________________
૫૩૦.
રામાયણકાલ મેં મહિલાઓ કીં દશા થી ઔર કિસ પ્રકાર હઠપૂર્વક યે અપને અભીષ્ટ કે સિદ્ધ કરને કી ચેષ્ટા કરતી થીં. આજ ઈસકા દિગ્દર્શન રામાયણ કે આધાર પર પાઠક કો કરાયા જાતા હૈ. કેકેયી ને રા વનવાસ ઔર ભરત કે રાજ્યાભિષેક કે લિયે કિસ હઠ કે સ થ રાજા દશરથ કો બાધ્ય કિયા હૈ યહ સભી જાનતે હૈં. કેકેયીને કિન કઠોર શબ્દોં મેં રાજા દશરથ કો ધમકાયા હૈ ! વિષ ખા કર પ્રાણત્યાગ દેને કી ધમકી તે માનો બ્રહ્માસ્ત્ર હૈ. 'अहं हि विषमद्यव पीत्वा बहु तवाग्रतः । पश्यतस्ते मरिष्यामि रामो यद्यभिषिच्यते।।'
યે ઉનકે બચન હૈ. ઇતને વર્ષ વ્યતીત હો ગયે તો ભી આજકલ કુલ-લલનાઓ કે ભી અપને હઠ કી રક્ષા કરને કે લિયે ઇસી બ્રહ્માસ્ત્ર કા પ્રયોગ કરના પડતા હૈ. ઇસ મશીનગન કે સમય મેં ભી અભી તક ઉનકે લિયે ઔર કોઈ અસ્ત્ર ઇજાદ ન હો સકા. વનવાસ કે લિયે કેકેયી કી આજ્ઞા શિરોધાર્ય કર કે રામચંદ્રજી અપની માતા કૌશલ્યા કે પાસ અનુમતિ લેને આયે, ઉસ સમય કૌશલ્યા ને ભી આત્મઘાત કર લેને કી ધમકી દી હૈ. ઉન્હોંને સ્પષ્ટ શબ્દ મેં કહ દિયા કિ જિસ તરહ રાજા દશરથ તુમ્હારે પૂજ્ય હૈં ઉસસે અધિક ગૌરવ કે સાથ હમ તુમ્હારી પૂજ્યા હૈ; હમ તુહે વન જાને કે લિયે અનુજ્ઞા નહીં દેતી યહાં સે વન કો તુમડે નહીં જાના ચાહિયે. યદિ શોકપીડિત મુઝે છોડ કર તુમ વન ચલે હી જાઓગે તે હમ લંધન કર કે બિનાભજન કે પ્રાણ ત્યાગ દંગી; છ ન સકેગીં. यथैव राजा पूज्यस्ते गौरवेण तथा ह्यहम् । त्वां साहं नानुजानामि न गन्तव्यमितोवनम्। यदित्वं यास्यसि वनं त्यक्वामां शोकलालसाम्। अहंप्राय मिहासिध्ये न च शक्ष्यामि जीवितम् ॥
ઇસ સમય રામચંદ્રજી કેસે સંકટ મેં પડે હોંગે. વન ન જાને સે કેકેયી આત્મઘાત કરતી હૈ, જાને સે કૌશલ્યા.થીધર કૌશલ્યા કે પક્ષસમર્થક લક્ષ્મણ ભી થે, પરંતુ રામચંદ્રજીને યુક્તિ સે કૌશલ્યા ઔર લક્ષ્મણ કે કિસી પ્રકાર રાજ કર હી લિયા; પરંતુ સીતાછ કે પાસ જાકર ઉન્હેં હાર માનની હી પડી હૈ. ઉન્હોને બહુત ઉદ્યોગ કિયા કિ સીતાજી ઘર મેં રહે, અપને વૃદ્ધ સ્વશ્રેશ્વસુર કી સેવા કરે ઔર ઉનકે પુત્રવિયોગજન્ય દુ:ખ કે શાત કરેં; પરંતુ સીતાજી દઢ થી. રામચંદ્રછે કે ઇસ બુરી તરહ સે ઉન્હોંને ફટકારા હૈ કિ અતૂ મેં ઉન્હેં સીતાજી કી બાત સ્વીકાર કરની હી પડી છે. સીતાજી કી ફટકાર મેં સ્નેહ કી માત્રા અધિક હૈ, પર સાથ સાથ આત્મગૌરવ ભી કમ નહીં હૈ. ઉનકે ભાષણ મેં શક્તિ છે. વહ એક સહધર્મિ કી ઉકિત હૈ ઔર ઉસ ઉકિત મેં અનુનય ભી હૈ, વિનય ભી હૈ, કટુતા ભી હૈ ઔર ધમકી હૈ. પ્રણય કે આવેશ મેં કુછ શબ્દ તો એસે નિકલ પડે છે જે કમ સે કમ સીતા કે સદશ સતશિરોમણિ કે મુખ સે ન નિકલને ચાહિએ થે; પરંતુ વહ ઐસા હી સમય થા જબ હે અપને ઉદ્દેશ્ય કી સિદ્ધિ કરને મેં સબ પ્રકાર કે સાધનોં કા ઉપયોગ કરને કે લિયે બાધ્ય થીં, ઉનકે લિયે વ૬ જીવન ઔર રણ કા પ્રશ્ન થા. સીતાજી કા ભાષણ પઢને ઔર મનન કરને યોગ્ય છે. પહિલે તે ઉહાંને ધર્મશાસ્ત્ર કા આશ્રય લેકર પતિ કે સાથ યજ્ઞાધિકાર હોને સે-સહધર્મિણી હોને કે કારણ પતિ કે ભાગ તથા પતિદ્વારા અનુઠિત કર્મ કા ફલોગ પત્ની હી કરતી : અન્ય સંબંધી તો પિતા,પુત્ર, આદિ અપને અપને કર્મ કા ફલ ભેગ કરતે હૈ'. સ્ત્રિ કે લિયે તો ન પિતા, ન પુત્ર, ન માતા, ન સખીજન-યહાં તક કિ અપની આત્મા કી ભી ગતિ નહીં હૈ. ઇસ લોક મેં તથા પરલોક મેં સ્ત્રી કે લિયે એકમાત્ર પતિ હી ગતિ હૈ. आर्यपुत्र पिता माता भ्राता पुत्रस्तथा स्नुषा। स्वानि पुण्यानि भुञ्जानाः स्वं स्वं भाग्यमुपासते ॥ भतुर्भाग्यं तु नार्य का प्राप्नोति पुरुषर्षभ । अतश्चेवाहमादिष्टा वनेवस्तव्यमित्यपि ॥ न पिता नात्मजो नात्मा न माता न सखीजनः। इह प्रेत्य च नारीणां पतिरेको गति: सदा।।'
ઇસકે બાદ ઉન્હોંને રામચંદ્રજી કે યહ વિશ્વાસ દિલાના ચાહ હૈ કિ વન મેં વે ભારભૂત ન હોંગી; અપને સુખ ઔર દુઃખ કી વે કુછ ભી ચિંતા ન કરેંગી ઔર સબ પ્રકાર સે અપને પતિ કે આરામ દેને કી ચેષ્ટા કરેંગી. સબ કુછ સમઝા બુઝાકર અંત મેં ઉન્હોંને ઉનસે પ્રાર્થને કી હૈ, યાચના કી હૈ. એ કહતી હૈ હમારા ચિત્ત કેવલ તુહીં મેં અનુરક્ત છે
ઔર કિસી મેં હમારા ભાવ નહીં છે. તમારે વિયોગ મેં હમ અપને પ્રાણ ત્યાગને કે લિયે નિશ્ચય કિએ બૈઠી હૈ. આપ હમેં વન લે ચલિયે ઔર યાચના કે સફલ કીજિયે. ઈસસે આપ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
