Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 02

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 263

તે તે સેનાની કે જ્યોતિષી વગેરે નામોથી સંબોધાય છે. આવા સ્થળે ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્ત્રીવાચક પાલક શબ્દાન્ત નામથી ભિન્ન પતિવાચક નામને આ સૂત્રથી છ પ્રત્યયનું વિધાન કરાયું છે. પ્રષ્ટી માર્યા અને ખર્ચ માર્યા આ અર્થમાં પ્રષ્ટ અને Tળ નામને આ સૂત્રથી ડીપ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પ્રષ્ટી અને પછી આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં જ વૃત્તિ અષ્ઠત્વ અને ગર્વ ધર્મનો સ્ત્રીમાં ઉપચાર કરાય છે. તેથી પ્રષ્ટિ અને 1 નામ યદ્યપિ મર્દુ વાચક હોવા છતાં સોડય... ઈત્યાકારક ગમે ઉપચારથી સ્ત્રીવાચક છે. - એ સમજી શકાય છે. અર્થક્રમશઃ - સેનાનીની સ્ત્રી, જ્યોતિષીની સ્ત્રી.
ઘવારિતિ ?િ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પકિ નામ જેના અન્તમાં છે તેને છોડીને અન્ય ઘવ વાચક જ, પતિના સંબધના કારણે સ્ત્રીવાચક બનેલા નામને (સમ્બન્ધના કારણે સ્ત્રીવાચક નામ માત્રને નહીં) કી પ્રત્યય થાય છે. તેથી પ્રસૂત નામ પતિ (ઘવ) વાચક ન હોવાથી તેને આ સૂત્રથી ડી પ્રત્યય થતો નથી. જેથી બાતુ ર૪-૧૮ થી વધુ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી પ્રસૂતા આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સ્પષ્ટ છે કે પતિ સમ્બન્ધના કારણે પ્રસૂત શબ્દ સ્ત્રીવાચક બનેલો હોવા છતાં સ્ત્રીવૃત્તિ પ્રસૂતવ આરોપિત નથી. અર્થાત્ પુરુષમાં પ્રસૂતત્વ ન હોવાથી તેની પત્નીમાં તેનો આરોપ ન હોવાથી પારમાર્થિક પ્રસૂતત્વ વિશિષ્ટ સ્ત્રીવાચક પ્રસૂત નામ ઘવ વાચક નથી. અર્થ - જન્મ આપેલી સ્ત્રી.
વો વિતિ વિમ્? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પારું નામ જેના અન્તમાં નથી એવા ધવવાચક - પતિના સમ્બન્ધના કારણે જ સ્ત્રીવાચક બનેલા નામને (તિ અને પત્ની ઉભયનું એક નામ હોય તો નહીં) કી પ્રત્યય થાય છે. તેથી ટેવવો ઘવ, રેવત્તા સ્ત્રી સ્વતઃ અહીં પતિ અને પત્ની નું એક જ નામ હોવાથી અર્થાતુ પતિના સંબન્ધના કારણે પતિ વાચક નામ સ્ત્રીવાચક બન્યું ન હોવાથી તાદૃશ કેવદ્રત્ત નામને આ સૂત્રથી કી પ્રત્યય થતો નથી. જેથી ઉપર જણાવ્યા
२६०