________________
પ૭૬
વિસર્જન ઈસી પ્રકાર મધ્યાકાળ આ પહુંચા. ઉસકે ઉપરાંત મધ્ય ભી વ્યતીત હે ગયા: ઔર દિન કા તૃતીય પ્રહર આ પહુંચા; પર મુઝે ઉસકો પતા નહીં ચલા. અભી તક મેરે મુખ મેં અનન કા એક કૌર અથવા જલ કા એક ઘૂંટ ભી નહીં ગયા થા. સચ પૂછિયે તે મુઝે ભૂખ અથવા શ્વાસ માલુમ હી નહીં હો રહી થી. મેરે તલ મેં છાલે પડ ગયે થે: મેરા શરીર અવસનું હો ગયા થા; મેરે કેશ બિખરે થે થે; મેરી મુખ-મુદ્રા અત્યંત વિકૃત હે રહી થી
ઔર મેરી આંખે મેં અગ્નિ વિનિર્ગત હો રહી થી. ઇધર-ઉધર મેં ઉન્મત્ત કી ભાંતિ દૌડતા ફિરતા થા. મરીચિકા કે ભ્રમ-જલ મેં ૫ડ કર કસ્તૂરીમૃગ જીસ પ્રકાર વ્યાકુલ ભાવ સે ઇધર ઉધર દૌડતા કિરતા હે; મણિ કે બે જાને પર નાગરાજ જીસ પ્રકાર આતુર હું કર અપના શિર ઇધર-ઉધર ધુનતા ફિરતા છે, ઠીક વહી મેરી દશા થી. મેં ઉન્મત્તપ્રાય હેત રહા થા. સબ કેાઈ મુઝે દેખતે થે; ઔર આશ્ચર્ય કરતે થે. કેઈ–કેાઈ મુઝસે મેરી ઈસ દશા કે સંબંધ મેં અને ભી કરતે થે; પર મેં કિસી કે ઉત્તર નહીં દેતા થા. મેં તો અપની ઉસ અનાથિની ધર્મ-બહિન કે ટૂંઢતા ફિરતા થા.
અંત મેં સંધ્યા કા સમય હો આયા. મેં ભી ઇધર-ઉધર ધૂમતે-ઘૂમતે ગોમતી-તટપર પહેચ ગયા.
વહી સંધ્યા થી પશ્ચિમ કે સમ-રાગ-રંજિત ગગન મેં કિસી અજ્ઞાત શક્તિ કી ઉસી ઐન્દ્ર જાલિક લીલા કા અભિનય હો રહા થા; સામને ઉસી ભાંતિ ગમતી કી નિર્મળ ધારા અપને પથ પર પ્રવાહિત હો રહી થી; પર આજ મેરે હદય મેં આનંદ નહીં થા, ઉલ્લાસ નહીં થા, મરતી નહીં થી. આજ તે મેરા હદય મશાન કી ભાંતિ હો રહા થા. ગ્લાનિ કી અગ્નિ મેં હૃદય કા સમસ્ત રસ ભસ્મ હો ગયા થા.
સહસા એક ઓર સે કોલાહલ સુભાઈ દિયા. મૈને દેખા કિ એક સ્થાન પર કુછ આદમી ખડે હુયે છે. કુતૂહલવશાત મેં ભી ઉધર હી કા ચલ દિયા. ૨-૩ મિનિટ મેં મેં વહ પર પહુંચ ગયા. વહાં પહુંચ કર મૈને જે દશ્ય દેખા, ઉસે દેખ કર લગભગ પૂર્ણ–રૂપ સે ઉન્મત્ત હે ગયા, મૅને દેખા કિ મેરી ધર્મબહિન ચિરનિદ્રા મેં શયન કર રહી હૈ. ઉસકી ચેષ્ટા સે પ્રતીત હોતા થા કિ ઉસને ગમતી મેં ડૂબ કર પ્રાણ-સાગ કિયે છે. મેં એકટક હોકર ઉસ પ્રાણહીન મૂર્તિ કે દેખને લગા.
પર ઉસ પ્રાણહીન મૂર્તિ મેં અબ ભી એક વિશિષ્ટ તેજ થા. મૈને દેખા- સ્પષ્ટ રૂપ સે દેખા કિ ઉસ તેજસ્વિની દેવી કે કુંચિત લલાટ કી દો રેખા વિશ્વ ઔર ઉસકે-ઉસકી સંસ્થાઓ કે પ્રતિ પૂર્ણરૂપ સે ઉપેક્ષા પ્રકટ કર રહી હૈ, ઔર ઉસકે નીલ અધર પર ઉસ સમય થી ઘણું કી હાસ્ય-રેખા લીલા કર રહી થી. મેં આત્મ-વિસ્મૃત હેકર ઉસ પ્રાણહીન મૂર્તિ કે દેખને લગા.
પર થોડી હી દેર મેં મેરી સંજ્ઞા લૌટ આઇ; મેરા હદય દારુણ દુઃખ ઔર ભયંકર ગ્લાનિ સે આકુલ હો ઉઠા. બહુત કુછ રોકને પર ભી મૈં અપની અશ્રુધારા ન રોક સકા; મેં ફૂટ-ફૂટ કર રોને લગા. મૈને આગે બઢ કર ઉસ તેજસ્વિની દેવી કે ચરણે મેં અપના લલાટ રખ દિયા. બ્રાહ્મણત્વ અપની સલિલાંજલિ સે શુદ્ધત્વ કા પાદપ્રક્ષાલન કરને લગા. સંધ્યા કે ઉસ ઘનીભૂત અંધકાર મેં મેરે આનંદ કા પ્રભાત વિલીન હો ગયા. : લોગ ને સમઝા મુઝે ઉન્માદ હો ગયા હૈ ! બહુત બડે અંશ મેં ઉનકા વિચાર ઠીક થા.
જીસકા હદય દારુનું દુઃખ સે સ્મશાન બન ગયા છે. જીસકી બુદ્ધિ વ્યથા કે પ્રહાર સે વ્યાકુલ - હો રહી હો, જીસકા પ્રભાત સંધ્યા મેં પરિણત હો ગયા હો, વહ યદિ ઉન્મત્ત હે જાય, તો ઉસમેં આશ્ચર્યા કયા હૈ ?
હૃદય કે આગ જબ કુછ હલકા હુઆ, તબ મેને ઉસકે-ઉસ તેજસ્વિની દેવી કે-ચરણે પર એ અપના શિર ઉઠાયા. ઔર દેખા-આશ્ચર્યચકિત હોકર દેખા કિ સામને હી મેરી વૃદ્ધા સહોદરા ખડી હૈ. ઉન્હેં દેખતે હી મેં ફિર હાહાકાર કર ઉઠા. મને દેખા કિ ઉનકે-ઉન દયામયી કે નયને મેં ભી અમુ-જલ છલક રહા હૈ. મૈને રાતે-રોતે કહા યહી છે ! યહી મેરી ધર્મબહિન છે ?
જીજી ને રૂંધે હુયે કંઠ સે કહા -ભ્યામ્ ! તેરી યહ મૃત છ વાસ્તવ મેં બડી પુણ્યાત્મા છે. ઈન્હને મેરે હદય કે ઘોર અંધકાર કે દૂર કર દિયા હૈ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
