________________
કાંગડાના ઐતિહાસિક ચાતુર્માસના મંગળ પ્રારંભ (ચોમાસી ચૌદશ) નો દિવસ હતો. લોગસ્સની એક પંકિત ‘આરૂષ્ણ બોહિ લાભ, સમાવિહર મુત્તમ દિ-સ્વસ્થ શરીર, નિરોગી મન, જ્ઞાનનો બોધ અને સમાધિપૂર્ણ મરણ કઈ રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે. આ વિષય પર એમણે દોઢેક કલાક વ્યાખ્યાન આપ્યું. - પોતાના જ્ઞાન અને વકતૃત્વના ગહન ઊંડાણ સાથે તેઓ અત્યંત કુશળતાથી સરળતાનો અનુબંધ કરી રહ્યાં હતાં. દરેક શ્રોતાને પ્રતીતિ થઈ રહી હતી કે, આજે તેઓ પોતાને જ સંભળાવી રહ્યાં છે, પોતે જ વક્તા છે અને પોતે જ શ્રોતા છે.
જે. કૃષ્ણમૂર્તિ કહેતા હતા; ‘જીવન જીવવાની કળામાં મોટે ભાગે તો મૃત્યુની કળા સમાવિષ્ટ છે.' મહત્તરાજીએ આ ગૂઢ સત્યને સારી રીતે સમજી લીધું હતું. સમાધિમરણ વિશે તેઓ ખૂબ સૂક્ષ્મતાથી સમજાવી રહ્યાં હતાં. અંતિમ સમયે દેહની કેવી મુદ્રા હોવી જોઇએ, ગ્વાસ કયાં સ્થિર થયેલો હોવો જોઇએ, કઇ બાજુ ઉપર ઉઠવી જોઇએ, ધ્યાન કયાં હોવું જોઇએ અને આત્મા દ્વારા પરમાત્માને આલિંગનની અનુભૂતિ કેવી હોવી જોઇએ?.... સમાધિમરણ (સમાણિવર મુત્તમ દિત)ના સંદર્ભમાં આ બધી વાતો મહત્તરાજી સમજાવી રહ્યાં હતાં.
સામાના (પંજાબ)માં એક વ્યાખ્યાનમાં તેઓ એક નવી દિશા તરફ પ્રકાશ ફેંકી રહ્યાં હતાં. જન્મમરણ, ચાર ગતિ, મનુષ્યની ઉત્પત્તિ, સંસ્કાર, કર્મબંધ અને કર્મોમાંથી મુક્તિ વગેરે વિષયો પર બોલતાં એમણે આધુનિક વિજ્ઞાનના જિન” (Gene) નામના વિર્યાણુની શાસ્ત્રોક્ત વ્યાખ્યા એ રીતે કરી કે, અમે સાંભળનારા સૌ દંગ થઇ ગયા.
સ્વાનુભવોને સર્વ સાધારણ સુધી પહોંચાડવામાં એમને સહજ આનંદ મળતો હતો. યોગની વિભિન્ન મુદ્રાઓનો એમને પૂરતો અભ્યાસ હતો. કેટલાય યોગના આસનો અને પ્રેક્ષાઓ વિશે તેઓ વારંવાર સમજાવતાં હતાં. મનુષ્યના સહજ વિકાસમાં એમને અખૂટ શ્રદ્ધા હતી. સ્વાધ્યાય અને સ્વને ઓળખવાની જરૂરિયાતને તેઓ નરમાંથી નારાયણ બનવાનું પ્રથમ સોપાન સમજતાં હતાં. વત, નિયમ, કે સંકલ્પ આપવાની પણ એમની એક અનોખી રીત હતી. સંકલ્પ કે નિયમ લેનારની સહજ અંત:પ્રેરણાને જ તેઓ મુખ્ય બાબત સમજતાં હતાં.
એક દિવસ વિહાર કરતાં કરતાં એમણે કુંડલિની યોગ, સમાધિ, સાક્ષીભાવ અને આત્મબોધની ચર્ચામાં કહ્યું કે, ‘ખોદતા રહો, ખોદતા રહો, એક દિવસ તો રણમાં પણ પાણી મળી આવે છે. એમના વિશ્વાસ અને નિશ્ચય આટલા અટલ હતા.
બન્ને હાથની આંગળીઓને જોડી, આઠ આંગળીઓના ચોવીસ અનુભાગ પર ચોવીસ તીર્થકરોને વંદના કરી તથા સિદ્ધશિલાની કલ્પના કરવાની રીત સમજાવતાં મહારાજી બોલ્યા, ‘પૂજય નેમિસૂરિજી મહારાજ આ વિધિને સોનાની ખાણ કહેતા હતા.'
ટુથ ઇઝ એન અવૅરનેસ ઑફ ધ ટોટાલીટી ઑફ એકઝીસ્ટન્સ – કથન અનુસાર મહત્તરાજી વાસ્તવમાં જીવનની સમગ્રતાને સમજયાં હતાં; એનો સાક્ષાત્કાર કર્યો હતો. એમના અર્થપૂર્ણ શબ્દો યાદ આવે છે. “જીવનમાં જરૂર કઈક પામીને જવું છે. પ્રાપ્ત કરીને જવું છે.'
મહત્તરા શ્રી મૃગાવતીશ્રીજી
* ૭૫
