________________
આત્મા છે, જ્યારે મદુએ આત્મા વિનાનું શરીર છે. આ શરીરથી જુદો આત્મા પરિણામી નિત્ય છે. નિત્ય એટલે કાયમ ટકનારો, કદી ય નાશ નહિ પામનારો.
જો આત્મા નિત્ય ન હોય પણ ક્ષણિક હોય, નાશ પામી જવાના સ્વભાવવાળો હોય તો ધર્મ કરવાની કોઈ જરુર જ નહિ રહે. અરે ! પાપ, પુણ્ય, સ્વર્ગ, નરક, મોક્ષ વગેરે કોઈ પણ પદાર્થો ઘટી નહિ શકે, કારણ કે જો આત્મા નાશ પામી ગયો તો તેણે કરેલાં સારાં કર્મોનું ફળ કોણ ભોગવે? જો પોતે કરેલાં સારાં કાર્યોનું ફળ ન મળવાનું હોય તો સારાં કાર્યો કરવાની જરૂર શું?
જો આત્મા નાશ પામી જતો હોય તો પોતે કરેલાં ખરાબ કાર્યોનું દુઃખરુપ ફળ કોણ ભોગવશે? જો પોતાને ભોગવવાનું ન હોય તો ગમે તેટલાં ખરાબ કામ કરવામાં શું વાંધો? પરિણામે બધી જ અવ્યવસ્થા ને અંધાધૂંધી સર્જાશે.
પણ ના, આત્મા અનિત્ય નથી. તે કાયમ ટકનારો છે. તેથી તેણે કરેલાં કર્મો ભોગવવાં તેણે પરલોકમાં તેવા સારા - નરસા ભવો કરવા પડશે. માટે આ ભવમાં ગમે તેમ ન જીવાય. વળી, આ આત્મા નિત્ય તો છે, પણ તે એક જ સ્વરૂપે કાયમ રહેનારો નથી પણ પરિણામી નિત્ય છે. - પરિણામી એટલે બદલાતાં જતાં રુપોવાળો. કોઈ પણ આત્મા કાયમ માનવ રુપે કે દેવરુપે, કૂતરા રુપે કે વાંદરા રુપે રહેતો નથી. તે ચારે ગતિમાં અવતાર લેવા રુપ બદલાતાં જતાં સ્વરુપોવાળો નિત્ય છે.
સોનું તેનું તે છે, પણ તે આજે કુંડલ રુપે છે. ગઈ કાલે તે હાર રુપે હતું ને આવતી કાલે જો તેમાંથી મુગટ બનાવવામાં આવે તો તે સોનું મુગટ પે બને. કુંડલ, હાર કે મુગટ, ત્રણે ય અવસ્થામાં સોનું તો કાયમ રહેનારું છે. માત્ર તેની અવસ્થા બદલાય છે. બસ તે જ રીતે માનવ, કૂતરો કે દેવ, દરેક અવસ્થામાં આત્મા તો તેનો તે જ છે, માત્ર તેના શરીરો, ગતિ વગેરે બદલાય છે.
આમ, જુદા જુદા ભવોને ધારણ કરતો આપણો આત્મા પરિણામી નિત્ય છે.
(૩) આત્મા કર્મોનો કર્તા (કરનારો) છે. આપણે આ ભવમાં જે કાંઈ કર્મો ભોગવીએ છીએ તે કર્મો આપણા પોતાના આત્માએ જ કરેલાં છે. આપણો આત્મા નિષ્ક્રિય નથી. તે સતત જે કાંઈ વિચારો, ઉચ્ચારો કે આચારો કરે છે, તે પ્રમાણે તેને શુભ કે અશુભ કર્મો બંધાયાં કરે છે.
આ વિશ્વમાં સર્વત્ર ઠાંસી ઠાંસીને કાશ્મણ વર્ગણા (પુદ્ગલો-કર્મો માટેનો કાચો માલ) ભરેલી છે. જીવ પોતે રાગ કે દ્વેષ વડે તે કાચા માલને ગ્રહણ કરે છે ત્યારે તે દ્રવ્યકર્મ બને છે. અને આ કાચો માલ ગ્રહણ કરવામાં આત્માના રાગ-દ્વેષ વગેરે જે ( ૪૯
ના રોજ વ્રત ધરીયે ગુરુ સાખી
