nathI, eTale pharIthI to 'huM sukhI chuM' evuM abhimAna UbhuM ja thaI zakatuM nathI. eTale, abhipreta lAgaNI asaMbhavita rahevAthI e bhogapravRtti avAstavika banI rahe che e jANavuM. // 8 // (zAnta-udAttanI vyAkhyA jaNAve che) gAthArtha : krodhAdithI je abAdhita che te zAMta che. je mahAna AzayavALo che te udAtta che. A jIva saMsAraviSayaka bIja, rUpa ane phaLano vicAra kare che. TIkArtha : pUrvArdha gatArtha che. ane A 'zAntodAtta jIva saMsAranA bIja=kAraNa, rUpa= svarUpa ane phaLa=kAryane vicAre che. vivecana : krodhAdi jIvane vyAkula kare che. ane tuccha AzayavALA jIvo pudgalanA ja sArA-narasApaNAMnI vicAraNAmAM aTavAyelA rahe che. eTale je zAnta-udAtta nathI, ene saMsAra saMbaMdhI A gaMbhIra vicAraNAno koI avakAza hoto nathI. III te A rIte- (sauprathama, saMsAranA bIjanI kaI rIte vicAraNA kare che e jaNAve che-) gAthArtha : prakRtino bheda hoya to jIvonuM aikya na saMbhave ane abheda hoya to bhinnatA na saMbhave. svabhAvamAM paNa (bheda-abheda hovAmAM A vAta jANavI.) eTale zabalatA mAnavI ucita che. TIkArtha : sattva-2jas-tamorUpa ke jJAnAvaraNIyAdi karmarUpa prakRtino ekAnte bheda mAnavAmAM saMsArI jIvonuM aikya na thaI zake. ane to badhAmAM saMsArasvarUpa ekajAtIya phaLa je jovA maLe che teno bAdha thaze. ane ekAnte abheda mAnavAmAM te jIvonI bhinnatA thaI nahIM zake. ane to pachI naraka, tiryaMca, manuSya, devAdirUpa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 9, 10 abhede ca = ekAntAbhede ca na bhinnatA syAt teSAM / tathA ca naraka - tiryag - manuSya- devAdibhedopalambhabAdha iti bhAvaH / svabhAvasyApyantaraGgahetubhUtasya bhedAbhedayorekAntayoretadeva dUSaNam / evaM = ekAntapakSa ubhayataH 464 bheda je jovA maLe che, teno bAdha thaze. jIvonA saMsAranA aMtaraMga hetubhUta svabhAvano paNa paraspara ekAnte bheda (=vailakSaNya) ke ekAnte abheda (=sAdazya) mAnavAmAM paNa A ja doSa che. Ama ekAnta pakSamAM ubhayataH pAzArajju hovAthI zabalatA-kathaMcibhedAbhedarUpatA mAnavI ucita=nyAya che, kAraNa ke enAthI ja sakaLa vyavahA2nI saMgati thAya che. A hetunI vicAraNA che. vivecanaH apunarbandhaka jIva zAnta-udAtta hovAthI ja saMsAranA bIjanI, svarUpanI ane phaLanI vicAraNA kare che. A vAta karelI. emAM sau prathama e saMsAranA bIjanI vicAraNA kevI kare che e A gAthAmAM darzAvyuM che. sAMkhyadarzane sattva-2jas-tamorUpa prakRti ane puruSanA saMyogathI saMsAra mAnyo che. eTale ke A saMyoga saMsAranuM bIja che. jainoe karmabaMdhanA kAraNe saMsAra mAnyo che. eTale ke jJAnAvaraNIyAdi karmo AtmAne coMTavA e saMsAranuM bIja che. AmAM prakRti=karma e bAhyakAraNa che ane AtmAno karmothI baMdhAvAnI yogyatA vagererUpa svabhAva e aMtaraMga kAraNa che. eTale apunarbandhaka jIva A baMneaMge vicAra kare che. (1) ahIM (=prakRtimAM) bheda zabda vaisAdazya-vilakSaNatA arthamAM che ane abheda zabda sAdRzya arthamAM che. (tAdAtmya arthamAM nathI.) dareka jIvonI prakRti paraspara jo sarvathA vilakSaNa hoya, to saMsArI jIvonuM aikya=sAdazya thaI na zake. ahIM aikya zabda paNa tAdAtmya arthamAM nathI, kAraNa ke tAdAtmya na thavuM e to iSTa ja che, eTale ene ApattirUpe ApI na zakAya. zaMkA : ! zuM sAdRzya na thavuM e iSTa nathI ? samAdhAna : nA, kAraNa ke prakRtinA=karmanA kAraNe badhA ja jIvo saMsArI che=asiddha che. A phaLa badhA sakarma jIvone ekasamAna che. kA2Nabhede kAryabheda mAnavo ja paDe. eTale kAraNane sarvathA vilakSaNa mAnavAmAM kAryane paNa sarvathA vilakSaNa mAnavuM ja paDavAthI A ekasamAna phaLa asaMgata thaI jAya. have badhA jIvonI prakRtino sarvathA abheda=sarvathA sAdRzya mAnIe, to enuM dareka jIvone maLatuM phaLa paNa sarvathA sadeza ja mAnavuM paDe. ane to pachI jIvonuM naraka-tiryaMca vagererUpe je vailakSaNya jovA maLe che, te bAdhita thaI javuM spaSTa ja che. (2) ahIM (=svabhAvamAM) paNa bheda-abheda zabdono atAdAtmya-tAdAtmya artha nathI, paNa asAdRzyasAddazya artha che. jIvono svabhAva paraspara sarvathA bhinna=alaga-alaga hoya, to enA kAryabhUta saMsAritva (=asiddhatva) vagere ekasamAna hovA jovA na maLavA joIe. ema sarvathA abhinna=sadaza hoya, to enA kAryabhUta na2ka-tiryaMcAdi gatimAM asamAnatA jovA na maLavI joIe. paraMtu A badhuM ja jovA maLe che. eTale bahiraMga-kAraNabhUta prakRti=karma ane aMtaraMga kAraNabhUta svabhAva.. A baMne aMge ekAnta na mAnatA anekAnta mAnavo joIe. eTale ke kathaMcid bhedAbheda mAnavo ucita che. A kathaMcibhedAbhedarUpa zabalatAthI ja badhA vyavahAra saMgata thaI jAya che. eTale ke badhA jIvono saMsArI jIva vagere rUpe ekasamAna vyavahAra ane deva-narakAdirUpe asamAnavyavahAra.. A baMne saMgata thaI jAya che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 465 pAzArajjusadbhAvAt zabalatA = kathaMcidbhedAbhedarUpA ucitA = nyAyyeti, tayaiva sakalavyavahAropapatteH / hetUhanamaMtam ||10|| bhavo'yaM duHkhagahano janma-mRtyu-jarAmayaH / anAdirapyupAyena pRthagbhavitumarhati / / 11 / / bhavo'yamiti / ayaM = pratyakSopalabhyamAno bhavaH = saMsAro duHkhagahanaH = shaariir-maansaa'nekduHkhshtairaaannaH / nama = mAtRkSinimaLatakSaLa, marAM = pratiniyatAyuHrmakSayaH, kharA voddAnitakSaLA, tanmayaH tatprAcuryavAn (=janma-mRtyu-jarAmayaH) / anAdirapyupAyena jJAnadarzanacAritrarUpeNa pRthag bhavitumarhati jAgvanamatavaviti / svarUpohanametat / | 99 || phalaM bhavasya vipulaH kleza eva vijRmbhate / nyagbhAvyAtmasvabhAvaM hi payo nimbaraso yathA / / 12 / / = apunarbandhaka jIva A rIte saMsAranA bIjano vicAra kare che. zaMkA : sAMkhyAdidarzanamAM paNa apunarbandhaka jIvo saMbhave che. emane anekAntavAdano upadeza to maLyo hoto nathI. to teone anekAntanI vicAraNA zI rIte saMbhave ? samAdhAna : tamArI vAta barAbara che. eTale ahIM anekAntagarbhita je vicAraNA jaNAvelI che te jainadarzanamAM rahelA apunarbandhaka jIva mATe jANavI joIe. e sivAyanA apunarbandhaka jIvo saMsAranA kAraNano vicAra to kare ja che.. ke A saMsAra e jIvanI svAbhAvika avasthA nathI.. paNa prakRti-avidyAkarma vagere nAma dharAvatA koIka jIvabhinna padArthanA kAraNe A saMsAra che... jo ke phaLamAM jovA maLatI saMsArarUpe samAnatAnA ane deva-narakAdirUpe asamAnatAnA prayojaka tarIke kAraNabhUta prakRtimAM paNa samAnatA-asamAnatA mAnyA vagara koIne chUTako nathI.. paNa zabdathI eno svIkAra hoto nathI. tema chatAM kadAgrahazUnyatA= prajJApanIyatA hovAthI A asvIkAra bAdhaka banato nathI. || 10 || (have saMsAranA svarUpano vicAra jaNAve che-) gAthArtha : janma-mRtyu-ja2Amaya A saMsAra du:khagahana che. e anAdi hovA chatAM upAya dvArA alaga thaI zake che. TIkArtha : A pratyakSa jaNAto saMsAra duHkhothI gahana che=zArIrika-mAnasika aneka seMkaDo du:khothI vyApta che. vaLI janma-jarA-mRtyunI pracuratAvALo che. AmAM janma=mAtAnI kukSimAMthI bahAra AvavuM... jarA vayanI hAnirUpa che ane maraNa eTale pratiniyata (=A bhavasaMbaMdhI cokkasa) AyuSyano kSaya. A saMsAra anAdi hovA chatAM (jIvane anAdikALathI vaLagyo hovA chatAM) jJAna-darzana-cAritrarUpa upAyathI alaga pADI zakAya che. jema ke suvarNane lAgelo mala. A saMsAranA svarUpano vicAra che. 11 // (saMsAranA phaLanI vicAraNA batAve che-) gAthArtha : AtmasvabhAvane dabAvIne pracura kleza ja pravartavo e saMsAranuM phaLa che. lImaDAno rasa jema Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 11, 12 ____ phalamiti / bhavasya = saMsArasya phalaM = kAryaM vipulaH = anubandhasantatyA vistIrNaH kleza eva vijRmbhate / nAtra sukhalavo'pyastItyevakArArthaH / Atmanyeva sukhasvabhAve sati kathaM klezo vijRmbhate ? ityata Aha- AtmasvabhAva(hi) nyagbhAvya = tirobhAvya / yathA payaH tirobhAvya nimbaraso vijRmbhate / bhavati hi mahatA pratipanthinA'lpasyAbhibhava iti / yadA tvAtmasvabhAva eva bhUyAn bhavati tadA tenApi klezAbhibhavaH kartuM zakyata iti na saMsAradazAyAM klezenAtmAbhibhavAnupapattiriti bhAvaH / phalohanametat / / 12 / / dUdhanA svAdane dabAve che. TIkArtha : saMsAranuM phaLa=kArya vipula=anubaMdhapravAhathI vistIrNa kleza ja pravarte che, ahIM saMsAramAM sukhano leza paNa nathI e "jakArano artha che. zaMkA ? AtmA khuda sukhasvabhAvavALo che, to kleza kevI rIte pravarte ? samAdhAna : AtmasvabhAvane dabAvIne e pravarte che. jema dUdhane tirobhUta karIne lImaDAno rasa pravarte che. moTA virodhIthI nAnAno abhibhava thAya ja che. jyAre AtmasvabhAva ja baLavAna banI jAya che tyAre tenAthI paNa klezano abhibhava thavo zakya bane ja che. eTale saMsAradazAmAM klezadvArA AtmAno abhibhava asaMgata nathI e rahasya che. A saMsAranA phaLano saMbaMdhI vicAra che. vivecana : apunarbandhaka jIva mArgAnusArI buddhithI saMsAranA phaLanI vicAraNA A pramANe kare che ke saMsAranA phaLarUpe paNa vipula kleza ja pravarte che. arthAt aviratapaNe duHkhonI paraMparA laMbAyA ja karavI. laMbAyA ja karavI. anaMtAnaMtakALa sudhI laMbAyA karavI. A vipula kleza che. A ja saMsAranuM phaLa che. zaMkA : paNa saMsAramAM vacce vacce puNyajanya sukhasamRddhi paNa maLyA karatAM hovAthI aviratapaNe duHkha paraMparA laMbAyA kare che ema zI rIte kahevAya ? samAdhAna : sudhAtura mANasa viSamizrita bhojana dvArA sudhAtRpti-rasAsvAda vagere anubhave che, ane e vakhate bhojananI viSamizritatA-dArUNa pariNAma vagere jANato na hovAthI e tRpti vagerene sukha tarIke anubhave paNa che ja, chatAM vicakSaNa puruSa ene sudhAtRpti vagere aMzamAM paNa sukha tarIke na jotAM duHkha tarIke ja jue che. ema prastutamAM jANavuM. jenA pariNAmasvarUpe pahADa jevAM duHkhonI vaNajhAra khaDakAtI hoya, e sukha zI rIte kahevAya ? eTale ke e paNa duHkharUpa ja hovAthI ahIM "ja'kAra dvArA sukhanA aMzano paNa viccheda karyo che. zaMkAH saMsAranA svarUpamAM paNa janma-jarA-mRtyunAM duHkhono vicAra karyo ane phaLamAM paNa duHkhono ja vicAra karyo. to emAM taphAvata zuM rahyo ? samAdhAna ? oparezana-vepAranA kaSTa... vagere svarUpe duHkhamaya hovA chatAM pariNAme sukhamaya kahevAya che. eTale svarUpa ane phaLamAM bheda paDe che. paNa saMsAramAM Avo bheda paNa nathI. svarUpe paNa duHkha-duHkha ane duHkha ja che ane enA pariNAme paNa mAtra ne mAtra duHkhonI paraMparA ja che. A daDha karavA mATe phaLano vicAra svataMtra karavAmAM Ave che. A ja kAraNa che ke zrIpaMcasUtramAM saMsAranI oLakhANa duHkharUpe, duHkhaphale, duHkhAnubaMdhI.. e rIte ApI che. (1) dUdhano svAda madhura che. lImaDAno kaDavo. jyAM sudhI lImaDAnI pracuratA che, tyAM sudhI saravALe madhuratA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 467 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tadviyogAzrayo'pyevaM samyagRho'sya jAyate / tattattantranayajJAne vizeSApekSayojjvalaH / / 13 / / taditi / tadviyogAzrayaH = bhavaviyogAzrayo'pyevaM = hetu-svarUpa-phaladvAreNa samyagRhaH = samIcInavicAro'sya = zAntodAttasya jAyate / teSAM teSAM tantrANAM SaSTitantrAdInAM nayAnAM jJAne (=tattattantranayajJAne) sati vizeSApekSayA = itarAMzajijJAsAlakSaNayojjvalaH = zuddhanizcayAnusArI / / 13 / / dabAIne kaDavAza ja anubhavAyA kare che. jyAre dUdhanuM jora vadhe che, tyAre saravALe kaDavAza dabAI jAya che ane madhuratA bace che. AvuM ja prastutamAM che. AtmA sukhasvabhAvavALo hovA chatAM jyAM sudhI nabaLo che, tyAM sudhI saravALe saMsAranI duHkhAtmakatA ja jaya pAmatI rahe che ane AtmA jyAre baLavAna bane che tyAre saMsAranA duHkho abhibhUta thaI saravALe sukha bace che. paNa A avasthA to jIva bhavavairAgya keLavI mokSamArga para ghaNo AgaLa vadhI mokSanI najIka thAya e pachI ja Ave che. 12aa (Ama apanurbandhaka jIva saMsAranA bIja, svarUpa ane phaLano vicAra kare che. ane emAM saMsAra duHkharUpa, duHkhaphalaka ane duHkhAnubaMdhI bhAsavAthI eno uccheda karavAnI icchA jAge che. eTale pachI e saMsArauccheda aMge paNa vicAraNA kare che e have jaNAve che-). gAthArthaH ema, tenA viyoga aMge paNa Ane samyagu vicAra pravarte che. te te zAstra svarUpa nayajJAna thaye chate vizeSanI apekSAthI A vicAra ujjavala bane che. TIkArtha: tenA saMsAranA viyoga AzrIne paNa e pramANe hetu, svarUpa ane phaLadvArA samyaguvicAra A zAnta-udAtta apunarbandhakajIvane thAya che. SaSTitatra vagere rUpa te te nayonuM jJAna thaye chate itarAMzanI jijJAsArUpa vizeSanI apekSAnA kAraNe A vicAra ujjavala bane che= zuddhanizcayane anusaranAro bane che. vivecanaH (1) e pramANe eTale, je rIte saMsAranI vicAraNA hetu-svarUpa-phaLadvArA karelI, e rIte saMsAraucchedanI vicAraNA paNa hetu-svarUpa-phaLadvArA kare che. (2) jainadarzanamAM rahelA apunarbandhakane to anekAntagarbhita vicAra sahaja saMbhavita hoya che. paNa sAMkhya vagere darzanamAM rahelA apunarbandhaka jIvane te te eka nayanI vicAraNA maLe che. eTale ke sAMkhyadarzanavALAne dravyArthikanayanI vicAraNA maLe che, to bauddhadarzanavALAne paryAyArthikanayanI vicAraNA maLe che. tema chatAM, A jIvone kadAgraha hoto nathI. prajJApanIyatA hoya che. eTale sAMkhyadarzanamAM rahelAne itarAMza tarIke anityatvanI ane bauddhadarzanamAM rahelAne itarAMza tarIke nityatvanI jijJAsA rahe che. alabatta ahIM jijJAsA eTale svarUpe jijJAsA hoya ja evo niyama na bAMdhavo, kAraNake sAMkhyadarzanavALAe svagranthomAM nityatvanuM pratipAdana ne anityatvanuM khaMDana joyeluM hovAthI ene AtmAmAM anityatAnI saMbhAvanA paNa sAmAnyathI bhAsatI na hovAthI jijJAsA UThavAno prazna raheto nathI. paNa prajJApanIyatA hovAthI jijJAsAnI yogyatA rahI hoya che. A vAtanA sUcana mATe ja TIkAkAre ujjavalano artha "zuddha nizcayAtmaka' evo na karatAM "zuddha nizcayane anusaranAro evo karyo che. eTale ke e zuddha nizcaya tarapha laI janAro che. (3) ahIM zuddha nizcaya zabda zuddhanizcayanaya arthamAM nathI, kAraNa ke (a) jo ene nayarUpe ja jaNAvavAnI apekSA hota, to itarAMzanI vAta karata nahIM, tathA (ba) vyavahAranayane anusaranArA darzanamAM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 14, 15 yojanAdyoga ityukto mokSaNa munisattamaiH / sa nivRttAdhikArAyAM prakRtau lezato dhruvaH / / 14 / / yojanAditi / yojanAt = ghaTanAd mokSeNeti = asmAddhetormunisattamaiH = RSipuGgavairyoga uktaH / sa nivRttAdhikArAyAM = vyAvRttapuruSAbhibhavAyAM prakRtau satyAM lezataH = kiJcidvRttyA dhruvo = nizcitaH / / 14 / / gopendravacanAdasmAdevalakSaNazAlinaH / pararaceSTate yoga pratizrotoDanutvitaH || 11 gopendreti / asmAd gopendravacanAdevalakSaNazAlinaH = zAntodAttatvAdiguNayuktasya (asya=) apunarbandhakasya paraiH = tIrthAntarIyairyoga (iSyate=) ucyate / pratizroto'nugacchati yaH sa pratizroto'nugastadbhAvastattvaM tataH (=pratizroto'nugatvataH) / indriya-kaSAyAnukUlA hi vRttirnushrotH| tatpratikUlA tu pratizrota iti / itthaM hi pratyahaM zubhapariNAmavRddhiH, sA ca yogaphalamityasya yogaucityam / tadAha- "velAvalanavannadyAstadA''pUropasaMhRteH / pratizrotoDanutvena pratyadaM vRddhisaMyutaH II"(co.hiM. 202) rUti || 9 || (=nyAyavaizeSika darzanamAM) rahelA apunarbandhakano vicAra vyavahAranayAnusArI hovAthI ene zuddhanizcayanayane anusaranAro kahevo asaMgata che. zaMkA to pachI zuddhanizcayano artha zuM karavo ? samAdhAna: te te naya nahIM, paNa pramANa jevo nizcaya karAve evo nizcaya e zuddhanizcaya evo artha karavo. ll13 (apunarbandhakajIva saMsArocchedanA hetu vagarenI vicAraNA kare che e jaNAvyuM. emAM e hetu tarIke yoganI have vAta kare che.) gAthArtha "mokSanI sAthe yojI ApanAra hovAthI yoga' e pramANe zreSTha munio vaDe kahevAyela che. te prakRti nivRtta adhikAravALI thaye aMzataH cokkasa thAya che. TIkArtha: "mokSanI sAthe jIvane joDI Ape che. A kAraNe munisattamoe = RSipuMgavoe ene yoga kahyo che. te yoga, jyAre prakRtino, puruSano abhibhava karavArUpa adhikAra nivRtta thAya che, tyAre kaMIka aMze cokkasa pravarte che. 14o (ene AMzika yoga hovAmAM kAraNa jaNAve che.) gAthArtha ? AvA gopendravacanane anusarIne anya darzanakAro vaDe AvAM lakSaNayukta A jIvamAM pratizrotonugAmitAnA kAraNe yoga hovo manAyelo che. TIkArtha: A gopendravacanathI, AvA lakSaNayukta zAnta-udAttatvAdiguNayukta A apunarbandhaka jIvamAM anya tIrthAntarIyo vaDe yoga manAyo che. kAraNa ke A jIva pratizrotonugAmI=sAme pravAhe janAro hoya che. indriyo ane kaSAyone anukULa vartavuM e anuzrotagamana kahevAya che, ene pratikULa vartavuM e pratizrotagamana kahevAya che. A rIte ja pratidina zubhapariNAmanI vRddhi thAya che. ane te yoganuM phaLa che. eTale Ane yoga hovo ucita che. yogabiMdumAM (202) kahyuM che - tenA ApuranA upasaMhArathI thayela nadInA velAvalananI jema pratizrotonugAmIpaNAthI pratidina vRddhiyukta hoya che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 takriyAyogahetutvAdyoga ityucitaM vacaH / mokSe'tidRDhacittasya bhinnagranthestu bhAvataH / / 16 / / taditi / tadvacaH kriyAyogasya sadAcAralakSaNasya hetutvAd (=kriyAyogahetutvAd) yoga iti = evamucitaM, vivecana : caudamI gAthAmAM e gopendra nAmanA yogAcAryanuM vacana che. A vacanane anusarIne anya darzanakAro zAnta-udAttatvAdi guNayukta apunarbandhaka jIvane yoga hovo svIkAre che. kAraNa ke apunarbandhaka jIva parathI prakRtino adhikAra nivRtta thayo hoya che. (eTale ke e nivRtta thavApara jIva apunarbandhaka banyo hoya che.) yoganuM A hovApaNuM kaI rIte saMgata che e A gAthAmAM darzAvyuM che. (1) managamato viSaya Avyo ne indriyane emAM pravartAvavI. nimitta maLyuM ne kaSAyAviSTa thaI javuM. anAdikALathI jIvanuM AvuM ja valaNa che, te pravAha zrotasuzroto che. e pravAhamAM taNAvuM te anuzrotogAmitva che. AnAthI viparIta, game eTalo AkarSaka viSaya upasthita thAya to paNa indriyane emAM javA na devI, pAchI kheMcI levI. ema prabaLa nimitta maLavA chatAM kaSAya karavo nahIM. AmAM, nadImAM sAme pravAhe taravAmAM jema bahu saMgharSa karavo paDe che, ema khUba saMgharSa karavo paDe che, mATe A pratizrotonugAmitva che. viSaya ane kaSAya jIvane saMsAra tarapha tANI janArA che. eTale viSaya-kaSAyane ruMdhavA. enAthI dUra javuM e saMsArathI dUra javArUpa hovAthI mokSa taraphanI gatirUpa bane che. mATe e yoga che. (2) A pratizrotonugAmitva e viSaya-kaSAyanI sAme paDavArUpa hovAthI e bannenuM jora ghaTADe che. A jora ghaTavuM viSaya-kaSAya moLA paDavA e ja to zubha pariNAma che. eTale Ama sAme paDatA rahevAthI pratidina zubha pariNAmanI vRddhi thatI rahe che. A vRddhi e yoganuM phaLa che. ane phaLa (=kAryo hoya to kAraNa (5yoga) hovuM ja joIe. mATe A jIvane yoganI vidyamAnatA mAnavI ucita saMgata che. (3) yogabindunA A kathanano bhAvArtha Avo che-sAmAnyathI nadIno pravAha potAnA udgamasthAnathI mahAsamudra taraphano hoya che. A anuzrota che. paNa mahAsamudranI najIka mahAsamudranA kSobhathI nadInuM mIThuM jaLa pAchuM pharIne potAnA udgamasthAna tarapha vaLe che. A pratizrota che. upasaMhAra eTale pAchA pharavAnuM thavuM e. enA kAraNe valana=uddagamasthAna taraphanuM jaLanuM gamana.... e jema vadhatuM jAya che, ema, sAmAnyathI saMsArasamudra tarapha jIvanuM je gamana thatuM hoya che, te pratizrotonugAmitvena saMsArasamudrathI viparIta e dizAnA gamana=valanarUpa hovAthI pratidina vRddhiyukta bane che. 15 (gopendrAcAryanA vacananI saMgati darzAve che.) gAthArtha : kriyAyogano hetu hovAthI yoga che. tethI te vacana ucita che. mokSamAM atidaDhacittavALA bhinnagranthi jIvane to bhAvathI yoga hoya che. TIkArthaH sadAcArarUpa kriyAyogano hetu hovAthI yoga che A pramANe vicArIe to te vacana ucita che. kAraNa ke A jIva dravyayogavALo che. mokSamAM nirvANamAM ati daDhacittavALA bhinnagranthi jIvane=jenuM hRdaya mokSamAM ekadhArAthI lAgI gayuM che evA ane jeNe atitIvra-rAga-dveSa pariNAmarUpa granthine bhedI nAkhI che evA jIvane to bhAvathI yoga saMbhave che. kAraNa ke mokSanI AkAMkSAmAM akSaNika cittavALA samyagudRSTi jIvanI je Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 16 asya dravyayogavattvAt / mokSe = nirvANe'tidRDhacittasya = ekadhArAlagnahRdayasya bhinnagrantheH = vidAritAtitIvrarAga-dveSapariNAmasya tu bhAvato yogaH sambhavati / samyagdRSTerhi mokSAkAGkSA'kSaNikacittasya yA yA ceSTA sA sA mokSaprAptiparyavasAnaphaliketi tasyaiva bhAvato'yam / apunarbandhakasya tu na sArvadikastathApariNAma iti dravyata eveti / taduktaM- "bhinnagranthestu yatprAyo mokSe cittaM bhave tanuH / tasya tatsarva eveha yogo yogo hi bhAvataH / / " (covinyu ra0rU) rUti uddA. je ceSTA hoya te te mokSa prAptimAM paryavasAna pAmanArI hoya che. tethI ene ja bhAvathI A yoga hoya che. apunarbandhaka jIvane tevo pariNAma haMmezA hoto nathI, tethI ene dravyathI ja yoga hoya che. yogabindu (203)mAM kahyuM che-bhinnagranthi jIvane prAyaH karIne citta mokSamAM hoya che ane zarIra saMsAramAM hoya che. tethI teno sarva vyApAra=dharma, artha ane kAmasaMbaMdhI badhI pravRtti bhAvathI yogasvarUpa bane che. vivecanaH (1) apunarbandhaka jIvane haju to samyaktanI paNa prApti thaI nathI. to ene yoga kaI rIte saMbhave ? AvI saMbhavita zaMkA nivAravA mATe granthakAra kahe che ke ene dravyathI yoga hoya che. Azaya e che ke apunarbandhaka jIvane paNa sadAcArarUpa kriyAtmaka yogano hetu to hAjara hoya che. eTale "bhAvanuM che kAraNa bane te pradhAnadravya kahevAya' e nyAye ene pradhAna dravyayoga hoya che. tethI yogAcArya gopendrae tene yoganI vidyamAnatA jaNAvatI je vAta kahI che te paNa saMgata Thare che. (2) apunarbandhakane jo dravyayoga che, to bhAvayoga kone hoya ? e have jaNAve che. rAga-dveSano atitIvra pariNAma e granthi che. apUrvakaraNa dvArA je jIve A granthine bhedI nAkhI hoya, te jIva bhinnagranthi jIva che. granthibheda dvArA e jIva samyakta pAme che. nirmaLa samyaktI jIvane mokSanI prabaLa abhilASA beThI hoya che. aviratinA prabhAve kyAreka bahArathI vyaktarUpe artha-kAmanI abhilASA ane tadanurUpa pravRtti hoya, to paNa enA aMtaHkaraNano DhALa mokSa tarapha ja hoya che. eTale ke aMdara yogyatArUpe to mokSanI AkAMkSA ja skurAyamANa hoya che. e to ekAda kSaNa mATe paNa khasatI nathI. arthAt enuM hRdaya aviratadhArAthI mokSamAM lAgeluM hoya che. eTale, abhavyAdi jIvane niraticAra saMyamapAlanAdi dharmakriyA paNa aMdara saMsAranI gADha Asakti paDI hovAnA kAraNe jema chevaTe saMsAramAM pariNamanArI bane che, ema nirmaLa samanvI jIvanI arthakAmanI pravRtti paNa aMdara mokSanI atidaDhacittatA hovAthI chevaTe mokSaprAptimAM ja pariNamanArI bane che. mATe ene bhAvathI yoga hoya che. apunarbandhaka jIvane mokSamAM atidaDhacittatA nirmANa thaI nathI. ene to bhava-bhavavicchedanA UMhakALe ke dharmapravRttikALe mokSanI AkAMkSA saMbhavavA chatAM e satata saMbhavatI hotI nathI. artha-kAmanI pravRttikALe e saMbhavatI nathI. tethI enI dharmakriyA paNa dravyathI ja yogarUpa bane che. eTale phalitArtha A maLe che ke nirmaLasamyaktIne mokSAkAMkSAvALuM citta sArvadika hovAthI enI arthakAmanI pravRtti paNa bhAvathI yogarUpa bane che, jyAre apunarbandhakane mokSAkAMkSAvALuM citta kadAcitka hovAthI enI dharmapravRtti paNa bhAvathI yogarUpa banatI nathI, mAtra dravyathI yogarUpa bane che. ll13aaaa (samyaktInI arthakAma pravRtti paNa yogarUpa bane che e vAta dRSTAntathI samajAve che.) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 471 anyasaktastriyo bhartRyogo'pyazreyase yathA / tathA'muSya kuTumbAdivyApAro'pi na bandhakRt / / 17 / / anyeti / anyasmin = svabhartRvyatirikta puMsi saktAyA anuparatariraMsAyAH striyaH = yoSitaH (=anyasaktastriyaH) bhartRyogo'pi = patizuzrUSaNAdivyApAro'pi yathA'zreyase = pApakarmabandhAya, tathA'muSya = bhinnagrantheH kuTumbAdivyApAro'pi na bandhakRt / puNyayoge'pi pApapariNAmena pApasyaiva bandhavadazubhakuTumbacintanAdiyoge'pi zuddhapariNAmena sadanubandhasyaivopapatteH / taduktaM- "nAryA yathA'nyasaktAyAstatra bhAve sadA sthite / tadyogaH pApabandhazca tathA mokSe'sya dRzyatAm / / na ceha granthibhedena pazyato bhAvamuttamam / itareNAkulasyApi tatra cittaM na jAyate / / " (yogabindu 204-205) / / 17 / / gAthArtha jema, anyamAM Asakta strIno bhartAsaMbaMdhI vyApAra paNa azreya mATe hoya che. ema Ano kuTuMbAdi vyApAra paNa bandha karanAro banato nathI. TIkArtha: anyamAM svapatithI bhinna puruSamAM Asakta strIno haju parapuruSa sAthe krIDA karavAnI icchA rAkhatI strIno bhayoga=patinI zuzruSA vagere pravRtti paNa jema azreya mATe-pApakarma baMdha mATe thAya che. ema Ano bhinnagranthi jIvano kuTuMbAdi vyApAra paNa baMdha karanAro banato nathI, kAraNa ke puNyayogakALe paNa puNyajanaka kriyAkALe paNa jo pariNAma pApanA hoya to jema pApano ja baMdha thAya che, ema azubha (=pApajanaka) kuTuMbaciMtAdikALe paNa bhinnagranthika jIvane zuddha pariNAmanA prabhAve sadanubaMdha ja upapanna thAya che. yogabindu (204-205) mAM kahyuM che ke-je strI ane puruSamAM Asakta che ane jenuM mana haMmezAM e puruSamAM ja ramyA kare che e strInI svapatisaMbaMdhI zuSAdi pravRtti paNa vastutaH parapuruSa khAte ja jamA thAya che ane tethI parapuruSanA paribhogajanya pApabaMdha paNa ene thAya che. A ja rIte je bhinnagranthi jIva mokSamAM Asakta hoya che. jenuM mana satata mokSamAM ramyA karatuM hoya che e jIvanI kuTuMbanI ciMtA vagere rUpa saMsArasaMbaMdhI sarva pravRttio paNa mokSa khAte jamA thAya che ane enAthI ene nirjarA paNa thAya che. granthibhedanA prabhAve mokSAtmaka uttama bhAvane jotA jIvanuM citta, vicitra karmodayavaza putra-patnInI mamatA vagere pariNAmathI AkuLa hoya tyAre paNa tyAM mokSamAM nathI ramatuM evuM banatuM nathI. vivecanaH anyamAM Asakta strInI anyapuruSa saMbaMdhI kriyA to pApabaMdha karAve che, paNa svapati saMbaMdhI kriyA paNa pApa baMdha karAve che. ahIM pApabaMdha eTale, svapatimAM Asakta strInI svapatisaMbaMdhI bhogakriyA je pApabaMdha karAve enA karatAM adhika-vizeSa prakArano pApabaMdha samajavo. eTale "svapatimAM Asakta strInI svapatisAthenI bhogakriyA pApajanaka hotI nathI' evo aniSTa artha AvI nahIM paDe. bhinnagranthika jIvanI dharmakriyA to mokSa khAte jamA thAya che ja, enI artha-kAmapravRtti paNa mokSa khAte ja jamA thAya che. ne tethI nirjarAphaka ja hoya che, kAraNa ke mana mokSamAM ramatuM hoya che. alabatuM saMsArakriyAkALe mana putrAdinI mamatAmAM ramatuM hoya che, chatAM A mananI ramaNatA karmodayavazAtuM hoya che ne kAmacalAu hoya che, jyAre enI mokSamAM ramaNatA svakIyarucivazAt hoya che ne kAyamI hoya che. tethI saravALe e baLavattara rahevAthI badhI pravRtti mokSa khAte jamA thAya che ne nirjarAphalaka bane che. //lA (to zuM bAhya artha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 18 nijAzayavizuddhau hi bAhyo heturakAraNam / zuzrUSAdikriyA'pyasya zuddhA zraddhAnusAriNI / / 18 / / nijeti / nijAzayavizuddhau hi satyAM bAhyo hetuH kuTumbacintanAdivyApAro'kAraNaM karmabandhaM prati bhavahetUnAmeva pariNAmavizeSeNa mokSahetutvena pariNamanAd "je jattiyA ya heU bhavassa te tattiA ya mukkhassa" (gopaniyuktti-13) kRti vacanaprAmAkhyAt / nanu kimekena zubhapariNAmena ? kriyAyA api mokSakAraNatvAttadabhAve tasyAkiJcitkaratvAdityata AhazuzrUSAdikriyA'pyasya = samyagdRzaH zuddhazraddhAnusAriNI = jinavacanaprAmANyapratipattyanugAminI / parizuddhohApohayogasya hi prakRterapravRtti - virodhipravRttiyogAbhyAM samyaganuSThAnAvandhyakAraNatvAttenaiva tadAkSipyata iti bhAvaH / taduktaM kAmanI pravRtti karmabaMdha na karAve ? AvI zaMkAnuM samAdhAna Ape che-) gAthArtha : potAnA AzayanI vizuddhi hoya tyAre bAhya hetu akAraNa che. A jIvane zraddhAnusAriNI zuddha zuzruSAdi kriyA paNa hoya che. TIkArtha : nijaAzayanI vizuddhi hoya to kuTuMbaciMtanAdipravRttirUpa bAhya hetu karmabaMdha pratye akAraNa rahe che, kAraNa ke saMsAranA hetuo ja pariNAmavizeSathI mokSanA hetu tarIke pariName che. te paNa eTalA mATe ke je jeTalA saMsAranAM kAraNo che, te teTalA ja mokSanAM kAraNo che evuM pramANabhUtavacana A vAtane jaNAve che. zaMkA : mAtra zubhapariNAmane zuM karavAno ? kAraNa ke kriyA paNa mokSanuM kAraNa hovAthI tenA abhAvamAM te (zubhapariNAma) akiMcitkara hoya che. samAdhAna : A samyaktvI jIvane zuddha zraddhAnusAriNI zuzruSA vagere kriyA paNa hoya che. eTale ke jinavacananA pramANa tarIkenA svIkArane anusaranArI kriyA paNa hoya che. parizuddha UhApohano yoga jIvanI 'prakRtinI apravRtti ane virodhI pravRtti dvArA samyag anuSThAnanuM avaMdhya kAraNa hovAthI tenAthI ja kriyA AkSipta thaI jAya che evo bhAva che. yogabiMdu (206, 7, 8)mAM kahyuM che ke- mokSanI abhilASArUpa A citta suMdara ja che, kAraNa ke (1) A bhinnagranthi jIvane bhavano viyoga kaI rIte thAya ? vagere viSayaka graha svayaM thayA karato hoya che. (vaLI) (2) e jIva parizuddha zuzruSA-dharmarAga vagere samyag AcArane bhajanAro hoya che. (A vAtano ja samuccaya karavA kahe che-) karmanAmanI prakRtinA apravRtti vagere dharmane choDIne pahelAM bhinnagranthi jIvane tevo Uha ghaTato nathI. A Uha jhaLahaLatA ratnasamAna nirmaLa manasvarUpa hovAthI sattva prabaLa bane che. sattvanI prabaLatAthI bhAvaOmitya AvavAnA kAraNe haMmezAM zuddha evuM dharmazAstrazuzruSAdi anuSThAna pravarte che. ahIM kSudratAdi doSothI akSobhaNIyatA e bhAvastemitya che. vivecana : sAmAnyathI kuTuMbanI sArasaMbhALa vagere pravRtti gRhasthane karmabaMdhano hetu banatI hoya che. A hetu paNa jyAre aMdarano Azaya zuddha hoya, tyAre karmabaMdhanuM kAraNa banI zakato nathI. (paNa uparathI nirjarAnuM kA2Na banI jAya che) kAraNa ke saMsAranA hetuo ja evA cokkasa prakAranA zubhabhAvo dvArA mokSanA hetu tarIke pariNamI jAya che. A vAtamAM je jeTalA saMsAranA kAraNa che, te teTalA mokSanA kAraNa che AvuM oghaniryuktinuM (53) vacana pramANa che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 473 zaMkA : kriyAne paNa mokSanA kAraNa tarIke kahI che. kriyA vinAno bhAva pAMgaLo hovAthI akiMcitkara banI jaze. samAdhAnaH tamArI vAta barAbara che. paNa A bhinnagranthi jIvane kriyA hotI nathI evuM tamane koNe kahyuM? ene paNa zuddha zraddhAnusAriNI zuzruSAdi kriyA hoya ja che. AmAM "jinavacano pramANabhUta che" evI pratIti e zuddha zraddhA che. ane e pramANabhUta bhAse eTale e sAMbhaLavAnuM manaHzuzruSAdi pravarte ja. A zuddha zraddhAnusAriNI zuzruSAdi che. zaMkA : ahIM zuddha pada che ke zuddhA ? jo zuddha pada hoya to e samAsamAM praviSTa thaI javAthI zraddhAnuM vizeSaNa banavAnA kAraNe zuddha zraddhA evo artha maLaze ane zuddhA pada hoya to e samAsagata na rahevAthI kriyAnuM vizeSaNa banavAnA kAraNe zuddha kriyA evo artha maLaze. samAdhAnaH batrIzInI mULagAthAmAM zuddhA pada che. eTale, "A samyaktI jIvane zraddhAnusAriNI zuzruSAdi zuddhakriyA paNa hoya che Avo artha maLe che. yogabindunA adhikAramAM paNa zuddha anuSThAna hoya che evo abhiprAya dhvanita thAya che ja. paNa batrIzInI TIkAmAM zuddhazraddhAnusAriNI ema pATha hovAthI "zuddha" pada che, "zuddhA' nahIM. vaLI enA vivaraNa tarIke paNa zuddha ane zraddhAnusAriNI ema be padanuM alaga-alaga vivaraNa nathI karyuM paNa eka ja akhaMDa ninavanajhAmapratijyanuIfmanI karyuM che. eTale tyAM zuddha ne azuddha samajI zuddhA ne zuddha pATha tarIke samajI zakAto nathI. eTale ene anusAre Avo artha maLaze ke ene zuddhazraddhAnusAriNI zuzruSAdi kriyA paNa hoya che. banne pAThamAM bahu arthabheda nathI. (1) puruSane tIvra viSaya-kaSAyamAM tANI javo e prakRtinI puruSano abhibhava karavArUpa pravRtti che. e aTakI javuM e prakRtinI apravRtti che. tathA puruSa viSaya-kaSAyathI parAMmukha thavA mAMDe e prakRtinI virodhI pravRtti che. bhava ane bhavaviyoga saMbaMdhI parizuddha UhApoha A apravRtti ane virodhI pravRtti dvArA samyaguanuSThAnanuM avaMdhya kAraNa che. eTale e UhApoha ja samyakrakriyAne kheMcI lAve che. yogabindunI bIjI (207mI) trIjI (208mI) gAthAno bhAva A che prakRtinA apravRtti ane Adi zabdathI virodhI pravRttirUpa dharma jyAM sudhI pravartatA nathI, tyAM sudhI nirmaLa mana svarUpa UhApoha saMbhavato nathI. vaLI A UhApoha jhaLahaLatA ratna samAna che. enI hAjarImAM virya prabaLa bane che. A virya eTale sadvarya. kAraNa ke asaduddIrya to prakRtino adhikAra hato tyAre paNa prabaLa hatuM ja. sadvaryanI prabaLatA hovAthI kSudratAdi doSo mAthuM UMcakI zakatA na hovAnA kAraNe zubhabhAvanI sthiratA thAya che. zubhabhAva sthira che eTale zuddha anuSThAna paNa haMmezAM pravarte che. 3. eTale zabdazaH vivecanakAre zlokAryamAM AnI=samyagdaSTinI zraddhAnusArI zuzruSAdi kriyA paNa zuddha che AvuM je jaNAvyuM che te ne pachI zuzruSAviDhiyAgari ahIM pa thI e kahevuM che ke samyagdaSTino nija Azaya to zuddha che, paraMtu zuzraSAdi kriyA paNa zuddha che. AvuM je jaNAvyuM che e baMne galata jANavuM. kAraNa ke enI kriyA zaddha che ke azuddha che ? e vicAravAno prastAva ja nathI. ahIM to kriyA vagarano bhAva zuM kAmano ? evI zaMkAne nirmaLa karavA mATe "ene (bhAva to kharo ja) zuddhakriyA paNa hoya che evuM jaNAvavAno prastAva che. 16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 18 'cAru caitadyato hyasya tathohaH sampravartate / etadviyogaviSayaH zuddhAnuSThAnabhAk sa yat / / prakRterA yatazcaiva nApravRttyAdidharmatAm / tathA vihAya ghaTata Uho'sya vimalaM manaH / / sati cAsmin sphuradratnakalpe sattvolbaNatvataH / bhAvastaimityataH zuddhamanuSThAnaM sadaiva hi / / ' (yogabindu 206-7-8) / nanu samyagdRSTiparyantamanyatra dravyayoga evocyata iti kathamatra bhAvato'yamukta iti cet? cAritrapratipanthinAmanantAnubandhinAmapagame tadguNaprAdurbhAvaniyama iti nizcayAzrayaNAt / alpatadavivakSApareNa vyavahAreNa tvatrAyaM neSyata eva / ___ "etacca yogahetutvAdyoga ityucitaM vacaH / mukhyAyAM pUrvasevAyAmavatAro'sya kevalam / / " (yogabindu 209) ityanenApunarbandhakAtizayAbhidhAnaM tu samyagdRzo naigamanayazuddhiprakarSakASThApekSamiti na kazcidvirodha iti vibhAvanIyaM sudhIbhiH / / 18 / / TIkArtha: zaMkAH anya granthamAM samyagdaSTi sudhI dravyayoga ja kahyo che, to ahIM bhAvathI yoga zA mATe kaho cho ? samAdhAnaH "cAritranA virodhI anantAnubaMdhI kaSAyo dUra thavA para guNa pragaTa thavAno niyama che" evA nizcayano Azraya karIne bhAvathI yoga kahyo che. alpa guNanI avivakSA karavAmAM tatpara vyavahArathI to e ahIM=samyaktImAM manAto nathI ja. A anuSThAna yogano hetuM hovAthI yoga che evuM vacana ucita=saMgata che. mAtra, mukhya pUrvasevAmAM Ano avatAra jANavo. yogabindu (209)nA A kathana dvArA samyagdaSTine apunarbandhaka karatAM atizayita je kahyo che, te naigamanayazuddhinA prakarSanI utkRSTatAne najaramAM rAkhIne kahyo che, tethI koI virodha nathI e buddhimAnoe UMDANathI vicAravuM. vivecana : (1) zaMkA : yogazataka, yogaviMzikA, yogabindu, jJAnasAra vagere granthomAM adhyAtma vagere yogono prAraMbha dezaviratiguNaThANethI kahyo che. eTale spaSTa che ke cothe aviratasamyagudRSTi guNaThANe bhAvayoga na hoya, dravyayoga ja hoya. jyAre tame to ene paNa bhAvayoga kaho cho. to virodha nahIM thAya ? samAdhAna : mohanIya karmanI 28 uttaraprakRtiomAMthI samyakvamohanIya, mizramohanIya ane mithyAtvamohanIya. A traNa darzanamohanIya che. bAkInI 25 prakRtio cAritramohanIya che. eTale ke cAritrano ghAta karanArI che. eTale anaMtAnubaMdhInI cAra prakRtio paNa cAritramohanIya hovAthI cAritranI virodhI che. cothe guNaThANe A cArano udaya hoto nathI. to enA udayathI ghAta pAmanAra cAritraguNa pragaTa thavo ja joIe. ema nizcayanaya kahe che. A pragaTelA cAritraguNane najaramAM laIne ahIM e samyagdaSTine bhAvayoga kahyo che e jANavuM. paNa vyavahAranaya alpanI vivaphA karato nathI. (eTale ke alpano abhAva tarIke vyavahAra kare che.) jema ke jenI pAse mAtra pAMca-paccIsa rUpiyA ja che evA mANasane e dhanavAnuM na kahetAM nirdhana ja kahe che. jyAre nizcayanaya to "jenI pAse dhana hoya e dhanavAnuM' A vyutpattine najaramAM rAkhIne eno dhanavAna tarIke ullekha kare ja che, kAraNake chevaTe pAMca-paccIsa rUpiyA paNa dhana to che ja. vyavahAranaya, cAritra ane yoga aMge paNa A ja rIte vyavahAra kare che. udayamAMthI mAtra anaMtAnubaMdhI kaSAyo khasyA che. paNa apratyAkhyAnAvaraNIya vagere khasyA nathI, to je cAritraguNa pragaTa thayo che ane bhAvathI yoga pragaTyo che, e atialpa hovAthI vyavahAranaya enI vivakSA karato nathI. ane tethI bhAvayogano niSedha karI mAtra dravyayoga tyAM svIkAre che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 475 paNa granthakAre prastuta batrIzInI 16mI gAthAmAM bhinnagranthine bhAvathI yoga je kahyo che, e nizcayanayane anusarIne jANavo. kAraNa ke e to alpa hAjarInI paNa noMdha lenAro che. yogabindunI 209mI gAthAnA pUrvArdhamAM je jaNAvyuM che ke ane A yogano hetu hovAthI yoga che enI vyAkhyAmAM enA vyAkhyAkAre A nizcayanayanA abhiprAyane ja najaramAM rAkhyo che, ane taatatyunaH zuddha manuSThAnaM yohetutvAkAMkSAMyo viratviAkyo vartate... (vaLI A zuddha anuSThAna yogano hetu hovAthI mokSanA yoganuM mokSanA saMyoganuM kAraNa hovAthI yogarUpa che) e rIte vyAkhyA karIne samyaktInA zuzruSAdi zuddha anuSThAnane bhAvathI yogarUpe jaNAvyA che. tema chatAM, yogabindunI e gAthAnA uttarArdhamAM A anuSThAnano samavatAra mukhya pUrvasevAmAM jaNAvyo hovAthI granthakAre ahIM batrIzImAM e gAthAne uddharaNa tarIke je ApI che temAM ene yoganI pUrvasevA tarIke ja jaNAvyo che. A artha levA mATe pUrvArdhamAM je thoDA hetutvAghoDA jaNAvela che enI vyAkhyA AvI jANavI ke e zuzruSAdi anuSThAna yoganA kAraNabhUta hovAthI (kAraNamAM kAryano upacAra karIne) yogarUpa jANavAM. pUrvasevA paNa yoganuM kAraNa ja che. eTale A vyAkhyAnusAre A zuzruSaNAdi paNa mukhya pUrvasevArUpa ja che. zaMkAH apunarbandhakanA anuSThAna paNa yoganI pUrvasevArUpa che ne avirata samparvanA paNa yoganI pUrvasevArUpa ja che.. to baMne sarakhA thaI jaze. samAdhAnaH zrIanuyogadvAra vagere granthomAM naigamanayanA nirUpaNamAM prasthanuM dRSTAnta Ave che. emAM, prasthaka banAvavAnuM kASTha levA vanamAM jaI rahyo hoya ne tyAre koI ene pUche ke "zuM levA jAya che ?" to e javAba Ape che ke "huM prasthaka levA jaI rahyo chuM." pachI lAkaDuM chedatI vakhate, cholatI vakhate, koratI vakhate.... vagere dareka kriyAmAM prazna puchAya tyAre "prasthaka cheduM ', "prasthaka choluM ". "prasthaka koruM chuM. Ama badhI avasthAmAM e prasthaka tarIke naigamanayane mAnya che. ema chelle prasthaka taiyAra thaI gayA pachI enA para prasthaka evA akSaro kotaravAmAM AvI jAya eTale e paNa naigamane prasthaka tarIke mAnya che. zrI anuyogadvAramAM A jaNAvyA pachI ema jaNAvyuM che ke AmAM chelle je prasthaka jaNAvyo, emAM naigamanayanI zuddhino prakarSa che. kAraNa ke e prasthaka mApavAnI prakriyAne sauthI najIka che. te pachI jema jama pUrva-pUrvanI avasthAno prasthaka laIe tema tema naigamanI zuddhi ghaTatI jAya che, azuddhi vadhatI jAya che, kAraNa ke dUra-dUrataranI avasthAo che. "A rIte naigamanayane apunarbandhakanA anuSThAna paNa yoganI mukhya pUrvasevArUpe mAnya che ane samyatvanA paNa mukhya pUrvasevArUpe mAnya che. chatAM samyaktInA e bhAvayoganI sauthI najIkanA hovAthI emAM naigamananI zuddhino prakarSa parAkASThAe pahoMcelo hoya che. A parAkASThAnI apekSAe samyaktI jIvane apunarbandhaka jIva karatAM caDhiyAto kahelo spaSTa pratIta thAya che. 4. eTale zabdazaH vivecanakAre bhAvArthamAM pR. kara para ane apunarbandhakajIvane mukhya pUrvasevA nathI ane aviratasamyagdaSTinI mukhya pUrvasevA che tema batAvyuM. AvuM ja kahyuM che te galata jANavuM, kAraNa ke naigamane najIkanI jema dUrataranI avasthA paNa prasthaka tarIke ja mAnya che, aprasthaka tarIke nahIM, ema prastutamAM apunarbandhakanI paNa mukhya pUrvasevA ja ene mAnya che. vaLI samyaktImAM caDhiyAtApaNuM je kahyuM che, te paNa A ja sUcave che ke baMnenI mukhya pUrvasevA che, paNa samyaktInI caDhiyAtI che.. jo apunarbandhakanI amukhya mAnya hota to, samyavImAM vailakSaNya kaheta, atizAyitva nahIM. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 19 etannizcayavRttyaiva yadyogaH zAstrasaMjJinaH / / tridhA zuddhAdanuSThAnAt samyakpratyayavRttitaH / / 19 / / etaditi / etad = yaduktaM bhinnagranthereva bhAvato yoga iti nizcayavRttyaiva = paramArthavRttyaiva, na tu kalpanayA, yad = yasmAcchAstreNaiva saMjJI tadvinA tvasaMjJivat kvApyarthe'pravartamAno yastasya (=zAstrasaMjJinaH) tridhA = vakSyamANaistribhiH prakAraiH zuddhAd = niravadyAdanuSThAnAd = AcArAt samyakpratyayena = Atma-guruliGgazuddhyA svakRtisAdhyatAdyabhrAntavizvAsena vRttiH = pravRttistataH (=samyakpratyayavRttitaH) bhavatIti / / 19 / / eTale TUMkamAM, nizcayanaye apunarbandhakane mukhya pUrvasevA, aviratasamyaktIthI bhAvayoga. vyavahAranaye apunarbandhakane mukhya pUrvasevA, avirata samyaktIne caDhiyAtI mukhya pUrvasevA ane dezaviratathI bhAvayoga. yogazataka vageremAM vyavahAranayanI apekSAe nirUpaNa che ane prastuta batrIzInI 16mI gAthAmAM nizcayanayanI apekSAe nirUpaNa che. mATe koI virodha che nahIM e sUkSmabuddhithI vicAravuM. AmAM sarvatra mukhya pUrvasevA ja dravyayogarUpe paNa kahI zakAya che. ll18 gAthArtha: A vAta nizcayavRttithI ja jANavI, kAraNa ke zAstrasaMjJAvALA jIvane samyaphapratyayapUrvaka pravRtti karavAthI thayelA tridhA zuddha anuSThAnathI yoga thAya che. TIkArya : A je kahyuM ke "bhinnagranthi jIvane ja bhAvathI yoga hoya che te nizcayavRttithI= paramArthavRttithI=vAstavikatArUpe kahyuM che, nahIM ke mAtra kalpanAthI, kAraNa ke zAstrasaMjJI jIvanA samyaphapratyaya pravRttithI thatAM tridhA zuddha anuSThAnathI yoga thato hoya che. je zAstrathI ja saMjJI che, e vinA to asaMjJInI jema koIpaNa pravRtti karato nathI, te jIva zAstrasajJI che. Avo jIva samyakapratyayapUrvaka=AtmA, guru ane liMganI zuddhipUrvaka vRtti "A anuSThAna mAre kRtisAdhya che" vagere rUpa abhrAnta vizvAsasahitanI pravRtti karanAro hoya che. eTale e AvI pravRttirUpa je AgaLa kahevAnAra traNa prakAroe zuddha=niravadya anuSThAna kare che, tenAthI ene yoga thAya che. vivecanaH anyatra granthomAM vAstavika yoga viratinI hAjarImAM kahyo che, ane aviratasamyakvIne kAraNamAM kAryano upacAra karIne upacArathI yoga kahyo che. eTale prastutamAM paNa e jIvane je yoga kahyo che te upacArathI yoga hoya. bhAvathI yoga hovAnuM kathana to mAtra eka kalpanA hoya. AvI zaMkAne nirmULa karavA mATe granthakAre prastuta gAthA racI che. emAM Azaya e che ke bhAvayogane saMpanna thavA mATe je traNa zarato Avazyaka che, e traNe aviratasamyaktImAM saMbhavita che. eTale enuM anuSThAna bhAvayoga banavuM azakya nathI ja ke jethI enuM bhAvayoga tarIkenuM kathana mAtra svakalpanAnI pedAzarUpa banI rahe. arthAt enuM anuSThAna vAstavika rIte ja bhAvathI yogarUpa che. ene paramArthathI bhAvayogarUpa banAvanAra pAyAnI traNa zarato nIce mujaba che zAstrasaMzA: "A upAdeya lAbhakartA che. Avo nizcaya thAya to jIva pravRtti kare che. "A heya=nukasAnakartA che Avo nizcaya thAya to jIva nivRtti kare che-aTakI jAya che. vaLI A heya-upAdeyano viveka paNa aneka judI judI rIte thAya che. mAtra tatkALa vartamAnanA lAbha-nukasAnanI apekSAe viveka karAvanAra bodha hetuvAdopadezikI saMjJA kahevAya che. A vikalendriya-asaMjJIpaMcendriya jIvone hoya che. eTale tatkALa "madhura Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 477 AsvAda maLaze" eTalo lAbha joIne kIDI-maMkoDA cAsaNIne cATavA pravRtta thAya che, pachI coMTIne marI javAnuM nukasAna paNa te jotA nathI. mRtyu paryantanA dIrghakALanA lAbha-nukasAnanI apekSAe viveka karAvanAra bodha dIrghakAlikIsaMjJA kahevAya che. A saMjJI jIvone hoya che. eTale tatkALa madhurasvAda-sudhAzAntino lAbha hovA chatAM apaththabhojana- jherI bhojanane mAnavI choDI de che. paNa mRtyu bAdanI avasthA.. paralokane paNa najaramAM rAkhIne lAbha-nukasAnano viveka karavAno hoya tyAre yathArtha zAstra sivAya koI Aro nathI. A yathArtha zAstra eTale jaina Agamo.. emAM sauthI mahattvanuM-vistRta Agama eTale bAramuM aMga dRSTivAda che. alabatuM, enA upalakSaNathI badhA ja zAstro levAnAM che. tethI, jene zAstro upAdeya tarIke jaNAve emAM ja pravRtta thavuM ane jene zAstro heya tarIke jaNAve emAMthI nivRtta thavuM. AvI saMjJA e dRSTivAdopadezikI saMjJA kahevAya che. samyagdaSTi jIvone A saMjJA hoya che. Ano ja TUMkamAM ahIM zAstrasajJA tarIke ullekha thayo che. samyavI jIva zAstrasaMzI hovAthI, gurupUjAdi je anuSThAna kare che, te zAstramujaba ja kare che. pachI e bhAvayogarUpa zA mATe na bane ? ahIM A khyAla rAkhavo ke A zAstra saMjJAnI vAta pAralaukika kRtya aMge che. AgaLa 20mI gAthAmAM kaheze ke "ene AmuSmikavidhimAM zAstra pramANa hoya che eTale Aloka saMbaMdhI artha-kAmanI pravRttimAM to e maithuna-parigrahasaMjJAthI pravRtta thavo asaMbhavita nathI. alabatu zAstrasaMjJA viSayasevanAdimAM heyatvAdi jaNAvatI ja hoya che. paNa apratyAkhyAnAvaraNAdi kakSAno rAga e bodhane dabAvIne jIvane arthakAmamAM pravartAve che. eTale ke e pravRtti maithunAdi saMjJAthI thayelI hoya che. samyapha pratyayavRtti : Atma, guru ane liMga (cihna)nI zuddhi e samyaphapratyaya che. AnI vizeSa vAta AgaLa 27mI gAthAmAM karaze. A samyakaMpratyayanA prabhAve chalakatA vizvAsa sAthe vRttikapravRtti thAya che. arthAt A anuSThAna huM karI zakIza ke nahIM ?" evo saMdeha dUra thAya che ne abhrAnta vizvAsa khaDo thAya che ke "huM cokkasa karI zakIza." (A svakRtisAdhyatvajJAna che.) ema, "A anuSThAnathI mAruM iSTa thaze" Avo (iSTasAdhanatvano) tathA "AnAthI koI moTuM nukasAna nahIM thAya Avo (baLavadUaniSTaananubaMdhitvano) abhrAntavizvAsa Ubho thAya che ane tethI jIva ullAsapUrvaka niHzaMkapaNe pravRtti kare che. tridhAzuddha anuSThAna- viSayazuddha, svarUpazuddha ane anubaMdhazuddha ema traNa prakAre zuddha anuSThAnanI vAta AgaLa karaze. Ama samyagdaSTijIvane pAralaukika anuSThAna zAstrAnusArI hoya che, tridhAzuddha hoya che ane samyapratyayapUrvaka hovAthI chalakatA vizvAsavALuM hoya che. eTale e anuSThAna TheTha mokSa sudhI pahoMcADanAruM banatuM hovAnA kAraNe 5. eTale zabdazaH vivecanakAre bhAvArthamAM pR. 77 para paraMtu saMsAranI artha-kAmanI paNa je koI pravRtti kare che te paNa zAstravacananA smaraNathI kare che. samyagdaSTi jIva zAstrasaMjJAne choDIne anya saMjJAvALA nahIM hovAnA kAraNe anya saMjJAthI koIpaNa padArthamAM pravRtti karatA nathI. vagere je lakhyuM che te galata jANavuM.. zreNika rAjAe durgadhA nArI aMgenI pravRtti zuM zAstravacanane anusarIne karI che ? satyakI vidyAdharanI parastrIo sAthenI bhogapravRtti paNa zAstravacanane anusarIne haze, nahIM ? aho pAMDityam ! Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 20 zAstramAsannabhavyasya mAnamAmuSmike vidhau / sevya dvicitsiAyAH samAyeH pratijJatA || 20 / / zAstramiti / Asannabhavyasya = adUravartimokSalAbhasya prANina AmuSmike vidhau = pAralaukike karmaNi zAstraM mAnam dharmAdharmayoratIndriyatvena tadupAyatvabodhane pramANAntarAsAmarthyAt / ataH sevyaM = sarvatra pravRttau puraskaraNIyaM, na tu kvacidapyaMze'nAdaraNIyam / yad = yasmAt vicikitsAyAH = yuktyA samupapanne'pi mativyAmohotpannacittaviplutirUpAyAH samAdheH = cittasvAsthyarUpasya jJAna-darzana- cAritrAtmakasya vA pratikUlatA virodhitA'sti / = artho hi trividhaH sukhAdhigamo duradhigamo'nadhigamazceti zrotAraM prati bhidyate / cakSuSmatazcitrakarmanipuNasya rUpasiddhiH / dvitIyaH saivAnipuNasya / tRtIyastvandhasyeti / tatra prathama-caramayornAstyeva 5ramArthathI yogarUpa bane che, mAtra kalpanA=AbhAsathI nahIM. / / 19 / / (samyagdaSTijIva zAstrasaMzI kema hoya che? e samajAve che-) gAthArtha : AsannabhavyajIvane paralokasaMbaMdhI vidhimAM zAstra pramANabhUta hoya che, mATe e sevya che, kAraNa ke vicikitsA samAdhine pratikULa che. TIkArtha : jene mokSaprApti dUra nathI evA AsannabhavyajIvane paralokasaMbaMdhI (tathA mokSasaMbaMdhI) vidhimAManuSThAnamAM zAstra pramANa hoya che, kAraNa ke dharma-adharma atIndriya hovAthI tenA upAyane jaNAvavAmAM bIjuM koI pramANa samartha nathI. tethI (paraloka saMbaMdhI) badhI pravRttimAM zAstra sevya=puraskaraNIya=AgaLa karavA yogya che, e pravRttinA koIpaNa aMzamAM eno anAdara karavo yogya nathI. kAraNa ke yuktithI saMgata bAbatamAM paNa mativyAmohanA kAraNe thatI cittaviplutirUpa vicikitsA cittasvAsthyarUpa ke jJAna-darzana-cAritrarUpa samAdhine pratikULa=virodhI che. vivecana : dharma ane adharma (eTale puNya ane pApa ke AtmAnuM hita ane ahita) atIndriya hovA spaSTa che. eTale e zAnAthI thAya - na thAya vagere jANavA mATe AptavacanarUpa Agama ja pramANabhUta rahe che. ane eTale ja pAralaukika prayojanathI karAtI koIpaNa pravRttimAM.. enA koIpaNa aMzamAM Agamane avagaNavuM na joIe. kAraNa ke yuktisaMgata arthamAM paNa mativyAmohanA kAraNe citta DAmADoLa thAya che. enI A DAmADolatArUpa vicikitsA cittasvAsthyanI virodhI hovI spaSTa ja che. jJAna-darzana-cAritranI badhI sAdhanA chevaTe zAstrane AdhIna che, atIndriya che, eTale citta ja jo e aMge zaMkAzIla banI jAya, to e sAdhanAmAM prazno UbhA thAya ja. tethI vicikitsA cittasvAsthyasvarUpa ke jJAnAditraNasvarUpa samAdhinI virodhI che. TIkArtha : zrotAbhede artha sukhAdhigama, duradhigama ane anadhigama ema traNa bhedavALo thAya che. jema ke cakSuvALA, citrakarmamAM nipuNa puruSane rUpasiddhi AdyasukhAdhigama che. te ja artha cakSuvALA anipuNapuruSane bIjo--duradhigama che. tathA te ja artha aMdhapuruSane anadhigama che. AmAM prathamane nizcaya hovAthI vicikitsA nathI, caramane asiddhi hovAthI vicikitsA nathI. bIjA puruSane deza-kALa-svabhAvathI viprakRSTa dharma-adharma Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 vicikitsA, nizcayAdasiddhezca / dvitIye tu deza-kAla-svabhAvaviprakRSTe dharmAdharmAdau bhavantI sA mhaa'nrthkaarinnii| yadAgamaH- "vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM No lahati samAhiM" (AcArAMga 5/5/161) / atazcittazuddhyarthaM zAstramevAdaraNIyamiti bhAvaH / yata uktaM- "malinasya yathA'tyantaM jalaM vastrasya zodhanam / antaHsraratnastha tathA zAstra vidurvaH II" (covin 222) || 20 || viSayAtmA'nubandhaistu tridhA zuddhaM yathottaram / pradhAnaM karma tatrAdyaM muktyarthaM patanAdyapi / / 21 / / viSayeti / viSayeNa = gocareNa, AtmanA = svarUpeNa, anubandhena tUttaratrAnuvRttilakSaNena (=viSayAtmAnubandhaiH) zuddhaM tridhA = trividhaM karma = anuSThAnam / yathottaraM pradhAnaM, yadyata uttaraM tattadapekSayA AdimAM thatI te vicikitsA mahAnuM anartha karanArI hoya che. AcArAMga Agama (5-5-191)mAM kahyuM che kevicikitsA pAmelo AtmA samAdhine pAmato nathI. tethI cittazuddhi mATe zAstrano ja Adara karavo joIe, e bhAva che. kAraNa ke kahyuM che ke- jema pANI malinavastrane atyaMta zuddha kare che, ema zAstra malina aMtaHkaraNane zuddha kare che evuM paMDito jANe che. (yogabindu-229) vivecana : citramAM rUpa-suMdaratA che ke nathI ? e, citrakalAmAM nipuNa cakSuSmAna puruSa sahajatAthI jANI zake che. aMdhapuruSano to e viSaya ja hoto nathI. je dekhI zake che ne chatAM nipuNa nathI, ene A yathArtha nirNaya karavo ghaNo muzkela che duradhigama che. A vAta spaSTa che. ema, jJAnAvaraNIyakarma ane darzanamohanIya karmano teja kSayopazama dharAvatA zrotAne game tevI sUkSmabuddhigamya vAto paNa sahajatAthI grAhya banI jatI hovAthI vicikitsA saMbhavatI nathI. je zrotAno A kSayopazama ghaNo maMda che, ene kazuM samajAtuM ja na hovAthI e saMbhavatI nathI. paNa madhyama kSayopazamavALAne sthULa vAto samajAya che. sUkSma vAto adhakacarI samajAya che ne tethI emAM calacittatA-saMdigdhatA vagere saMbhave che. athavA jJAnAvaraNano kSayopazama paryApta hovA chatAM darzanamohano kSayopazama paryApta na hoya to buddhithI samajAvA chatAM dilathI svIkAra muzkela banato hoya che. "jIvo mokSamAM javAnA cAlu ne cAlu rahevA chatAM A saMsAra kyAreya khAlI nahIM thAya" AvI badhI vAto mATe dilamAM rahI rahIne zaMkAno kIDo saLavaLyA karavo azakya nathI. eve vakhate zAstravacanonuM pharI pharI parizIlana ja A zaMkAcalacittatA vagere DahoLAmaNane dUra karIne cittane zuddha karI zake che. //raoll (have 19mI gAthAmAM kahelA tridhA zuddha anuSThAnanI granthakAra vAta kare che.) gAthArtha : viSaya, AtmA (=svarUpa) ane anubaMdha ema traNa prakAre zuddha karma anuSThAna yathottara pradhAna che. emAM mokSa mATe patanAdi kriyA paNa prathama (=viSayazuddha) anuSThAna che. TIkArtha viSaya=gocara, AtmAsvarUpa ane anubaMdha=uttarottara paraMparA cAlavI e. A traNa prakAre zuddha karma anuSThAna yathottarapradhAna che. eTale ke je jenI uttaramAM che, te tenI apekSAe pradhAna che. emAM mukti mATenuM karma e paheluM viSayazuddha anuSThAna che. eTale ke "AnAthI mAro mokSa thAo' AvI icchAthI karela Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 22 pradhAnamityarthaH / tatrAdyaM viSayazuddhaM karma muktyarthaM = 'mokSo mamAto bhUyAdi' tIcchayA janitaM patanAdyi bhRgupAtAdyapi / AdinA zastrapATana - gRdhrapRSThArpaNAdiH svaghAtopAyaH parigRhyate, kiM punaH zeSaM svaahiNskmityavizaddhArthaH || 26|| 480 = svarUpato'pi sAvadyamAdeyAzayalezataH / zubhametad dvitIyaM tu lokadRSTyA yamAdikam / / 22 / / svarUpata iti / svarUpataH = AtmanA sAvadyamapi = pApabahulamapyAdeyAzayasya = upAdeyamuktibhAvasya lezataH = sUkSmamAtrAlakSaNAt (= AdeyAzayalezataH) zubhaM = zobhanametad / yadAha-"tadetadapyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam" (yogabindu 212) / dvitIyaM tu = svarUpazuddhaM tu lokadRSTyA = sthUlavyavahAriNo lokasya matena yamAdikaM = yamaniyamAdirUpam, yathA jIvAditattvamajAnAnAnAM pUraNAdInAM prathamaguNasthAnavartinAm / / 22 / / bhRgupAtAdi paNa=parvata parathI paDatuM mUkavuM vagere paNa viSayazuddha anuSThAna che. emAM Adi zabdathI zastrapATana=karavata mukAvavI vagererUpe zastra dvArA potAno ghAta karI nAkhavo, gRdhrapRSThArpaNAdiyuddha vagere kAraNe jyAM ghaNAM maDadAM paDelA hoya ne gIdhaDA enI ujANI karI rahyAM hoya tyAM pote paNa goThavAI javuM jethI potAnI pIThamAMthI gIdha mAMsa vagere khAvA mAMDe.. A badhAnuM grahaNa che. arthAt mokSa mATe koIpaNa rIte potAno nAza karavo e paNa viSayazuddha anuSThAna che. AvA hiMsaka upAya paNa viSayazuddha anuSThAna che to potAno ghAta jemAM na hoya evA anuSThAna to viSayazuddha hoya ja e vi zabdano artha che. II21 // (AvA svahiMsaka anuSThAna zuddha zI rIte kahevAya ? vagere have jaNAve che-) gAthArtha : svarUpe sAvadya evuM paNa A anuSThAna Adeya AzayanA aMzanA prabhAve zubha che. lokadRSTie yama vagerenuM pAlana e bIjuM svarUpazuddha anuSThAna che. TIkArya : A bhRgupAtAdi anuSThAna svarUpe 'sAvadya=pApapracura hovA chatAM AdeyaAzayanA= upAdeya evA mokSanA bhAvanA lezanA prabhAve=sUkSmamAtrAnA prabhAve zubha che. kahyuM che ke te A paNa upAdeyalezabhAvanA kA2Ne zubha manAyeluM che. (yogabiMdu-212) bIjuM svarUpazuddha anuSThAna to e che ke lokadRSTie=sthUlavyavahAra karanArA lokonA mate je yamaniyamAdirUpa hoya. jema ke jIvAdi tattvane nahIM jANatA prathama guNasthAnavartI pUraNAdi tApasanuM anuSThAna. vivecana : (1) AtmakalyANa mATe mAnavabhava to sau prathama ati Avazyaka kAraNa che. eno ja vagara sAdhanAe (vagara kAraNe) bhRgupAtAdi dvArA nAza karI nAkhavo e atyaMta anucita ane pApamaya kriyA che. pachI ene zuddha zI rIte kahevAya ? AvA sahaja praznano uttara A che ke-enI pAchaLa mokSAtmaka atyaMta upAdeyatattvane pAmavAnA Azayano aMza rahyo che. zaMkA : atiprabaLa icchA vinA to potAnA prANanI AhUti koNa Ape ? eTale A jIvone paNa mokSa pAmavAnI icchA prabaLa ja hovI kahevI joIe. pachI leza zA mATe ? samAdhAna : sthULadaSTie e ati prabaLa lAgatI hovA chatAM vAstavamAM evI saMbhavatI nathI, kAraNa ke Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tRtIyaM zAntavRttyAdastattvasaMvedanAnugam / doSahAnistamobhUmnA nAdyAjjanmocitaM pare / / 23 / / tRtIyamiti / zAntavRttyA = kaSAyAdivikAranirodharUpayA tattvasaMvedanAnugaM = jIvAditattvasamyakparijJAnAnugatamado = yamAyeva tRtIyaM = anubandhazuddhaM karma / AdyAd = viSayazuddhAnuSThAnAt tamobhUmnA''tmaghAtAdinibandhanAjJAnabAhulyena doSahAniH = mokSalAbhabAdhakaparihANirna bhvti| yata Aha"AdyAnna doSavigamastamobAhulyayogataH" (yogabindu 215) iti / pare punarAcAryAH pracakSata ucitaM = doSavigamAnukUlajAtyAdi-kulAdiguNayuktaM janma tato bhavati / ekAntaniravadye mokSe svarUpato'tIvasAvadyasya karmaNastasyAhetutve'pi muktIcchAyAH kathaJcit sArUpyeNa taddhetutvAt / taddvAratayA prakRtopayogAditi hyamISA jo e vAstavika prabaLa hoya, to karmono kSayopazama thaIne yogya viveka paNa pragaTe ja, Avo aviveka na saMbhave. mATe ahIM leza kahyuM che, chatAM A lezano paNa prabhAva juo : anucitatAnA ane sAvadyatAnA kAraNe anuSThAnamAM AvatI azuddhine ullaMghIne e saravALe zuddhine lAvI mUke che. ne tethI anuSThAna zuddha bane che. ahIM e dhyAna rAkhavuM ke gupAtAdi karyA pachI jo samAdhine jALavI rAkhe, to ja e viSayazuddha anuSThAna bane che. jo motanI vedanAthI vihvaLa thaI jAya, saMklezamAM paDIne durgatinA ravADe caDI jAya to pachI e viSayazuddha rahetuM nathI. jyAre viSayazuddha anuSThAna to muktinI sAdhanAne anukULa janma apAvanAra hovuM AgaLa kahevAnA che. vaLI vihvaLa thanArane to e bhRgupAtAdino pastAvo paNa thavAno, je pastAvo garbhita rIte mokSanI icchAnA pastAvAmAM pariNamavAthI zubhAzayaleza paNa TakavAno nathI ja. (2) svarUpazuddha anuSThAna mokSanI icchAthI je yama-niyamAdi svarUpa niravadya anuSThAna karavAmAM Ave che te svarUpazuddha anuSThAna che. eTale bhautika icchAthI thatA yamaniyamAdino AmAM samAveza nathI. A anuSThAna niravagha hovAthI svarUpathI zuddha che. tema chatAM AmAM bodhanI= vivekanI vikalatAnA kAraNe hiMsAdi sAvadyano saMpUrNa tyAga saMbhavato nathI. mATe A anubaMdha zuddha thaI zakatuM nathI. prathama guNaThANe rahelA pUraNAdi tApasInA ahiMsAdi yama ane tapa-svAdhyAyAdi niyama AmAM Ave che. //rA (trIjA zuddha anuSThAnane jaNAve che.) gAthArtha zAMtavRttithI tattvasaMvedana garbhita rIte thatA A yamaniyamAdi trIjuM anubaMdhazuddha anuSThAna che. pahelA viSayazuddha anuSThAnathI aMdhakArabahulatAnA kAraNe doSahAni thatI nathI. bIjAo kahe che ke enAthI ucita janma maLe che. TIkArtha : kaSAyAdivikArono virodha karavo e zAntavRtti che. jIvAdi tattvonuM samyapha parijJAna e tattvasaMvedana che. zAntavRttithI tattvasaMvedana garbhita rIte thatA A yamaniyamAdi ja trIjuM anubandha zuddha karma-anuSThAna che. prathama viSayazuddha anuSThAnathI AtmaghAtAdinA kAraNabhUta gADha ajJAnanA kAraNe doSahAni=mokSaprAptimAM bAdhakadoSanI parihAni thatI nathI. yogabindu (215)mAM kahyuM che ke-ajJAnarUpamoharUpa aMdhakAra bahulatAnA kAraNe prathama anuSThAnathI doSanigama thato nathI. vaLI bIjA AcAryo kahe che-te Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 24 maashyH| tadAha 'tadyogyajanmasandhAnamata eke pracakSate / / (yogabindu 215) muktAvicchA'pi yacchlAghyA tamaHkSayakarI matA / tasyAH samantabhadratvAdanidarzanamityadaH / / " (yogabindu 216) iti / / 23 / / uktAzayamevAhamuktIcchApi satAM zlAghyA na muktisadRzaM tvadaH / dvitIyAtsAnuvRttizca sA syAirduracUrNavat / / 24 / / muktIcchApIti / dvitIyAt = svarUpazuddhAnuSThAnAt sAnuvRttizca = uttaratrApyanuvRttimatI ca sA = doSahAniH syAt da1racUrNavad = maNDUkakSodavat / niranuvRttidoSavigame hi gurulAghavacintA-dRDhapravRttyAdikaM hetustadabhAvAccAtra sAnuvRttireva doSavigama iti bhAvaH / taduktaM prathama anuSThAnathI ucita janma maLe che. eTale ke doSavigamane anukULa jAtyAdi-kulAdi guNayukta janma maLe che. kAraNa ke mokSa ekAnta niravadya che. jyAre bhRgupAtAdikarma svarUpe atyaMta sAvadya hovAthI mokSathI sAva viparIta che. eTale e karma mokSano ke mokSa pratibaMdhaka doSanA vigamano hetu banI zakatuM nathI. tema chatAM mokSanI icchA to kaMIka aMze mokSane anurUpa che. mATe e icchA mokSano ke doSavigamano hetu banatI hovAthI te icchAnA dvArarUpe te prathama anuSThAna prakRti mokSa mATe upayogI banI rahe che. evo A bIjA AcAryono Azaya che. yogabiMdu (215-219mAM A vAta A rIte karI che-A viSayazuddha anuSThAnathI doSavigamane yogya janmanuM anusaMdhAna thAya che ema keTalAka AcAryo kahe che. kAraNa ke mokSanI icchA paNa glAdhya hovAthI moharUpI aMdhakArano kSaya karanArI kahevAya che. paNa mukti to samajjubhadra dareka rIte niravagha hovAthI A viSayazuddha anuSThAna enuM anidarzana che=ene ananurUpa che. vivecana : (1) upazamabhAva ane tattvasaMvedananA prabhAve yama-niyamAdithI mokSabAdhaka doSono vigama thAya che. tathA vadhAre prabaLa yamaniyamAdinA janaka puNya-anukULa saMyogo vagerenI prApti thAya che. eTale TheTha mokSanI prApti thAya tyAM sudhI anuSThAnonI hAramALA cAle che. mATe A anubaMdhazuddha anuSThAna che. viSayazuddha anuSThAnamAM, anuSThAnane najaramAM rAkhIne prathama mata jaNAvyo che, jyAre enI pAchaLa rahelI icchAne najaramAM rAkhIne bIjo mata jaNAvyo che. athavA AMzika paNa doSa nigama na hovAthI e dRSTie prathama mata che, ne doSavigamane anukULa saMyogone najaramAM rAkhIne bIjo mata che. ll2all kahelA Azayane ja spaSTa kare che gAthArtha muktinI icchA paNa sajjanone prazaMsanIya che. paNa A anuSThAna muktine sadaza nathI. bIjA anuSThAnathI deDakAnA cUrNanI jema anuvRtti sahitanI tetradoSahAni thAya che. TIkArtha: bIjA svarUpazuddha anuSThAnathI tetradoSahAni thAya che kharI, paNa e deDakAnA cUrNanI jema sAnuvRtti AgaLa paNa je doSa pharIthI anuvRtti pAmanArA che evI thAya che. punarAvartana na thAya e rIte niranuvRttidoSavigama pratye to guru-lAghavAdi cintA, daDhapravRtti vagere hetu che. A bIjA anuSThAnamAM eno Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 'dvitIyAd doSavigamo na tvekAntAnubandhavAn / guruttAdhavacintAvi na yattatra niyogataH ||"(yovindu 217) / / 24 / / kurAjavapraprAyaM tannirvivekamadaH smRtam / 483 tRtIyAtsAnubandhA sA gurulAghavacintayA / / 25 / / kurAjeti / tat = tasmAtsAnuvRttidoSavigamAdadaH = dvitIyamanuSThAnaM nirvivekaM = vivekarahitaM kurAjavapraprAyaM = kutsitarAjAdhiSThitanagaraprAkAratulyaM (smRtam) / tatra luNTAkopadravasyevAtrAjJAnadoSopaghAtasya durnivAratvAditi abhAva hovAthI doSavigama sAnuvRtti ja hoya che, evo bhAva che. yogabindu (217)mAM kahyuM che-bIjA svarUpazuddha anuSThAnathI doSano vigama ekAnte anubaMdhavALo ja hoya evo hoto nathI. kAraNake emAM gurulAghava ciMtA vagere hetu avazya hotA nathI. vivecana : sadaza hoya e sadazakAryanuM kAraNa bane. mokSa sarvathA nivadya che, jIvasvabhAvastha hovAthI sarvathA anaucityanA parihAramaya che tathA vItarAgatA-kevalajJAnamaya che, jyAre bhRgupAtAdi atyaMta sAvadya che, atyaMta anucita che ane moha tathA ajJAnanA gADha aMdhakArathI chavAyeluM che. Ama prathama anuSThAna muktithI atyaMta visadeza hovAthI enuM lezataH paNa kAraNa banatuM nathI. A badhI vAta pUrve vicArI lIdhI hovAthI e aMzanI TIkA ka2vAmAM AvI nathI. (1) mokSa niravadya che. svarUpazuddha anuSThAna paNa sthULa vyavahAre niravadya che. vaLI emAM mokSanI icchA paNa bhaLelI to che ja. mATe e anuSThAna mokSanuM sAdazya dharAvanAra hovAthI mokSabAdhaka doSono vigama karavAnuM kAraNa banI zake che. tema chatAM e doSavigama deDakAnA cUrNa jevo hoya che. Azaya e che ke deDakAnA za2I2nuM cUrNa thaI javuM e eno nAza hovA chatAM kALAntare mATI-pANI vagereno yoga maLatAM jema emAMthI navo deDako utpanna thAya che, ema svarUpazuddha anuSThAnathI thayelA doSavigamamAM doSa nimitta maLatAM pharIthI utpanna thaI jAya che. A pharIthI thavuM e anuvRtti kahevAya che. eTale A doSavigama anuvRttisahitano hovAthI sAnuvRtti che. nAza thayA pachI doSa pharIthI Ubho na thAya e rIte thato doSavigama niranuvRttidoSavigama che. e mATe 'AmAM lAbha vadhAre che, nukzAna ochuM che' vagere gurulAghavAdicintA, daDhatApUrvakanI pravRtti vagere jarUrI hoya che. tattvasaMvedana jJAnavALAne gurulAghavAdicintA vagere saMbhavatI hovAthI niranuvRttidoSa vigama thAya che. eTale ke have te te bAdhaka doSa astitvamAM AvI zakatA nathI. ane tethI uttarakALamAM paNa anuSThAna thayA kare che. mATe Ane anubaMdhazuddha anuSThAna kahe che. 24 // (svarUpazuddha anuSThAna aMge vizeSatA jaNAve che-) gAthArtha : tethI A svarUpazuddha anuSThAna viveka vinAnuM hovAthI duSTa rAjAvALA nagaranA killA jevuM kahevAyeluM che. trIjA anuSThAnathI gurulAghava cintAnA kAraNe doSahAni sAnubaMdhA thAya che. TIkArtha : tethI--doSavigama sAnuvRtti hovAthI A bIjuM anuSThAna vivekarahitanuM che ane eTale kutsitarAjAthI adhiSThita nagaranA killAtulya che, kAraNa ke e nagaramAM jema lUMTArAono upadrava durnivAra hoya che ema ahIM bIjA anuSThAnamAM ajJAnadoSano upaghAta durnivAra hoya che. trIjA anubaMdhazuddha anuSThAnathI te doSahAni sAnubaMdha=uttarottara doSavigamane lAvI ApanArI hoya che. ane tethI ja e doSaananuvRttivALI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 26 bhAvaH / tRtIyAd = anubandhazuddhAnuSThAnAt sA = doSahAniH sAnubandhA = uttarottaradoSApagamAvahA / ata eva doSAnanuvRttimatI / taduktaM- "tRtIyAddoSavigamaH sAnubandho niyogataH" (yo.bi.299) / 'gurulAghavacintayA' ityupalakSaNameSA dRDhapravRttyAdeH / / 25 / / gRhAdyabhUmikAkalpamatastat kaizciducyate / udagraphaladatvena matamasmAkamapyadaH / / 26 / / gRheti / ataH = sAnubandhadoSahAnikaratvAt tat = tRtIyamanuSThAnaM kaizcit = tIrthAntarIyairgRhasyAdyabhUmikA dRDhapIThabandharUpA tatkalpaM = tattulyaM (=gRhAdyabhUmikAkalpa) ucyate, udagraphaladatvena = udAraphaladAyitvena tasya / adaH = etaduktamasmAkamapi matam / yathA hi gRhAdyabhUmikAprArambhadAya noparitanagRhabhaGgaphalaM hoya che. yogabiMdu (219)mAM kahyuM che trIjA anuSThAnathI doSanigama avazya sAnubaMdha thAya che. gurulAghava cintAnA kAraNe doSahAni sAnubandhA thAya che. ahIM gurulAghava cintAnA upalakSaNathI daDha pravRtti vagere paNa laI levA. vivecana : (1) gurulAghavAdi cintA vivekanI prayojaka che, e nathI, mATe bIjuM anuSThAna vivekazUnya che. ane viveka nathI eTale e anuSThAnavALo anuSThAnanI niravaghatArUpa bAhyazuddhi sAcave che, paNa tene aMdara rahela ajJAnarUpa azuddhinI ciMtA nathI, tethI doSanI yogyatA akabaMdha ja rahe che. eTale ke jema deDakAnuM cUrNa thavArUpe bAhya nAza thaI gayo, paNa yogyatA akabaMdha rahI hovAthI kALAntare navo deDako utpanna thaI jAya che. ema nimitta maLatAM kALAntare doSo jAgrata thaI jAya che. eTale ja ahIM killAnI upamA che. killo hovAthI bAhya dRSTie nagara upadravarahita che. paNa aMdara rAjA ja duSTa che. eTale vAta vAtamAM navA navA kara vagere nAkhIne prajAne lUMTyA ja kare che. ane tethI e nagara samRddhi pAmI zakatuM nathI. ema bIjuM anuSThAna karanAro UMcI guNasamRddhi pAmI zakato nathI, kAraNa ke aMdarathI ajJAnadoSathI haNAyelo che. ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke kALAntare nimitta maLe to doSano prAdurbhAva avazya thAya che. paNa koIkane nimitta ja na maLe to e na paNa thAya, ne jIva anubaMdhazuddha anuSThAnamAM pahoMcI jAya. (2) anubaMdhazuddha anuSThAna eTale uttarottara caDhiyAtuM anuSThAna thayA karavuM e. eTale prathamavAra karelA anubaMdha zuddha anuSThAnathI je doSahAni thaI, enA karatAM bIjI vAra karelA enAthI caDhiyAtI doSahAni thAya che. trIjI vAra e karavAthI ora vadhAre caDhiyAtI doSahAni thAya che. Ama uttarottara doSahAni vadhatI jAya che. A ja sAnubaMdhA doSahAni che. te 25 II (trIjA anuSThAna aMge anyadarzIono abhiprAya jaNAve che.) gAthArtha AthI "te = trIjuM anuSThAna gharanI Adya bhUmikA jevuM che' ema keTalAka kahe che. udagraphaLa ApatuM hovAthI amane paNa e vAta mAnya che. TIkArtha Ama sAnubaMdha doSahAni karanAruM hovAthI te trIjuM anuSThAna gharanI AghabhUmikA = daDhapIThabaMdha = pAyA tulya che. ema keTalAka anyatIrthiko kahe che. A vAta e anuSThAna udAraphaLa ApanAruM hovAthI amane Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 485 sampadyate, kintu tadanubandhapradhAnaM, evaM tattvasaMvedanAnugatamanuSThAnamuttarottaradoSavigamAvahameva bhavati, na tu vAvanAthanyathArUpati || 26 IT AtmaneSTaM gururbrata liGgAnyapi vadanti tat / tridhA'yaM pratyayaH proktaH sampUrNa siddhisAdhanam / / 27 / / Atmaneti / AtmaneSTaM sadanuSThAnaM guruH = dharmopadeSTA brUte kartavyatvena / liGgAnyapi siddhisUcakAni nandItUrAdIni sUtrasiddhAni tad = gurUktameva vadanti / ayaM tridhA = triprakAraH pratyayo = vizvAsaH proktaH sampUrNa = avyabhicAri siddhisAdhanaM = iSTakAraNam, yata uktaM- "AtmA tadabhilASI syAd gururAha tadeva tu / tajJiopanipAtagya sapUrNa siddhisAdhanam II" (yo.viM. 232) || 227TI siddhiH siddhyanubaddhaiva na pAtamanubadhnatI / hAThikAnAmapi hyeSA nAtmAdipratyayaM vinA / / 28 / / siddhiriti / siddhyanubaddhaiva = uttarasiddhyavandhyabIjameva siddhirbhavati tAttvikI / na punaH pAtaM = bhraMzamanubadhnatIti prAkkAlavyAptyAvaSTabhnatI / zalyopahataprAsAdAdiracanAyA ivAnyasyA mithyAbhinivezAdipAtazaktyanuvedhenAsiddhitvAt / taduktaM- "siddhyantaraM na sandhatte yA sA'vazyaM patatyataH / tacchaktyA'pyanuvidaiva paNa saMmata che. jema gharanA pAyAnI daDhatA hoya, to upara raheluM ghara bhAMgI paDatuM nathI, paNa cirakALa TakanAruM banI rahe che, ema tattvasaMvedanathI anugata anuSThAna uttarottara doSa vigama karanAruM ja banI rahe che. kyAreya AnAthI anyathA svarUpavALuM banatuM nathI. raDA (samyaktI jIvanuM anuSThAna bhAvathI yoga banavAmAM enA trIjA kAraNa tarIke kahelA samyakupratyayane have jaNAve che-). gAthArtha : potAne iSTa che, guru kahe che ane citro paNa e ja sUcana kare che. Ama traNa prakAre kahevAyelo A pratyaya saMpUrNa siddhisAdhana che. TIkArtha: potAne je sadanuSThAna karavAnI icchA jAgI che. (pote potAnI A icchA gurune jaNAvI na hovA chatAM yogAnuyoga) dharmopadezaka guru paNa e ja karavAnuM kahe... ane evuM teo kahe e ja vakhate, sUtramAM siddhinA sUcaka tarIke kahelA naMdI-tUra vagere cihno akRtrima rIte saMpanna thavA dvArA gurue kahelI te vAtane ja kahesUcave.. A traNeno kudaratI rIte yoga thavo e traNa prakArano pratyaya=vizvAsa saMpUrNa=vyabhicArazUnya siddhinuM sAdhana iSTanuM kAraNa kahevAyelo che. kAraNake yogabiMdu (232)mAM kahyuM che ke-AtmA te sadanuSThAna karavAno abhilASI bane, guru paNa e ja karavAnuM kahe ane tenA sUcaka liMgavacahno paNa upasthita thAya... A traNe saMpUrNa siddhisAdhana che. ll17 (samyak pratyayanI AvazyakatA jaNAve che-). gAthArtha siddhithI anubaddha hoya e ja siddhi che, nahIM ke pAtanA anubaMdhavALI. hAThikone paNa A siddhi AtmAdipratyaya vinA hotI nathI. TIkArtha : 'siddhayanubaddhA-uttarasiddhinuM avaMdhyabIja hoya evI siddhi ja tAttvika bane che, nahIM ke pAta=bhraMzane joDatI siddhi. eTale ke prAkkAlavyAptithI avakhaMbhavALI siddhi e vAstavika siddhi nathI. kAraNake Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 29 pAto'sau tattvato mataH / / " (yo.bi. 234) iti / itthaM ca siddhyantarAGgasaMyogAdAtmAdipratyayavatAmeva siddhiH siddhA bhavati / hAThikAnAmapi = balAtkAracAriNAmapyeSA hi siddhirAtmAdipratyayaM vinA na bhavati / na hi mRtpiNDAdyupAyAntarakAryaM ghaTAdi balAtkArasahasreNApyupAyAntarataH sAdhayituM zakyata iti / / 28 / / sadyogArambhakastvenaM zAstrasiddhamapekSate / sadA bhedaH parebhyo hi tasya jAtyamayUravat / / 29 / / zalyathI haNAyelA prAsAdAdinI racanAnI jema A anyasiddhi mithyAabhiniveza vagere pAtazaktinA anuvedhanA kAraNe asiddhirUpa ja hoya che. yogabiMdu (234)mAM kahyuM che. je navI siddhine joDatI nathI, e avazya paDe che. Ama pAtazaktithI paNa anuviddha ja hovAthI A siddhi tattvataH pAta ja kahevAyelI che. Ama anyasiddhinA kAraNano suyoga hovAthI AtmAdipratyayavALA jIvane ja siddhi hoya ema siddha thAya che. hAThikone paNa= baLAtkArathI caranArAone paNa A siddhi AtmAdipratyaya vinA thatI nathI, kAraNake "mRtiMDavagererUpa anya upAyanA kAryabhUta ghaTAdi hajAro baLAtkAra karo to paNa anya upAyathI karI zakAtA nathI. vivecana : (1) jenA garbhamAM uttarasiddhinuM avaMdhyabIja paDeluM hoya, evI siddhi uttarasiddhine avazya lAvI Ape che. vaLI e uttarasiddhi paNa enAthI paNa uttarasiddhinuM avaMdhyabIja dharAvatuM hovAthI e AgaLanI uttarasiddhine avazya lAvI Ape che. A krame utkRSTasiddhi sudhI pahoMcI jIva chevaTe mokSa pAme che. paNa je siddhi AvI hotI nathI, e uttarakALamAM avazya patana pAmanArI hoya che. jyAM jyAM prAkkAlamAM (=pUrvakALamAM) AvI siddhi, tyAM tyAM uttarakALamAM patana. Avo vyApyavyApakabhAva hovAthI A siddhi prAkkALavyAptithI avazya pAtavALI hoya che. tethI avazya sadanuSThAnathI pAta=bhraMza thAya che. pachI mokSaprAptinI to vAta ja kyAM ? eTale A siddhi vAstavika siddhi kahevAtI nathI. (2) je bhUmimAM hADakAM vagere zalya rahelA hoya e bhUmi para nirmANa pAmelA mahela vagere bAhya dRSTie mahela ja dekhAvA chatAM, emAM rahenArA sukhacenathI rahI zakatA na hovAthI, e paramArthathI mahelarUpa raheto nathI. ema je siddhi mithyAabhinivezathI garbhita hoya che, e uttarakALamAM avazya nAza pAmanArI hovAthI tAtvika siddhi nathI. eTale ke siddhi be prakAranI thaI. uttarasiddhinA avaMdhyabIjathI garbhita ane pAtazaktithI garbhita. AmAMnI prathama tAttvika che, bIjI atAttvika. (3) eTale ke anya siddhinA-uttarasiddhinA avaMdhyabIjathI garbhita hovAthI... (4) hAThika haThIlA jIvo. "sattvazAlIne kazuM azakya nathI ema potAnA sattva=parAkrama para mustAka rahIne pravartanArA jIvo e hAThiko che. AvA jIvone paNa A siddhi AtmAdi pratyaya vinA saMbhavatI nathI. (5) game eTalo udyamazIla hoya ne game eTalo AtmavizvAsathI chalakAto hoya evo paNa puruSa retImAMthI ghaDo banAvI zakato nathI, bAvaLa para AMbA UgADI zakto nathI, pachI bhale ne hajAro vAra mathe. A AkhA adhikAraparathI sUcita e thAya che ke AtmAdipratyaya uttarasiddhinuM avaMdhyabIja che ane mithyAabhinivezAdi patananuM avaMdhyakAraNa che. ra8 (A ja vAtane anya rIte kahe che-). gAthArtha sadyogArambhaka jIva A zAstrasiddha pratyAyanI apekSA rAkhe che. te jAtyamayUranI jema bIjAo karatAM hamezA judo paDI jato hoya che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 487 saditi / sadyogArambhakastu = sAnubandhayogArambhaka evainaM = AtmAdipratyayaM zAstrasiddhaM = atIndriyArthasArthasamarthanasamarthAgamapratiSThitamapekSate = avalambate / parebhyo hi = asadyogArambhakebhyo hi tasya = sadyogArambhakasya sadA bhedaH = vailakSaNyaM jAtyamayUravat = sarvopAdhivizuddhamayUravat / yathA hi jAtyamayUro'jAtyamayUrAtsadaiva bhinnastathA sadyogArambhako'pyanyasmAditi bhAvanA / taduktaM- "na ca sadyogabhavyasya ttiravidyAzapi di / ja navinatyaghana vaMtyi san manane zivI //" (coli 240) || 21TI yathA zaktistadaNDAdau vicitrA tadvadasya hi / garbhayoge'pi mAtRNAM zrUyate'tyucitA kriyA / / 30 / / yatheti / yathA tadaNDAdau = jAtyamayUrANDacaJcucaraNAdyavayaveSu zaktirvicitrA = ajAtyamayUrAvayavazaktivilakSaNA / tadvadasya hi = sadyogArambhakasyAdita evArabhyetarebhyo vilakSaNA zaktirityarthaH / yata uktaM- "yazcAtra zikhidRSTAntaH zAstre prokto mahAtmabhiH / sa tadaNDarasAdInAM sacchaktyAdiprasAdhanaH / / " (yogabindu 245) iti / ata eva sadyogArambhakasyeti gamyaM mAtRNAM = jananInAM garbhayoge'pi, kiM punaruttarakAla ityapizabdArthaH, zrUyate = nizamyate zAstreSvatyucitA = lokAnAmatizlAghanIyA kriyA prazastamAhAtmyalAbhalakSaNA / yata evaM paThyate- "jaNaNI savvatthavi Nicchaesu sumaitti teNa sumaI jiNo" (A.ni. 1013) / tathA- "gabbhagae TIkArtha sadyogAraMbhaka jIva=sAnubaMdhayogAraMbhaka jIva ( vAstavika siddhivALo jIvo ja A zAstrasiddha AtmAdi pratyayane apekSe che=avalaMbe che. ahIM zAstrasiddha eTale atIndriya arthonA samUhanuM samarthana karavAmAM samartha evA AgamamAM pratiSThita artha. sarva upAdhithI rahita mora e jAtyamora che. AvA jAtyamoranI jema sadyogAraMbhaka jIva para=asadyogAraMbhaka jIvo karatAM haMmezA vilakSaNa hoya che. jema jAtyamora ajAtyamorathI ga ja hoya che, ema sadyogAraMbhaka jIva paNa anyathI asadyogAraMbhaka jIvathI haMmezA bhinna ja hoya che, ema bhAvArtha che. yogabiMdu (241)mAM kahyuM che-sadyogabhavyanI=sadyogane yogya jIvanI AvA prakAranI paNa ='tatkArI taphleSitva prakAranI paNa vRtti hotI nathI. kharekhara ! jAtyamora ajAtyamoranA guNadharmone kyAreya apanAvato nathI . - vivecanaH (1) zAstravacanane svIkArIne temAM kahelA sadanuSThAna karanArA tatkArI che. tema chatAM zAstramAM ja kahelA AtmAdipratyaya vagererU5 vidhine jALavato nathI. uparathI eno dveSa kare che. mATe tadddhaSI che. sadyogAraMbhaka jIvanI AvI tatkArI-taSIvRtti hotI nathI. //ralA (A ja vAtane spaSTa kare che.) gAthArtha : jema te jAtyamayuranA IMDA vageremAM vilakSaNazakti hoya che, ema AnI paNa hoya che. eTale ja teonA garbhayoge paNa mAtAonI ati ucitakriyA saMbhaLAya che. TIkArtha tenA iMDA vageremAM=jAtyamoranA iMDAM, cAMca, caraNa vagere avayavomAM ajAtyamoranA avayavanI zakti karatAM vilakSaNa zakti hoya che. ema A sadyogAraMbhakajIvane pahelethI ja anya jIvo karatAM vilakSaNa zakti hoya che. kAraNake yogabiMdu (245)mAM kahyuM che-ahIM= yogadharmanA adhikArInI vicAraNAmAM zAstramAM jJAnIo vaDe moranuM je dRSTAnta kahevAyeluM che, te tenA iMDAnA rasa vageremAM rahelI satuzakti vagerenuM prasAdhana Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 31 jaM jaNaNI jAya sudhamme teNa dhammajiNo" (A.ni. 1099) / tathA- "jAyA jaNaNI jaM suvvayatti muNisuvvao tamhA" (A.ni. 1103) ityAdi / idaM garbhAvasthAyAmuktam / uttarakAle'pyatyucitaiva teSAM kriyA / yata uktaM"aucityArambhiNo'kSudrAH prekSAvantaH shubhaashyaaH| avandhyaceSTAH kAlajJA yogadharmAdhikAriNaH / / " (yo.biM. 244) iti / tadevaM siddhaH sadyogArambhaka itarebhyo vilakSaNaH / sa cAtmAdipratyayamapekSata eveti / / 30 / / atha viSaya-svarUpA'nubandhazuddhipradhAneSu kiM kasya sambhavatItyAha sarvottamaM yadeteSu bhinnagranthestadiSyate / phalavadrumasadbIjaprarohobhedasannibham / / 31 / / sarvottamamiti / yadeteSu = uktAnuSThAneSu sarvottama = avyabhicAriphalaM tad bhinnagrantheriSyate / phalavataH che. eTale ja sadyogAraMbhakajIva garbhamAM AvavA para paNa emanI mAtAonI ati ucitakriyA=lokone atyaMta prazaMsanIya ane prazasta mAhAbhyano lAbha karAvI ApanArI kriyA zAstromAM saMbhaLAya che. ahIM jarmayopeDapi mAM rahela pa (paNa) zabda jaNAve che ke uttarakALanI to vAta ja zI ? zAstromAM A pramANe kahevAyeluM che-mAtA badhA prastAvamAM nizcayo karavAmAM sumati= sArI buddhivALA thayA. tethI pAMcamAM bhagavAnanuM nAma sumatijina rakhAyuM. (A.ni. 1093) tathA prabhu garbhastha thavA para mAtA sudharmavALA thayA. tethI bhagavAnanuM nAma dharmajina rakhAyuM. (Ani. 1099) vaLI, mAtA ane pitA suvratavALA thayA. tethI munisuvrata nAma rakhAyuM. (A ni. 1103) A garbhAvasthAnI vAta karI. uttarakALamAM paNa teonI kriyA ucita ja hoya che. kAraNake yogabiMdu (244)mAM kahyuM che-sarva prayojanomAM aucitya=sevanArA, asudra, prekSAvAna, zubhaAzayavALA, avaMdhyaceSTAvALA, kALane= avasarane jANanArA jIvo yogamArganA adhikArI che. Ama sadyogAraMbhakajIva anyo karatAM vilakSaNa hoya che ane e AtmAdipratyayane apekSe ja che e vAta siddha thaI. vivecana : (1) prasAdhana eTale jAtyamoranA iMDAnA rasa vageremAM rahelAM viziSTa sAmarthyanuM ane AdizabdathI tenA phaLanuM prasAdhana=prakAzaka hoya che. eTale ke rasamAM viziSTa sAmarthya rahyuM che ane e ja AgaLa jatAM morane viziSTatA arpI jAtyamora banAve che. ema yogadharmanA adhikArIjIvomAM garbhAvasthAmAM paNa vilakSaNatA hoya che ne tethI uttarakALamAM teo viziSTaguNazALI bane che. (2) mAtAonI atyutikriyA garbhanA prabhAve hovAthI vastutaH garbha tarIke rahelA sadyogAraMbhaka jIvanI ja che. ne tethI ja uttarakALamAM paNa teonI ja atyucita kriyAnI vAta che. ll3 ll avataraNikAW : viSayazuddhipradhAna, svarUpazuddhipradhAna ane anubaMdhazuddhipradhAna.. A anuSThAnomAM kone karyuM hoya te have jaNAve che gAthArtha: AmAM je sarvottama che, te bhinnagranthi jIvane hoya che. e phaLavALA vRkSanA sarbIjanA aMkura udgama jevuM hoya che, kAraNake e zubhaanubaMdhapradhAna hoya che. TIkArya : A kahelA anuSThAnomAM je sarvottama avyabhicArI phaLavALuM che (degphaLane avyabhicArI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 = phalaprAgbhArabhAjo drumasya nyagrodhAdeH sad = avandhyaM yad bIjaM tasya prarohobhedaH = aGkurodgamastatsannibhaM (=adva6masavIna romenimaNuM), rAmAnuvazvasAtviAn || rU9 || tattattantroktamakhilamapunarbandhakasya tu / avasthAbhedato nyAyyaM paramAnandakAraNam / / 32 / / tattaditi / tattattantroktaM = kApila-saugatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayogyamanuSThAnamakhilaM = samastamapunarbandhakasya tvavasthAbhedato = dazAvaicitryAd nyAyyaM = yuktam, nivRttAsadgrahatvena sadgrahapravRttatvena che) te (anubaMdhazuddha anuSThAna) bhinnagranthine=samyaguSTijIvane hoya che. phalavAnu= phaLathI lacI paDelA nyagrodhAdivRkSanA sabrIjanA = avaMdhyabIjanA prarohabheda = 'aMkurAnA uddagama jevuM e hoya che, kAraNake e zubhAnubaMdhapradhAna che. vivecanaH (1) aMkuro phUTe eTale pachI e vRkSa kramazaH TheTha phaLaprApti sudhI vikase che. ema zubhAnubaMdhAtmaka sAra jemAM rahyo che, te anuSThAna paNa uttarottara anuSThAnane ApatAM ApatAM TheTha mokSAtmaka phaLanI prApti sudhI pahoMce che. mATe ene aMkurodgamasamAna kahyuM che. alaba traNe anuSThAna mokSa mATe ja karAya che, chatAM prathamathI to doSahAni paNa thatI nathI. bIjAthI doSahAni thatI hovA chatAM e niranubaMdha hovAthI pharIthI doSo mAthuM ucake che ne mokSaprAptimAM bAdhaka banI jAya che. mATe mokSAtmaka phaLa prApta thaI zakatuM nathI. trIjuM anuSThAna svayaM sAnubaMdha che ne enAthI thatI doSahAni paNa sAnubaMdha che. mATe mokSaprApaka bane che. ahIM A trIjA anuSThAnane sarvottama avyabhicAriphaLavALuM kahyuM che. e evuM sUcita kare che ke zeSa be vyabhicAriphaLavALA che. eno artha e thAya che ke zeSa be mokSAtmakaphaLanA prApaka bane ja evo niyama nathI. chatAM na ja bane evo paNa niyama nathI. ne tethI kvacit koIkane evA banI paNa zake che. te A rIte-viSayazuddha anuSThAnanA prabhAve yogadharmane anurUpa janma maLyo. tyAM svarUpazuddha anuSThAnarUpe yama-niyamAdi sevyA jenAthI sAnuvRtti doSahAni thaI. doSo pharIthI UbhA thavAnI yogyatA paDI hovA chatAM nimitta ja na maLavAthI doSo UbhA thayA nahIM ne zubhanimitta maLavAthI granthibheda karIne anubaMdha zuddha anuSThAna dvArA chevaTe mokSaprApti thaI. paNa AvuM koIkane ja thAya che. mATe prathama be phaLane vyabhicArI che. chatAM e sarvathA niSphaLa che evuM paNa nathI. eTale ja chellI gAthAmAM e bene paNa prazamasukhanA kAraNatarIke jaNAvaze. ll31aaaa (zaSa be anuSThAno kone hoya te jaNAve che-). gAthArtha te te zAstramAM kaheluM badhuM anuSThAna apunarbandhaka jIvane avasthAbhede nyAya che, ane e ene paramAnaMdanuM kAraNa bane che. TIkArtha kapila-saugatavagerenA te te zAstramAM mumukSu jIvo mATe kaheluM badhuM ja anuSThAna apunarbandhakajIvane avasthAbhede te te dazAnI apekSAe nyAyogya banI rahe che, kAraNake asadgaha dUra thayo hovAthI ane sadgathI pravRtti thatI hovAthI e anuSThAna ene paramAnandanuM= prazamasukhanuM kAraNa bane che. te paNa eTalA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 32 ca paramAnandasya = prazamasukhasya kAraNaM (=paramAnandakAraNam) / anekasvarUpAbhyupagame hyapunarbandhakasya kimapyanuSThAnaM kasyAmapyavasthAyAM prazAntavAhitAM sampAdayatIti / taduktaM- "apunarbandhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattannottamafuttamavasthAme saMzrayAt II" (coviMnuM ra9) rUti || rUrI / rUti punarvatrizA || 9 mATe ke apunarbandhakane anekasvarUpavALo mAnelo hovAthI koIpaNa avasthAmAM koIpaNa anuSThAna prazAMtavAhitAnuM saMpAdana karI zake che. A vAta yogabiMdu (251)mAM kahI che. A rIte apunarbandhaka jIvane, avasthAbhedano Azraya karIne te te zAstramAM kaheluM badhuM anuSThAna zuddhayuktisvarUpa samyagunItithI ghaTe che. (1) kAramI viSayecchA ane eno prayojaka "sukha to paulika ja hoya" evo tIvra kadAgraha.. e ahIM asadgaha che. caramAvartapraveze e dUra thayo hovAthI to jIva apunarbandhaka banyo hoya che. mATe asadUgraha hoto nathI. vaLI mokSanA svarUpano bodha maLavApara e meLavavAnI icchA jAgrata thai che. A saggaha che. AvA avasare e jIva jo koI evA darzanamAM rahyo hoya ke je ene "bhRgupAtAdithI mokSa thAya che AvuM samajAve che, to e jIva bhRgupAtAdi viSayazuddhaanuSThAna kare che. emAM garbhita rIte rahelI mokSanI icchA, tathA prANAMtakaSTa karatAM paNa mokSanuM kareluM adhika mUlyAMkana.. jIvane prazamasukhanuM-prazAMtavAhitAnuM kAraNa banI zake che. je apunarbandhaka jIva sugatAdi darzanamAM rahyo che, ene yamaniyamAdisvarUpano bodha che ne e mATeno udyama che, tethI enuM anuSThAna svarUpazuddha bane che. mokSanI icchA ne sAthe anuSThAnanI niravaghatA ene prazAMtavAhitAnuM kAraNa banAve che. paNa je apunarbandhaka jainazAsanane pAmyo che, e anyadharmanI vAta sAMbhaLIne bhRgupAtAdi kare to enA mATe e bhRgupAtAdi prazAMtavAhitAnuM kAraNa banI zake nahIM, e dhyAnamAM rAkhavuM. 3rA. prazana: mohanIyakarmano tIvrakaSAya prayukta utkRSTasthitibaMdha je jIva have pachI kyAreya karavAno nathI e apunarbandhaka che. marudevAmAtAe to kyAreya Avo baMdha karyo ja nathI. to zuM e jIvane anAdikALathI apunarbandhaka mAnavAno ? vaLI caramAvartapravezathI to badhA jIvo apunarbandhaka che. paNa e pUrve paNa chellAM utkRSTasthitibaMdha pachI je jIve ekendriyAdi bhavomAM caramAvartapravezapUrve anaMtakALa vitAvyo che, e jIvane e anaMtakALamAM zuM apunarbandhaka kahezo? kAraNake ekendriyAdibhavomAM utkRSTa sthitibaMdha saMbhavato hoto nathI, ne pachI to e caramAvartamAM pravezI javAthI kyAreya karavAno nathI. uttara : "punaH utkRSTasthitibaMdhakatvAbhAva=have pachI kyAreya utkRSTasthitibaMdha na kare te apunarbandhaka A apunarbandhaka zabdanuM vyutpattinimitta che. jyAre "kSudratAdidoSApagama= bhavAbhinaMdIjIvonA kSudratAdidoSo dUra thaI gayA hoya e apunarbandhaka' A enuM pravRttinimitta che. vyavahArarAzipravezathI kALakrame prati Avarta maLahAsa thatAM thatAM caramAvartapraveze alpamalatvabhUmikA Ave che.. ne e AvatAMnI sAthe ja muktiSa-tIvrabhavAbhimpaMga-bhavAbhinaMdIpaNuM. ravAnA thAya che ne jIva apunarbandhaka bane che, pachI bhale e vakhate jIva saMkSIpaMcendriya hoya ke ekendriyadi hoya. e pUrvanA kALamAM ekendriyAdibhavanA kAraNe jIva utkRSTasthitibaMdha na karato hoya to paNa, A alpamalatvabhUmikA AvI na hovAthI apunarbandhaka kahevAto nathI. eTale marudevA mAtAnA jIvane paNa jyArathI caramAvartapraveza thayo haze tyArathI ja apunarbandhaka mAnavAno, e pUrve nahIM. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 491 prazanaH tame caramAvarta pravezakALathI ja jIva apunarbandhaka banI jAya AvuM aneka vidhAno parathI phalita karyuM che, chatAM e mAnyatA sAme keTalAya prazno rahe che. jema ke caramAvartakALamAM jIvanA lakSaNo tarIke "duHkhIo para atyaMta dayA, guNavAno para adveSa, ane sarvatra sAmAnyathI aucityanuM sevana kahyA che" (yogadaSTi. 32) jyAre apunarbandhakanA lakSaNo tarIke tIvrabhAve pApaakaraNa, bhavarAgano abhAva vagere kahyA che. eTale spaSTa che ke jIva caramAvartavartI hovo ane apunarbandhaka hovo A banne eka ja vastu nathI. e ja sUcave che ke caramAvartapraveza thavA chatAM jIva apunarbandhaka na paNa banyo hoya ? uttara : jo A sUcanane svIkArIe to eno artha e thAya ke caramAvarta AvI javA chatAM haju e jIva apunarbandhaka banyo nathI. apunarbandhaka banyo nathI eno artha e thAya ke e haju bhavAbhinaMdI che kSudratAdidoSovALo che. kAraNake A doSo ravAnA thaye to jIva apunarbandhaka banI ja jAya che. zuM A tIvra doSonI sAthe atyaMta dayA vagere guNo saMbhave che ? vaLI caramAvartImAM guNavAna para adveSa kahyo che eno artha ja mukti-mukti upAya ane muktisAdhako pratye aSa che. AvA jIvanI gurupUjA vagerene pUrvasevArUpe svIkArI che. zuM bhavAbhinaMdInI gurupUjA pUrvasevArUpe mAnya che ? vaLI aucityasevana to baMne lakSaNomAM che ja. eTale baMnemAM upalakSaNathI anya lakSaNo paNa lai ja levAnA che. bAkI jema caramAvartapUrve koI ja guNAtmaka lakSaNa saMbhavatuM nathI ema apunarbandhakatAnI pUrve (bhavAbhinaMdIpaNAmAM) paNa koI ja guNAtmaka lakSaNa saMbhavatuM nathI ja. eTale baMnemAM jo guNavattA che to baMne eka ja che. prazna : dharmaparIkSAmAM bIjAdinI prApti caramAvartamAM kahI che. ane tenI prApti thaye saMsAra utkRSTathI 1 pudgalaparAvarta kahyo che. paNa jo caramAvartakALanI sAthe ja apunarbandhaka thAya to utkRSTathI na kahetAM nizcayathI (nakkI) ema na kaheta ? uttara : bhalAAdamI ! e to bIjAdiprAptinI vAta che, apunarbandhaka-prAptinI vAta kyAM che ? caramAvartapravezakALe jIva ekendriyAdimAM hoya to apunarbandhaka banavA chatAM bIjAdi na paNa pAme. eTale ene pachI jyAre bIjAdi prApti thaze tyArathI saMsArakALa ocho paNa hoya. paNa je jIva manuSyabhavamAM prabhupUjA karI rahyo hato. ane e daramyAna ja caramAvartamAM eno praveza thayo. to enI prabhupUjA vagere yogabIjarUpa banI zakavAthI tyArathI utkRSTa saMsArakALa 1 pudgalAvarta maLe. zAstromAM bIjaprAptithI utkRSTasaMsArakALa eka pudgalAvarta kahyo che. samyaktaprAptithI utkRSTa saMsArakALa dezonaardhapudgalaparAvarta kahyo che. paNa A rIte apunarbandhatva prAptithI utkRSTa kALa kahyo hoya evuM kyAMya jovA maLyuM nathI. e sUcave che ke emAM jaghanya-madhyama-utkRSTakALa jevuM kazuM che nahIM, badhAne eka samAna eka pudgalaparAvarta jeTalo saMsArakALa bAkI hoya che. praznaH yogabindu (73)mAM Avo adhikAra che-pradIrdhasaMsArano saddabhAva hovAthI, mAlinyano atizaya hovAthI tathA atattvano abhiniveza hovAthI anya pudgalAvartAmAM yoga hoto nathI, zaramAvatamAM paNa uktaguNarahita bhavyane paNa e saMbhavato nathI. AmAM caramAvartamAM paNa yoga prApta na thavAmAM traNa kAraNo darzAvyA che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 32 (1) pradIrghabhavasadbhAva... saMsArakALa ghaNo lAMbo hovo apunarbandhakane to siddhino AsannabhAva kahyo che. (2) mAlityAtizaya sahajamaLanI pracuratA. apunarbandhaka to maLano hrAsa-alpamalatva thavA para banAya che. ane (3) atattvano abhiniveza... apunarbandhakane to batrIzI vageremAM vinivRttaAgrahavALo kahyo che. eTale jaNAya che ke caramAvartamAM paNa pradIrghabhavasadbhAvAdi dharAvanAra jIva apunarbandhaka hoto nathI. uttara : dhanya che tamArI zAstrapaMktiono artha karavAnI pratibhAne ! kAraNake A kAraNo to anya=acaramapudgalAvartamAM rahelA jIvone yoga na hovAmAM darzAvyA che. ne e jIvone to huM paNa kyAM apunarbandhaka kahuM chuM ..? zaMkA: caramAvartamAM paNa uktaguNavikalane eno niSedha karyo ja che ne ! samAdhAna pradIrghabhavasadbhAva vagere guNo che ke doSa? vAstavikatA e che ke yogabindumAM AnI pUrvenI 7ramI gAthAmAM ema jaNAvyuM che ke caramAvatamAM je zuklapAkSika che, bhinnagranthi che ane caritrI che ene ja adhyAtmayoga kahyo che. eTale prastutamAM je uktaguNavikala bhavya kahyo che, te A zuklapAkSikatva vagere guNavikala samajavAno che. caramAvartanA prathama ardhabhAgamAM A guNo nathI ja hotA. paNa tethI apunarbandhatvano kAMI niSedha thaI zakato nathI. praznaH yogadRSTisamuccayanI 24mI gAthAnI vRttimAM jaNAvyuM che ke - zaramAvartamAM tathAbhavyatvanA pAkathI mithyAtvanI kaTutA nivRtta thavAthI kaMIka mAdhurya siddha thAya che. A kaMIka mAdhuryanI siddhi e apunarbandhakatvane jaNAve che. kAraNake thoDo paNa mala nivRtta thavA para jIva apunarbandhaka banI jAya che, e A ja batrIzImAM pAMcamI gAthAnI vRttimAM kahela che. Ano artha spaSTa che ke caramAvartamAM paNa jyAre tathAbhavyatvano pAka thAya tyAre ja apunarbandhakapaNuM prApta thAya che. A pAka koIne caramAvarta praveza thAya che to koIkane tyArabAda yAvatuM koIkane caramabhAvamAM paNa thaI zake che. uttara : A tathAbhavyatvano pAka zAnAthI thAya ? puruSArthathI thAya ema to mAnI zakAtuM nathI. kAraNake apunarbandhakatvapUrvano puruSArtha akiMcitkara hoya che. eTale kALa pasAra thavAthI A pAka thAya ema mAnavuM paDe che. ane A yogya paNa che ja. kAraNake e ja adhikAramAM AvuM jaNAvyuM che ke A pagalAvartA anAdisaMsAramAM tathAbhavyatvathI AkSipta koIne keTalA paNa hoya che. AnA para vicAra karIe. avyavahArarAzimAM to pratyeka jIvanA anaMtAnaMta pudgalAvarso vitI gayA hoya che. vyavahArarAzipravezabAda koIne keTalAye hoya. e keTalA hoya e enA tathAbhavyatvane AdhIna hoya che. ApaNe pUrve joI gayA chIe ke vyavahArarAzipravezathI malahAsa zaru thAya che. ApaNe eka kalpanA karIe.. dareka jIvane anAdikALathI 1 abaja pAvarano sahajamala hoya che. vyavahArAzipraveza sudhI e evo ne evo akabaMdha rahe che. e pravezathI malahAsa zaru thAya che, ne jyAre e 99 karoDa pAvara jeTalo ghaTI jAya ane eka karoDa pAvara jeTalo bAkI rahe tyAre alpamalatvabhUmikA kahevAya. tyAre caramAvartapraveza thAya. have eka jIvanuM tathAbhavyatva evuM che ke vyavahArarAzimAM ene 9901 pudgalAvarta saMsAra che. to caramAvarta bAda karatAM 9900 pagalAvarta raheze. tethI 99 karoDa9900=1 lAkha.. prati Avarta lagabhaga 1-1 lAkha jeTalo malahmAsa ene thaze. koI anyajIvanuM tathAbhavyatva evuM che ke ene 99001 pudgalAvarte che. to e jIvane pratiAvarta 99 karoDa+99OO0=10 hajAra=10 hajAra pAvarano malahAsa thaze. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 493 Ama pratiAvarta keTalo malahrAsa thavo e nizcita thavAmAM tathAbhavyatva jarU2 bhAga bhajave che. paNa e pramANe e malahrAsa zaru thayA pachI alpamalatvanI bhUmikA to kALakrame ja AvI jAya che. emAM pachI bIjA koI paribaLanI apekSA hotI nathI. sahajamaLa 99 karoDa jeTalo ghaTIne 1 karoDa jeTalo ja bAkI rahevo e ja tathAbhavyatvano pAka che. ne e ApaNe joyuM e pramANe mAtra kALasAdhya che. eTale ja SoDazakajImAM lakhyuM che ke te (=caramAvarta) kALathI ja thAya che. vaLI viMzativiMzikA (4-7)mAM zrI haribhadrasUrimahArAja jaNAve cheke-A sahajamaLano te rIte parikSaya thavAthI, tathA kaMIka e bAkI rahe tyAre A caramAvarta zaru thAya che. A banne adhikAronuM anusaMdhAna karavAthI spaSTa che ke caramAvarta ane alpamalatva e banne kALasAdhya che. vaLI prastuta batrIzIgranthanA manApi phri trivRtto tasyApunarvandhatvameva cAviti (tatrivRttau-mattanivRtto) A vidhAnane joDatAM e paNa spaSTa ja che ke apunarbandhakatva A benI sAthe ja saMpanna thaI jAya che. Ama, nakkI thayuM ke ca2mAvartapraveze ja tathAbhavyatvapAka thavAthI manAk mAdhurya siddha thAya che. eTale ja yogadRSTinI prastuta 24mI gAthA-vRttimAM niyamAt zabda rahyo che. ane enuM vivecana karatA AvuM jaNAvyuM che } saMzuddhametajjineSu kuzalAdicittaM niyamAd = niyamena tathAbhavyatvapAkabhAvena karmaNA tathA, anyadA saMzuddhavadasaMzuddhAnupapatteH / artha- A zrI jinezvaradevo pratye kuzaLacitta vagere yogabIja niyamA tathAbhavyatvano pAka thavArUpa kriyAthI tathA=saMzuddha hoya che, kAraNake anyakALe bIja saMzuddha hovuM jema asaMgata che, ema ca2mAvartamAM e asaMzuddha hovuM asaMgata che. eTale caramAvartamAM e asaMzuddha hoya zake ja nahIM.. tethI tathAbhavyatvapAka vagere ca2mAvartapravezathI ja mAnavA jarUrI che. ahIM maLahrAsa aMge upara je kalpanA ApI che, te viMzativiMzikA(4-7)mAM maLano kSaya thatAM thatAM kaMika bAkI rahe tyAre.. AvuM ane yogadRSTisamuccaya (30)mAM tamAvamane kSILe prabhUte khAyate rRm (=bhAvamaLa puSkaLa kSINa thaye A thAya che) AvuM je jaNAvyuM che ene anusarIne jANavI.. paNa prastuta batrIzImAM (14/5nI TIkAmAM) manApi phri trivRtto tasyApunarvandhatvameva viti AvuM je jaNAvyuM che tene anusaravuM hoya to kalpanA badalavI paDaze, kAraNake Ane anusarIne to sahajamaLano (noMdhapAtra hoya evo) thoDo paNa hrAsa thavAmAtrathI apunarbandhakatva-ca2mAvarta mAnavA paDe che. eTale ke eka abajapAvaranA maLamAMthI bahu ja nAno bhAga kALakrame hrAsa pAme che, ne bAkIno bahu moTobhAga caramAvartamAM ja jIva svapuruSArthathI hrAsa kare che. athavA A beno samanvaya Avo vicArI zakAya - jema 70 ko.ko. thI 1 ko.ko.mAM ghaTADo ghaNo che, paNa guNaprApti na hovAthI enI mahattA nathI. paNa pachI 1 ko.ko.mAM amuka ghaTADo thAya eTale caramayathApravRttakaraNa vagere prApta thAya che. ema anya AvartomAM dhAro ke 100 parathI 1 para Ave che. chatAM guNaprApti na hovAthI mUlyahIna che. paNa pachI 1mAM thoDo paNa ghaTADo thAya ne apunarjanmakatva Ave che. prazna : viMzativiMzikA (19/4)mAM jharamariyaluM Ato mavavAnAtamo maLio / rimo 3 dhammanuvaLAto (artha : acaramAvartomAM kALa bhavabALakALa kahyo che. caramAvarta to dharmayauvana kALa kahyo che.) ane pachI AgaLa tA vInapuvAno neo mavavALAna veda DyUroha dharmInubaLAno (artha : tethI bIja pUrvano kALa bhavabALakALa ja jANavo, ane anya-bIja prApti pachIno kALa dharmayauvanakALa jANavo.) Ama jaNAvyuM che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 32 upadezapadamAM varamapunaparAvartanakSatu tathAbhavyatvaripAvato vInAthAnomevoSavui pravartamAneSu cAra chAta rUti | nirvivAra: punarapunarvaprakRtiH I (artha : caramapugalaparAvarta tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjApAnauddabheda-poSaNAdi pravartavAmAM kALa bane paNa kharo. vaLI kALa eTale apunarbandhakavagere avasara.) ema jaNAvyuM che. A banne adhikArane vicAratAM jaNAya che ke caramAvarta niyama kALa=avasara banI ja jAya evuM che nahIM. uttara : A vAto yogabIjanuM upAdAna, dharmanuM zravaNa-AcaraNa vagere mATe che. caramAvarta pravezaavasare jIva ekendriyAdimAM hoya to A na paNa thAya. chatAM e apunarbandhaka to banI ja jAya che, kAraNake apunarbandhatva e kALakrame thatI jIvanI AMtarika yogyatA che, emAM ekendriyapaNuM vagere kazuM pratibaMdhaka nathI. prazanaH AvI kalpanA karavI enA karatAM jevuM samyakta mATe evuM apunarbandhaka mATe mAnI laIe to? Azaya e che ke samyakta mATe dezonaardhapudgala parAvarta kALa kahyo che eno artha vahelAmAM vaheluM e kALe pAmI zake. paNa pAme ja evuM nathI. e pachI paNa pAmI zake yAvat caramabhavamAM paNa pAmI zake. ema apunarbandhakatva vahelAmAM vaheluM caramAvartapraveze pAmI zake. paNa pAmI ja jAya evuM nahIM. uttara H apunarbandhakatvanI prAptimAM mukhya bhAga kALano ja hoya che, jyAre samyaktanI prAptimAM e kALano hoto nathI. dezonaardhapudgalaparAvartakALa je kahevAya che, e mAtra eka vAstavikatA jaNAvavA mATe. nahIMtara to, navanItAhika (yogabiMdu-99) vagerarUpe caramAvartanI prazaMsA zAstromAM jema jovA maLe che, ema dezonaardhapudgalaparAvartakALanI prazaMsA paNa jovA maLatI hota. paNa e kyAMya jovA maLatI nathI. ema, yogadRSTisamuccaya (32)mAM, caramAvartamAM rahelA jIvanA duHkhI jIvopara atyaMta dayA vagere guNo kahyA che. paNa ema dezonaardhapudgalaparAvartamAM rahelA jIvanA guNo kyAMya darzAvyA nathI. (samyaktanA darzAvyA hoya e alaga vAta che.) A taphAvatane sUkSmatAthI vicArazo to niHzaMka samajAze ke caramAvartano ja e prabhAva che ke e AvavA mAtrathI jIva apunarbandhaka banI jAya che. zaMkA ? A badhI vAto to barAbara. chatAM caramAvartapravezathI apunarbandhaka thavAnI yogyatA badhA pAmI jAya.. paNa apunarbandhakapaNuM koIka tyAre pAme, koIka kALAntare pAme... yAvatu koIka to caramabhavamAM ja pAme evuM paNa bane. caramAvartapraveze ja badhA ja apunarbandhaka banI jAya evuM mAnavA mana kevI rIte taiyAra thAya? samAdhAna: "mAre zAstravacano parathI vAstavikatAno nirNaya karavo che, mArI buddhi parathI nahIM.' Avo nirNaya karazo to jarUra A mAnavA mana taiyAra thaI jaze. te A rIte-caramAvartapravezathI A yogyatA Ave che. to sahajamaLa evo ne evo akabaMdha rahevA chatAM A yogyatA AvI ke e ghaTavA para AvI ? jo evo ne evo rahevA chatAM AvatI hoya, to to acaramAvartamAM paNa A yogyatA mAnavI paDavAthI zAstrakAroe caramAvartanA ane caramAvartamAM rahelA jIvanA guNa gAyA che e asaMgata TharI jaze. eTale sahajamaLa ghaTavAthI e AvI evo bIjo vikalpa jo kahezo to to yogyatA zuM? apunarbandhakapaNuM ja AvI gayeluM mAnavuM paDaze, kAraNa ke manA pi tavRtto tacApunarvazvavatvameva (=sahaja maLa thoDo paNa ocho thAya eTale jIva apunarbandhaka ja banI jAya) evuM A batrIzImAM tathA anya granthamAM paNa spaSTa rIte kahyuM ja che. eTale caramAvartapravezathI ja jIva apunarbandhaka banI jAya che. arthAt caramAvartimAM 70 koko. sthitibaMdha hoto nathI. kArmagranthika mate Ano artha Avo samajavo joIe. A mATe saMkSepamAM sthitibaMdhanI prakriyA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 samajIe. jIva jyAre mohanIyakarmanI 70 ko.ko. sthiti bAMdhe che, tyAre evuM nathI banatuM ke jeTaluM dalika baMdhAya che te badhuM ja 70 ko.ko. sthitivALuM hoya. paNa badhyamAna dalikanA vibhAga thaI jAya che. A vibhAga kALanA AdhAre thAya che. baMdhasamayathI keTalA kALa bAda udayamAM Ave e kALa ahIM AdhAra che. AmAM baMdhasamaye, pachInA samaye, enA pachInA samaye. udayamAM AvI zake evA koI vibhAga taiyAra thatA nathI. yAvatu 7000varSe udaya pAmI zake evo koI vibhAga banato nathI. baMdhAtA (badhyamAna) dalikamAMthI AvA koI vibhAga taiyAra na thavA e abAdhAkALa kahevAya che. AmAM, 70 ko.ko. sAgaropame 7000varSanI abAdhA, 40 ko.ko. sAgaropama baMdhe 4000varSanI abAdhA. 30 ko.ko. sAgaropame 3000varSanI abAdhA.. A rIte sarvatra pramANa jANavuM, eTale 70 ko.ko. sAgaropamabaMdhe baMdhasamayathI laIne 7000varSanA jeTalA samayo hoya eTalA vibhAga taiyAra thatA nathI. paNa tyArabAda 7000varSa-1samaya, 7000varSa-rasamaya. A rItanA TheTha 70 ko.ko. sAgaropama sudhInA niraMtara badhA ja vibhAgo baMdhasamaye ja taiyAra thaI jAya che. eTale ke 70 ko.ko. sAgaropamanA samayomAMthI 7000 varSanA samayone bAda karavAthI je javAba Ave eTalA vibhAgo taiyAra thAya che. A dareka vibhAgane niSeka kahevAya che, ne A rIte vibhAgIkaraNa thavuM e niSekaracanA kahevAya che. te te samaye baMdhAtA dalikomAM racAtA chellA niSekane udayamAM AvavAno 70 ko.ko. sAgaropama vagere je kALa hoya, te, te samaye thayelo sthitibaMdha kahevAya che. A sthitibaMdha utkRSTathI darzanamohanIyamAM 70 ko.ko, cAritramohanIyamAM 40 ko.ko, jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-aMtarAyamAM 30 ko.ko. ane nAmagotramAM 20 ko.ko. sAgaropama maLe che. ekendriyamAM bhavasvabhAve kaSAyonuM jora ghaNuM ochuM hovAthI e 1 sAgaropama, 4/7 sAgaropama vagere hoya che. Ama, baMdhasamaye racAtA nikomAMnA prathamaniSekanI sthitimAMthI 1 samaya bAda karatAM abAdhAkALa Ave, ane caramaniSekanI sthiti e sthitibaMdha kahevAya che. have, baMdhasamaye je niSekanI sthiti nakkI thai hoya, te ja samaye te niSeka udayamAM Ave evo niyama hoto nathI. kAraNake e udayamAM AvavA pUrve udvartanA-apavartanA-udIraNA vagere aneka prakriyAo saMbhavita hoya che. abhavyAdi jIvo nAma-gotrAdi karmono sthitibaMdha 20 ko.ko. sAgaropama vagere ja hovA chatAM, emAMnA keTalAka dalikone AmAMnI udvartanAnI prakriyA dvArA 70 ko.ko. sAgaropama sudhI pahoMcADI de che. e ja rIte ekendriyapaNAmAM mAtra eka sAgaropama sthitibaMdha hovA chatAM e baMdhamAMnA keTalAMka dalikone pharI pharI udvartana karIne 70 ko.ko. sAgaropama sudhI pahoMcADe che. eTale ke e dalika baMdhasamayathI TheTha 70 ko.ko. sAgaropama kALa sudhI AtmApara rahyuM ne chelle kharI paDyuM. zaMkA : 70 ko.ko. kALa pachI paNa udvartana karIne e dalikane AgaLa laI jaI zake ne ? samAdhAnaH nA. koIpaNa dalika baMdha samayathI laIne 70 ko.ko. sAgaropamathI vadhu kALa sudhI kyAreya rahI zakatuM nathI. chevaTe e kALe to ene udayamAM AvI ja javuM paDe che. karmadalikane A rIte AtmApara rahevAnA kALane sthitikALa kahIe to e AyuSya sivAyanA sAta karmomAM anAdikALathI badhAno eka samAna 70 ko.ko. sAgaropama ja hoya che, bhale utkRSTasthitibaMdha ocho paNa hoya. kArmagranthikonuM kahevuM ema che ke acaramAvartimAM to badhA jIvone A sthitikALa 70 ko.ko. hoya che. paNa caramAvartapravezathI have A utkRSTa sthitikALa maLI zakato nathI. tIvrakaSAyAviSTa thaIne 70 ko.ko. sthitibaMdha Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 32 karyo hoya, to paNa e samaye baMdhAyeluM koI ja dalika 70 ko.ko. sAgaropamakALa sudhI AtmApara TakI zakatuM nathI, e pahelAM ja badhuM ja nirjarI jAya che. arthAt "baMdhAyelA karmadaliko AtmA para 70 ko.ko. sAgaropama jeTalA utkRSTakALa sudhI rahI zake evo baMdha have pachI je jIvane kyAreya thavAno nathI te apunarbandhakajIva' AvI vyAkhyA kArmagranthikonA mate phalita thaI zake che. eTale samyaktathI bhraSTa thayA pachI paNa mithyAtve 70 ko.ko no baMdha thavA chatAM, e baMdhAyeluM aMzamAtra dalika paNa eTalo kALa AtmApara to TakatuM ja nathI. mATe apunarbandhakatva asaMgata rahetuM nathI. saprasaMga eka anya vAta-ahIM je sthitikALa kahyo, e eka ko.ko. sAgaropama karatAM paNa amuka cokkasa pramANamAM ocho thaIne aMtaH ko.ko. thaI jAya to jIva samyakta pAme che. vaLI emAM palyopamapRthakvano ghaTADo thAya tyAre jIva dezavirati pAme che. eTale devalokamAM samyaktanI aMtaH ko.ko. sattA thayA pachI kALakrame sattA ghaTatAM ghaTatAM lAkho palyopama ke be pAMca sAgaropama ghaTavA chatAM A sthitikALa to ghaTato na hovAthI dezaviratiguNaThANuM pAmI javAno prazna Avato nathI. zaMkA anaMtAnubaMdhI cArane ahIM cAritramohanIya tarIke kahyA che. to anyatragranthamAM ene darzanasaptakamAM kema gaNyA che ? e samyaktanA ghAtaka kaI rIte bane che? samAdhAna : anaMtAnubadhI cArano saMkrama apratyAkhyAnAvaraNIya vagere anya cAritramohanIya sAthe paraspara che, paNa mithyAtvamohanIya vagere darzanamohanIya sAthe nathI, mATe e che to cAritramohanIya ja. tema chatAM e paraMparAe samyakta ghAtaka paNa che. koIpaNa kaSAyano tIvra udaya anaMtAnubaMdhInI sahAyatA vinA zakya nathI. vaLI bIje guNaThANethI laIne cAritra mohanIyano udaya madhyama dristhAnika rasathI vadhu hoto nathI. eTale kaSAyanI tIvratA mATe jIve mithyAtve AvavuM ja paDe che. apratyAkhyAnAvaraNa krodhAdimAM anaMtAnubaMdhI krodhAdino LavAthI jIva mithyAtve gayA vinA raheto nathI, ne tethI samyatvano ghAta thayA vinA raheto nathI. Ama anaMtAnubaMdhI kaSAyo paraMparAe samyaktanA ghAtaka che. eTale ja ene darzanasaptakamAM paNa gaNavAmAM Ave che. vaLI anaMtAnubaMdhInA kSaya bAda ja darzana mohanIyano kSaya thAya che. mATe paNa ene darzanasaptakamAM gaNyA che. zaMkA ? anaMtAnubaMdhIne darzanasaptakamAM kema gaNavAmAM Ave che e to samajAyuM. paNa ene cAritra mohanIyamAM kema gaNyA che ? e kayA cAritrano ghAta kare che ? samAdhAna : cAritra e pApamukaraNarUpa che. mATe pApakaraNa e cAritrano pratipakSa che. vaLI pApakaraNa mana-vacana-kAyAthI karaNa-karAvaNa-anumodana rUpa hoya che. anaMtAnubaMdhInA udayavALo jIva pApanAM pakSapAtane choDI zakato nathI... jene anaMtAnubaMdhIno vipAkodaya nathI, paNa kSayopazama che evA jIvane karaNarUpe mAtra pote je AraMbha-samAraMbhAdi karato hoya, eTalA pApa, karAvaNarUpe potAnA Azrita vagere pAse je karAve te pApa, temaja anumodanarUpe paNa vadhumAM vadhu A karaNa-karAvaNanAM je pApa hoya tenuM ja anumodana (saMmati) hoya che, anyanAM pApanI nahIM, kAraNa ke pApano pakSapAta nathI. (samyakta jema jema nirmaLa thatuM jAya tema tema A anumodana paNa ghaTatuM Ave che). anaMtAnubaMdhInA udayavALA jIvane=mithyAtvIne pApano pakSapAta hovAthI vizvamAM anaMtAnaMta saMsArIjIvothI thatAM pApomAM saMmati (anumati=anumodanA) hoya che. potAnuM karaNakarAvaNa-anamodanarUpa pApa anaMtamA bhAge hoya che ne A vizvanA badhA jIvonA pAponI anumodanArUpa pApa enA karatAM anaMtagaNuM. anaMtabahubhAga hoya che. e spaSTa rIte samajAya evuM che. anaMtAnubaMdhI kaSAyano Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 497 udaya, jIvane anumodanArUpa A anaMta bahubhAga pApakaraNathI aTakavA deto nathI, ne tethI e pApanA akaraNarUpa cAritrane pragaTavA deto nathI, arthAt haNI nAkhe che. mATe e cAritrano ghAtaka hovAthI cAritramohanIya che. (anaMtAnubaMdhIno udaya jema jema maMda thato jAya tema A anaMtabahubhAga pApasvarUpa anumodanA ghaTatI Ave che, e jANavuM.) zaMkA : aviratasamyaktI jIvane paNa anaMtAnubaMdhI kaSAyono kSayopazama hoya che ne tethI e paNa anumodanArUpa anaMtabahabhAga pApathI virAma pAmyo hoya che, evuM mAnavuM paDaze. to zuM ene paNa pAponI virati hoya che ? samAdhAna : hA, hoya che. mithyAtvI jIvane svakRta pApanuM karaNa-anumodana, AzritAdinAM pApanuM karAvaNa-anumodana ane tadanya sarva jIvonAM pApanuM anumodana.. A badhA pApakaraNanI avirati je hoya che, emAMthI avirata samyaktI jIvane anaMtabahubhAga pApanI pariNAmajanya virati hoya ja che. ne tethI ja zrI bhagavatIsUtramAM zruta-zIlane AzrIne jIvonA je cAra vibhAga darzAvyA che, emAM avirata samyaktIne dezavirAdhaka kahyA che, arthAt zIlano eka bahu ja nAno ne deza (anaMtamo bhAga) eno ja virAdhaka (bAkInA bahu moTA bhAganA zIlano paNa ArAdhaka) kahyo che. zaMkA ? arthapattithI Ano artha to evo thayo ke avirata samyaktI anaMtabahubhAga virativALo, ne sarvaviratidhara sarvavirativALo. eTale ke aviratasamyaktIne je anaMtamo bhAga khUTe che eTalo ja enAthI adhika. A zuM barAbara che ? samAdhAnaH hA, bilakula barAbara che. mithyAtvInI apekSAe vicArIe tyAre e bemAM bahu taphAvata nathI ja. eTale ja to hamaNAM kahI gayo ema zrI bhagavatIsUtramAM viratidharane sarvArAdhaka kahyo che, to avirata samyaktIne dezavirAdhaka-eka dezano ja virAdhaka, bAkInA bahu dezono ArAdhaka kahyo che. hA, mithyAtvIne bAju para rAkhIne mAtra aviratasamyakvIno ane viratidharano paraspara vicAra karavAmAM Ave tyAre viratidhara seMkaDo gaNo vadhAre sAdhaka jaNAyA vinA raheto nathI. A vAta dRSTAntathI samajIe. bhagavatIsUtranAM krama pramANegADha mithyAtvIjIvanI (pachI bhale e bAhyadRSTie niraticAra saMyama pALanAro abhavya paNa hoya) sAdhanAnA zUnya guNa che. A sarvavirAdhaka che. maMda mithyAtvI jIva ke jene koI kadAgraha hoto nathI, mAdhyacya hoya che, te svagRhIta vrata niyamonuM pAlana karanAro hoya to zIla che, zrata nathI. e dezaArAdhaka che, enAM 1000 guNa che. avirata samyaktI jIva ke jene vrata niyama na hovAthI zIla nathI, paNa zrata che, tenAM 1,00,00,00,000 (eka abaja) guNa che, e dezavirAdhaka che. viratidhara sarvaArAdhaka che enAM 1,00,00,01,000 (eka abaja ne eka hajAra) guNa che. AmAM vicArIe to jaNAya che ke gADha mithyAtvInI apekSAe eka, eka abaja jeTalo vadhAre che, anya eka abaja ne eka hajAra jeTalo vadhAre che, mATe bahu phera nathI. paNa samyaktanA kAraNe je eka abaja mArka che, e kADhI nAkhIe to eka zUnya para che ne bIjo eka hajAra para che, mATe ghaNo ja UMco che, e spaSTa jaNAya che. zaMkAH haju eka prazna rahe che, avirata samyaktIne (anaMtAnubaMdhInA anudayavALA)ne jo anaMtabahubhAga pApanI virati che. to e avirata kema kahevAya che ? samAdhAna : zAstromAM virati-aviratino vyavahAra mukhyatayA svakIya pApakaraNanI viratinI apekSAe Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 apunarbandhakadvAtriMzikA 14 - 32 che. avirata samyaktI jIva hiMsAnA pApakaraNanI aviratinA eka aMza mAtrathI e paNa virAma pAmyo hoto nathI, mATe ene dezathI paNa virati na hovAthI avirata kahevAya che. Ama, anaMtAnubaMdhInA vipAkodayanA abhAvathI, anaMtabahubhAga pApa akaraNa rUpa je anaMta bahubhAga virati Ave che, tene anaMtAnubaMdhIno udaya aTakAvato hovAthI e cAritra mohanIya che, e spaSTa che. temaja enA udayathI anaMta bahubhAga pApanuM karaNa hovAthI anaMtagaNo rasa baMdhAya che, mATe A kaSAyo anaMtAnubaMdhI kahevAya che. Azaya e che ke anaMtAnubaMdhIno udaya na hoya to cAritra mohanIyano rasa madhyama dristhAnakathI vadhAre baMdhAto nathI. paNa jo e udaya hoya, to tIvra kristhAnika, tristhAnika ne catuHsthAnika rasa paNa baMdhAya che. A badho rasa madhyama dristhAnika rasa karatAM anaMtagaNo hoya che, mATe Avo anataMguNa rasa baMdhAvanArA hovAthI A kaSAyo anaMtAnubaMdhI kahevAya che. vaLI AvA tIvra rasanA kAraNe temaja anubaMdhanA kAraNe jIva anaMtasaMsAra sAthe jANe ke joDAya che, mATe paNa ene anaMtAnubaMdhI kahe che e jANavuM. zaMkA jo A rIte aviratasamyakvIne paNa, pApapakSapAta na hovAthI, duniyAmAM thatA anaMtabahubhAgapApanI virati ja che, to dezaviratane paNa A virati to rahevAnI ja ane to pachI, 14 niyama dhAravA aMge je kahevAya che ke "jo tame sacittavagereno niyama na karo, to duniyAmAM je hajAro sacitta cIjo roja vaparAya che ene tame na vAparatA ho to paNa tamane e sacittanA upabhoganuM pApa lAge che," vagere... e zI rIte saMgata Tharaze ? samAdhAna : "tame rAtrI bhojana na karatAM ho to paNa jo tame pratijJA lIdhI na hoya to tamane rAtrIbhojananuM pApa lAge ja che' Avo vAkyaprayoga keTalAka karatA hoya che, paNa A vAkyaprayoga galata che e jANavuM. rAtrIbhojana na karanArane rAtrI bhojananuM pApa zI rIte lAgI zake ? hA, enA paccakhkhANa na karyA hoya to rAtrIbhojananI avirati je UbhI che, tanimittaka pApa jarUra lAge. mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga A cAra karmabaMdhanA kAraNomAMthI rAtrIbhojana na karanArane te karavAnI pravRttirUpa yoga nathI, eTale tajjanya pApa nathI lAgatuM. paNa paccaSmANa karyuM na hovAthI avirati che. mATe aviratijanya pApa lAge che. arthAtuM rAtrI bhojananuM nahIM, paNa rAtrIbhojananI aviratinuM (karaNanI apekSAnuM) pApa lAge che. aviratasamyavI ane uparanA jIvone pApapakSapAta na hovAthI duniyAnA anaMta bahubhAga pApanI virati to hoya ja che. 14 niyama aMge je uparokta vAta kahevAya che, te apunabaMdhaka jIvo ane atyaMta maMdasamanvI jIvo mATe jANavI. A jIvone virati na hovAthI aviratijanya pApa lAge ja che. eTale enAthI bacavA tathA pApAkaraNanI rUci pragaTe-abhyAsa paDe, e mATe 14 niyama dhAravAnA hoya che. bAhya dRSTie zrAvakapaNuM pALanArA paNa badhA ja kAMI pAMcamuM guNaThANuM pAmI gayA hotA nathI. pariNAmanI dRSTie teo haju apunabaMdhaka ja hoya e paNa zakya che. evA jIvone 14 niyama dhAravA pAchaLa A badhA ja prayojano che. jeo nirmaLa samyakta ke ethI upara pAMcamuM guNaThANuM paNa pAmI gayA che, emane duniyAmAM thatAM pAponI aviratinA kAraNe lAgatA pApothI bacavAnuM prayojana 14 niyama dhAravA pAchaLa nathI. paNa jema sarvaviratane aviratinA pApothI bacavAnuM prayojana hotuM nathI. (kAraNa ke avirati ja nathI) ne tema chatAM vRttisaMkSepa vagere tapa mATe vividha abhigraho hoya che, ema A jIvone paNa AvA tapanA lAbhamATe 14 niyama vagerenA abhigraho jANavA. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 _| tha sarTizivA 9ii apunarbandhakottaraM samyagdRSTirbhavatIti tatsvarUpamAhalakSyate granthibhedena samyagdRSTiH svatantrataH / zabhUSA-dharmAbhyAM guruvAvapUMyA II II lakSyata iti / granthibhedena = atitIvrarAga-dveSapariNAmavidAraNena svatantrataH = siddhAntanItyA samyagdRSTilakSyate = samyagdarzanapariNAmAtmanA'pratyakSo'pyanumIyate / zuzrUSA-dharmarAgAbhyAM tathA gurudevAdipUjayA tribhiretairliGgaH / yadAha- "zuzrUSA dharmarAgazca gurudevAdipUjanam / yathAzakti vinirdiSTaM liGgamasya mahAtmabhiH / / " (co.vi. rarU) II9 / avataraNikArthaH adhikArIomAM sau prathama apunarbandhaka hovAthI caudamI batrIzImAM enI vAta karelI. apunarbandhakajIva pachI samyagdaSTi e bIjo adhikArI che. mATe A batrIzImAM enuM svarUpa jaNAve che gAthArtha granthibheda vaDe samyagdaSTi banelo jIva svazAstrane anusarIne zuzruSA, dharmarAga ane gurudevAdipUjAthI jaNAya che. TIkArtha : atitIvra rAga-dveSano pariNAma e granthi che. ene bhedavAthI jIva samyagdaSTi bane che. A samyagdarzana pariNAma svayaM apratyakSa hovAthI e rUpe samyagdaSTijIva paNa apratyakSa che. chatAM siddhAntanI nIti mujaba e suzruSA ane dharmarAgavaDe tathA gurudevAdipUjAthI.. ema A traNa liMgo vaDe anumAna karAya che. je yogabiMdu (253)mAM kahyuM che : zuzraSA, dharmarAga ane yathAzakti gurudevAdipUjana... A traNa A samyaktI jIvanA liMga che ema mahAtmAoe kahyuM che. vivecana : samyagdarzana e AtmAno eka pariNAma che. sAmAnyathI samyatvajIva paNa potAnA A pariNAmane pratyakSathI jANI zakato nathI. eTale anumAnathI eno nizcaya karavAno rahe che. e anumAna mATe dharmazAstranI nIti mujaba zuzruSA, dharmarAga ane guru-devAdinuM pUjana e liMga=hetu che. (1) traNa liMgamAM zazraSA ane dharmarAga... A bane icchA-bhAvanA svarUpa che. mATe emAM yathAzakti vizeSaNa mUkyuM nathI. gurudevAdipUjana e kriyArUpa che, mATe e vizeSaNa mUkyuM che. koIpaNa jIvane svaiSTa-aniSTa zuM che ? enA upAya zuM che ? vagere jANavAnI prabaLa icchA hoya che ne e upAyane ajamAvavAnI icchA paNa hoya che. samyagdaSTijIvane sva tarIke have AtmA niHzaMka spaSTarUpe pratIta thAya che. eTale AtmAnuM iSTa zuM? e zAnAthI thAya? AtmAnuM aniSTa zuM? e zAnAthI thAya ? vagere jANavAnI prabaLa jijJAsA thAya e sahaja che. e jijJAsAne saMtoSavAnuM eka mAtra sAdhana che jinavANIzravaNa. eTale ene A zravaNanI baLavAna icchA=zuzruSA jAge ja e sahaja che. "svaiSTa dharmathI thaze" e jANavA para ene dharmano prabaLa rAga pragaTe e paNa spaSTa che. vaLI A bannemAM mULamAM deva-guruno ananya upakAra saMvedAto hovAthI e banne upakArI tattvanI pUjAmAM e pravRtta thayA vagara rahI zakato nathI. mATe A traNa samyagdarzananA gamaka liMga che. ll13 (traNa liMgamAMnA prathama zuzruSA liMganuM varNana kare che-). Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 2 bhogikinnarageyAdiviSayAdhikyamIyuSI / zuzrUSA'sya na suptezakathA'rthaviSayopamA / / 2 // bhogIti | bhogino = yauvana- vaidagdhya - kAntAsannidhAnavataH kAminaH kinnarAdInAM gAyakavizeSANAM geyAdau = gItavarNaparivartAbhyAsakathAkathanAdau viSayaH = zravaNarasastasmAdAdhikyaM = atizayaM (= bhogikinnarageyAdiviSayAdhikyaM) IyuSI = prAptavatI, kinnarageyAdijinoktyorhetvostucchatvamahattvAbhyAmatibhedopalambhAt, asya = samyagdRSTeH zuzrUSA bhavati / na paraM suptezasya = suptanRpasya kathArthaviSayaH sammugdhakathArthazravaNAbhiprAyalakSaNastadupamA = tatsadRzI ( = suptezakathArthaviSayopamA) asambaddhatattajjJAnalavaphalAyAstasyA daurvidagdhyabIjatvAt ||2|| gAthArtha : kAmI puruSane kinnaranA geyAdi sAMbhaLavAno jeTalo rasa hoya enA karatAM paNa zravaNarasa adhika hoya evI zuzruSA AnesamyagdaSTine hoya che. e zuzruSA sUtelA rAjAne kathAnA arthazravaNa jevI hotI nathI. TIkArtha : yuvAna, vicakSaNa, priyAyukta, kAmIpuruSane suMdara gAnArA kinnarAdinA gIta, varNaparivarta, abhyAsa, kathAkathanAdi geyamAM je zravaNarasa hoya, tenA karatAM AnesamyagdaSTine jinavacananI zuzruSA adhika baLavAna hoya che, kAraNa ke ene kinnaranA geyAdirUpa ane jinavacanarUpa hetumAM tucchatva-mahattvanA kAraNe rahelA atibhedano khyAla hoya che. paNa samyaktvInI A zuzruSA sUtelA rAjAne saMmugdhakathAnA arthazravaNanI jevI ruci hoya evI nathI hotI, kAraNa ke te te asambaddha jJAnAMzarUpa phaLavALI e ruci to durvidagdhapaNAnuM bIja che. vivecana : eka to kAmIpuruSa che eTale ene gItavagerenI zravaNaruci hoya ja. vaLI e rucine vadhAranArA yauvana, vicakSaNatA ane priyAnuM sAnnidhya.. A traNe paribaLo hAjara che. eTale e ruci vadhIne utkarSa pAmelI ja hoya, (arthApattithI zArIrika pIDA vagere koI pratibaMdhaka paribaLa hAjara nathI.) AvA kAmI puruSane gItavagerenI je zravaNaruci hoya, enA karatAM paNa samyaktvI jIvane jinavacanazravaNanI ruci vadhAre prabaLa hoya che, kAraNake e samyaktvI jIva gItazravaNa ane jinavacanazravaNa vacce rahelA taphAvatane supere jANato hoya che. kAmIpuruSane gItazravaNa mAtra tatkSaNa sukha Ape che, paNa pariNAme dAruNa che ne tethI tuccha che. jyAre jinavANIzravaNa vartamAnamAM paNa AhlAdaka che, pariNAme paNa atyaMta hitakara che, ne tethI mahAnu che. vaLI gItazravaNa to anaMtakALamAM anataMvAra karyuM che, jyAre jinavANIzravaNa to apUrva che, mATe paNa enI ruci vadhAre prabaLa hoya che. alabat sUtelA=sUvAmATe ADA paDelA rAjAne kathAzravaNanI ruci hoya che, kAraNake emAM citta parovAya to rAjyaciMtAthI mana mukta thavAthI nidrA AvI zake. jo ke rAjAne kathAzravaNanuM mukhya prayojana nidrAprApti ja che. ane tethI nathI e kathAparathI koI vizeSa bodha leto ke nathI kathAvastunuM saLaMga anusaMdhAna karato... mAtra roje rojanI kathAnA viSayano chUTo chavAyo bodha kare che.. ne e paNa kALAntare yAda rahe ke nahIM.. kazI mahattA nahIM. keTalAka zrotAo jinavacanonuM paNa A rIte ja zravaNa karanArA hoya che. TUcakA-kathA ke Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 aprApte bhagavadvAkye dhAvatyasya mano yathA / vizeSadarzino'rtheSu prAptapUrveSu no tathA / / 3 / / aprApta iti / asya = samyagdRzo'prApte = pUrvamazrute bhagavadvAkye = vItarAgavacane yathA mano dhAvati = zrotumanuparatecchaM bhavati, tathA vizeSadarzinaH sataH prAptapUrveSvartheSu = dhana-kuTumbAdiSu na dhAvati vizeSadarzanenApUrvatvabhramasya doSasya cocchedAt / / 3 / / vAkchaTAnA kAraNe sAMbhaLavAmAM thoDo AnaMda Ave che. mATe sAMbhaLe. paNa pachI vizeSabodha-jIvanaparivartanavagerenuM koI lakSya nahIM. paNa samyagdaSTijIvanI zravaNaruci AvI hotI nathI. ne tethI e paraspara asambaddha chUTAchavAyA bodhanA kAraNe jAtane paMDita mAnavAnA nukzAnathI bacI zake che ne jinavANIzravaNanI mahattA, hitakaratA samajato hovAthI evI rIte zravaNa kare che ke jethI zAstrArthano vAstavika bodha thAya. rA. (samyagdaSTinI AvI zravaNarucinuM kAraNa jaNAve che-). gAthArtha vizeSadarzI evA A samyaktInuM mana aprApta bhagavadvacanamAM je rIte doDe che, te rIte prAptapUrva arthomAM doDatuM nathI. TIkArya : A samyagdaSTinuM mana, aprApta pUrve nahIM sAMbhaLelA evA bhagavAnuM vitarAganA vacanone sAMbhaLavAnI jevI anavarata icchAvALuM hoya che, evuM vizeSadarzI evA enuM mana pUrve prApta thayelA dhanakuTuMbAdi padArthonI icchAvALuM hotuM nathI, kAraNake vizeSadarzana thayuM hovAthI apUrvatvabhramano ane doSano uccheda thaI gayo hoya che. vivecanaH (1) zaMkA : anAdisaMsAramAM jinavANInuM zravaNa paNa anaMtavAra thayuM hovAnI saMbhAvanA che ja. vaLI samyaktaprAptinA bhAvamAM paNa, jinavANIzravaNadvArA tattvabodha thavAthI ja to samyakta pragaTyuM hoya che. pachI ahIM jinavANIne pUrve azruta kema kahI che? samAdhAna : zAstro to jJAnano agAdha dariyo che. eTale navuM navuM sAMbhaLavA maLyA ja kare ne navo navo bodha thayA ja kare. tathA jema abhrakane puTa ApyA karo ema navA navA auSadhIya guNo pragaTatA jAya che, ema enI e zAstrIya vAta paNa pharI pharI sAMbhaLavA para ciMtana-manana karavAthI navA navA apUrva rahasyo maLatA ja rahe che, tathA jema bhogI jIvane seMkaDovAra bhogavilAsa karyA pachI paNa, dareka vakhate jANe ke pUrve bhoga maLyA ja na hoya te pahelI ja vAra maLyA hoya evo e pAgala thaI jAya che. arthAt dareka vakhate apUrva ja lAgatA hoya che, kAraNake eno gADha rasa paDelo che, ema samyagdaSTi jIvane jinavANIzravaNano gADharasa hovAthI dareka zravaNamAM apUrvatvanuM anusaMdhAna thAya che. atyArasudhI paudgalika sukhano rasiyo hato, eTale dhana-kuTuMbAdipratye gADha lAgaNI hatI. paNa have emAM tucchatAnA darzana thayA che ne AtmikasukhamAM vAstavikatAnA darzana thayA che. tethI enA upAyabhUta jinavANIzravaNano rasiyo banyo che. glAsa kAcano hoya, cAMdIno hoya ke sonAno hoya. aMdara raheluM pANI e ja che. ema bhogasAmagrIno bAhya AkAra bhale badalAyA kare.. paNa emAM bhogAnubhava eno e ja hoya che, emAM kazuM navuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 4 dharmarAgo'dhiko bhAvAd bhoginaH stryAdirAgataH / pravRttistvanyathApi syAtkarmaNo balavattayA / / 4 / / dharmarAga iti / dharmarAga = cAritradharmaspRhArUpo'dhikaH = prakarSavAn bhAvAd = antaHkaraNapariNatyAH bhogino = bhogazAlinaH stryAdirAgato = bhAminyAdyabhilASAt / pravRttistu = kAyaceSTA tvanyathA'pi = hotuM nathI. Ama apUrvatvabhrama dUra thayo che ne enI tucchatA jaNAyelI hovAthI gADha AkarSaNarUpa doSa dUra thayo che. eTale have enA kAraNabhUta dhana-kuTuMbAdimAM mana evuM doDatuM nathI. 3 (samyagdaSTinA bIjA liMga dharmarAgane jaNAve che-). gAthArtha : bhogIne strI vagere pratye je rAga hoya, enA karatAM Ano dharmarAga bhAvathI adhika hoya che. jo ke karma baLavAnuM hovAnA kAraNe pravRtti to anyathA paNa hoya. TIkArtha : bhogazAlI jIvane bhAminIvagerenI je abhilASA hoya, enA karatAM paNa samyagdaSTijIvane cAritradharmanI spRhArUpa dharmarAga aMtaHkaraNanI pariNatirUpa bhAvathI adhika prakarSavALo hoya che. paNa kAyaceSTArUpa pravRtti to anyathA paNa=vyApArAdidvArA cAritradharmane pratikULa paNa thaI zake che, kAraNa ke cAritramohanIyakarma baLavAna-niyata prabaLa vipAkavALuM hoya che. | vivecana : (1) jema jinavANI zravaNarucinuM Adhikya emAM mahattvanA darzanathI kahyuM ema prastutamAM paNa jANavuM. strIbhoga vageremAM tucchatvanuM ane cAritradharmamAM mahattvanuM darzana thatuM hovAthI samyaktajIvane strIrAga karatAM dharmarAga vadhu hoya che. (2) badhA ja aviratasamyavI jIvone cAritramohanIya karma niyata (FnikAcita) prabaLa vipAkavALuM ja hoya evo niyama mAnavo nahIM. paNa jene e evuM nikAcita hoya, te jIva atinirmaLa samyaktI hoya to paNa e baLavAn karma enI pAse cAritrathI viparIta 'vepAra-bhoga pravRtti vagere karAve che. je samyaktI jIvone 1. ahIM zabdazaH vivecanakAre nIce jaNAvela je vivecana karyuM che, te gADha ajJAnano vilAsa jANavo.samyagdaSTijIva dhAre to bAhya AcaraNArUpa cAritra grahaNa karI zake, ane sarvaviratinuM pratyAkhyAna paNa dhAre to karI zake ane daDha saMkalpa kare to cAritranI bAhya ucita kriyAo paNa karI zake, paraMtu te kriyAthI niSpAghabhAvonAM pratibaMdhaka karmo baLavAna hoya to pote bAhyakriyAo karIne paNa nirlepatAnI pariNatirUpa bhAvacAritrane pragaTa karI zake tema nathI. Ama A vivecanakAra jaNAve che ke-baLavAn karma hovA chatAM jIva cAritrakriyA karI zake che. mAtra bhAva pragaTatA nathI. jyAre granthakAre spaSTa jaNAvyuM che ke-baLavAna karma jIva pAse cAritravirodhI kriyA karAve che. Azcarya e che ke A ja vivecanakAra AgaLa 11mI gAthAnA vivecanamAM "AraMbhAdinI kriyA kare che' ema ja jaNAve che. vaLI prastutavivecanamAM teo AgaLa AvA matalabanuM jaNAve che ke samyatvIjIva evuM AMtaranirIkSaNa kare che ke cAritranI kriyA to pote karI zake che paNa enAthI pariNati pedA nahIM thAya, bhagavadbhakti AdithI thaze. mATe bhagavadbhakti Adi kare che. samyavAjIva zuM atizayitajJAnI hoya che ke jethI bhaviSyamAM zAnAthI pariNati pedA thaze ne zAnAthI nahIM thAya? e e jANI zake... cAritrapAlana ane prabhunI dravyapUjA.. A bemAM cAritrapariNatinuM prabaLa kAraNa zuM prabhunI dravyapUjA che ke jethI cAritrapAlanathI paNa nahIM thaI zakanArI pariNati mATe dravyapUjAdi anuSThAna e svIkAre. jo AvuM hoya to to Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 cAritradharmaprAtikUlyenApi vyApArAdinA syAt, karmaNaH = cAritramohanIyasya balavattayA = 1 niytprblvipaaktaiyA ||4|| 503 tadalAbhe'pi tadrAgabalavattvaM na durvacam / pUyikAdyapi yad bhuGkte ghRtapUrNapriyo dvijaH / / 5 // taditi / tadalAbhe'pi = kathaJcidanyathApravRttyA cAritrAprAptAvapi tadrAgabalavattvaM = cAritrecchAprAbalyaM svahetusiddhaM na = naiva durvacaM = durabhidhAnaM yad = yasmAttathAvidhaviSamapraghaTTakavazAt pUyikAdyapi pUyaM nAma e evuM nikAcita nathI hotuM e jIvo jo vairAgyanI bhAvanAthI bhAvita thAya-sattva phorave to emanuM cAritramohanIya moLuM paDI jAya che ne e jIvo cAritradharma pAmI jAya che. paNa jyAM sudhI e bhAvitatAne-sattvane e jIvo keLavatA nathI, tyAM sudhI e anikAcita cAritramohanIya karma paNa jIva pAse cAritravirodhI pravRtti karAve che. II4 (jo cAritravirodhI pravRtti jIva kare che, to ene prabaLa cAritradharmarAga che ema zI rIte kahI zakAya ? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che-) gAthArtha : 'teno lAbha na hovA chatAM teno rAga baLavAna hoya che' ema kahevuM galata nathI, kAraNa ke ghebarapriya brAhmaNa pUyikAdine paNa khAya che. TIkArtha : koIka kAraNe anyathA pravRttinA kAraNe=cAritravirodhI pravRttinA kAraNe cAritranI prApti na thAya to paNa samyagdaSTijIvamAM samyaktvarUpa svakAraNajanya cAritraicchAnI prabaLatA kahevI muzkela nathI, kAraNake jene ghebara atipriya che, evo brAhmaNa tevA prakAranI viSamaparisthitimAM pUyikAdi paNa khAya che. AmAM kohavAI gayelI vastuno svAda pUya kahevAya che. AvA svAdavALI vastu pUyikA che. pUyikAdimAM Adi zabdathI rUkSa-vAsI vAla-caNA vagere levAnA che. (svAdiSTa vastu na maLe to A paNa khAI le che.) ahIM brAhmaNanI vAta eTalA mATe karI che ke ene enI jAtinA prabhAve ja bIjuM trIjuM khAvAnI icchA hotI nathI. anya icchAkALe paNa prabaLaicchAno saMskArarUpe nAza thato nathI, e tAtparya che. vivecana : jema brAhmaNane ghebaravagere madhura vastu ja atipriya hovA chatAM e maLe nahIM evI paristhitimAM e saDelI-kohavAyelI vastu paNa khAI le che.. tema chatAM e vakhate paNa aMdara to ghebaranI ja icchA rahI hoya che, ema samyagdaSTijIva cAritranI aprAptimAM cAritravirodhI saMsArakriyA paNa kare che, chatAM aMdara to cAritranI icchA ja skurAyamaNa hoya che. ahIM A vizeSatA jANavI. brAhmaNane pUyikAdi bhojanakALe paNa ghebaranI ja icchA rahyA karatI hoya che, mAtra tatkALa maLI zake ema nathI ne bIjo koI upAya nathI mATe saDeluM bhojana kare che. ane eTale ja badhA sAdhuoe cAritrapAlana choDIne dravyapUjArUpa bhagavadbhaktimAM ja macI paDavuM joIe. hakIkata e che ke pArivArika javAbadArI ke potAnI bhogAsaktinA kAraNe jene cAritrapAlana zakya nathI, e ja pachI bhagavadbhakti vagere mArga svIkAre che.) Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 6 kuthito rasastadasyAstIti pUyikaM, AdizabdAdrUkSaM paryuSitaM ca vallacanakAdi, kiM punaritaradityapizabdArthaH, ghRtapUrNAH priyAH = vallabhA yasya sa tathA (ghRtapUrNapriyo) dvijo = brAhmaNo bhuGkte = aznAti / yadatra dvijagrahaNaM kRtaM tadasya jAtipratyayAdevAnyatra bhoktumicchAyA abhAvAditi / anyecchAkAle'pi prabalecchAyA vAsanAtmanA na nAza iti tAtparyam / / 5 / / gurudevAdipUjA'sya tyAgAtkAryAntarasya ca / / bhAvasArA vinirdiSTA nijazaktyanatikramAt / / 6 / / gurviti / asya = samyagdRzo gurudevAdipUjA ca kAryAntarasya = tyAga-bhogAdikaraNIyasya tyAgAt = e bhojanakALe paNa e bhojanano trAsa ja hoya che. AvuM ja keTalAka aviratasamyaktIne hoya che, vyaktarUpe paNa cAritranI ja prabaLa icchA hovA chatAM paristhitivazAt parANe gharavAsa hoya che ne tethI e gharavAsa ene bhAre trAsarUpa anubhavAto hoya che. paNa "badhA ja samyaktIne AvuM ja hoya che evuM hotuM nathI. keTalAya samyaktI jIvo sattva ane puruSArtha phorave to cAritraprApti zakya hoya che. paNa svajanamamatA, bhogAsakti vagere kAraNe gharavAsamAM rahyA hoya che. ne tethI bhogapravRttikALe bhoga parANe bhogave che evuM nathI hotuM, paNa svarucithI ja bhogavatA hoya che ane eTale ja bhogasukhano tatkALa trAsa nathI hoto. paNa AnaMda hoya che. A badho apratyakhAnAvaraNa kakSAnA cAritramohanIya karmano prabhAva hoya che. zaMkA paNa jo e vakhate bhogasukhanI ruci-icchA che, to cAritranI icchA to rahI na ja zake, kAraNake ekasAthe be virodhI icchA saMbhavita nathI. samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. e vakhate vyaktarUpe cAritraicchA hotI nathI ja. tema chatAM saMskArarUpe to e vidyamAna hoya che ja. A vAtane sUcavavA ja granthakAre TIkAmAM vAlanAtmanA na nAza? (cAritranI prabaLa icchAno vAsanArUpe nAza thato nathI.) ema jaNAvyuM che. vaLI ahIM vAlanAtmanA ema vizeSa ullekha je karyo che e ja sUcave che ke saMskArarUpe ja e cAritraicchA avinaSTa hoya che, vyaktarUpe to e vinaSTa ja hoya che. zaMkAH bhogecchA jo cAritrecchAne dabAvI de che, to cAritrecchAne ahIM prabaLa kema kahI che? samAdhAna bhogecchA apratyAkhyAnAvaraNakarmanA tevA udayavazAt thayelI che, jyAre cAritrecchA svarucithI thaI che. vaLI bhoga sivAyanA avakAzakALa daramyAna ciMtanaveLAe cAritranI ja prabaLa upAdeyatA saMvede che, bhoganI evI ja prabaLa heyatA saMvede che ne tethI bhogasukhane kadarthanA mAne che, potAnI lAcArI mAne che, bhogasukhamAM pravRtta potAnI jAtane dhikkAre che. A sUcave che ke AgaMtuka bhogecchA karatAM vyakta ke saMskArarUpe) sthira cAritrecchA prabaLa hoya che. bhogakALe paNa aMdara rahelo cAritrano pakSapAta-cAritramAM upAdeyatAnI buddhi... e ahIM cAritrecchAnA saMskArarUpe anAza tarIke laI zakAya. /pA (samyaktanuM trIjuM liMga gurudevAdipUjAne jaNAve che) gAthArtha A samyagdaSTie kAryAntarano tyAga karIne yathAzakti kare guru-devAdipUjA bhAvapradhAna hovI kahevAyelI che. TikAthe A samyagdaSTi jIvanI, tyAga-bhogAdikaraNIya kAryAntarano parihAra karIne potAnA sAmarthanuM Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 505 parihArAt, (nijazaktyanatikramAt=) nijazakteH svasAmarthyasyAnatikramAt anigRhanAd bhAvasArA = bhoktuH strIratnagocaragauravAdanantaguNena bahumAnena pradhAnA vinirdiSTA = prarUpitA paramapuruSaiH / / 6 / / ullaMghana karyA vagara karAtI guru-devAdipUjA bhAvasAra kahevAyelI che, eTale ke e pUjA, cakravartInuM strIratna bhogavavA maLe e jeTalo bahumAnano viSaya che, enA karatAM paNa anaMtaguNa bahumAnanA kAraNe pradhAnabhUta hoya che ema paramapuruSo vaDe kahevAyeluM che. vivecana : ahIM paNa gItazravaNa-jinavANIzravaNanI jema strIratna-gurudevAdipUjAmAM tucchatva-mahattvanuM darzana hovAthI pUjA pratye anaMtaguNa bahumAna hoya che. (1) ahIM "tyAga-bhogAdi'. zabda che, paNa vastutaH "bhogAdi' zabda hovo ucita lAge che. kAraNake tyAga zabda laIe to zAno tyAga ? A prazna Ubho rahevAthI artha zuM karavo? e nizcita thatuM nathI. jo ke zabdazaH vivecanakAre ahIM tyAga eTale saMsArano tyAga= saMyama grahaNa karyo che. ne tethI saMyama grahaNarUpa kAryAntarano tyAga karIne gurudevAdipUjA kare che Avo artha maLe che. paNa A artha yogya nathI, kAraNake kAryAntara tarIke je abhipreta hoya enA karatAM gurudevAdipUjA anaMta guNabahumAnano viSaya hovI granthakAre svayaM bhAvasArA padanI vRtti karatAM kahyuM che. gurudevAdipUjA saMyamagrahaNa karatAM paNa anaMtaguNa bahumAnano viSaya che evuM to che nahIM ja, mATe A artha khoTo che. vaLI samyavI mATe saMyamagrahaNa choDIne paNa gurudevAdipUjA ja jo kartavya hoya, to koI samparvathI dIkSA laI ja nahIM zakAya. zaMkA H je samyaktInI cAritraprAptine prabaLacAritramohanIya karmanA udaye ruMdhI nAkhI che evA samyaktInI A vAta che. e sivAyanA samyaktI to saMyama leze ja ne ! samAdhAnaH ene to saMyama grahaNanI saMbhAvanA ja nathI, pachI saMyamagrahaNano tyAga karIne gurudevAdipUjA kare che AvuM kathana e mUrkhanA bakavAsathI adhika kAMI raheze nahIM. nayalatAkAre saMskRta TIkAmAM guruvAdvipUnamannadharmArtha evo artha karyo che. tyAre zabdano Avo artha kaI rIte maLI zake e to e vidvAna ja batAvI zake ! vaLI A bhinna dhArmikakArya tarIke to pauSadha paNa AvI zake. pauSadha choDIne paNa prabhupUjA karavI A zuM mAnya che ? pauSadha karatAM prabhupUjA zuM anaMtaguNa bahumAnano viSaya che ? to to koIthI pauSadha-upadhAna karI ja nahIM zakAya. ema, A bhinnadhArmikakArya tarIke jinavANIzravaNa paNa Ave. gItArthamahAtmAo "jinavANIzravaNa choDIne paNa prabhapajA karavI evuM nahIM paNa "jinavANIzravaNakALe prabhupUjA na karatAM jinavANI zravaNa karavuM" evuM jaNAve che-e prasiddha che. vaLI anya dhArmikakArya ane gurudevAdipUjA vacce A vicAra ja khoTo che, e to jyAre je dhArmika kriyA ucita hoya, tyAre bIjI choDIne te karavAnI hoya. eTale kyAreka pUjA choDIne anya dhArmikakriyA paNa karavAno prastAva hoya ja. tethI A artha paNa barAbara jaNAto nathI. vastutaH ahIM tyAM zabda lahiyAnI bhUlathI vadhArAno AvI gayo lAge che. kAraNake ahIM kAryAntara tarIke sAMsArika kAryo levAnA che, je bhogAdi zabdamAM rahelA Adi zabdathI gRhIta thaI ja jAya che. anya dhArmika kAryo mATe, pUjAmAM anantaguNabahumAna je kahyuM che te saMgata na hovAthI ahIM levAnA nathI. eTale ja bhAvasAra zabdanI vyAkhyAmAM mAtra bhoganI apekSAe ja vAta karI che. tema chatAM ahIM koI zabda rAkhavo hoya 18 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 7 syAdIdRkkaraNe cAntye sattvAnAM pariNAmataH / tridhA yathApravRttaM tadapUrvaM cAnivarti ca / / 7 / / syAditi / IdRg = upadarzitalakSaNaM samyaktvaM cA'ntye karaNe "jAte satI"ti gamyaM syAd = bhavet / tat to nAma zabdanI kalpanA karI zakAya. je dhanalAbhane jaNAvato hovAthI kAryAntara tarIke artha-kAmanI badhI pravRttiono samAveza thaI jAya. zaMkA : anyatra AjIvikAavirodhena pUjAdi kahyA che. ema trivarga abAdhAne guNa kahela che. AnA parathI spaSTa che ke AjIvikA vagere kAryAntarano paNa vicAra karavAno ja che... ene sAva choDI daIne pUjAmAM ja macI paDe e ucita nathI. pachI ahIM kema kAryAntarano tyAga kahyo che ? samAdhAnaH "AjIvikAvagere kAryAntarano vicAra karavAno ja nahIM evuM ahIM kyAM kahyuM che? e vicAra karavAno ja hoya. ahIM paNa enuM sUcana ninazavatyanatimat padathI karyuM che. AnA arthamAM, potAnI zaktine jema chUpAvavAnI nathI, ema ullaMghavAnI nathI eno paNa samAveza che ja. madhyAhnakALanI pUjAne sAcavavAmAM AjIvikAnI sAme praznArtha Ubho thaI jato hoya, to e paNa eka prakAranuM zaktinuM ullaMghana ja che. e rIte pUjA karavAnI ahIM vAta nathI. Avo koI praznArtha Ubho thato na hoya to vepArAdi kAryane choDIne paNa pUjA ja kare... zaMkA : Aje ghaNAya zrImaMta zrAvakone madhyAhnakALe pUjA kare to paNa jIvananirvAhane kazo prazna Ave ema hoto nathI. tema chatAM teo vepArane pradhAnatA ApI pUjA AgaLa-pAchaLa karatA hoya che. to AvA zrAvako samyaktI na ja hoya ? samAdhAna : varNana haMmezA AdarzanuM hoya. jemake sAdhunuM varNana karavAnuM hoya, to sAdhu roja ekAsaNAM kare, nirdoSa gocarI vApare, cArakALa svAdhyAya kare, pAMca samiti-traNa guptinuM aNIzuddha pAlana kare. vagere vagere. paNa Ano artha evo nathI ke je ekAsaNAM vagere kazuMka kazuMka na karatA hoya e sAdhu na ja hoya. AvuM ja prastutamAM jANavuM. "samyaktInI saMsArakriyA ghebarapriya brAhmaNanA pUyikAdibhakSaNa jevI hoya. kAryAntarano tyAga karIne e gurudevAdi pUjA ja kare.." vagere vAto atyaMta jhaLahaLatA AdarzabhUta samyaktInI che. paNa eno artha evo nathI ke AvuM na hoya e samyaktI na ja hoya. apratyAkhyAnAvaraNa lobhanuM jora hoya to pravRttimAM vepArane pradhAnatA apAtI jovA maLe paNa, tema chatAM dilamAM-mAnyatAmAM pUjAnI ja pradhAnatA hoya. ne avakAzamAM ciMtanaveLA pote vepArAdine je pradhAnatA Ape che, eno raMja-pastAvo paNa hoya. IIkA (zuzruSAdi traNa liMgo batAvyA. have A liMgovALuM samyakta jIvane kyAre prApta thAya ? e jaNAve che-). gAthArtha : ane AvuM samyakta anyakaraNa thaye chate prApta thAya che. te karaNa jIvonA pariNAmathI yathApravRtta, apUrva ane anivRtti ema traNa prakAre che. TIkArya ane upara jaNAvelA lakSaNavALuM samyakta anyakaraNa thaye chate thAya che. te karaNa jIvonA pariNAmane anusarIne traNa prakAre che. yathApravRtta, apUrva ane anivRtti. gAthAmAM anya zabda pachI nAte kSati Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 karaNaM sattvAnAM = prANinAM pariNAmatastridhA = triprakAraM (1) yathApravRttaM (2) apUrvaM ca (3) anivarti ceti TI7nA granthiM yAvad bhavedAdyaM dvitIyaM tadatikrame / bhinnagranthestRtIyaM tu yoginAthaiH pradarzitam / / 8 / / granthimiti / AdyaM = yathApravRttakaraNaM granthiM yAvad bhavet / dvitIyaM = apUrvakaraNaM tadatikrame = granthyullaGghane kriyamANe / tRtIyaM tu = anivartikaraNaM bhinnagrantheH = kRtagranthibhedasya yoginAthaiH = tIrthakaraiH pradarzitam / / 8 / / evo adhyAhAra che. zA (kayuM karaNa jyAre hoya ? te jaNAve che-) gAthArtha granthi sudhI prathama kAraNa hoya che, tene ullaMghatI vakhate bIjuM karaNa hoya che ane bhinnagranthi jIvane trIjuM karaNa hoya che ema yoginAthoe kaheluM che. TIkArthaH Adya yathApravRttakaraNa granthi sudhI hoya che. bIjuM=apUrvakaraNa granthinuM ullaMghana karAtuM hoya tyAre hoya che. ane trIjuM=anivartikaraNa jeNe granthibheda karyo che, evA bhinnagranthijIvane hoya che evuM zrI tIrthakaroe kaheluM che. vivecana : rAga-dveSano gADha pariNAma e granthi che. A eka evo tIvra pariNAma che ke jene ullaMghavo. atikaThina che. anAdikALamAM jIvo nadI-gholapASANanyAye A granthine bhedavAnI pUrvabhUmikA sudhI Ave che. paNa ghaNuM kharuM jIvo granthine bhedavAnuM parAkrama phoravI zakatA nathI ane granthidezathI pAchA pharI jAya che. mATe A pariNAma granthi kahevAya che. jIva mohanIyakarmanI sthitisattA jyAre eka koTAkoTi sAgaropama karatAM paNa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI nyUna kare che, tyAre yathApravRttakaraNa pAme che. anAdisaMsAramAM A karaNa yathA pUrve je rIte pravarte hatuM, e rIte pharI pravRtta thAya che, mATe ene yathApravRttakaraNa kahe che. abhavyAdijIvo paNa A karaNa pAmI zake che. AvI avasthAmAM tIvra rAgadveSapariNAma rUpa granthi upasthita thAya che. Ama granthisudhI prathamakaraNa hoya che. jeo parAkrama phoravIne granthine ullaMghavAno puruSArtha Adare che, teone bIjuM apUrvakaraNa pravarte che. anAdisaMsAramAM pUrve kyAreya na pravartI hoya evI sthitighAtAdi pAMca prakriyAo ahIM pravartatI hovAthI Ane apUrvakaraNa kahe che. granthi bhedAtI hoya tyAre A bIjuM apUrvakaraNa hovAthI e pUrNa thavApara granthi bhedAI jAya che. tyArabAda jIva avazya anivRttikaraNa pAme che. A karaNa samyakta pamADyA vagara nivRtta thatuM nathI, mATe ene anivRttikaraNa kahe che. e pUrNa thavAnA bIjA ja samaye jIva samyakta pAmI jAya che. A traNemAM karaNa zabdano artha jIvanA evA vizuddha adhyavasAya che. A traNa karaNonI vizeSa vAto kammapayaDI vagere granthomAMthI joI levI. IITA (granthibhedano prabhAva jaNAve che.) gAthArtha : samyaktathI paDyA pachI paNa ene=granthine ullaMghIne karmabaMdha thato nathI. tethI mithyAtvI banelA paNa teno Azaya zubha hoya che e vAta baMdhabhedathI jaNAya che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 9 patitasyApi nAmuSya granthimullaGghya bandhanam / svAzayo bandhabhedena sato mithyAdRzo'pi tat / / 9 / / patitasyApIti / amuSya = bhinnagrantheH patitasyApi = tathAvidhasaGklezAt samyaktvAt paribhraSTasyApi na = naiva granthiM = granthibhedakAlabhAvinI karmasthitimullaGghya = atikramya saptatikoTikoTyAdipramANasthitikatayA bandhanaM = jJAnAvaraNAdipudgalagrahaNam / tat = tasmAd mithyAdRzo'pi sato bhinnagrantherbandhabhedena = alpasthityA karmabandhavizeSeNa svAzayaH = zobhanaH pariNAmaH / bAhyAsadanuSThAnasya prAyaH sAmye'pi bandhAlpatvasya sundarapariNAmanibandhanatvAditi bhAvaH / taduktaM- "bhinnagranthestRtIyaM tu samyagdRSTerato hi na / patitasyApyato bandho granthimullaGghya dezitaH / / evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato TIkArya : A bhinnagranthijIvane tevA prakAranA saMklezanA kAraNe samyaktathI paribhraSTa thAya to paNa granthine-granthibhedakAlIna karmanI sthitisattAne ullaMghIne sittera koDAkoDI sAgaropama vagere rU5 adhikasthitivALo jJAnAvaraNIyAdi karmono baMdha thato nathI. tethI alpasthitivALA vilakSaNa karmabaMdharUpe baMdhamAM bheda paDI javAnA kAraNe nizcita thAya che ke bhinnagranthijIva mithyAdRSTi bane to paNa suMdara pariNAmavALo hoya che. kAraNake bAhya asadanuSThAna prAyaH samAna hovA chatAM paNa bandhanI alpatA e suMdara pariNAmanI nIpaja che ema bhAva jANavo. yogabiMdu (266-69)mAM kahyuM che ke tathA bhinnagranthine trIjuM anivRttikaraNa thAya che. A traNa karaNanA prabhAve ja samyagdaSTijIva paDe to paNa granthine ullaMghIne karmabaMdha karato nathI ema jJAnIoe kahyuM che. Ama sAmAnya rIte A bhinnagranthijIvone zobhanapariNAma hoya che ema jANavuM joIe, kAraNa ke ene mithyAtve gayA pachI paNa mahAbaMdhamAM vizeSatA hoya che. te A rIte-abhinnagranthijIvane mohanIyakarmano mahAbaMdha (utkRSTasthitibaMdha) sittera ko.ko. sAgaropama hoya che, jyAre itarane (vabhinnagranthijIvane) e eka ko.ko. sAgaropama jeTalo paNa hoto nathI. tethI A utkRSTasthitibaMdhanA viSayamAM pariNAma ja niyamA bhedaka che. kAraNake bAhya asadanuSThAna to baMnene prAyaH tulya ja hoya che. (eTale ke anuSThAnanA kAraNe bheda paDe che ema kahI zakAtuM na hovAthI pariNAmanA kAraNe ja bhedanI saMgati karavI jarUrI bane che.). baMdhathI kyAreya aMtaH ko.ko. sthitine ullaMghatA nathI AvA AvazyakaniyuktinA vacanane anusaranArA saiddhAttikono A mata che. kArmagranthiko to bhinnagranthikajIvane paNa mithyAtve gayA pachI sittera ko.ko. sAgaropama jeTalo utkRSTa sthitibaMdha paNa mAne ja che. tema chatAM teonA mate paNa tevA rasano to abhAva hovAthI zobhana pariNAma hovAmAM koI matabheda nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. vivecanaH je anAdikALamAM haju sudhI kyAreya samyakta pAmyo ja nathI e anAdimithyAtvI.. ane je granthibheda dvArA samyakta pAmyA pachI paDIne mithyAtve AvyA hoya te sAdimithyAtvI. je pApapravRtti karatI veLA anAdimithyAtvI jIva 70 ko.ko. sAgaropama sthiti baMdha kare che, e ja pApapravRtti karatI vakhate sAdi mithyAtvI jIva aMtaH ko. ko. sAgaropamathI vadhu sthitibaMdha karato nathI. Ano artha spaSTa che ke bhinnagranthika jIvane anAdimithyAtvI jIva jevo tIvrasaMkleza AvI zakato nathI. e na AvI zakavo e paNa eka zobhana pariNAma che. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 509 mahAbandhavizeSataH / / sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho'yaM na tvekA'pItarasya tu / / tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi / / " (yo.bi. 266-78-9) "baMdheNa na volai kayAI" (zrAvakaprajJapti-33) ityAdivacanAnusAriNAM saiddhAntikAnAM matametat / kArmagranthikAH punarasya mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamapIcchanti, teSAmapi mate tathAvidharasAbhAvAttasya zobhanapariNAmatve na vipratipattiriti dhyeyam / / 9 / / evaM ca yatparairuktaM bodhisattvasya lakSaNam / vicAryamANaM sannItyA tadapyatropapadyate / / 10 / / evaM ceti / evaM ca = bhinnagranthermithyAtvadazAyAmapi zobhanapariNAmatve ca yat paraiH = saugataiH jo ke kArmagranthika mate sAdi mithyAtvI paNa 70 ko.ko. sAgaropama baMdha karI zake che. eTale ta~Ayogya saMkleza paNa ene mAnavo ja paDe. tema chatAM, pUrve jaNAvyuM ema baMdhAyeluM koI paNa dalika anAdimithyAtvIne jema utkRSTathI 70 ko.ko. sAgaropama sudhI AtmA para rahI zake che, ema sAdimithyAtvIne rahI zakatuM nathI. ene to aMtaH ko.ko. sAgaropama sudhImAM e kharI paDe ja che. A paNa jIvanI eka prakAranI AMtarika yogyatA=zubha pariNAma che. Ama, karmone AtmA para 70 ko.ko. sAgaropama jeTalA dIrghakALa sudhI coMTADI rAkhe evA rasathI sAdimithyAtvIjIva karmabaMdha karato nathI. e abhiprAye ahIM kArmagranthika mate tevA rasano abhAva kahyo che ne A paNa eka zobhana pariNAma to che ja. eTale sAdimithyAtvIne anAdimithyAtvI karatAM pariNAma suMdara hoya che. A vAtamAM saiddhAntikamata ke kArmagranthikamata.. A bemAM koI vivAda nathI. lA traNa karaNa, granthibhedanI prakriyA jIvamAM eka evI suMdaratA pedA kare che ke jethI jIva mithyAtve jAya to paNa eno zubha Azaya to Ubho ja rahe che. A darzAvyuM. have eno sUcitArtha jaNAve che-). gAthArtha ane A rIte, bIjAoe bodhisattvanuM je lakSaNa darzAvyuM che te paNa sannItithI vicAratAM ahIM ghaTe che. TIkArya : Ama bhinnagranthi jIva mithyAtva avasthAmAM paNa zobhana pariNAmavALo hoya che ema nizcita thayuM. eTale bauddhoe bodhisattvanuM je lakSaNa kahyuM che, te paNa sadUnItithI madhyasthavRttithI vicAratAM A samyagdaSTimAM ghaTe che. vivecanaH samyasvI jIva paDyA pachI mithyAtvaavasthAmAM paNa suMdara pariNAmavALo che, eTale samyaktaavasthAmAM to atisuMdara pariNAma hoya ja. tethI bauddhoe svadarzanamAM jemanI ghaNI UMcI guNiyala 2. zabdazaH vivecanakAre ahIM TIkAmAM zokanariNAma pada , tenA sthAne zomanapariNAmatva evuM pada hovuM joIe ema kalpanA karI che. ne pachI enA artha tarIke-bhinnagranthinuM mithyAtvaavasthAmAM paNa zobhanapariNAmapaNuM. A rIte bauddha vaDe bodhisattvanuM je lakSaNa kahevAyuM... vagere jaNAvyuM che. A vAta galata che. kAraNake bhinnagranthipaNuM-mithyAtva avasthAvagere jenaparibhASAnA zabdo che. bauddhadarzananA nahIM. pachI teo bodhisattvanuM AvuM lakSaNa Ape e saMbhavita nathI. ane jo emane Avo artha abhipreta nathI. to saptamyanta pariNAmitve pada ja yogya che, prathamAMta rijAmavaM pada nahIM. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 11, 12 bodhisattvasya lakSaNamuktaM tadapi sannItyA = madhyasthavRttyA vicAryamANamatra samyagdRSTAvupapadyate / / 10 / / taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / ityukteH kAyapAtyeva cittapAtI na sa smRtaH / / 11 / / = tapteti- 'taptalohe yaH padanyAsastattulyA ( = taptalohapadanyAsatulyA), atisakampatvAt, vRttiH kAyaceSTA kvacid gRhArambhAdau / 'yadi paraM' ityukteH = itthaMvacanAt kAyapAtyeva sa = samyagdRSTiH, na cittapAtI smRtaH / itthaM ca kAyapAtina eva bodhisattvA iti lakSaNamatropapannaM bhavati / taduktaM - "kAyapAtina eveha bodhisattvAH paroditam / 1 vittapAtinastAvaatavatrApi yuktimat / " (yo.vi. ra71) ||11|| parArtharasiko dhImAn mArgagAmI mahA''zayaH / guNarAgI tathetyAdi sarvaM tulyaM dvayorapi / / 12 / / 510 avasthA mAnI che e bodhisattvanuM teoe darzAveluM svarUpa paNa svadarzananA pakSapAta vinA madhyasthavRttithI vicAratAM samyaktvImAM ghaTI jAya che. zrI tIrthaMkaradevo vagere jevA janmajAta anAsakta-jhaLahaLatA vairAgI samyaktvImAM e ghaTe che ema ahIM samajavuM. ||10|| (bauddho vaDe kahevAyeluM bodhisattvanuM lakSaNa darzAve che-) gAthArtha : jo kyAreka pravRtti hoya to tapelA lokhaMDapara paga mUkavA tulya hoya che evA kathanaparathI jaNAya che ke e kAyapAtI ja manAyelo che, cittapAtI nahIM. TIkArtha : jo kyAreka gha2saMsA2saMbaMdhI AraMbhAdinI vRtti=kAyaceSTA hoya, to e atisakaMpa hovAthI tapelA loDhApara paga mUkavA jevI hoya che. AvA vacanaparathI jaNAya che ke te samyagdaSTi jIva kAyapAtI ja kahevAyelo che. cittapAtI nahIM. Ama, bodhisattvo kAyapAtI ja hoya che evuM lakSaNa ahIM saMgata thAya che. (yogabiMdu 271mAM) kahyuM che ke-ahIM = jagatamAM bodhisattvajIvo kAyapAtI ja hoya che. cittapAtI nahIM evuM anyovaDe je kahevAyeluM che te ahIM=samyagdaSTimAM paNa yuktisaMgata che. vivecana : tapelA loDhA para paga mUkavA to koNa cAhe ? paNa evI paristhitinA kAraNe mUkavo ja paDe ema hoya to dilamAM bhAre gaDamathala hoya.. bhAre raMja hoya.. mATe paga mUkavAnI kriyA sakaMpa kahevAya che, dilamAM A sakaMpatA che, eTale ja khAlI Teko maLe e prayojanathI tapelA loDhA para paga Tekave, ane bIjI ja kSaNe jIva e paga UThAvIne AgaLa nIkaLI jAya che. ema samyaktvI jIva potAnuM cAle to AraMbha samAraMbhAdi koI sAvaghakriyA karavA cAhato nathI. dhagadhagatA tapelA loDhApara paga TekavavAthI thatA trAsa jevo trAsa samyaktvIne pApa AcaravAmAM hoya che. mATe kyAreka pApapravRtti karavAno avasara Ave tyAre dila atyaMta kaMpatuM hoya che. ane jevI AvazyakatA pUrI thAya ke tarata samyaktvIjIva e sAvadyapravRttine choDI de che. eTale pApapravRttiveLA paNa citta to pApatyAgane ja jhaMkhatuM hovAthI e cittapAtI hoto nathI. mAtra kAyapAtI ja hoya che. eTale bauddhoe bodhisattvajIvo mAtra kAyapAtI ja hoya che AvuM je bodhisattvanuM lakSaNa kahyuM che, te samyaktvImAM ghaTI jAya che ||11|| (bodhisattvanI anyatulyatAo jaNAve che-) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 511 parArtheti / parArtharasikaH = paropakArabaddhacittaH, dhImAn = buddhyanugataH, mArgagAmI = kalyANaprApakapathayAyI, mahAzayaH = sphItacittaH, guNarAgI = guNAnurAgavAn, tatheti bodhisattvaguNAntarasamuccayArthaH, ityAdi zAstrAntaroktaM sarvaM tulyaM = samaM dvayorapi = samyagdRSTibodhisattvayoH / / 12 / / anvarthato'pi tulyatAM darzayati - bodhipradhAnaH sattvo vA sadbodhirbhAvitIrthakRt / tathAbhavyatvato bodhisattvo hanta satAM mataH / / 13 / / bodhIti / bodhiH = samyagdarzanaM tena pradhAnaH (=bodhipradhAnaH) sattvo vA satAM = sAdhUnAM hanta ityAmantraNe bodhisattvo mataH = iSTaH / yaduktaM- "yatsamyagdarzanaM bodhistatpradhAno mahodayaH / sattvo'stu bodhisttvstddhntaijoDavaryatoga idi II" (yo.hiM. 273). ___ vA = athavA sadbodhiH = tIrthakarapadaprAyogyasamyaktvasametastathAbhavyatvato bhAvitIrthakRd = yastIrthakRd bhaviSyati sa bodhisattvaH / taduktaM "varabodhisameto vA tIrthakRd yo bhaviSyati / tathAbhavyatvato'sau vA lodhisatvaH satAM mataH II" (co.kiM. ra74) gAthArtha : parArtharasika, buddhimAna, mArgagAmI, mahAnuM AzayavALA, guNarAgI tathA ityAdi sarva bannemAM tulya hoya che. TIkArtha parArtharasika=paropakAra karavAmAM tatpara cittavALA, dhImAnu buddhithI yukta, mArgagAmIkakalyANanI prApti karAvatA mArge cAlanArA, mahAzaya =nirmaLacittavALA, guNarAgI-guNanA anurAgavALA (baMne che.) ahIM tathA pada bodhisattvanA bIjA guNonA samAveza mATe che. Ama anya zAstramAM (=bauddha zAstramAM) kaheluM badhuM bannemAM= samyagdaSTi ane bodhisattvamAM tulya=samAna hoya che. 12. have, anvarthathI paNa tulyatA jaNAve che, eTale ke bodhisattva zabdano zabdArtha paNa samyagdaSTijIvamAM ghaTe che e jaNAve che gAthArtha H bodhipradhAna sattva, athavA tathAbhavyatvathI bhaviSyamAM tIrthaMkara bananAra sarbodhi jIva e bodhisattva. A pramANe sajjanone mAnya che. TIkArthaH bodhi eTale samyagdarzana. tenA kAraNe pradhAna zreSTha evo "sattva jIva e bodhisattva AvuM sajjanone mAnya che iSTa che. hannazabda AmatraNa arthamAM che. tethI Avo artha maLe che ke he jijJAsu ! bodhinA kAraNe uttama sattva e bodhisattva evuM sajjanone mAnya che. yogabiMdu (273)mAM kahyuM che ke-je samyagdarzana bodhisvarU5 che, tenA kAraNe pradhAna banelo, mahAna udayavALo jIva bodhisattva ho ! tethI he jijJAsu ! A samyaktI anvarthathI paNa bodhisattva che. athavA sarbodhi tIrthaMkarapadane prAyogya samyaktathI yukta je tathAbhavyatvathI bhaviSyamAM tIrthaMkara banaze te bodhisattva. yogabiMdu (274)mAM kahyuM che ke-athavA, varabodhiyukta je tathAbhavyatvathI tIrthakara banaze te sajjanone bodhisattva tarIke mAnya che. AmAM bhavyatva eTale siddhigamanayogyatva. A anAdipAriNAmika bhAva che. kALanaiyatyAdinA kAraNe Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 13 bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdipAriNAmiko bhAvaH / tathAbhavyatvaM caitadeva kAlanaiyatyAdinA prakAreNa vaicitryamApannam / etabheda eva ca bIjasiddhyAdiphalabhedopapattiH / anyathA tulyAyAM yogyatAyAM sahakAriNo'pi tulyA eva bhaveyuH, tulyayogyatAsAmarthyAkSiptatvAtteSAmiti sadbodheryogyatAbheda eva pAramparyeNa tIrthakaratvanibandhanamiti bhAvanIyam / / 13 / / vicitratAne pAmeluM A bhavyatva ja tathAbhavyatva che. Ano bheda hoya to ja bIjasiddhi vagere phaLada saMgata thAya. nahIMtara yogyatA tulya ja hoya, to sahakArIo paNa tulya ja maLe, kAraNake e badhA yogyatAthI ja kheMcAI AvatA hoya che. mATe sarbodhino yogyatAbheda ja paraMparAe tIrthakarapaNAnuM kAraNa che e vAta bhAvita karavI. vivecana : (1) ahIM TIkAmAM sattvo vA ema vA pada je che te vadhArAnuM AvI gayeluM hoya ema jaNAya che, kAraNake mULamAM rahelA vA zabdano AgaLa sarbodhivagere je kahyuM che, tenI sAthe anvaya che. (2) uddharaNa tarIke ApelA yogabiMdunA A (273mA) zlokanA cothA pAda tarIke hastalikhita pratamAM tathA pUrvamudritapratamAM tamAddhatipUrvavat evuM pada che. paNa yogabiMdugranthamAM e taoNvokanvarthatoDapi di e pramANe hovAthI ahIM e pramANe pATha laIne artha karyo che. (3) tathAbhavyatva zuM che ? e samajAvavA A adhikAra che. jIvamAM rahelI mokSamAM javAnI yogyatA e bhavyatva che. A yogyatA koI karmathI nathI AvatI ke jIvanA puruSArthathI nathI keLavAtI. paNa anAdikALathI sahaja rIte rahelo jIvano eka pariNAma che. mATe e anAdipAriNAmika bhAva kahevAya che. A bhavyatva badhAnuM sarvathA ekasamAna hoya to badhAno eka sAthe eka rIte mokSa thavo joIe. paNa e thato nathI. kAraNake zrI RSabhadeva bhagavAnuM A avasarpiNInA trIjA ArAnA aMtabhAgamAM mokSe gayA to zrIvardhamAnasvAmI cothA ArAnA aMtabhAgamAM mokSe gayA. vaLI teo tIrthaMkara banIne mokSe gayA. zrIgautamasvAmI vagere gaNadhara banIne mokSe gayA. AvA to pAra vinAnA bhedo paDatA hoya che. A bheda paDavAnuM kAraNa zuM? zaMkA enI e ja mATIne kuzaLa kuMbhAra maLe to sAro ghaDo bane ne zikhAu kuMbhAra maLe to eTalo sAro ghaDo na bane. Ama sahakArI kAraNanA bhedathI kAryabhedanI saMgati prastutamAM paNa vicArI zakAya che ne ! samAdhAnaH ghaDAmAM to te te ghaDAnA upabhoktAnuM karma bhAga bhajavIne kuMbhAramAM bheda pADI de che. prastutamAM sahakArI kAraNano bheda karanAra koNa? A vicAraNAmAM e jaNAya che ke abhavyane caramAvarta kyAreya Avato nathI ne e Avato nathI mATe bIjaprApti-samyakta vagere kazuM saMbhavatuM nathI. bhavyane caramAvarta Ave che ne tethI bIjaprApti vagere badhuM paNa saMbhave che. eTale jaNAya che ke caramAvartane kheMcI lAvanAra jo koI hoya to e bhavyatva che. vaLI caramAvarta to koIno vahelo Ave che, koIno moDo. mATe ene kheMcI lAvanAra bhavyatva alaga-alaga prakAranuM hovuM joIe. A alaga-alaga prakAranuM bhavyatva e ja tathAbhavyatva che. alabat pUrve jaNAvyuM ema caramAvarta to kALa vItavAthI Ave che. paNa e keTalo kALa vItavAthI Ave ? ene tathAbhavyatva nizcita kare che. pAMca kAraNomAM kALa e eka sahakArI kAraNa che. ene jema tathAbhavyatva kheMcI lAve che (=nizcita kare che) ema anya kAraNone paNa e ja kheMcI lAve che. Azaya e che ke tIrthaMkara banIne mokSe javA mATe jinanAmakarmanAmanuM puNya joIe. A puNyanuM upArjana karavA mATe vizasthAnakanI atyaMta parAkASThAnI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 513 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tattatkalyANayogena kurvan sattvArthameva saH / tIrthakRttvamavApnoti paraM kalyANasAdhanam / / 14 / / ArAdhanA, savi jIva karuM zAsanarasInI zreSThatama bhAvanA vagere rUpa puruSArtha joIe che. A ArAdhanAbhAvanA vagereno puruSArtha to aneka jIvo kare che. paNa e puruSArthane evI uccakakSA sudhI lai javAnI yogyatA badhA jIvomAM hotI nathI, paNa amuka viziSTa jIvomAM ja hoya che. A yogyatA ja puruSArthane eTalI uccakakSA sudhI pahoMcADe che. arthAt A yogyatA ja e uccakakSAnA puruSArthane kheMcI lAve che ne e puruSArtha jinanAma karmanI bheTa dhare che. anya jIvo karatAM alaga tarI AvatI A yogyatA e tathAbhavyatva ja che. eTale je jIvane jyAre jevA sahakArI maLe e jIvano tyAre te rIte mokSa thAya. Ama sahakArIbhede kAryabhedanI saMgati karavA mathIe to paNa tathAbhavyatvano bheda ja puravAra thaIne rahe che, kAraNake upara kahyA mujaba sahakArIbhedanA mULamAM paNa tathAbhavyatvano bheda ja rahelo che. Ama, bhavyatvarUpe badhA bhavyajIvonuM bhavyatva eka sarakhuM hovA chatAM jIve jIve emAM kaMIka vilakSaNatA paNa mAnavI paDe che. A vilakSaNatA paNa anAdikALathI ja hoya che. potapotAnuM AvuM vilakSaNa bhavyatva e ja te te jIvanuM tathAbhavyatva che, e paNa anAdi pAriNAmika bhAva ja che. enA prabhAve jIvone judA judA kALa-judI judI rIte dharmaprazaMsAdirUpa bIjanI siddhi Adi thAya che. emAM AdizabdathI dharmacintA, zravaNa, AcaraNa vagere samajavAnA che. A tevA prakAranA tathAbhavyatvano ja prabhAva hoya che ke jethI sAmAnyajIvonuM samyakta bodhi che, to zrI tIrthaMkara bananArA AtmAonuM te sarbodhi arthAt varabodhi che. (4) kALanaiyatyAdinA.. AmAM rahelA naiyatya zabdano pUrvanA vivecanakAroe niyati artha karyo che. paNa jo niyatine ja jaNAvavAno abhiprAya hota, to vRttikArane niyati zabda vAparavAmAM kyo pratibaMdhaka hato ke jethI e choDIne teo taiyatya zabda vApare ? hakIkatamAM ahIM niyata bhAva maiyatyam A rIte niyatapaNAMne jaNAvanAra maitya zabda che. zrI RSabhadeva bhagavAnuM trIjAArAnA aMte, zrI mahAvIra prabhu cothA ArAnA aMte mokSe sidhAvyA.. AvuM badhuM te te jIvanuM kALanuM niyatapaNuM. e kALanaiyatya. tIrthaMkara banAve evo puruSArtha.. gaNadhara banAve evo puruSArtha.... vagere puruSArthanuM maiyatya... AdizabdathI AvA badhA taiyaya levAnA che. eTale, potapotAnA tathAbhavyatvane anusarIne kALanaiyatyAdi prakAre bIjasiddhithI laIne mokSaprApti sudhInA kAryo che te vizeSa rIte te te jIvane thAya che, evo artha maLaze. vaLI samyakta tIrthaMkarapaNAnuM ( jinanAmakarmanuM) kAraNa manAyuM che. tema chatAM badhA ja samparvajIvo kAMI jinanAmarma bAMdhatA nathI. eTale e bIjA jIvo karatAM tIrthakara bananArA jIvonuM samyakta viziSTa prakAranI yogyatA dharAvatuM hoya che, ema paNa mAnavuM ja paDe che. tethI varabodhimAM rahelo yogyatAbheda (=viziSTa prakAranI yogyatA) e paraMparAe tIrthaMkarapaNAnuM kAraNa che e vAta paNa khAsa vicAravI jarUrI che. (alabatuM AmAM paNa pUrve jaNAvyuM ema mULamAM to tevA prakAranuM tathAbhavyatva ja che e jANavuM.) I/1all (sarbodhisameta jIva kaI rIte tIrthakara bane che e jaNAve che.) gAthArtha : te te kalyANayogathI sattvArthane ja karato te jIva zreSTha kalyANasAdhanabhUta tIrthaMkarapaNuM meLave che. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 15 tattaditi / tasya tasya kalyANasya parizuddhapravacanAdhigamAtizAyidharmakathA'visaMvAdinimittatAdilakSaNasya yogena = vyApAreNa (=tattatkalyANayogena) kurvan = vidadhAnaH sattvArthameva mokSabIjAdhAnAdirUpaM, na tvAtmambharirapi, sa = varabodhimAn tIrthakRttvamavApnoti = labhate paraM = prakRSTaM kalyANasAdhanaM = bhavyasattvazubhaprayojanakAri / svajanAdibhavoddidhIrSayA sadbodhipravRttistu gaNadharapadasAdhanaM bhavatIti draSTavyam / yata uktaM- "cintayatvevamevaitatsvajanAdigataM tu yaH / tathA'nuSThAnataH so'pi dhImAn gaNadharo bhavet ||"(yo.bi. 289) / / 14 / / saMvigno bhavanirvedAdAtmaniHsaraNaM tu yaH / AtmArthasampravRtto'sau sadA syAnmuNDakevalI / / 15 / / saMvigna iti / saMvignaH = 'tathye dharme dhvastahiMsAprabandhe deve rAgadveSamohAdimukte / sAdhau sarvagranthasandarbhahIne saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH ||"(yogbindu-290 zlokavRttAvuddhRtaH) itikAvyoktalakSaNasaMvegabhAg bhavanirvedAt = saMsAravairasyAdAtmaniHsaraNaM tu = jarAmaraNAdidAruNadahanAtsvaniSkAsanaM punaH yaH 'cintayatIti gamyate / AtmArthasampravRttaH = svaprayojanamAtrapratibaddhacitto'sau sadA = nirantaraM syAd = bhaved muNDakevalI dravyabhAvamuNDanapradhAnastathAvidhabAhyAtizayazUnyaH kevalI pITha-mahApIThavat / / 15 / / TIkArya : parizuddhazAstrabodha, atizayavALI dharmakathA, visaMvAda vinAnA nimitta vagere rUpa te te kalyANapravRttidvArA sattvArthane jasattvanA jIvanA arthane ja mokSanuM bIjApAna vagere rUpa prayojanane ja sArato te varabodhiyukta jIva bhavyajIvanA zubha prayojanane karanAra prakRSTa kalyANasAdhanabhUta tIrthaMkarapaNAne pAme che. (ahIM "sattvArthane ja karatA" ema kahevAmAM je ja kAra che, tenA vyavacchedyane jaNAve che.) e jIva svArthI paNa hoya che evuM hotuM nathI. sarbodhivALA jIvanI svajanAdinA uddhAranI icchAthI thatI pravRtti gaNadhara padanuM kAraNa bane che e jANavuM. kAraNa ke yogabindu (289)mAM kahyuM che ke-A ja pramANe svajanAdiaMge saMsArauddhArano je vicAra kare che, e te vicArane anurUpa anuSThAnathI gaNadhara bane che. ll14 (mAtra svakalyANane sAdhanArA. jIvonI vAta kare che.) gAthArthaH vaLI saMvigna evo je jIva bhavanirvedanA kAraNe potAnA nisaraNanuM ciMtana kare che, AtmArthe saMpravRtta te jIva sadA muMDakevalI thAya che. TIkArya yogabiMdu-290 zlokavRttimAM uddhata kAvyamAM kahelA "hiMsAnA pracAra vinAnA taththabhUtadharmamAM, rAga-dveSa-mohAdimukta tathya devamAM ane sarva prakAranA graMthanA=parigrahanA saMdarbhathI rahita tathya sAdhumAM je nizcala anurAga che, te saMvega che. AvA lakSaNavALA saMvegavALo jIva e saMvegIjIva. A saMvegIjIva bhavanirvedathI saMsAranA varasyathI virasatAthI vairAgyathI "jarA-maraNAdirUpa bhayAnaka Aga jemAM che te saMsArathI pote bahAra kyAre nIkaLe? zI rIte nIkaLe ?" evuM je citave che. ane tethI svaprayojanamAtramAM jenuM citta pratibaddha che, te haMmezA muMDa kevalI thAya che, eTale ke sAmAnya kevalI thAya che. arthAt dravya-bhAvamuMDanapradhAna ane tevA bAhya atizayathI rahita kevalI thAya che, jemake pITha-mahApITha. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 aMzataH kSINadoSatvAcchiSTatvamapi yuktimat / atraiva hi paroktaM tu tallakSaNamasaGgatam / / 16 / / aMzata iti / aMzataH = dezataH kSINadoSatvAd = doSakSayavattvAt ziSTatvamapyatraiva = samyagdRSTAveva yuktimat = nyAyopetaM, "kSINadoSaH puruSaH ziSTaH" itilakSaNasya nirbAdhatvAt / sarvadoSakSayeNa sarvathA ziSTatvasya siddhe kevalini vA vizrAntatve'pi samyagdRSTerArabhya dezato vicitrasya ziSTatvasyAnyatrA'pyanapAyatvAt / na vivecana : dravyamuMDana zabda sAdhunA bAhyaAcAronA pAlananI niSThAne sUcavavA che ane bhAvamuMDana zabda sAdhunI AMtarika pariNatine sUcavavA mATe che. jenA jIvanamAM A benI ja pradhAnatA che, bIjAono uddhAra karavAnI ciMtA sAva nahIMvat che. AvA jIvo pUrvabhavamAM paNa lagabhaga AvA ja pariNAmavALA hoya che. ne tethI upadezalabdhivagere atizayajanaka puNyano baMdha na hovAthI caramabhavamAM evA bAhyaatizayathI paNa rahita hoya che. tethI teo dvArA svopakAra thAya che, paropakAra lagabhaga thato nathI. teo muMDakevalI kahevAya che. Ama bodhi svopakArajanaka saMsAramAMthI potAno uddhAra karAvatI pravRtti to karAve ja che. paNa sAthe sarvajIvoddhAranI cintA pradhAnarUpe bhaLe, to tIrthaMkara banAve che, svajana-dezavagerenA uddhAranI cintA bhaLe, to gaNadhara banAve che; paropakAranI AvI koI ja icchA na bhaLe, to muMDakevalI banAve che. A kevI cintA bhaLavI-na bhaLavI emAM paNa mULa to tathAbhavyatva ja che e jANavuM. ll1paII (samyaktImAM ja ziSTapaNuM ghaTe che e vAtane jaNAve che.) gAthArtha H A samyagdaSTimAM ja AMzika kSaNadoSatA hovAthI ziSTatva kahevuM paNa yuktiyukta che. tenuM bIjAoe kaheluM lakSaNa asaMgata che. TIkArtha : aMzathI=dezathI doSono kSaya thayo hovAthI A samyagdaSTimAM ja ziSTatva mAnavuM e paNa yuktiyukta che=nyAyopeta che, kAraNa ke "kSaNadoSavALo puruSa ziSTa che evuM ziSTanuM lakSaNa enAmAM abAdhita che. jo ke sarvadoSanA kSayathI AvatuM sarvathA ziSyatva siddha paramAtmAmAM ke kevalI bhagavAnamAM vizrAnta thatuM hovA chatAM samyagudRSTithI mAMDIne dezavirata, sarvavirata vagere anyamAM paNa=siddha ane kevalI sivAyanA jIvomAM paNa mAtrA ane prakAranI apekSAe vividhatA pAmatuM AMzika ziSTatva anapAya che anAbAdha che. zaMkA : ziSTAcAra paNa pramANa che. arthAt bALajIvo ziSTAcArane joIne pravRtti karatA hoya che. paNa tame kahyuM evuM ziSTatva to atIndriya hovAthI durraha=jANavuM atyaMta muzkela che. tethI sAmA puruSano ziSTa tarIke nizcaya ja nahIM thAya to ene anusarIne svayaM pravRtti karavI azakya banI jaze. samAdhAna : doSakSaya atIndriya hovAnA kAraNe ziSTatva atIndriya hovAnI tamArI vAta barAbara che. tema chatAM prazama-saMvega vagere liMgo dvArA e sugraha=saraLatAthI jANI zakAya evuM hovAthI ziSTapuruSano ke enA AcaraNano nizcaya duSkara nathI. zaMkA H doSa to rAgAdi ja che. paNa teonA kSayane divyajJAna thavA pUrve ame nihALI zakatA nathI. vaLI e to niravayava che. eTale emAM aMza jevI vastu ja nathI ke jethI aMzathI eno kSaya kahI zakAya. tethI AMzikadoSakSaya paNa kahI nahIM zakAya ne enA AdhAre ziSTatvano bodha paNa nahIM karI zakAya. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 16 caivaM ziSTatvasyAtIndriyatvena durgrahatvAcchiSTAcAreNa pravRttyanApattiriti zaGkanIyaM, prazama-saMvegAdiliGgaistasya sugrahatvAt / 'doSA rAgAdaya eva teSAM ca divyajJAnAdarvAk na kSayamupalabhAmahe / na vA teSu niravayaveSvaMzo'sti, yenAMzataH tatkSayo vaktuM zakyeteti cet ? na, atyucitapravRtti - saMvegAdiliGgakaprabalatadupakSayasyaivAMzato samAdhAna : tamArI vAta barAbara na hovAmAM be kAraNa che. (1) aiatiucita pravRtti-saMvega vagere liMgaparathI anumAna karAto prabaLa rAgAdidoSono upakSaya ke rAgAdi doSono prabaLa upakSaya ja aMzathI doSakSayarUpa che. (eTale AMzikadoSakSaya kahevAmAM koI vAMdho nathI. temaja e liMga parathI eno nizcaya paNa azakya nathI.) tathA (2) AtmA para anugraha-upaghAta karanAra hovAthI caya-apacayavALo sAvayava karmadoSa to prasiddha che ja. A vAtano anyatra vistAra karyo che. paNa parokta brAhmaNe kaheluM tenuM ziSTanuM lakSaNa to asaMgata ja che. vivecana : loka ziSTa puruSone anusaranAro hoya che. eTale ke ziSTa e che jenuM AcaraNa anukaraNIya hoya. ane anukaraNIya to e ja AcaraNa bane je ucita hoya. anucita AcaraNa kyAreya anukaraNIya banI zake nahIM. eTale ziSTa e che je anucita AcaraNa TALanAro hoya. vaLI, rAgAdirUpa ke viSamakarmodayarUpa doSa jIvapAse anucita AcaraNa karAve che. eTale je A doSono kSaya kare che, e anucita AcaraNane TALI zakatA hovAthI ziSTa che. eTale 'kSINadoSavALo puruSa e ziSTa' evuM ahIM ziSTanuM lakSaNa ApyuM che. A doSatarIke rAgAdi laIe to kSINadoSapuruSa tarIke kevalIbhagavaMto maLe ane jo karmo laIe, to mAtra siddha bhagavaMto ja maLe, kAraNake sarvathA doSakSaya teomAM ja che. alabat rAgAdi kAMI dravyAtmaka nathI ke jethI enA avayavAtmaka aMza saMbhave. tema chatAM, A doSomAM prabaLatamatA, prabaLataratA, prabaLatA, maMdatA, maMdataratA, maMdatamatA vagere rUpe aMzo saMbhave che. doSa jema jema prabaLa hoya che tema tema AcaraNamAM anaucitya pracura hoya che. ane jema jema doSanI prabaLatA ghaTatI jAya che, arthAt doSano AMzika kSaya thato jAya che tema tema AcaraNamAMthI anaucitya TaLatuM jAya che. arthAt anucitapravRtti have che ja nahIM, evuM nathI, paNa atyaMta anucita pravRttio have hotI nathI. tethI eTale aMze have ziSTatva pragaTa thayuM hoya che. aviratasamyaktvI jIvane anaMtAnubaMdhI kakSAnA prabaLa rAga-dveSa hotA nathI. eTale tajjanya anaucitya TaLavAthI AvatuM aucitya enI pravRttimAM avazya hoya che. mATe e kakSAnA aucityane jALavavAnA icchuka jIvo mATe teo anukaraNIyapravRttivALA hovAthI ziSTa che. tethI ahIM samyaktvIthI ziSTatvano prAraMbha kahyo che. zaMkA : jIvane vaLagelo prabaLatama koI doSa hoya to e anAdikALathI vaLagelo sahajamaLa che. ca2mAvartapraveze eno noMdhapAtra hrAsa thAya che ne tethI jIva apunarbandhaka bane che. vaLI ucitasthiti jeha seve 3. zabdazaH vivecanakAre prabaLa evA rAgAdino kSaya atiucitapravRttithI thAya che. ati ucitapravRttithI rAgAdinA prabaLakSayane chadmastha jANI zakato nathI to paNa saMvegAdiliMgodvArA tenuM anumAna thaI zake che.. AvA matalabanuM je vivecana karyuM che te galata jANavuM. kAraNake atiucitapravRtti ane saMvegAdine khuda granthakAre ja prabaLa rAgAdinA upakSayanA liMga tarIke jaNAvelA che. vaLI, atiucitapravRtti e liMga che, e ja jaNAve che ke dhUma jema vahnithI janya che, ema e prabaLarAgAdiupakSayathI janya che, paNa e upakSayano janaka nathI. ane atiucitapravRtti jo liMga tarIke abhipreta nathI, to eno prastuta samAsamAM samAsavigraha kaI rIte karavo e A paMDite cokkasa darzAvavuM joIe. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 517 doSakSayArthatvAt, AtmAnugrahopaghAtakAritvena cayApacayavataH sAvayavasya karmarUpadoSasya prasiddhatvAccetyanyatra vistaraH / hi nizcitaM paroktaM tu = dvijanmodbhAvitaM tu tasya = ziSTasya lakSaNaM (=tallakSaNaM) asaGgataM = yuvatam II 96 Tii tathAdi - sadA... vagere vacano apunarbandhakajIvanI pravRtti paNa ucita hovI jaNAve che. tethI e paNa svaprAyogya anukaraNIya pravRttivALo hoya ja che. eTale AMzika doSaNayane najaramAM rAkhIne paNa ziSTatva jo kahevAnuM hoya to ziSTatvano prAraMbha samyaktIthI na kahetAM apunarbandhakathI kahevo joIe. samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. paNa enI pravRttinuM anukaraNa koNa kare ? sAmAnyathI nIcalI bhUmikAvALAjIvo anukaraNa karanArA hoya che. apunarbandhakathI nIcalI bhUmikA eTale bhavAbhinaMdIpaNuM. ane bhavAbhinaMdIjIvanA to kSudratAdidoSo ja evA hoya che ke ene satyavRttinI zakyatA ja hotI nathI. Ama, koI anukartA na hovAthI apunarbandhakanI pravRtti anukaraNIya banatI na hovAnA kAraNe ene ziSTa manAto nathI. A vAtanuM sUcana karavA ja granthakAre vRttimAM prabaLadoSa upakSayanA liMga tarIke mAtra ucita pravRtti na kahetAM atiucita pravRtti kahI che. arthAt ucita pravRttithI anumAna thato doSaupakSaya ahIM AMzika doSAya tarIke mAnya nathI, paNa atiucita pravRttithI anumAna thato te mAnya che, ne e ja jIvamAM ziSTatvarUpa bane che. apunarbandhakanI pravRtti ucita hoya che. enI apekSAe samyaktInI, doSakSaya vadhu thayo hovAnA kAraNe atiucita hoya che. tethI apunarbandhaka ziSTa kahevAto nathI, samyavI kahevAya che. dezaviratane apratyAkhyAna kakSAnA rAga-dveSa paNa hotA nathI. tethI enI pravRttimAM samyaktI karatAM paNa anaucityavarjana- aucityasevana vadhu hoya che. mATe dezaviratamAM ziSTatvanI mAtrA vadhAre hoya che. sarvaviratane pratyAkhyAnAvaraNakakSAnA rAga-dveSa paNa hotA nathI. mATe anaucityavarjana-aucityasevana-ziSTatvanI mAtrA ora vadhAre hoya che. Ama vadhatAM vadhatAM ziSTatva kevaLI bhagavaMtamAM utkRSTatAe pahoMce che, arthAt vizrAMta thAya che, kAraNake ene rAga-dveSa sarvathA kSINa hovAthI anaucityanI gaMdha suddhAM hotI nathI. karmarUpadoSamAM "apacaya=hAni AtmApara anugraha kare che ane caya-saMcaya-vRddhi AtmApara upaghAta kare che. eTale AtmAparanA anugraha-upaghAta apacaya-cayane jaNAve che. vaLI A apacaya-caya sAvayavatA hoya to ja saMbhave che. tethI enA dvArA karmarUpa doSa sAvayava hovo nizcita thAya che. A vAtano anyatra-aSTasiddhivAda, syAdvAdakalpalatA vageremAM vistAra karyo che. brAhmaNo ziSTanuM je lakSaNa Ape che, te to asaMgata ja che. ./1lA 4. zabdazaH vivecanakAre ahIM caya-upacaya zabda lIdhA che ane caya-upacaya pAmanAra hAni ane vRddhi pAmanAra.. evo artha karyo che. caya ke upacaya. e bemAMthI koIpaNa zabdano artha "hAni' kaI rIte thAya e to AvA apUrva (!) paMDito ja batAvI zake. vaLI paMDitAI (!) to juo : pahelAM lakhe che AtmAmAM karmonI dIrghasthiti hoya tyAre upaghAta thAya che ane sthiti kAMika ghaTe che, tyAre anugraha thAya che. pachI lakhe che : karmanA kSayathI AtmAne anugraha thAya che ane vRddhithI upaghAta thAya che. arthAt pahelAM sthitinA AdhAre anugraha-upaghAta kahyA.. ne pachI karmanA AdhAre.. AmAM sthitinA AdhAre kareluM kathana e emanI paMDitAInI pedAza jANavI, kAraNake granthakAre to karmarUpadoSanA caya-apacaya, sAvayavatva vagere kahyA che, sthitinA nahIM ! Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 17 vedaprAmANyamantRtvaM bauddhe brAhmaNatADite / ativyAptaM dvije'vyAptaM svApe svArasikaM ca tat / / 17 / / vedeti / "vedaprAmANyamantRtvaM" etAvadeva ziSTalakSaNaM brAhmaNatADite bauddhe'tivyAptaM, tenApi "vedAH pramANaM" ityabhyupagamAt / svArasikaM ca tat = vedaprAmANyamantRtvaM dvije = brAhmaNe (svApe) avyAptam / ayaM bhAva:svArasikatvavizeSaNena bauddhe'tivyAptinirAse'pi 'svArasikavedaprAmANyamantRtvaM' yadAkadAcidvAcyaM sarvadA vA ? Adye bauddha evAtivyAptitAdavasthyaM, tasyApi janmAntare vedaprAmANyAbhyupagamadhrauvyAt / antye ca zayanAdidazAyAM vedaprAmANyAbhyupagamAbhAvavati brAhmaNe'vyAptiriti / / 17 / / te A rIte gAthArtha : brAhmaNe mArelA bauddhamAM vedaprAmANyamanRtva lakSaNa ativyApta thAya che. svArasika evuM te brAhmaNamAM nidrAkALe avyApta thAya che. TIkArtha : vedaprAmAyamastRtva. ATaluM ja ziSTalakSaNa brAhmaNe jene mArelo che te bauddhamAM ativyApta thAya che, kAraNake te paNa "veda pramANa che' evuM mAne che. ane svArasika evuM te= vedaprAmAyamannatva brAhmaNamAM svApaavasthAmAM avyApta che. kahevAno bhAva A che-svArasikatvavizeSaNathI bauddhamAM ativyAptino nirAsa thavA chatAM svArasikavedaprAmANyamanRtva kyAreka ja joIe ke sarvadA ? prathama vikalpamAM bauddhamAM ja ativyApti tadavastha raheze, kAraNake janmAntaramAM te paNa vedane pramANa mAnato hoya e nizcita che. bIjA vikalpamAM zayanAdidazAmAM vedane pramANa mAnavAno abhyAgama na hovAthI brAhmaNamAM avyApti Avaze. vivecana : brAhmaNo ziSTanuM lakSaNa A rIte Ape che-"vedo pramANa che AvuM je mAne te ziSTa. paNa jo ATaluM ja lakSaNa mAnavAnuM hoya, to sAmAnyathI vedane apramANa mAnato bauddha paNa brAhmaNa dvArA mArapITa karIne baLAtkAra karAya to "veda pramANa che' evuM kahevA mAMDe. eTale aziSTa evA e bauddhamAM paNa ziSTanuM lakSaNa javAthI ativyApti thaze. brAhmaNa: koIpaNa jAtanA vizeSaNa vinAnI mAtra vedane pramANa mAnavAnI mAnyatAne ziSTanuM lakSaNa ame nathI kahetA, paNa emAM svAsitva vizeSaNa joDIne e kahIe chIe. arthAt je svarucithI vedane pramANa mAne e ziSTa. bauddha kAMI svarucithI evuM mAnato nathI. mATe emAM ativyApti nathI. granthakAra svarucinI A mAnyatA kyAreka ja hoya to cAle ke sarvadA joIe ? kyAreka ja hovI jo cAlatI hoya, to bauddhamAM ativyApti tadavastha ja raheze, kAraNake koIka janmamAM e brAhmaNa haze tyAre svarucithI vedane pramANa mAnato ja haze. eTale jo ema kahezo ke sarvadA A mAnyatA joIe, to bauddhamAM ativyAptinuM vAraNa thaI jaze, paNa brAhmaNa jyAre nidrAdhIna haze tyAre A mAnyatA na hovAthI avyApti UbhI thaze. //vazI (e avyAptinuM nivAraNa karavA brAhmaNa kahe che-). gAthArtha H brAhmaNa : te svIkArathI laIne jyAM sudhI viparIta mAnyatA na Ave tyAM sudhI ziSTatva rahe. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 tadabhyupagamAdyAvanna tadvyatyayamantRtA / tAvacchiSTatvamiti cettadaprAmANyamantari / / 18 / / taditi / tasya = vedaprAmANyasyAbhyupagamAt (=tadabhyupagamAt) yAvanna tadvyatyayasya = vedAprAmANyasya mantRtA = abhyupagamaH (tadvyatyayamantRtA) tAvacchiSTatvam / zayanAdidazAyAM ca vedAprAmANyAnabhyupagamAd brAhmaNe nAvyAptiriti bhAvaH / aprAmANyamananasyApi svArasikasya grahaNAd bauddhatADite brAhmaNe vedAprAmANyAbhyupagantari nAvyAptiH / apramAkaraNatva-pramAkaraNatvAbhAvayozca dvayorapi prAmANyavirodhitvena granthakAra : to pachI vedamAM vedatvane na jANatA ane tethI apramANa mAnatA brAhmaNamAM avyApti thaze. brAhANa : vedatvena vedane mAnavAnI vivakSA paNa ame kahIza granthakAra : to pachI A lakSaNa...(AgaLanI gAthAmAM adhikAra Avaze.) TIkArya brAhmaNa : vedamAM prAmANyano svIkAra karyo tyArathI laIne jyAM sudhI viparIta mAnyatA-veda apramANa che' evI mAnyatA na Ave, tyAM sudhI ziSTatva hoya che. nidrAkALe paNa brAhmaNane AvI viparIta mAnyatA hotI nathI, tethI brAhmaNamAM e avasthAmAM avyApti nahIM thAya. (granthakAraH koI bauddha brAhmaNane mArapITa karIne enI pAse "veda apramANa che" ema bolAvaze. eTale have viparIta mAnyatA AvI javAthI e brAhmaNamAM ziSTatvanuM lakSaNa na javAthI avyApti thaze.) brAhmaNa : "veda apramANa che" AvI viparIta mAnyatA che kahI che, te paNa svarucinI mAnyatA levAnI che. tame kahelo brAhmaNa kAMI svarucithI AvI viparIta mAnyatA dharAvato nathI. svarucithI to e haju paNa veda pramANa che ema ja mAne che. tethI emAM ziSTatvanuM lakSaNa jatuM hovAthI avyApti nathI. (granthakAra : koI brAhmaNanI pAchaLathI thayelI mAnyatAno AkAra "veda apramANa che" evo na thatAM "veda pramANa nathI" evo thayo. A brAhmaNa paNa ziSTa rahyo to nathI ja. tema chatAM tame kahI evI viparIta mAnyatA haju ene thaI na hovAthI ziSTanuM lakSaNa enAmAM jaze ja, ne tethI ativyApti thaze.). brAhmaNa : 'apramAkaraNatva (=apramANatva) ane pramAkaraNatvano (=pramANatvano) abhAva.. A banneno prAmANyavirodhI tarIke pramANatvavirodhI tarIke) saMgraha thaI jato hovAthI lakSaNamAM ekanuM grahaNa karavAmAM, anya mAnyatAvALA brAhmaNamAM ativyApti thavAnI Apatti nahIM Ave. granthakAra : to pachI vedamAM vedatvane na jANatA ane aprAmANya mAnatA brAhmaNamAM A lakSaNa avyApta thaze, kAraNake e vedane apramANa mAne che. brAhANa: "vedane veda tarIke jANato hovo joIe AvI paNa vivakSA karavAthI e avyApti nahIM rahe. kAraNake vedamAM vedapaNuM na jANanArane veda tarIke vedamAM apramANatAno abhyapagama hoto nathI, paNa "A apramANa che' ema idevena ja e hoya che. tethI e avyApti nathI. granthakAra : to paNa A lakSaNa. (duSTa che.). | vivecanaH (1) "veda apramANa che" ane "veda pramANa nathI' A banne jJAnono AkAra to judo che ja. paNa viSaya paNa judA ja che. "veda apramANa che" A jJAna apramANatvane=bhramatvane jaNAve che, jyAre "veda Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 19 saGgrahAd naikagrahe'nyAbhyupagantaryativyAptiH / atrAha- iti cet ? tadaprAmANyamantari = vedAprAmANyAbhyupagantari T18ii ajAnati ca vedatvamavyAptaM cedvivakSyate / vedatvenAbhyupagamastathApi syAdadaH kila / / 19 / / ajAnati ceti / vedatvaM ca vede'jAnati brAhmaNe'vyAptaM lakSaNametat, tena vedAprAmANyAbhyupagamAt / atha ced = yadi vedatvenAbhyupagamo vivakSyate, veda eva vedatvamajAnatazca na vedatvenAprAmANyAbhyupagamaH kintu 'idamapramANamiti idaMtvAdinaiveti nAvyAptiH / tathApi (syAd) adaH = etallakSaNaM kila / / 19 / / pramANa nathI" e jJAna vedamAM pramANatva dharmanA abhAvane jaNAve che. arthAt pramANatva nathI eTaluM jaNAvaze, bhramatva che ke nahIM e bAbatamAM udAsa raheze. ghaTamAM pramANatva na hovA chatAM bhramatva paNa hotuM nathI. tethI, pAchaLathI "veda pramANa nathI'. evI buddhi thavAthI aziSTa banI gayelA brAhmaNane 'veda apramANa che evI buddhi jyAM sudhI nahIM thAya tyAM sudhI lakSaNa javAthI ativyApti Avaze ja. (2) brAhmaNa : jemAM vedane uddezIne, "veda apramANa che' ema apramANatvanuM vidhAna hoya ke "veda pramANa nathI' ema pramANAbhAvanuM vidhAna hoya.. (pramANatvano niSedha hoya). A banne A rIte bhinna hovA chatAM pramANatvanA virodhI hovAthI pramANatvavirodhitvena banne pakaDAI jAya che. eTale lakSaNamAM bhale veda apramANa che ema ekano ja ullekha hoya, to paNa e pramANatvavirodhitvena ja abhipreta hovAthI, ane e virodhitva to "veda pramANa nathI' evI mAnyatAmAM paNa akSata hovAthI avyApti nathI. (3) ahIM Avo abhiprAya che-vedane pramANa mAnanArA ziSya brAhmaNane jene pote jANato nathI athavA bhUlI gayo che evA vedavacana maLyA. "e vedavacana che" evI ene khabara paDI nathI ane svabuddhithI e vacano asaMgata lAgavAthI apramANa bhAsyA. eTale have A ziSTa brAhmaNamAM lakSaNa na javAthI avyApti Avaze. (4) brAhmaNa e jo "A vedavacana che ema jANato hota, to to ene apramANa mAnavAno ja nahoto. eTale vivakSita vacanaaMge, "veda apramANa che' evI nahIM, paNa "A vacana apramANa che evI ja buddhi ane thaze. tethI avyApti Avaze nahIM. eTale AkhuM lakSaNa AvuM thaze ke-veda tarIke jANelA vedavacanaaMge "veda apramANa cheAvI svArasika mAnyatA jyAM sudhI thaI nathI tyAM sudhI "veda pramANa che" AvuM svarasathI mAnanAro puruSa ziSTa che. granthakAra : to paNa tamAruM lakSaNa (duSTa che) 18-19 (7e kaI rIte duSTa che? e jaNAve che.) 5. Ama, saMpradAmaide... pATha niHzaMka susaMgata hovAthI zabdazaH vivecanakAre saMpradAvAde Avo pATha badalavAno sudhAro je sUcavyo che te vyartha jANavo. 6. zabdazaH vivecanakAre ahIM vizeSa tarIke jeno jinavacanaprAmANyamaMtRtvaziSTanuM lakSaNa kahe che. A vAta jaNAvIne eno vistAra karyo che. paNa A badho apaMDitAIno vilAsa jANavo. kAraNake (1) granthakAre Ano aNasAra suddhAM Apyo nathI. (2) brAhmaNe "kSINadoSatva atIndriya che vagere rUpe ApelI Apatti para granthakAre "vedaprAmANyamantatva Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 521 brAhmaNaH pAtakAtprAptaH kAkabhAvaM tadApi hi / vyApnotIzaM ca notkRSTajJAnAvacchedikA tanuH / / 20 / / brAhmaNa iti / yadA brAhmaNaH pAtakAt = kAkajanmanibandhanAd duritAt kAkabhAvaM prAptastadApi hi syAd, brAhmaNyadazAyAM vedaprAmANyAbhyupagantRtvAt, kAkadazAyAM ca vedAprAmANyAnabhyupagantRtvAt / gAthArtha : brAhmaNa pApanA prabhAve kAgaDApaNAne pAmyo. tyAre paNa (e ziSTa banavAnI Apatti.) utkRSTajJAnAvacchedaka zarIra Izvarane hotuM nathI. TIkArtha : jyAre brAhmaNa kAgaDAnA bhavanA janaka pApathI kAgaDApaNuM pAmyo che tyAre paNa e ziSTa haze, kAraNa ke brAhmaNa avasthAmAM svArasika "veda pramANa che evI pratIti hatI.. ne pachI A kAgaDAnA bhava sudhI veda apramANa che' evI pratIti to kyAreya karI nathI. ane utkRSTa jJAnAvacchedaka zarIra Izane=bhavAnIpatine hotuM nathI. eTale kAgaDAmAM ativyAptinA vAraNa mATe utkRSTajJAnAvacchedakazarIravattva vizeSaNa lagADavAmAM Ave to IzvaramAM avyApti thaze ema artha che. vivecanaH (1) kAgaDAne koI vizeSa gatAgama na hovAthI "veda apramANa che' evI mAnyatA UbhI thavAno koI prazna ja na hovAthI ziSTalakSaNa ativyApta thaze ja. (brAhmaNa : kAgaDAne koI viziSTa jJAna hotuM nathI. arthAt enuM jJAna apakRSTa che. jyAre enI apekSAe mAnavanuM jJAna utkRSTa che. vaLI, vibhu sarvavyApaka AtmAmAM jJAna zarIrAvacchedana utpanna thAya che e prasiddha che. eTale zarIra enuM avacchedaka bane che. tethI utkRSTajJAnAvacchedaka zarIra mAtra manuSyane hoya che. kAkAdine nahIM. mATe utkRSTajJAnAvacchedakazarIravattvane vizeSaNa tarIke levAthI koI Apatti raheze nahIM. atIndriya che' evI sAmI Apatti ApI nathI e sUcave che ke vedaprAmAyamanRtvane granthakAra atIndriya mAnatA nathI. A vAta yogya paNa che ja, kAraNake 'veda pramANa che' evA enA zabdo parathI ke vAta vAtamAM vedane anusaraNarUpa enA vyavahAra parathI e niHzaMka jANI zakAya che. have e jo subodha che, to jinavacanaprAmANyastRtva paNa subodha-saraLatAthI samajI zakAya evuM che ja . eTale e jo lakSaNatarIke nirdoSa hota, to to granthakAre AvA subodha lakSaNane choDIne kSINadoSatvarUpa durbodha lakSaNa ApyuM na ja hota.. Azcarya to e che ke je samyaktI "jinavacana pramANa che ema haju mAne ja che, tema chatAM koIka nimittavazAtu aMdarathI samyaktabhraSTa thaI gayo che, emAM ziSTatva A paMDita (!) ne paNa mAnya nathI ja. tathA tiryacaAdi bhavamAM A mastRtva na hovA chatAM samyaktanI (kakSINadoSatvanI) hAjarImAM ziSyatva mAnya che ja. to pachI A DahApaNa karavAnI jarUra zI ? 7. zabdazaH vivecanakAranI paMDitAI kharekhara sakheda Azcarya upajAve evI che. granthakAre ziSTanuM lakSaNa ApyuM. ne chelle ene ja pote nirdoSa sAbita karavAnA che. emAM vacce padmanAbhanA lakSaNanI carcA AvI che ne chevaTe e duSTa ja sAbita thavAnuM che. tethI padmanAbha pUrvapakSI che ne granthakAra uttarapakSI che. A vAta niHzaMka che. tema chatAM A paMDita (!) ahIM avataraNikAmAM pUrvapakSI evA granthakArazrI batAve che- ema jaNAvIne granthakArane pUrvapakSI cItare che. vadhAre duHkha e che ke A ja paMDita pAchA 24mI gAthAnA zlokArdhamAM e pramANe jo pUrvapakSI kahe to granthakArazrI kahe che - ema kahevA dvArA granthakArane uttarapakSI banAvI de che ! Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 21 utkRSTajJAnAvacchedikA ca tanurIzaM = bhavAnIpatiM na vyApnoti / tathA ca kAke'tivyAptivAraNArthamutkRSTajJAnAvacchedakazarIravattve satIti vizeSaNadAna Izvare'vyAptirityarthaH / / 20 / / anyAGgarahitatvaM ca tasya kAkabhavottaram / dehAntarAgrahadazAmAzrityAtiprasaktimat / / 21 / / anyeti / anyAGgarahitatvaM ca = apakRSTajJAnAvacchedakazarIrarAhityaM ca tasya = brAhmaNabhavAntaraprAptakAkabhavasya kAkabhavottaraM dehAntarAgrahadazAM = zarIrAntarAnupAdAnAvasthAmAzrityAtiprasaktimad = ativyAptaM tadAnImapakRSTajJAnAvacchedakazarIrarAhityAt / / 21 / / granthakAra A rIte kAkAdimAM ativyAptinuM vAraNa thavA chatAM IzvarAtmAmAM lakSaNa na javAthI avyApti to Avaze ja, kAraNa ke Izvarane koI ja zarIra mAnyuM nahIM hovAthI utkRSTa jJAnAvacchedakazarIra paNa saMbhavatuM nathI. tethI IzvarAtmAmAM vizeSaNa na hovAthI vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAva=lakSaNano abhAva rahI jAya che. [2ll (navo pariSkAra ane emAM doSa darzAve che.). gAthArtha ane anyAMgarahitatva e tenA kAkabhavanI uttaramAM jyAM sudhI navo deha dhAraNa karyo nathI te avasthAne AzrIne atiprasaktivALuM che. TIkArya ane anyAMgarahitatva=apakRSTajJAnAvacchedakazarIrarAhitya tenI=brAhmaNabhavanI pachI kAgaDAno bhava pAmelA jIvanI, kAgaDAnA bhava pachI jyAM sudhI anya zarIra dhAraNa karyuM nathI, e avasthAne AzrIne atiprasaktivALu=ativyAptivALuM che, kAraNake tyAre apakRSTajJAnAvaracchedaka zarIrathI rAhitya=rahitapaNuM che. vivecana : (brAhANa : "utkRSTajJAnAvacchedakazarIranI hAjarImAM, jyAM sudhI vedaaprAmAyanI mAnyatA nathI tyAM sudhI vedaprAmANyano svIkAra e ziSTatva che." AvuM lakSaNa IzvaramAM avyApta thAya che. kAraNake Izvarane zarIra ja nathI. eTale kAkabhavamAM AvatI ativyAptinuM vAraNa A rIte na karatAM, A rIte karIzuM ke anya aMga=utkRSTajJAnAvacchedaka zarIrathI anya zarIra=apakRSTajJAnAvacchedaka zarIra. enuM sAhitya enI gerahAjarI. Ane vizeSaNa banAvavAthI koI Apatti raheze nahIM. arthAt "apakRSTajJAnAvacchedakazarIranI gerahAjarImAM jyAM sudhI vedaaprAmANyanI mAnyatA nathI, tyAM sudhI vedaprAmAyano svIkAra e ziSTatva che' AvuM lakSaNa batAvIzuM. kAgaDAne evA zarIranI gerahAjarI nathI, hAjarI che, tethI ativyApti nahIM Ave. Izvarane zarIra ja na hovAthI AvA zarIranI gerahAjarI to che ja. tethI avyApti nahIM thAya). granthakAra : chatAM, kAgaDAno bhava pUro karIne anya bhavamAM jaI rahelo e brAhmaNa jIva aziSTa to che ja. ne chatAM, jyAM sudhI e anyabhavanuM zarIra dhAraNa karyuM nathI, te avasthAmAM lakSaNa javAthI ativyApti thaze ja, kAraNake e jIve brAhmaNabhavamAM "veda pramANa che evI svArasikaruci dharAvyA pachI e bhavamAM, kAkabhavamAM ke A anyabhavamAM kyAreya svArasika "veda apramANa che' evI buddhi karI nathI. vaLI hAla zarIra ja na hovAthI aMgarAhitya paNa che ja. eTale e avasthAmAM lakSaNa javAthI ativyApti thaze ja. If21 (padmanAbhanAmano vidvAna navo pariSkAra jaNAve che.) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 avacchedakadehAnAmaprakRSTadhiyAmatha / sambandhaviraho yAvAn prAmANyopagame sati / / 22 / / aprAmANyAnupagamastAvatkAlIna eva hi / ziSTatvaM kAkadehasya prAgabhAvastadA ca na / / 23 / / avacchedaketi / atha prAmANyopagame sati vedaprAmANyAbhyupagamakAle yAvAnapakRSTadhiyAmavacchedakadehAnAM = apakRSTajJAnAvacchedakazarIrANAM sambandhavirahaH = sambandhAbhAvaH / / 22 / / aprAmANyeti / tAvatkAlIna eva hi = sakalatatsamAnakAlIna evAprAmANyAnupagamaH = vedAprAmANyAbhyupagamavirahaH ziSTatvam / kAkadehasya prAgabhAvo vedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInastadA ca = kAkasya maraNAnantaraM zarIrAntarAgrahadazAyAM nAstIti nAtivyAptiH / itthaM ca yAvantaM kAlaM vedatvena vedAprAmANyAbhyupagamasya viraho vedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInayAvadapakRSTajJAnAvacchedakazarIrasambandhAbhAvasamAnakAlInastAvantaM kAlaM sa ziSTaH / brAhmaNo'pi bauddho jAto vedAprAmANyaM yAvannAbhyupagatavAn tAvacchiSTa eva / bauddho'pi brAhmaNo jAto vedaprAmANyaM yAvannAGgIkRtavAMstAvadaziSTa eveti phalitamAha padmanAbhaH / atra ca vedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInatvavattatsAmAnAdhikaraNyamapi vAcyam / anyathottarakAlaM tatkAlInayatkiMcidvyadhikaraNApakRSTajJAnAvacchedakazarIrasambandhaprAgabhAvanAzenAvyAptyApatteH / / 23 / / gAthArtha : prAmANyanA svIkAranI hAjarImAM, apakRSTajJAnanA avacchedakazarIrono saMbaMdhaviraha jyAM sudhI hoya, tyAM sudhIno aprAmANya anupagama ja ziSTatva che. ane tyAre kAkazarIrano prAgabhAva hoto nathI. TIkArtha : pAnAbha-veda pramANa che evA svIkArane samAnakAlIna apakRSTajJAnanA avacchedaka zarIronA saMbaMdhonA jeTalA abhAva hoya te badhAne samAnakAlIna evo je "veda apramANa che' evA svIkArano abhAva, te ja ziSTatva che. A rIte lakSaNa karavAthI koI doSa raheto nathI. kAraNake kAgaDAnA bhavanA zarIrano, vedaprAmAyasvIkArane samAnakAlIna prAgabhAva tyAre-kAgaDAnA maraNa pachI anya zarIrane dhAraNa karyuM na hoya te kALamAM hoto nathI, mATe ativyApti nathI. Ama, vedane veda tarIke apramANa mAnavAnI mAnyatAno abhAva jyAM sudhI, vedane pramANa mAnavAnI mAnyatAne samAnakAlIna yAvat apakRSTajJAnAvacchedakazarIranA saMbaMdhAbhAvane samAnakAlIna hoya, tyAM sudhI e jIva ziSTa che evuM lakSaNa phalita thAya che. brAhmaNa paNa bauddha thavA chatAM jyAM sudhI vedane apramANa mAnato nathI tyAM sudhI ziSTa ja che. bauddha paNa brAhmaNa thayA pachI jyAM sudhI vedane pramANa tarIke svIkArato thayo nathI, tyAM sudhI aziSTa ja che evo phalitArtha padmanAbhe kahyo che. vaLI ahIM vedaprAmANyaabhyapagamane samAnakAlInatva jema kahyuM che, tema tenuM sAmAnAdhikaraNya paNa samajI levuM joIe, kAraNake nahIMtara uttarakALamAM tatkAlIna koIka vyadhikaraNa evA apakRSTajJAnAvacchedakazarIrasaMbaMdhanA prAgabhAvano nAza thavAthI avyApti thaze. vivecana : ahIM padmanAbhano Avo abhiprAya che-brAhmaNabhavamAM svArasika "veda pramANa che' AvI Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 24 naivaM taduttare vipre'vyApteH prAkpratipattitaH / . prAmANyopagamAttanna prAk tatreti na seti cet / / 24 / / naivamiti / naivaM = yathA vivakSitaM prAk, taduttare vipre = kAkabhavottaramavAptabrAhmaNabhave prAkpratipattitaH mAnyatA UbhI thavAthI ziSTatva AvyuM. have jyAM sudhI svArasika "veda apramANa che' AvI mAnyatA UbhI na thAya tyAM sudhI ziSTatva Takaze. paNa e pUrve ja jo kAgaDo-kabUtara jevA bhavanA zarIrano (=apakRSTajJAnAvacchedakazarIrano) saMbaMdha thaI jAya, to ziSTatva TakI zakatuM nathI. eTale e jIvane bhaviSyamAM AvA jeTalA zarIro saMbhavita hoya, e badhAnA saMbaMdhono abhAva ahIM kahyo che. A abhAva tarIke prAgabhAva paNa laI zakAya che. vaLI brAhmaNa-kAgaDo-koyala.. Ama jenA bhava che ene kAgaDAnA bhavamAM koyala bhavasaMbaMdhI zarIra saMbaMdhano prAgabhAva che ja. eTale lakSaNa javAthI ativyApti thaze. mATe ahIM AvA jeTalA zarIra saMbhavita hoya e badhAno saMbaMdhAbhAva kahyo che. Avo saMbaMdhAbhAva to brAhmaNanA bhava daramyAna ja haze, kAgaDAnA bhava daramyAna nahIM. tethI, vedaprAmANyaabhyapagamane samAnakAlIna AvA yAvasaMbaMdhAbhAvane samAnakAlIna evo je veda aprAmANya abhyAgamano abhAva e ziSTatva che. AvA lakSaNano phalitArtha che. ziSTa brAhmaNa marIne pachInA bhavamAM bauddha thayo. paNa haju bAlyAvasthAdi kAraNe "veda apramANa che' AvI mAnyatA nathI. to ukta lakSaNa emAM akSata hovAthI ene ziSTa ja mAnavo. aziSTa bauddha marIne brAhmaNa banyo. haju "veda pramANa che' evo abhyAgama karyo nathI. tethI lakSaNa jatuM na hovAthI ene aziSTa ja mAnavo. ema padmanAbhanuM maMtavya che. padmanAbhakathita A lakSaNamAM haju avyApti Ave che. te A rIte-devadatta ane yajJadatta. A banne vedane pramANa mAnanAra ziSTa brAhmaNo che. yajJadatta marIne kAgaDo thayo. eTale enA AtmAmAM rahelo apakRSTajJAnAvacchedakazarIrasaMbaMdhaprAgabhAvano nAza thaI gayo. alabat devadattane to haju "veda apramANa che' evA abhyAgamano abhAva ja che, tema chatAM have e ukta prAgabhAvane samAnakAlIna na hovAthI devadattamAM lakSaNa jaI zakaze nahIM, tethI avyApti. enuM vAraNa karavA mATe A pariSkAra jarUrI che ke vedaprAmANya abhyapagamane samAnAdhikaraNa hoya evA ja prAgabhAvanI vAta ahIM jANavI. ne evo prAgabhAva to devadattamAM haju akSata ja che. je prAgabhAvano nAza thayo che e yajJadatamAM hovAthI vyadhikaraNa hovAnA kAraNe lakSaNanI avyApti nathI ja. l22-23 (padmanAbhe phalitArtha tarIke ApelA lakSaNamAM dUSaNa jaNAve che.) gAthArtha : granthakAra : A lakSaNa barAbara nathI, kAraNa ke uttarabhavamAM brAhmaNamAM pUrvanA prAmANyagrahane AzrIne avyApti thAya che. pAnAbhaH e uttarabhavamAM navA prAmANyagrahanI pUrvamAM ziSyatva mAnatA ja nathI. tethI te avyApti nathI. TIkArtha: granthakAra : tame je vivakSA jaNAvI e barAbara nathI, kAraNa ke kAgaDAnA bhava pachInA bhAvamAM brAhmaNa thayelA jIvamAM pUrvabhavIya vedaprAmANyagrahanI apekSAe avyApti che. te paNa eTalA mATe ke tyAre "veda apramANa che' evA abhyapagamano ene je abhAva che, te pUrvabrAhmaNabhavIya vedaprAmANyaabhyapagamane samAnakAlIna Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 525 = prAgbhavIyavedaprAmANyagrahamAzrityAvyApteH / tadAnIM tadIyavedAprAmANyAbhyupagamavirahasya prAktanabrAhmaNabhavIyavedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInayAvadapakRSTajJAnAvacchedakazarIrasambandhavirahAsamAnakAlInatvAd, AntarAlikakAkabhava eva kAkazarIrasambandhaprAgabhAvanAzAt / prAmANyopagamAd = vedaprAmANyAbhyupagamAt prAk tatra kAkabhavottarabrAhmaNe tat = ziSTatvaM neti hetoralakSyatvAdeva na sA = avyAptiH / vedaprAmANyAbhyupagame tu lakSaNasampattyaiveti bhAvaH / iti cet ? nanvevaM yatkiMcidvedaprAmANyAbhyupagama eva grAhyaH / / 24 / / tathA ca - je yAvadraaprakRSTajJAnAvacchedaka zarIrasaMbaMdhano viraha tene asamAnakAlIna che. kAraNake vacalA kAkabhavamAM ja kAkazarIrasaMbaMdhanA prAgabhAvano nAza thaI gayo che. padmanAbha : kAkabhavanI uttaranA brAhmaNabhavamAM 'veda pramANa che' evo abhyapagama kare enI pUrvamAM te=ziSTatva ja nathI, tethI e brAhmaNa lakSyabhUta ja na hovAthI te avyApti AvatI nathI. ane jo e "veda pramANa che evo abhyAgama karI le, to to lakSaNa AvI javAthI ja avyApti raheze nahIM. granthakAra : Ama to tamAre game te rIte vedaprAmAyano abhugama levAno raheze. vivecanaH trevIsamI gAthAnA aMtabhAgamAM padmanAbhano evo phalitArtha Avelo che ke pachInA bhavamAM bauddha thayelo brAhmaNa paNa jyAM sudhI "veda apramANa che' evuM mAne nahIM tyAM sudhI pUrvanA bhavamAM "veda pramANa che" Avo je abhyapagama karyo hato, ene AzrIne e ziSTa ja che. AnA anusaMdhAnamAM granthakAra prastuta evyApti ApI rahyA che. ziSTabrAhmaNa-kAgaDo-brAhmaNa.. AvI bhavaparaMparAvALA jIve pUrvanA brAhmaNabhavamAM vedamAM prAmANyano abhyapagama karyo che, ne pachI aprAmANyano abhyapagama haju sudhI kyAreya karyo nathI. alabat A pAchaLanA brAhmaNabhavamAM "veda pramANa che' evo svIkAra karyo na hovA chatAM jema bauddha pUrvabhavIyasvIkAranI apekSAe ziSTa che, ema A brAhmaNa paNa pUrvabhavIya e svIkAranA prabhAve ziSTa che ja. ane chatAM enAmAM lakSaNa jatuM na hovAthI avyAptidoSa che. te A rIte-vacalA kAkabhavamAM ja kAkazarIrasaMbaMdha prAgabhAvano nAza thaI gayo hovAthI vedaaprAmANyaabhyAgamano je abhAva che, te tevA prAgabhAvane samAnakAlIna nathI. granthakAre ApelI A avyAptinA vAraNa mATe pAnAbha kahe che-uttaranA brAhmaNa bhavamAM vedamAM prAmANya jyAM sudhI mAnyuM nathI, tyAM sudhI e brAhmaNa ziSTa ja nathI, arthAt pUrvabhavIya abhyapagama have ene ziSTa banAvI zakato nathI. eTale e lakSya ja na hovAthI lakSaNa na javuM e iSTa che. avyAptirUpa nathI. ane A uttarabhavamAM jyArathI e pramANa mAnI leze.. tyArathI to e prAmANyaabhyapagama, ene samakAlIna je have pachInA je koI kAkAdibhavIya zarIrasaMbaMdha saMbhavita hoya te badhAno prAgabhAva. tathA ene samAnakAlIna aprAmANya abhyAgamano abhAva. A badhuM ja hAjara hovAthI lakSaNa ghaTI javAnA kAraNe avyApti raheze nahIM. parvabhavIyakAkazarIrasaMbaMdhaprAgabhAva, A navA prAmAyaabhyapaMgamane samAnakAlIna che ja nahIM, mATe eno nAza akiMcitkara che. padmanAbhe A rIte doSa vAraNa karavA para granthakAra kahe che : Ano artha to e thayo ke je bhavanA prAmANyagrahathI lakSaNa ghaTAvI zakAtuM hoya te bhavano prAmANyagraha laI zakAya. ra4 ane to pachI zuM doSa Ave che ? e have granthakAra jaNAve che.) Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 25 yatkiJcittadgrahe pazcAt prAka ca kAkasya janmanaH / viprajanmAntarAle syAtsA dhvaMsaprAgabhAvataH / / 25 / / yatkiJciditi / yatkiJcittadgrahe = yatkiJcidvedaprAmANyAbhyupagamasya lakSaNamadhyaniveze kAkasya janmanaH pazcAt prAk ca (viprajanmAntarAle=) viprajanmanorantarAle = aprAptivizleSAbhyAM madhyabhAve dhvaMsaprAgabhAvataH = kAkazarIrasambandhadhvaMsaprAgabhAvAvAzritya sA prasiddhA'tivyAptiH syAt / ayaM bhAvaH- yo brAhmaNaH kAko jAtastadanantaraM ca brAhmaNo bhaviSyati tasya maraNAnantaraM brAhmaNazarIrAgrahadazAyAmuttarabrAhmaNabhavakAlInavedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInakAkazarIradhvaMsenaiva lakSaNasAmrAjyAdativyAptiH / gAthA : yatkiMcit tenuM grahaNa karavAmAM kAgaDAnA bhavanI pachInA ane pUrvanA viprajanmanA antarAlamAM te ativyApti dhvaMsa-prAgabhAvanA kAraNe thaze. TIkArtha yatkiMcigame te vedaprAmANyagrahano lakSaNamAM samAveza karavAmAM Ave to kAkabhavanI AgaLapAchaLa brAhmaNa banelA jIvane e banne brAhmaNabhavanA aMtarAlamAM aprApti ane vizleSanA madhyabhAgamAM kAkazarIrapratiyogika dhvaMsa ane prAgabhAvane AzrIne te prasiddha ativyApti thaze. kahevAno bhAva A che ke je brAhmaNa kAgaDo thayo ane pachI pAcho brAhmaNa thaze. ene kAgaDAnA bhavanA mota bAda jyAre haju brAhmaNanuM zarIra dhAraNa karyuM nathI, A daramyAna, 'e jIva uttarabrAhmaNabhavamAM jyAre "veda pramANa che" evo abhyapagama karaze, tyAre vacalA kAkabhavazarIrasaMbaMdhano je dhvasa. enAthI lakSaNa saMpanna thaI javAthI ativyApti Avaze. pUrvanA kAkazarIrasaMbaMdhano prAgabhAva to tene samAnakAlIna che ja nahIM. ane ene ja pUrvanA brAhmaNazarIrane choDyA pachI haju jyAM sudhI kAkazarIrane dhAraNa karyuM nathI e kALa daramyAna pUrvanA brAhmaNabhavamAM "veda pramANa che" evA abhyapagamane samAnakAlIna kAkazarIrasaMbaMdha prAgabhAva akSata hovAthI ativyApti thaze. "vaLI pahelAM je bauddha hato ne pachI brAhmaNa thaze. e bauddhane nidrAdikALe "veda apramANa che evA grahano rahelo abhAva, AgaLanA brAhmaNabhavasaMbaMdhI niruktayAvatuzarIrasaMbaMdhAbhAvasamAnakAlIna hovAthI emAM ativyApti thaze e jANavuM. vivecana : padmanAbhanA abhiprAya pramANe lakSaNasamanvaya mATe koIpaNa prAmANyagraha laI zakAya che. paNa A rIte jo lakSaNa ghaTAvavAnuM hoya, to traNa rIte ativyApti Ave che. e, granthakAra A gAthAmAM darzAvI rahyA (1) gAthAmAM rahelA sA (te) zabdano TIkAmAM "prasiddha ativyApti' artha karyo che. nyAyasiddhAntamuktAvalInI kArikAvalInA prathama zlokamAM tame MIka namaH Ama grantha che. sAmAnyathI ya-tat zabdano abhisaMbaMdha hovAthI banneno ullekha joIe. ahIM, vat nA prayoga vinA mAtra tat sarvanAmano prayoga che. AnI saMgati mATe jaNAvyuM che ke jyAM prasiddhanI vAta hoya tyAM vat nA ullekha vinA paNa tat no ullekha thaI zake che. kRSNa e prasiddha vyakti che. ema, prastutamAM ya nA prayoga vinA mAtra tat no prayoga (sA) che. eTale granthakAre sA zabda mATe Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 527 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 prAktanakAkazarIrasambandhaprAgabhAvastu na tatsamAnakAlIna eveti / tasyaiva ca brAhmaNabhavatyAgAnantaraM kAkazarIrAgrahadazAyAM prAktanabrAhmaNabhavakAlInavedaprAmANyAbhyupagamasamAnakAlInakAkazarIrasambandhaprAgabhAvenAtivyaptiriti / kiJca, yo brAhmaNaH prAg bauddho vRttastasya svApAdidazAyAM vedAprAmANyAbhyupagamavirahasyAgrimabrAhmaNabhavIyaniruktayAvaccharIrasambandhAbhAvasamAnakAlInatvAttatrAtivyAptiriti bodhyam / / 25 / / jIvavRttiviziSTAGgAbhAvAbhAvagraho'pyasan / utkarSazcApakarSazcAvyavastho yadapekSayA / / 26 / / prasiddha' ema jaNAvIne e prasiddha tarIke ativyApti levAnuM jaNAvyuM che. kAgaDAmAM thatI ativyAptinuM prakaraNa cAle che. tethI ahIM ene prasiddha mAnI zakAya che. (2) eka jIvanA devadatta nAme brAhmaNa, kAgaDo ane yajJadA nAme brAhmaNa.. Ama traNa bhavo thayA. yajJadata jyAre vedaprAmANya abhyapagama karaze, tyAre kAkazarIrasaMbaMdhano dhvasa pUrve thaI gayo che. eTale ke A dhvasa e abhupagamane samAnakAlIna che. vaLI kAgaDAnuM zarIra choDI dIdhuM che, yajJadattIya zarIra haju dhAraNa karyuM nathI. A aMtarAla kALa daramyAna paNa A dhvaMsa vidyamAna che ja.. ane e ja vakhate "veda apramANa che' evA abhyapagamano abhAva paNa che ja. eTale A abhAva ziSTatvarUpa banavAthI e aMtarAlabhAgamAM lakSaNa jaze. paNa e vakhate e jIva ziSTa to nathI. mATe ativyApti. zaMkAH e vakhate kAkazarIrasaMbaMdhano dhvaMsAtmaka abhAva hAjara hovA chatAM prAgabhAvAtmaka abhAva hAjara nathI. eTale yAvatusaMbaMdhAbhAvanI samAnakAlInatA saMpanna na thavAthI ativyApti nahIM Ave. (3) samAdhAna : e prAgabhAvano yAvat saMbaMdhAbhAvamAM samAveza nathI, kAraNa ke e prAgabhAva yajJadarIyaprAmANyaabhyapagamane samAnakAlIna nathI. tethI eno ahIM vicAra ja karavAno na rahevAthI ativyApti Avaze ja. (4) devadattanA bhavamAM vedaprAmANyagraha karyo che. kAkazarIrasaMbaMdha prAgabhAva ene samakAlIna che. devadattano bhava pUro thayA pachI kAgaDAno bhava zaru thayo hovAthI e ziSTa nathI. paNa haju kAgaDAnuM zarIra dhAraNa karyuM nathI. eTale eno prAgabhAva hAjara che. vaLI veda aprAmANyagraha nathI. eTale lakSaNa javAthI ativyApti spaSTa (5) tarata pachInA bhavamAM brAhmaNa thanAra bauddhane nidrAkALe "veda apramANa che Avo graha nathI. vaLI A grahAbhAva niruktayAvasaMbaMdhAbhAvane samAnakAlIna paNa che ja. te A rIte-AgaLanA brAhmaNabhavamAM prAmAyagraha karaze. e vakhate e jIvane saMbhavita kAgaDA vagere je bhavo haze, e badhAnA je zarIrasaMbaMdhAbhAva prAgabhAva ke dhvasa) vidyamAna che e badhA ja A nidrAkALe paNa vidyamAna che ja, kAraNa ke vivakSita nidrA ane prAmANyagrahanI vacamAM evA koI zarIrano utpAda ke nAza thayo nathI. tethI lakSaNa javAthI ativyApti spaSTa che. erapI (navA pariSkAra-parihAra jaNAve che-) gAthArtha jIvamAM rahelo je viziSTazarIrano abhAva, tenA abhAvano samAveza paNa asatu=ayogya che, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 26 jIveti / jIvavRttiviziSTaH = kSetrajJavRttitvaviziSTo yo'GgAbhAvaH = utkRSTajJAnAvacchedakazarIrAbhAvastadabhAvagraho'pi = tadabhAvanivezo'pi (=jIvavRttiviziSTAGgAbhAvAbhAvagraho'pi) kAkezvarayorativyAptyavyAptivAraNArthamasan = na dussttlkssnnsmaadhaansmrthH| yad = yasmAdutkarSazcApakarSazcApekSayA'vyavasthA / kITikAdijJAnApekSayotkRSTatvAt kAkAdijJAnasya, brAhmaNAdijJAnasya ca devAdijJAnApekSayA'pakRSTatvAt / itthaM ca tadavasthe evAtivyAptyavyAptI / kAraNake utkarSa ane apakarSa ApekSika hovAthI koI cokkasa vyavasthA vinAnA che TIkArtha: jIvavRttiviziSTa eTale kSetrajJanirUpitavRttitAthI yukta=dehadhArI jIvanirUpita vRttitAthI yukta je aMgAbhAva=utkRSTa jJAnAvacchedakazarIrAbhAva, tenA abhAvano graha paNa tenA abhAvano (lakSaNamAM) samAveza paNa kAgaDA ane IzvaramAM kramazaH AvatI ativyApti ane avyAptinA vAraNa mATe asat che duSTalakSaNanuM samAdhAna karavA samartha nathI, kAraNake utkarSa ane apakarSa apekSAvALA hovAthI avyavasthita che. jemake kIDI vagerenA jJAnanI apekSAe kAgaDA vagerenuM jJAna utkRSTa che ane devAdinA jJAnanI apekSAe brAhmaNAdinuM jJAna apakRSTa che. Ama ativyApti ane avyApti tadavastha ja che. vivecana : ziSTanuM vedaprAmANyaabhyapaganRtvalakSaNa kramazaH kAgaDAmAM ane IzvaramAM ativyApta ne avyApta thAya che. A doSanA nivAraNa mATe judA judA pariSkAra sUcavavA chatAM kAMI ne kAMI doSa AvyA kare che. AvA ja eka navA pariSkArane padmanAbha nAme vidvAna sUcavI rahyA che ne granthakAra emAM paNa e doSo tadavastha ja che ema jaNAvI rahyA che. pahelAM sUcita pariSkArane vicArIe - (kAkamAM ativyAptinA vAraNa mATe utkRSTajJAnAvacchedaka zarIrano samAveza karavAmAM Ave to IzvaramAM avyAptino doSa Ave che e 20mI gAthAmAM darzAvyuM. tethI apakRSTajJAnAvacchedakazarIrAbhAvano samAveza karyo to paNa ativyApti-avyApti doSa UbhA rahyA. eTale have, utkRSTajJAnAvacchedakazarIrAbhAvanA abhAvano samAveza sUcavavAmAM AvI rahyo che. eTale lakSaNa AvuM maLaze ke-jIvamAM rahelA viziSTazarIranA abhAvano je svArasika vedaprAmANyaabhyapagamakAlIna abhAva, tene samakAlIna svArasikavedaaprAmANya abhyAgamano abhAva e ziSTatva che. ahIM viziSTazarIra eTale utkRSTajJAnAvacchedakazarIra. brAhmaNa marIne kAgaDo thayo. eNe kAkabhavIyazarIra dhAraNa karI lIdhuM hoya tyAre ke e pUrve aMtarAlakALamAM.. A bannemAM utkRSTajJAnAvacchedaka zarIrano abhAva ja che, e abhAvano abhAva nathI. eTale aprAmANyaabhyapagamAbhAva (=aprAmANyaanabhupagama), lakSaNagata bIjAabhAvane samakAlIna na thavAthI lakSaNa na javAnA kAraNe ativyApti nahIM thAya. jIvanirUpitavRttitA eTale jIvanirUpita AdheyatA. A AdheyatA je vastu jIvamAM Adheya hoya (jIvamAM rahelI hoya) emAM ja rahI zake che. tethI jIvanirUpitavRttitAvALo je viziSTazarIrAbhAva, e jIvamAM ja rahI zakavAthI IzvaramAM eno abhAva maLaze ja. eTale lakSaNa javAthI avyApti nahIM Ave. Ama sUcita pariSkAra ApaNe joyo. have granthakAra emAM dUSaNa darzAve che-eno Azaya A che-utkRSTa jJAna eTale sarvotkRSTajJAna levuM ke anyApekSayA adhika hoya evuM jJAna levuM ? jo sarvotkRSTa levAnuM hoya, to Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 529 na ca kAkAdijJAnavyAvRttaM manuSyAdijJAnasAdhAraNamutkarSaM nAma jAtivizeSamAdriyante bhavantaH, anyathA kAryamAtravRttijAteH kAryatA'vacchedakatvaniyamena tdvcchinne'nugtkaarnnklpnaa''pttiH|| e Izvarane hoya che, ne Izvarane koI ja zarIra na hovAthI utkRSTajJAnAvacchedakazarIra aprasiddha thaI javAnA kAraNe lakSaNamAM asaMbhavadoSa Ave. vaLI cAlu brAhmaNAdine evuM jJAna na hovAthI e badhA paNa vedane pramANa mAnavA chatAM ziSTa nahIM banI zake. je jJAna anyApekSA adhika hoya e utkRSTa.. A rIte kahevAmAM to kAgaDAnuM jJAna paNa kIDInA jJAnanI apekSAe adhika hovAthI utkRSTa banI javAnA kAraNe enuM zarIra paNa utkRSTajJAnAvacchedaka banI jaze. eTale evA zarIranA abhAvano abhAva rahI javAnA kAraNe ativyApti Avaze ja. have jo ema kahevAmAM Ave ke kAgaDAnuM jJAna kIDInI apekSAe adhika hovA chatAM, brAhmaNanI apekSAe ochuM hovAthI apakRSTa ja kahevAya, utkRSTa nahIM... to to, brAhmaNanuM jJAna paNa devAdinA jJAnanI apekSAe ochuM hovAthI apakRSTa ja banI javAnA kAraNe enAmAM paNa lakSaNa na javAthI avyApti Avaze. Ama ativyAti-avyAti UbhI ja raheze. TIkArtha : vaLI, kAkAdinA jJAnamAM na rahI hoya ane manuSyAdinA jJAnamAM rahI hoya evI utkarSa (=utkRSTatva) nAmanI jAtivizeSane tame mAnatA nathI, nahIMtara jo mAno, to "kAryamAtramAM rahelI jAti kAryatAvacchedaka hoya ja' Avo niyama hovAthI tadavacchinnakAryapratye anugata kAraNanI kalpanA karavAnI Apatti Ave che. zaMkA utkarSa IzvarajJAnasAdhAraNa hovAthI kAryamAtravRtti nathI. samAdhAna : to paNa devadattAdijanyatAvacchedakajAti sAthe ane apakarSavizeSajAti sAthe sAMkaryuM hovAthI utkarSa e jAti nathI. te te jJAnAvacchedakazarIrasaMbaMdhAbhAvano samUha to jANavo atimuzkela che. mATe A akiMcikara che. vivecana : (avyApti-ativyAptinA vAraNa mATe sUcita navo vicAra-zaMkA) ame jJAnamAM utkarSaapakarSane ApekSika mAnatA nathI, paNa eka cokkasa prakAranI jAtirUpa (jAtivizeSa) mAnIe chIe. A jAti je jJAnamAM rahI hoya, e badhuM ja utkRSTajJAna kahevAya-manuSya-devAdinA darekanA jJAnamAM A jAti rahI hovAthI e badhuM ja jJAna utkRSTajJAna ja che. tethI brAhmaNAdinuM jJAna apakRSTa na banavAthI avyApti nahIM thAya. vaLI kAkAdinA jJAnamAM e jAti na hovAthI enuM jJAna utkRSTa na banavAnA kAraNe ativyApti nahIM thAya. granthakAra: A rIte tame utkarSane jAtivizeSa tarIke svIkArI zakatA nathI. Azaya e che ke amuka cokkasa kAryamAtramAM je jAti rahI hoya, te jAtyavacchinnakAryatA avazya mAnavI ja paDe che. ane e jo mAnavAmAM Ave to e kAryatAnuM nirUpaka koI anugata kAraNa paNa mAnavuM ja paDe che. jemake je koI ghaDA che te badhA ja kAryarUpa che. eTale ghaTAtmakakAryamAtramAM rahelI ghaTatvajAtithI avacchinna (ghaTavAvacchinna) kAryatA manAya ja che temaja enA nirUpaka tarIke daMDAtmaka anugatakAraNa (daMDavAvacchinnakAraNatA) paNa manAya ja che. eTale prastutamAM utkarSAvacchinnakAryatA nirUpaka koI cokkasa anugatakAraNa eTale ke je koI utkRSTajJAna hoya e badhA pratye koI anugata kAraNa-mAnavAnuM gaurava tamAre thaze ja. ene TALavuM hoya to utkarSane jAti mAnavI na joIe. padmanAbha- utkarSa e jAti ja che. paNa e kAryamAtravRtti nathI, kAraNa ke e eka akAryabhUta-nitya evA IzvarajJAnamAM paNa rahI che. eTale e jAti kAryatAthI atiriktavRtti hovAthI kAryatAvacchedaka banI zakatI nathI. tethI tadavacchinnakAryatA aprasiddha hovAthI enuM anugatakAraNa mAnavAno prazna ja Ubho thato nathI. 20. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 26 'IzvarajJAnasAdhAraNyAnna tasya kAryamAtravRttitvamiti' cet ? tathApi devadattAdijanyatA'vacchedikayA'pakarSavizeSeNa ca sAGkaryAnna jAtitvam / tattajjJAnAvacchedakazarIrasambandhAbhAvakUTastu durgraha iti na kiJcidetat IT 26TT granthakAra- to paNa sAMkya thatuM hovAthI jJAnamAM rahelA utkarSane jAti mAnI zakAtI nathI. te sAMkya A rIte-IzvarajJAnane choDI do.. e sivAya jIvAtmAonuM to darekanuM jJAna janya hovAthI kAryarUpa che ja. A dareka jJAnamAM janyatA AvavAthI e janyatAnI avacchedaka koI jAti mAnavI paDaze. jJAnatvane e jAti tarIke mAnI zakAtI nathI, kAraNa ke e IzvarajJAnamAM paNa rahI hovAthI nitya-anityasAdhAraNa hovAnA kAraNe kAryatAthI atiriktavRtti che. eTale devadattAdi jIvAtmAonA jJAnamAM rahelI A janyatAvacchedaka jAtine jo "a" jAti kahIe.... to enI sAthe utkarSajAtine sAMkarya thaze. be dharmonA sAkarthane tapAsavA mATe traNa sthaLa cakAsavA paDe. kAraNa ke ekabIjAnA abhAvanI sAthe rahelA hoya AvA be dharmo jo kyAMka banne sAthe rahI jAya to sAMkarya kahevAya che. eTale eka sthaLa evuM hoya jyAM prathamadharma hoya, bIjAno abhAva hoya. bIjuM sthaLa evuM hoya jyAM bIjo dharma hoya, prathamano abhAva hoya.. ne trIjuM sthaLa evuM hoya jyAM banne dharmo rahyA hoya. prastutamAM, kaDI vagerenuM jJAna evuM che jyAM 'A' jAti che, paNa utkarSa nathI. IzvarajJAna evuM che, jyAM utkarSa che, paNa "a" jAti nathI ane devadattAdinuM jJAna evuM che jyAM "a" jAti paNa che ne utkarSa paNa che. Ama, "a" jAti sAthe sAMkarya hovAthI utkarSane jAti mAnI zakAtI nathI. A ja rIte apakarSavizeSa sAthenuM sAMkarya yathAsaMbhava vicArI levuM. padmanAbha- utkarSane jAti nathI mAnI zakAtI... e barAbara. vaLI jAtirUpa na mAnIe to e ApekSika dharma thavAthI enI nizcita vyavasthA na thaI zakavAnA kAraNe doSo tadavastha rahe che. eTale have ame lakSaNamAMthI utkarSa-apakarSanI vAta ja kADhI nAkhIe chIe. navuM lakSaNa AvuM banAvIzuM ke "caitra-maitra vagere te te vyaktinA jJAnanA avacchedaka bananAra zarIronA saMbaMdhonA abhAvono kSetrajJanirUpitavRttitAviziSTa je kUTa (=samUha) tenA abhAvane samakAlIna je niruktaaprAmANyagrahAbhAva. e ziSTatva..' IzvaramAM e kUTa hovA chatAM uktavRttitAviziSTa kUTa na hovAthI lakSaNa rahI javAnA kAraNe avyAti nahIM Ave. kAkAdimAM ke attarAlamAM e kaTa ja rahI gayo hovAthI ativyApti nahIM thAya.) granthakAra? Avo pariSkAra paNa sAra vinAno che. kAraNa ke caitrIyajJAna, maitrIyajJAna.. vagere te te jJAnane vyaktigata svataMtra jANavA chaghastha mATe atyaMta duSkara che. eTale enA avacchedakazarIra saMbaMdhonA abhAvono kUTa jANavo paNa durraha hovAthI ziSTatvano nirNaya atimuzkela thaI jaze. rikA avataraNikArtha zaMkA: ame 8. zabdaza: vivecanakAre sAMkarya samajAvavA mATe je gapagoLA hAMkyA che e emanA pustakamAMthI ja joI levA... jJAnamAM rahelA dharmonA sAMkarya mATe jagatanAM tamAma kAryo paramANu vagerene vacce lAvavAnI jarUra kayA prakAranI paMDitAI che ? nayalatAsaMskRta vyAkhyAmAM paNa je rIte saMgati karI che e paNa asaMgata che. devadattIyajJAnamAM IzvarakiTikAdinA jJAnApekSayA apakarSa-utkarSa laIne ApavAnI Apatti to pUrve apAI ja gayelI che. pachInA navA pariSkAramAM A levAnuM nathI. jyAM utkarSa jAti che tyAM utkarSa ja che e nizcita karavA to ene jAti tarIke levAnI zaMkA che. jAti ApekSika hotI nathI. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 nanu ekajanmAvacchedena svasamAnAdhikaraNasvottaravedAprAmANyAbhyupagamadhvaMsAnAdhAravedaprAmANyAbhyupagamottarakAlavRttitvavaziSTavedAprAmANyAbhyupagamavirahaH ziSTatvamiti nirvacane na ko'pi doSo bhaviSyatItyata Aha api cA'vyAptyativyAptI kAtya'-dezavikalpataH / Adyagrahe svatAtparyAnna doSa iti cenmatiH / / 27 / / api ceti / api ca kAya-dezavikalpataH = kRtsnavedaprAmANyAbhyupagamo vivakSito dezatadabhyupagamo vA ? iti vivecane'vyAptyativyAptI / kRtsnavedaprAmANyAbhyupagamasya brAhmaNeSvapyabhAvAt / na hi vedAntino navuM ja lakSaNa ApIe chIe : eka janma daramyAna svasamAnAdhikaraNa ane svanI uttaramAM thayela veda aprAmANyagrahanA dhvaMsano je anAdhAra che, evo je vedaprAmANyagrahano uttarakALa, te kALamAM rahelo che vedaaprAmANyagrahano abhAva. e ziSTatva." AvI vyAkhyA karavAmAM koI doSa raheze nahIM. Azaya e che ke devadatte "veda pramANa che" ema nizcaya karyo. e pachI bhaviSyamAM jo e "veda apramANa che" evo nizcaya kare, to jJAna kSaNika hovAthI pachI eno dhvaMsa thaI jAya. ane e dhvaMsa pachI haMmezA rahevAthI pachIno badho kALa e dhvaMsano AdhArabhUta banI jAya. paNa e pUrvano kALa anAdhAra rahe. A anAdhArakALamAM rahelo vedaaprAmANyagrahano abhAva e ziSTatva che. eTale e kALa daramyAna e sUto hoya to paNa ziSTa che ja. ukta dhvaMsa pachInA kALamAM e sUto hoya to paNa ziSTa nathI ja. kAkAdibhavamAM to bhava ja badalAI gayo.. eTale koI prazna nathI. ukta dhvasanA anAdhArabhUta kALa daramyAna yajJadattane vedaaprAmANyagraha thaI jAya to paNa devadattamAM avyApti thavAnI nathI. kAraNake e aprAmANyagraha samAnAdhikaraNa nathI. AvI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che gAthArthaH vaLI kArca ane dezanA vikalpa avyApti-ativyApti doSo che. "svatAtparyane anusarIne prathamavikalpamAM doSa nathI" Avo jo abhiprAya hoya to... TIkArtha vaLI, veda prAmANyaabhyapagamamAM saMpUrNa vedane pramANa mAnavAnI vivakSA che ke tenA ekadezane pramANa mAnavAnI vivakSA che ? A vicAra karavAmAM Ave to kramazaH avyApti ane ativyApti doSa Ave che. (te ArIte-) saMpUrNa veda pramANa che AvI mAnyatA brAhmaNomAM hotI nathI, kAraNake vedAMtIo taiyAyikAdine abhimata zrutine pramANa mAnatA nathI ane naiyAyika vagere vedAntIne abhimata zrutine pramANa mAnatA nathI. (eTale teomAM avyApti spaSTa che.) (bIjo vikalpa-tenA koIpaNa bhAgane pramANa mAnavAnI vivakSA laIe to-) koIka vedavAkyane to bauddhavagere paNa pramANa mAne che, kAraNake "sarva jIvone haNavA joIe nahIM', "agni 9. zabdazaH vivecanakAre svottaravedaprAmANyaabhyAgamano dhvaMsa ahIM kahyo che, e galata jANavuM. kAraNa ke to pachI, svottara je kahela che te vyartha banI jaze. te paNa eTalA mATe ke svatravedaprAmANyagraha che. eno dhvaMsa enA uttaramAM ja hoya, pUrvamAM nahIM. tethI svottara lakhavAnI jarUra rahetI nathI. dvAtrizikAprakAzakAre svazabdathI vedaaprAmANya asvIkAra lIdho che. e zI rIte laI zakAya ? ne zA mATe lIdho ? e teo ja jaNAvI zake. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 28 naiyAyikAdyabhimatAM zrutiM pramANayanti, naiyAyikAdayo vA vedAntyabhimatAm / yatkiJcidvedaprAmANyaM ca bauddhAdayo'pyabhyupagacchanti "na hiMsyAt sarvabhUtAni" (chAndogyopaniSat-a.8), "agnirhimasya bheSajam" (yajurveda23/10) ityAdivacanAnAM teSAmapi sammatatvAditi / "svatAtparyAt = svAbhiprAyamapekSyAdyagrahe = yAvadvedaprAmANyAbhyupagamaniveze na doSaH, 'sva-svatAtparye pramANaM zruti'riti hi sarveSAM naiyAyikAdInAmabhyupagamaH" tti tiH = jyanA mavaDhIyA? || ra7TI. naivaM viziSya tAtparyAgrahe tanmAnatA'grahAt / sAmAnyataH svatAtparye prAmANyaM no'pi sammatam / / 28 / / naivamiti / evaM matiH na yuktA, kasyAzcidduravabodhAyAH zruteH viziSya = svakalpitA'rthA'nusAreNa tAtparyA'grahe tanmAnatAyAH = tatpramANatAyA agrahAt (=tanmAnatA'grahAt), svatAtparye sarvavedaprAmANyAbhyupagamasya duHshktvaat| ThaMDInuM Sadha che' vagere vacano teone paNa mAnya che. (eTale teomAM ativyApti thaze.) zaMkAsvatAtparyane svAbhiprAyane anusarIne prathama vikalpa svIkAravAmAM koI doSa nathI, arthAt saMpUrNavedane pramANa mAnavAno vikalpa ja levAno che, paNa e potapotAnA abhiprAyane anusarIne.. eTale vedAMtI-naiyAyika vageremAM avyAptidoSa Avaze nahIM, kAraNake potapote jevo tAtparyArtha mAne che "emAM zruti pramANa che', AvuM naiyAyikavagere badhA ja mAne che. granthakAraH tamArI jo AvI kalpanA (zaMkA) hoya to... (e barAbara nathI. A vAta AgaLa Avaze.) VrI (e kema barAbara nathI ? e have jaNAve che-) gAthArtha : A pramANe kalpanA barAbara nathI, kAraNake vizeSarUpe tAtparyano Agraha hoya to tenI pramANatAno graha nahIM thAya. ane sAmAnyathI svatAtparyamAM pramANatA to amane paNa saMmata che. TIkArtha ? AvI kalpanA yogya nathI, kAraNake duravabodha koIka zrutino vizeSarUpe rUkalpitaarthane anusarIne tAtparyagraha na thAya, to tenI pramANatAno graha thaI zakato na hovAthI svatAtparyane anusarIne sarvavedanA prAmANyano abhyapagama duHzakya che. (zaMkA-) jenuM tAtparya jANyuM nathI evI zruti aMge pramAupahitatvano nizcaya na hovA chatAM pramAkaraNatvano nizcaya saraLa hovAthI doSa nathI. AvI zaMkAnA vAraNa mATe kahe chesAmAnyathI nayarUpe svAbhiprAyamAM vedanuM prAmANya amane jainone paNa saMmata che ja. jeTalA anyadarzano che eTalA ja navo che AvA dhRtavacanathI parikarmita buddhivALo vidvAna badhA ja zabdo pramANa karato hoya che eTale ene sakalavedanA prAmANyano abhyapagama nirAbAdha che. vivecanaH (1) jeTalA brAhmaNAdi ziSTa tarIke mAnya che, e badhAne badhA ja vedavacanono svAbhiprAyane anusaranAro tAtparyabodha thaI ja jAya evo niyama nathI. keTalIka durgama zrutiono e rIte bodha na paNa thAya. eTale sarvavedaprAmANyano nizcaya atyaMta duSkara che. e jene jene nahIM thAya evA badhA brAhmaNAdimAM lakSaNa Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 533 'anAkalitatAtparyAyAmapi zrutau pramopahitatvAgrahe'pi pramAkaraNatvasya sugrahatvAnna doSa' ityata AhasAmAnyato nayarUpatvena svatAtparye = svAbhiprAye prAmANyaM = vedaprAmANyaM naH = asmAkaM jainAnAmapi sammatam / 'yAvanto hi parasamayAstAvanta eva nayA' iti zrutaparikarmitamateH sarvameva zabdaM pramANIkurvataH sakalavedaprAmANyAbhyupagamo'napAya eveti / / 28 / / etadevAha mithyAdRSTigRhItaM hi mithyA samyagapi zrutam / samyagdRSTigRhItaM tu samyagmithyeti naH sthitiH / / 29 / / mithyAdRSTIti / mithyAdRSTigRhItaM hi samyagapi zrutamAcArAdikaM mithyA bhavati, taM prati tasya viparItabodhanimittatvAt / samyagdRSTigRhItaM tu mithyA'pi zrutaM veda-purANAdikaM samyak, taM prati tasya yathArthabodhanimittatvAt / iti naH = asmAkaM sthitiH = siddhAntamaryAdA / pramAnimittatvamAtrametadabhyupagataM na tu pramAkaraNatvamiti cet ? na, tvaduktaM pramAkaraNatvameva pramANatvamiti sarveSAM pramAtRRNAmanabhyupagamAt / / 29 / / na javAthI avyApti Avaze ja. brAhmaNa evI zrutinA tAtparyano pramAtmaka bodha na thavAthI e zruti pramAupahita ( tAtparyabodhanA sAnidhyavALI) bhale na bane. tema chatAM e bodha na karI zakanAra brAhmaNadine paNa "A zruti pramAnuM asAdhAraNakAraNa=pramANa che" Avo nizcaya to hoya ja che. eTale e nizcayanA AdhAre emane ziSTa gaNI levAthI avyAti doSa raheze nahIM. granthakAra : kayo pramAtmaka bodha thavAno che ? e nizcaya na hovA chatAM, sAmAnyathI "A zrutithI pramAtmaka bodha thaI zake che ATalI mAnyatAmAtrathI ja jo ziSTatva mAnavAnuM hoya, to e amArAmAM paNa tamAre mAnavuM ja paDaze, kAraNa ke amArA abhiprAye "vedo paNa nayarUpe pramANa che ja." amArA zAstromAM kahyuM ja che ke jeTalA anyadarzanonA siddhAnto che, eTalA nAyo che. AvA zAstrathI parikarmita buddhivALo puruSa zabdamAtrane pramANa tarIke svIkAre che to badhA ja vedane pramANa mAnavAmAM ene koI prazna raheze ja nahIM e spaSTa che. l/28 A ja vAtane raju kare che gAthArtha : mithyAdRSTie grahaNa kareluM samyakakRta paNa mithyA che, ane samyagdaSTie grahaNa kareluM mithyAzruta paNa samyagu che evI amArI zAstramaryAdA che. TIkArthaH mithyASTie grahaNa kareluM AcArAMga vagere samyakuzrutapaNa mithyA banI jAya che, kAraNake enA pratye e viparIta bodhanuM kAraNa che. jyAre samyagdaSTie grahaNa kareluM veda-purANa vagere mithyAzruta paNa samyagu banI jAya che, kAraNake tenA pratye te yathArtha bodhanuM nimitta che. AvI amArI siddhAntamaryAdA che. brAhANa : A to pramAnuM nimittatva mAtra mAnyuM kahevAya, karaNatva nahIM. granthakAra : pramAkaraNatva ja pramANatva evuM tamAruM kaheluM badhA pramAtAo svIkAratA na hovAthI tamArI A vAta barAbara nathI. vivecana : (1) brAhmaNa : tamArI siddhAntamaryAdA mujaba to "veda veda che mATe samyagu che" evuM nathI, Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 30 tAtparyaM vaH svasiddhAntopajIvyamiti cenmatiH / nanu yuktyupajIvyatvaM dvayorapyavizeSataH / / 30 / / tAtparyamiti / vo = yuSmAkaM svasiddhAntopajIvyaM = svasiddhAntapuraskAri tAtparyam / tathA cAnyAgamAnupajIvyatAtparye sakalavedaprAmANyAbhyupagamanivezAnna doSa iti ced = yadi tava matirnanu tadA dvayorapyAvayoravizeSato yuktyupajIvyatvam / ayaM bhAvaH- anyAgamAnupajIvyatvaM hyanyAgamAsaMvAditvaM cet ? tatsaMvAdini svAbhiprAye'vyAptiH / ayauktikatadasaMvAditvaM ced ? asmAkamapi tAtparyamayauktikAgamAsaMvAdyeva, sarvasyaiva bhagavadvacanasya yuktipratiSThitatvAt, mithyAzrutatAtparyasyApi syAdvAdasaGgatayuktyaiva gRhyamANatvAt TIrU|| yataH paNa "samyagdaSTithI gRhIta che, mATe samyagu chearthAt yathArtha bodha thavAmAM enI mukhyatA asAdhAraNakAraNatA= karaNatA nathI, paNa bodha karanAranI ja mukhyatA che. eTale vedavacana emAM nimitta bane che, paNa karaNa banatA nathI. tame jema AcArAMgAdi jinavacanone "e jinavacana che, mATe samyagu che' ema mAno cho, emAM eno gRhItA koNa che? e vacce lAvatA nathI. ema vedavacanone "e vedavacana che, mATe samyagu che ema mAno to ja ene pramAkaraNa mAnyA kahevAya.. paNa tame evuM mAnatA nathI. eTale tame jainoe vedane pramAkaraNa=pramANa mAnyA na hovAthI ziSTatvanI ativyApti thaze nahIM. granthakAra: "pramAnuM karaNa bane e pramANa" AvuM pramANanuM tame kaheluM lakSaNa badhA pramAtAo svIkAratA nathI. teo to "je samyagubodhane pedA kare e pramANa' AvuM svIkAratA hovAthI jainomAM lakSaNanI ativyApti thaze ja. 29 (navI dalIla ane eno javAba jaNAve che-). gAthArtha: "tamAruM tAtparya to tamArA siddhAntane avalaMbIne che' Avo jo tamAro vicAra hoya, to ApaNe banne samAna rIte yuktine upajIvya banI jaIe chIe. TIkArtha tamAruM to svasiddhAntane upajIvya AgaLa karanAruM tAtparya che. eTale "anyaAgamane anupajIvya tAtparya aMge sakalavedanA prAmANyano abhyapagama' kahevAthI doSa nahIM Ave, AvI jo tArI mati che, to to kharekhara ApaNe banne samAna rIte yukti upajIvya banI gayA. kahevAno bhAva A che-anyaAgamane anupajIvyatva eTale "anyaAgamane asaMvAditva' jo lezo, to tenI sAthe saMvAda dharAvanAra svAbhiprAyamAM avyApti thaze, ane ayauktika tenuM asaMvAditva lezo to amAruM tAtparya paNa ayoktika Agamane asaMvAdI ja che, kAraNake bhagavAnanA sarvavacano yuktipratiSThita hoya che. mithyAzrutatAtparya paNa syAdvAdasaMgata yuktithI ja gRhIta thatuM hoya che. vivecana : brAhmaNa ? tame jaino vedane pramANa je mAno cho te to tamArA siddhAntane=Agamane anusaratA tAtparyArthamAM mAno che. eTale "veda sivAyanA anya Agamane nahIM anusaratA tAtparyamAM sakalavedanAM 10. granthamAM ti 9 sudhIno adhikAra brAhmaNanA pUrvapakSarUpe che. eTale ke brAhmaNa bolanAra che. tethI tamArA tarIke "jainonA Ave. zabdazaH vivecanakAre tamAruM=brAhmaNonuM artha karyo che ! Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 535 udbhAvanamanigrAhyaM yuktereva hi yauktike / prAmANye ca na vedatvaM satyatvaM tu prayojakam / / 31 / / udbhAvanamiti / yauktike hyarthe yukterevodbhAvanamanigrAhyamanigrahasthAnaM, anyathA nigrahAbhidhAnAt / yad vAdI- "jo heuvAyapakkhaMmi heuo Agame a Agamio / so samayapannavao siddhaMtavirAhago anno / / " prAmANyano abhyapagama.' lakSaNamAM Ano niveza karavAthI doSa nahIM Ave. kAraNake jeno to potAnA AgamanI sAthe saMvAda thAya evA tAtparyamAM vedane pramANa mAne che, e sivAyanA tAtparyamAM nahIM. eTale lakSaNa na javAthI ativyApti doSa raheto nathI. granthakAra : Ano artha to e thaze ke ApaNe baMnee yuktino AdhAra rAkhavo paDaze. kahevAno bhAva A che : anyaAgama anupajIvyatAtparyanI tame vAta karo cho to emAM anyAgamAnupajIvyatva zuM che? anyAgamaasaMvAdita ke ayauktikAgamAsaMvAditva ? AmAMnA prathamavikalpano artha e thAya che ke veda sivAyanA anya Agama sAthe je asaMvAdI hoya evA tAtparyamAM vedane je pramANa mAne te ziSTa. eTale "koIpaNa jIvane mAravo nahIM', "jUTha bolavuM nahIM..' vagere saMvAdI vedavacanane pramANa mAnanAra brAhmaNamAM lakSaNa na javAthI avyApti doSa Avaze ja. bIjA vikalpano artha A thAya che ke-je ayauktika-yuktiasaMgata hoya evA Agamane asaMvAdI tAtparyamAM vedane je pramANa mAnato hoya, te ziSTa, A lakSaNa to amArAmAM paNa jaze ja, kAraNake amAre paNa yuktiasaMgata Agamane je asaMvAdI hoya evuM ja tAtparya abhipreta che. te paNa eTalA mATe ke bhagavAnanuM badhuM ja vacana yuktipratiSThita che. arthAt je artha yuktisaMgata hoya evA arthanA tAtparyamAM ja prabhuvacana amane pramANa tarIke saMmata hoya che. yuktiasaMgata arthamAM to ame prabhuvacanane paNa pramANa mAnatA ja nathI. samyagdaSTijIva mithyAzrutanA evA ja tAtparyane grahaNa kare che je, syAdvAdasaMgatatrayuktithI=syAdvAdane anusaranArI yuktithI sahita hoya. eTale enA paNa yuktiasaMgataarthanA tAtparyamAM e pramANa tarIke mAnya nathI ja. Ama ame yuktinA AdhAre pramANa svIkArIe chIe. have tame paNa, ayauktika arthane asaMvAdIyuktisaMgata arthane saMvAdI evA tAtparyamAM ja vedane pramANa mAno cho. to pachI tame paNa yuktino ja AdhAra lenArA banyA. Ama ApaNe baMne samAna rIte yukti upajIvya banyA. ne tethI e rIte amArAmAM paNa ziSTatva AvavAthI ativyApti UbhI ja raheze li3ol yuktiupajIvyatva e kAraNe che ke gAthArtha: yauktika arthamAM ja yuktinuM ja udbhAvana anigrAhya che. ane prAmANyamAM vedata nahIM, paNa satyatva prayojaka che. TIkArtha je artha yauktika-yuktisaMgata che, emAM ja yuktinuM ja udbhAvana karavuM e anigrAhya anigrahasthAna che, kAraNake nigraha anyathA kahelo che. je vAdIe A rIte kahelo che-je hetuvAdapakSamAM hetuka che ane AgamamAM Agamika che te siddhAntano prajJApaka che, anya siddhAntano virAdhaka che. zaMkA: 'vedata ja prAmANyanuM prayojaka che' evo abhyapagama ja yAvadaprAmANyaabhyapagama che. samAdhAna : prAmANyamAM veda- prayojaka nathI, paraMtu satyatva ja prayojaka che, kAraNake avisaMvAdI evA lokazabda paNa pramANa che. tethI A vAta zraddhAmAtra che.. ne eTale ja mahattvazUnya che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 31 (saMta. /46) tiA atha vedatvameva prAmANyaprayojakamityabhyupagamo yAvadvedaprAmANyAbhyupagamaH syAdityata Aha-prAmANye ca vivecanaH gAthAmAM evakAra ane hikAra. A banne "ja kAra arthamAM che. eTale Avo artha maLe che ke yuktisaMgataarthamAM ja yuktinuM ja ubhAvana karavuM emAM koI doSa na hovAthI koI nigraha karI zakatuM nathI. tethI (1) A anyathA zabdanA artha tarIke be vAta maLe che. yauktikaarthanuM vagara yuktie grahaNa karavuM e nigrahasthAna che ane ayauktika arthanuM (Agamagamya arthanuM) yuktithI grahaNa karavA mathavuM e nigrahasthAna che. zaMkA : zuM jinAgamamAM paNa evI Agamagamya ayaktika yuktiasaMgata vAto che ? samAdhAna: ahIM amauktika zabdano artha yuktiasaMgata evo nathI, paNa evo che ke-yuktisaMgata evI paNa je vAto atIndriyatna vagere kAraNe ApaNA kSayopazamano viSaya na hovAthI emAM rahelI yukti khoLI kADhavI azakya hoya te ayaktika. AvI vAto yuktipUrvaka samajavA-samajAvavAno prayAsa karavo e nigrahasthAna che. eTale jinAgamamAM yuktiasaMgata vAto hotI nathI, e nizcita che. prazna : ayauktika zabdano Avo artha kADhavAmAM koI AdhAra ? uttara prastuta batrIzInI trIsamI gAthAnI vRttimAM sarvasthava mAvakavanaca lubritiSThitatvAn AvuM ja kahyuM che e ja jaNAve che ke Agamagamya vAto paNa yuktisaMgata to hoya ja che. ane tema chatAM ene yuktigrAhya na kahetAM AzAgrAhya kahI e ja sUcave che ke e ApaNI yuktino viSaya nahIM hoya, arthAt ayauktika hoya. vAdI ' zrI siddhasenadivakArasUrimahArAje sammatitarka (3-45) mAM kahyuM che-hetuvAdapakSamAM hetuthI ane Agamika padArthamAM AgamathI (= AjJAthI) nirUpaNa kare te siddhAntano prajJApaka che, ane AnAthI bhinna rIte karanAra siddhAntano virAdhaka che. brAhANa: je Agamagamya vAto ApaNo viSaya nathI, ene jaNAvanAra Agama vacano duravabodha ja banI jaze. pachI emAM svatAtparyAnusArI yuktipUrvaka prAmANyagraha zI rIte karazo? ane e jo nahIM thAya to sakalajinavacanaprAmANyaabhyapagama tamAre paNa duHzaka banI jaze. granthakAra? amAre to jinavacanatvena (jinavacanarUpe) badhA ja jinavacano pramANa tarIke nizcita thayelA che. eTale kSayopazamanI maryAdAnA kAraNe evA duravabodha jinavacanavizeSano prAmANyagraha paNa azakya ke duHzakya nathI. brAhaNa: Ano artha e thayo ke tame jinavacanomAM prAmANya je mAno cho temAM jinavInatva e prayojaka che. to ame paNa A rIte kahIzuM ke vedavacanomAM prAmANya je che te vedatvena (=vedavacanatvena) che. eTale ke veda- emAM prayojaka che. A abhyapagama ja yAdavacanaprAmANyanA abhyapagamamAM paryavasita thaI jaze. eTale duravabodha zrutivizeSa aMge paNa prAmANyagraha asaMbhavita nahIM bane. granthakAra tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke vedavacanomAM je prAmANya che temAM veda- prayojaka nathI, paNa satyatva prayojaka che. te paNa eTalA mATe ke lokavyavahAramAM bolAtA zabdo-vacano paNa je avisaMvAdI hoya, te pramANa tarIke badhAne mAnya hoya ja che. eTale vedatva jo prAmANyaprayojaka hoya, to e vacanone pramANa mAnI zakAya ja nahIM, kAraNake e vacanomAM vedatva nathI. eTale duravabodha zrutivizeSamAM satyatvano nizcaya Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 537 dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 vedatvaM na prayojakaM kiM tu satyatvameva, lokazabdasyApyavisaMvAdinaH pramANatvAditi zraddhAmAtrametaditi na viSyivetan II rUA. ziSTatvamuktamatraiva bhedena pratiyoginaH / tamAnubhavikaM bibhrat paramAnandavatyataH / / 32 / / ziSTatvamiti / ataH = paroktaziSTalakSaNanirAsAt / atraiva = samyagdRSTAvevoktaM 'aMzataH kSINadoSatvaM ziSTatvaM' paramAnandavati = durbhedamithyAtvamohanIyabhedasamutthaniratizayAnandabhAjane / ziSTatvaliGgAbhidhAnametat / na thavAthI prAmANyagraha paNa muzkela banI ja raheze. brAhmaNa ? A rIte to jinavInatvane paNa prAmANyaprayojaka mAnI zakAze nahIM, kAraNake avisaMvAdI lokavacanomAM jinavacanatva hotuM nathI, ne chatAM pramANatva to hoya ja che. eTale satyatvane ja pramANatva prayojaka mAnavuM paDavAnA kAraNe duravabodha jinavacanomAM prAmANyagraha tamAre paNa muzkela thaI ja jaze. granthakAra H tamArI vAta sAcI che. prAmANyamAM prayojaka to satyatva ja che ane badhA ja jinavacano satya yuktisaMgata hovAnI rUe ja amane zraddheya che. zrI haribhadrasUrimahArAje lokatattvanirNaya granthamAM kahyuM ja che ke-mane zrIvIraprabhu para koI pakSapAta nathI, ke kapilAdipara koI dveSa nathI. paNa jenuM vacana yuktisaMgata che teno svIkAra karavo joIe. (zrIvIraprabhunAM vacano yuktisaMgata che, mATe ame eno svIkAra karyo che.) brAhmaNa paNa duravabodha jinavacanonI yuktisaMgatatAno nirNaya kema thAya ? granthakAra : "khIcaDInA cAra dANA sIjhelA che to badhA ja sIjhelA hovA joIe e nyAye, ApaNI buddhine gamya jinavacano jo yuktisaMgata che, to jinavInatvena badhA ja jinavacano yuktisaMgata che e nirNaya thAya che. brAhmaNa: ema to ApaNI buddhigamya = hiMcAt sarvabhUtAni vagere aneka vedavacano paNa yuktisaMgata che ja. to vedatvena yAvaDhedavacanane paNa e ja nyAye yuktisaMgata samajI zakAya che ne ! granthakAra ? nA, kAraNa ke ApaNI buddhigamya keTalAya vedavacano yuktiasaMgata paNa che ja. jema ke koIpaNa jIvanI hiMsA karavI nahIM' ema kahyA pachI yajJa mATe kahelI pazuhiMsA vagere. eTale vedavena yAvadavacanane pramANa mAnavA e pAyA vinAnI zraddhAmAtra che. ne tethI A badhI vAto akiMcitkara che. Il31. (upasaMhAra kare che-) gAthArtha eTale paramAnandavALA A samyagdaSTimAM ja, pratiyogibhede anubhavasiddha bhedane dhAraNa karatuM ukta ziSTatva hoya che. TIkArtha ? eTale--bIjAe kahelA 'lakSaNano nirAsa thavAthI "aMzataH kSINadoSatva' e pramANe kaheluM ziSTanuM lakSaNa paramAnandavALA A samyagdaSTimAM ja raheluM che e nizcita thAya che. durbhedya evA mithyAtvamohanIyakarmano yopazama ke kSayarUpa bheda thavAthI utpanna thayelo niratizaya AnaMda e ahIM paramAnaMda tarIke abhipreta che. A kahevA dvArA ziSTatvanuM liMga kahyuM. (kSINadoSamAM pratiyogI doSa che. A) kSIyamANa doSarUpa pratiyogInA bhedathI A ziSTatva Anubhavikasakalajanaanubhavasiddha bhedane dhAraNa kare che. "A ziSTa che." Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 32 pratiyogino doSasya kSIyamANasya bhedena taM = bhedamAnubhavikaM = sakalajanAnubhavasiddhaM bibhrat / bhavati hi 'ayamasmAt ziSTataro'yamasmAcchiSTatama' iti sArvajanIno vyavahAraH / sa cAdhikRtApekSayA'dhikatarAdhikatamadoSakSayaviSayatayopapadyate, pareSAM tu na kathaJcit, sarveSAM vedaprAmANyAbhyupagamAdau vizeSAbhAvAt / etena vedavihitArthAnuSThAnakartRtvaM ziSTatvamityapi nirastam / yAvattadekadezavikalpAbhyAmasambhavAtivyAptyoH prasava | "A enA karatAM ziSTatara che A enA karatAM ziSTatama che' Avo sarvajanaprasiddha vyavahAra thAya ja che. ane te adhikRtaziSTane thayelA doSakSayanI apekSAe adhikatara-adhiktama doSanA kSayarUpa viSayanA kAraNe saMgata thAya che. bIjAonA lakSaNamAM A taratamatA koI rIte saMgata thatI nathI, kAraNa ke vedaprAmANyaabhyapagamavageremAM badhA ziSTomAM koI vizeSa pharaka hoto nathI. "AnAthI ja "vedavihita anuSThAnanuM kartutva e ziSTatva' evuM lakSaNa paNa nirasta jANavuM, kAraNake yAvatuM ane tadukadeza.. A be vikalpo dvArA asaMbhava ane ativyAptidoSa paNa Ave che. vivecanaH (1) velakamAthAmyunRitve sati velAbAmAnya myunRitvAbhAva . AvA lakSaNamAM avyApti Adi darzAvelA doSonuM nirdoSa nirAkaraNa zakya na hovAthI e lakSaNa nirasta thaI gayuM che. tethI granthakAre je "aMzataH kSINadoSataM ziSTatvam' evuM lakSaNa ApyuM che, e ja nirdoSa siddha thAya che. (2) A paramAnaMda e ziSTatvanuM liMga che, eTale ke jyAM e varatAya, tyAM ziSyatva hovAno nizcaya thAya che. ne pachI ene anusarIne enA AcaraNa anukaraNIya bane che. (3) rAga-dveSAtmaka ke karmAtmakadoSa e pratiyogI che. e jema jema kSINa thAya che, ema ema ziSTatvanI mAtrA vadhatI jAya che. eTale aviratasamyaktI, dezavirata, sarvaviratakrame ziSTatva, ziSTataratva, ziSTatamatva Ave che. (4) vedaprAmANyAbhyapagamamAM ke vedaaprAmANyAbhyapagamanA abhAvamAM taratamatA saMbhavita na hovAthI badhA ekasamAna hovAnA kAraNe enA AdhAre jo ziSTatva hoya, to emAM paNa taratamatA AvI na zake e spaSTa che. (5) AnAthI ja=ziSTatvamAM rahelI taratamatA saMgata thaI zakatI na hovAthI ja. "vedamAM je anuSThAnonuM vidhAna hoya, te anuSThAnonuM kartutva e ziSTatva' AvuM lakSaNa paNa UDI jAya che. kAraNake e kartRtvamAM paNa taratamatA asaMbhavita che. 11. eTale zabdazaH vivecanakAre jainone jinavacanaprAmANyAbhyapaganRtva e ziSTatva lakSaNa mAnya che evI svabuddhinI kalpanA je ApI che te A rIte paNa satyathI vegaLI jANavI, kAraNa ke emAM taratamatA asaMbhavita hovAthI ziSTatvamAM paNa sarvajanapratIta taratamatA saMbhavita nahIM rahI zake. zaMkA : pahelAM thoDA jinavacanone pramANa mAne, pachI vadhAre mAne... A rIte taratamatA saMbhave ne ! samAdhAna : jyAM sudhI eka paNa jinavacana prAmAnizcayamAMthI bAkAta che tyAM sudhI samyakta ja asaMbhavita hovAthI ziSTatva ja hotuM nathI, pachI taratamatA zI ? Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 539 yattvadRSTasAdhanatAviSayakamithyAjJAnAbhAvavattvaM ziSTalakSaNamucyate tattvasmaduktaziSTatvavyaJjakameva yuktamAbhAti, na tu paranItyA svatantralakSaNameva / (brAhmaNa vedokta anuSThAna jema jema vadhArato jAya ema ema ziSTatva vadhatuM jAya A rIte taratamatA saMbhave che ne !) granthakAraH ame tamane pUchIe chIe ke tame, vedamAM kahelA badhA anuSThAna kare ene ziSTa kahezo ke emAMnA ekadezabhUta amuka anuSThAna kare ene paNa ziSTa kahezo ? vedamAM kahelA badhA anuSThAna karavA koI mATe zakya na hovAthI prathama vikalpamAM asaMbhavadoSa che. ane vedavihita amuka anuSThAno to aziSTo paNa karatA hovAthI ativyApti doSa Avaze ja. TIkArtha : 'aSTasAdhanatA aMge mithyAjJAnanuM abhAvavattva e ziSTatva' AvuM je anyo vaDe ziSTanuM lakSaNa kahevAya che, tene to ame kahelA ziSTa lakSaNanuM sUcaka mAnavuM e ja yuktiyukta bhAse che, nahIM ke anyadarzananA siddhAnta mujabanuM svataMtra lakSaNa, (kAraNake evuM mAnavAmAM emAM aneka rIte avyApti Ave che.) (a) gaMgAjaLamAM "A kUpajaLa che" evo Aropa karIne "A kUpajaLa adRSTasAdhana nathI' evA bhramavALA brAhmaNamAM (ba) kUpajaLamAM "A gaMgAjaLa che" evo Aropa karIne "A adRSTasAdhana che" evA bhramavALA brAhmaNamAM tathA (ka) "A gaMgAjaLa ucchiSTa che' evo Aropa karyA pachI "A aSTasAdhana nathI" evA bhramavALA brAhmaNamAM .. A traNe brAhmaNamAM je aziSTatva AvI paDe che, enA vAraNa mATe ame nIce mujaba pariSkAra karIzuM. vivalita jJAnamAM jo adRSTasAdhanatAnuM vidhAna hoya, to e adRSTasAdhanatAvacchedakarUpa apuraskAreNa hovuM joIe. ane jo niSedha hoya to e adRSTasAdhanatAvirodhirUpaapuraskAreNa hovuM joIe. brAhmaNa AvI vivakSA kare to paNa nidrA vagere avasthAmAM bauddha vageremAM ativyApti UbhI ja rahe che. (tethI A anyadarzananA siddhAnta mujabanuM svataMtra lakSaNa che ema kahI zakAtuM nathI.) vaLI ATalo nizcaya na thAya to paNa badhe zamavagere liMgadvArA ziSTatvano vyavahAra zakya ja che. to A kusRSTithI zuM ? vivecanaH (1) "A adaSTanuM ( puNyanuM) sAdhana (kAraNa) che" AvuM jJAna e aSTasAdhanatAjJAna che. A jJAna satya paNa hoI zake, mithyA paNa. AmAMthI mithyAjJAnano abhAva hovo e ziSTatva che. .. AvuM paNa keTalAka anyadarzanakAro kahe che. granthakAranuM kahevuM evuM che ke Ane anyadarzananA siddhAntane anusaratuM svataMtra lakSaNa mAnI zakAtuM nathI, kAraNake evuM mAnIe to traNa sthaLe avyApti Ave che ane pariSkAra karavAmAM Ave to paNa bauddhAdimAM ativyApti Ave che. vaLI AvA abhAvano nizcaya thayo na hoya to paNa upazama vagere liMga dvArA ziSTatvano bodha ane vyavahAra thaI ja zake che. eTale Ane svataMtra lakSaNa mAnavAnA badale ame aMzataH kSaNadoSatva e ziSTatva' AvuM je lakSaNa kahyuM che, enuM sUcaka jJApaka mAnavuM joIe. Azaya e che ke aMzataH kSaNadoSatvarUpa ziSTatva samyaktI jIvomAM hoya che. eTale zama, saMvegAdi guNo samyaktanA kAryabhUta hovAthI jema samyaktanA=aMzataH kSaNadoSatvanA=ziSTatvanA jJApaka liMgarUpa che, ema heya-upAdeyano viveka paNa samyaktanA kAryabhUta hovAthI enA jJApaka liMgarUpa banI ja zake che. arthAt "A heya che=azubha adaSTanuM kAraNa che', "A upAdeya che zubha adaSTanuM kAraNa che Avo viveka e samyaktanuM ziSTatvanuM kArya hovAthI ziSTatvanI hAjarImAM A aMgenuM mithyAjJAna saMbhavatuM nathI. eTale ke adRSTasAdhanatAnA mithyAjJAnano abhAva Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdRSTidvAtriMzikA 15 - 32 gaGgAjale kUpajalatvAropAnantaraM 'idaM kUpajalaM nAdRSTasAdhanamiti bhramavataH kUpajala eva gaGgAjalatvAropAnantaraM 'idaM gaGgAjalamadRSTasAdhanamiti bhramavato gaGgAjale ucchiSTatvAropAntaraM 'nAdRSTasAdhanami'ti bhramavatazcAziSTatvavAraNAyAdRSTasAdhanatA'vacchedakarUpA (pa?) puraskAreNa niSedhamukhenAdRSTasAdhanatAvirodhirUpA 540 enuM jJApaka liMga banI zake che. paNa jo 'A adRSTanuM sAdhana che' evA mithyAjJAnanA abhAvane ziSTanA lakSaNa tarIke levAmAM Ave to traNa sthaLe granthakAre avyApti darzAvI che - (1) je ziSya brAhmaNane gaMgAjaLamAM 'A pajaLa che' evo Aropa karyA pachI 'A kUpajaLa aTThaSTanuM (=puNyanuM) kAraNa nathI' evuM jJAna thayuM. A jJAna mithyA hovAthI mithyAjJAnano abhAva na rahevAnA kAraNe lakSaNanI avyApti. (2) kUvAnA jaLamAM 'A gaMgAjaLa che' evo Aropa karIne pachI 'A gaMgAjaLa adRSTa sAdhana che' evuM jJAna thayuM. A jJAna mithyA hovuM spaSTa che. tethI lakSaNanI avyApti. (3) je gaMgAjaLa kUtarA-caMDALa vagere dvArA ucchiSTa=boTAyeluM=abhaDAyeluM hoya e kAMI adRSTasAdhana nathI. paNa je gaMgAjaLa ucchiSTa nathI, tema chatAM emAM 'A ucchiSTa che' evo Aropa karyA pachI 'A ucchiSTa jala adRSTasAdhana nathI' evuM jJAna thayuM. A jJAna paNa mithyA hovAthI lakSaNanI avyApti thaze. paNa Ane jo jJApakaliMga tarIke svIkArIe, to koI vAMdho Avato nathI, kAraNake jJApakaliMga vinA paNa liMgI rahI zake che. alabatta anya darzanakAra A traNa avyAptionuM vAraNa karavA Avo pariSkAra sUcave che-'A adRSTa sAdhana che' AvuM jJAna ke jemAM adRSTasAdhanatAnuM vidhAna che, e adRSTasAdhanatAvacchedakarUpane AgaLa karyA vagara hovuM joIe. prastutamAM gaMgAjaLa e adRSTasAdhana che. tethI gaMgAjalatva e adRSTasAdhanatAvacchedaka che. eTale ke 'gaMgAjaLa adRSTasAdhana che' AvuM jJAna mithyA hovuM saMbhavatuM nathI. kUpajalatva, ucchiSTatva.. vagere adRSTasAdhanatAnA virodhI dharmo che. tethI 'kUpajala adRSTasAdhana che' 'ucchiSTajaLa aTThaSTasAdhana che' AvAM jJAna mithyA che, paNa e gaMgAjaLatvane AgaLa karIne nathI. AvAM jJAna ziSTa brAhmaNane saMbhavatA nathI. tethI 'adRSTasAdhanatAvacchedaka dharmane AgaLa karyA vagara thayela vidheyaka mithyAjJAnano abhAva e ziSTatva...' AvuM lakSaNa karavAthI avyApti thaze nahIM. kUpajaLamAM gaMgAjalatvano bhrama pAmelA ziSTane sAkSAt zabdodvArA ke garbhitarIte gaMgAjalatvane AgaLa karIne ja 'A adRSTasAdhana che' AvuM jJAna thaI zake che, e vinA nahIM. eTale mithyAjJAna hovA chatAM, gaMgAjalatvane AgaLa karyA vinAnA mithyAjJAnano to abhAva ja hovAthI avyApti nathI. 'kUpajaLa (ke ucchiSTajaLa) adRSTasAdhana nathI' AvuM jJAna mithyA saMbhavatuM nathI. 'gaMgAjaLa adRSTasAdhana nathI' AvuM jJAna mithyA che, paNa e kUpajalatva ke ucchiSTatva vagererUpa adRSTasAdhanatAnA virodhI dharmone AgaLa karIne nathI. AvAM jJAna ziSTabrAhmaNane saMbhavatA nathI. tethI 'adRSTasAdhanatAnA virodhIdharmone AgaLa karyA vagara thayelA niSedhaka mithyAjJAnano abhAva e ziSTatva' AvuM lakSaNa karavAthI avyApti thaze nahIM. gaMgAjaLamAM kUpajalatva ke ucchiSTatvano bhrama pAmelA ziSTane sAkSAt zabdo dvArA ke garbhitarUpe kUpajalatva ke ucchiSTatva vagere rUpa virodhI dharmane AgaLa karIne ja 'A adRSTasAdhana nathI' evuM jJAna thaI zake che, e vinA nahIM. eTale mithyAjJAna vidyamAna hovA chatAM, virodhIdharmane AgaLa karyA vinAnA mithyAjJAnano to abhAva Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bhAga-2 541 puraskAreNa cAdRSTasAdhanatAviSayakatvavivakSAyAmapi svApAdidazAyAM bauddhAdAvativyApteH / etAvadagrahe'pi sarvatra zamAdiliGgena ziSTatvavyavahArAcceti kimanayA kusRSTyA ? / / 32 / / LIii rUti samaSTikatrizivama || 9 || ja hovAthI avyApti nathI. granthakAra kahe che ke Avo pariSkAra hovA chatAM sUtelA bauddha vageremAM ativyApti UbhI ja che, kAraNake e kALe enAmAM evuM mithyAjJAna hotuM nathI ja. vaLI AvA mithyAjJAnanA abhAvano nizcaya saraLa nathI. eTale e na thayo hoya chatAM jo zama-saMvegAdi jovA maLe to ziSTatvano nizcaya thaI ja jAya che. tethI tathA ziSTatvamAM jovA maLatI taratamatAnI saMgati thaI zakatI na hovAthI anyoe kahelA lAMbAlacaka lakSaNane na svIkAratA ame kahelA aMzataH kSINadoSatvarUpa nirdoSa lakSaNane mAnavuM ucita che. 3rA | iti zrI samyagdaSTiDhAtrizikA ! tapAgacchIya zrI vijaya-prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajita-jayazekharasUriziSya AcArya vijaya abhayazekharasUrie mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAja viracita dvAdiMzad dvAciMzikA granthanI 9 thI 15 batrIzIonuM gujarAtI vivecana sAnaMda saMpanna karyuM. A vivecanamAM parama pAvana trikALa abAdhita zrI jinAjJA viruddha kAMIpaNa nirUpaNa thayuM hoya to enuM hArdika trividhe-trividhe micchAmi dukkaDaM. saMvigna gItArthone enuM saMzodhana karIne mane jaNAvavA namra vinaMtI che. zubha bhavatu zrI zramaNasaMghasya Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SMSMSMOKOMMEMORECENSIONS RESS dvAtriMzad dvAtriMzikA SWISS SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS bhAga-2) C samApta ) EXSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mi adhyetAo mATe madhura rasathALa... 3 IN LUN zatakanAme pAMcamA karmagranthanA padArtho... pAMcamo karmagrantha eTale padArthono khajAno... anya vivecanomAM hetuo na maLe evA DhagalAbaMdha tarkapUrNa hetuonA udghATana (jemake khagatinAmakarmane jIvavipAkI prakRti kema kahI? vagere) karanArI - ( UMDANabharyA rahasyone vyakta karanArI TIppaNo jANavA mATe - alpa samayamAM (saddha vizadabodha meLavavA mATe A pustakanA AdhAre bhaNavA mATe khAsa bhalAmaNa RTS T karmaprakRti padArtho bhAga-1, bhAga-2, karmaprakRti bhAga-3 praznottarI gahana padArthone paNa TUMkamAM ane chatAM saraLatApUrvaka samajavA mATe A pustakono sahAro levo Avazyaka che. tathA atyaMta UMDA rahasyone kholI ApanAra praznottarInA adhyayana vinAnuM kammapayaDI tathA paMcasaMgrahanuM adhyayana eTale uparachallo bodha. bodhane sUkSma ane tarkapUrNa banAvavA mATe avazya A pustakone avagAhavA. yogatizikA Aja sudhImAM prakAzita thayelA aneka vivecanomAM sAva alaga tarI AvatuM. zabda-zabdane ArapAra vIMdhIne yogaviSayaka apUrva rahasyone pIrasatuM. sUripuraMdara zrI haribhadrasUri mahArAjanA yogaviSayaka vicArone vizada rIte ane chatAM pUrvApara virodha vinA spaSTa karatuM adbhuta vivecana jANavA-mANavA mATe pU. A. zrI abhayazekharasUri ma. likhita A vivecana bhaNavuM ja rahyuM. siddhinAM sopAna... praNidhAna-pravRtti vagere pAMca AzayonuM atyaMta vizada-vistRta vivecana... nyAyasiddhAnta muktAvalI bhAga-1, bhAga-2 nyAyadarzananA pAyAnA A granthane bahu ja spaSTa rIte samajavA mATe... Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyazailinI hathoTI pAmavA mATe... pAribhASika zabdono saraLa paricaya : meLavavA mATe... pUjya AcArya zrI likhita vivecananI sahAya levI ghaNI icchanIya che. satpadAuipaNA - gati, indriya, kAya... vagere 14 mULa mArgaNAo... trIjA karmagranthamAM AvatI enI 62 peTA mArgaNAo... enA karatAM paNa UMDA utarIne kula 174 mArgaNAono satpada, dravyapramANa, 4 kSetra... vagere dvAro dvArA vicAra... aneka granthonA AdhAre saMcita thayelA che padArthasamudrane avagAhavAno AnaMda mANavA namra vinaMtI... dravya-guNa pacino rAsa dravyAnuyoganA padArthone ghaNA saMkSepamAM - khUba gahana rIte pIrasatI pU. upA. zrI yazovijaya ma.nI gUrjara kRti... zAstravacananI saMgati karavA UThelI tarkapUrNa vicAraNAthI prApta thatA arthaparyAya-vyaMjanaparyAya-saptabhaMgI vagerenA asaMdigdha-spaSTa-saraLa bodha mATe pU.A.bha. abhayazekharasUri ma.nuM thayela vivecana (bhAga-1) avazya avagAhavuM rahyuM. anuyogadvAra saTIka saTIppaNa mULa sUtra tathA TIkAnA viSamapada para vizada TIppaNo dvArA bodhane cokkasa dizA ApavAno prayAsa... prekSAvAnuM zraddhAnusArI hoya ke takanusArI... badhAnI pravRtti mATe guruparvakrama saMbaMdha ane vAvAcaka bhAvasaMbaMdha.. banne saMbaMdha jarUrI che... vagere apUrva rahasyodghATana karavAno namra prayAsa. batrIzInA sathavAre, kalyANanI pagathAre bhAga 1 thI 4 dvatrizaddhAtrizikA granthanI 1 thI 13 batrIzIonA lokabhogya padArthonuM lokabhogya bhASAmAM saraLa rIte subodha rIte vivaraNa karatAM 1 thI 80 lekhono (ja samAveza A 6 bhAgomAM thayo che. jijJAsuone e paNa avagAhavAnI namra vinaMtI che. * * * Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) pU.A.zrI abhayazekharasUri ma.sA.nuM saMpAdita-anuvAdita likhita adhyayanopayogI sAhitya adhyAtmamataparIkSA dharmaparIkSA sAmAcArI prakaraNa, ArAdhaka virAdhaka caturbhagI kRpadeSTAntavizadIkaraNa prakaraNa samyakatva SasthAnanI caupai pa-6) dvADhiMza dvArniMzikA bhAga-1-2 7-9) karmaprakRti padArtho bhAga : 1-2-3 10-11) nyAya siddhAntamuktAvalI bhAga : 1-2 satpadAdi prarUpaNA 13) hAribhadrayogabhAratI yogaviMzikA 15) siddhinAM sopAna 16) tattvAvalokana samIkSA 17) tattva nirNaya 18-22) navAMgI gurupUjana praznottarI vagere 23) zataka nAme pAMcamA karmagranthanA padArtho-TIppaNo 24-26) dazavidha sAmAcArI (bhAga : 1-2-3). 27-28) tithi aMge satya ane samAdhAna (bhAga : 1-2) 29) saptabhaMgIviMzikA 30) dravya-guNa-paryAyano rAsa bhAga-1 31) nikSepaviMzikA 32) kyA jinapUjA karanA pApa hai ? 33) anuyogadvAra-saTIppaNa 34) nayaviMzikA 35-40) batrIzInA sathavAre-kalyANanI pagathAre bhAga-1 thI 6 pU.A. zrI abhayazekharasUri ma.sA.nuM saMpAdita-anuvAdita likhita upadezAtmaka sAhitya 1) haMsA ! tuM jhIla maitrI sarovaramAM.. 6) huM chuM sevaka tAro re (guja.+hindI=75,000 nakala) 7) hA ! pastAvo vipula jharaNuM... 2) haiyuM mAruM nRtya kare 8) micchAmi dukkaDa 3) huM karuM huM karuM e ja ajJAnatA 9) TALiye doSa saMtApa re... (20,000 nakala) 10) jelara (guja.+hindI-aMgrejI 4) kara paDikkamaNuM bhAvazuM =70,000 nakala) 5) avikhA aNAzaMde BHARAT GRAPHICS - Ahmedabad-1 b) Ph. : 079-22134176, M : 9925020106