________________
એક વખતના મહા અભિમાની આ ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમ પરમાત્માના મહા સમાપત, અતિશય વિનયી શિષ્ય બન્યા.
પૃથ્વી-જલ-અગ્નિ-વાયુ અને આકાશ; એ પાંચ ભૂતો કરતાં જુદો જ ચેતનામય આત્મા છે. તે આત્મા પણ સમગ્ર વિશ્વમાં એક જ નથી, પણ દરેક જીવોના શરીરમાં જુદો જુદો છે. આવા આત્માઓ આ સંસારમાં અનંતા છે.
- આ આત્માને કોઈએ પેદા નથી કર્યો. તે શાશ્વત છે. તે બળતો નથી, કપાતો નથી છેદાતો-ભેદાતો નથી. તે શુદ્ધ સ્વરુપી છે. અનાદિકાળથી તે આત્મા છેને અનંતા કાળ સુધી રહેવાનો છે.
આ આત્મા અનુભવથી આપણને સૌને પ્રત્યક્ષ છે. સુખ-દુઃખનો અનુભવ શરીર નથી કરતું પણ આત્મા કરે છે. હવે તો વશીકરણ, જાતિસ્મરણ, વિશિષ્ટ શક્તિઓ વગેરેથી પણ આત્માની સિદ્ધિ થઈ ચૂકી છે.
ઘેર બેઠાં તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રથમ ત્રિવર્ષીય યોજનાના તારક તત્ત્વજ્ઞાન વિષયમાં ખૂબ જ વિસ્તારથી દાખલા - દલીલો સાથે આત્માની સાબિતી આપણે વિચારી લીધી છે, જે તારક તત્ત્વજ્ઞાન’ પુસ્તક રૂપે પ્રગટ થયેલ છે. તથા “ઘેર બેઠાં તત્ત્વજ્ઞાન - પ્રદીપ'ના અંકોમાં “જૈન જયતિ શાસન વિભાગમાં પણ આત્મા અંગે વિસ્તૃત વિચારણા આપણે કરી છે. તેથી અહીં તેનું વિશેષ વિવેચન કરતા નથી. જિજ્ઞાસુઓને ત્યાંથી વાંચી લેવા ભલામણ છે.
(૨) “આત્મા શરીરથી જુદો હોઈને પરિણામી નિત્ય છે. આપણને જે દેખાય છે, તે આપણું શરીર છે. આપણું શરીર પોતે જ કાંઈ આત્મા નથી પણ આપણા શરીર કરતાં જુદો આત્મા શરીરમાં વસે છે.
શરીર તો જડ પુદ્ગલોનું બનેલું છે. મૃત્યુ થતાં શરીર તો આ દુનિયામાં પડ્યું રહે છે. પડી રહેલા તે શરીરને બાળવામાં કે દાટવામાં આવે છે; જ્યારે તેમાં રહેલો આત્મા બીજા ભવમાં ચાલ્યો જાય છે.
શરીર અને આત્મા, બંને એકબીજા સાથે એટલા બધા એકમેક થયેલા છે કે જેથી આપણે શરીર અને આત્મા વચ્ચેનો ભેદ પારખી શકતા નથી. પરંતુ મડદા અને જીવતા માણસને બાજુબાજુમાં સુવાડીને જો આપણે બંનેનું બારીકાઈથી નિરીક્ષણ કરશું તો આપણને બે વચ્ચે ઘણો મોટો ફરક જણાશે.
બંનેમાં આંખ, કાન, નાક, જીભ, હાથ, પગ વગેરે અવયવો હોવા છતાં એકના તે તમામ અવયવો પોતાનું કાર્ય કરી શકતાં જણાય છે, જ્યારે બીજામાં તે તમામ અવયવો તેવી શક્તિ વિનાના જણાય છે. તેમાં કારણ બીજું કોઈ નથી, પણ જીવંત શરીરમાં ( ૪૮
વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખ
