________________
સાધ્વી સમુદાયનું ઉજજવળ રત્ન
પ્રો. તારાબહેન ર. શાહ
અઢી હજાર વર્ષ પહેલાં તીર્થકર ભગવાન મહાવીરે આત્માની શુદ્ધિનો અને સમાજની સર્વાગીણ સુખાકારીનો વિચાર કર્યો. એમણે સ્ત્રીશક્તિને પિછાણી, એ શક્તિનો વિકાસ થાય અને સ્ત્રી પણ મોક્ષની અધિકારી બની શકે એ ભાવનાથી તેમણે જયારે ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી ત્યારે તેમાં સાધુ જેટલું જ સાધ્વીને અને શ્રાવક જેટલું જ શ્રાવિકાને ગૌરવભર્યું સ્થાન આપ્યું. ભગવાને સંઘની સ્થાપના કરતી વખતે જૈન સાધ્વી પાસેથી જે પ્રકારનાં કાર્યોની અપેક્ષા રાખી હશે, શીલસુવાસિત જીવન જીવતી મોક્ષાર્થી સાથ્વી કેવી હોય તેની કલ્પના કરી હશે, એ અપેક્ષા અને એ કલ્પના મહત્તરા મૃગાવતીજીમાં આ વિષમ કાળમાં આપણને જોવા મળી. એક સાધ્વી નિર્ધાર કરે અને પુરુષાર્થ કરે તો કેવું ભગીરથ કામ કરી શકે તેનું ઉજજવળ દૃષ્ટાંત તેમણે પૂરું પાડયું. ધર્મ અને સમાજજીવનના ક્ષેત્રે પૂ. મૃગાવતીજીનું ભગીરથ કાર્ય, તેમની અનુપમ સિદ્ધિ અને આત્મોન્નતિ જોતાં એમ લાગે કે એમનું જીવન જૈનધર્મના ઇતિહાસનું એક ઉજજવળ પ્રકરણ બની રહેશે. સમગ્ર સાધ્વી સમુદાયમાં તેઓ સીમાસ્તંભ બની રહ્યાં હતાં!
પૂ. મૃગાવતીજી અત્યંત પુણ્યશાળી આત્મા હતાં. પૂ. વલ્લભસૂરિ મહારાજના સમુદાયમાં તેમણે દીક્ષા લીધી, પોતાના સંસારી માતા સાધ્વી શીલવતીજીની તેમને પ્રેરણા મળી, પ્રાતઃસ્મરણીય આગમપ્રભાકર પુણ્યવિજયજી મહારાજ અને પૂ. પંડિત સુખલાલજી જેવા વિદ્યાગુરુ તેમને મળ્યા. નિજી પ્રતિભા તો તેમની પાસે હતી જે આ બધાને લીધે તેમની શક્તિ વિવિધ ક્ષેત્રે ખીલી.
સાધ્વી સંઘનો વિકાસ થાય એ હેતુથી યુગદર્શી અને સમયજ્ઞ આચાર્ય વલ્લભસૂરિ મહારાજે પોતાના આજ્ઞાવર્તી સાધ્વી-સમુદાયને શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કરવા અને ધર્મપ્રવચન કરવા અનુજ્ઞા આપી હતી. તેમની આ સમયાનુસારી દીર્ધદષ્ટિને કારણે સાધ્વીસમુદાયમાંનાં અનેક તેજસ્વી સાધ્વીઓને ઘણો લાભ થયો. પૂ. મૃગાવતીજીમાં શીલ, સામર્થ્ય, વિદ્યાભ્યાસ અને લોકમાનસ ઘડવાની ધગશ ઇત્યાદિ હતાં. તેમને આ અનુજ્ઞાનો પણ લાભ મળ્યો. સંસ્કારી, ગૌરવપૂર્ણ, પ્રેરક અને ધીરગંભીર વાણી વડે તેમણે પ્રવચનો દ્વારા જૈનધર્મનો પ્રચાર કર્યો.
નારી પાસે, પછી ભલે એ ગમે તે સ્વરૂપે હોય, સંસારી હોય કે સાધ્વી, વાત્સલ્યની અમોઘ શક્તિ હોય છે અને તેને કારણે પ્રેમથી લોકોને ઉપદેશ આપી, તેમની ત્રુટિઓ દૂર કરી, તે તેમને સંસ્કારી બનાવે છે. પૂ. મૃગાવતીજી જૈન સાધ્વી હોવાને કારણે આત્મોન્નતિ એ તેમનું મુખ્ય ધ્યેય હતું, છતાં સમાજને એ કેમ ભૂલી શકે! તેમણે અનેક વ્યક્તિઓની મૂંઝવણો દૂર કરી છે અને તેમને સન્માર્ગે વાળી છે. તેમના ઉપદેશથી કશુંક પ્રાપ્ત કરનારી વ્યક્તિઓ તેમને આદરપૂર્વક કૃતાભાવે યાદ કરે છે.
તેમના જીવનની એક અનોખી ઐતિહાસિક ઘટના તે હિમાલયમાં કાંગડા તીર્થમાં તેમણે ચાતુર્માસ કર્યું તે છે. પૂ. વલ્લભસૂરિ મહારાજે હિમાલયમાં ખંડિયેર બની ગયેલા અતિ પ્રાચીન જૈન કાંગડા તીર્થનો જિર્ણોદ્ધાર કરવાની ઇચ્છા સેવી હતી. આ બહુ કપરું કામ હતું. પોતાના ગુરુની ઇચ્છા પૂર્ણ કરવા પૂ. મૃગાવતીજીએ પુરુષાર્થ આદર્યો. તેમણે જંગલમાં વેરાન અને કેટલેક અંશે જોખમી ભૂમિમાં ચાતુર્માસ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. પોતાની ચાર સાધ્વી શિષ્યાઓ સાથે તેમણે ત્યાં ચાતુર્માસ કર્યું. પંજાબ અને દિલ્હીના જૈન સંઘોએ ખૂબ પ્રેમથી તેમની સેવાભક્તિ કરી. કેટલાક કુટુંબો તો ચાતુમાસ દરમિયાન ત્યાં જ રહ્યા હતા. શ્રી આત્માનંદ જૈન સભા આયોજિત કરેલી યાત્રામ મારા પતિ ડૉ. રમણલાલ શાહ અને અમારી પુત્રી ચિ. શૈલજા સાથે કાંગડા તીર્થની યાત્રાએ જવાની મને તક સાંપડી હતી. આજે પણ એ મંગળ અવસર નજર સામે તરવરે છે. સાધ્વીજી મગાવતીના ચાતુર્માસ પ્રવેશનો અવસર હતો.
મહત્તરા શ્રી મગાવતીશ્રીજી
૧Ó૩
