Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
८६
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् कहाते हैं। (फिञ्) यस्कस्यापत्यम्-यास्क: । यास्कस्य युवापत्यम्-यास्कायनिः । यास्कायनेरिमे छात्रा इति-यास्कीया:, यास्कायनीया वा । यस्क का पुत्र यास्कः' कहाता है। यास्क का युवापत्य यास्कायनि' कहाता है। यास्कायनि के छात्र यास्कीया:' अथवा यास्कायनीयाः' कहाते हैं।
सिद्धि-गार्गीया: । गर्ग+यञ् । गार्ग्य । गाये+फक् । गाये+० । गाये+छ। गा! ईय। गार्गीय+जस् । गार्गीयाः।
यहां गर्ग शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में 'गर्गादिभ्यो यत्र' (४।१।१०५ ) से यञ् प्रत्यय है। तत्पश्चात् 'गार्य' शब्द से युवापत्य अर्थ में यजिञोश्च' (४।१।१०१) से फक्' प्रत्यय है। उससे प्राग्दीव्यतीय अजादि 'छ' (ईय) प्रत्यय करने पर युवापत्य अर्थ में विहित फक्’ प्रत्यय का इस सूत्र से लुक् होता है।
(२) गार्यायणीयाः । गर्ग+यञ् । गाये। गाये+फक् । गाये+आयन । गाायण। गार्यायण+छ। गायिण+ईय। गायिणीय+जस् । गाायणीयाः ।
यहां विकल्प पक्ष में युवापत्य अर्थ में विहित ‘फक्' प्रत्यय का लुक् नहीं होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है।
(३) यास्कीया: । यस्क+अण् । यास्क । यास्क+फिञ् । यास्क+0 । यास्कीय+जस् । यास्कीयाः।
यहां यस्क' शब्द से अपत्य अर्थ में शिवादिभ्योऽण् (४।१।११२) से 'अण्' प्रत्यय है। तत्पश्चात् यास्क' शब्द से युवापत्य अर्थ में 'अणो व्यचः' (४।१।१५६) से फिञ्' प्रत्यय है। उससे प्रागदीव्यतीय अजादि छ' प्रत्यय की विवक्षा में युवापत्य अर्थ में विहित 'फिञ्' प्रत्यय का इस सूत्र से लुक् होता है।
(४) यास्कायनीयाः। यस्क+अण। यास्क। यास्क+फिञ्। यास्+आयनि। यास्कायनि। यास्कायनि+छ। यास्कयिन्+ईय। यास्कायनीय+जस् । यास्कायनीयाः।
यहां विकल्प पक्ष में युवापत्य अर्थ में विहित 'फिञ्' प्रत्यय का प्राग्दीव्यतीय अजादि छ' प्रत्यय परे होने पर इस सूत्र से लुक् नहीं होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है।
अपत्यार्थप्रत्ययप्रकरणम् यथाविहितं प्रत्ययः
(१) तस्यापत्यम् ।१२। प०वि०-तस्य ६।१ अपत्यम् १।१। अनु०-समर्थानां, प्रथमाद् वा इति चानुवर्तते। अन्वय:-समर्थानां प्रथमात् तस्य अपत्यं वा यथाविहितं प्रत्ययः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org