________________
હાર્દિક ભાવાંજલિ | ડૉ. લક્ષ્મીમલ સિંઘવી
મહત્તરા સાધ્વી શ્રી મૃગાવતીજીના વિલક્ષણ વ્યકિતત્વ અને કૃતિત્વનું વર્ણન કરવા શબ્દકોશમાં સેંકડો વિશેષણ વિધમાન છે. પરંતુ એમના સ્વભાવ અને પ્રભાવની માર્મિક અનુભૂતિઓ અનિર્વચનીય અને શબ્દાતીત છે.
બે દાયકા પહેલાં મેં મહત્તરાજીને પ્રથમ વાર સાંભળ્યાં અને એમનાં દર્શન કર્યા. એનાં પહેલાં ૧૯૬૦-૬૨માં શેઠ કસ્તુરભાઇ લાલભાઇની દીર્ધદષ્ટિ અને રચનાત્મક સહયોગથી અમદાવાદમાં જૈન આગમ અને સંસ્કૃત પ્રાકત સાહિત્યનો એમણે અભ્યાસ કર્યો હતો. એમની સાથે વાતો કરતાં એવો અનુભવ થયો કે, જાણે એક મૂર્ત પ્રેરણા સાથે સંવાદ થઈ રહ્યો છે. એવું લાગ્યું કે, એમણે ભારતીય મનીષાના આધારભૂત મૂલ્યોને પોતાનામાં આત્મસાત કર્યા છે. એમની વિદ્વતા જ નહિ, બલ્ક એમનું જીવનદર્શન, મનુષ્યનિષ્ઠા, સમન્વયદષ્ટિ, અને સંકલ્પશકિત એક એવા આલોકિત અને ઉજજવળ સંમોહનની સૃષ્ટિ રચી આપે છે કે, જેથી સાત્ત્વિક ઉત્સાહ અને વિશ્વાસની અભિવૃદ્ધિ થાય છે. તેઓ એક શ્વેતામ્બર જૈન સાધ્વી હતાં, છતાં એમનાં પ્રવચનમાં, જીવનદર્શનમાં,કાર્યશૈલીમાં કે એમની કરુણામાં કોઈ પણ પ્રકારની સંકુચિતતા ન હતી. મનુષ્ય માત્રનાં મંગલમય જીવન માટે એમની નિરંતર સાધના હતી. આપણા ઋષિઓએ ભૂમિને માતા અને પોતાને પૃથ્વીના પુત્ર કહી પરિચય આપ્યો છે. એ વ્યાપક સંકલ્પનામાં એક મંત્ર આ પણ છે કે, नाना धर्माणाम् पृथ्वी यथौकसम् ।
મહાકવિ પ્રસાદના શબ્દોમાં જો બૌદ્ધિક અને આધ્યાત્મિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોઇએ તો મહત્તરા મૃગવતીજી માટે ]. આપણે કહી શકીએ કે,
તુમ દેવી, આહ ! કિતની ઉદાર. યહ માતૃમૂર્તિ હે નિર્વિકાર. હે સર્વમંગલે! તુમ મહતી, સબકા દુ:ખ અપને પર સહતી. કલ્યાણમયી વાણી કહતી, તુમ ક્ષમા નિલયમેં હો રહતી.
પહેલી વખત જયારે શ્રી. વી. સી. જૈન સાથે હું એમનાં દર્શન કરવા ગયો ત્યારે મને મુગાવતીજી મહારાજની વકતૃત્વશકિતનો પરિચય મળ્યો. એમની પ્રગતિશીલ ક્રાંતિકારી અને સામાજિક દષ્ટિને સમજવાનો અવસર મળ્યો. એમની સ્વપ્નદર્શી સંગઠનક્ષમતાની ઝલક નિહાળવાનો અવસર મળ્યો. એમની વાણીમાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્યની રત્નત્રયી અભિમંડિત હતી. એમના સંબોધનમાં એક સચેતન ઉબોધન હતું.
ફરી વાર મળ્યો ત્યારે એમનું સ્વાથ્ય સારું ન હતું, પરંતુ એમના આશીર્વાદભર્યા સ્મિતમાં, એમના ઉત્સાહમાં અને એમની ર્તિમાં અસ્વસ્થતાનો કોઈ આભાસ વરતાતો નહોતો.
તેઓ શુભ્ર શ્વેત ખાદી પહેરતાં હતાં. એમની સાદાઈ અને સરળતામાં એમની તપસ્યા અને સાધનાનું વણાટ હતું. તેઓ પોતે જૈન સાધ્વીનાં કઠિન વ્રત અનાયાસ રીતે પાલન કરતાં હતાં અને એમની શિષ્યાઓને પણ એમની એ જ પ્રેરણા હતી. એમના સ્વભાવમાં એક સહજ મૂતા, ઊંડાણ અને માનવતાનાં દર્શન થતાં હતાં. તેઓ વિદુષી હતાં છતાં એમની વિદ્વતામાં કોઇ આડંબર કે કોઇ દેખાવ ન હતો. ચિંતકો, કલાકારો, સાહિત્યકારો અને ભારતીય પરંપરા માટે એમના હૃદયમાં વિશેષ સન્માન હતું.
મહત્તરા ની મગાવતીશ્રીજી
