________________
-
આત્મામાં પાપોને પ્રવેશ કરાવનાર મોટા દરવાજાઓ છે. આ પાંચે આશ્રવ હારોને બંધ કરવા પાંચ મહાવ્રતો રુપ પાંચ પ્રકારનો સંયમ. સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુરિન્દ્રિય અને શ્રોત્રેન્દ્રિય - આ પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયો – સ્પર્શ – રસ - ગંધ – રૂપ અને શબ્દ સારાં મળે તો રાગ નહિ, ખરાબ મળે તો દ્વેષ નહિ; તેવી અવસ્થા પેદા કરવી તે બીજા પાંચ પ્રકારનો સંયમ. ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ – એ ચાર કષાયો ઉપર વિજય મેળવવો અને મન – વચન – કાયાની અશુભ પ્રવૃત્તિઓ ત્યાગવી તે સાત સંયમ મળીને કુલ સત્તર પ્રકારનો સંયમ જે મુનિભગવંતો પાળતા હોય તે સંયમી મહાત્મા કહેવાય.
શાસ્ત્રો અને તેના અર્થોને જેઓ સારી રીતે જાણતા હોય તે ગીતાર્થ કહેવાય. પૂર્વે કહ્યા તેવા સંયમી અને ગીતાર્થ જે ગુરુભગવંતો હોય તેમની મન-વચન-કાયા વડે સેવા કરવી તે ગીતાર્થ અને સંયમીની સેવા કહેવાય.
આ ગીતાર્થ-સંયમી ગુરુભગવંતોનો વિનય કરવો. ભક્તિ કરવી. હૃદયમાં ભારોભાર બહુમાન કરવું; તે સમકિતને નિર્મળ કરનારી બીજા પ્રકારની શ્રદ્ધા કહેવાય. આ શ્રદ્ધા તત્ત્વજ્ઞાનની પુષ્ટિ અને સમકિતની શુદ્ધિ કરનારી છે.
પરમ ગીતાર્થ અને મહાસંયમી અગ્નિકાપુત્ર આચાર્યની ત્રિવિધ સેવા કરવા દ્વારા પુષ્પચૂલા સાધ્વીજીએ માત્ર સમકિતને જ નિર્મળ કર્યું એમ નહિ પણ કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષ પણ પ્રાપ્ત કરી લીધા. માટે આત્મકલ્યાણના અર્થીએ આવા જ્ઞાની – સંયમી ગુરુ ભગવંતોની સેવા કરવામાં કદી ય કચાશ રાખવી ન જોઈએ.
પરમાત્માના મંદિરમાં દર્શન અને પૂજન કર્યા પછી તરત જ ઉપાશ્રયાદિમાં બિરાજમાન ગુરુભગવંત પાસે પહોંચવું જોઈએ. ઉચિત વિનયાદિ કરી, તેમનો સત્સંગ કરવો જોઈએ. રાત્રે પણ અનુકૂળતા મુજબ તેવા જ્ઞાની - સંયમી ભગવંતોની સેવા કરવાપૂર્વક તેમની પાસેથી નિર્મળ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરવી જોઈએ. પણ પરમાત્માની ભક્તિ ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારે કરવા છતાં ય જો સાથે સાથે ગુરુતત્ત્વની ઉપેક્ષા કરતાં હોઈએ તો સમકિત નિર્મળ તો ન થાય, પણ તેમાં અતિચારો લાગવાની પૂર્ણ સંભાવના છે. શાસ્ત્રોમાં તો જણાવેલ છે કે
યસ્ય દેવે પરા ભક્તિઃ, યથા દેવે તથા ગુરૌ ।
તસ્મૈતે સકલાર્થાઃ, પ્રકાશન્ને મહાત્મનઃ ॥
જે વ્યક્તિની પરમાત્મામાં સર્વોત્કૃષ્ટ ભક્તિ છે, જેવી ભક્તિ પરમાત્માની તે કરે છે, તેવી જ ઉત્કૃષ્ટ ભક્તિ જે ગુરુની કરે છે, તે મહાત્માને સર્વ પદાર્થો સ્વાભાવિક રીતે જ સ્ફુરાયમાન થાય છે.
આ શ્લોકમાં સ્પષ્ટપણે જણાવેલ છે કે ‘યથા દેવે તથા ગુરૌ' એટલે કે જેવી વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખ તો
૨૯
