________________
મીઠાને અડતાં ય નથી. ઉકાળેલું પાણી વાપરે પણ કાચાં પાણીનો ઉપયોગ ન કરે. ચંદ્ર કે સૂર્યના અચિત્ત પ્રકાશનો ઉપયોગ કરે પણ લાઈટના પ્રકાશનો કે સગડી વગેરેના અગ્નિનો ઉપયોગ ન કરે. પંખા-ફ્રિઝ કે એરકંડીશન્ડનો ઉપયોગ ન કરે. જાતે વનસ્પતિની ઉપર ચાલે નહિ કે પાંદડા વગેરે તોડે નહિ. આમ, પાંચે ય સ્થાવર જીવોના પ્રાણાતિપાતથી સાધુ ભગવંતો અટકી શકે છે, પણ ગૃહસ્થોનું તો જીવન જ એવા પ્રકારનું છે કે ડગલે ને પગલે તેમને પાણી અને અગ્નિ વિના ચાલે જ નહિ. તેની વિરાધના તેમના દ્વારા સતત ચાલુ જ રહેતી હોય છે.
તેમણે હવેથી આ જીવોની વિરાધનાથી પણ જેટલું બને તેટલું અટકવાનો પ્રયત્ન કરવાનો છે. સાથે ત્રસજીવોની હિંસાથી પણ બચવાનું છે.
પણ ત્રસ જીવોમાં અપરાધી અને નિરપરાધી એમ બે પ્રકારના જીવો વિચારીએ તો જેણે પોતાનો કાંઈક અપરાધ કર્યો છે, તેવા અપરાધી જીવોની હિંસાથી બચવું ગૃહસ્થો માટે મુશ્કેલ છે. મારું તેણે બગાડ્યું છે ને ! તો હું ય હવે તેને જોઈ લઈશ ! તે સમજે છે શું તેના મનમાં ? હું પણ કાંઈ તેનાથી કમ નથી હોં ! આવા વિચારો આવ્યા વિના રહેતાં નથી.
અપરાધી જીવોની પણ હિંસા ન થઈ જાય તેની કાળજી રાખવા સાથે, જેણે પોતાના વિષયમાં કોઈ જ અપરાધ નથી કર્યો તેવા નિરપરાધી જીવોની હિંસા તો નહિ જ કરવાનો સંકલ્પ કરવો જોઈએ.
નિરપરાધી જીવોની રક્ષા કરવાનો ભલેને ગમે તેવો સંકલ્પ કરે, પણ સંસારી જીવથી અજાણતાં તો તેમની હિંસા થઈ જ જવાની. તેથી જાણી જોઈને માટે નિરપરાધી ત્રસ જીવોની હિંસા કરવી નહિ, તેવો સંકલ્પ તો કરવો જ જોઈએ. તથા અજાણતાં ય જીવહિંસા ન થઈ જાય તેની કાળજી રાખવી જોઈએ.
પરન્તુ સંસારની આ તો વિષમતા છે કે અહંકાર, સ્વાર્થ, મમત્વ, રાગ, દ્વેષલાલસા વગેરે દોષો જાણી જોઈને પણ નિરપરાધી જીવોની હિંસા કરાવી દે છે. રસ્તામાં જતાં જતાં કારણ વિના જ ગાયનું પૂછડું આમળવાનું મન થાય છે. કૂતરાને એકાદ પથ્થર મરાઈ જાય છે. પત્ની પરનો ગુસ્સો નિરપરાધી દીકરા ઉપર ઊતરી જાય છે અને તેને એકાદ બે લાફા મરાઈ જાય છે. આ પણ હિંસા છે. ના, આ તો શી રીતે ચાલે ?
જીવોની હિંસા બે રીતે થાય. સાપેક્ષ અને નિરપેક્ષ. જીવ મરી ન જાય, તેને વધુ પીડા ન થાય તેવી કાળજીપૂર્વક કરાતી હિંસા તે સાપેક્ષ હિંસા કહેવાય. નિર્દયતા કે નિષ્ઠુરતાપૂર્વક કરાતી હિંસા તે નિરપેક્ષ હિંસા કહેવાય. સંસારી જીવે પોતાના દીકરાને કંઈક સમજણ આપવા જાણી જોઈને મારવું પડે તો ય નિરપેક્ષ રીતે તો નહિ જ મારવું, વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખ
૫૯
