________________
તીર્થંકર પરમાત્માએ બતાડેલી વાતો ઉપર અકાટ્ય શ્રદ્ધા પેદા થવી, રુચિ પેદા થવી તેનું નામ સમ્યગદર્શન.
આ સમ્યગ્રદર્શન ક્યારેક સ્વાભાવિક રીતે જ પેદા થાય છે તો ક્યારેક ગુરુભગવંત વગેરેના ઉપદેશથી પેદા થાય છે.
સ્વાભાવિક રીતે પેદા થતાં સમ્યગદર્શનને નિસર્ગ સમ્યક્ત્વ કહેવાય છે, જ્યારે ગુરુજનોના ઉપદેશથી જે સમ્યગદર્શન પેદા થાય તેને અધિગમ સમ્યક્ત્વ કહેવાય છે.
જેમ પર્વત ઉપરથી પડેલ ખાડા-ટેકરાવાળો ખરબચડો પથ્થર નદીમાં તણાઈને અથડાતાં-અથડાતાં કેટલોક સમય પસાર થયા બાદ એની જાતે જ લીસો ગોળાકાર થઈ રજિાય છે, તેમ કેટલાંક આત્માઓ તથાભવ્યત્વના પરિપાકથી અજાણપણે જ વિશુદ્ધ પરિણામ પેદા કરી, રાગદ્વેષની તીવ્ર ગાંઠને છેદી, સમ્યગદર્શન પામે છે. આને નિસર્ગ સમ્યગ્રદર્શન કહેવાય છે.
કેટલીક વાર પર્વત ઉપરથી પથ્થર લાવી, સલાટ વગેરે કારીગરો દ્વારા ટાંકણાના પ્રહારો કરી તે પથ્થરને જેમ ખરબચડામાંથી લીસો અને ગોળ બનાવવામાં આવે છે, તેમ ઉપદેશ આપવા દ્વારા કેટલાક આત્માઓમાં વિશુદ્ધ પરિણામો પેદા કરી ગુરુભગવંતો સમ્યગદર્શન પમાડે છે, તે અધિગમ સમ્યગદર્શન કહેવાય. જેમ પ્રભુએ ગૌતમસ્વામીને મોકલીને, ઉપદેશ અપાવવા દ્વારા હાલિક ખેડૂતને સમ્યગદર્શન અપાવ્યું હતું.
સમ્યગદર્શનની તાકાત એવી વિશિષ્ટ પ્રકારની છે કે તેના પ્રભાવે તીર્થંકર પણ બની શકાય છે. શ્રેણિક મહારાજા એક પણ વ્રત કે પચ્ચખાણ પાળી શકતા નહોતા, વિશિષ્ટ જ્ઞાનના સ્વામી નહોતા, કે ચારિત્રના પાલક પણ ન હતા છતાં ય ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વના પ્રભાવે તેઓ આવતી ચોવીસીમાં પ્રથમ તીર્થંકર ભગવાન બનવાના છે.
. એક વર્ષથી પણ વધારે સમય સુધી આત્મામાંથી દૂર ન થાય તેવા ક્રોધ, માન, માયા, લોભ વગેરે કષાયોને અનંતાનુબંધી કષાયો કહેવાય; આ ચાર કષાયો તથા મિથ્યાત્વ મોહનીય, મિશ્ર મોહનીય અને સમ્યકત્વ મોહનીય એ દર્શનત્રિક મળી સાત કર્મો શાંત થઈ જાય, ભારેલા અગ્નિની જેમ ઉપશાન્ત થઈ જાય ત્યારે આત્મા જે સમ્યગદર્શન પામે તે ઔપશમિક સમ્યકત્વ કહેવાય. ભવ્ય આત્મા સૌથી પહેલી વાર આ ઔપથમિક સમ્યક્ત્વ પામતો હોય છે. ચારે ગતિમાં આ સમ્યગદર્શન પામી શકાય છે. અને તે એક અંતર્મુહૂર્તથી વધારે રહેતું નથી.
ઉદયમાં આવેલા ચાર અનંતાનુબંધી અને મિથ્યાત્વનો નાશ અને ઉદયમાં નહિ આવેલાનો ઉપશમ કરીને જે સમ્યક્ત્વ પમાય તે ક્ષાયોપથમિક સમ્યક્ત્વ કહેવાય છે. તે સાધિક છાસઠ સાગરોપમ સુધી આત્મામાં ટકી શકે છે.
૧૯ એ છે વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખ ,
