Shubh Sangraha Part 02

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 490

૫ટર
દુઆ-છૂત (આભડછેટ)
છુઆ-છૂત (આભડછેટ). (લેખક-શ્રી હીરાલાલજી, બી. એ.એમઆર. એ. એસ-“ચાંદ” ના અછૂતાંકમાંથી)
ઈસ ભારતવર્ષ મેં દુઆ-છૂત કા ઇતના જોર હૈ કિ ઇસકી બદૌલત માલૂમ નહીં કિતને આદમિયાં ને અપને પ્રાણ સે પ્યારે સંબંધિયાં તક કો પરિત્યાગ કર દિયા ઔર અપના જન્મ રે-રોકર બિતા દિયા. ચાલીસ વર્ષ કી બાત હૈ કિ, એક બડે પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ સાધારણ સ્કૂલમાસ્ટરી સે ઉન્નતિ કર વિલાયત ૫ટને ગએ, વહાં સે વે બેરિસ્ટરી ઔર વિલાયત કી એમ. એ. તથા એલ એલ ડી કી ઉપાધિ સે વિભૂષિત હોકર ઘર લૌટે; પરન્તુ, ઘર પહુંચને પર ઉનકી સ્ત્રી ને દુઆ-છત કે ડર સે ઉન્હેં ભીતર ને આને દિયા. યહ અનાદર દેખ, ઉનકા મન ઇતના ખટ્ટા હો ગયા કિ વે વડાં ક્ષણભર ભી નહીં ઠહરે. “પ્રેમાશ્રમ” ઉપન્યાસ મેં શ્રદ્ધા કા જે ચરિત્રચિત્રણ કિયા ગયા હૈ, વહ ઠીક-ઠીક પૂર્વોક્ત બેરિસ્ટર-રમણ કે ચરિત્ર સે મિલતા હે. શ્રદ્ધા કા પતિ પ્રેમશંકર અમેરિકા ગયા થા. વર્ષો કે પશ્ચાત ઘર લૌટને ૫૨ જબ ઉસકી સ્ત્રી ભેજને પરોસને તક કે ન નિકલી તબ વહ ઇતના મમહત હુઆ કિ “જી ચાહતા ઇસી ક્ષણ યહાં સે ચલા જાઉં ઔર આને કા નામ ન લૂં. ' ઠીક, યહી દશા બેરિસ્ટર સાહબ કી હુઇ. પ્રેમશંકર ને હૈયે સે કામ લિયા, પરંતુ બૅરિસ્ટર ને કે મેં આકર ઇતના કડા પણ કર લિયા કિ વહ જન્મભર કે લિએ અમિટ હો ગયા, શ્રદ્ધા કી નાંઈ બૅરિસ્ટર કી રમણી કે હદય મેં ભી વિચાર ઉપન હુઆ ઔર ઉસને અનેક પ્રકાર સે અત્યંત નમ્રતા કે સાથ ક્ષમા માંગી ઔર ઉનકી ઈરછાનુસાર રહને કી ઉસુકતા પ્રકટ કી; પરન્તુ બૅરિસ્ટર સાહબ પ્રેમશંકર ન થે કિ પ્રેમ સે પિંગલ જાતે. વે ભીમશંકર થે, ઉન્હોંને જે અપને મન મેં પ્રણ કર લિયા થા વહ ભીમપ્રતિજ્ઞા થી, ઉસ રમણી અપની શેષ આયુ રો-રોકર કટની પડી, ઇસ સબકી જડ છુઆ-છત ( આભડછેટ ) હી થી.
ઇસ દેશ મેં વિદેશ જાને સે યા સમુદ્ર પાર કરને સે હી દુઆ-ઈન નહીં લગતી, બલિક યહ સંકામકરણ ઘર બેઠે બેઠે ભી ઉત્પન્ન હુઆ કરતા હૈ: યા કે કહિએ કિ ઇસકી જડ ઈતની ગહરી ઉલ ગઈ હૈ કિ સમાજ કા કોઈ ભી અંગ ઇસસે બચા નહીં . ઇસ દેશ મેં ધણિત વસ્તુઓ સે હી નહીં, વરને માનવ-દેહ-પ્રાપ્ત છે કે ને સે ભી છૂત લગ જાતી છે. ભલા ઇનકે સાથે પ્રેમ સામાજિક વ્યવહાર કિસ તરહ હો સકતા હૈ ? કુત્ત-બિલ્લી ભલે હી છ લિએ જાય, પરતુ ચૌરાસી નિ મેં ભ્રમણ કરને કે પશ્ચાત બડી તપસ્યા સે નર-દેહ પ્રાપ્ત કરનેવાલા યદિ બસેર કે ઘર પૈદા હુઆ તો ઉસકા સ્પર્શ હોતે હી ત લગ જાતી હૈ. કહીં-કહીં તે છના અલગ રહે. એસે વ્યક્તિ કી કેવલ છાંત પડને સે યા સાઠ-સત્તર ગજ કી દૂરી પર આ જાને સે હી છત લગ જાતી હૈ. મદ્રાસ કી ઓર તે કઈ અછુત-જાતિયાં કે સડક પર ચલને સે સડક અશુદ્ધ હો જાતી હૈ. કુત્તા-બિલ્લી ભલે હી ઉસ સડક પર મલ–ત્યાગ કરે, પરંતુ સ્નાન કર સ્વચ્છ કપડે પહને હુએ ઔર પાંવે મેં મોજાં તક ડાલે હુએ અછત-જાતિ કા કોઈ વ્યક્તિ ઉસ સડક સે નિકલ જાય, તો વહ માર્ગ નરક હો જાતા હૈ.
કેવલ મદ્રાસ હી મેં નહીં, અન્ય પ્રાંત મેં ભી ઇસ પ્રકાર કી વિચિત્રતાએ દષ્ટિગોચર હોતી હૈ. ઉડીસા મેં “ગાંડા” નામ કી એક જાતિ હોતી હૈ જે મેહતર કે સમાન ગિની જાતી છે. યદિ ઇસ જાતિ કા કેાઈ વ્યક્તિ આમ યા ઇમલી કે ફલ ગિરાને કે લિએ પેડ પર ઇંડા ફેકે ઔર વહ ઇંડા અટક જાય ઔર દૂસરે દિન અકસ્માત વહ કિસી કેલતા કે શરીર પર ગિર પડે, તો વહ જાતિ-યુત કર દિયા જાતા હૈ, ઔર જબ તક વહ અપની બિરાદરી કે દડરૂપ મેં રટી ન દે–દ તબ તક ઉસકા હુક્કા-પાની બન્દ રહતા હૈ. - ઇસ દેશ મેં અછૂત-જાતિ એક હી નહીં, વન દર્શનેં કી સંખ્યા મેં હૈ. કેવલ એક મધ્યપ્રદેશ મેં સતીસ-ચાલીસ જાતિ હું જે અછત સમઝી જાતી હૈ. યથા-ભંગી, બસોર, બલાહી, ચમાર, ડોમ, ડોહોર, ગાંડ, ઘસિયા, મેહરા, પાસી, કતિયા, કરી, ધોબી, કુહાર, કુચબંધિયા ઇત્યાદિ. કિસી-કિસી કા કહાના હે કિ ઇન જાતિ કા વ્યવસાય ઇસ પ્રકાર કા હૈ, જીસસે ઉનકા નાપાક વસ્તુઓ સે સંપર્ક રહતા હૈ. ઇસલિયે ગે ઘુણિત સમઝ જાતે હૈં ઔર