________________
તુપુત્ર - ૨ઃ ૨૦૩|૪||
પ્રાતુપુત્ર જેના આદિમાં છે એવા ગણપાઠમાં જણાવાએલા નામોમાં ૐ ને; તેની ૫૨માં જૂ ર્ અથવા ૢ હોય તો ૫ આદેશ નિપાતન કરાય છે. તેમજ 6 જેના આદિમાં છે, એવા વિ ગણપાઠમાં જણાવાએલા નામોમાં રૂ ને; તેની ૫૨માં ૢ વ્પૂ અથવા ૢ હોય તો સ્ આદેશ નિપાતન કરાય છે. પ્રાતુઃ પુત્ર કૃતિ પ્રાતુપુત્રઃ અહીં ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસમાં ‘ૠતાં વિદ્યાયોનિ રૂ-૨-૩૭' થી ષષ્ઠીનો અણુપ્ થવાથી પ્રતુપુત્રઃ આ અવસ્થા થાય છે. તેમ જ પરમયનુષઃ પાત્રમ્ કૃતિ પરમયનુમાત્રમ્ અહીં ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસાદિ કાર્યથી પરમયનુસ્+પાત્રમ્ આવી અવસ્થા થાય છે. ત્યાં સ્ ને ‘સોહ્રઃ ૨-૧-૭૨’ થી ર્ આદેશ. આ સૂત્રથી ર્ ને ર્ આદેશ થાય છે. અર્થક્રમશઃK ભાઈનો છોકરો. સુંદર યજુપાત્ર. વિમ્ નામને ત્તિ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન : ને વીસાયાર્ છ-૪-૮૦' થી દ્વિત્વ થવાથી સ્+: આવી અવસ્થા થાય છે. તેમજ વિમ્ શબ્દને મિઠ્ઠયા૦ ૭-૨-૮૬' થી ત ્ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન દ્યુતમ્ ને ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વિત્વ થવાથી कुतस्कुतः શબ્દ બને છે. તેને ‘તત ખાતે ૬-૨-૧૪૬’ થી અન્ (અ) પ્રત્યય. વૃદ્ધિઃ સ્વરે૦ ૭-૪-૧' થી આદિસ્વર ૩ ને વૃદ્ધિ ઔ આદેશ. ‘પ્રાયોડવ્યવસ્ય ૭-૪-૬૬' થી અન્ય સસ્ નો લોપ થવાથી જૌતસ્+વ્રુત આવી અવસ્થા થાય છે. ત્યાં ‘સોઃ ૨-૧-૭૨’ થી સ્ ને જ્ આદેશ. ૬ ને આ સૂત્રથી ર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ઃ અને ૌતસ્તુતઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- કોણ કોણ. ક્યાંથી ક્યાંથી આવેલો.॥૧૪॥
नाम्यन्तस्था -कवर्गात् पदान्तः कृतस्य सः शि-नान्तरेऽपि २|३|१५||
|
નામિ સ્વર; અન્તસ્થા અથવા કવર્ગીય વર્ણથી પરમાં રહેલા; કોઈ
१२९
