________________
ી પ્રત્યય થતો નથી. જેથી માત્ર સ્થાવિ કાર્ય થાય છે. અર્થ - પીળી ભૂમિ. યદ્યપિ પાન્ડુ નામ જેવી રીતે વ્યઞ્જનથી ૫રમાં રહેલા ૩ અન્તવાળું છે. એ રીતે પટુ અને વિષુ વગેરે નામો પણ અનુક્રમે ટ્ અને ૢ વગેરે વ્યઞ્જનથી ૫રમાં રહેલા ૩ અન્તવાળા છે. તેથી ત્યાં પણ આ સૂત્રથી વિકલ્પે ડી પ્રત્યય ન થવો જોઈએ. પરન્તુ સ્વરથી પરમાં રહેલા ૬ ની પ્રસિદ્ધિ ન હોવાથી સ્વર અને ૩ ની વચ્ચે એક વ્યઞ્જનનું વ્યવધાન હોવા છતાં આ સૂત્રથી ઊઁ પ્રત્યય વિકલ્પથી થઈ શકે છે. પણ પાન્ડુ મૂમિઃ અહીં જ્ અને ર્ આ બે વ્યઞ્જનનું વ્યવધાન હોવાથી ત્યાં આ સૂત્રથી શૈ પ્રત્યય થતો નથી. અર્થાતૢ જ્યાં “થેન નાવ્યવધાનમ્ તેન વ્યવàિડપિ સ્યાત્' આ પરિભાષાનો વિષય છે ત્યાં આ સૂત્રથી ઊ પ્રત્યય થાય છે, અન્યત્ર નહીં. સ્વરથી પરમાં ૩ નો સંભવ ન હોવાથી એ બેની વચ્ચે એક વ્યઞ્જનનું વ્યવધાન ચાલી શકે છે. અધિક વ્યઞ્જનનું વ્યવધાન નહીં ચાલે ..... ઈત્યાદિ સ્વયં સમજી લેવું.
મુળાવિતિ વિમ્? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વત્ત નામથી ભિન્ન, સ્વ૨થી ૫રમાં રહેલા ૩ અન્નવાલા ગુણવાચક જ સ્ત્રીલિંગ નામને વિકલ્પથી જ્ઞ પ્રત્યય થાય છે. તેથી સ્વરથી પરમાં રહેલા ૩ અન્તવાલા આલુ નામને; તે ગુણવાચક ન હોવાથી (જાતિવાચક હોવાથી) આ સૂત્રથી વિકલ્પે ી પ્રત્યય થતો નથી. જેથી માત્ર સ્યાદિ કાર્ય થવાથી આવું: સ્ત્રી આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ – ઊંદરડી. સામાન્યથી ગુણ પ્રસિદ્ધ છે. વિશેષ જિજ્ઞાસુઓએ બૃહવૃત્તિ જોવી જોઈએ. અવરોરિતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્વરથી પરમાં રહેલા ૩ અન્નવાલા ગુણવાચક વહ ભિન્ન જ સ્ત્રીલિઙ્ગ નામને ઊ પ્રત્યય વિકલ્પે થાય છે. તેથી વરુ નામને આ સૂત્રથી ઊઁ પ્રત્યય ન થવાથી માત્ર સ્માદિ કાર્યબાદ વરિયમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ક્રૂર સ્વભાવવાલી આ સ્ત્રી. રૂહી
२३८
