Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
ठक्
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः
(१) वृद्धाट्ठक् सौवीरेषु बहुलम् ॥१४८ । प०वि० - वृद्धात् ५ । १ । ठक् १ । १ सौवीरेषु ७ । १ बहुलम् १ । १ । अनु०-तस्य, अपत्यम्, गोत्रात् कुत्सने इति चानुवर्तते । अन्वयः-तस्य सौवीरेषु गोत्राद् वृद्धाद् अपत्यं बहुलं ठक् कुत्सने । अर्थ: तस्य इति षष्ठीसमर्थात् सौवीरगोत्रवाचिनो वृद्धसंज्ञकात् प्रातिपदिकाद् अपत्यमित्यस्मिन्नर्थे बहुलं ठक् प्रत्ययो भवति, कुत्सने गम्यमाने ।
उदा०-भागवित्तेरपत्यम्- भागवित्तिको जाल्मः, भागवित्तायनो वा । तार्णबिन्दवस्यापत्यम्-तार्णबिन्दविको जाल्मः, तार्णबिन्दविर्वा । आकशापेयस्यापत्यम् - आकशापेयिको जाल्मः, आकशापेयिर्वा ।
१३३
आर्यभाषाः अर्थ - (तस्य) षष्ठीसमर्थ (सौवीरेषु - गोत्रात्) सौवीरगोत्रवाची (वृद्धात्) वृद्धसंज्ञक प्रातिपदिक से (अपत्यम्) अपत्य अर्थ में (बहुलम् ) प्रायश: (ठक्) ठक् प्रत्यय होता है।
उदा०- - भागवित्तेरपत्यम्- भागवित्तिको जाल्मः, भागवित्तायनो वा । भागवित्ति का नीच पुत्र- भागवित्तिक अथवा भागवित्तायन । तार्णबिन्दवस्यापत्यम्-तार्णबिन्दविको जाल्मः, तार्णबिन्दविर्वा । तार्णबिन्दव का नीच पुत्र- तार्णबिन्दाविक अथवा तार्णबिन्दवि । आकशापेयस्यापत्यम्-आकशापेयिको जाल्मः, आकशापेयिर्वा । आकशापेय का नीच - आकशापेयिक अथवा आकशापेयि ।
पुत्र- आ
भागवित्त्+
सिद्धि - (१) भागवित्तिकः । भागवित्त+ङस् +इञ् । भागवित्ति । भागवित्ति+ङस्+ठक् । [+ इक । भागवित्तिक+सु । भागवित्तिकः ।
यहां प्रथम षष्ठीसमर्थ सौवीर गोत्रवाची 'भागवित्त' शब्द से गोत्रापत्य अर्थ में 'अत इञ्' (४1९1९५) से 'इञ्' प्रत्यय, तत्पश्चात् गोत्रप्रत्ययान्त वृद्धसंज्ञक 'भागवित्ति' शब्द से अपत्य (निन्दित) अर्थ में इस सूत्र से 'ठक्' प्रत्यय होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है । ( २ ) भागवित्तायन: । भागवित्ति+फक् । भागवित् + आयन । भागवित्तायन+सु । भागवित्तायनः ।
Jain Education International
यहां षष्ठीसमर्थ सौवीर गोत्रवाची वृद्धसंज्ञक 'भागवित्ति' शब्द से अपत्य अर्थ में बहुल पक्ष में 'यञिञोश्च' (४ | १ | १०१ ) से 'फक्' प्रत्यय होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है । (३) तार्णबिन्दविकः । तृणबिन्दु+अण् । तार्णबिन्दो+अ । तार्णबिन्दव+सु । तार्णबिन्दवः । तार्णबिन्दव+ ङस् + ठक् । तार्णबिन्दव्+इक। तार्णबिन्दविक+सु। तार्णबिन्दविकः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
