________________
સામે પડેલી તે વસ્તુ તેને ન મળે તો વિચાર્યા વિના બોલાઈ જાય છે કે, “અરે આંધળા! આ સામે પડેલી વસ્તુ ય નથી દેખાતી?” અહીં સામેવાળો આંધળો છે કે નહિ? તે વિચાર્યા વિના જ એકાએક તેના માટે આંધળા શબ્દનો પ્રયોગ થઈ ગયો છે. આ રીતે કોઈના માટે ગધેડા, લુચ્ચા, હરામખોર વગેરે શબ્દોનો એકાએક પ્રયોગ થઈ જાય તો તે સહસાકથન નામનો અતિચાર ગણાય. તેનાથી ભલે વ્રતનો ભંગ નથી થતો, છતાંય તે અતિચાર રુપ હોવાથી તેનો ત્યાગ કરવા પ્રયત્ન કરવો જરૂરી છે.
(૨) મિથ્થોપદેશ: બીજાનું ખરાબ થાય તેવો ઉપદેશ આપવો તે મિથ્થોપદેશ. પરપીડાકારી વચન કદી ન બોલવું. “દુશ્મનોને મારી નાંખો “એને તો ખલાસ જ કરી નાંખવો જોઈએ વગેરે વચનો મિથ્થોપદેશ રૂપ છે.
તે જ રીતે બીજાને ખોટું બોલવાની, ખોટું કામ કરવાની સલાહ આપવી તે પણ , આ અતિચાર ૫ છે.
“ક્યારેક સીધી રીતે ખોટી સલાહ ન આપતાં આવા પ્રસંગે, “કોઈકે આમ કહેલું” એમ કહીને આડકતરી રીતે ખોટી સલાહ આપીએ તો તે પણ આ મિથ્થોપદેશ અતિચાર · ગણાય.
(૩) ગુહ્ય ભાષણઃ પોતાનો અધિકાર ન હોવા છતાં ય કોઈની ગુપ્ત વાત બીજી વ્યક્તિને કરી દેવી. કોઈના હાવભાવ, વર્તન, ચેષ્ટા, વ્યવહાર કે વચનો દ્વારા કોઈક ખાનગી વાત પોતે અનુમાન કરીને જાણી લે, પછી તે વાત બીજા કોઈની સામે રજૂ કરે તો તે ગુહ્યવચન રુપ અતિચાર ગણાય.
સામેના માણસને જ્યારે ખબર પડે કે મારી ખાનગી વાત આ વ્યક્તિએ આને કહી છે, તો તેને આઘાત લાગે. ક્યારેક તે આપઘાત પણ કરી બેસે. માટે કોઈની પણ અંગત વાત બીજાને કરવી નહિ.
ગુહ્યભાષણનો અર્થ “ચાડી ખાવી પણ થાય. પરસ્પર મૈત્રીભાવ ધરાવનાર બે મિત્રોની મૈત્રી તોડાવવા અન્ય માણસ એક-બીજાની વાત એક-બીજાને એવી રીતે કરે કે જેથી બંનેની મૈત્રી તૂટી જાય. આ પણ ગુહ્યભાષણ રુપ અતિચાર ગણાય.
આવો અતિચાર સેવાઈ ન જાય તેની બરોબર કાળજી રાખવી જોઈએ.
(૪) કુટલેખ-સાક્ષી : ખોટા લખાણ કરવા કે ખોટી સાક્ષી આપવી. બીજાના બદલે પોતે તેના નામથી સહી કરી દેવી. એક લખાણ બદલીને તેવા જ અક્ષરે બીજું લખાણ ગોઠવી દેવું. જે વાત ન થઈ હોય તેવી વાત તેના નામે લખવી. ખોટી સાક્ષી આપવી. આ બધું બીજા વ્રતના અતિચાર રુપ છે, તેનો ત્યાગ કરવો.
(૫) ગુપ્તમંત્રભેદઃ આપણી ઉપર વિશ્વાસ મૂકીને કોઈકે પોતાની અંગત વાત આપણને કરી. આપણે જો વિશ્વાસઘાત કરીને તેની તે વાત-તે સ્વરુપે પણ - બીજાને ની ૭૬
વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખ ,
